Bouwen in het Noorden N96

#96 2021

FLETCHER HOTEL BYZOO EMMEN

Alles uit de kast om aan wensen tegemoet te komen

WOONSTICHTING GRONINGER HUIS

Waar een plattelandscorporatie groot in kan zijn ALFA-COLLEGE, HOOGEVEEN

KISUMA CHEMICALS, VEENDAM

EENDRACHTSHOF, COEVORDEN

Maximaal effect met minimale middelen

Kwaliteit mag gezien worden

Doordacht dementievriendelijk bouwen

Snel en eenvoudig bestellen met de Raadsma app Met deze applicatie voor smartphone en tablet kunnen vaste klanten gemakkelijk en snel producten bestellen en laten bezorgen.

RAADSMA IJZERSTERK

DEURBESLAG . HANG- EN SLUITWERK . DEUREN . IJZERWAREN EN BEVESTIGINGEN CHEMISCHE PRODUCTEN . GEREEDSCHAPPEN . LAND- EN TUINBOUW MACHINES EN ACCESSOIRES . WERKKLEDING . PERSOONLIIJKE VEILIGHEID

www.raadsma.nl

Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . Emmeloord . (0519) 29 23 25

VOORWOORD

96

Hoofdredactie Jurriën Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Arjen Bakker, Vera Bosma, Johanna Kommerie, Brenda van Olphen, Thea van der Schaaf, Nynke van der Zee Fotografie Nienke Maat, Henri Vos Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer Ontwerp Idee-fix

Uitgever & Administratie

IDEE-FIX Peizerweg 140, 9727 AP, Groningen t: 058-2153937 bihn@idee-fix.nl W W W. I D E E- F I X . N L

COPYRIGHT © 2021 Op de inhoud van dit blad rust copyright.

Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd.

BOUWEN IN HET NOORDEN is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

STAPJES EN HUPPELTJES OP DE GOEDE WEG Als je bijna tien jaar de samen redactie hebt gevoerd van Bouwen in het Noorden, dan heb je zo’n 500 bouwprojecten voorbij zien komen.

Grote en kleine, traditionele en innovatieve, sobere en kleurrijke, mooie en (kwestie van smaak!) minder mooie projecten hebben de afgelopen jaargangen van ons tijdschrift gevuld. Terugkijkend op zo’n decennium zie je de ontwikkelingen in de bouw. Termen als ‘duurzaam bouwen’, ‘minder CO2-uitstoot’, ‘kleine footprint’ en ‘circulariteit’ zijn de laatste jaren steeds vaker de verhalen binnengeslopen. Het zijn kleine stapjes die worden gezet, met af een toe een flinke huppelpas. Zoals bij de Circulaire revitalisatie van het Alfa-college in Hoogeveen. Je moet wel lef hebben - en ook visie - om een verbouwing zó aan te pakken. En om circulariteit ook meteen een plek te geven in het lesprogramma. Het geeft de leerlingen van het Alfa straks een flinke voorsprong op de arbeidsmarkt. Zo’n huppelpas - misschien meer een hink-stap-sprong - maakt ook Drenthe Woont Circulair. In dit nummer een zeer lezenswaardige gastcolumn over circulair slopen. Ook woningcorporatie Groninger Huis heeft de pas erin; hier zijn ze bezig met maar liefst drie Tiny House projecten én met een pilot voor waterstofwoningen. Over lef gesproken... Naast huppelpassen heb je soms ook hobbels: in zijn gastcolumn kraakt Sander Wubbolts van Bouwend Nederland een kritische noot over het Groninger Zorgakkoord dat niet van de grond lijkt te willen komen. De uitspraak ‘Time is not your friend’ van een Britse ‘celebrity chef’ schiet door de gedachten van uw scheidend eindredacteur...

En toch: ook met vele kleine stappen kun je een afstand overbruggen.

Je ziet die stapjes terug in de wat meer traditionele projecten in deze Bouwen in het Noorden. Want of het nou een woningbouwproject is, een hotel of een wellnesscomplex waar je liefst meteen naar toe zou willen, een apotheek of industriële nieuw- of verbouw: in elk project zijn stappen gezet op weg naar duurzamer bouwen. Soms zit het in de keuze van materialen, soms in de manier van ontwerpen en bouwen, vaak in het installatiewerk. Als steeds meer stapjes huppeltjes worden, dan komt het uiteindelijke vast wel goed met de bouw.

Veel leesplezier,

Jurriën Hendriks Hoofdredacteur

Vera Bosma Eindredacteur 1

18

2

kinderopvanglocatie, Groningen

‘Kickstart voor de doorontwikkeling van dit gebied’

Woonstichting Groninger Huis

Waar een plattelandscorporatie groot in kan zijn

Ve bo Kw en rat al dam oriu ite m it Ki m su ag m a ge Ch zi en em w ic or al s, de n

25 appartementen, 5 woningen en

36

ra ch te n

24

E ra ja en kte re sp r, n e e Ha 30 l s r -v e k en ill n aw ip i jk oo g

Ka

na ar

ee

n

10

C Ve ircu H rb la i o M og ouw re R a e m x e id im vee Alf vit de a a n -c ali le al ol sat n ef le ie fe ge e ct , n m et m in im al e

INHOUDSOPGAVE

La

4

G a W stc o C o n o lu an ircu 30 t C mn de la irc D re ir re ul ki bou Fl j a k w ir nth Em etc op e e sl n vr m he A op a en r H 42 te lles a en g ge u ot to m it el m de o et k Af ee B yZ te as n St bo t k o uc u om om o, bu w en a nd bo an uw Per el w en do en hu k se n en n k

23

96

3

V G akg ro a B n r fa ouw ing age m e en V el ili n dm e m et a Ja w aa ns rd en er , in g va n de

84

w ten va om a, et ol Co n in do de de e rp e n vo to t d va Jo e rd n ko ist rr de W en its m rib be aa s u m t t r w bo vo ie o a or ce uw ust m Bo W ntr t NI Jor u r ild um ET it w ka ee sm m n aB p w o on u in w h gf e ab el rie k

90

56

5 w 1 le Co on ve D ev ing nsl bo oo ord en oop uw rda en Ee ge nd s en ch ra ch 72 td ch ikt em ts e 4 ho e n H lu x t f, i ou e ev Vi a tw p rie bo sit 78 a l pa uw ek nd , r a O te er ar el os m tje Ja i jk e r t i o n e n Pr l r h

71

el e m m ni d’ w In on pa u s ei ten d nd s sc K er re ief uu a b e su tr i G m ,E lta aj a e m W s at ct m m N ub tco er et e d b lu A m er olt mn o su nd oi s l e a cc rs nd (B Sa es s ) ou n d ? am w er en en w er d ke n sl eu te lt ot

50

W A ell ss n ‘S e e u i t op n s s c om te p in en pl de m ex 44 lij e Va k tb du o n Ap de ur uw o ‘E rV de e th ap en 62 al rz nz ot ink ee k, k he ij ijn ou B kj e ur Fr kw e ’ gu Co es er in d e

WONINGBOUW

25 APPARTEMENTEN, 5 WONINGEN EN EEN KINDEROPVANGLOCATIE, SEMMELWEISSTRAAT GRONINGEN

‘KICKSTART VOOR DE DOORONTWIKKELING VAN DIT GEBIED’ 4

WONINGBOUW

Aan de Groningse Semmelweisstraat zijn begin dit jaar 25 appartementen, 5 eengezinswoningen en een kinderopvanglocatie opgeleverd. Het was de afsluitende fase van de gebiedsontwikkeling die al begin deze eeuw in gang werd gezet.

‘Dit is het project dat ik me later zal herinneren als dat project waar we aan werkten toen corona zijn intrede deed. Maar wat vooral in de herinnering naar boven zal komen is hoe we het met z'n allen opgepakt hebben. Vanaf dag één stonden we er als een team in. Woningcorporatie Nijestee regelde als opdrachtgever direct extra schaftketen en we hebben meteen protocollen opgesteld om de veiligheid van onze mensen te kunnen waarborgen. Dat we tijdens dit project ondanks corona het bouwtempo erin hebben weten te houden en uiteindelijk zonder noemenswaardige vertraging hebben kunnen opleveren, is echt te danken aan de geweldige samenwerking. Zo'n samenwerking als hoe we die hier hebben gehad, is echt niet vanzelfsprekend.’ Robert-Jan Mellema, vestigingsmanager bij Janssen de Jong Bouw kijkt met louter positieve gevoelens terug op de bouw van 25 appartementen, vijf eengezinswoningen en een kinderopvang aan de Semmelweisstraat in Groningen. Wat voor de bouwprofessional ook bijzonder was aan dit project - fase 3 in de gehele gebiedsontwikkeling - was dat hij met dezelfde mensen ook betrokken is geweest bij fase 2 in 2014/2015. ‘We kenden elkaar al goed, dat heeft natuurlijk ook meegeholpen.’

‘Z

o'n samenwerking is echt niet vanzelfsprekend’

- Robert-Jan Mellema 5

Janssen de Jong Bouw gelooft in de nieuwe manier van bouwen. Hierbij staat de wens van de gebruiker altijd centraal.

We willen toegevoegde waarde leveren. Dit doen we door een goede klantrelatie op te bouwen, die voor alle partijen waardevol is.

Klanttevredenheid is bij Janssen de Jong Bouw niet alleen een begrip, we werken oprecht aan het beste resultaat. In onze aanpak wordt de opdrachtgever volledig ontzorgd. Wij zorgen ervoor dat het goed komt. www.janssendejongbouw.nl

WONINGBOUW

Een geluk bij een ongeluk Dat corona een uitdaging vormde moge duidelijk zijn, maar het bood het bouwteam ook kansen. ‘Het heeft ook in ons voordeel gewerkt.

Door te vergaderen via Teams is ons een hele hoop reistijd bespaard gebleven. Uitvoeringstechnisch heeft het ook in ons voordeel gewerkt dat de naastgelegen scholen enige tijd dicht moesten. Hoe goed je je verkeersplan ook op orde hebt, een ongeluk zit altijd in een klein hoekje. Het feit dat er nu helemaal geen kinderen van en naar school gingen, maakte dat wij ons vrijer konden bewegen. Een geluk bij een ongeluk.’

Aansluiten bij fase 1 en 2 Bouwtechnisch kwam het bouwteam voor weinig verrassingen te staan. ‘De architect had goed werk geleverd’, aldus Mellema. ‘Wat voor ons nog wel een uitdaging was, was dat we een goede baksteen moesten zien te vinden voor de gevels. Die moesten natuurlijk wel aansluiten bij de geveluitstraling van de fase 1 en fase 2. Er heeft veel tijd gezeten tussen fase 2 en fase 3, waardoor het goed mogelijk was dat er verschillen zouden zijn in de bakstenen. Daar hebben we dus goed op moeten sturen.’ Gedurende de bouw werd besloten om het trappenhuis in plaats van te metselen te voorzien van steentrips van precies dezelfde bakstenen. ‘Dat was nodig, anders werd het te zwaar voor de constructie.

Het is goed gelukt, want je ziet het verschil niet tussen de gevels en de steentrips.’

7

WONINGBOUW

Techniek. ‘Los van het feit dat het een project was waarbij het technisch allemaal goed en zonder al te veel uitdagingen is verlopen, was ook de samenwerking goed. Het zijn bekende partijen waar we mee mochten werken, de mannen van de bouw kennen elkaar. Dat maakte het een heel fijne klus.’

Goede mix van sociale en middenhuur

‘B

ijzonder is de WKO-installatie’

- Dennis Hanstede

Fijne klus Otterman Techniek was verantwoordelijk voor alle installatietechniek in de appartementen en woningen. ‘Bijzonder aan dit project is dat er een WKO-installatie (Warmte Koude Opslag) is toegepast en dat er ook met warmteterugwinning wordt gewerkt. Ook liggen er zonnepanelen op het dak; 4 per appartement en 6 per woning, 130 in totaal. Een uitdaging was dat we moesten werken met twee bouwvolumes en dat we door de grond moesten “oversteken” met de transportleidingen. Hier hebben we vooral in het voortraject veel aandacht aan besteed, zodat het bij de bouw uiteindelijk heel vlot is verlopen’, aldus Dennis Hanstede van Otterman

8

Opdrachtgever voor de bouw was woningcorporatie Nijestee. ‘De gebiedsontwikkeling heeft lang stilgelegen tussen de tweede en de derde fase. Dit heeft alles te maken gehad met de economische crisis; we hadden minder mogelijkheden om te investeren. Vanaf 2017 was er meer mogelijk. We hebben als Nijestee de missie om iedereen te kunnen laten kiezen waar hij wil wonen. Bij de start van de ontwikkeling van dit blok werd steeds duidelijker dat naast de sociale huurder ook de zogenaamde “middenhuurder” steeds minder kans op woonruimte had. Dit is de doelgroep die niet in aanmerking komt voor een sociale huurwoning, maar ook niet in staat is om een woning te kopen.

Daarom hebben we in fase 3 het programma zo aangepast dat er naast sociale huurwoningen ook middenhuurwoningen gerealiseerd konden worden. Dit project is dus een goede mix van sociale huurwoningen en middenhuur’, vertelt Jan Jaap Vogel, directeur Vastgoed bij Nijestee.

WONINGBOUW

25 APPARTEMENTEN, 5 WONINGEN EN KINDEROPVANGLOCATIE, SEMMELWEISSTRAAT GRONINGEN Opdrachtgever

- Jan Jaap Vogel

Gezamenlijk belang ‘In dit project hebben we gewerkt als bouwteam. We zijn daar heel tevreden over. Dat partijen meedenken in het proces is heel waardevol. We pleiten ook echt voor deze manier van samenwerken. Als je een fusie van belangen hebt, je belangen open en eerlijk op tafel legt, dan krijg je een gezamenlijke focus. Daarmee behaal je de mooiste resultaten’, aldus Vogel. ‘De projectleider zei op een bepaald moment: ‘Het gaat bijna té goed’. Maar als iedereen elkaar vertrouwt dan kan dat. Dan ben je met elkaar een team.’ Vogel is blij dat Nijestee de gebiedsontwikkeling met de derde fase heeft kunnen afronden zoals die ooit bedoeld was. ‘We zijn daarbij ook trots dat we met een bepaalde mate van wendbaarheid naar de woningmarkt hebben gekeken. Zo boeken we vooruitgang. Ik zie dit project dan ook als de kickstart voor de doorontwikkeling van het omliggende gebied.’

Architect

:

DAAD Architecten

Constructeur

:

Goudstikker - de Vries

Aannemer

:

Janssen de Jong Bouw Noord

Installateur

:

Otterman Techniek

BOU W T E A ML E DE N FOTOGRAFIE: Nienke Maat

et wendbaarheid naar de woningmarkt gekeken’

Nijestee

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Houten binnen- en buiten kozijnen

:

Damhout

Leveren en monteren van 53 utiliteitsdeuren incl. hang- en sluitwerk

:

BPZ

Doorstrijk- en voegmortel URM

:

MegaMix Assen

Afvalinzameling

:

NNRD

TEKST: Johanna Kommerie

‘M

:

9

RENOVATIE

CIRCUL AIR E R E VITALISATIE ALFA- COLLEGE HOOGE V EEN

Maximaal effect met minimale middelen De revitalisatie van het Alfa-college in Hoogeveen heeft de mbo-school zo enthousiast gemaakt voor circulariteit, dat dit een speerpunt is geworden in het onderwijs.

Ook de bouwpartijen zien het project als het begin van een duurzame toekomst.

‘Studenten geef ik mee: verkoop je huid duur. Jij hebt straks als pas afgestudeerde een op je baas.’ Waar bedrijven vaak klagen dat ze verse arbeidskrachten nog zoveel moeten leren, gaat dat voor ondernemers die gediplomeerden van het Alfa-college in Hoogeveen aannemen straks niet meer op. ‘Zij kunnen hun werkgever meenemen op het gebied van circulair bouwen’, zegt Jan Willem van Kasteel, projectmanager namens ICSadviseurs.

10

RENOVATIE

11

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955 Onze adviseurs en bouwprojectmanagers brengen ambities tot

Zwolle Burgemeester Drijbersingel 25R 8021 DA Zwolle 088 235 04 27 Of kom langs op onze vestigingen in Amsterdam, Rotterdam of Eindhoven.

leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

icsadviseurs.nl

RENOVATIE

Studentenparticipatie Aannemer HuneBouw en diens partners betrokken namelijk studenten bij alle facetten van de revitalisatie van het scholencomplex aan de Voltastraat. ‘Op alle onderwijsniveaus’, zag Van Kasteel. ‘Hbo-studenten van de Hanzehogeschool werkten aan modellen om onze circulaire inspanningen meetbaar te maken, mbo-timmerlieden in spé van het Alfa zelf maakten delen van het interieur, leerling-uitvoerders draaiden mee op de bouw…’ ‘Ook de niet-bouwopleidingen deden mee’, vult Jan-Berend van der Wijk aan; hij is regiodirecteur van het Alfa-college. De kappersstudenten ontwikkelden bijvoorbeeld de haar- en schoonheidssalon van de toekomst.

‘Een groene kapsalon waar alleen milieuvriendelijke middelen gebruikt worden.’

Van der Wijk: ‘Wij durven ons nu dé school voor duurzaamheid en circulariteit te noemen. We zijn de aanjager en belangrijke deelnemer van een Duurzaamheidscentrum, waar we samen met overheden en het bedrijfsleven de technieken en processen van de toekomst onderzoeken. Aannemers en installatiebedrijven kunnen daar modules afnemen om hun personeel bij te scholen.’ Het Alfa-college kan bijvoorbeeld uitleg geven over Madaster, “het kadaster van materialen”, waarin het als eerste onderwijsinstelling is opgenomen. Naar verwachting wordt het materialenpaspoort een pijler onder de circulaire economie, omdat het duidelijk maakt uit welke (herbruikbare) materialen een gebouw bestaat. ‘Dit maakt het ook mogelijk daaraan een geldwaarde te koppelen’, legt Van Kasteel uit. ‘Want bij sloop worden die materialen weer een verkoopbare grondstof voor de bouw.’

Renovatieopgave ‘Deze studentparticipatie op alle terreinen bracht een “supergave dynamiek” in het project’, zegt Van Kasteel, maar liever nog wijst hij op de spin-off voor de toekomst. ‘Deze generatie nieuwe werknemers heeft zelf al láng bepaald dat duurzaam leven en werken de enige optie is. Bedrijven die daar nu nog niet veel mee hebben, zullen méé moeten, anders willen al die jonge mensen niet eens meer voor ze werken.

En dan komen die bedrijven zichzelf lelijk tegen’, stelt hij.

‘Nederland staat voor een enorme renovatieopgave. Die zal toch echt circulair aangepakt moeten worden, al is het alleen al omdat nieuwe materialen schaarser en dus duurder worden. Tegelijk is het met oudere gebouwen lastig om vrijkomend materiaal opnieuw te gebruiken.

Hoe mooi is het dan als je werknemers hebt die daar al wat ervaring mee hebben opgedaan?’

13

RENOVATIE

‘H

et oude gebouw was echt een school’

- Jan-Berend van der Wijk

Gemoderniseerd Bij al deze positieve effecten zou je bijna vergeten dat het Alfa-college aan de Voltastraat ook “gewoon” gerevitaliseerd is. ‘We hebben een stuk van het oudste deel – uit 1964 – gesloopt en de rest, ook een nieuwer deel uit 1996, opgewaardeerd, onder meer met een nieuw VRF-klimaatbeheersingssysteem’, vertelt projectleider André Baron van HuneBouw. Van der Wijk kan zo ‘vier, vijf aanleidingen’ noemen waarom de grote verbouwing nodig was. ‘Het oude gebouw was echt een school, het paste met zijn donkere lokalen en lange gangen niet meer bij de moderne onderwijsconcepten, die veel meer uitgaan van voorbereiding op en samenwerking met het bedrijfsleven. Het had ook geen goed binnenklimaat: in de zomer werd het veel te heet en in de winter liepen de stookkosten enorm op. En dan was het ook nog te groot met het oog op de te verwachten bevolkingskrimp.’

Circulariteit Een moderne, open uitstraling, meer gebruikscomfort en lagere exploitatielasten waren zomaar enkele wensen voor de verbouwing. ‘Dit zou automatisch een duurzamer gebouw betekenen’, zegt Van der Wijk. Al vroeg in de voorbereiding ontstond echter het idee om niet alleen het eindresultaat, maar ook het bouwproces in het teken van duurzaamheid te stellen.

Van circulair bouwen om precies te zijn. ‘Een lezing van architect Thomas Rau bij de opening van het studiejaar 2016 heeft ons – en dan doel ik ook op het College van Bestuur – enorm geïnspireerd om het project circulair aan te pakken.’ Om dat handen en voeten te geven, haalde de school onder anderen Van Kasteel aan boord, die als projectmanager hielp met ‘het formuleren van de ambitie, om die vervolgens bij de markt neer te leggen volgens de Best Value Approach. Het voordeel van die contractvorm is dat je de expertise van de bouwpartners maximaal benut, want je legt bij hén de verantwoordelijkheid neer om joúw doelen te halen.’

14

RENOVATIE

‘V

akgenoten dachten dat het nieuwbouw was’

- Nico Visser

Lesje transformeren Hoewel het ging om ‘een complexe uitvraag die lastig in te vullen zou zijn binnen het gestelde budget’ - in de woorden van Baron - besloot zijn werkgever HuneBouw de uitdaging aan te gaan en in teamverband met onder anderen Nico Visser van Team4 Architecten een projectplan te maken.

Dat plan ging uit van ‘een maximaal effect met minimale middelen’, legt Visser uit. ‘Slim omgaan met wat er al is, zowel aan de binnen- als de buitenkant.’ De wens om een duidelijk herkenbare, uitnodigende hoofdentree te creëren loste hij bijvoorbeeld niet op door de oude vleugel te slopen en een nieuwe op te trekken. ‘We hebben het betoncasco gestript en daar een nieuw jasje omheen gezet. Ik heb wel vakgenoten rondgeleid die dachten dat dit deel nieuwbouw was.’ Dat was meteen weer een mooi lesje in transformeren: ‘Duurzaam bouwen levert niet per se een houtje-touwtje-uitstraling op. Je kunt het zo modern maken als je wilt. Al vind ik het wel mooi om wel érgens het verhaal te vertellen, nadrukkelijk te laten zien hoe je gebruikte materialen een nieuwe toepassing geeft.’

‘S

tudenten hebben voorsprong op hun baas’ - Jan Willem van Kasteel 15

RENOVATIE

Koffiecorners Wél circulair, maar niet direct als zodanig herkenbaar zijn bijvoorbeeld de nieuwe plafonds.

Baron: ‘We hebben in Rockfon een partij gevonden die de oude plafondplaten innam om die te vermalen en er nieuwe van te maken.’ Een ander voorbeeld zijn de binnendeuren, die niet vervangen zijn maar voorzien van een glasopening en ‘gewrapt’, zodat ze er als nieuw uitzien. Ook zijn verschillende binnenwanden gedemonteerd en elders neergezet, waar ze voorzien van een nieuw kleurtje weer jaren mee kunnen. Juist wél “zichtbaar hergebruikt” zijn onder meer de koffiecorners: deze facilitaire corners zijn gemaakt van plafondlatten uit het gesloopte deel van de school. De balie van het servicecentrum is gemaakt van de treden en de balustrade van een gesloopte trap. En zo zijn er nog genoeg andere voorbeelden, in het zicht of achter de schermen.

Van Kasteel: ‘Het is gewoon een heel gaaf schoolgebouw dat laat zien dat hergebruik beslist niet hoeft te leiden tot een kringloopsfeertje. Cradle-to-cradle-vloerbedekking is iets heel anders dan een tweedehands tapijt.’

16

Keten ‘Essentieel voor circulaire processen is: de hele keten aanspreken op wat je béter kunt doen dan simpelweg slopen en iets nieuws laten aanrukken, op ieder onderdeel’, doceert Visser.

Baron: ‘Het was in feite voor ons allemaal onbekend terrein. We hadden een circulaire werkgroep om sámen de vraagstukken op te lossen die gaandeweg op ons pad kwamen. Natuurlijk hadden we vooraf een rondgang gemaakt door het gebouw: wat zit erin, wat zou je daarmee nog kunnen doen, maar pas tijdens het werk weet je écht wat je in handen hebt. We hebben heel veel tijd gestoken in het meenemen van onderaannemers en leveranciers om óók de circulaire denkrichting in te slaan. Dat heeft uiteindelijk geleid tot een enorm enthousiasme en steeds meer goede ideeën.’

RENOVATIE

‘V

oor ons allemaal onbekend terrein’

- André Baron

Focus Dat zag ook Van Kasteel. ‘Niet alleen bij de bouwpartijen, maar ook door de hele schoolorganisatie heen ontstond een bijzondere motivatie om hier iets écht moois van te maken.’ Als projectmanager zag hij het wel als zijn rol om ieder idee goed te toetsen aan de ambitie (‘wordt het gebouw hier écht beter van?’), het budget en het tijdspad, kortom: ‘om de focus op het einddoel te houden.’ Hij noemt het ‘heel tof dat we de kans hebben gekregen om het gewoon eens te gaan doén, circulair bouwen. Alle partijen hebben het risico om op hun plaat te gaan geaccepteerd en zijn samen, in alle openheid, óok over onzekerheden, de uitdaging aangegaan.’ Baron: ‘Als je nooit fouten wilt maken, moet je niet gaan pionieren. Er zijn altijd hobbels, er zijn heus zaken die mis gaan, maar die zien we als leermomenten. Die investering in kennis en vaardigheden gaat zich terugbetalen, dat merken we nu al.’

CIRCULAIRE REVITALISATIE EN VERBOUW ALFA-COLLEGE, HOOGEVEEN Opdrachtgever

:

Alfa College

Architect

:

Team 4 architecten

Bouwmanagement

:

ICSadviseurs

Constructeur

:

Goudstikker - de Vries

Aannemer

:

HuneBouw

Installateur

:

Leerkes

Installateur

:

Ten Kate installatietechniek

Installateur

:

Niemeijer Installatietechniek

FOTOGRAFIE: Henri Vos en Team4 architecten

BOU W T E A ML E DE N

Plafond en wandsystemen

:

Unipé Afbouw

Schilderwerk

:

Zijlstra Schilders

Leveren en monteren van digitaal ingemeten utiliteitsdeuren incl. hangen sluitwerk

:

BPZ

TEKST: Arjen Bakker

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S

17

TRENDS

18

TRENDS

WOONSTICHTING GRONINGER HUIS

WAAR EEN PLATTELANDSCORPORATIE GROOT IN KAN ZIJN Woonstichting Groninger Huis verhuurt zo’n 4500 woningen in de gemeenten Eemsdelta, Midden-Groningen en Oldambt. Het is zeker niet de grootste corporatie van Noord-Nederland, maar het is wel een corporatie met lef. Met de verhuur van 29 Tiny Houses en met de pilot voor een waterstofwijk in Wagenborgen zet ze innovatieve en toekomstgerichte stappen in de sociale huursector. Over dit en meer spraken we met Laura Broekhuizen, directeur-bestuurder bij Woonstichting Groninger Huis.

Het is nog maar sinds 1 juli 2020 dat Laura Broekhuizen het Merken jullie veel weerstand bij wethouderschap bij de gemeente Oldambt verruilde voor de verduurzamingsprojecten? functie van directeur-bestuurder van Woonstichting Groninger ‘Nee, dat valt mee. Het mooiste voorbeeld is denk ik het project Huis. De laatste tijd als wethouder had ze ruimte, leefbaarheid Waterstof. We kregen de vraag of we in een pilot wilden meeen welzijn in haar portefeuille. De liefde voor het vak heeft nu denken over hoe je een woonwijk op waterstof kunt laten een andere invalshoek gekregen, maar ze overgaan. Wij willen dat wel, maar als onze doet het met dezelfde betrokkenheid en huurders niet mee willen doen, dan is het ij doen ons drive die haar als wethouder zoveel waarjammer, maar dan is er geen project. Dat is uiterste best dering opleverde. Wonen is voor haar meer om voor huurders een voor de projectpartners Enexis, Energiedan alleen het bieden van onderdak. ‘Ik wacht en Intergas best ingewikkeld. Northuis te organiseren’ vind dat wij eraan moeten bijdragen om maal gesproken zouden we in een sporthal voor huurders een thuis te organiseren.’ een aantal bijeenkomsten hebben gehad, maar door corona kon dat niet. Nu zijn er 1-op-1-gesprekken Hoe kijken jullie bij Groninger Huis aan geweest, en soms werd er ’s avonds ook wel gewhatsappt, als buren elkaar hadden gesproken en vragen hadden. Dat heeft tegen de verduurzamingsopdracht?

‘Juist voor mensen met een smalle beurs kan verduurzaming wel erg geholpen in het proces om “ja” te kunnen zeggen. Dit een heel goede stap zijn in het beperken van de woonlasten. is zó nieuw, je moet hier als huurder wel achter kunnen staan!

Iedereen praat altijd over de huur, maar vaak is de energierekeAls mensen niet mee willen doen, houden ze gewoon hun ning minstens zo’n grote portie. Zeker in Oost-Groningen, waar gasaansluiting. Dan volgt de aanpassing als de woning in de de woonquote bijna het hoogst is. We vinden het belangrijk om mutatie zit. Van de veertig woningen in Wagenborgen in het verduurzamingsstappen samen met de huurders te zetten. Daarpooltje dat we hadden gemaakt, doen er 33 mee. We hebben voor hebben we een “Warm en Zonnig aanbod”. Dit aanbod specifiek deze woningen uitgekozen omdat er in de zeventiger houdt in dat de woning wordt geïsoleerd door middel van dak-, jaren in Noord-Nederland veel van dit soort woningen zijn spouw- en vloerisolatie, HR++ glas krijgt en wordt voorzien van gebouwd. Wat je hier aan maatregelen neemt om waterstof te 9 zonnepanelen. Soms willen mensen kunnen gebruiken, moet ook transpoin een wijk niet meedoen met de verneerbaar zijn naar andere corporaties.’ elangrijk om duurzaming. Dan gaan onze medeverduurzamingsstappen werkers met hen in gesprek. En soms Hoever zijn jullie ermee? samen met de huurders te nog een keer, en soms nog wel een ‘We hebben een “go” van de huurders, zetten’ keer... En je ziet dat dat werkt, door dus we hebben ja gezegd. Het proces er gesprekken over te voeren, door er met de huurdersorganisagaat als volgt: Bij een boer in de buurt gaat een electrolyzer de tie mee bezig te zijn, en ook door “proven concept”: de buren grond in. Hiermee wordt de zonne- en windenergie omgezet hebben het ook, en daar wordt het goedkoper van.’ in waterstof. Om op waterstof over te gaan, moeten de wonin-

‘W

‘B

19

TRENDS

gen eerst naar een beter energielabel worden gebracht. De pilot biedt ook mogelijkheden om een nieuwe soort hybride ketel uit te proberen, die als er niet genoeg waterstof beschikbaar is, kan overschakelen op elektrisch. Er zit aan alle kanten innovatie in! Ik ben benieuwd of over twintig jaar waterstof de brandstof van de toekomst blijkt te zijn...’

Het getuigt wel van durf...

‘Het is reuze spannend. Het grootste compliment is trouwens voor de huurders, die dit aandurven. Zij moeten waterstof afnemen van een andere aanbieder. Dat betekent dat ze niet meer elk jaar van energieleverancier kunnen wisselen. We hebben met Enexis dan ook afgesproken dat de prijs voor waterstof gelijk is aan de prijs die je als consument betaalt voor gas.’

In Wagenborgen gebeurt nog meer moois: jullie Tiny House project ‘Als Groninger Huis hebben we een 29 Tiny Houses geplaatst in Wagenborgen, Midwolda, Appingedam en Hoogezand. Wagenborgen was proeflocatie, hier hebben we op het terrein van Groot Bronswijk verschillende types geplaatst, namelijk Woody Popp, Wikkelhouse en Easy Home. Op de andere locaties hebben we - mede vanwege het duurzame materiaalgebruik en de goede footprint - uiteindelijk gekozen voor het type Woody Popp, deze zijn gemaakt door de firma Harmet uit Estland, een businesspartner van Woody-Concepts.’

Was er veel animo voor?

‘Ja! Afgelopen zomer hadden we in Wagenborgen een kijkdag, waar ruim vierhonderd mensen zijn geweest. Dat is voor 29 huisjes wel wat veel... Gelukkig voor ons waren daar ook veel mensen bij die gewoon even kwamen kijken omdat er vanwege corona verder niets te doen was. En veel buurtbewoners en mensen die eigenlijk wilden kopen en nu kans zagen om even te kijken in de regio. Onze medewerkers hebben snoeihard gewerkt om het allemaal op een coronaproof manier te organiseren, maar toch ook zo dat je het goede gesprek kon voeren.

Uiteindelijk hou je huurders over die héél bewust kiezen voor een Tiny House. Mensen die graag een kleine ecologische voetafdruk willen achterlaten, maar ook mensen die graag op zichzelf willen wonen, maar niet op kamers. Ik had verwacht dat het vooral starters zouden zijn, maar dat is helemaal niet zo!’

20

Om sommige Tiny House projecten hangt nogal een geitenwollensokkensfeer. Hoe is dat hier?

‘Omdat wij op vier verschillende plekken zitten, heb je overal een andere sfeer. In Hoogezand staan ze midden in een woonwijk. In Wagenborgen in het prachtige park van Groot Bronswijk, een voormalige psychiatrische inrichting. In Midwolda staan ze aan de rand van het Oldambtmeer; er zijn zelfs twee huisjes - om in vakantietermen te spreken - met uitzicht over het water... Dat is natuurlijk te gek, en dat in sociale huur, ik vind het super dat ons dat lukt!’

‘Mensen die geïnteresseerd zijn in een Tiny House kunnen bij ons pionier worden. Want voor ons is het ook nieuw, we gaan samen ontdekken hoe dit gaat. Een heleboel mensen

hebben een motivatiebrief geschreven, en wie dat lastig vond, kon een filmpje sturen via Whatsapp. Vervolgens zijn er kijkdagen op de “eigen” locatie geweest, waar de huurder kon kijken of deze ruimte echt bij hem/haar past.

Dan vallen er weer mensen af, en hou je een groepje over van mensen die ermee door willen.

Voor sommige plekken is geloot.’

‘Het is ontzettend tof om dit te doen, maar het vraagt natuurlijk wel héél veel tijd van mijn medewerkers. Het is even wat anders dan ons gewone woonruimteverdeelsysteem. In Midwolda gaan we bijvoorbeeld samen met de mensen die daar gaan wonen en met een landschapsarchitect een plan maken om hun buitenruimte in te richten. De nutsvoorzieningen zijn eind juni klaar. Alle Tiny Houses hebben een berging, waar zonnepanelen op liggen om het huis van stroom te voorzien.’

TRENDS

‘V

oor ons is het ook nieuw, we gaan samen ontdekken hoe dit gaat’

het randje, met de nieuwe woningwet. Dat is heel jammer, want je zou zo graag samen met de gemeenten - die het nu ook niet echt makkelijk hebben - willen kijken wat er écht nodig is en hóe we dat dan doen. En of dat dan uit mijn portemonnee komt, of uit die van de gemeente, dat maakt me niet zoveel uit.’

Door de verhuurdersheffing hebben jullie minder te besteden. Hoe kijk je daar tegenaan?

Zijn het dure woningen?

‘De woningen komen onder de eerste aftoppingsgrens; je kunt er huursubsidie voor krijgen.

Dat is niet duur, maar dat wilden we ook bewust.

Bij al die nieuwe woonvormen zie je vaak dat het in de koop zit, of in de vrije sector. Dat is eigenlijk zonde, want waarom zouden mensen met een wat smalle beurs hier geen toegang toe kunnen hebben?’

‘De woningen kosten per stuk wel een dikke ton. Voor ons kan dat eigenlijk niet uit, want je krijgt ook maar een vergunning voor vijftien jaar, omdat het een tijdelijke woning is. Als het kan, en als het past in de buurt en in de vraag van huurders, zou ik die periode wel willen verlengen. En als het niet kan... we hebben een heel mooie afspraak met War Child. Als ze hier niet kunnen blijven, kunnen ze zó op een vrachtauto om in conflictgebieden te worden ingezet.’

Zou je andere corporaties aanraden om ook Tiny Houses te gaan bouwen?

‘Volgens mij bied je een waardvol product voor je huurders, en je voegt waarde toe aan de portefeuille. Maar je moet een beetje van het pionieren zijn, want het is een nieuw product. En als je ze grondgebonden wilt plaatsen, dan moet je er ruimte voor hebben. Maar dan krijg je daar wel iets héél moois voor terug! Op sommige plekken ga je gemeenschappen bouwen, dat is mooi om te kunnen doen.’

Wat doen jullie op het gebied van leefbaarheid?

‘We doen denk ik de dingen die elke corporatie doet: meedoen aan de voorzieningenwijzer, waar dat kan participeren in zorgoverleggen...

En als huurders ideeën hebben: kijken waar we “ja” op kunnen zeggen. Maar je loopt al snel op

‘Wij hebben een kleine 4500 wooneenheden, maar we betalen echt fors verhuurdersheffing.

Ooit is dat bedacht... maar nu? Je kunt je afvragen of je ons als corporaties daar niet zó ver mee beknot dat wij niet meer kunnen doen waarvoor we op aarde zijn. Het beeld is wel dat de verhuurdersheffing er misschien afgaat, maar wat gebeurt er dan? Dat bedrag zit natuurlijk wel in de meerjarenbegroting. Maar waar kun je nu mooier dan in de lokale driehoek tussen gemeenten, huurders en corporaties samen bepalen wat het beste is voor je straat en voor je wijk? Dat is echt wel dáár, en niet in Den Haag!’

‘Wat je nu ziet, is dat je samen met de gemeente, en ook met andere corporaties, kijkt waar je het verschil kunt maken. Het is mooi dat dat lukt. In die zin ben ik blij met de gemeentelijke samenwerking. Wij hebben die natuurlijk met drie gemeentes - Eemsdelta, Oldambt en Midden-Groningen -, dat is anders dan bij andere corporaties. Elke gemeente heeft haar eigen visie en haar eigen wensen. Maar ze willen ook allemaal het beste voor hun inwoners.’

21

TEKST: Vera Bosma FOTOGRAFIE: Woonstichting Groninger Huis

TRENDS

Jullie werkgebied ligt in het aardbevingsgebied. Zit er schot in de versterkingsoperatie?

Er is veel diversiteit in jullie werk!

‘Haha, het is hier geen dag saai! In Midden-Groningen ‘Als je kijkt naar de versterking - en dat zeg ik met enige trots -, speelt soms grootstedelijke problematiek, als je kijkt dan is het grootste gedeelte van wat er gerealiseerd is, gerealiseerd naar sociale positie en overlast. Daar zijn we met de door de corporaties. Dat is aan de ene kant logisch, want wij gemeente in gesprek over goede interventies. En in kunnen opschalen, maar aan de andere kant: doe het maar eens, zo’n versterkingsoperatie gaat het echt over het leed met huurders tegen wie je moet zeggen: U moet uit uw huis, want van mensen, waarin we nu proberen nieuw perspectief dat is niet veilig. En u krijgt wel een nieuw te bieden. De sloop-nieuwbouw iteindelijk wil je huis, maar daarvoor moet u toch echt hier in het hart van Opwierde is daar toekomstbestendige een mooi voorbeeld van. We hebeerst uit. Met alle collega’s in het gebied wijken en straten is veel overleg. Waar kun je elkaar versterben hier speciaal mensen voor, bouwen’ ken? Op gebied van beeldkwaliteit, maar die de hele dag bezig zijn met de ook in het proces. Hoe werken we samen... huurders in dit proces. En teWe noemen dat Kr8, het samenwerkingsverband van alle corporecht, want je vraagt nogal wat van ze. Het vraagt ook raties in het aardbevingsgebied. We proberen die enorme opgave veel van onze kleine organisatie met 55 personeelsleop een goede manier te doen, zodat huurders op een goede plek den. Onze medewerkers moeten echt verbinding wilkomen en dat we ook kwaliteit toevoegen aan het gebied. Uiteinlen en durven maken. Ik ben er supertrots op hoe ze delijk wil je toekomstbestendige wijken en straten bouwen.’ dat allemaal voor elkaar krijgen!’

‘U

22

GASTCOLUMN

DRENTHE WOONT CIRCULAIR

CIRCULAIR BOUWEN VRAAGT OM EEN ANDERE KIJK OP SLOPEN

Bedrijfspanden, huizen, sociale huurwoningen, ze hebben niet allemaal het eeuwige leven. In een tijd met grondstofschaarste wint hergebruik van materialen aan terrein. En er valt een hoop moois te maken van “afval”. Echter, willen we daadwerkelijk circulair bouwen, dan moeten we anders gaan kijken naar slopen. En daar zijn nog wel wat hobbels te overwinnen.

Denk aan het ontbreken van een norm, zowel landelijk als Europees.

Het gemis van een uniform platform om materialen te registeren en fi nanciële regels die ervoor zorgen dat een bestaande balk duurder is dan een nieuwe. En ook de positie van slopers in de bouwkolom is zo’n hobbel. Want slopers komen nu pas in beeld aan het eind van het traject, als er iets te slopen valt en de bouwers alweer klaarstaan. In kort tijdsbestek moet er gedemonteerd worden. En moet een nieuwe bestemming voor de grondstoffen worden gevonden. Dat is niet altijd haalbaar.

Gezamenlijk beleid

Ook aan de voorkant valt er veel te winnen. Als je materialen in de toekomst wilt hergebruiken, is het slim om daar bij het ontwerp al over na te denken. Slopers kunnen adviseren over gebruiksduur en losmaakbaarheid. Pur en kit laat je dan wel zoveel mogelijk links liggen, zodat er in de toekomst weer maximaal geoogst kan worden uit een gebouw.

Namens de verkennersgroep slopen van Drenthe Woont Circulair:

Het doel van de verkennersgroep is om tot een gezamenlijk beleid en werkwijze te komen om zo circulair mogelijk om te gaan met de bestaande bebouwing (= grondstoffen) en materialen, waarbij we rekening houden met een gezond fi nancieel model voor alle partijen. Tegelijkertijd zorgt deze verkennersgroep ervoor dat er bewustwording ontstaat ten aanzien van slopen. Deze “hobbel” is genomen. En daarmee is de verkennersgroep nu al geslaagd.

Verkennersgroep circulair slopen Er zijn ook successen! De Drentse woningcorporaties zien dat er een andere kijk op slopen nodig is. Hoe? Dat zijn we aan het ontdekken in De Proeftuin van Drenthe Woont Circulair. Onderdeel van deze Proeftuin is een verkennersgroep sloop. Daarin onderzoeken wij op welke wijze wij de grondstoffen in de bestaande woningen van corporaties vroegtijdig in beeld kunnen brengen. Hoe weten we bijvoorbeeld welke grondstoffen er nu in de woning zitten? En hoe leggen we die informatie dan vast? Zijn er wellicht categorieën te maken aan de hand van verschillende woningtypen? Zo willen we een circulair proces ontwikkelen bij demontage/sloop in combinatie met de bouw van nieuwe woningen.

Bjørn Grundel, kwartiermaker Cirkelen

Koen Rooseboom, Bork Groep

Marcel Kamphuis, Kamphuis Sloopwerken

Dennis van der Wolde, Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek

Vrijgekomen grondstoffen maximaal benutten Een ander onderdeel van onze verkenning is dat we bekijken hoe we de potentie van de uit sloop vrijkomende grondstoffen zo circulair mogelijk kunnen borgen. Een specifieke grondstof mag bijvoorbeeld ingenomen worden door diverse erkende verwerkers, maar wie van deze verwerkers verwerkt de grondstof op de meest circulaire manier? En wat gebeurt er vervolgens met deze grondstoffen? Stel dat een corporatie 100.000 dakpannen beschikbaar heeft. In hoeverre kunnen andere corporaties daar gebruik van maken? Waar kun je dit tussentijds opslaan? Wat is de waarde voor in de boeken?

23

WONINGBOUW

24

WONINGBOUW

KARAKTER HAREN

EEN SPEELSE KNIPOOG NAAR EEN JAREN 30-VILLAWIJK Wie een nieuwe wijk in het lommerrijke dorp Haren de naam 'Karakter' geeft, legt de lat bij voorbaat hoog.

Samen met Heijmans Woningbouw Noord slaagde architect Bas Heitkamp erin de projectnaam eer aan te doen. De acht ruime rijwoningen en twaalf statige twee-onder-een-kapwoningen zijn een speelse knipoog naar de jaren 30-villawijken en hebben daarmee een uniek karakter.

Wie door Haren rijdt, waant zich in Het Gooi van het Noorden. Statige villa's, indrukwekkende oprijlanen en weelderige tuinen kenmerken het gewilde forenzendorp onder de rook van Groningen. ‘Het dorp heeft zijn bijzondere architectuurkarakter van weleer door de eeuwen heen grotendeels weten te behouden. Het is dus geen verrassing waar wij onze inspiratie vandaan hebben gehaald’, vertelt architect

Bas Heitkamp van EVE Architecten.

Tijdens zijn zoektocht naar een ontwerpidee voor de nieuwe, groene woonwijk Karakter liet Heitkamp zich onder meer inspireren door de nabijgelegen villabuurt Oost. ‘Al snel ontstond het plan om het gevoel van deze jaren 30-villawijk door te trekken in de nieuwe wijk. Maar dan met een speelse knipoog en volgens de moderne bouwmethode van Heijmans.’

‘Z

elfs de rijwoningen verschillen alle acht van elkaar’

- Yvonne Klompen 25

WONINGBOUW

Klassieker dan het origineel De afgelopen jaren mocht Heijmans Woningbouw Noord de handtekening zetten onder diverse nieuwe woningbouwplannen in Haren. Met zijn efficiënte manier van bouwen volgens een eigen woonconcept, waarbij de woning grotendeels prefab wordt gebouwd, timmert Heijmans flink aan de weg. ‘In het plan Karakter hebben we echter gekozen voor traditionele bouw’, vertelt projectontwikkelaar Yvonne Klompen. ‘Hier wilden we een ander type woning neerzetten; royaler, hoger en klassieker. Een woning die perfect past bij de groene omgeving. De twintig woningen van plan Karakter verrijzen namelijk in een “Groene Kamer”. Het behoud van deze groene omgeving vormde het vertrekpunt voor onze opdracht aan de architect.

Als makers van een gezonde leefomgeving was dit voor Heijmans een belangrijk uitgangspunt. Wij wilden graag een exclusieve woning, die opgaat in het groen en naadloos past bij de omgeving.’

Om die omgeving te verkennen, bracht architect Heitkamp allereerst een bezoek aan Haren. ‘Iedere locatie heeft zo z’n eigen charme en unieke punten, en in Haren hoefde ik daarvoor niet ver te zoeken. Het dorp kent een rijke architectuurgeschiedenis. Tijdens mijn bezoek aan de nabijgelegen villabuurt Oost heb ik tot op detailniveau gekeken naar de compositie van de bouwvolumes, naar verbanden in het metselwerk en naar de afwerking van daken, goten en waterafvoer. Al deze ingrediënten tezamen resulteerden in het ontwerp van een woning met een ambachtelijke jaren 30-stijl, die nog klassieker oogt dan het origineel.’

‘E

en woning met een ambachtelijke jaren 30-stijl’ - Bas Heitkamp 27

WONINGBOUW

Geen woning gelijk Daarmee zegt de architect niets te veel. Van de opvallende donkere, handgevormde baksteen en brede overstekken tot de helderwitte kozijnen en imponerende dakvolumes: de woningen ademen in ieder detail klasse uit. Om alle woningen een eigen karakter te geven, zijn ze asymmetrisch ontworpen. Dat geldt niet alleen voor de twee-onder-een-kapwoningen, maar ook voor de rijwoningen. ‘Precies in het midden van de acht rijwoningen zit een lichte knik’, vertelt Klompen. ‘In deze knik met een prominente puntgevel gaan twee ruime woningen schuil. Ook beide hoekwoningen in het rijtje wijken qua vorm af van de rest. Een bijzondere architectonische vondst, waardoor zelfs de rijwoningen alle acht van elkaar verschillen. Je hebt dus als bewoner altijd een woning die anders is dan die van je buren.’

Dat er geen woning gelijk is, weet ook uitvoerder Fokke de Wit van Heijmans. ‘Kopers hadden volop opties om de woning te personaliseren.

Van royale uitbreidingsmogelijkheden aan de achterzijde tot flexibiliteit in de indelingsmogelijkheden in de vorm van een extra badkamer, slaapkamer, hobbykamer of thuiswerkkantoor.’

Die grote verscheidenheid aan kopersopties zorgde op de bouwplaats wel voor enige hoofdbrekens, merkte De Wit. ‘Wat kopers zich vaak niet realiseren, is dat iedere kleine wens voor ons grote gevolgen heeft. Op de achtergrond zorgt dat voor meerwerk, omdat we alle bouwen technische tekeningen moeten aanpassen.

Daarin zat voor ons de grootste uitdaging.’

Instructievideo’s

‘G

rote verscheidenheid aan kopersopties’ - Fokke de Wit

28

Installateur Edwin de Vries van Comfort Partners | TBI: ‘In iedere woning hebben we het Busch-free@home systeem geïnstalleerd. Dit is een innovatief huisbesturingssysteem. Het omvat diverse oplossingen voor nog meer comfort, gemak, sfeer, energiebesparing en veiligheid in huis. Naast de basisinstallatie zijn er allerlei aanvullende modules om van een huis een thuis te maken. Daarnaast beschik je als bewoner over een individuele bodemwarmtepomp van Nathan. Via boringen hebben we een lus diep in de grond gelegd. Met deze bodemwarmtepomp heb je geen last van hinderlijk gebrom van de pomp wanneer je lekker buiten in de tuin van de zon geniet.’

WONINGBOUW

‘L

eer je huis kennen via een instructievideo’ - Edwin de Vries

Om alle technische installaties in huis goed te bedienen, ontwikkelden de installateur en de bouwer samen een aantal praktische instructievideo's. ‘Normaal geven we bewoners bij de oplevering een aantal brochures’, legt De Vries uit. ‘De ervaring leert ons dat deze brochures soms simpelweg niet worden gelezen. Vandaar onze keuze voor video’s. Ook geven we een aantal handige tips, bijvoorbeeld om de woning op een continue temperatuur te houden. Al dat soort zaken leggen we uit in de video.’

Eigentijds karakter Achter het klassieke uiterlijk van de Karakter-woningen schuilt een volkomen eigentijds interieurontwerp. De indeling van zowel de halfvrijstaande villa’s als de rij- en hoekwoningen is maximaal afgestemd op de hedendaagse leefstijl, met zeer veel leefruimte. Heitkamp: ‘Zelfs in de meest compacte rijwoning kun je met gemak vijf slaapkamers kwijt. De tussenwoningen hebben een beukmaat van 5,70 meter, de hoekwoningen een beukmaat van liefst 6,00 meter. Qua inhoud kunnen deze laatste zich meten met een reguliere vrijstaande woning.’

KARAKTER 20 WONINGEN RIJ + 2/1 KAP, HAREN Ontwikkelaar

:

Heijmans

Architect

:

EVE architecten

Aannemer

:

Heijmans

Installateur

:

Comfort Partners | TBI

FOTOGRAFIE: Nienke Maat

BOU W T E A ML E DE N

Grondwerk

:

Holtrop Grondwerken

Lijmen kalkzandsteen

:

Metselbedrijf Haulerwijk

Stucadoor / cmd vloeren

:

Paas Totaalafbouw

Plafond- en wandsystemen

:

Unipé Afbouw

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

:

Remix

TEKST: Nynke van der Zee

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S

29

RECREATIE

30

RECREATIE

FLETC H E R H OTE L BY ZOO E M M E N

ALLES UIT DE KAST OM AAN WENSEN TEGEMOET TE KOMEN Het Fletcher Hotel van Emmen verhuisde in maart van de Van Schaikweg naar een nieuw gebouw aan het Raadhuisplein.

Hotel ‘ByZoo’ is de kroon op de transformatie van dit plein, pal naast dierenpark Wildlands.

‘Een project met veel mutaties tijdens de uitvoering’, noemt Jan Nijkamp het werk in Emmen, waarbij zijn werkgever AKOR Rijssen - als goede relatie van projectontwikkelaar Peter van Dijk - sinds 2016 betrokken was. Het basisidee was de uitbreiding van een bestaande parkeergarage, met daarbovenop commerciële ruimtes in twee lagen. ‘Rond de bouwvak van 2018 zijn

we daaraan begonnen. Toen we halverwege de kelder waren, kwam de opdrachtgever met het plan om nog een hotel toe te voegen. Dat hebben we toen in allerijl uitgeëngineerd, want zo’n extra volume bovengronds kan natuurlijk alleen als de kelder dat kan dragen.’

Stevige uitdaging Een stevige extra uitdaging dus voor constructeur Maurits Nijenstein van Goudstikker - De Vries, want de randvoorwaarden logen er niet om. ‘De gevel van het hotel moest parallel lopen met de tunnelwand van de Hondsrugtunnel, maar op dat punt mochten we niet in de grond werken, want er mocht absoluut niets met de groutankers van die tunnel gebeuren. Het kwam erop neer dat we een uitkraging van 9 meter moesten realiseren.’

‘V

eel mutaties tijdens de uitvoering’

- Jan Nijkamp

31

Samen maken we het af!

Metalstudwanden Systeemplafonds Gipsplafonds Timmerwerk Systeemwanden Estrichvloeren Donec Afbouw B.V. info@donecafbouw.nl Koningsbergenstraat 2 www.donecafbouw.nl 7418 ER Deventer 0570 - 502 390

Drentse Poort 2 Nieuw-Buinen 0599-613427

Bijna 100 jaar een glasheldere visie op installeren..

Wij zijn gespecialiseerd in:

bezo ek www onze we bs .aalb ers.c ite om

Klimaatinstallaties Sanitaire installaties Elektro installaties Modulaire prefab installatiebouw Prefab Energiemodules Duurzame energieoplossingen BIM Engineering

Uw partner in duurzame energieoplossingen

Aletta Jacobshal RUG

Almere Assen Emmen ‘s-Hertogenbosch Rotterdam

RECREATIE

Stalen liggers Dat is gelukt via enorme stalen liggers, die volledig rusten op het platte vlak van de parkeerkelder, want bovengronds was er geen ruimte voor trekschoren of andere tilvoorzieningen.

‘Men wilde een vrij indeelbare ruimte, voor een zo flexibel mogelijk gebruik in de toekomst’, legt Nijenstein uit. Tegelijk moest de nieuwe parkeergarage qua (kolommen)indeling en uitstraling niet te veel afwijken van de oude waarop hij werd aangesloten. ‘Een parkeergarage

‘N

iet de gemakkelijkste weg gekozen’’ - Maurits Nijenstein

met een heel gebouwencomplex erop kan natuurlijk niet precies dezelfde constructie krijgen als één die alleen een plein moet dragen. Daar moeten gewoon meer kolommen onder.’ Nijkamp: ‘We hebben uiteindelijk gewerkt met voorgespannen betonnen liggers met extra veel wapening.’

Nijenstein: ‘Een betaalbare én uitvoerbare oplossing die een goede constructie oplevert voor de nieuwbouw en tegelijk geen enkel risico voor de tunnelwand meebrengt.’

Flat Overigens lag ook aan de andere kant van het bouwvlak een groot risico, want daar staat de op staal gefundeerde Myriadeflat waar uiteraard ook niets mee mocht gebeuren, terwijl de gemeente juist dáár de hellingbaan voor de parkeerkelder wilde hebben, vanwege de overzichtelijkheid voor het verkeer. Nijkamp: ‘We hebben daar een diepwand-keerconstructie aangebracht, die de krachten van die flat opvangt.’ Nijenstein: ‘Al met al hebben we zeker niet de gemakkelijkste weg gekozen, maar alles uit de kast getrokken om aan alle wensen en eisen tegemoet te komen.’

33

RECREATIE

Aansluitingen op maat Flexibiliteit was een sleutelwoord, beaamt ook Arend Lichtenberg van Bordewijk De Adviseurs voor Installatietechniek en Bouwfysica. Hij geeft als voorbeeld de stroomvoorziening. ‘Omdat alle gebouwgebonden installaties all electric

hele complex, waarop iedere gebruiker een aansluiting op maat krijgt, met een eigen meter.’

zijn – het hotel heeft wel een gasaansluiting, maar alleen voor het koken – was er een behoorlijk zware elektriciteitsaansluiting nodig: wel vijf of zes transformatorstations. In plaats daarvan is één grote centrale transformator aangesloten op de middenspanning van Enexis.

Van daaruit loopt een spanningsrail door het

cept’, met vraag naar verwarming en warm water, verschillende soorten luchtbehandeling voor hotel- en horecadelen – en het liefst met zo min mogelijk technische ruimtes, want die kosten hotelruimte. In dit geval was de klus nog wat ingewikkelder, omdat bij aanvang niet duidelijk was welke keten het hotel zou gaan uitbaten. ‘Tot laat in het proces was flexibiliteit gewenst, om nog specifieke wensen van de huurder te kunnen meenemen.’ Voor verwarming en koeling van het gebouw koos Bordewijk De Adviseurs voor een hybride VRF-systeem van Mitsubishi. ‘Lucht-water-warmtepompen met buiten- en binnendelen, waarbij het koelmiddel grotendeels is vervangen door water.

Wat uiteraard fijner is qua milieu en veiligheid, en ook goedkoper in exploitatie over de gehele levensduur.’ Voor de warmwatervoorziening zorgen twee grote CO2-warmtepompen op het dak, die in staat zijn om primair hoge watertemperaturen te maken. ‘Erg belangrijk om aan de wet- en regelgeving met betrekking tot legionella te voldoen’, aldus Lichtenberg.

‘S

panningsrail door het hele complex’ - Arend Lichtenberg

34

Waar het specifiek om het hotel gaat, spreekt Lichtenberg over ‘een duurzaam installatiecon-

RECREATIE

Staalframegevels Bovenop de parkeerkelder bouwde AKOR vanaf de zomer van 2019 de commerciële ruimtes, een staalconstructie met prefab vloeren, met daaromheen staalframegevels van M-Frame uit Zwartemeer. Nijkamp: ‘De steenstrips daarop geven het geheel de uitstraling van massief metselwerk, maar in werkelijkheid is het veel lichter én sneller te bouwen.

In januari 2020 konden we de eerste ruimtes casco opleveren aan de huurders.’ In de tussentijd werd het hotel nog uitgeëngineerd. ‘Het originele ontwerp bevatte nogal wat metselwerk in ronde vormen, dat bleek moeilijk tot niet uitvoerbaar. We hebben het hotel uiteindelijk op dezelfde manier opgetrokken als de rest, met een gouden kroonlijst als markant element.’ Bijzondere innovatie – heel bevorderlijk voor de snelheid van bouwen – is het gebruik van prefab badkamers en sanitair, die ‘zo het werk ingeschoven’ konden worden. ‘Medio november konden we het casco overdragen aan Fletcher.’

Wensen waarmaken Uiteindelijk was AKOR nog tot voor kort aan het werk op het Raadhuisplein, omdat diverse huurders van commerciële ruimtes – en ook Fletcher zelf – nog afbouwopdrachten verstrekten. ‘Het was vaak in een laat stadium duidelijk wie welke ruimte zou gaan huren. Die bedrijven hadden natuurlijk nog specifieke wensen, en dan was het aan ons om daar zo goed mogelijk aan tegemoet te komen. Dat konden we waarmaken omdat we een heel intensieve samenwerking hadden tussen alle partijen, met wekelijks overleg en indien nodig nog vaker. Iedereen was nadrukkelijk deelgenoot van onze gezamenlijke uitdaging. Een belangrijk voordeel daarbij was dat alles in BIM-3D was uitgewerkt, zodat alle partijen precies konden zien wat de impact van eventuele wijzigingen was.’

FLETCHER HOTEL BYZOO, EMMEN Ontwikkelaar

:

Peter van Dijk Projects & Investments

Directievoerder

:

SBM

Architect

:

Dok Architecten

Adviseur installatie & bouwfyscia

:

Bordewijk De Adviseurs

Brandveiligheidsadviseurs

:

Bureau Veldweg

Constructeur

:

Goudstikker - de Vries

Aannemer

:

AKOR Bouw Rijssen

Installateur

:

Aalbers Installatietechniek

TEKST: Arjen Bakker FOTOGRAFIE: Henri Vos

BOU W T E A ML E DE N

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Wanden en plafonds

:

Donec Afbouw

Stalen trappen en hekwerken

:

HTB Constructiebedrijf

Totaalafbouw

:

Paas Totaalafbouw

35

UTILITEIT

L A B O R AT O R I U M K I S U M A C H E M I C A L S V E E N D A M

Kwaliteit mag gezien worden Kisuma Chemicals greep de behoefte aan een nieuw laboratorium aan om zijn vestiging in Veendam een nieuwe, uitnodigende uitstraling te geven. Wat eerst simpelweg ‘een jasje om een fabriek’ was, is nu ‘een visitekaartje richting de openbare weg.’

36

UTILITEIT

‘Net zoals de meeste chemische bedrijven is Kisuma indertijd vormgegeven rondom het chemische proces: de machines voor de productie met daaromheen een puur functioneel jasje. Daar is door de jaren heen steeds wat aan toegevoegd, “gewoon zoals het uitkwam”, in ieder geval niet met een gedachte over architectuur of stedenbouwkunde’, analyseert Derk Flikkema, architect-directeur van bureauNoordeloos in Delfzijl. ‘Het bedrijf heeft de behoefte aan een nieuw laboratorium aangegrepen om zich nu wél nadrukkelijk te presenteren.’

Stroom van vernieuwingen ‘Kisuma verkende al lange tijd de mogelijkheden om zijn laboratoriumfaciliteiten te moderniseren en uit te breiden’, legt Frits-Jan Suurmeijer, projectmanager Housing, uit. De keuze om een nieuw gebouw van 600 m2 te bouwen op het parkeerterrein aan de noordzijde van de fabriek bracht een stroom van vernieuwingen op gang. ‘De aanvoerroute voor grondstoffen moest worden verlegd, er moest aan de voorkant extra parkeerruim-

te komen, een nieuwe fietsenstalling, et cetera.’ Dat heeft inderdaad als resultaat dat het bedrijf nu een uitnodigende uitstraling heeft, ‘ook dankzij een nieuwe terreininrichting met veel groen.’ Hoewel de producten van Kisuma – hoogwaardige additieven op basis van magnesium – wereldwijd heel goed bekend staan, stelt het bedrijf zich richting de buitenwereld heel bescheiden op. ‘Zo langzamerhand verandert dat’, zegt Suurmeijer. ‘Kwaliteit mag gezien worden.’

37

UTILITEIT

‘D

uidelijke vooren achterkant’

- Derk Flikkema

Ronding Flikkema: ‘Er is nu een duidelijk onderscheid tussen de voorkant, waar Kisuma laat zien wat het allemaal voor moois in huis heeft, en de achterzijde die wat meer confidentieel is, omdat hier de chemische processen plaatsvinden.’ Het schetsontwerp voor die transformatie komt van Jan Heddo Baron van jhAA! in Drachten, die de ronding van het bestaande kantoor-kantinegebouw doorzette in het nieuwe laboratoriumdeel, zodat het hele pand nu ‘een beter en logischer gezicht richting de openbare weg heeft gekregen’, aldus Flikkema. Zijn bureau werkte het ontwerp uit tot een bouwklaar plan en verzorgde ook de bouwbegeleiding. De uitvoering werd toevertrouwd aan Van Delden Bouw uit Kiel-Windeweer. DonkerVeenstra uit Drachten verzorgde ontwerp, levering, montage en bedrijfsvaardig opleveren van de elektrotechnische, werktuigbouwkundige en regeltechnische installaties.

Snel schakelen ‘Het bouwen van een laboratorium is altijd bijzonder’, vindt Hans van Delden. ‘Je bouwt het niet dagelijks.’ Zijn bedrijf verwierf de klus dankzij de combinatie van een goede prijs en bewezen ervaring met soortgelijke projecten. ‘Kisuma had twee belangrijke eisen’, licht Suurmeijer toe: ‘Het werk moest zoveel mogelijk in het noorden blijven en de bouwpartijen moesten flexibel kunnen opereren. We wilden kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen in de laboratoriumtechniek; dan heb je partners nodig die snel kunnen schakelen.’ Om het productieproces niet te verstoren, bouwde Van Delden eerst het volledige nieuwbouwdeel, om pas in het laatste stadium de doorbraken naar het bestaande complex te maken. ‘De basis is een staalconstructie op een traditionele strokenfundering met kanaalplaatvloeren, ingevuld met hsb-elementen, metselwerk en veel glas. Het dak is van beton en de constructie is berekend op een eventuele extra verdieping. Om die reden staan de installaties ook niet op het dak, maar op een apart gebouwtje dat als opslagruimte wordt gebruikt voor het laboratorium.’

39

UTILITEIT

Hoge kunststof kozijnen Architect Flikkema: ‘Als je in het lab staat kun je 360 graden om je heen kijken: aan de voorzijde loopt een corridor van waaruit bezoekers kunnen zien wat er allemaal binnen gebeurt, zonder daadwerkelijk naar binnen te hoeven.’

De kozijnen zijn niet van aluminium – wat logisch zou zijn gezien de grote afmetingen – maar van kunststof. ‘PVC-kozijnen bevatten stabilisatoren op basis van magnesium’, legt de architect uit. ‘We vonden het leuk om te laten zien waar Kisuma-producten zoal voor gebruikt worden. Dat was wel een uitdaging voor de leverancier, omdat de kozijnen hoger zijn dan de standaard-profiellengte, maar het resultaat is ernaar.’

Orde en netheid In het laboratorium vindt zowel Research & Development als Quality Control plaats. In beide gevallen wordt gebruik gemaakt van magnesiumpoeder, dat erg makkelijk verwaait. ‘Om dat zoveel mogelijk tegen te gaan zijn de luchthuishouding, een constante temperatuur en luchtvochtigheid erg belangrijk’, legt Suurmeijer uit. Van Delden: ‘Het complex is zo opgezet dat er flowverschil is tussen de verschillende compartimenten, zodat er een luchtflow ontstaat van een “schone” naar een “vuile” ruimte als er deuren open gaan. Desondanks is er altijd wat stofvorming. Daarom zijn de wanden, vloeren en plafonds zo glad mogelijk, met zo min mogelijk naden en kieren.’ Suurmeijer: ‘De materiaalkeuze, maar ook de kleuren, staan de orde en netheid ten dienste. Zo is de vloer donker zodat je direct ziet wat je moet schoonmaken.’

‘M

aterialen staan orde en netheid ten dienste’

- Frits-Jan Suurmeijer 40

UTILITEIT

orte lijnen heel plezierig’

- Hans van Delden

Bedrijfsrestaurant Hans van Delden blikt terug op een plezierige bouwperiode. ‘In het begin zaten we met erg nat weer en aan het begin van de coronapandemie liep de levering van de stalen liggers vertraging op, maar verder zijn er eigenlijk geen tegenslagen geweest. Met name de korte lijnen tussen de bouwpartijen, de architect en de opdrachtgever waren heel plezierig.’ Dat het genoegen wederzijds was blijkt wel uit het feit dat de aannemer gaandeweg de bouw de extra opdracht kreeg om de kantine niet simpelweg uit te breiden richting het nieuwbouwdeel, maar helemaal te transformeren naar een bedrijfsrestaurant, inclusief professionele keuken en alles wat daarbij hoort. Suurmeijer: ‘Daar zie je de flexibiliteit waar ik eerder over sprak: samen bekijken “hoe pakken we dit op” en daarna ermee aan de slag.’

KISUMA CHEMICALS LABORATORIUM, VEENDAM Opdrachtgever

:

Kisuma Chemicals

Architect

:

BureauNoordeloos

Aannemer

:

Van Delden Bouw

Installateur

:

Donker Veenstra

Brandveiligheidsplan

:

Munnik Brandadvies

TEKST: Arjen Bakker FOTOGRAFIE: Nienke Maat

‘K

BOU W T E A ML E DE N

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Schilderwerk

:

HES Schilderwerk

Bouwmaterialen

:

Handelsonderneming Struik

Metselmortel URM

:

MegaMix Assen

Hang- en sluitwerk

:

Raadsma

41

BEDRIJFSREPORTAGE

AFBOUW PERDOK EN STUCBOUW BUNDELEN HUN KRACHTEN De afbouwbedrijven Afbouw Perdok uit Groningen en Stucbouw uit Bolsward hebben hun krachten gebundeld. Stucbouw maakte ruim vijftig jaar lang deel uit van de Jorritsma Groep. Met de overname wordt Stucbouw zusterbedrijf van Afbouw Perdok.

Samen staan ze sterk in de veranderende markt. Met elkaar beheersen zij het complete spectrum van het métier van stukadoor: van het spackspuiten van eigentijdse kant-enklare conceptwoningen die uit de fabriek komen rollen, tot en met het ambachtelijke “fingerspitzengefühl” dat nodig is bij de restauratie van een historisch monument.

Afbouw Perdok en Stucbouw blijven opereren onder hun eigen, vertrouwde naam. Namen die in de noordelijke bouwsector synoniem zijn voor “vertrouwen” en “afspraak is afspraak”. En natuurlijk voor het vakwerk dat wordt geleverd.

Met deze samenbundeling van krachten wordt de flexibiliteit vergroot. De financieel-administratieve taken worden ondergebracht bij Afbouw Perdok, in Bolsward blijven een kantoor voor onder meer de bedrijfsvoering en een opslag. De samenwerking is een manier om het ambachtelijke vakmanschap te behouden. En dat is volgens Benjamin Bies, directeur van Afbouw Perdok, hard nodig. ‘In onze branche

42

dreigt een tekort aan vakmanschap. We hebben kwalitatief goede medewerkers nodig, die alles kunnen. Dat is met name het geval bij projecten op het gebied van restauratie, renovatie, verbouw en onderhoud. Met Stucbouw wordt onze “harde kern” van 45 medewerkers uitgebreid met 15 uitstekende vakmensen.’ Gerard Brouwer, mededirecteur van Afbouw Perdok, vult aan: ‘Wij kunnen elkaar onderling versterken.

‘W

ij kunnen elkaar onderling versterken’

- Gerard Brouwer

Stucbouw is heel bedreven op restauratiegebied, bij Afbouw Perdok ligt de kracht in het beheersen van alle aspecten van de afbouw: vloeren, wanden, plafonds en buitengevels.’ Ook na deze organisatorische verandering blijft de slogan van Afbouw Perdok van kracht: “Wij zijn niet te klein voor het grotere werk en ook niet te groot voor het kleinere werk”.

Matchende culturen Benjamin Bies staat samen met Gerard Brouwer sinds 2008 aan het roer van Afbouw Perdok.

Het in de stad Groningen gevestigde bedrijf houdt zich al ruim 85 jaar bezig met de parti-

BEDRIJFSREPORTAGE

Het Neerlandsch Stucgilde Dat Stucbouw lid is van Het Neerlandsch Stucgilde is een waardevolle toevoeging aan de certificeringen - KOMO, Afbouwkeur, SBB

Erkend Leerbedrijf en VCA - die Afbouw Perdok zelf in huis heeft. Leden van dit gilde willen kennis en kunde delen, bundelen en vergroten om het ambacht te behouden voor de toekomst.

Gerard Brouwer: ‘Als je als bedrijf wordt toegelaten tot het Stucgilde, dan heb je wel wat in huis.’ Met precisie en vakkennis - in combinatie met creativiteit - heeft Stucbouw in de afgelopen jaren al vele gevels, gevelwanden en

‘O

nze bedrijfsculturen sluiten goed op elkaar aan’

- Benjamin Bies plafonds - compleet met ornamenten - in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Hun expertise op het gebied van restauratieve technieken kun je terugzien bij restauraties van onder meer de Fryske Academy, het Woudagemaal en bij de renovatie van de St. Joriskerk.

De toekomst Zowel Bies als Brouwer zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. Benjamin Bies: ‘Door het grote tekort aan woningen wordt de komende tijd veel nieuwbouw gerealiseerd. In de bouw is trouwens alles in volle gang, ook op het gebied van renovatie en restauratie.’ Wat wel enige zorg geeft, is het dreigende tekort aan vakmanschap. ‘Daarom wilden we ook graag verder samen met Stucbouw. We delen allebei onze kennis, door bijvoorbeeld seniore mede-

werkers te laten samenwerken met de jongere generatie, om jongeren de kans te geven om allround stukadoor te worden. Met name bij het restauratiewerk is dat een behoorlijk leertraject, dat vereist veel kennis van materialen en methodes. Je kunt in een monumentale kerk bijvoorbeeld niet zomaar een zak roodband wegstrijken; je moet weten of materialen “elkaar opvreten”, of dat - als je bepaald materiaal verkeerd aanbrengt, het “eraf kan blazen”. Om nieuwe aanwas veilig te stellen, zijn we ook SBB-leerbedrijf.’

Lichter werken Het werk van stukadoor staat bekend als een fysiek zeer zwaar beroep. De verwachting is wel dat de belasting in de toekomst wat minder zwaar wordt. Benjamin Bies: ‘Er zijn op dit moment ontwikkelingen gaande op het gebied van lichtgewicht materialen. Ook wordt onderzocht of er producten kunnen worden ontwikkeld die lichter verwerkbaar zijn.’ Een geheel andere manier om het werk fysiek minder zwaar te maken, is het zogenaamde exoskelet. Dit is een draagbaar ‘skelet’ - dat je over je werkkleding draagt - dat ervoor zorgt dat de krachten op het lichaam worden verminderd, met als doel lichamelijke overbelasting en slijtage tegen te gaan. Gerard Brouwer weet dat er op dit moment een uitgebreide test gaande is met deze exoskeletten. ‘Wij volgen deze ontwikkelingen op de voet.’ Het zijn immers dit soort innovaties die er zomaar aan zouden kunnen bijdragen dat het mooie vak van stukadoor ook voor toekomstige generaties zijn aantrekkingskracht behoudt.

43

TEKST: Vera Bosma

culiere en zakelijke woning- en utiliteitsbouw.

Afbouw Perdok heeft zijn interne en externe organisatie goed op orde en heeft mede daardoor goed inzicht in het voor- en nacalculatietraject. Gerard Brouwer vertelt dat zij gewend zijn om mee te denken met de opdrachtgever.

‘Dat doen we al in het offertestadium, waarbij we soms voordeliger alternatieven aandragen met de dezelfde kwaliteit. Maar ook tijdens het bouwproces houden we vinger aan de pols. Door onze omvang, en dankzij een betrouwbare flexibele schil zijn wij in staat om snel in te springen op onverwachte situaties.’ Benjamin Bies merkt op: ‘De bedrijfsculturen van Afbouw Perdok en Stucbouw sluiten wonderwel goed op elkaar aan. Daar zijn wij heel content mee.’ Volgens Gerard Brouwer heeft het er ook mee te maken dat Perdok al sinds jaren werkzaam is in Friesland, en dus goed bekend is met de Friese gewoontes. ‘Men zegt wel dat Friezen en Groningers niet zo goed door één deur kunnen, maar wij zijn hier inmiddels helemaal geaccepteerd.’

Enkele van Afbouw Perdoks Friese projecten zijn het kantoor van Univé, Amicitia en Woonzorgcentrum Abbingahiem in Leeuwarden. In de provincie Groningen zijn Nieuw Erasmusheem in Haren en de verbouw van de Westerhaven en het kantoor van ABN AMRO mooie voorbeelden.

UTILITEIT

APOTHEEK BURGUM

‘EEN INKIJKJE IN DE WONDERE APOTHEEKWERELD’

44

UTILITEIT

Soms is geduld het beste medicijn. In het geval van het nieuwe onderkomen van Apotheek Burgum gaat dit gezegde zeer zeker op. Vier jaar na de aanbestedingsprocedure in 2016 ging eind oktober vorig jaar de schep de grond in.

Een jaar later kunnen inwoners van Burgum hun medicatie ophalen in het nieuwe apotheekgebouw. Zoals men in Friesland zegt: “It wie it wachtsjen wurdich”.

Naast huisartsenpraktijk It Peldershûs aan de Meester W.M. Oppedijk van Veenweg in Burgum staat sinds juni het nieuwe onderkomen van Apotheek Burgum. In minder dan een jaar tijd realiseerde Bouw- en aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn. BV deze langgekoesterde wens. ‘De apotheek groeide uit haar jasje in het voormalige gebouw aan De Markt in Burgum’, vertelt projectleider Kees Wartena. ‘In 2016 wonnen we de aanbesteding van het nieuwe gebouw.

Door wisselingen van de wacht binnen de apotheek zijn de plannen een tijdlang uitgesteld. De vooruitziende blik van architect Cor Mastenbroek zorgde er echter voor dat we vier jaar later vrijwel niets hoefden aan te passen aan het plan.’

Investering in de toekomst Volgens de afgegeven vergunning mocht het gebouw worden aangesloten op het gasnet. ‘In overleg met de opdrachtgever hebben we echter gekozen voor een duurzaam, gasloos gebouw. Een investering in de toekomst’, vertelt Wartena. Samen met installatie-experts Lodema Elektrotechniek en Koninklijke Damstra Installatietechniek boog de aannemer zich opnieuw over het ontwerp. ‘Uiteindelijk hebben we gekozen voor een warmtepomp op het dak. Daarnaast leent het grote, platte dak zich uitstekend voor zonnepanelen. In totaal liggen er zeventig panelen op, waarmee het gebouw deels zijn eigen energie opwekt. Zo zijn we erin geslaagd een energieneutraal gebouw op te leveren.’

45

Metselen in aardbevingsgebieden met Remix/Sakrete ER®-mortels

De nieuwe generatie Remix/Sakrete ER® (Earthquake Resistance) mortels vormt een bijzonder sterke verbinding tussen de metselstenen met een superieure hechting om losraken van de stenen zoveel mogelijk te voorkomen.

Renovatie 85 huurwoningen te Bedum met Remix ER® Uitbloeiingsarme Doorstrijkmortel Met uitmuntend resultaat door TNO (Foto TNO) op aardbevingsbestendigheid getest met de nieuwe triltafeltest. Rapport TNO 2019, R10933.

• • • • •

Metselmortels Doorstrijkmortels Dunbedmortels Multimortel Voegmortels in combiatie met Voegfix FX® • DUBOkeur voor duurzaam bouwen

Tel. (0599) 287 360 – www.remix.nl – www.sakrete.nl

UTILITEIT

Duurzaam en groen De aanleg van zowel de warmtepomp als de zonnepanelen was in handen van Koninklijke Damstra Installatietechniek uit Driezum. ‘We hebben gekozen voor het VRV-systeem van Daikin, waarmee we het gebouw zowel kunnen verwarmen als koelen’, vertelt Gaatze Postma.

‘Doordat de ventilator op het dak staat, heb je als gebruiker in het gebouw zo weinig mogelijk geluidshinder. De energie die de ventilator gebruikt, kunnen we met de zeventig zonnepanelen grotendeels zelf opwekken. Zo combineer je twee duurzame manieren van groene energie.’

Naast de aanleg van de warmtepomp en de zonnepanelen boog Postma zich samen met collega's van Lodema Elektrotechniek over het interne klimaatsysteem. ‘Daarbij maken we gebruik van een intelligente regelkast’, vertelt Postma. ‘In iedere ruimte monitoren we de temperatuur, zodat we de ventilatie en verwarming integraal kunnen aansturen. Alle 13 ruimtes in het gebouw kun je onafhankelijk verwarmen of juist koelen. De perfecte oplossing voor collega’s die het regelmatig koud hebben of juist te warm.’

‘T

wee duurzame manieren van groene energie’

- Gaatze Postma

47

UTILITEIT

Zicht op alle radertjes Het eerste wat opvalt wanneer je het nieuwe gebouw binnenstapt, zijn de glazen wanden en deuren. ‘Een bewuste keuze’, legt architect Cor Mastenbroek van Architectenbureau Cor Mastenbroek B.V. uit. Het bureau is specialist in het ontwerpen van gebouwen voor de medische sector. ‘In vrijwel alle gevallen adviseren wij ook in het gebruik van kleur, materiaal en overige styling’, vertelt de architect. ‘In dit geval stond het buurpand van de huisartsenpraktijk centraal tijdens de ontwerpfase. We hebben gekozen voor een soortgelijke vormgeving, zodat beide gebouwen elkaar versterken. Wel hebben we onze eigen materiaalkeuze toegepast. Je ziet duidelijk de overeenkomsten met de buurman, maar het apotheekgebouw heeft

zijn eigen identiteit.’ Door te kiezen voor veel glas aan zowel de buiten- als de binnenkant heeft Mastenbroek een open gebouw gecreëerd.

‘Als klant zet je met jouw bestelling een geoliede machine in werking. Radertje voor radertje zie je hoe de medicatie wordt voorbereid, klaargemaakt en afgeleverd’, legt hij uit. ‘Het bieden van goede en snelle service staat steeds meer centraal in de zorgwereld. Vandaar dat we dit onderdeel hebben gemaakt van het ontwerp.

Als bezoeker krijg je een inkijkje in de wondere apotheekwereld.’

Service staat centraal

‘E

en bewuste keuze voor veel glas’

- Cor Mastenbroek

48

Die servicegerichtheid zie je ook elders terug in het gebouw. ‘Het gebouw heeft een groot dakoverstek van anderhalve meter’, geeft Kees Wartena als voorbeeld. ‘Daardoor kun je als bezoeker bij regen vanaf het parkeerterrein droog het gebouw in. Het is tegelijkertijd een

mooie verfraaiing van het gebouw zelf. Ook in de overige details hebben we gekozen voor gebruiksvriendelijkheid. Neem de brede entree, de dubbele schuifdeuren en het ruime voorportaal. Hier vind je bovendien een spoelbak, waar bezoekers hun handen kunnen wassen. Deze keuze is gemaakt op basis van de verscherpte hygiënemaatregelen rondom het coronavirus, maar ook in de toekomst is dit een waardevolle aanvulling voor het gebouw.’

Aan de voorzijde van de nieuwe apotheek is een Medi-Locker geplaatst. ‘Zo kunnen bezoekers 24/7 hun medicatie ophalen, op het moment dat het hen uitkomt’, legt de installateur uit, die voor de leverancier van de automaat de benodigde elektra en databekabeling aanlegde.

‘Voor ons was dat weinig meerwerk, maar voor de klanten is zo'n locker uiteraard een zeer groot pluspunt.’

UTILITEIT

‘M

et trots onze handtekening onder het eindresultaat’

- Kees Wartena

Routing In het gebouw werd niet alleen aan de bezoekers gedacht, maar ook aan de leveranciers. ‘In een apotheek is de routing van groot belang’, weet Mastenbroek. ‘Vandaar dat er in het ontwerp is gekozen voor een entree aan de achterzijde, waar de leveranciers 24 uur per dag kunnen laden en lossen. Daarmee voorkom je dat zij de parkeerplaatsen bezet houden tijdens openingstijden.’ ‘De parkeerruimte is spaarzaam’, beaamt aannemer Wartena. ‘Daarom hebben we tijdens de bouw gekozen voor prefab houtskelet elementen, die we in onze eigen werkplaats produceerden. Doordat we als bouwer om de hoek zitten, konden we deze elementen in handige pakketten just in time op de bouwplaats afleveren. Het had bovendien als voordeel dat we ook tijdens regenachtige dagen of vrieskou gewoon konden doorbouwen aan het pand, maar dan in onze eigen werkplaats. In nog geen jaar tijd hebben we af kunnen maken waar we vijf jaar geleden trots onze handtekening onder hebben gezet.’

Adviseur in:

* HOUTCONSTRUCTIES * STAALCONSTRUCTIES * BETONCONSTRUCTIES * FUNDERINGSTECHNIEKEN * SEISMISCHE BEREKENINGEN

Expertise:

* BOUWGEBREKEN * BRANDVEILIGHEIDSONDERZOEK

APOTHEEK, BURGUM Opdrachtgever

:

Apotheek Burgum

Architect

:

Architectenbureau Cor Mastenbroek

Constructeur

:

Projectengineering H. Castelein

Aannemer

:

Bouw- en Aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn

Installateur W

:

Koninklijke Damstra Installatietechniek

Installateur E

:

Lodema Elektrotechniek

Rapportage brandoverslag

:

Munnik Brandadvies

BOU W T E A ML E DE N FOTOGRAFIE: Henri Vos

Mr. W.M. Oppedijk van Veenweg 8 9251GA Burgum 0511 431314 www.projectengineering.nl info@projectengineering.nl

TEKST: Nynke van der Zee

PROJECTENGINEERING CASTELEIN

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Hang- en sluitwerk

:

Raadsma

Metselmortel

:

Remix

49

RECREATIE

VAN DER VALK BOUWT WELLNESSCOMPLEX IN CORONAJAAR

‘STOPPEN MET BOUWEN ZOU UITEINDELIJK DUURDER ZIJN’ In het hagelnieuwe wellnesscentrum van Van der Valk in Assen is het vanaf juli dit jaar goed toeven. De spa heeft een zwembad, fitnessruimte, behandelkamers, hamam, zoutgrot en sauna’s. Gasten kunnen aan het eind van de rit afkoelen onder een heuse sneeuwdouche.

50

RECREATIE

Het wellnesscomplex stond er niet zonder slag of stoot. Een maand na aanvang van de bouw brak de coronacrisis uit. De omzet van het hotel stortte volledig in en daarmee verdween ook de financieringsruimte voor de wellness. Doorgaan met de bouwplannen was een duivels dilemma, want het hotel maakte gebruik van overheidssteun om te blijven draaien.

Onzekere tijd Opdrachtgever Nick van der Valk, directeur van het hotel in Assen, stond voor een lastige keuze: de bouw afblazen of doorgaan. Hij koos voor het laatste. Gertjan Boers, namens de bouwcombinatie Bouwbedrijf Wessels Rijssen

en Koenen Bouw - beide onderdeel van VolkerWessels -, heeft de opdrachtgever geadviseerd. ‘We hebben drie opties gegeven: niet beginnen, ruwbouw en later installeren, of gewoon helemaal afmaken.

Van der Valk nam het besluit om door te gaan, volgens mij de juiste keuze.’ Van der Valk: ‘We hebben gekeken of we de bouw tegen konden houden omdat het zo’n onzekere tijd was, maar het werk was al uitbesteed en het staal en beton ingekocht.

We konden niet meer stoppen. Uiteindelijk zou het alleen maar duurder worden. De betrokken partijen hadden begrip voor de situatie. Zij dachten mee met een oplossing.’

51

Disseroltweg 52 Lattrop niehofbv.nl

RECREATIE

Vaste partijen Hotelketen Van der Valk werkt met veel vaste partijen die goed op elkaar zijn ingespeeld.

Boers: ‘Wij hebben vanuit Bouwbedrijf Wessels Rijssen veel contact met Van der Valk. Wij kregen een aanvraag voor de wellness in Assen.

Omdat wij op dat moment vrij veel werk hadden, hebben we de combinatie gezocht met Koenen Bouw.’ Koenen leverde de werkvoorbereider en de uitvoerder, de projectleider komt van Wessels Rijssen. In het calculatietraject hebben de partijen gezamenlijk opgetrokken. Wessels Rijssen heeft de prijs gemaakt en gecommuniceerd. Op de bouwplaats hangt de vlag van Koenen Bouw.

‘Dat is het voordeel van een concern als VolkerWessels. Je kunt opdrachten aannemen zonder dat je elkaar in de wielen zit.’

‘H

et hele jaar rond optimaal gebruik van je hotel’ - Nick van der Valk

Optimaal gebruik het hele jaar rond De wellness is onderdeel van Van der Valk Exclusief. ‘De wellness heeft als voordeel dat, als het een dagje minder mooi weer is, je een duik in het zwembad kunt nemen of een behandeling kunt boeken. Je hebt meer mogelijkheden. We spreken hiermee ook de zakelijke klant aan.

Die heeft ruimte om te sporten. Zo heb je het hele jaar rond optimaal gebruik van je hotels’, aldus Van der Valk. Het gebouw is zo duurzaam mogelijk uitgevoerd, onder andere door veel natuurlijke materialen te gebruiken. Het is goed geïsoleerd, heeft triple HR-glas en een sedumdak. Van der Valk: ‘Een zwembad is niet echt duurzaam, maar je probeert je uitstoot wel zo laag mogelijk te houden.’

Naast bouwkundige maatregelen om energie te besparen, komt de duurzaamheid ook deels vanuit het installatiewerk. Lindhorst Techniek nam de E- en W-installaties voor zijn rekening. Projectleider Martijn van de Streek vat de elektrotechnische maatregelen samen: ‘Volledige ledverlichting, alle installaties worden aangesloten op een warmtepompinstallatie. De wellness zelf is volledig gasloos.

Op het hotel zelf komen in de toekomst zonnepanelen die het vermogen voor de wellness zullen opwekken. En daarnaast leggen we - voor het eerst volledig in eigen beheer - een domotica-installatie aan voor het slim schakelen van verlichting en temperatuur.’

53

RECREATIE

‘V

erschillende bouwmethodieken goed afstemmen’

- Gertjan Boers

Meters maken

Bouwmethodieken

Net als Koenen Bouw is ook Lindhorst Techniek een vaste partner van de hotelketen. Van de

De aannemer heeft verschillende bouwmethodieken toegepast. In het werk gestort beton,

Streek: ‘In Assen hebben we al diverse verbouwingen gedaan, dus we kennen het gebouw.

Dat neemt niet weg dat de koppeling van de wellness op de bestaande systemen - brandmeldinstallatie, internet - best lastig was, vooral gezien de afstand van zo’n 150 meter die we met glasvezelverbinding en bekabeling moesten overbruggen.’ Die afstand was nog tweemaal zo groot bij het leggen van de voedingskabel, die van een trafo vóór het gebouw via de parkeerplaats en tussen boomwortels door naar achteren moest worden gehaald. ‘De grootste uitdaging was echter dat de wellness uit esthetische overweging vaste plafonds heeft; er zijn geen systeemplafonds om installaties achter weg te werken. We hebben dat opgelost door gebruik te maken van de diverse ventilatieroosters - alle onderdelen waar we in de toekomst bij moeten kunnen, zitten daarbij in de buurt.’

prefabbeton, staalconstructie, breedplaatvloeren, kanaalplaatvloeren, kalkzandsteen, stalen dakplaten, aluminium kozijnen en veel verschillende vloerniveaus. Gertjan Boers: ‘Dat moet je goed afstemmen. We hebben ook indelingswijzigingen bij de kleedruimtes op de begane grond gehad. De kalkzandsteenwand werd daar vervangen. Je moet wel in de gaten houden of dat geen gevolgen heeft voor de constructie.’

Bij de hoofdentree is een - arbeidsintensieve natuurstenen muur gemetseld. ‘Daarvan is van tevoren een proefmuur gemaakt om te kijken of het werd zoals het bedacht was.’

Aannemer Niehof, specialist in betonbouw Niehof BV werkt vooral in de regio Twente. Voor een groot deel bestaat dat werk uit het zelfstandig aannemen van projecten in de woning-, utiliteits- en stallenbouw. Daarnaast functioneren wij ook regelmatig als onderaannemer voor collega’s, omdat wij een specialiteit hebben die niet iedereen heeft: betonbouw.

Ook bij de bouw van het Wellness Centrum voor Van der Valk in Assen verzorgt Niehof het betonwerk. Dat gebeurt in een dienende rol, maar dat zijn we gewend: we doen dit al jaren voor diverse bouwbedrijven in de regio. Met Koenen Bouw was het de eerste keer, maar de samenwerking verliep prima!

54

‘G

een systeemplafonds om installaties achter weg te werken’ - Martijn van de Streek

RECREATIE

IJs en weder dienende De bouw lag afgelopen winter een paar keer stil. Van der Valk: ‘We hebben pech gehad met de strenge vorst. We wilden voor de kerst glaswaterdicht zijn, maar dat is niet gelukt. In januari kon de dakdekker het dak niet dichten omdat het heel hard regende. In februari begon het hard te vriezen. Vervolgens kwam er nog sneeuw.’ Boers: ‘De lage temperaturen maakten het lastig. De gevelstuc vraagt om bepaalde temperaturen, anders kun je het niet aanbrengen. Je kunt daar van tevoren geen rekening mee houden. Het weer is nu eenmaal grillig.’

Het wellnesscomplex in Assen was voor Nick van der Valk het eerste eigen bouwproject. Ondanks de tegenslagen heeft de hoteleigenaar de smaak te pakken. ‘Ik vind het bouwen ontzettend leuk, net als dingen ontwikkelen. We moeten de hand nu eerst op de knip houden, maar mijn hoofd zit alweer vol met ideeën voor de toekomst.’

Opdrachtgever

:

Van der Valk Hotel Assen

Architect

:

P.A.M. Teunissen Architectenburo

Constructeur

:

Broersma Den Haag

Aannemer

:

Bouwbedrijf Wessels Rijssen

Aannemer

:

Koenen Bouw

Installateurs E en W

:

Linthorst Techniek

ARTIMPRESSIE: via Van der Valk hotel

WELLNESSCOMPLEX VAN DER VALK, ASSEN

TEKST: Brenda van Olphen en Vera Bosma

BOU W T E A ML E DE N

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Staalconstructie + trap

:

Ensel Staalkonstructies

Betonwerk kelder

:

Niehof

Prefab kolommen

:

Smit Prefabbeton

Grondwerk

:

Vedder

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

:

Remix

55

WONEN & ZORG

56

WONEN & ZORG

51 LEVENSLOOPGESCHIKTE W O N I N G E N E E N D R A C H T S H O F, C O E V O R D E N

DOORDACHT DEMENTIEVRIENDELIJK BOUWEN Naast woonzorglocatie de Eendrachtshof (v/h De Voorde) in Coevorden staan 38 spiksplinternieuwe levensloopgeschikte woningen. Deze woningen zijn uitermate geschikt voor ouderen die langer thuis willen wonen, met of zonder zorg. De huizen staan rond 2 knusse hofjes. Door onder meer te werken met herkenbare kleuren en het planten van een heg rond de hofjes kunnen ook demente bewoners gemakkelijker hun eigen gang blijven gaan.

Meer dan vijftig jaar geleden werd woonzorglocatie De Voorde in Coevorden gebouwd. De 56 verouderde aanleunwoningen waren een halve eeuw na de oplevering hoognodig aan vervanging toe. Na de sloop in 2019 verrijst sinds vorig jaar een geheel nieuw buurtje, met in totaal 51 nieuwe levensloopgeschikte woningen, waarvan er nu 38 klaar zijn. ‘We hebben van meet af aan ingestoken op het creëren van zo’n hofje’, vertelt

Alexander Wenker, projectleider namens woningbouwvereniging Domesta. ‘Deze manier van wonen is uitermate geschikt voor oudere bewoners met of zonder (beginnende) zorg. Zij kunnen zelfstandig blijven wonen, met de hulp van Zorggroep Tangenborgh binnen handbereik. En is er meer zorg nodig, dan hoeven ze nog steeds niet te verhuizen, want ook dan levert Tangenborgh zorg aan huis.’

‘U

itermate geschikt voor ouderen die langer thuis willen wonen, met of zonder zorg’ - Alexander Wenker

57

Handelsweg 22 7451 PJ Holten +31 (0)88 045 45 45 info@heminkgroep.nl www.heminkgroep.nl

Onderhoud, verbetering & afbouw Hemink is een landelijk opererende,

kwaliteitsniveau te leveren,

vooruitstrevende en innovatieve

doorlooptijden en kosten te

dienstverlener op het gebied

minimaliseren en bewonersoverlast

van vastgoedonderhoud,

te beperken. Met onze vakkennis,

vastgoedverbetering en afbouw.

Twentse nuchterheid en

Door resultaatgericht samen

pragmatische aanpak bouwen wij

te werken zijn wij in staat om

graag aan een goede relatie met al

een vooraf overeengekomen

onze partners.

TGH VAN TRIEST B.V. SCHAKELT SNELLER!

Grootste voorraad van Noord-Oost Nederland • Elektrotechnische groothandel met meer dan 250.00 artikelen • Vóór 23:59 besteld, o de vo volgende werkdag geleverd • Ruime voorraad en logistiek in eigen gen bbeheer

Vraag eenvoudig webshopgegevens aan via

www.tghvantriest.nl

oge ttechnische kennis • Hoge

Maandag tot vrijdag: 06.00 - 18.00 uur Zaterdag: 08.00 tot 12.30 uur

0593 740 740 | info@tghvantriest.nl | Ossebroeken 28 Beilen | www.tghvantriest.nl

WONEN & ZORG

Mooi en functioneel Van de kenmerkende vierkante schoorsteen op de hoek en de manshoge tuinmuur tot de sfeervolle oranjerode dakpannen en de bosgroene voordeur; de eerste 38 levensloopbestendige woningen die inmiddels zijn opgeleverd, zouden niet misstaan in een authentieke volksbuurt.

In alle details zocht architect Kasper Niezen van KAW architecten en adviseurs naar herkenbaarheid, veiligheid en geborgenheid, zonder afbreuk te doen aan de vrijheid van de bewoners. ‘Het leuke aan deze opdracht is dat de architectuur heel duidelijk in dienst is van het woongenot van de bewoners’, vertelt de architect. ‘De details in het hofje zijn niet alleen mooi, maar bovenal functioneel. Neem de tuinmuur rondom de hofjes, die naast een fraai beeld ook zorgt voor beschutting en een afbakening naar buiten toe. De gemetselde schoorstenen zijn een esthetische verfraaiing van de gevel, maar dienen vooral als herkenningspunt. Hetzelfde geldt voor de verschillende kleuren van de voordeuren. Bewoners herkennen hun woning aan de ossenbloedrode of de bosgroene kleur. Kleuren die van oudsher veel werden gebruikt.’

Aan aannemer Koenen Bouw de eer om al deze authentieke details in een modern jasje te gieten. Daarbij moest er af en toe een compromis worden gezocht. ‘Een belangrijke keuze van de architect is om geen zonnepanelen op het dak te leggen, zodat de authentieke herkenbaarheid van de rode pannen behouden blijft’, vertelt Heerke van Dam, projectleider bij Koenen Bouw. Domesta wilde wel graag zonnepanelen laten plaatsen, maar begrijpt ook de wens van de architect om dat niet te doen.

‘Om de benodigde EPC-waarde te behalen, hebben we gekozen voor optimale isolering. De woningen zijn gasloos gebouwd, waarbij we hebben gekozen voor warmtepompen die we vakkundig hebben weggewerkt in de bergingen achter de tuinmuur. Zo zijn ze op elegante wijze aan het zicht onttrokken en kun je in de tuin optimaal genieten van de rust en een praatje met de buren’, aldus Van Dam.

‘D

e architectuur is in dienst van het woongenot’

- Kasper Niezen

59

WONEN & ZORG

Knusse hofjessfeer Voor de fake schoorsteen bedacht de aannemer een functionele toepassing. ‘In de schoorsteen hebben we nestkasten gerealiseerd voor gierzwaluwen en vleermuizen’, vertelt Dam. ‘Zo helpen we met hetzelfde gemak de biodiversiteit een handje.’ Ook in de gezamenlijke binnentuin staat biodiversiteit centraal. ‘Bewoners genieten hier van ieder seizoen’, legt projectleider Alexander Wenker uit. ‘Door in de tuin te kiezen voor meerdere vakken met een eigen thema, nodigen we bewoners met groene vingers bovendien uit om mee te helpen met de tuin. Tegelijkertijd is er in de binnentuin beschutte ruimte voor bankjes om van de zon te genieten of elkaar te ontmoeten.’

Naast de gemeenschappelijke binnentuin heeft iedere bewoner een eigen kleine achtertuin. Aan de voorzijde van de woning is bewust gekozen voor een perkje. ‘Een plek die iedere bewoner naar eigen wens kan inrichten’, legt Kasper Niezen uit. ‘De een kiest voor een grote kleurrijke bloembak, de ander voor een gezellig bankje.

Door bewoners de ruimte te geven hier zelf invulling aan te geven, creëer je een stukje eigenheid, wat de herkenbaarheid van de woning ten goede komt. Het zorgt bovendien voor die knusse hofjessfeer, waar mensen elkaar op straat tegenkomen, een babbeltje maken of in de zon bij de voordeur een kopje koffie drinken.’

60

Makkelijker bouwen met De Mors Voor het project 51 levensloopgeschikte woningen De Voorde in Coevorden heeft De Mors aan de aannemerscombinatie Bouwbedrijf Wessels Rijssen & Koenen Bouw ruim 200 kozijnen van Siberisch Lariks FSC hout geleverd, voorzien van HR++ beglazing en afgelakt met een hoogwaardig verfsysteem. Om de klant volledig te ontzorgen heeft De Mors ook de krukken, schilden en cilinders geleverd en gemonteerd in combinatie met een opleverservice. Daarnaast was het belangrijk dat de kozijnen geschikt zijn voor senioren. Hiermee is rekening gehouden in de keuzes voor het hang- en sluitwerk.

Zo ziet u maar dat het motto van De Mors "makkelijker bouwen" gemak betekent voor zowel de klant als voor de bewoners!

WONEN & ZORG

‘M

et nestkasten helpen we de biodiversiteit een handje’

- Heerke van Dam

Het slotstuk Het knusse gevoel in het hofje wordt versterkt door de heg die rondom is geplant. ‘Met de heg markeren we het einde van het hofje’, legt Van Dam uit. Het idee om een heg te planten, komt van Tangenborgh.

Het ontwerp is door een tuinarchitect bedacht. ‘Dat verschil tussen het hofje en “buiten” versterken we met de tuinmuren en de bestrating.

Zo ontstaat er een dementievriendelijke woonplek, waar je veilig en zelfstandig kunt wonen. De reacties van de bewoners van de eerste 38 woningen zijn positief. Na de bouwvak starten we met de laatste 13 woningen aan het tweede hofje. Het slotstuk van een bijzonder project.’

51 LEVENSLOOPGESCHIKTE WONINGEN EENDRACHTSHOF, COEVORDEN Opdrachtgever

:

Domesta

Architect

:

KAW

Adviseur

:

Rizoem

Constructeur

:

Aveco De Bondt

Aannemer

:

Koenen Bouw

E en W installatie

:

Bowa Installaties Emmen

BOU W T E A ML E DE N FOTOGRAFIE: Henri Vos

Bouwteamleden

Buitenkozijnen hout

:

De Mors

Schilderwerk

:

Hemink Groep

Uitbloeiingsarme dunbedmortel

:

Remix

TEKST: Nynke van der Zee

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S

61

UTILITEIT

FRESENIUS K ABI, EMMERC O M PA S C U U M

INTENSIEF TRAJECT MET MOOI EINDRESULTAAT De fabriek van Fresenius Kabi in Emmer-Compascuum is omgebouwd. In plaats van bloedtransfusiesets wordt er straks sondevoeding geproduceerd. De transformatie was een complex project waarbij maar liefst 21 disciplines betrokken waren.

‘Het bouwen van een fabriek is een van-binnen-naar-buiten-proces’, zegt Friso Schippers.

De manager Building van Fresenius Kabi bedoelt te zeggen dat het productieproces altijd voorop staat. ‘De basisgedachte is: wat ga je maken? Daarna bedenk je met welke machines dat moet en hoe die opgesteld moeten worden voor een optimale logistiek. Daarna volgt pas het gebouw.’ Bij een totaal nieuwe fabriek – een zogenoemde greenfield-situatie – kun je deze filosofie naadloos toepassen. Het uitgangspunt bij de medische fabriek in Emmer-Compascuum was echter volledig anders. Hier stond een complex waarvan de oudste delen uit 1947 stamden en waar door de jaren heen veel veren bijgebouwd was door de achtereenvolgende gebruikers AKU (Algemene Kunstzijde Unie, tot 1977), NPBI (Nederlands Productielaboratorium voor Bloedtransfusieapparatuur en Infusievloeistoffen, van 1979 tot 1997) en Fresenius Kabi, een wereldwijd opererend concern in medische producten.

‘V

an-binnen-naarbuitenproces’

- Friso Schippers

62

UTILITEIT

63

Specialist in platte en licht hellende daken Vernieuwende en complexe projecten Ervaring met het werken in bouwteams Nieuwbouw- en renovatieprojecten Betrouwbare bouwpartner

www.jalving.nl

UTILITEIT

Brownfield ‘Wij stonden voor een transformatie in een brownfield-situatie’, legt Bart Groeneveld uit, de overall projectmanager van Fresenius Kabi.

‘Een combinatie van de ombouw van twee leegstaande hallen, de sloop van een derde en het optrekken van een stuk nieuwbouw. En dit alles volgens de eisen van high-end-foodproduction.’ Gezien de omvang van het project werden twee aannemers gecontracteerd: Jorritsma Bouw voor het binnenwerk en Koenen Bouw voor de nieuwbouw van een opslag- en distributieruimte (4500 m2) met laaddocks (600 m2), een ontvangsthal (1150 m2) met laaddocks en hellingbaan (1000 m2), een ketelhuis en machineruimte (300 m2), een productiehal (1100 m2), een pompgebouw (35 m2) en een sanitairgebouw (25 m2). Hendriks Metaalbewerking nam alle staalconstructies voor zijn rekening.

‘Een heel complex werk met heel grote oppervlakten, veel disciplines en heel veel personeel’, vat hoofduitvoerder Jos Arling van Koenen Bouw het samen. ‘En nog extra ingewikkeld omdat tijdens de bouw de fabrieksinstallatie nog uitontwikkeld werd.’

65

UTILITEIT

BIM-coördinatie ‘In grote lijnen was natuurlijk wel bekend welke machines er zouden komen, maar de precieze dimensies daarvan, en waar ze zouden komen, werd inderdaad pas gaandeweg duidelijk’, bevestigt Ruben Brander, projectleider namens Advies- & ingenieursbureau Het4kant.

‘Onze engineers zijn in de voedingsmiddelenindustrie zeer ervaren om onder tijdsdruk te ontwerpen met deze onzekerheden.’ En omdat de procesinstallatie altijd leidend is – ‘het is ondenkbaar dat je een gebouw zou opleveren waar, om eens iets te noemen, de stoomketel precies niet in past’ – is continu overleg een must, net zoals optimale informatie-uitwisseling. ‘Wij kwamen aan boord om, met als uitgangspunt het ontwerp dat DENC had gemaakt, de bouwkundige detailengineering tijdens de uitvoeringsfase en integrale BIM-coördinatie te verzorgen: het was onze taak om vanuit één model de informatiebehoefte te stroomlijnen. Dat was een grote uitdaging in een brownfield-situatie met heel verschillende gebouwen en in totaal maar liefst 21 disciplines die aan het project werkten.’ Tegelijk is het ook de enige manier om zo’n klus tot een goed einde te brengen, meent Brander: ‘Bij iedere wijziging in de procesinstallatie moeten alle partijen nagaan welke impact die heeft op hun werkzaamheden. In de meeste gevallen zullen zij daarna een wijziging doorvoeren. Dat kun je niet allemaal in 2D uittekenen en rondmailen; dat moét je coördineren vanuit één integraal 3D-model en bijbehorend documentbeheersysteem, anders weet je zeker dat er bij andere disciplines conflicten in de uitvoering ontstaan.’

Complexiteit ‘Het naast elkaar en parallel werken was echt wel een uitdaging’, zegt Groeneveld. ‘Wij hadden natuurlijk een redelijk gedetailleerd programma van eisen klaarliggen, maar tijdens de uitvoering komen er altijd nieuwe inzichten, onder andere ten aanzien van de logistiek en het machinepark. Die wijzigingen moét je doorvoeren, en dat kan alleen als alle partijen heel nauw samenwerken.’ Schippers: ‘De aard van de bouw van een fabriek is de complexiteit, zeker in een brownfieldsituatie. Er komen héél veel disciplines en technieken samen, die moeten allemaal op elkaar worden afgestemd zijn en dat vergt aanpassingsvermogen aan alle kanten.’

‘G

rote uitdaging in een brownfield-situatie’ - Ruben Brander

66

UTILITEIT

‘S

chakelen, oplossingen bedenken, proactief optreden’ - Ties Jan Dam

Constructie Ties Jan Dam, technisch directeur van Ingenieursgroep Emmen, voegt daar nog aan toe dat juist de combinatie tussen nieuwbouw en herontwikkeling van de bestaande hallen de situatie complex maakte: ‘In de voorbereiding: hoe pas je de bestaande gebouwen zo aan dat ze aan het huidige Bouwbesluit voldoen? Maar vooral ook tijdens de uitvoering: die fabriek staat er al jaren en jaren, je kunt van alles tegenkomen.

Als een machine toch net een meter naar links moet, moet je opnieuw uitrekenen of de bestaande betonvloer hem kan dragen. Maar daar kan weer asbestsanering achter vandaan komen, of de vondst van een oud stukje leidingwerk dat nergens op tekening stond.’ Het is continu ‘schakelen, oplossingen bedenken, proactief optreden, de lijntjes warm houden tussen opdrachtgever, architect, staalleverancier, aannemers, et cetera’, zegt Dam, en vrijwel altijd onder tijdsdruk, ‘want de betonmixer staat bij wijze van spreken al te draaien en de metselaar staat met zijn kalkzandsteenblokken in de aanslag.’

Brander: ‘En het blijft ook niet bij één machine hè? Het gaat om tientallen, misschien wel honderden grote en kleine aanpassingen die hun weerslag hebben op het hele proces.’

67

UTILITEIT

Helikopterview ‘Gelukkig heb je als constructeur ook wel een helikopterview en kun je goed vaststellen wat écht haast heeft en wat iets lager op de prioriteitenlijst kan’, zegt Dam. ‘Wij zijn een bureau met veel verschillende disciplines en de collega’s kunnen onderling een hoop opvangen, maar je moet ook durven communiceren dat iemand echt wel even kan wachten. Daar is het bouwproces uiteindelijk bij gebaat, want niemand heeft er iets aan als je in haast of vermoeidheid slecht werk levert.’

Flexibel Arling: ‘Wij zijn een aannemer die altijd meedenkt, we zullen nooit zeggen: “zo staat het op papier, dus zo bouwen wij het, u redt zich er maar mee”. We stellen ons flexibel op, we regelen dat er uiteindelijk een fabriek staat die de opdrachtgever kan gebruiken zoals hij bedoeld

‘W

e stellen ons flexibel op’

- Jos Arling

is.’ Dat dit een hoop geregel met zich meebrengt, is alleen maar mooi: ‘Dan heb je ook eer van je werk, hè? Ik heb in mijn carrière ook wel fabrieken gebouwd die in feite een doos om een kanten-klaar machinepark waren. Het is toch spannender werken als je – ik geef maar een voorbeeld – een gevel eerst open moet laten omdat er nog een gigantische tank naar binnen moet.’

69

UTILITEIT

FRESENIUS KABI, EMMER-COMPASCUUM Opdrachtgever

‘P

artners nodig die hun expertise inbrengen’

Fresenius Kabi

BOU W T E A ML E DE N Architect

:

Denc

Bouwkundig adviesen ingenieursbureau

:

Het4kant

Constructeur

:

IGE Emmen

Ontzettend gaaf

Aannemer

:

Koenen Bouw

‘Als je bimmen op deze schaal en met deze complexiteit weet door te voeren, is het fantastisch, maar je moet het wel met zijn allen op kunnen brengen’, zegt Brander. ‘Je kunt halverwege de detailengineering onmogelijk terug naar de authentieke manier van engineeren.’ Hij noemt het: ‘ontzettend gaaf dat we dit in een brownfieldsituatie zo goed voor elkaar hebben gekregen. Het was een heel intensief traject, met een mooi eindresultaat.’

Ook Groeneveld en Schippers kijken met een tevreden gevoel terug op het project, dat al met al zo’n 2,5 jaar heeft geduurd. Groeneveld: ‘Wij zijn natuurlijk geen bouwbedrijf: we hebben verstand van productietechniek, we weten hoe we de flow willen hebben. Om dat ook bouwkundig voor elkaar te krijgen heb je partners nodig die hun expertise inbrengen om samen het optimale te bereiken.’ Schippers: ‘Je moet volledig op elkaar afgestemd zijn, met elkaar het randje durven opzoeken.’ Arling schetst het verloop van het traject: ‘Wij begonnen op de fabriek met drie timmerlieden en drie installateurs, maar op het hoogtepunt waren er wel 280 man tegelijk op de bouw. Dat in die hectiek, en met al die aanpassingen tijdens de uitvoering, dit project in goede harmonie is verlopen, vind ik best een compliment waard.’

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S

- Bart Groeneveld

TEKST: Arjen Bakker FOTOGRAFIE: Fresenius Kabi

:

70

Dakbedekking

:

Dakdekkersbedrijf Jalving

Lijmen van kalkzandsteen

:

Moorman Lijmwerken

Gevelbekleding sandwichpanelen

:

Cladding Team Holland

GASTCOLUMN

ANDERS SAMENWERKEN SLEUTEL TOT SUCCES? In maart 2019 tekenden 20 partijen het Groninger Zorgakkoord. Ze sloegen de handen ineen om ervoor te zorgen dat Groningers in het aardbevingsgebied ook in de toekomst kwalitatief goede zorg krijgen. Hierbij staan ontwikkelen en borgen van innovatie centraal. Gezamenlijk investeren partijen 331 miljoen euro in toekomstbestendige en aardbevingsbestendige zorggebouwen. Een complete herinrichting van de zorginfrastructuur als resultaat van de visie van de Stuurgroep Zorg. Een mooie bouwopgave waar wij met onze leden graag de tanden inzetten. Wij zien de volgende parallellen met het scholenbouwprogramma: omvangrijk, veel partijen en een heldere visie. We moeten bij de opgave extra letten op de kwetsbare doelgroepen. Voor het scholenbouwprogramma hebben we handvatten geleverd voor het opstellen van een innovatieve uitvraag. In de praktijk zagen we ondanks onze inspanningen dat iedereen zelf weer het wiel ging uitvinden. En dat onnodig veel van het beschikbare budget opging aan adviseurs. Wil je innoveren dan zul je lef moeten tonen, innovatie ruimte geven in de uitvraag en de markt tijdig moeten betrekken.

Desondanks werkte het enthousiasme rondom het Groninger Zorgakkoord aanstekelijk. Wij zagen kansen voor een conceptmatige, meer gezamenlijke aanpak. Maart 2020 raakten we aangehaakt op de thema’s duurzaamheid en circulariteit. Duurzame energievoorziening, CO2-neutraal bouwen, stikstofvrij bouwen, flexibele gebouwen, gezond en aangenaam binnenklimaat, mobiliteit, duurzaam inkopen, innovatie, sustainable development goals, alles passeerde de revue. Wij waren onder de indruk.

Maar wij vroegen ons openlijk af of het beschikbare budget wel bij de ambitie paste. Uiteindelijk moeten ambitie en budget in evenwicht zijn.

September 2020 hebben wij onze visie gegeven op de marktbenadering. De interesse was gewekt. Samen met de NCG hebben we toegewerkt naar een bouwatelier. Stap 1 was het opstellen van selectiecriteria. Bouwbedrijven die eraan voldeden, werden daarna aangeschreven. De beoogde stap 2 is tot op heden uitgebleven. De bedoeling is om na het bouwatelier de bouwers uitgebreider uit te vragen op hun visie om te komen tot een shortlist van (bouw)partners. Ik heb nog specifiek nagevraagd of de ingezette route op draagvlak van de Stuurgroep Zorg kon rekenen. Dit was zeker het geval, we konden met een gerust hart inspanning van onze leden vragen. Begin maart 2021 deelden tien bouwbedrijven in het bouwatelier hun visie op de opgave.

Inmiddels is het juni 2021. Wederom hebben wij samen met leden kosteloos inzet geleverd.

Ongetwijfeld gebeurt er veel achter de schermen, maar tot op heden hebben bouwbedrijven die er energie in hebben gestoken nog geen terugkoppeling ontvangen. Blijkbaar is draagvlak op het niveau van de Stuurgroep Zorg geen garantie voor draagvlak binnen de eigen zorgorganisaties. Wat is de reden? Is het koudwatervrees? Gebrek aan lef, budget of wederom voortschrijdend inzicht waardoor uitgangspunten herzien worden? Feit is dat anders samenwerken in dit programma nog geen sleutel tot succes is gebleken. Maar ik blijf optimistisch dat we uiteindelijk samen mooie projecten gaan realiseren en succes zullen boeken! Wanneer zetten we samen stap 2?!

Sander Wubbolts, regiomanager Bouwend Nederland Regio Noord REAGEREN? s.wubbolts@bouwendnederland.nl

71

WONINGBOUW

Vier luxe appartementen Houtwal, Oosterwolde

VISITEKAARTJE IN HET DORP VAN DE BOUWER

72

WONINGBOUW

Aan de Houtwal in Oosterwolde staat traditionele woningbouw in meerdere soorten en van uiteenlopende leeftijden.

Daartussen staat nu een stukje moderne architectuur. Bouwbedrijf Buiteveld realiseerde in het eigen dorp vier royale en luxe appartementen. In het oog springen de drie meter diepe, vrijhangende balkons.

‘Wij ontwikkelen zo nu en dan op eigen risico projecten.

Dat hebben we hier ook gedaan. We hadden de grond in eigendom.’ Rob van der Hoek is adjunct-directeur van Bouwbedrijf Buiteveld, het bedrijf dat dit project realiseerde. Het was aan ontwerpend tekenaar Robert Hofstra van Studio JK uit Oosterwolde om rekening te houden met zowel de kopers als met de omgeving en het positioneren van woningen op de kavel. ‘Voorheen stond er een garagebedrijf met een loods. Dit was laagbouw. De bestemming moest worden veranderd. We hebben industrie weggehaald en daar een kleinschalig appartementengebouw voor teruggeplaatst. We hebben iets eigentijds neer kunnen zetten.’

73

Zoltstede 10, 8431 HM Oosterwolde Telefoon (0516) 513 841 info@installatiebedrijfbakkerbv.nl

www.installatiebedrijfbakkerbv.nl

Elektrische installaties Centrale verwarming Lucht- en vloerverwarming Dak- en zinkwerken Loodgieterswerk Zonnecollectoren Zonneboilers Warmtepompen Gas- en waterleiding Sanitair Servicebalie voor onderdelen & doe-het-zelf Service & onderhoud 24-uurs storingsdienst

D uur z a m e I ns t a l l a t i e s gecertificeerd

www.dijko.nl info@dijko.nl

WONINGBOUW

‘E

en balkon weegt 12.000 kilogram’

- Ronald Koen

Royale luxe De partijen besloten om royale, luxe appartementen van 120 vierkante meter te bouwen. De inbreiding kostte tijd. Van der Hoek: ‘We zitten tussen bestaande woningen in en moesten ontwerpen op de locatie. Dit is niet ongewoon, maar het was wel puzzelen.’ De bestaande bebouwing lag iets naar achteren. Dat moest ook voor de appartementen gelden. Hofstra: ‘Dat was een mooie bijkomstigheid, want we hadden zo de ruimte om nog een stukje tuin aan de voorkant te creëren. Dat oogt vriendelijker. De appartementen staan ook niet op één lijn met de andere gebouwen. Dat maakt het extra in het oog springend.’

Grote balkons De bouw is constructief wel een uitdaging geweest, met name wat betreft de balkons. Deze zijn drie meter diep, en dat zonder kolommen als ondersteuning. ‘Het is een geheel vrijdragende constructie’, vertelt constructeur Ronald Koen van Koenstruct uit Jubbega. ‘Daarom is de kans op doorbuigen groot. Om dat te voorkomen, moet het balkon aan de buitenkant iets omhoog worden gezet. Zodra de vloer is afgestort en uitgehard, gaan de stempels eronder vandaan. Dan klinkt het in en hangt het geheel op zijn eigen gewicht vlak.’

‘W

e hebben iets eigentijds neer kunnen zetten’

- Robert Hofstra Bij de bouw van de balkons is gebruik gemaakt van een prefabbetonplaat. Dat werk is aan Smit Prefab Beton uit Bedum uitbesteed, die Isokorf meestortte in de vloer. De betonplaten zijn op de bouw op hoogte gesteld. Vervolgens zijn de wapeningsstaven aan de vloerwapening gekoppeld om daarna de vloer af te storten. Na 28 dagen was de vloer voldoende uitgehard, waarna de wanden en de balustrade konden worden geplaatst. ‘En toen is de stempel verwijderd.

Dat zijn dan even spannende momenten,’ zegt Koen, ‘want een balkon weegt 12.000 kilogram.

Daarnaast moet je ook de andere belastingen meenemen in je berekeningen. Wij hebben deze op 250 kilogram per vierkante meter gezet.’

75

WONINGBOUW

Sterk esthetisch beeld Realisatie van deze balkons was alleen mogelijk door een goede samenwerking tussen de partijen.

Hofstra: ‘De ontwerper heeft gekeken naar hoeveel wij maximaal uit konden hangen. Dit gewicht was te realiseren. We moesten goed afwegen of de oplossingen goed uitvoerbaar waren voor de constructeur. Kan de aannemer daarmee uit de voeten? En hoe zit het ontwerptechnisch? Doet het af aan het ontwerp? Het balkon is een sterk esthetisch beeld. Als je dat verkeerd realiseert, sla je de plank mis. Dat zou zonde zijn van het ontwerp.’

Drie tinten grijs Een ander kenmerkend aspect van het gebouw is de gevelbekleding. Hofstra en Van der Hoek gingen hiervoor te rade bij houtleverancier Interfaca, een innovatief bedrijf met veel expertise op het gebied van duurzame houten gevelbekleding. Het advies dat ze kregen heeft bijzonder goed uitgepakt: het hout in drie verschillende lichte grijstinten maakt het luxe gevoel compleet. Hofstra: ‘Het is een prachtige gemêleerde gevel geworden.’

76

ARTIMPRESSIE: Sipma architecten

WONINGBOUW

NIEUWBOUW 4 APPARTEMENTEN HOUTWAL 13-14, OOSTERWOLDE Ontwikkelaar

:

Bouwbedrijf Buiteveld

Ontwerpbureau

:

StudioJK

Constructeur

:

Koenstruct

Aannemer

:

Bouwbedrijf Buiteveld

Installateur

:

Installatiebedrijf Bakker

- Rob van der Hoek

Lokale partijen

Onderaannemers en leveranciers

Van der Hoek prijst het bouwteam. ‘We voelen elkaar goed aan en zijn betrokken. We weten wat er voor de ontwerper van belang is.

Dat probeer je in ere te houden. Andersom denkt de ontwerper ook met ons mee. Het luisteren naar de omgeving en de klant getuigt ook van betrokkenheid.’ Bouwbedrijf Buiteveld heeft voor deze opdracht zoveel mogelijk lokale partijen ingeschakeld. Oenema (sanering en grondwerk), Installatiebedrijf Bakker, Dijko Kozijnen en OCA lijmwerken zijn alle afkomstig uit Oosterwolde. Van der Hoek: ‘Onze eigen timmerlui komen ook uit Oosterwolde. Zij “bouwen het”… zo hebben zij o.a. de betimmering aangebracht en de kozijnen geplaatst. Wij zijn een betrokken bouwer. Het gebouw staat bij ons in het dorp en wij willen daarom dat dit een plaatje wordt.

Het is een visitekaartje.’

Wapening

:

Luinstra wapening

Prefab kolommen

:

Smit Prefabbeton

Bouwmaterialen

:

Bouwcenter Meijer

Stalen kozijnen en opdekdeuren en digitaal ingemeten deuren incl. hang- en sluitwerk

:

BPZ

Kozijnen

:

Dijko Kozijnen

Doorstrijkmortel URM

:

MegaMix Assen

Afvalinzameling

:

NNRD

TEKST: Brenda van Olphen

‘H

et is een visitekaartje’

FOTOGRAFIE: Henri Vos

BOU W T E A ML E DE N

77

UTILITEIT

JA R O L A C O E VO R D E N

PROMINENT DISTRIBUTIECENTRUM VAN DE TOEKOMST VOOR WILDKAMP De naam Jarola zal niet iedereen direct iets zeggen. Maar zeg je ‘Wildkamp’, dan zul je veel meer herkenning krijgen. Wildkamp is een van de bedrijven die onder de holding Jarola valt. Op de locatie in Coevorden, sinds jaren in eigendom, wordt voor Jarola de nieuwe distributielocatie van Wildkamp en haar zusterbedrijven gerealiseerd. Bij de 17.000 vierkante meter die gebouwd wordt blijft het niet; de medewerkers van Jarola staan al in de startblokken om de uitbreidingsmogelijkheden op te pakken.

78

‘De uitbreiding in de toekomst behoorde meteen al tot de uitvraag’, vertelt Evert Veerman van bouwbedrijf Aan de Stegge uit Twello. ‘Wij werden gevraagd onze knowhow in te zetten voor de logistieke oplossing binnen de organisatie van nu, en uitbreiding in de toekomst. Wij maakten gezamenlijk een masterplan, dat bestaat uit de realisatie in drie fases en dat mogelijk kan worden uitgebreid met een vierde of vijfde fase. Samen met de mannen van Jarola deden wij tal van ontwikkelsessies in samenwerking met Logistore en diverse referentiebezoeken. Zo kwamen we tot onderdelen waarvan zij zeiden “zo willen we het” van bedrijfsgebouwen die wij eerder realiseerden. Een mooie manier van samenwerken om tot een goed plan te komen. Wij houden ervan om vanaf scratch mee te denken. Bovendien vinden wij Wildkamp een heel mooi bedrijf, wij zijn er trots op dat wij voor hen mogen bouwen.’

UTILITEIT

‘T

rots om hiervoor te mogen bouwen’

- Evert Veerman

Drie fases De eerste fase die momenteel wordt gerealiseerd is een logistiek centrum dat uit staal is opgetrokken. Veerman: ‘Daarin zijn een (deels geautomatiseerd) warehouse en een expeditieruimte gesitueerd, met daarbij op- en overslagruimtes, werk- en ompakruimten en veertien docks. Uiteraard horen daarbij ook kantoren ten dienste van dit logistieke apparaat. De voorzieningen voor fase 2 zijn al getroffen; deze fase betreft het toevoegen van het hoofdkantoor. In fase 3 is het de bedoeling dat we de capaciteit van het warehouse verdubbelen.’

79

UTILITEIT

Volgende stap in het bestaan Al vroeg in het proces werd Palazzo Groep gevraagd aan te haken bij het project. ‘Dat vinden we heel belangrijk in ons werk, we geloven erin dat vroeg instappen het plan ten goede komt’, vertelt architect Thom Kuipers.

Dat het hier om een familiebedrijf gaat, maakt het werk extra interessant.

‘Het proces is anders dan het leveren van een ontwerp aan een belegger, die soms zelfs nog geen huurder voor het pand heeft. Voor deze familie is het een volgende stap in het bestaan van het bedrijf, dat geeft het een menselijke kant. Doordat je weet wie er gaat werken, kun je de medewerker centraal stellen in je ontwerp.’ Zo werden logistieke bewegingen, looproutes, daglicht, werkruimten en overdekt zijladen belangrijk aan de binnenkant, en waren representatie, uitstraling, verkeersbewegingen aan de buitenkant van belang. ‘Ook dat kenmerkt de opdrachtgever: deze zorgt ervoor dat de chauffeurs goed kunnen werken.’

‘C

reatief zijn binnen de context’

- Thom Kuipers

Symbiose De buitenkant werd een verlengstuk van de binnenkant, en andersom.

Kuipers streefde naar symbiose in het tegelijk ontwerpen van beide. Met de komst van de zuidelijke rondweg rond Coevorden viel dit werk precies binnen twee bestemmingsplannen. Met bijna 14 meter hoogte staat Wildkamp met dit distributiecentrum van de toekomst prominent in beeld langs de N34. Het zorgde daarom voor een opdracht met de nodige context, en toch lukte het creatief te zijn. Kuipers: ‘Het maakt ons werk juist uitdagender. Creatief zijn is niet contextloos iets neerzetten, het is voor ons de beste oplossing zoeken binnen de context die gegeven wordt.

We konden daarbij rekenen op een oplossingsgerichte samenwerking tussen alle partijen.’

81

UTILITEIT

Familiebedrijven Dat Beekman Elektro en Willemsen Installatie beide familiebedrijven zijn, heeft de doorslag gegeven bij Jarola om ze de opdracht voor respectievelijk de E en W installaties te gunnen.

Erik Beekman: ‘Net als Wildkamp zijn het bij ons ook de vaders geweest die de bedrijven eens begonnen. In onze presentatie konden we onze passie en betrokkenheid als relatief kleine familiebedrijven laten zien. In de voorbereiding daarop hebben we geprobeerd een zo goed mogelijk beeld van de klant te krijgen, en ook alternatieven voor de opties in het bestek gegeven.

Daarmee vielen we op.’

Duurzame bronnen Wat duurzaamheid betreft, werd een vraag in het bestek niet alleen zo’n alternatief, maar zelfs een innovatie. Dertien bronnen van 350 meter diep werden er geslagen om warmte te onttrekken aan de bodem; hiermee kunnen de vloeren worden gekoeld of verwarmd. Marco Hogeboom namens Willemsen Installatie: ‘Voor de kantoren hebben we een hybride VRF-aircosysteem opgenomen. Dit systeem kan gelijktijdig koelen en verwarmen. Dat wil zeggen dat er in één ruimte gekoeld kan worden, terwijl een andere ruimte op hetzelfde moment verwarmd wordt.’

De energie die onttrokken wordt in een ruimte waarin gekoeld wordt, kan gebruikt worden om een andere ruimte te verwarmen. De te koelen ruimten genereren dus de warmte voor de ruimten die verwarmd dienen te worden en andersom. ‘Dit resulteert in een uniek individueel comfort voor alle gebruikers, gecombineerd met forse energiebesparingen. Eén afgifte-unit met één bediening in de ruimte voorziet in zowel de verwarming- als de koelvraag van de gebruiker’, aldus Hogeboom.

‘U

niek individueel comfort voor alle gebruikers’ - Marco Hogeboom

82

UTILITEIT

‘M

ooi hoe expertises samenkomen’

- Erik Beekman

De cirkel is rond Het is een gesloten systeem, als alternatief voor zonnepanelen. Hogeboom: ‘Die konden niet worden geplaatst, want dan zou het net te zwaar belast worden vanwege de windmolens in de buurt. De bronnen zijn een mooie oplossing om te voldoen aan de duurzaamheidseisen. Voor de toekomst zijn de leidingen al gelegd om aan te sluiten op nieuwe bronnen. Ook de technische ruimte is ervoor klaar. En het maakte een cirkel rond; in de beginjaren van haar bestaan ging de firma Wildkamp namelijk zelf langs boeren om daar bronnen te slaan. Nu maakten wij ze voor de firma Wildkamp.’

“Kunnen wij nog wat doen om jou te helpen” was het credo in de samenwerking met andere partijen. Hogeboom: ‘Die samenwerking was er ook met de opdrachtgever zelf. Er zijn verschillende materialen uit de eigen technische groothandel van Wildkamp gebruikt voor de installaties.’ Het bleef niet alleen bij leveren. Beekman: ‘In het bestek stond dat Wildkamp de verlichting zou leveren. In theorie zouden wij die verlichting ophangen.

Dat gebeurt nu ook door hun eigen monteurs, zij werken tenslotte dagelijks met die materialen. Wij sluiten ze vervolgens goed aan. Mooi hoe expertises samenkomen in een project als dit.’

Opdrachtgever

:

Jarola

Architect

:

Palazzo

Constructeur

:

Koops Grondmechanica

Adviseur

:

Grondgrip

Ontwerp - bouwkundig

:

Bureau Bosch

Ontwerp - brand

:

DLVD Advies

UPD-beoordeling

:

Munnik Brandadvies

Aannemer

:

Aan de Stegge Twello

Installateur

:

Beekman Elektro

Installateur

:

Willemsen Installatie

FOTOGRAFIE: Aan de Stegge Twello

JAROLA, COEVORDEN

TEKST: Thea van der Schaaf

BOU W T E A ML E DE N

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Dak- en wandbeplating

:

ARTIMPRESSIE: Palazzo

Expertises die samenkomen

Montagebedrijf Hardeman en Van Harten

83

UTILITEIT

VAKGARAGE VELDMA JANSEN, GRONINGEN

BOUWEN MET WAARDERING VAN DE FAMILIE

Met haar glazen pui is de nieuwe Vakgarage Veldma Jansen een ware eyecatcher in de wijk Reitdiep in Groningen. Tegelijk past het ontwerp van de nieuwbouw goed tussen de woningen. Het is te danken aan de mindset en de mentaliteit van het familiebedrijf dat al vijftig jaar bestaat, die ook naar voren kwamen tijdens de bouwfase.

84

UTILITEIT

Jansen senior keek vanuit zijn woning in de wijk letterlijk toe op hoe het nieuwe pand werd gerealiseerd. ‘Niet alleen had hij zicht op de bouwplaats, hij kwam ook regelmatig langs’, vertelt projectleider Evert van der Ploeg van Jorritsma Bouw. ‘Het is een vorm van betrokkenheid die we enorm hebben gewaardeerd, ook die van de zoons die nu eigenaar zijn. We zijn beide familiebedrijven, met hetzelfde gevoel voor kwaliteit in ons DNA. Dat werkte prettig.’

Het spanningsveld De bouw van Vakgarage Veldma Jansen is voor Jorritsma Bouw een overzichtelijk project geweest, in een klein team met opdrachtgever en architect. Het spanningsveld in dit project was wel een heel letterlijk spanningsveld. Van der Ploeg: ‘Er stond een hoogspanningsmast vlak naast de bouwplaats. Dat had de nodige gevolgen voor de te plaatsen heistelling.’ Jorritsma Bouw maakte hiervoor een voorstel dat met alle betrokken partijen is overlegd en afgestemd.

‘De juiste kraan op de juiste plek was hierbij de crux in een logistiek succesvol project.’

‘W

e hebben hetzelfde gevoel voor kwaliteit in ons DNA’

- Evert van der Ploeg

85

UTILITEIT

Het geweten van de architect

Weloverwogen risico De staalconstructie vormde de basis voor zowel het gebouw als de planning. ‘Toen die stond, en de fundering lag, hebben we de vloeren in de open lucht gestort. Om de gevlinderde vloer te kunnen leggen, was uiteraard droog weer nodig.

Een weloverwogen risico, maar het leverde in tijd en efficiency meer op dan te wachten tot het gebouw wind- en waterdicht was. Het is prachtig dat dat is gelukt’, zegt Van der Ploeg.

‘W

e zijn het geweten van de architect’

- Bas van Ooijen

‘Als hoofdconstructeur ben je als het ware het geweten van de architect’, vertelt Bas van Ooijen namens hoofdconstructeur WSP hun verhaal. ‘De architect mag vrij denken in vorm en gebruik, wij zijn ervoor om te zorgen dat het niet te complex of te duur wordt. En dat de constructieve veiligheid is geborgd. Dat is de balans die wij aanbrengen in het geheel.

In dit project hoefden we elkaar niet veel te zeggen om tot een goed product te komen.

Als je al wat langer samenwerkt, weet je waar je waar ieders kracht ligt, en waar je wat extra moet leveren of juist kunt laten liggen. Met architect Piet van der Putten werken we al een jaar of tien samen; hij doet veel garages, weten we. De interactie die wij met hem hebben, bezorgt ons veel plezier in ons werk. Wij zetten daar onze kwaliteit graag tegenover.’

87

UTILITEIT

Waardering De keus voor de constructie was niet moeilijk bij dit éénlaagse gebouw met een fundering.

Van Ooijen: ‘Vanwege de gekromde gevel kozen we voor een geschoorde staalconstructie voor de juiste stabiliteit. Met elkaar is het een gedegen en gezond geheel. Het mooie aan deze garage was dat we direct in lijn van de gebruiker werkten. Ook al hadden we niet veel rechtstreeks contact; je weet voor wie je werkt. Het maakt het werk ook intensiever; nieuwbouw is niet wat een garagehouder iedere dag doet. Je neemt ze mee in de keuzes die je maakt. Als er dan veel waardering voor terugkomt - wat hier het geval was - maakt een dergelijke, wat kleinere opdracht het werk erg leuk.’

Maatwerk ‘Het is een traditioneel gebouw geworden op basis van de eisen die van toepassing zijn op garages en showrooms’, vult projectleider Daniël Steneker namens Building Services BV het verhaal aan. Het bedrijf dat voortkomt uit het vroegere Imtech en nog altijd samenwerkt met Jorritsma Bouw, verzorgde vrijwel alle installaties. ‘Naast de licht- en krachtinstallatie leverden we een volledig draadloos datanetwerk, een ontruimingsinstallatie, water- en klimaatinstallatie. Dat zijn relatief standaard zaken, maar is inhoudelijk voor ieder gebouw maatwerk.’

88

UTILITEIT

Klaar voor de toekomst Elektrische auto’s zullen in de workload van de garage een steeds groter aandeel krijgen. ‘Ter voorbereiding op de toekomst zijn de mantelbuizen al klaargelegd voor de laadpalen’, sluit Steneker het verhaal af. ‘Het dak is sterk genoeg voor zonnepanelen. Het zijn keuzes die je maakt in een kort tijdsbestek, en daarom soms worden geparkeerd, maar waarmee je een gebouw als dit wel klaarmaakt voor de toekomst. Zo heeft deze garage een technische levensduur van tenminste 25 jaar.’

- Daniël Steneker

VAKGARAGE VELDMA JANSEN, GRONINGEN Opdrachtgever

De gunfactor Het pand kreeg vloerverwarming, die voor iedere ruimte apart aangestuurd wordt door middel van een warmtepomp. Daarmee is het gebouw gasloos.

Het rioleringswerk heeft een gescheiden afvoersysteem. Steneker: ‘De vulstoffen uit de werk- en wasplaats worden separaat opgevangen, gefilterd en naar het gemeenteriool getransporteerd.’ Voor de voorzieningen voor de werkplaatsinrichting, zoals bruggen en remmenbank, zocht Building Services de samenwerking om die te installeren. Het tekent de samenwerking zoals die in dit project plaatsvond.

‘We weten wat we kunnen, en dat wat niet ons specialisme is, leggen we neer bij een ander. Daarover zijn goede afspraken gemaakt. Een camera- en bewakingssysteem werd geïnstalleerd door het beveiligingsbedrijf dat dat al eerder voor deze opdrachtgever deed. Een gunfactor die we respecteren!’

:

Vakgarage Veldma Jansen

Adviseur

:

WSP

Aannemer

:

Jorritsma Bouw

Installaties

:

Building Services

BOU W T E A ML E DE N

FOTOGRAFIE: Henri Vos

oede afspraken over samenwerking’

ONDE R A A NNE ME R S E N L E V E R A NCIE R S Lijmen kalkzandsteen

:

Moorman Lijmwerken

Leveren en monteren 36 digitaal ingemeten utiliteitsdeuren incl. hang- en sluitwerk

:

BPZ

Afvalinzameling

:

Visser Afvalinzameling, Transport en Recycling

TEKST: Thea van der Schaaf

‘G

89

TRENDS

WAAROM JORRITSMA BOUW HEEL BEWUST NIET EEN WONINGFABRIEK BOUWT Het nijpende woningtekort in Nederland is voor de bouwwereld ongetwijfeld de grootste uitdaging sinds decennia. Als mogelijke oplossing hiervoor wordt de een na de andere woningfabriek gerealiseerd, waar honderden tot duizenden woningen per jaar uit kunnen rollen. Jorritsma Bouw haakt niet aan op deze trend. Waarom niet? Algemeen directeur Hans Jorritsma en Divisiemanager Wonen Henk Rozema lichten het toe.

90

TRENDS

‘J

e moet wendbaar blijven en snel kunnen schakelen’

- Hans Jorritsma

Hoe toekomstbestendig is een huizenfabriek?

Jorritsma: ‘Het is natuurlijk heel mooi dat er in korte tijd zoveel huizen geproduceerd kunnen worden, maar daar ligt volgens ons niet de kern van het probleem. Dat is het tekort aan bouwgrond. Daarom zijn wij op zoek gegaan naar een oplossing waarmee we flexibel en dynamisch kunnen schakelen en toch in korte tijd grote series betaalbare woningen kunnen realiseren.’

De kracht van de keten beter benutten Een andere reden om niet in een woningfabriek te investeren is volgens Jorritsma Bouw dat het ketenpartners buitensluit. Zij zien een enorme innovatiekracht bij ketenleveranciers. ‘Wij willen niet alles in eigen huis organiseren. Wij geloven juist in de kracht van de keten en willen maximaal gebruik maken van de visie, kennis en innovaties van onze bouwpartners’, aldus Rozema. ‘Dat maakt ons slagvaardiger en het waarborgt bovendien de continuïteit in de bouwsector’, vult Jorritsma aan.

De bouwers uit Bolsward willen daarin nog meer de regiefunctie voeren en talenten en kwaliteiten uit de keten bundelen. Rozema: ‘Ook bij het realiseren van grote aantallen woningen gaan we voor maximale adviesvrijheid. We willen de speelruimte houden om een woning net even anders te configureren. We hebben ervaren dat dit prima mogelijk is als je processen strak aanstuurt en intensief samenwerkt.’

FOTOGRAFIE: Niels de Vries

91

TRENDS

‘D

oordachte keuzes maken voor nu en in de toekomst’

- Henk Rozema

Over Jorritsma Bouw Jorritsma Bouw is al vijf generaties een modern, vooruitstrevend familiebedrijf.

Vanuit de disciplines Wonen, Industrie & Utiliteit en Service & Onderhoud heeft Jorritsma uiteenlopende opdrachtgevers zoals woningcorporaties, scholen, zorginstellingen, gemeentes, investeerders en de industrie. Met een jaaromzet van ruim € 100 miljoen (2020), is Jorritsma Bouw een van de grootste bouwbedrijven in Noord-Nederland. Jorritsma Bouw telt circa 250 medewerkers en is sinds 1880 gevestigd in Bolsward en heeft daarnaast een vestiging in Groningen.

92

Oplossing zit in slimme bouwconcepten Terug naar het woningtekort: wat is dan de oplossing volgens Jorritsma Bouw? Het bouwbedrijf heeft een bouwconcept ontwikkeld waarin ze het beste dat in de markt verkrijgbaar is, combineert. Er kan binnen het bouwconcept worden gekozen voor bijvoorbeeld een uniek, kostenbesparend installatieconcept dat uitblinkt in eenvoud, zowel qua installatie, bediening als onderhoud. De woning kan al vanaf zo’n negentigduizend euro turnkey worden opgeleverd. Met een goed gemanaged bouwproces kan in acht weken een blok van vijf woningen worden neergezet. Rozema: ‘Het oplossen van het woningtekort zit niet in enkele dagen of weken, maar gaat over doordachte keuzes maken voor nu en in de toekomst.’

Flexibel meebewegen met wetgeving en ontwikkelingen Kiezen voor een slim en doortimmerd bouwconcept, in plaats van een woningfabriek, geeft volgens Hans Jorritsma zowel een meer solide als dynamische basis voor de toekomst. ‘Kijk naar de steeds veranderende energienormen en andere wet- en regelgeving. Je moet wendbaar blijven en snel kunnen schakelen. Mede dankzij de inventiviteit van enkele partners hebben wij ons bouwconcept bijvoorbeeld in no time aangepast aan de nieuwe BENG-norm.’

Het bouwconcept heeft de afgelopen jaren steeds verder gestalte gekregen en zich al in diverse projecten bewezen. ‘Wie geïnteresseerd is in het bouwconcept kan een kijkje nemen in deze woningen. Bovendien hebben wij een demo-woning staan. Onlangs hebben we ons bouwconcept een pakkende naam gegeven en binnenkort starten we een marketingcampagne. We zorgen er simpelweg voor dat iedereen die het moet weten, ons verhaal te horen krijgt’, besluit Rozema trots.

BOUWEN MET EEN CIRCULAIRE VISIE

BEWUST BOUWEN

CIRCULAIR

ENERGIE-EFFICIËNT BOUWEN

DESIGN EN BUILD

Out-of-the-box denken om circulair te bouwen en een open samenwerking met onze opdrachtgever zijn essentiële ingrediënten om te komen tot optimale resultaten.