't Altenatuurtje 92 - 2013

't ALTENATUURTJE Altenatuur

92

Natuurbeschermingsvereniging

januari

voor het Land van Heusden en Altena

2013

’t Altenatuurtje 32e jaargang nr. 2, januari 2013.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.

Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

BESTUUR: voorzitter: J. (Jaap) van Diggelen, secretaris: J.H. (Johan) Koekkoek, penningmeester: H. (Henk) Kraaij, leden: H. (Herman) van Krieken P. (Pia) Stierman J. (Jeanette) Pollema L. (Len) Bruining R. (Ron) Brouwer

Sportlaan 24,

4286 ET Almkerk.

0183-402034

Emmikhovenseweg 6a,

4286 LH Almkerk.

0183-402231

Uitwijksestraat 4,

4288 JB Uitwijk.

0183-441360

HilIsestraat 35, Bruigomstraat 12, Dr. van Vuurestraat 76, Van Gendtstraat 14, Jacoba van Beierenstraat 4,

4269 VH Bab. broek.

4251 EP Werkendam.

4271 XH Dussen.

4271 AM Dussen.

4285 BP Woudrichem.

0416-355155 0183-505341 0416-391654 0416-392373 06-30376571

INTERNET: www.altenatuur.nl REDACTIE: P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341 tevens redactie adres VORMGEVING EN ILLUSTRATIES: J.A.P. (Jan) van Haaften Eikenlaan 5, 4254 AR Sleeuwijk. 0183-302544 CONTACTADRESSEN: Vogelwerkgroep: A. (Arie) van den Herik Oudendijk 33a, 4285 WH Woudrichem. 0183-304193 Beheercommissie Natuurgebieden: P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341 LIDMAATSCHAP: jeugdlid 5,-- per jaar, gezinslidmaatschap 20,- per jaar, lid 12,50 per jaar Girorekening nr. 2593026 of Bankrekening nr. 301524319 Rabobank Almkerk t.n.v. penn. Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie.

Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.

Ledenadministratie Altenatuur, Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

OMSLAG: Foto Gendersedijk, Genderen door Jan van Haaften.

Omslagontwerp door Jan van Haaften.

2

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status Het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

nieuw jaar

schaatsen

glad

sneeuwpop paraplu

kachel

kale takken

warme trui

wit

wintertarwe

winter gladheid

wintertarwe

wit

koek en zopie

warme chocolademelk voederplank

ijs

haardvuur

mist

voederplank

wak

kale takken

sneeuwduin

goede wensen

3

Redactioneel

Redactieadres: Pia Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam.

E-Mail: fam.stierman@gmail.com

Iedereen bedankt voor haar of zijn bijdrage aan dit Altenatuurtje nr. 92.

Het volgende nummer staat gepland voor mei 2013 daarom zou ik graag de kopij voor 1 april a.s. willen ontvangen.

4

Een Altenatuurtje in een nieuw jasje, dankzij onze vormgever Jan van Haaften presenteren we u het eerste exemplaar in 2013. Het bestuur van Altenatuur is trots op de nieuwe omslag en op Jan die vol enthousiasme met dit voorstel kwam.

De oprichting van een duurzame energie coöperatie Altena Biesbosch “ DEcAB” is een feit, een nieuwe weg naar duurzame energie voor onze regio is ingeslagen. Met trots kunnen we u vertellen dat we op het fort sinds half december gebruik maken van PV cellen. Er is nog meer goed nieuws te melden. Naar aanleiding van de oproep in het vorige nummer om te stemmen op de aanvraag voor Rabobanksubsidie voor weidevogelbescherming is deze toegekend. Len laat in een overzicht zien hoe weidevogelbescherming in ons gebied verloopt en 2013 is het jaar van de patrijs, Jan van Haaften besteedt hier in de kinderrubriek extra aandacht aan en Len Bruining doet een oproep.

Interessante ontwikkelingen dienen zich in onze streek aan, deels veroorzaakt door de gevolgen van de crisis maar ook door de bewustwording van oorzaken en gevolgen. Of het nu dicht bij huis, de kringloop, productie op maat, gebaseerd op het delen van kennis en samenwerking of “rewilding” in de vorm van groen blauw diensten is; het kan nieuwe kansen bieden voor mens, milieu en natuur. Jammer dat de slechte invloed op het gebruik van schadelijke stoffen nog steeds niet goed wil doordringen. Een actie op tv lost dit niet op. Sta eens stil bij de vraag waar komt toch die vreselijke ziekte kanker vandaan?

Herman schrijft over peer-to-peer (P2P), de vader van Jaap had dat jaren geleden al goed in de smiezen.

'Op een avond waren we (heit, Jaap en broer) in de groentetuin aan het werk en heit spuugde een forse straal pruimtabaksap bij de jonge plantjes'.

Dit staat in 'Hooglied in Uitwijk' De vader van Jaap hield het ook al dicht bij huis en bij het lezen zag ik het helemaal voor me maar een goddelijk gevoel…….. De reiger van Rinus had dat zeker wel, wij zijn er vorige herfst ook getuige van geweest hoe een reiger een mol naar binnen werkte.

Wat er verder nog waargenomen is, inventarisatieverslagen over oeverzwaluwen en planten; u kunt het allemaal weer lezen in dit nummer.

En tot slot: Op de nationale natuurwerkdag aan de Wijde Alm zijn we verschrikkelijk natgeregend. Extra hulde aan de scouts, de scholieren, de journalist en de nieuwe vrijwilligers die toch gekomen zijn en veel werk hebben verzet.

Ik wens u alle goeds toe en zullen we er samen voor gaan om een Roundup Vrije Burger in 2013 te zijn?

Pia Stierman

5

Van de voorzitter

8 Rabobanksubsidie voor de weidevogelbescherming

16

35

Goddelijk, groen doen

Biodiversiteit van Fort Giessen !

56 6

46 Pluim voor Woonservice Meander

In dit nummer:

92

januari 2013

• Van de voorzitter

8

• Nieuwjaarswens

5 1

• Rabobanksubsidie voor Weidevogelbescherming

16

• Gelukkig zit er een knop op de televisie

18

• 2013; Jaar van de Patrijs

21

• Oeverzwaluwen in de Struikwaard geringd

22

• Rewilding

24

• Voor jou! (jeugdrubriek over de Patrijs)

27

• De middenpagina's met: pag. 1

Uitnodiging Ledenvergadering 14 februari 2013 Altenatuur tegen tweede editie Autorally in 2013

pag. 2&3 Programma winter/voorjaar 2013 pag. 4

Werkochtenden beheercommissie winterseizoen 2012 - 2013

• Goddelijk, groen doen

35

• P2P

40

• De biodiversiteit van Fort Giessen

43

• De Reiger

46

• Nardus in Uitwijk

50

• Waarnemingen van september t/m november

54

• Pluim voor Woonservice Meander

56

• Dat zal ik eens oplossen!

57

• Nieuws van het Kringloopcentrum

62

7

Van de voorzitter Jaap van Diggelen

8

De Brenne Afgelopen zomer waren we voor een korte vakantie in Frankrijk. We maakten vanuit ons verblijf langs de Creuse twee keer een dagtochtje naar het gebied van de Brenne. Dit is een vrij vlak gebied gelegen in het centrum van Frankrijk ongeveer zo groot als de provincie Utrecht. Kenmerkend in het licht glooiende landschap zijn de duizenden kleine meertjes in het gebied. Deze zijn ontstaan in en vanaf de Middeleeuwen door vergravingen, veelal door monniken uit de diverse kloosters. De meren, variërend in grootte van 1 tot tientallen hectaren, waren bedoeld voor viskweek, waar een deel tot op heden nog voor dient.

Voor de katholieke ‘vrijdag visdag’ was het lastig voldoende aanvoer van vis te houden. Het kweken van vis in vijvers was in gebieden ver van zee een slimme oplossing, waar het Brenne gebied zich bij uitstek voor leende. Voor tijden waarin de nood erg hoog was en helemaal geen vis voor handen, had de kerk besloten dat slakken ook vis waren, vandaar de verbreiding van Wijngaardslak en Segrijnslak door Europa vanuit de kloosters. Tot overmaat van ramp ging het zelfs zo ver dat op enig moment de Bever ook tot vis werd verklaard, hij had immers een geschubde staart. Laatst las ik ergens dat ook de otter als ‘visachtig levend’ dier op het vrijdagmenu mocht, hoewel ik over dit bericht m’n twijfels heb.

De Brenne bleef eeuwenlang een geïsoleerd agrarisch gebied met veel zoetwatervisserij. De isolatie leidde tot een tamelijk ongerept geheel van halfnatuurlijke water- en moeraslandschappen.

Recent, de afgelopen decennia, werd dit Creuse gebied door natuurminnend Europa ontdekt omdat de soortenlijsten van vogels, reptielen en amfibieën, planten, libellen en dagvlinders er lang zijn en bovendien vele Frankrijk zeldzaamheden vertonen.

Augustus was niet de beste maand voor alle moois aan soorten, dat wist ik wel, maar een bezoek aan het in het centrum van het gebied gelegen Parc Naturel regional de la Brenne moest toch bijzondere waarnemingen opleveren. De vlaggensoorten van de Brenne zijn de

Witwangstern, een moerassternsoort die in duizenden paren in de meertjes broedt en de Europese moerasschildpad, le Cistude d'Europe zoals de Fransen zeggen. Deze soort is zo algemeen in de Brenne dat er zelfs bordjes langs de wegen door het gebied staan om je te waarschuwen voor overstekende schildpadjes. Het was niet de meest zonnige dag waarop we verschillende meertjes in het gebied afzochten maar voor mij toch vette pech dat we geen enkele schildpad zagen. Een grote troost was dat ik deze soort vorig jaar op Corfu al had gezien. De witwangstern, Guifette moustac is de mooie naam die de Fransen eraan geven, zagen we vanuit een kijkhut vissend boven een meertje, het gevangen visje doorgevend aan zijn bedelende jong dat op een paaltje afwachtte.

Metakijken: Bekijk de kijkhut Naast landbouw en visvangst is recent het ecotoerisme een erkende inkomstenbron in het gebied geworden. Vandaar de goede bewegwijzering door de opengestelde terreinen en de vaak splinternieuwe riante vogelkijkhutten. Bij het Etang de la Sous vlakbij Saint Michel en Brenne bezochten we zo’n riante nieuwe hut. Aan het eind van een donkere gang liepen we op een wand af met keurige vogelplaten en overzichten van het gebied. Op de platen, noch op de frisse lichte vuren betimmering, was een letter Graffiti te vinden. Vaderlandse hutten staan meestal volgekalkt met kreten als 'Pensionado-Passionato: Johan was here', 'In Broek is alles Beter, greetz Herman', 'Heeft iemand mijn bril gezien, Len', 'Vet coole hut man! Uitik United' of 'Hedde gij ok zo’n last van meuzikke hier', de laatste anoniem. Ook ontbrak elk spoor van sigaretten-schroeiwerk of andere pogingen tot brandstichting die in Nederlandse hutten vaak te zien zijn (zolang het slechts bij pogingen blijft, menig vogelhut ging in ons land reeds geheel in vlammen op). Op zich schitterend natuurlijk zoveel respect voor onbeheerde gebouwen in de openbare ruimte. We liepen om de wand heen en betraden een ruimte waar een sacrale sfeer heerste. In deze Tempel van de Vogelwaarneming zaten diverse waarnemers in vol ornaat voor de opengezette luikjes te loeren naar de vogels buiten. Het vol ornaat van de overwegend mannelijke vogelaanbidders bestond uit een camouflagepak, legerkistjes en een camerageweer van minstens 500 mm.

9

Zoals het de Fransen betaamd werd er wel gesproken maar uiteraard op passende, gedempte toon. Alleen orgel en kaarsen ontbraken in deze vogelmis.

Het lukte mij niet om te ontdekken waar deze potsierlijk uitgedoste types nu zo adembenemend naar zaten te kijken. Buiten in het water en op wat dood hout boven water zaten wat suffe eenden, verderop enkele sterntjes. Mis ik iets? Zo dacht ik. We schoven waardig langs de luikjes om HET te zien waar zo veel aandacht voor was. We konden het niet ontdekken. Veel verder dan opnieuw een witwangstern kwam ik niet of was het een, in dit gebied zeldzame, zwarte stern? Ik wilde de celebrerende bekeerlingen (ze zagen er uit alsof ze in hun vorige leven jager waren geweest) verder niet storen en in eerbied en toewijding verlieten we de samenkomst. Buiten vervielen we in een lachend soort van baldadigheid. Dit leek op een live uitzending van de WODAN-boys van Koot en Bie uit de jaren tachtig. WODAN was de afkorting van een paramilitaire organisatie die stond voor: Wèèj Ontspannen Dooah Alleen Natuueh (op z’n plat Haags). Rare jongens die Galliërs.

Herintroductie van de Steur

Acipenser sturio

10

Van de visvijvers in de Brenne naar een praktisch uitgestorven vissoort in Nederland is maar een kleine stap. Op donderdag 29 november hield Bram Houben van de stichting ARK een lezing op Fort Giessen over de herintroductie van de steur, Acipenser sturio, in het Rijnsysteem. De Atlantische steur heeft een laatste refugium in Europa in het Gironde-Garonne-Dordogne-bekken bij Bordeaux. De laatste wilde steur werd in ons land in 1953 bij Tiel gevangen.

Sindsdien is de soort uitgestorven. Afgelopen voorjaar werden er 50 gekweekte steuren uitgezet bij Rotterdam en Nijmegen. Het betreft een pilotonderzoek naar de mogelijkheden van overleving voor deze soort. Een aantal exemplaren is gezenderd om ze te kunnen volgens in hun tocht door de rivieren. De verwachting is dat de dieren richting Noordzee trekken en daar in

de ondiepe delen langs de kust blijven rondzwerven, af en toe de watergangen langs de kust optrekkend. Pas over ongeveer tien jaar zijn ze volwassen en zullen ze zich kunnen voortplanten. De steur is een anadrome vissoort, dat wil zeggen dat hij langs de kust leeft en om te paaien de rivieren optrekt. In het Rijnsysteem tot aan het gedeelte tussen Lorelei en Basel. Daar zijn de paaigronden, waar het dier zijn eitjes afzet in ondiepe, stromende delen van de rivier met een kiezelbodem. Er zijn berichten dat de Steur vroeger ook in de Biesbosch paaigronden had. In tegenstelling tot de zalm die na het afzetten van de eitjes bovenstrooms massaal dood gaat (maar 5% overleving) gaan steuren na de paaitijd gewoon terug naar zee. De dieren kunnen wel tot 3,5 meter lang worden en gemiddeld worden ze 50 jaar oud.

Dat moet ook wel voor een dier dat zo laat geslachtsrijp wordt. Steuren zijn vooral bekend als leverancier van de peperdure kaviaar. Dat zijn de ingezouten onbevruchte eitjes waarvan er enkele miljoenen door 1 paairijp vrouwtje worden geproduceerd. Door het zeldzaam worden van de steur is de Europese kaviaar verdwenen. De meeste kaviaar die wordt verhandeld komt momenteel uit Rusland of Iran.

beenplaten op de rug

Primitief ogende oervis De steur is een bijzondere vissoort, behorende tot de kraakbeenvissen (een groep waarin ook de haaien thuishoren). Kenmerkend voor de steur zijn de rijen beenplaten op rug, flanken en buik, die het dier stevigheid geven.

Schubben heeft het dier niet en inwendig worden ook nauwelijks graten aangetroffen (uiteraard is er wel een wervelkolom), waardoor de eetbare delen van deze vissoort een soort kibbeling avant-la-lettre worden. De staartvin is net als bij haaien asymmetrisch, de rugkant steekt verder uit dan de buikkant. Het dier heeft een grote, platte puntige snuit en onder de bek hangt een viertal bekdraden.

11

Wereld-natuurfonds-idioterie?

Het project van herintroductie van de steur is bedoeld om te onderzoeken of de leefomstandigheden inmiddels na verbetering van waterkwaliteit, verwijderen van migratie-barrieres, beperking van visvangst etc etc. weer geschikt zijn voor deze bijzondere vissoort. Als dit het geval is zullen meer uitzettingen van gekweekte exemplaren moeten volgen in de hoop ooit weer voortplantende steuren in de Rijn te krijgen. Het is een lange weg maar de eerste stap is hiermee gezet.

HKH Prinses Laurentien laat 3 jonge steuren te water in de Maas

12

Piet Hartman, Woerkummer in hart en nieren en schrijver van het boek ‘Zalm vernomen’ was niet bij de lezing maar liet op zijn website in niet mis te verstane bewoordingen weten herintroductie van zalm en steur belachelijke projecten te vinden. Zijn bijdrage is te vinden op piethartman.nl/stop-idioterie-van-hetwereld-natuur-fonds. Ik citeer hoe hij zijn toorn en gramschap over ons uitstort: Boycot deze idioterie, schrap dit bedrog. Onze zalmcyclus en onze steurcyclus zijn verwoest door overbevissing, vergiftiging en opwarming van het water. Het zijn géén bevers! Als Altenatuur en het Wereld Natuur Fonds ook al hun kop in het zand steken, dan gaat het licht helemaal uit.

Beste Piet, waar is het bedrog, wat is de idioterie? Waarom ben je zo oversteur? De redenen voor verdwijning die je aanvoert kloppen (met uitzondering van de opwarming, de steur heeft daar geen problemen mee). Maar dat was 50 jaar geleden. Mogen alle maatregelen ter verbetering van het Rijnsysteem ook werkelijk resultaat hebben na al die jaren? Je klinkt als een doemdenker die alleen heilig gelooft in de “wet van behoud van ellende”. De Californische condor, de Zwart-voet fret, de Slechtvalk die weer rond onze Amercentrale vliegt: zomaar drie soorten die door alleen maar doemdenken

uitgestorven zouden zijn maar die het nu, dankzij acties van natuurbeschermers, weer redden in het wild. De terugkeer (spontaan, zonder acties van welke door jou ook verfoeide natuurbeschermingsclub) van de Rivierrombout (libel, uitgestorven in ons land in 1902, sinds het jaar 2000 weer overal langs RijnWaal-Merwede te vinden) is een teken dat de waterkwaliteit in de Rijn verbeterd is. Dat geeft toch hoop voor meer soorten die een dieptepunt hadden in de 20e eeuw? Wat is er trouwens ineens mis met bevers?

Castor fiber

Exotische steuren In ons land worden regelmatig kleine steurtjes gevangen die lijken op de Atlantische steur. Dit zijn allemaal exoten, buitenlandse steursoorten als de sterlet, de Siberische steur, de diamantsteur of de spitssnuitsteur (hoeveel s-en wilt u in 1 woord) die in tuincentra worden verkocht voor vijvers. Bram Houben vertelde in zijn lezing dat het helemaal geen leuke vijvervissen zijn, ze hangen wat rond op de bodem van de vijver en worden al gauw te groot: reden waarom ze dan - net als rood- en geelwangschildpadjes – in de grote vijver die waterrijk Nederland heet, worden gedumpt. Het exotenprobleem in onze wateren neemt zorgwekkende vormen aan. Niet alleen vreemde steuren, schildpadden en allerlei Donau-vissoorten (die vrolijk de Rijn op zwemmen door het Main-Donau kanaal) duiken in ons land op. Er zijn soorten die echt voor overlast zorgen door inheemse soorten te verdringen, de zogeheten invasieve soorten. Denk aan de Nijlgans, Muskusrat, Japanse Oester, Grote Canadese gans, Tijgermug, Aziatische boktor, Amerikaanse rivierkreeft, Chinese wolhandkrab, Alsemambrosia, Reuzenbereklauw en de Grote waternavel.

Zomaar wat dieren en planten die voor overlast zorgen.

13

Op de site invasieve-exoten.nl vind u een top-100 die is samengesteld uit een totaal van 920 exotische plant-, schimmel- en diersoorten die in ons land voorkomen. In sommige vennen in onze provincie zijn, alweer door waarschijnlijk wanhopige vijverhouders, ook zonnebaarzen uitgezet. Het zijn generalisten, allesetende carnivoren die andere vissoorten en ook amfibieĂŤn uit een ven verwijderen. Jarenlang beleid en inzet voor behoud van bijzondere inheemse amfibieĂŤn wordt door honderden zonnebaarzen (voortplanting geen probleem) in no-time om zeep geholpen.

Het Platform Stop Invasieve Exoten roept ons op om geen vreemde beesten te kopen in dierenwinkels en tuincentra en, als we ze al hebben, ze niet buiten de woning uit te zetten. Daarnaast is het zaak het voorkomen van deze beesten te melden bij de overheid en eventueel zelf actie te ondernemen (verwijderen van planten). Probleem is dat tegen de tijd dat een invaderende soort landelijk bekend is, het beest te algemeen is om het nog uit te roeien.

Biologen vragen zich af of de wel- of niet-bedoelde verkeersstromen van soorten over de aarde wel moeten worden bestreden/voorkomen of dat ze horen bij het grote geheel waarvan ook de mens deel uitmaakt. De heren van het Platform zijn er al uit hebben we gezien. Hoe denken wij als Altenatuurders erover in een gebied omstroomt door rivieren waar een cocktail aan exotische indringers rondzwemt en - kruipt? Leuke vraag om eens over na te denken rond de jaarwisseling.

Ik wens u allen een goed, gezond en voorspoedig 2013!

Aziatische korfmossels langs de Merwede

14

Bijtelskil, Sleeuwijk

Voor

2013

wenst het bestuur van Altenatuur en de redactie van 't Altenatuurtje u

TIJD15 om te genieten van prachtige natuur!

Rabobanksubsidie voor L

en

Brui

ning

Op 3 september ontving onze vereniging het bericht dat de ledenraad van de Rabobank de subsidieaanvraag bij het fonds Coรถperatief Dividend voor de aanschaf van GPS-apparatuur positief genomineerd had. Ons verzoek ging door naar de stemronde en via de website konden de leden van de Rabobank nu hun stem uitbrengen.

Twee maanden van lobbyen volgde en tot onze grote verrassing konden Jaap en ik op 27 november een cheque ter waarde van 2500 euro in ontvangst nemen. In de categorie 'Cultuur en natuur', waar zes genomineerden waren, won onze vereniging met 98 stemmen!

Het voelt buitengewoon goed dat we de subsidie met zoveel stemmen hebben binnengehaald en wij zijn apentrots op het behaalde resultaat!

Van het toegekende bedrag kan de apparatuur nu worden aangeschaft, waarmee de vrijwilligers van alle loopgroepen in het voorjaar van 2013 weidevogelnesten kunnen markeren.

16

Hartelijk dank aan iedereen die zijn of haar stem heeft uitgebracht en geholpen heeft zo veel mogelijk stemmen binnen te halen.

Weidevogelbescherming

Aantal beschermde legsels per soort per jaar 2000 - 2012 ‘00

‘01

‘02

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

‘11

Grutto

4

-

6

5

6

10

17

14

19

30

35

37

38

Kievit

48

-

27

16

105

110

192

154

173

121

187

234

242

Scholekster

7

-

4

1

6

17

14

23

30

18

28

40

39

Tureluur

0

-

0

0

1

0

4

2

3

4

5

7

7

Wulp

0

-

0

0

1

0

3

1

5

8

4

14

15

Wilde eend

1

-

0

0

0

0

2

1

0

1

0

1

1

Knobbelzwaan

0

-

0

0

2

0

1

0

0

0

0

1

0

0

Waterhoen

0

-

0

0

0

0

1

0

0

0

0

Kleine Plevier

0

-

0

0

0

0

1

0

0

0

1

Rietgors

0

-

0

0

0

0

1

0

0

0

0

Patrijs

0

-

0

0

0

0

1

2

0

2

0

Meerkoet

0

-

0

0

0

0

0

2

0

0

0

1

0

0

5

1

?

Canadese Gans

Graspieper

2

1

3

Gele Kwikstaart Zwarte stern

2 0

-

0

0

0

0

0

3

Fazant

1

3 2

4

261

340

352

Veldleeuwerik Totaal aantal

‘12

60

-

37

22

121

137

237

202

237

181

NB.: Het aantal gevonden legsels van kritische soorten als Grutto, Wulp en Tureluur is een schatting. In het voorjaar van 2011 was er in bepaalde gebieden voor het eerst sprake van collectief weidevogelbeheer. Dat wil zeggen dat vrijwilligers de vogels in vooraf vastgestelde kerngebieden vanaf afstand observeerden.

De nesten van deze soorten werden niet bezocht. Aan de hand van het gedrag van alarmerende oudervogels werd een schatting gemaakt van de broedende weidevogels. Het aantal ligt waarschijnlijk hoger.

17

Gelukkig zit er een knop op de televisie!

Johan Koekkoek

Woensdag 28 november 2012 een groots aangekondigde uitzending: Opstaan tegen kanker. Vele hotemetoten uit de beeldbuiscultuur staan achter elkaar op om op een dramatische toon hun directe relatie met deze verschrikkelijke ziekte te declameren.

Ik kan zoiets niet aanzien. Een wereld vol schijnheiligheid.

18

Waarom nodigt Frits Sissing niet de directeur en aandeelhouders van een bedrijf als Monsanto uit om hun relaties met een kankerpatiĂŤnt in beeld te brengen? Of waarom staan daar niet een groot aantal boeren die een megastal runnen? Was het niet beter geweest dat de minister van Verkeer en Waterstaat daar gestaan had samen met een fijnstofslacht-offer. Of om nog ! maar te zwijgen van de rookminister. Had zij daar niet moeten staan met een pakje Australische sigaretten? Volgens mij laten we ons op een grandioze manier in de luren leggen door de machthebbers

die de aandelen van de grote bedrijven bezitten. De aaibaarheidsfactor van het KWF wordt wel erg opgepoetst.

Het is net of we ons geweldig moeten voelen als we lid zijn van die organisatie. Ja, we laten ons opjutten om een hoge berg in Frankrijk op te fietsen om de kanker maar te kunnen bestrijden.

Het gaat allemaal om de end of pipe aanpak, want om over de oorzaak van het ontstaan van kanker een spectaculaire uitzending te maken dat brengt geen emoties te weeg die de portemonnee vullen, of de kijkcijfers astronomisch vormen laat aannemen.

Het zou Sissing en consorten sieren als zij iets soortgelijks op poten wisten te zetten rond het thema Fijnstof-, Rook- en Roundup Vrije Burger*). Als de aaibaarheid van de F-, R- en RVB zo groot zou worden als de aaibaarheid van het KWF, dan zou de oorzaak van kanker in zijn wetenschappelijk aangetoonde ontstaansbronnen ! aangepakt worden. In deze groep zou minister Plasterk zeker niet misstaan. Hij weet deksels goed hoe de genetische kwetsbaarheid van het menselijke ras in elkaar steekt.

Hij zou als wetenschappelijk geschoold politicus een cruciale rol kunnen spelen aan het front met de grote bedrijven.

Ik keer maar naar m’n echte leest terug. En neem het handwerk maar gewoon op.

Dinsdag 27 november had ik een brugklas van het Prinsentuin college uit Andel, op het fort te Giessen. Zij waren gekomen voor een les over de solitaire bijen. In dat verhaal gaat het over bijtjes en bloemetjes en de oogst van de fruitteler. Daar treedt een spanningsveld in beeld. De Witte vlieg steelt het

kostbare suikersap van de fruitboom, de Sluipwesp wil de Witte vlieg wel doden, maar soms zijn er zoveel Witte vliegen dat de Sluipwespen het niet bij kunnen houden. Er ontstaat een plaag van Witte vliegen. De fruitteler zoekt een raadgever: Bayer. Hij heeft een 'aspirientje' dat specifiek werkt tegen de Witte vlieg. Hij spuit met Imidacloprid. De Witte vlieg sneuvelt. De fruitboom kan vervolgens prachtig fruit produceren. Maar ….. de fruitteler schiet eigenlijk in eigen voet, want na 10 jaar gebruik van Imidacloprid sneuvelt niet alleen de Witte vlieg maar sneuvelen ook de bijen. De bestuiving van de fruitbomen komt zo in gevaar.

Nu zijn natuurliefhebbers en fruittelers samen op zoek naar een betere manier om het fruit te telen bijvoorbeeld zonder vergif ('aspirientjes'), maar er is nog een lange weg te gaan. Wij gaan hier op ’t fort in ieder geval de solitaire bijen maar helpen om een nestje te maken.

We gaan rietstengels snijden langs de Alm en plaatsen die in onze nieuwe insectenwand op het fort.

19

En dan……

Een geweldige beleving viel me ten deel: een vader van een van de leerlingen was natuurgids in Dongen. Hij pakte een oude rietstengel uit de wand en opende een nestje van een solitaire bij. Daar lag het eitje omgeven door een flinke hoeveelheid stuifmeel.

Opgesloten in een zelf gemaakt kamertje in de rietstengel. Alle leerlingen waren met mij onder de indruk van het resultaat. Ik was met de natuurgids uit Dongen trots op het resultaat. !

We zijn daarna limonade gaan drinken. Een prachtig geroezemoes. Ik hoop dat dit verhaal bijdraagt aan het ontstaan van een betere wereld.

bespuiting. Alle grote boeren zijn met handen en voeten gebonden aan dit concern. En de aandeelhouders van Monsanto zien niets liever dan financiële groei. Dat ze de totale aarde aan het verwoesten zijn, speelt geen, of misschien nauwelijks, een rol.

Roundup wordt door steeds meer wetenschappers in directe relatie gebracht met het krijgen van verschillende vormen van kanker. Een Roundup Vrije Burger gebruikt zelf geen Roundup om z'n straatje te poetsen, of het gras van z'n gazon of weiland te doden, neen hij is ook kieskeurig bij het eten van vlees. Geen Amerikaans of Zuid-Amerikaans vlees. Goed uitkijken bij de aanschaf van een kipfilet.

*) Roundup Vrije Burger.

20

Roundup is de opvolger van Agent Orange, het gif waar de bossen van Vietnam mee zijn bespoten. Roundup is ontwikkeld door Monsanto het chemieconcern dat ook de ! gentechrassen van soja en mais heeft ontwikkeld om ze te kunnen bespuiten met Roundup.

Alleen soja en mais overleven de

Wat zou het toch geweldig zijn als niet de VPRO of de VARA, maar de AVRO of de TROS eens een uitzending maakte rond het thema, de Roundup Vrije Burger.

2013; Jaar van de Patrijs (Perdix perdix) Len Bruining

!

Tel mee!

Nog maar veertig jaar geleden was de Patrijs een kenmerkende soort van het Nederlandse platteland. Maar sinds de jaren zeventig zijn de aantallen met ruim 95% afgenomen. De Patrijs is bezig te verdwijnen uit Nederland. Sovon en Vogelbescherming willen dat niet laten gebeuren en hebben 2013 daarom uitgeroepen tot het Jaar van de Patrijs. Met gerichte tellingen hopen de organisaties zoveel mogelijk gegevens over de Patrijs te verzamelen.

Een aantal vogelwerkgroepleden van Altenatuur doen komend jaar in onze streek mee met het onderzoek. Met een gerichte telmethode proberen we het voorkomen van de Patrijs zo goed mogelijk in kaart te brengen. Toch is het moeilijk om de soort tegen te komen, omdat het schuwe vogels zijn die zich makkelijk tegen de grond drukken. Meestal stuit je ‘toevallig’ op de vogels. Op besneeuwde akkers en weilanden zijn de vogels het makkelijkst te herkennen.

Vaak kom je grote families tegen.

Ook niet-vogelaars kunnen meedoen. Daarom doen we een oproep om het waarnemen van Patrijzen te melden bij de vogelwerkgroep. Het zou mooi zijn als je het aantal en de plaats waar je ze gezien hebt onthoudt.

Stuur een mail naar l.bruining@planet.nl Kijk ook op www.vogelbescherming.nl en www.sovon.nl

21

Oeverzwaluwen in de Struikwaard geringd Johan de Bijl

Afgelopen zomer zijn de oeverzwaluwen in de Struikwaard geringd door Hans van Heiningen.

Hans is boswachter bij Staatsbosbeheer en ringt in zijn vrije tijd oeverzwaluwen op verschillende plaatsen langs de Waal tussen Tiel en Gorinchem. Hans ken ik nog van een stage en ik raakte weer met hem aan de praat naar aanleiding van de sternenvlotjes in het Munnikenland. Rinus was namelijk benieuwd wat ze daar voor vlotjes gebruikten en wat hun ervaringen daarmee waren.

22 22

!

Bron: Afbeeldingen van H. van Heiningen

Struikwaard, Giessen

Dassenplas, Halteren

!

Op 30 juni 201 2 zijn vijftig vo gels gevangen wand. Twee vo met een mistnet gels waren reed voor de s van een ring vo het programma orzien en na in Griel van de Ned voer in er landse ringcent vogels in 2011 rale bleek dat b waren gevang en eide in Halsteren (N (zie kaartje). V B) aan de Dass an de vijftig gev enplas angen dieren w man en 6 juveni aren er 21vrou el. In het eerste w en 25 jaar is het gesla bepalen. Verd cht namelijk no er is de vleugel g niet te lengte en het g ewicht gemeten .

Op 24 juli 2012 is er nogmaals g eprobeerd om dit maal zonder dieren te vangen resultaat. Er wa , maar ren nog wel en maar geen van kele vogels aa hen liet zich vang nw ezig en. Mogelijk he met het algem eft dit te maken ene beeld wa gehad t de oeverzwa Nederland te zi luwen dit jaar en heeft gegev in heel en. Veel zwaluw naar hun over en zouden al op winteringsgebie d e weg den in Afrika geleden. Hierd grote verliezen oor is volgens sc hebben hattingen slecht populatie naar s een derde dee de broedgebie l van de d en juni en juli ma teruggekeerd. anden van 20 De koude en na 1 2 tte hebben dit jaa broedseizoen r tot een zeer gemaakt. De ko slecht lonie is dit jaa broedparen. V r gebruikt doo olgens de inscha r Âą 80 tting van Hans he waarschijnlijk m bben de meeste aar ĂŠĂŠn legsel vogels g ro ot gebracht en juli ook geen d zijn er daardoo ieren meer gev r eind angen. Hopelijk in 2013 beter! zijn de broedre sultaten

23 23

Rewilding Herman van Krieken

Het Europese platteland ontvolkt, landbouwgrond gaat uit productie. Dit is een kans voor de natuur, zeggen ‘rewilders’: 'zet die akkers en weiden om in nieuwe wildernis, dat bespaart geld en levert banen op'.

24

Het idee achter Rewilding Europe is: van het oude dichtbevolkte continent, een plaats te maken met veel meer ruimte voor wilde dieren, wildernis en ‘natuurlijke processen’. De soortenrijkdom herstellen én experimenteren met nieuwe manieren om er duurzaam aan te kunnen verdienen. Rewilding is een ander woord voor natuurontwikkeling. Denk aan de Oostvaardersplassen, maar dan op veel grotere schaal. Centraal staan drie ecologische inzichten over biodiversiteit: grote natuurgebieden zijn beter dan kleine, verbonden gebieden beter dan geïsoleerde en een rijke biodiversiteit bestaat bij de gratie van natuurlijke processen, met een zo compleet mogelijke megafauna van herbivoren, carnivoren en aaseters.

Cruciaal is het principe dat je de handen zo veel mogelijk aftrekt van de natuur. Rewilders moeten niets hebben van reguliere natuurbescherming, die vaak neerkomt op voortdurend en intensief ingrijpen en beheren, eigenlijk veredelde landbouw en veeteelt.

Het is dus geen terugkeer naar een geïdealiseerd wild verleden, maar juist iets nieuws, namelijk de natuur weer gewoon de natuur laten zijn.

Europa heeft weinig ongerepte natuur over. Maar grote delen van het platteland vergrijzen en ontvolken, ze worden met miljarden euro’s aan EU-landbouwsubsidie kunstmatig op de been gehouden.

Gezien de twijfels over de financiële houdbaarheid van het landbouwbeleid een weinig duurzame situatie.

Naar schatting 10 miljoen hectaren aan marginale grond zal tot 2030 worden verlaten. Een unieke kans, zegt Frans Schepers van Rewilding Europe. Geef een deel van het vrijkomende land terug aan de natuur. De natuur is zo veerkrachtig dat er spontaan nieuwe wildernis zal ontstaan, met veelbelovende economische mogelijkheden. Zoals safaritoerisme, naar het voorbeeld van Afrika, waar conservation en business al langer hand in hand

gaan. Zo bied je plattelandsregio’s een alternatief, aldus Schepers. ‘Van laagproductieve gesubsidieerde landbouw naar hoogproductieve winstgevende diensten’. Stichting Rewilding Europe werd eind 2010 opgezet door pionierdenkers van WNF Nederland, Stichting Ark, Wild Wonders of Europe en Convervation Capital. De Postcodeloterij zag er wat in en kwam in 2011 met 3,1 miljoen euro over de brug. Dat gaf vijf projecten een vliegende start: Westelijk Iberia, Oostelijke en Zuidelijke Karpaten, Velebit (Dalmatie) en de Donaudelta. Vijf andere locaties zijn genomineerd.

Het streven is om in 2020 tien wildernissen van 100 duizend hectaren elk gerealiseerd te hebben.

In het Land van Heusden en Altena spelen soortgelijke problemen.

25

Veel boeren hebben geen opvolger, de melkprijs is meestal te laag om een goed bestaan te hebben en uien en aardappels brengen soms weinig tot niets op. Keihard werken resulteert bij een slecht jaar in enorme schulden. Waarom niet kijken wat rewilding in het klein kan opleveren in het licht van groen blauwe diensten die boeren leveren om het Land van Heusden en Altena aantrekkelijker te maken voor toeristen en rustzoekers? Houtwallen, kikkerpoelen, hoogstamboomgaarden, knotwilgen, het zijn voorbeelden van elementen die ons landschap fraaier kunnen maken. Een paar hectaren waterberging bij natuurgebied Kornsche Boezem geeft al een prachtig resultaat heeft de praktijk bewezen. Lepelaars zijn er bijvoorbeeld regelmatig te zien. We zouden dit gebied groter kunnen maken om het nog interessanter te maken voor vele soorten vogels. Ook voor weidevogels zouden we op deze manier grote gebieden kunnen realiseren met tientallen hectaren plasdras weilanden. De schaalvergroting zal maken dat er maar een tiental zeer grote bedrijven overblijven in onze regio. Toerisme kan dit gat in de werkgelegenheid vullen als we het Land van Heusden en Altena aantrekkelijk maken voor al die mensen die willen uitrusten van het drukke bestaan. Ik zou als bestuurder die kans met beide handen aangrijpen.

Bewerking artikel Ben van Raaij Volkskrant 17 november 2012.

Kornsche Boezem 26

Voor

jou!

Jan van Haaften

Hallo jongens en meisjes, Dit jaar zal de patrijs wel wat meer in het nieuws komen. 2013 is namelijk uitgeroepen tot 'Jaar van de patrijs'.

Vroeger zag je de patrijs regelmatig op het platteland, tegenwoordig zelden. Vooral de laatste twintig jaar is hun aantal ontzettend snel minder geworden. Waarschijnlijk komt het omdat er weinig schuilplaatsen meer zijn. En omdat er tegenwoordig meer bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Ook hebben ze last van vijanden die proberen hun eieren en kuikens op te eten. Al met al is de patrijs ĂŠĂŠn van de bedreigde soorten in ons land. Nu het winter is leven de patrijzen in een grote groep. Verschillende families trekken er met elkaar op uit. Hanen; dat zijn de mannen, hennen; dat zijn de vrouwtjes en de jongen van het afgelopen jaar.

27

Als het voorjaar straks begint zoekt ieder paartje een eigen broedgebied op. Wanneer dat gevonden is kan de hen eitjes gaan leggen. Het nestje is zo klaar, dat is niet meer dan een kuiltje in de grond.

Het moet trouwens wel een flink kuiltje zijn want er moeten wel 15 eieren in passen!

Grote patrijzen eten behalve insecten ook zaden zoals graan. Ze vinden dat al scharrelend op het land en tussen het struikgewas.

28

tot 4 De hen heeft 3 m de eieren weken nodig o Al die tijd uit te broeden. haan de hen beschermd de eieren. en het nest met

De jong en die uit d e e ie r e verlaten n kome n al na en k e le u ren h e Ze eten t nest. dan de e e r s t e weken alleen m aar klein e in secten en ande re diert jes.

29

et ziet lijken het n e rt ve e d in en beetje Als je patrijz tjes. Ze zijn een lle o b e jz ri /g 0 in kleine bru een liniaal van 3 an d r te o gr t ie n als kort en dik en op de grond net t fs lie et h n ve fazant. cm. Ze le als de kip en de zo s er d en o h e ander Soms dreigt er gevaar. Ze duiken dan naar beneden, vast tegen de grond.

Wanneer dat gevaar dichterbij komt zie je dat ze ook uitstekend kunnen vliegen, laag boven de grond.

Maar als het niet zo’n vaart loopt kunnen ze altijd nog wegrennen.

30

UITNODIGING Ledenvergadering 2013

1

ag in a

d de n p mi

Fort Giessen, 14 februari, aanvang 20.00 u.

Het bestuur van Altenatuur nodigt u uit voor de jaarlijkse ledenvergadering, waarvoor de AGENDA als volgt is: 1.

Opening.

2.

Notulen van de ledenvergadering van 28 februari 2012 (Afgedrukt in Altenatuurtje nr. 90, mei 2012) 3.

Jaarverslag secretaris.

4.

Financieel jaaroverzicht 2012/ begroting 2013 door de penningmeester. Stukken liggen vanaf 19.40 uur ter inzage op de bestuurstafel.

5.

Verslag kascontrolecommissie.

6.

Bestuursverkiezing.

Aftredend en herkiesbaar: mevr. P. Stierman en de heren H. van Krieken, H. Kraaij en J. van Diggelen. Aftredend en niet herkiesbaar de heer R. Brouwer. Het bestuur beraadt zich over zijn opvolging.

7.

Rondvraag.

8.

Pauze 9.

Na de pauze presenteert Ernst-Jan van Haaften een quiz over vogels en insecten.

10. Sluiting Daarna gezellig samenzijn met een hapje en een drankje.

Altenatuur tegen tweede editie Autorally in 2013 In de pers circuleren berichten dat de autorally die op 13 oktober 2012 werd verreden door de streek, een vervolg krijgt in 2013. In de voorbereidende fase voor de rally is afgesproken dat het om een eenmalig gebeuren ging.

Altenatuur stond toen niet te juichen maar is schoorvoetend akkoord gegaan op voorwaarde dat het evenement in het najaar zou plaatsvinden. De argumenten dat een dergelijk evenement overlast voor bewoners en omgeving (natuur en milieu) oplevert blijven gelden. We profileren onze streek als een oase van rust en ruimte, een dergelijk grootschalig evenement is hier absoluut mee in strijd.

31

2

・Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. ・Let ook op de website voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl. ・Noteer de data vast in uw agenda!

Dinsdag 29 januari: Lezing over Jaar van de Patrijs De patrijs staat al lange tijd op de Rode lijst van Nederlandse broedvogels.

Vogelbescherming heeft daarom samen met SOVON Vogelonderzoek, 2013 uitgeroepen tot ‘Jaar van de Patrijs’. Vogelbescherming en SOVON willen in 2013 het onderzoek naar de patrijs een extra impuls geven. De gegevens die dat oplevert, moeten leiden tot beschermingsmaatregelen die uitsterven kunnen voorkomen. De patrijs is een zeer geliefde plattelandsvogel, een icoon van het agrarisch landschap. Maar het gaat niet goed met deze plattelandsbewoner. In het noorden, midden en westen van Nederland heeft de patrijs grotendeels het veld geruimd. In vergelijking met 1960 is er nu nog maar vijf procent over van het toenmalige aantal patrijzen: van honderdduizenden broedparen, naar zo’n tienduizend broedparen. Cees Witkamp van Vogelbecherming Nederland zal in een lezing de patrijs en de activiteiten rond het Jaar van de Patrijs toe lichten.

Plaats: Fort Giessen. Aanvang: 20.00 uur.

In onze streek komt de Patrijs gelukkig nog in redelijke aantallen voor (zie stukje Perdix perdix Altenatuurtje nr. 91). De Vogelwerkgroep gaat dit jaar meedoen met het landelijke project om de patrijzen in kaart te brengen.

Wilt u meedoen? Neem contact op (zie oproep van Len Bruining op pag. 19).

Zaterdag 2 februari:

32

Vogeltocht Biesbosch (Wandel)tocht op zoek naar winter- en trekvogels in de Biesbosch. Uiteraard zoeken we de nieuwe natuur in polder Hardenhoek op, speurend naar roofvogels, ganzen en eenden.

Vertrek: 8.30 uur vanaf Fort Giessen. Terug rond het middaguur. Laarzen meenemen!

ag in a

PROGRAMMA WINTER/VOORJAAR 2013

d de n p mi

Ledenvergadering (uitnodiging zie ommezijde) Plaats: Fort Giessen. Aanvang: 20.00 uur

3

ag in a

Donderdag 14 februari:

d de n p mi

Donderdag 21 maart: Duiken en onderwaterleven in Nederland Natuurfotograaf en duiker John de Jong uit Waspik heeft zich gespecialiseerd in de onderwaterfotografie. Hij neemt ons met zijn prachtige foto’s mee naar de rijkdom van het onderwaterleven. Hij start met een deel over duiken en onderwaterfotografie. Daarbij zien we beelden van waterleven in sloten, rivieren en meren. In het tweede deel van de lezing neemt hij ons mee naar de Grevelingen en de Oosterschelde waar we kennismaken met de schitterende dier- en plantensoorten van brakke en zoute milieus.

Plaats: Fort Giessen. Aanvang: 20.00 uur Zaterdag 11 mei: Voorjaarswandeling Hartje lente maken we een wandeling door een mooi natuurgebied in het rivierengebied.

Vertrek: 8.00 uur vanaf Fort Giessen. Terug rond het middaguur.

Inventarisaties in 2013 Vorig jaar werden flora en fauna van Fort Giessen geinventariseerd. Dit jaar wordt een ander natuurgebied in kaart gebracht, we denken aan de Struikwaard bij Giessen. We proberen op minstens drie momenten in de loop van het seizoen te inventariseren. Om flexibel te kunnen inspelen op weersverwachtingen willen we de data niet ver van tevoren vastleggen, ze worden kort tevoren via een email-oproep doorgeven aan diegenen die zich aanmelden als belangstellenden. Iedereen kan meedoen, het is een uitstekende gelegenheid om plantenkennis op te doen of om meer te leren over amfibieĂŤn, insecten en andere ongewervelden. Doet u ook mee?

Meld u aan bij Ernst-Jan van Haaften (ejvanhaaften@hotmail.com) of Jaap van Diggelen (digge082@planet.nl) dan krijgt u enkele dagen van tevoren een oproep met datum, plaats en tijd.

33

4

De beheercommissie van Altenatuur zoekt voor de tweede helft van het winterseizoen weer vrijwilligers die een handje willen helpen bij het onderhoud van de natuurgebieden.

De werkochtenden vinden plaats op de aangegeven data en plaatsen en duren van 8.30 – 12.00 uur.

De volgende Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op: Zaterdag 26 januari 2013 Plaats: Bellemakers' Griend, Almkerk Activiteit: onderhoud griend aan de Provinciale Weg Noord te Almkerk.

Verzamelen: bij de Griend, ca. 200 m Noordelijk van transportbedrijf BĹąchner.

Zaterdagen 9 en 23 februari 2013 Plaats: Fort Giessen Activiteit: onderhoud houtopstanden.

Verzamelen: Fort Giessen, Burgstraat/Giessensesteeg, Giessen.

Zaterdagen 9 en 23 maart 2013 Plaats: wordt nog vastgesteld, neem hierover contact op met ondergetekenden.

Activiteit: onderhoud houtopstanden We hopen dat u tijd hebt om op 1 van deze ochtenden mee te doen. Het buitenwerken in de natuur is erg gezellig en vele handen maken licht werk!

Materiaal is aanwezig maar houdt u er rekening mee dat het weer koud en nat kan zijn en dan zijn laarzen, regenkleding en werkhandschoenen geen overbodige luxe.

Hebt u nog vragen over een en ander dan kunt u ons altijd bellen.

34

Graag tot ziens, met vriendelijke groet, Namens de beheercommissie: Jaap van Diggelen, (0183-402034) en Pia Stierman, (0183-505341)

ag in a

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE WINTERSEIZOEN 2012-2013

d de n p mi

Goddelijk, groen doen Johan Koekkoek

!

Gluren in de meterkast. Het overkomt me bijna dagelijks de laatste weken. Voorheen keek ik maximaal eenmaal per jaar in die kast: opnemen van de meterstanden voor de energie-leverancier. Soms schreef ik ze in een lijstje en zag onmiddellijk dat ik bij moest bijbetalen. De laatste jaren overkwam het me al wel eens dat ik dacht, hé we zijn zuiniger geweest dan vorig jaar. Maar nu ik, na de installatie van 22 PVpanelen, bijna dagelijks gluur en dikwijls een vreugdegevoel bij me zelf waarneem als ik met m’n neus in de kast sta, omdat m’n ferrarimeter terugdraait in plaats van vooruit, dan overvalt me de drang om achter de computer naar de ‘groene’ resultaten van Hans, Sjoerd, Arend, of Adriaan te speuren. En als mijn meter dan feller teruggedraaid heeft dan die van hun, dan is m’n gevoel bijna goddelijk te noemen. Zij zijn ook niet mals hoor. Het kan gebeuren dat ik midden in de nacht het getingel van één van onze communicatiemiddelen hoor. Als ik dan het apparaat open zie ik dat bijvoorbeeld Hans zijn maandstanden meldt. Hij doet dat, zo heb ik al meerdere malen bij hem in levende lijve gezien, met een smile op z’n gezicht, zo van: 'mijn productie ligt wel even iets hoger dan die van jullie, hè'.

Nu heeft zich nog een randfamilielid gemeld. Hij woont vlakbij de Noordzee. Zijn panelen doen het beduidend beter dan die van ons, in Brabant. Daar is eigenlijk niet tegen op te boxen. Tijdens een familiebijeenkomst is dat dan de essentie van het gesprek. Wat kan de oorzaak zijn van zijn betere prestatie? Volgens insiders is het de weerkaatsing van het licht die verantwoordelijk is voor het hogere rendement.

35

Nu ga ik toch echt even over de familiegrenzen heen als ik Job van Breugel opvoer in het 'complot'.

Hoewel, bij nader inzien behoort Job, via de DNApoot van m’n moeder, tot de familie in het derde geslacht. (Jobs moeder (Anna) was een ½ nicht van mijn moeder, Drika Verschoor.)

Ik kreeg van een politiek bevriende relatie een berichtje dat de Gereformeerde kerk in Rijswijk de groenste kerk van de regio geworden is en dat zij die op 6 december feestelijk gaan openen. Nou daar ben ik even geweest.

Geweldig toen ik daar met Job in de verwarmingsruimte stond. Ik deelde met Job het gevoel van trots, een soort van groen geloven. Geen gasaansluiting meer. Licht en warmte bijna geheel afkomstig van eigen panelen.

Verder in dit Altenatuurtje staat nadere uitleg over dit project.

!

36

Om nu het groen doen breed uit te dragen in onze regio hebben we met een aantal mensen, geen (of eigenlijk nauwelijks) familie, vanuit Altenatuur de 'Duurzame Energie coöperatie Altena Biesbosch' opgericht. Kort gezegd DEcAB. Deze coöperatie is notarieel op 2 november 2012 over de rand van Altenatuur geplaatst.

Het bestuur van DEcAB vergadert deze maanden, november – januari, heel frequent. Er moet een strategie ontwikkeld worden om zoveel mogelijk burgers bij het groen doen te betrekken. Er moet met overheden, gemeente en provincie gesproken worden, om nog maar te zwijgen om met de centrale overheid te communiceren. Kortom het plan van aanpak is nu, half december gereed. ✸ We zijn op zoek naar een leverancier met een installateur. ✸ We moeten de website in de lucht krijgen. Als u dit leest dan is www.DEcAB.org in de lucht. Via die site kunt U heel gemakkelijk de knop 'groen doen' vinden (info@decab.org).

Als U lid wordt van de coöperatie staat het volgende voor u klaar: ✸ De meest recente informatie over Europese PVpanelen *) ✸ Informatie over de door ons geselecteerde leverancier en installateur **) ✸ Groen doen beleven is van hogere orde dan groen berekenen. ✸ Maar toch wat zijn de financiële consequenties voor mijn situatie? ✸ Uiteraard is er ook het invulstrookje voor de contributie, want voor niks gaat de zon op. *) Waarom Europees? Geen gezeur over garanties, heldere voorwaarden, maximale zekerheid. Maar ook: geen gezeur over arbeidsvoorwaarden, of kinderarbeid. **) Criteria omtrent leverancier / installateur. Zo dicht mogelijk bij de bron van bestelling. Maar omdat we beseffen dat er concurrentie moet zijn, is er een cirkel getrokken rond ons eiland. Dus net nog in Waalwijk, Breda of Alblasserdam.

0

In het vorige Altenatuurtje heb ik ook al over DEcAB geschreven.

Toen heb ik de deelprojecten op een rij gezet.

Nog even de essentie: ZonZelf.

Iedereen met een eigen geschikt dak boven zijn of haar hoofd, twijfel niet. Word lid. Zodra het je past helpen wij je met groen doen.

Natuurlijk, voor dat de aanschaf handtekening gezet wordt, weet u hoe uw financiën in deze zich zullen ontwikkelen. Ook huurders van woningen, worden opgeroepen te reageren. Wij helpen om een gepaste oplossing te vinden.

ZonWijk.

Voor iedereen die dat passende dak mist, maar toch wil deelnemen aan groen doen geldt de volgende oproep: Word ook lid van DEcAB. We hebben enkele locaties op het oog waar PV-panelen opgesteld kunnen worden. Helaas is de wetgever in Den Haag nog niet zover dat hetzelfde financiële uitzicht geboden kan worden als bij ZonZelf.

37

38

Ik probeer de verschillen hier in het kort weer te geven: ZonZelf: PV-panelen van eigen dak doen de stroommeter direct terugdraaien. Uw energieleverancier ‘denkt’ dat U geen stroom gebruikt. Uw rekening wordt dus veel lager. Dit proces staat bekend als saldering. Eigen opgewekte stroom salderen met gebruikte stroom.

ZonWijk: Dit kabinet is voornemens om de eerste schijf van de energiebelasting te verlagen voor eigen opgewekte stroom die van elders komt. Stel je hebt voor € 4000 PVpanelen in ZonWijk geplaatst. Deze panelen leveren op jaarbasis 2000 kWh. Bij ZonZelf bepaalt alleen de investering en enkele bijkomende kosten de kWh-prijs, ongeveer € 0,10/kWh. Bij ZonWijk zul je over de zelf opgewekte kWh’s een energiebelasting moeten betalen. Hoe hoog deze belasting wordt, is onderwerp van komende wetgeving. Met de provinciale afgevaardigde uit de regio zijn we in overleg over de wijze waarop de provincie op deze belastingopgave kan inspelen. We houden goede moed dat het op een (zeer) beperkte verhoging van de kWh-prijs uitdraait. Zie ook einde van dit artikel. Er is hoop.

ZonWijs: Dit is het project waarbij we samen met boeren trachten de asbestdaken te vervangen voor PV-dakbedekking. Hierbij is het de bedoeling dat ook burgers deelnemen in de investering van de PVpanelen. Voor elke boerderij denken wij een apart zogenaamd businessplan te moeten maken. Immers elke boerderij heeft typische eigen eigenschappen die een rol spelen bij de uiteindelijke kWh-prijs.

Wat zou het mooi zijn als over een jaar of vijf (dan ben ik 75) de helft of meer van de huisaansluitingen eigen groene stroom benutten.

De voorzitter van DEcAB, Cees de Bas, meldde in de laatste bestuursvergadering, dat hij een overzicht gezien had van de ruimtelijke consequenties van PV ten opzichte van wind en biomassa. PV beslaat van de ruimte slechts enkele procenten van de ruimte terwijl we bij wind al gauw over tientallen procenten praten om over het ruimtebeslag van biomassa maar te zwijgen. Nederland zou dan beduidend te klein zijn.

Aan het einde van die vergadering had Cees nog een aardige opsteker te melden: Bastiaan Snoek, voorzitter van de molenstichting is in discussie met de

landelijke molenstichting om te onderzoeken welke bijdrage 'onze' historische molens kunnen leveren bij het groen doen.

Groen doen. Wat economische crisis.!!

Als afsluiter. Ons clublokaal, het fort te Giessen heeft 18 PV-panelen. Ook daar heb ik van m’n gluuroefening genoten. Op 6 december, het was bewolkt, maar het sneeuwde niet, was een uur na de ingebruikname de opbrengst al meer dan twee cent. Maar die centen waren bijzaak, ik deelde mijn vreugde met Pia Stierman, de redactrice van ons clubblad, Rody, uit Eethen, de installateur van de fa Van der Heijden uit Zevenbergsehoek, die de knop omgezet had, Cees van Maastrigt, voorzitter van de Archeologische Vereniging en de journalist van het AD Rivierenland, die een stuk wilde schrijven over PV panelen in het Land van Altena. Voorwaar geen onbenullig gezelschap om groen doen mee te delen.

Nog een nakomer.

Zondag 9 december 2012. Voor de kachel lees ik de laatste editie van ONE WORLD een uitgave van de Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling. In een vraaggesprek van Hans Ariëns met rasoptimist en ontwikkelingsdenker Charles Kenny kwam duurzame energie aan de orde, in een artikel over "Aftroeven & Binnenhalen". De essentie van wat mij interesseerde luidde: Burgers die grijze stroom blijven gebruiken zullen de belastingvrijstelling op groene stroom van diegene die de eigen stroom al of niet in coöperatief verband oogsten, betalen.

Het is nu precies twee jaar geleden dat in ons Altenatuurtje het eerste artikel verscheen over fotovoltage. In het najaarsnummer (88) is toen uitgebreid ingegaan op het begrip saldering en het onrecht dat mensen ondervonden als zij geen eigen geschikte locatie hadden om de eigenstroom op het net te zetten. Nu dus, na ruim een jaar en een gevallen kabinet verder ziet het er naar uit dat de wet ruimte gaat geven aan coöperatief opgewekte eigen stroom. Uiteraard juichen we pas als de nieuwe regelgeving ook de democratische passages voorbij is. Een gevoel van tevredenheid voel ik ook nu door mijn lijf gaan. Maar …….. ongetwijfeld wordt vervolgd.

39

P2P Herman van Krieken

De in België geboren Michel Bauwen nam het initiatief tot de Foundation for P2P Alternatives: een wereldwijd netwerk van wetenschappers en activisten dat onderzoek doet naar de nieuwe peer-topeer (P2P) netwerken en praktijken.

40

Het gaat over revolutionaire ideeën als P2P netwerken, de ‘commons’ en de ‘open sourceeconomie’. Een economie gebaseerd op samenwerking en het delen van kennis, waar grootschalige massaproductie zoveel mogelijk plaats maakt voor lokale productie op maat.

Met als gevolg minder verspilling van grondstoffen en meer autonomie voor lokale gemeenschappen en individuen. Groener en socialer. De wijze van ondernemen op basis van P2P netwerken verschilt ingrijpend van de kapitalistische productiewijze, die op particulier privé-eigendom gebaseerd is. De belangrijkste voorwaarde bij P2P is dat het object waaraan verschillende mensen samenwerken, gemeenschappelijk bezit blijft. Het kan nooit privébezit worden, maar is onderdeel van de ‘commons’, de gemeenschappelijke beheerde goederen. Mensen kunnen wel betaald worden om bijvoorbeeld een stukje software te schrijven, maar dat programma zal later voor iedereen beschikbaar blijven. Bedrijven werken in ‘coöperatieve competitie’, ze hebben een gemeenschappelijk doel en genieten automatisch van alle vooruitgang die hun partners maken. Het beste bewijs dat intellectueel eigendom niet nodig is voor innovatie is dat de mensheid heel wat innoveerde voor de uitvinding van het eigendomsrecht. Denk maar aan de eerste industriële revolutie van de Middeleeuwen of de Renaissance. Er zijn voorbeelden, zoals de geschiedenis van de stoommachine, die

aantonen dat innovatie juist dramatisch afneemt na het patenteren. Patenten dienen niet om innovatie te stimuleren, maar om investeringen te beschermen. Momenteel is het eigendomsrecht vooral een wapen om monopolies te beschermen tégen innovaties.

Een traditioneel bedrijf als Microsoft bezit een intellectueel monopolie, maakt daardoor superwinsten en weert andere spelers uit de sector. Het gevolg is dat alle innovatie verdwijnt. De voornaamste verschillen zijn de volgende: in de traditionele industriële systemen zorgt de hiërarchie voor controle, en voor alles heeft men vooraf toestemming nodig. In het nieuwe systeem is iedereen vrij om mee te produceren, dus zonder toestemming, maar gebeurt de controle achteraf, door experts die het systeem zelf voorbrengt. Vrije software heeft ‘maintainers’, de Wikipedia heeft ‘admins’ en ‘editors’.

Die mensen controleren niet de productie, wel de kwaliteit. De huidige, op privaat eigendom gebaseerde, ondernemingen hebben er een materieel belang bij om producten te creëren voor schaarste. Men maakt producten die snel kapot gaan en niet hersteld kunnen worden zoals de iPhone, die slechts vierhonderd keer geladen kan worden.

Ontwerpgemeenschappen hebben daarentegen als enige motivatie om het best mogelijke, en zuinigste, product te creëren.

Alle open source autoprojecten hebben bijvoorbeeld een ecologisch aspect, terwijl dat voor de industriële auto’s alleen gebeurt onder druk van regulatie en wetgeving.

Volgens de Amerikaanse auteur Rachel Botsman zitten we midden in een revolutie waarin bewuste mensen de ik-cultuur van de overconsumptie omkeren naar een wij-cultuur waar persoonlijk bezit in dienst staat van het

41

collectief. Zij noemt dat ’collaborative consumption’. Denk hierbij aan het delen van auto’s of gereedschappen die je zelden gebruikt. Dit heeft naast sociale ook enorm ecologische voordelen. Zo kan je met autodelen dezelfde reisflexibiliteit hebben, met 80 procent minder materie en energieverbruik. En het scheelt enorm als een straat of buurt met twintig gezinnen maar slecht één drilboor of grasmachine aanschaft die je samen deelt.

De ecologische crisis is van dien aard dat de transformatie veel sneller en dieper zal moeten gaan dan onze historische voorbeelden.

Na drie tot vier eeuwen leven met een systeem dat exclusief eigenbelang benadrukt, is de planeet zeer beschadigd, is ongelijkheid troef en zijn vele menselijke problemen niet opgelost. P2P-netwerken reageren hierop door sociale en productie systemen te creëren die 'motivatie-agnostisch' zijn, en dus ruimte laten voor eigenbelang, maar die de individuele motivatie verenigen met het collectieve belang. Iedereen die aan Wikipedia bijdraagt bouwt mee aan een universele encyclopedie. Het systeem vervangt de onzichtbare hand van de markt door een zichtbare hand van sociale design, aldus Michel Bauwen. Lokale productie met minder verspilling van grondstoffen, minder energie verbruik, de crisis helpt ons om de aarde minder te belasten. In combinatie met de 3Dprinter, een printer die objecten driedimensionaal afdrukt, staan we aan de vooravond van een enorme verandering in onze maatschappij waarbij mens, milieu en natuur weer nieuwe kansen krijgen.

42

Bewerking interview Michel Bauwen door Freek Kallenberg in Down To EARTH oktober 2012 nummer 05.

!

De biodiversiteit van Fort Giessen

Ernst-Jan van Haaften

In 2012 is Fort Giessen, de 'thuisbasis' van Altenatuur, geïnventariseerd op de aanwezige flora en fauna. Een flink aantal Altenatuurleden onderzocht het fortterrein grondig op het voorkomen van verschillende soortgroepen.

Eerder werd in 2006 op vergelijkbare wijze de Fortflora en -fauna vastgelegd.

Het verslag daarvan stond in 't Altenatuurtje 74.

Voor deze inventarisatie is het Fort op verschillende dagen goed uitgekamd.

Overdag lag de focus op planten, insecten en amfibieën. Speciaal voor de nachtvlinders was er op deze dagen ’s avonds een nachtvlinderavond. Enkele leden van de Vogelwerkgroep brachten de broedvogelbevolking nauwkeurig in kaart door een tweewekelijkse inventarisatieronde. Alle waargenomen soorten zijn steeds goed vastgelegd. Dit artikel geeft een korte samenvatting van de bevindingen. amfibieën dagvlinders libellen nachtvlinders overige fauna planten reptielen sprinkhanen vissen

De biodiversiteit van Fort Giessen in 2012: 349 soorten.

vogels 0"

20"

40"

60"

80"

100"

120"

140"

160"

180"

200"

aantal soorten !

43

De resultaten: De Vogelwerkgroep maakte onderscheid tussen de soorten die op het fortterrein broeden en overige soorten. Langs de fortgracht broeden onder andere fuut, knobbelzwaan, wilde eend en meerkoet. In de rietkragen maken kleine karekieten hun nest. Kuifeend, slobeend en grauwe gans werden ook gezien in de gracht maar hebben er niet gebroed. Binnen de gracht bieden de dichte struwelen en bosjes ruimte aan diverse kleine zangvogels en mezen, zoals pimpelmees, koolmees, vink, zwartkop, boomkruiper en tjiftjaf. In oudere bomen broeden ook groene specht en grote bonte specht. In de oude holen van deze soorten broeden ook spreeuwen en holenduif. Waarschijnlijk hebben ook bosuil en sperwer in het gebied gebroed, maar dat konden de tellers niet met zekerheid vaststellen.

De grote diversiteit aan planten - 172 soorten op het relatief kleine fortterrein - is een gevolg van de aanwezige variatie. De droge forthellingen en natte oevers van de gracht verschillen sterk in soortensamenstelling. Leuk was een sloot buitenlangs het gebied, waarvan de oever geheel begroeid was met het zeldzame rijstgras, met daartussen verschillende exemplaren blauw glidkruid. Op het fort groeit nog altijd het bijzonder fraaie grasje goudhaver, een rode lijst-soort.

Verder stond er onder andere glad walstro, gewoon biggenkruid, grasmuur, knolboterbloem en kraailook op droge stukken ! en moerasandoorn, watermuur, bermooievaarsbek op natte plaatsen. Enkele verweerde muren van het fort zijn groeiplaats van de muurvaren.

44

Er zijn vijf soorten amfibieĂŤn waargenomen. In een kleine poel zaten er een aantal kleine watersalamanders in het schepnet. Bijzonder was helemaal de waarneming van een klein aantal (circa vijf) roepende rugstreeppadden. Tijdens de nachtvlinderavond op 22 juni hoorden de aanwezigen deze luid en duidelijk roepen.

Waarschijnlijk vanuit een van de randsloten ten zuiden van het fort. Deze soort is nog nooit eerder rond het fort gezien! In de sloten buitenom het fortterrein zaten er naast salamanders als bijvangst ook twee vissoorten in het schepnet: de driedoornige stekelbaars en de tiendoornige stekelbaars.

Op 23 juni ontdekte onze oplettende voorzitter bij de fortgracht drie geelbuikschildpadden, zonnend op een boomstam. Schildpadden komen van nature niet voor in het Land van Heusden en Altena. Het voorkomen van deze soort hier, is ongetwijfeld het gevolg van een uitzetting.

Van de gevonden dagvlinders is vooral het bruin blauwtje het vermelden waard; meerdere exemplaren vlogen rond in het door schapen begraasde grasland. Ook de kleine vuurvlinder kwamen we hier tegen.

Het aantal waargenomen nachtvlinders viel helaas nogal tegen.

De weersomstandigheden tijdens de geplande nachtvlinderavonden op het fort waren niet goed, vooral door de lage temperatuur. Hierdoor vlogen er maar weinig vlinders rond. Desondanks vonden we wel enkele soorten die we niet eerder op het fort zagen, zoals bruine wapendrager, gewone dwergspanner, gewone grasuil en het zeer fraaie lindeherculesje !

Bij de libellenwaarnemingen zaten gelukkig ook enkele uitschieters, met name de smaragdlibel, een indicatorsoort van goede waterkwaliteit. Ook de waarneming van een zwarte heidelibel, ongetwijfeld hier als 'zwerver' beland, is leuk.

De sprinkhanen leverden geen verassingen op; de zes gevonden soorten waren allen al op het fort bekend. Onder de categorie 'overige fauna' was de meest opvallende ontdekte soort de wespspin.

Na de goede inventarisatie in 2006 en nu deze in 2012 staat een nieuwe herhaling in 2018 alvast in de agenda!

Kijk voor het volledige verslag op: www.altenatuur.nl

45

De Reiger Rinus Punt

Iedere keer als ik thuis de trap af kom zie ik deze vogel. Ooit, lang geleden, getekend op school. Nu hangend met meerdere tekeningen onder aan de trap. Dan denk je terug aan de vele mooie en minder mooie momenten die je hebt meegemaakt met deze vogel.

46

Terugfietsend vanuit een gebied van ruimte voor de rivier zag ik hem (haar) staan in die karakteristieke houding. Klaar om toe te slaan. Snel mijn fiets neergezet en vanachter een dikke populier met de verrekijker hem geobserveerd. Deze boom is overigens niet mijn favoriet, de bladeren ritselen slaapverwekkend dus is hij alleen geschikt om er bij wind een dutje onder te doen. De reiger had me allang gezien.

Zijn oog draaide regelmatig mijn kant op.

Maar hij had prooi gezien. Dus bleef hij op zijn plaats langs de waterkant. Soms nonchalant in de rusthouding dan weer alert gekromd. Tot het moment. Een flits naar beneden. En ja hoor, er kwam een prachtige maat voorn naar boven. Een paar keer schudden, kop naar voren en zonder probleem gleed de voorn naar binnen.

Dit was een normale prooi voor een reiger.

Ik maakte het nog gekker mee.

Het was achter Schelluinen. Daar waar weer zonodig een grote hal met lucht neergezet moest worden. Geen gezicht. Het was daar altijd een leuk gebiedje.

Als alternatief hebben ze er een paar waterpartijen bij gegraven. Natuurlijk ook eigenbelang. Anders verzuipen ze met nat

weer. Naast een van deze plassen was een reiger druk bezig om (tot mijn grote verbazing) een waterhoen naar binnen te werken. Het beestje spartelde uit alle macht tegen. Wat logisch is als je bij je volle bewustzijn op zo'n brute manier naar binnen wordt gewerkt. Maar het ging niet makkelijk. Het was wreed om aan te zien.

Ik kon er weinig aan doen. Het was aan de overkant. Met wat bouwhout in het water te gooien lukte het ook niet hem te verstoren.

Het gevecht duurde zeker tien minuten voordat het waterhoen langzaam maar zeker naar binnen ging. Zijn vrij grote poten zwaaiden mij als laatste gedag.

Pittig is dit om zo levend en wel naar binnen te gaan. En dan die nek van de reiger, die werd eens zo dik voordat dat hoen in de maag kwam.

LL E H

!! ! !

UP

Ik ga verder. Veen. Steiger langs de Maas.

Tegenover palingeettent Vos was een reiger druk bezig om een dikke paling

47

nou ja, steiger...

te werken. Vos had hem liever gerookt of gestoofd. Nu was hij voor de reiger.

Dit vond ik minder erg als die moordpartij met het waterhoen. Maar een gevecht dat hij leverde! De paling draaide met zijn lichaam om de nek en het lichaam van de reiger. Kroop tussen zijn veren. En de reiger maar tobben om zijn kop naar binnen te werken. Zelfs de aalscholvers op de steiger keken belangstellend naar deze actie. Het lukte hem. Maar vraag niet hoe.

Regelmatig kwam de paling weer terug voordat hij helemaal vertrokken was.

Hier had je een filmcamera bij moeten hebben.

Winter. Sloten bevroren. Als je dan oplet, lopen er regelmatig reigers over het ijs kijkend, loerend, naar de slootkant. Mollen zijn dan regelmatig het haasje.

Dit moment was onder Waalwijk waar deze reiger een mol verraste. Ook weer een wreed gezicht een levende mol met uitgestoken graafhandjes zien verdwijnen in het keelgat.

Pas op als je een verzwakte reiger vindt.

Hun snavels zijn net dolken. Wil je ze helpen zorg dan dat je zijn snavel vastpakt.

Ik heb het meegemaakt met een fuut. Die was op ons werk de verkeerde kant opgegaan, en kwam toen in de timmerloods terecht. Deze presteerde het om dwars door mijn werkhandschoenen te pikken. En zijn snavel is heel wat kleiner dan van onze reiger. Bij roofvogels zijn de klauwen gevaarlijk en niet de snavel.

48

Al schrijvend kom ik bij mijn eigen vijver uit.

Ik had groene kikkers en vis (mooie maat).

Deze reiger was zo brutaal. Als ik naar achter liep bleef hij rustig op het brugje staan. Met andere woorden ik ben hier de baas. Hier baal ik wel van dat hij de vijver leegvist. Maar om alles af te schermen met netten, schrikdraad enz. daar ben ik ook geen voorstander van. Nu heb ik voorzieningen gemaakt voor kikkers en vissen om weg te kunnen kruipen. Nu blijven er gelukkig genoeg over om hun aantal op peil te houden.

Als je ziet hoeveel reigers er bij het slootschoonmaken staan. Mijn hoogste aantal was elf. Dat was in den Duyl. In BabyloniĂŤnbroek maakte ik het mee met sloten dat een zeelt en witvis op de straat lagen te spartelen. Je zet ze gauw terug.

Zonde dat op deze manier zoveel vis sneuvelt. Ik blijf erbij dat visverenigingen genoeg senioren hebben die deze vis terug kunnen zetten.

Als je in een bos reigernesten ziet, begrijp je niet dat deze vogel met takken in zijn snavel tussen de bomen door laveert om daar zijn nest te maken. Zijn jongen groot brengt en daarna volgens mij geen gebruik meer maakt van de bomen.

Met de zilverreiger en de ooievaar erbij word het steeds interessanter om deze groep vogels te blijven volgen. Hoe gaat het in de toekomst met het evenwicht t.o.v. andere prooien waarvan ze leven. Kunnen deze dieren zich ook wapenen tegen hun hapgrage snavels.

De toekomst zal het uitwijzen.

49

Nardus in Uitwijk Jaap van Diggelen

Eind oktober, tijdens een lezing van mijn zwager over het Bijbelboek Hooglied in het Uitwijks kerkje, viel ik opeens over een bepaald woord....

50

Het was de eerste avond van een drieluik over dit bijzondere deel van de Bijbel, georganiseerd door het Woerkums literair cafe. Zoals u wellicht bekend is, is het Hooglied een poëtisch Bijbelboek, een lofzang op de liefde, gezongen in dialoog door een man en een vrouw.

Poëzie is beeldtaal en in de beelden van het Hooglied wemelt het van de vergelijkingen van de geliefde of delen van zijn/haar lichaam met dieren (merrie, gazelle, geiten, schapen, duiven, kalfjes), landerijen (wijngaarden, tuin, boomgaard) planten (lelie, henna, kalmoes, ceder) vruchten (granaatappel, dadeltrossen, druiventrossen, appels) en kruiden en geuren (mirre, saffraan, kaneel, balsem).

Het woord waar ik over viel hoort thuis in het rijtje kruiden en geuren. Op twee plaatsen in het Hooglied wordt gesproken over het heerlijk geurende kruid nardus (Hooglied 1:12 en 4:14). Ik kende nardus alleen uit het verhaal uit het Nieuwe Testament waarbij Jezus’ voeten (Joh. 12:3) of hoofd (Mar. 14:3) worden gezalfd met 'kostbare nardus' door Maria, de zuster van Lazarus. Zijn volgelingen spreken vervolgens schande over de verspilling van dit kruikje peperdure parfum, naar schatting het jaarsalaris van een arbeider waard. De Statenvertaling vermeldt hier simpelweg 'kostelicken nardus', andere vertalingen maken er nardusmirre, -olie of -balsem van.

De geurende stof nardus is afkomstig van de nardusplant, Nardostachys jatamansii die hoog in de Himalaya groeit (tussen 3000 en 5000 m) en algemeen voorkomt.

De nardusplant bloeit roze en wordt ongeveer 1 meter hoog. De plant behoort tot de kamperfoeliefamilie (sommige bronnen zeggen valeriaanfamilie) en bevat etherische oliën, met name in de wortelstok. De nardus-olie werd al in het oude Egypte gebruikt en werd waarschijnlijk uit India aangevoerd via de zijderoute. Het Hooglied wordt gedateerd rond de 9e eeuw v. Chr., en gezien de teksten uit het Nieuwe Testament is nardus tot in Jezus’ tijd een waardevol parfum gebleven. De naam nardus is ontleend aan het Hebreeuwse woord nard waarmee de plant werd aangeduid. In Europa werd nardus in de middeleeuwen nog gebruikt om spijzen te kruiden en als medicijn.

Websites laten zien dat het ook nu nog als aromatische olie te koop is.

Wat mij als bioloog verbaast is dat we in ons land een simpel grasje kennen dat in de wetenschappelijke naam ook de naam Nardus draagt. Het is het borstelgras, Nardus stricta, dat voor komt op droge zandgronden en heideterreinen. Ik ken het van plaatjes maar ben het nog nooit tegengekomen in het veld.

Geen wonder, want de dichtsbijzijnde vindplaatsen zijn bij ons de Drunense duinen. Bovendien heeft het een Rode Lijst status: het is Vrij Zeldzaam en Sterk afgenomen. Dat zal wel met de verrijking van de schrale zandgronden te maken hebben.

Grappig dat zo’n naam zich in je geheugen vastzet, waarschijnlijk uit het doorbla-deren van flora’s, zonder dat je ooit het plantje hebt gezien.

51

lgras zijn naam 1753 het borste in us ae nn Li ......Toen ten orten in gedach so as gr e er rd ee gaf moet hij m rdusplant.... ellicht ook de na w en d ha ge hebben

52

Borstelgras is een stijf, hard gras van 10 – max 40 cm hoog waar het vee niet echt dol op is. Het komt voor in bijna geheel Europa en in een deel van Noord-Amerika, waarschijnlijk daar ingevoerd. Vreemd is de verbinding tussen de nardusplant die sterk geurt en het borstelgras met Nardus als wetenschappelijke genusnaam. Na lang struinen op Internet vind ik een mogelijke link. Er zijn verschillende grassoorten bekend die in het verleden ook in het geslacht Nardus werden geplaatst (bv. Nardus gangitis) of met nardus werden geassocieerd (bv Andropogon nardus), die met elkaar gemeen hebben dat ze aan de basis vrij stoppelig zijn wat wellicht deed denken aan de harige/stoppelige basis van de nardusplant. Wie een beter verband ziet mag het zeggen.

Uitgebreider onderzoek kan hier meer licht in brengen. Toen Linnaeus in 1753 het borstelgras zijn naam gaf moet hij meerdere grassoorten in gedachten hebben gehad en wellicht ook de nardusplant. Op dit moment kent het geslacht Nardus nog maar 1 soort: Nardus stricta.

Belangrijkste reden waarom het woord nardus ergens haakt in mijn geest brengt me terug in de jaren zeventig. Mijn broer Michiel en ik moesten altijd meehelpen als er in de moestuin iets moest gebeuren. Zaaien, aardappels poten of rooien, kool, sla of andijvie planten. Er was altijd wel wat te doen en de beide jongens moesten meedoen vond vader, heit.

De taakverdeling was erg belangrijk: bij het planten gaf ik de plantjes aan, heit hanteerde de pootstok en voerde de handeling van het planten uit. Michiel moest op het juiste moment water in het pootgat gieten waarna heit met hand en pootstok de natte klei om het plantje aanbracht. Heit was een shagroker op het werk, in huis, vrijwel overal maar bij het werken in de boomgaard en op de tuin werd het sigaretje vervangen door een prop lichte pruimtabak achter de kiezen. Op een avond waren we aan het werk en heit spuugde een forse straal bruin pruimtabakssap bij de jonge plantjes.

"Zo, wat kostelijke nardus erbij" was zijn commentaar. Michiel en ik gruwden en schaterden tegelijk. Mijn vaders hoofd was een vat vol associaties, meestal beeldend en verwijzend naar Bijbelse namen en taferelen. Meestal waren zijn referenties ondeugend, humoristisch en licht spottend. Aan het woord 'kostelijke' kun je zien dat hij opgroeide met de Statenvertaling, de NBG van 1951 spreekt immers over 'kostbare nardusmirre'.

Overigens spreekt nu de Herziene Statenvertaling (HSV, 2010) ook heel modern over 'narduszalf' en is het ook ineens 'kostbaar' en 'zuiver' in plaats van 'kostelijk' en 'onvervalst'. Waar moet dat heen met zoveel wereldgelijkvormigheid? Geen wonder dat raadslid Timmermans van de Aalburgse Alliantie en zijn vader mordicus tegen de HSV zijn, zo las ik in een verslag in de streekkrant. Nog grotere rampen dan de Aalburgse Alliantie zouden over ons komen indien de HSV in Veen wordt ingevoerd!

53

Waarnemingen van september t/m november Rinus Punt

Datum

Waarneming

Plaats en Waarnemer Almkerk, Paul de Vos

6 sept.

13 okt.

1 1 1 1

17 okt.

21 okt.

22 okt.

2 Patrijzen 1 Kleine Bonte Specht 2 jonge Kerkuilen

Drongelen, Rinus Punt Meeuwen, Aartjos Hak Drongelen, fam. De Haan

23 okt.

2 Gr. Bonte Spechten

Nieuwendijk, fam. De Graaf

3 sept.

Zw. Ooievaar (golfbaan) Purperreiger Bosuil (boomgaard) Kramsvogel (tuin)

Sleeuwijk, Hylke Tromp Sleeuwijk, Hylke Tromp

(op vetbol) 26 okt.

1 Koperwiek

Sleeuwijk, Hylke Tromp

27 okt.

1 Blauwe Kiekendief

Bab. Broek, Herman v. Krieken

28 okt.

1 nov.

60 Wulpen 1 Zwarte Mees (tuin)

Biesbosch, Pia & Hannes Wijk en Aalburg, Irene de Graaff

2 Ooievaars

Dussen, Jeanet Pollema

11 nov.

2 Zeearenden

Noordwaard, Pia & Hans

12 nov.

1 Goudhaantje (tuin)

Sleeuwijk, Hylke Tromp

12 nov.

1 IJsvogel

Groesplaat, Arie v.d. Herik

9 nov.

54

16 nov.

17 nov.

1 Keep (tuin) 1 Gr. Bonte Specht (tuin)

Oudendijk, Arie v.d. Herik Klaverplak, Petra Furster

18 nov.

6 Ransuilen 2 Ransuilen 1 IJsvogel

Sleeuwijk, Irene de Graaff Genderen, Irene de Graaff Giessen, fam. Hoevenaren

27 nov.

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingen te noteren!

Met vriendelijke groet, Rinus Punt Hoofdstraat 48, 4265 HL Genderen Tel. 0416-352301 E-Mail: mlpunt@hetnet.nl

55

Pluim voor Woonservice Meander: ook nieuwbouw voor gierzwaluw en vleermuis Len Bruining

Toen Rinus Punt langs het prestigieuze bouwproject van de nieuwe Notenhoff in Andel fietste viel zijn oog op de gevel van het nieuwe gebouw. Tot zijn grote verrassing zag hij dat er voorzieningen getroffen waren voor gierzwaluwen en vleermuizen. Opgetogen stuurde hij mij foto’s, want het mag gerust historisch genoemd worden dat er zonder overleg met onze vereniging of leden van de vogelwerkgroep rekening gehouden is met het realiseren of behouden van de broedgelegenheid van deze luchtacrobaten. In het verleden hebben we immers veelvuldig op de bres moeten staan om de bestaande nestgelegenheid te behouden of tegen sloop te behoeden.

Er toch maar eens een telefoontje aan gewaagd. Tijdens het gesprek blijkt wel dat directeur Ap van Toor van Woonservice Meander er apentrots op is dat de inspanningen die de woningbouwvereniging in overleg met de gemeente getroffen heeft niet onopgemerkt zijn gebleven. "Al in de eerste fase van de besprekingen rondom de nieuwbouwplannen hebben we bewust rekening gehouden met de keuze van de aanvliegroutes van de gierzwaluwen, want we wisten dat de vogels er van oudsher nestelden", legt Van Toor uit, waarna hij er aan toevoegt dat er ook in de toekomst tijdens nieuwbouw- en herstructureringsprojecten rekening gehouden zal worden met de huisvesting van flora en fauna.

En dan nu maar hopen dat de dieren hun nieuwe huisvesting weten te vinden.

EĂŠn ding is zeker: ze zijn er van harte welkom.

56

Waar een bescheiden woningbouwvereniging groot in kan zijn. Wat ons betreft verdient Woonservice Meander een grote pluim!

Dat zal Dat zalikikeens eensoplossen! oplossen!

Jan van Haaften Jan van Haaften

Beantwoord de vragen die hier onder staan.

Zet de antwoorden in de kolommen van het diagram onder de juiste nummers.

Tussen haakjes staat de bladzijde waar je het antwoord kunt vinden.

Een prachtig insect! ▶ In de grijze balk vormt zich het antwoord! een ▶ ▶ ▶

1 2

?

3

4

8 12

7 5

9 6

11 10

De vragen: 1 Vogel van het jaar? (19) 2 Dit diertje wordt gevonden langs de Merwede. (12) 3 Alle planten samen vormen de ........ (37) 4 Waarin gluurt Johan Koekkoek bijna dagelijks? (29) reiger die Rinus Punt zag in Veen? (41) 5 Wat at de Reiger 6 Voor welke apparatuur kreeg Altenatuur geld van de Rabobank? (14) 7 Wat wenst u het bestuur van Altenatuur voor 2013? (13) 8 Engels woord voor natuurontwikkeling? (22) 9 Waarmee worden de oeverzwaluwen Oeverzwaluwen gevangen? (21) 10 Welke vogel zag Hylke Tromp op 6 september 2012? (48) 11 Wie zorgde voor nestgelegenheid in Andel? (50) 12 Waarin legt de patrijs Patrijs z'n eieren? (26)

57

Nieuws van het Kringloopcentrum Johan Koekkoek

!

58

Voortgang nieuwbouw In de tweede week van december is door het bestuur van het kringloopcentrum het contract voor de nieuwbouw getekend. Om zover te komen zijn de nodige tegenslagen verwerkt. Zo hebben we geen geluk gehad met de eindresultaten van het architectenbureau dat het plan binnen de door ons en de Triodosbank gestelde grenzen moest brengen. De nauwkeurigheid van het intekenen van de bestaande panden kostte veel hoofdbrekens. Maar met name de juiste maten, materialen en hoeveelheden arbeid in de goede conditie krijgen, kostte veel tijd. Maar die tijd hebben we zo nuttig mogelijk trachten in te vullen door met vrijwilligers, al of niet met een taakstraf, een heleboel voorwerk in pand Kerkstraat 3 uit te voeren.

Vakbekwame vrijwilligers Als kringloopcentrum hebben we geluk dat er zich enkele zeer vakbekwame vrijwilligers vanuit de bouwsector gemeld hebben om vakwerk te leveren. Ik probeer een korte schets te geven van het werk waaraan ik als 'houvast' en 'geef-aan' mee kon doen.

Twee panden, Kerkstraat 1 en 3, moeten met de nodige energie- en communicatieleidingen aan elkaar verbonden worden. Hiervoor heeft Anton, met een al of niet bijgestelde schets van de architect, een uitvoeringsplan opgesteld. Anton komt vier ochtenden in de week. Koud of warm, Anton is er. Of hij moet gestrubbeld zijn met z’n scooter. En op geregelde tijden mocht ik ook in zijn leidingenkast kijken. Soms moest ik met z’n trekdraad in de andere ruimte de gestoken draad door gaan trekken. Ik kreeg steeds meer bewondering voor hem als uiteindelijk de goede draad de lamp ook werkelijk deed branden.

Op een dag kwam ik bij hem met de mededeling dat er boven een aparte vergaderruimte verhuurd zou gaan worden aan een bevriende onderneming. De alarminstallatie moet daar dan ook in voorzien. De tekeningen worden erbij genomen, het overleg richting directie, Sjoerd Althuizius, wordt opgestart. Ik mag uiteindelijk zelf enkele extra boorgaten in het stucplafond dicht gaan maken.

59

Op dinsdag en donderdag is Henk er ook. Henk is timmerman. Eind vijftig. Geen kans meer bij een baas. Als ik dinsdag en/of donderdag kom, dan drinken we eerst een startkoffie om half negen. Wisselen de wereld- dan wel huishoudproblemen even uit en gaan dan uit de kantine van Kerkstraat 1 naar Kerkstraat 3. Daar mag ik mee doen aan het plaatsen van een nieuwe meterkast. De waterleiding heeft een geul nodig van 1 meter diep. De voorgevormde leidingen van die kast worden aangeleverd. Henk plaatst die heel nauwkeurig in de kist en ik mag, diep onder de grond, ervoor zorgen dat de juiste diepte bereikt wordt. Henk is zeer nauwkeurig, maar als uiteindelijk blijkt dat de kist toch ten opzichte van de nieuwe vloer iets te hoog staat neemt hij daar geen genoegen mee. Hij prikkelt mij om onderin het gat de laatste millimeters klei weg te schrapen.

Henk en Anton zijn nu in de schuur van Kerkstraat 3 bezig, er moet nog een plafond aangebracht worden in de toekomstige wasruimte, en de elektra moet nog tot aan het verbindingsgat met de nieuwbouw gebracht worden. Het is bijna klaar. De aannemer kan komen om de aanbouw te plaatsen tussen Kerkstraat 1 en Kerkstraat 3.

Verschijnselen van crisis?

Ben eigenlijk wel een beetje geschokt. Sjoerd, directeur van het kringloopcentrum, meldde dat er een klant onvoorwaardelijk ontzegging tot de toegang van het pand opgelopen heeft. Afgelopen maandag was deze klant betrapt op diefstal. De zaak werd toen in der minne geschikt, met de mededeling dat er alleen gewinkeld mocht worden zonder medeneming van een tas en dat de overjas geopend moest zijn bij het passeren van de kassa. Als daar niet aan voldaan zou worden zou er een toegangsontzegging volgen.

60

De vrijdag die er op volgde weigerde de klant om met geopende overjas de kassa te passeren. Hierna zijn de toegezegde maatregelen geëffectueerd. Er is een officieel schrijven de deur uitgegaan.

Navraag naar de uiterlijke welvaartskenmerken van deze klant leidt niet naar de classificatie nooddruftigen.

!

Nu ik het toch over nooddruftigen heb. Het kringloopcentrum heeft contact opgenomen met Trema, om te zien of het mogelijk is om mensen die gebruik moeten maken van de voedselbank ook van dienst te kunnen zijn met een tegoedbon voor de winkel.

Het antwoord van Trema luidt:

TE GOED BON Ter waarde van € ……

Kringloopcentrum Altena !

ad inderda ank , d n r e e d r jo o S Hallo Ja, er w oedselb itiatief! ven voor de V in i o o M e s afgeg indicatie a. het a’s van rem vanuit T van mijn colleg Werk vragen en op pelijk Ik zal e atschap en, zodat jullie a M n e Algeme t je op te nem en kunnen ns me contact ier de juiste me an deze m ons! n. e een van n bereik a v w t gau Je hoor m n, Mirja Groete Het bestuur heeft een voorstel goedgekeurd om zo’n 50 bonnen per kwartaal uit te geven. In de begroting voor dit jaar wordt zo’n

61

Boeken prijzen Het op de juiste prijs verkopen van een tweedehands boek is vakwerk. Om dat vakwerk te dienen met elektronische hulpmiddelen is een uitdaging. Deze uitdaging speelt zich niet alleen af in Almkerk maar in meerdere kringloopcentra.

Alle hedendaagse boeken hebben een zogenaamde ISBN-code. Deze code kan met een scan snel afgelezen worden, waarna titel en nieuwprijs op een beeldscherm verschijnen. Door nu een kwaliteitsoordeel te vellen en dit in de computer in te voeren, meldt deze direct wat dan de verkoopprijs kan zijn. Als de scan en het verdere inlezen succesvol is verlopen, kan het aan de voorraad toegevoegd worden, die ook op Internet zal staan. Mensen die op zoek zijn naar een boek kunnen dan thuis nagaan of het misschien in het kringloopcentrum staat.

Wij denken dat dit een welkome dienstverlening is wat toch ook weer een stapje voorwaarts betekent op de weg van welzijn en milieubesparing.

Zodra de kinderziektes uit het systeem verdwenen zijn, kan het ook bij ons operationeel worden.

62

Kringloopcentrum Altena Kerkstraat 1, 4286 BA Almkerk.

tel. 0183-403080

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen - Educatie & Voorlichting - Recycling

NIEUWE MEUBELEN? GROTE SCHOONMAAK? OPRUIMEN? VERHUIZEN?

BANKJE NODIG? OF EEN LEUKE BLOUSE? OF SERVIESGOED? OF DAT ENE BOEK?

Bel maandag t/m vrijdag van 9 tot 12 uur het Kringloopcentrum voor het ophalen van al uw bruikbare spullen!

Bezoek de Kringloopwinkel op de hoek van de Kerkstraat en de Woudrichemseweg in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPWINKEL

maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag

ochtend

middag

gesloten 9.00 -12. 00 9.00 -12. 00 9.00 -12. 00 9.00 -12. 00 9.00 -12. 00

13.00 - 17.00 13.00 - 17.00 13.00 - 17.00 13.00 - 17.00 13.00 - 17.00 12.00 - 16.00

Bruikbare spullen kunt u afgeven tijdens de openingstijden van de winkel.

63

Doelstelling van de vereniging: We willen een bijdrage leveren aan het behoud en het bevorderen van de biodiversiteit in het Land van Heusden en Altena. Dat doen we o.a. door overleg met zoveel mogelijk personen of groepen waaronder overheden zoals gemeenten en provincie.

Werkgroepen: - Beheercommissie - Vogelwerkgroep - Forteducatie - Milieu en Klimaat

Activiteiten: - Natuurwandelingen - Lezingen

- Div. inventarisaties - Nachtvlindernacht

✠AANMELDINGSKAART Ja, ik wil ook meehelpen de natuur in het Land van Heusden en Altena te beschermen. Noteer mij daarom als lid / jeugdlid / gezinslid. naam: ______________________ straat: ______________________

Natuurbeschermingsvereniging ALTENATUUR

postcode: ________ ____

p/a. Mw. J. Pollema

plaats: ______________________

Dr. v. Vuurestraat 76

tel: _________________________

4271 XH Dussen

64 e-mail: ______________________