Forfatter | Jan-Arne Nilsen
Utgave | 1. utgave
Forsidebilde | Frode Røch
Illustrasjoner | Ellen Olaussen
Fotografier | Jan-Arne Nilsen
ISBN 978-82-303-5579-4
Trykkeri og trykksted | Interface Media
jan-arne nilsenViser og dikt
Illustrasjoner: Ellen Olaussen
1
Bak natta ligg en dag på lur, e liten som et frø.
Først den møter fjell og fjord og farger himmeln rød.
Så tar den seg tel rette,
blir kravstor og potent, blir pressa fram av solskiva, e ikkje meir på vent.
Et sted lengst nord i landet, en snodig karakter, han kaltes Rattatatten, hans døpenavn var Per. Var kledd i skitne filler, en lurvet hatt på snei, slik framstod Rattatatten på krøttersti og vei.
Han supa og han knarka, blei huta og fekk bank, var bygdas verste fyllik, et liv i sprit og dank.
I årevis hans surra, sjelden heilt stabil, var reine tittentatten, blei henta av en bil.
I den satt to konstabla, stram i uniform. Der møtte Rattatatten rikets strenge norm.
Konstablan, de var barske, lovens lange arm. Han Per, ja, Rattatatten, blei kortpusta og varm.
«Du vaser etter veian, gjør ei det skapte grann. Du e som tittentatten; du e’kj nokka mann!»
Konstablan va’kj nådig, gav han det glatte lag.
Då skjemtes Rattatatten, det var en trasig dag!
«Livet e’kj enkelt; eg har det ikkje lett. Å være Rattatatten, e slitsomt, rett og slett! Det e den gamle soga om skjemt som endte galt. Blitt herja med og plaga, det har eg fått erfart.»
Han endte på stasjonen. Et nådelaust kvarter blei Rattatatten stempla: «en håplaus karakter». De fann fram protokollen og bad om navn med meir. «No må du huske rollen, husk at du heiter Per!»
Då gliste tittentatten, «det her må være feil! Eg heiter Rattatatten, og slettes ikkje Per! Alle kjenner navnet; alle veit om meg; de kjenner Rattatatten, men ingen kjenner Per!»
Ei sådan snål fortelling kan virke kun som spas, med rim og tvilsom humor, ja, som det største vas. Men sjøl den verste lømmel, av tvilsom karakter, har sin verdi i livet som Rattatatt og Per.
Det vaks ei bjørk i min barndoms hage; den var så strunken, så fresk og grønn. Med åpen favn imot solas bane, den stod på tå inn i lysets brønn.
Eg var en ivrig og vilter unge, og det var sommar i lek og løst. Eg entra bjørka sin tjukke stamme; blei mi erobring før det blei høst.
Heilt tel topps i den grønne krone, først var eg skjelven, så fann eg ro. Det blei min plass, ja, det blei mi trone; inni det grønne, forsvann eg no.
Var som en drøm dette perspektivet, med blikk og utsyn mot folk og gård. Frå gammelbjørka eg skua livet, det blei mitt fristed i barneår.
Bjørka løfta en liten unge, og ånda sammen med folk og fe. Den gav oss surstoff, var vårres lunge. Velsigna være det gamle tre.
Men sjøl en kjempe må en gong falle, må bøye ryggen og gå på kne. Gammelbjørka, ho møtte øksa, blei kløyva opp tel den beste ved.
Den grønne bjørka var barndomsgaven; den gråe gubben var en gong mørk.
I neven hold eg på vandrarstaven; den som eg henta i frå ei bjørk.
I vinterkveldan når stormen røske, og folkan fyrer med fjøl og ved, då skjenker bjørka sin siste gave. Velsigna varme, velsigna tre!
du var ikkje perfeksjon, men passende for meg.
(Og du sa: )
Eg e en tvilsom karakter. Eg kan nok varme deg og ha deg her hos meg.
Eg treng ikkje gods og gull. Eg synes luksusliv e tull.
Eg e en tvilsom karakter, men om du vil, så kan du slå deg ned hos meg.
Eg har ikkje gods og gull. Eg synes luksusliv e tull.
Eg e en tvilsom karakter.
Når dagen min glir inn i natt og lyset svinner bort, St. Peter sitt på hoggstabben og vokter himmelport.
Sliten står eg framfor han med vandrarstaven min.
Sei meg har du plass tel meg, får vandrarn slippe inn?
Ja, her e plass tel en som deg! Plass tel en som e av tvilsom karakter, som har lite gods og gull, som synes luksusliv e tull.
Ja, eg har jammen plass tel deg. Plass tel en som e av tvilsom karakter. Plass tel fleire sånn som deg. Kom inn porten, kom tel meg.
Vi e av tvilsom karakter.
Det e årringan som e selve livet. Du blir herda av opptura og nedtura. Kjerneveden e det du har blitt tel.
Der finn du verdian dine, det du står for, det livet har lært deg, ditt innerste EG.
Eg ser han kvær sommar når eg vandrer til Aisarjavri.
Sirkler på breie vinga over knausan.
Under slørete godvérsskya en silhuett mot det store himmelrommet, voktarn av Repparfjordfjellet. Inn i selve himmeln forsvinn han.
Fjellvåken bær på ødelandets ensomheit, ei forsoning mellom rovfugl og fjell, ei urgammel pakt skrevet i vindglefs og termikk. Kun partnarn e aller nådigst akseptert, men sjøl der rår avstanden.
I kveldinga vagger han en runde på steinen sin, tar vaktsom inn alle himmelretninger, vender dunkappa mot trekken frå nord, tar natta imot med utsikt over ur og raviner.
En ensom voktar med bøyd hode ved Aisarjavri.
Heil ved, sa du, og klappa meg på skuldran. Ikkje visst du om årringan med svak vekst, med unnvikelsa og likegyldigheit.
Plukker du bort barken min, vil du komme tel kvae som klistrer seg tel fingertuppan; alle feiltråkkan eg aldri blir kvitt.
Tørrved som fell sammen når du pirker borti den; like forgjengelig som all bortkasta tid, der eg subba rundt på gamle tråkk og stia.
Råte, alle gongan eg skygga unna, feig eller likegyldig.
Heil ved, sa du. Eg snudde meg bort, rød av skam, og skjemtes heilt inn i kjerneveden.
Myrulla står som gamle, kvithoda gubba og nikker tel deg der du vandrer forbi.
De slår hauan sammen og mumler ut av munnvikan: Ja vel, så var det hannes tur, den gamle vandrarn. Så var det hannes tur.
Hannes tur.
Du rusler sakte inn i disen, inn i solefallet, mot elvekroken og den gamle bålplassen. E du heldig så heng svartkjeln tel kok over vierbålet, og fluestanga står ferdig rigga og venter på deg.
Så det var dit du skulle. Dit du skulle.
Dit.
Tel elvelandet og leirplassen øst av gáisene.
Opprør imot øvrigheita, handelsmann og prest, båldomman de raste rundt som kolera og pest!
Når forrådet e lite og krybba nesten tom, då kives både folk og dyr i hus og uterom!
Guldbrand Gløtt en drapsmann, en gammel sagnfigur, levde som en fredlaus med vold som signatur.
På Tjuvholmen i Bygda blei hodet skilt frå kropp. Blant folket utpå øyen’ dukka sagnet opp.
Guldbrand Gløtt en drapsmann, et kaldt og fattig liv. Ingen kjenner nøden hos fredlaus mann med kniv.
Der nøden dekker bordet, har godheit liten plass; han bryna sine kniva, gjord’ dem spiss og kvass. Vindhamran og Holla var hannes utkikksted; kjerkefolk langs leia i hellig søndagsfred.
Han hoia og han kauka, lot som han var i nød. Folket stoppa ferda, la tel i Gløtt si stø.
De endte under kniven; seks sjeler gjekk i grav, blei myrda utav Guldbrand på hannes heimehav.
Når ord får vind i seilan, blir sannheita forrykt.
Alle kalde fakta blir skrevet om i frykt.
Det heiter at han åpna buken tel de seks; han åt opp demmes hjerta på tofta i en kjeks.
Sagnet, det sei videre: Han jakta nummer sju!
Med det han ville følge i Satans mørke tru!
Han ville bli usårbar, han ville aldri døy.
Vi kjenner hannes utgang, han mista liv og hau.
Når eg leiter etter enkeltordet, blir eg overfalt av ei ordskre, og ender opp med altfor mange. Eg leiter etter ordet!
Har du funnet det?
Ord de kan ramme, ord de kan svi, treffe deg heime, rase forbi.
De enklaste ordan du kunne få sagt, kan såre et hjerte ei vinterkald natt.
Ord de kan kjæle, ord de kan bli det flottaste kjede av livspoesi.
De enklaste ordan du kunne få sagt, kan varme et hjerte ei vinterkald natt.
Eg leiter etter ordet, etter det presise ordet.
Eg leiter etter ordet som har dybde og kan romme mykje.
Men det e med ord som det e med menneska:
De kjem fleire i gongen!
De trives ikkje aleina!
Ord e flokkdyr. De lenker seg sammen, bryt seg på, spør ikkje om lov, skravler i vei og har mykje på hjertet.
De trives i samfunn, ordan, og e mest funksjonell når de styres av norma og struktura.
Når eg leiter etter enkeltordet, blir eg overfalt av ei ordskre, og ender opp med altfor mange.
Eg leiter etter ordet! Har du funnet det?
Hammerfestingene, Ellen Olaussen og Jan-Arne
Nilsen, er her med sin nye bok: Ild og bål. Tekstene i boka spenner over et vidt register. Her er naturpoesi, tekster fra kystkulturen og folkelivet i nord, historiske prosastykker – og deilige dikt om kjærligheten. Titteldiktet handler om trolldomsprosessene som raste i Finnmark på 1600-tallet, og om de tre ulykksalige menneskene som gikk i bålet på Galgeneset i Hammerfest i 1621.
Nilsen fører pennen og Olaussen fargeblyanten; de tar deg med på ei sterk og billedrik reise i natur, historie og folkeliv.
ISBN 978-82-303-5579-4