Bouwen in het Noorden 101

#101 2023

Scholentransitie in Eemsdelta Aardbevingsbestendige nieuwbouw voor Kindcentrum Delfzijl West

Bouwbedrijf Buiteveld 100 jaar

Versterking na aardbevingsschade wordt bijna herbouw Oldambtster boerderij in Schildwolde in ere hersteld

Snel en eenvoudig bestellen met de Raadsma app Met deze applicatie voor smartphone en tablet kunnen vaste klanten gemakkelijk en snel producten bestellen en laten bezorgen.

RAADSMA IJZERSTERK

DEURBESLAG . HANG- EN SLUITWERK . DEUREN . IJZERWAREN EN BEVESTIGINGEN CHEMISCHE PRODUCTEN . GEREEDSCHAPPEN . LAND- EN TUINBOUW MACHINES EN ACCESSOIRES . WERKKLEDING . PERSOONLIIJKE VEILIGHEID

www.raadsma.nl

Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . Emmeloord . (0519) 29 23 25

VOORWOORD

101 Hoofdredactie Henri J. Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Arjen Bakker, Ietsje de Boer, Vera Bosma, Yke Bremer, Henri Hendriks, Martin Laning, Tine van Knijff-van Hijum, Thea van der Schaaf Fotografie Andere foto.nl, Bouwbedrijf Moedt, De Unie Architecten, Frank van het Reve, Gerrit Leffering, Henri Hendriks, Henri Vos, Jeroen de Lezenne Coulander, Jordi Huisman, Marcel J. de Jong, Marjan van Soelen, Ronny Benjamins, Rottinghuis’ aannemingsmaatschappij, Sportbedrijf Drachten, Woongroep, Zijlstra Bouw Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer Ontwerp Idee-fix Vormgeving Fotobewerking Isa van den Belt Fotografie Design & opmaak Bombayink.nl

Uitgever & Administratie Idee-fix 058-2153937 | bihn@idee-fix.nl

www.idee-fix.nl

Copyright © 2023 Op de inhoud van dit blad rust copyright. Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd.

Bouwen in het Noorden is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

KNOTSGEKKE TIJD Van verschillen de kanten heb ik leuke reacties ontvangen op onze 100ste editie van Bouwen in het Noorden. Het is een periode van jubilea. Ik was onlangs op de receptie van het 100-jarige Bouwbedrijf Buiteveld, waar we ook in deze editie aandacht aan schenken. Het was ook de laatste opdracht die fotograaf Henri Vos voor de uitgeverij verrichte. Henri kon zijn ziekte niet overwinnen en heeft in juni onze wereld verlaten.

En Henri laat mooi werk achter. Op die receptie ging het dan ook over de huidige markt. Je hoort om je heen dat de markt onrustig is. De grotere woningbouwprojecten liggen stil omdat de verkoop stagneert. Het loopt sneller terug dan verwacht. Het is eigenlijke een knotsgekke tijd!

Er is een grote vraag aan woningen en een groot tekort aan woningen, maar ze zijn te duur. De kopers zijn inmiddels wel gewend aan de huidige rentetarieven en er is nog steeds een proces van loonstijgingen gaande. Dat maakt een woning betaalbaarder. De vraag is echter wel of er voldoende betaalbare woningen zijn in alle segmenten waardoor de aspirant-koper wel weer kan kopen. Nee dus, er wordt nog te veel in maximaal rendement gedacht. En dan komen de banken met vooruitzichten van een krimp van 2,5 % voor de bouwsector in de komende twee jaren, ‘we koersen af op rampjaren’, terwijl de makelaars weer positief zijn over het aantrekken van de markt. Maar er worden wel minder bouwvergunningen afgegeven. En dan zijn er nog die andere problematieken die ook niet bijdragen het realiseren van woningbouw zoals stikstof regels, pfas-vervuiling, energie-infra structuurproblematiek, gasloos bouwen, klimaat- en natuurregels waaraan moet worden voldaan.

Wat er lokaal of regionaal als gevolg daarvan speelt is dat grote bedrijven, die vooral in de woningbouw zitten, hongerig naar opdrachten zijn. In de aanbestedingsmarkt wordt er al geboden om werk te houden. En al is de orderportefeuille van de bouwbedrijven gemiddeld nog wel 1,2 jaar gevuld, het zijn toch verontrustende berichten. Er gaan nu nog geen bedrijven op de fles, maar als er zal iets moeten veranderen En daarbij is ook een rol weggelegd voor de provincie en de gemeenten. Structureel meer locaties aanwijzen, lagere grondprijzen, snellere procedures en de nu stabiliserende bouwkosten en geen maximalisering van rendement kunnen allemaal bijdragen aan het vlot trekken.

Nieuwbouw creëert ruimte op doorstromen. Corporaties kunnen ook meer projecten opzetten of naar voren halen. Hergebruiken van bestaande gebouwen is ook zo’n optie.

En de bouwondernemer zelf moet de uitdaging van deze tijd aangaan van: hoe gaan we dit aanpakken bedrijfsmatig en waar liggen de kansen en mogelijkheden? De bedrijven van nu hebben ook de crises van 2008 overleefd maar staan nu wel voor die nieuwe uitdaging. Intussentijd zijn er weer vele fraaie projecten gerealiseerd in onze regio waar trotse uitvoerende partijen graag hun bijdrage laten beschrijven door onze journalisten. Een groot aantal bedrijven ondersteunen deze reportages met dank aan ons verkoopteam en dat maakt weer een vol magazine.

Veel leesplezier Henri J. Hendriks Hoofdredacteur 1

9

Vervangen installatie voor een beter binnenklimaat

2

11

18e BIHN Regatta Cup

12

Klooster Westerhûs bij Hilaard

De drive om er iets moois van te maken

18

Transitie naar Werkmanhof Groningen

Bouwen op een Middeleeuwse postzegel

22 te u n w

12

he id

4

Kl o

o va e d ste n riv r W te e e m om ste ak e r en r i hû et s b s m ij H oo ila is ar d

D

Bo M uw le et b w f e do edr aa n or ijf rm ve ze Bu it a k r t ro t t i en u ng eve w sv en e ld 10 rm 0 og ja en ar ,

INHOUDSOPGAVE

V aa ers bi rd ter O jna bev kin Sc lda he ing g n hi m rb ss a ld bt ou c h w st ol e w ad e de r b w i n oe or er rd dt e er he ij rs i n te ld

4

Bouwbedrijf Buiteveld

Met doorzettingsvermogen, lef en vertrouwen 100 jaar waarmaken

V aa ers w rd ter O ord be kin 28 Sc lda g t v hi m bi ing n a ld bt j s n s w st G ol e a h ch r e d Pi rr e bo er ad in e b e in ete it R er rd ou e e a r A N he rij w Ve ap en ieu pp 31 rs in s n te er we in i t ld gi a ge ng raa ez a a t 44 d Re st e ui rd a ra n ni be m in vit ge v at al W D w ing W on sb N ar ok ise 36 Lu et oa m ku rin in es t 4 x v ge te rd w aa e r er g 8 ea elk m n nd h e r g Ve w cr ag ig st om em a e e r t Fr i So ’t bo en er at he ee ys n g ie a B A Vo u vi in l nt ân em nd w 40 lla IJs ouw l B tij an 5 H e g ee 2 d e ’s se e ea ep er W h n n aa eg u o c lm i as te R h i o n s n e ta u A O n er un Re op p an ine zo ie en so ‘D pa di ude r k r g d e w rt e ce Ee e N rte Vo en s n o e p at W is va n sp lo t a nt m or uu en ld o or p h ls n bij ije en ru th dr r a rk h H th e v d m e an te al um t d ag o al rg a o n nc de D eb no or e a op he e ru z ’ o p an e t D ik r i m ra b de n O pl it ij e u le in n ef de x D ieu ba ra w g ar a ch bo

22

101

Bredeschool Jirnsum

3

n

62

n

es vo est t o en rK d in ige dc en tr um

en

vo or e

ge

la

hu

ex

pl

co m

84

du

80 Be

Av ek

en

op

C ke gs ld H ons Ca be ing e m ste tr Ee e pu nd Gr r u sn n e s ig on el nie nv cta st i w u e b ud ng eg w en o u b er en A e w

76

48

So Bo al aa uw Be n e ach he n 71 t I in Res J s un o se ie rt Fe lm ke W rin A ee na ork de ard g a r tu um b Ze e rn vin Bu ur i i

7 dr ijf dd S sp u ur e ur an r za nf hu pr d a m b ijs N aa i e rie st n ni k e M ieu e r uw kie ve eg wb D e bo st 88 o kl uu ah aa rz uw vo n o u or r v am ut w oo e i vo G r d pr n D or ro C e odu ra gr 94 ge irc nd to c o br ula st ek tie ch te eie ui ir of om e k g nd f W st n o n eb en ps ou ce m aa la w to et v r ee gh d ntr vo um al e n e B 10 o e r i s bi t rc kr rlt n R nd ad ac su st 0 irc o ht m aa s ul de en b ai t i ing do n N o r sw rp M uw s FC t in ieu e ns It m Sa W wb St et ou m in e v en su dh er w m wD ûs ee er nd e ke e Ti n, rr le el re n en le ve n

R W eno ‘E ilg va e t G en ro w la ie ni er an ng el er d v Gr o p a

60

67

ho

Sc

A ni ard len Ki eu be tra nd wb vi n ce ou ng siti 56 nt w sb e i ru v es n m oo te Ee Ee D r nd ms ap n el b ig de p i in fz ar jzo e lta ijl S te n Lu n d m xe W ee e en r w es on k te t e n

Ru in tg n or n er tie ve ing Ee Si r dd Ko kw sc e be n 67 on hil n st nie eb pl ’ aa u a in vo ge o nd we ure nd Sc n r s e sc n h c ba h in h ol oo s o Ee e is l A ol op ni ard m ntr e e a b s D u e en el w v de ns fz bo in ijl u gs lta itie W w b

G r Ci on ci rcu ds rc l to ul air ffe ai g r g e nce eb bou nt ru w ru ik d m vo Ro or d e

88

BOUWNIEUWS

V.l.n.r. projectleiders en mede-eigenaren Wilfred Kemper, Jaring de Braak en Jan Werkman, algemeen directeur en eigenaar Rob van der Hoek, oud-directeur en -eigenaar Jacob Koopmans, oud-directeur en -eigenaar Atte Buiteveld.

4

BOUWNIEUWS

100 JAAR BOUWBEDRIJF BUITEVELD IN OOSTERWOLDE

MET DOORZETTINGSVERMOGEN, LEF EN VERTROUWEN 100 JAAR WAARMAKEN ‘We kunnen de hele breedte van de markt bedienen, van dakkapel tot schoolgebouw. We zijn met recht een allround bouwbedrijf’, zegt Rob van der Hoek, directeur van Bouwbedrijf Buiteveld. Waar veel collegabedrijven zich toeleggen op hun regierol bij bouwprojecten, is de eeuweling uit Oosterwolde juist vol trots nog een echt maakbedrijf. ‘Niets mooier dan zelf tekenen en timmeren’ en ‘niet zeuren maar aanpakken’.

Biobased Kenniscentrum Biosintrum te Oosterwolde

De foto bij dit artikel is niet voor niets gemaakt bij Biosintrum Oosterwolde. Dit kennis- en congrescentrum, waar onderwijs, ondernemers en overheid elkaar ontmoeten om te pionieren voor een duurzame toekomst, is een belangrijk visitekaartje voor Buiteveld.

Het bedrijf sleepte er in 2018 de prijs voor best presterend bouwbedrijf van Bewuste Bouwers mee in de wacht. Dat het ontwerp van Paul de Ruiter de Nederlandse Bouwprijs 2019 (categorie gebouwen) won en het certificaat BREEAM Outstanding verwierf, straalt ook in belangrijke mate op Buiteveld af.

Biobased verkennen ‘Dit was een bouwteamproject waarvoor wij de hele engineering hebben verzorgd. Met name voor de te gebruiken materialen hebben wij het voortouw genomen: wat is er op de markt, welk gevoel hebben wij daarbij, wat is de prijs-kwaliteitsverhouding? Het was verkennen en pionieren, biobased bouwen was

nog behoorlijk nieuw. Je moet nieuwsgierig zijn naar nieuwe ontwikkelingen. Maar we hebben het wel samen klaargespeeld en we plukken nog elke dag de vruchten van de kennis die we toen hebben opgedaan’, aldus Van der Hoek. En je moet open staan voor wensen van architecten en opdrachtgevers.

Van der Hoek is naast directeur ook mede-eigenaar, met zijn compagnons Jan Werkman, Jaring de Braak en Wilfred Kemper vormt hij het huidige MT.

eigen gemeente zou blijven. ‘We wilden voorkomen dat de gemeente Ooststellingwerf een grote landelijke partij erbij zou halen. Dit konden we als regionale partij prima zelf! We beschikken allemaal over vaklui en zijn betrokken bij onze regio.’

Lef Het is ook een mooi voorbeeld van het lef dat Buiteveld nu al honderd jaar toont, vindt Atte Buiteveld, sinds acht jaar met pensioen als directeur en mede-eigenaar. Met compagnon Jacob Koopmans – dit jaar nog in dienst is als adviseur – smeedde hij in 2016 een bouwcombinatie van drie regionale bedrijven (‘Natuurlijk Bouwen’), om mee te dingen naar de klus, zodat het werk en dus de kennisvergaring in

‘M

et recht een allround bouwbedrijf’’ - Rob van der Hoek 5

BOUWNIEUWS

Nieuwbouw appartementen Het Hofje te Heerenveen

Hendrik Buiteveld met vrouw (pake van Atte Buiteveld)

Tjibbe Buiteveld en Geert Buiteveld

LTS Bouw Oosterwolde 1965

benadrukt: ‘Dat was heel veel geld in die tijd.’

‘In een van de boeken zagen we een uurloon van 56 guldencent…’, herinnert Van der Hoek zich. Buiteveld vult aan: ‘Terwijl in diezelfde tijd een zakje cement anderhalve gulden kostte. Zo zie je maar hoe die verhouding is omgedraaid. Vroeger waren werknemers goedkoop en materiaal hartstikke duur. Pake zocht de kromme spijkers op en sloeg ze recht.’

Vertrouwen waarmaken Zelfvertrouwen Met soortgelijk zelfvertrouwen durfde pake Hendrik Buiteveld het na de oprichting in 1923 aan om geen dorpstimmerman voor reparaties en kleine verbouwingen te blijven, maar ook nieuwbouw van huizen en boerderijen aan te nemen. En Attes vader Geert en diens broer Tjibbe hadden ook echt ondernemersbloed. Zij verhuisden het bedrijf in 1956 van Weinterp naar Oosterwolde en in 1965 nog eens binnen de hoofdplaats van Ooststel-

lingwerf. In de tussentijd had Buiteveld zijn naam definitief gevestigd met grote werken als een basisschool (1950), een gebouw voor Openbare Werken (1959) en de PEB-centrale van Oosterwolde (1962).

Kromme spijkers De nieuwbouw van de lts in Oosterwolde in 1964-65 noemt Atte Buiteveld ‘de echte doorbraak’: ‘drie bouwlagen, 1,8 miljoen gulden, dat was echt een heel groot project.’ Koopmans

Geert en Tjibbe wisten begin jaren zestig – na het bouwen van een aardappelloods en een uitbreiding van het cellencomplex – ook een onderhoudscontract te verwerven voor de justitiële complexen in Veenhuizen. Toen Atte in 1982 met vier meewerkende vennoten de zaak overnam, mocht hij ook dat contract met de Rijksgebouwendienst voortzetten. ‘De directeur zei: je vader en oom hebben altijd goed voor ons gewerkt, nu moet jij maar laten zien dat je het ook kunt. Dat was fijn, dat vertrouwen. En ik denk dat ik het ook wel waargemaakt heb.’

‘Z Nieuwbouw appartementen Zandroos te Diever

o’n Biosintrum konden we prima zelf!’

- Atte Buiteveld 6

BOUWNIEUWS

Nieuwbouwwoning te Oldeberkoop

Nieuwbouw school te Tjalleberd

Breed blijven

Luisteren

Atte en zijn partners – hij kocht ze in 1992 uit – begonnen in een moeilijke tijd, maar wisten de bouwcrisis van de jaren tachtig te overleven door niet in te leveren op kwaliteit en door een zo breed mogelijke portefeuille op te bouwen. Is er een tijd geen of minder nieuwbouw? Dan is er altijd nog wel die particulier die een uitbouw wil of een woningcorporatie die groot onderhoud wil plegen.

Koopmans weet: ‘Dat vinden de klanten ook het fijnst, vaste mensen op de bouw, één aanspreekpunt van fundering tot dak.’ Van der Hoek: ‘We zijn zo goed als onze mensen. Dat begint al bij het eerste contact. Héél goed luisteren, echt begrijpen wat de klant nodig heeft, en dan pas gaan tekenen.’

Het nu zo’n vijfenveertig medewerkers tellende bouwbedrijf heeft zich in die honderd jaar ontwikkeld tot een modern en stabiel bedrijf dat duurzaam, energiezuinig en maatschappelijk verantwoord en groen als speerpunten heeft. Met de bewezen kernwaarden “betrokken, trots en team” hebben ze inmiddels een start gemaakt met de volgende honderd jaar.

Fotografie: Henri Vos

Van der Hoek: ‘We zijn heel bewust een allround bouwbedrijf.

We besteden heus wel eens iets uit, maar onze natuur is: zelf tekenen, zelf timmeren. Zo hebben we ook een eigen tegelzetter, mensen die kunnen stukadoren, metselen… Dat vinden onze mensen ook het mooiste, zélf iets bouwen. Daardoor hebben we ook geen moeite om mensen vast te houden: ze hebben mooi afwisselend werk en hierdoor veel ruimte om hun vakmanschap te laten zien.’

Tekst: Henri Hendriks en Arjen Bakker

‘Zo werkt Buiteveld nog steeds’, zegt Koopmans. ‘Veel collega’s hebben vanuit de gedachte van “efficiënte bedrijfsvoering” gezegd: kleine projectjes doen we niet, dat verstoort het proces. En het ís ook best uitdagend om het allemaal te organiseren, maar het maakt je wel veerkrachtig.’

Van der Hoek is er fier op dat het bedrijf in een eeuw tijd een uitstekende naam heeft opgebouwd. ‘De mensen vinden ons betrouwbaar, we leveren kwaliteit, degelijkheid. Dat imago willen we bewaken, dus nooit rotzooi leveren.’ Buiteveld stemt in: ‘Het moet klaar en het moet goed, dat is het enige dat telt zodra je iets hebt aangenomen. Natuurlijk moet je op de kosten letten, natuurlijk is het de bedoeling om er iets op te verdienen, maar voorop staat dat je altijd trots moet kunnen zijn op je werk.’ Voor Koopmans betekent dit: ‘Dat je een keer extra kijkt als je erlangs rijdt: dat staat er nog prachtig bij!’

‘E

én aanspreekpunt van fundering tot dak’ - Jacob Koopmans 7

UIT HET WERKVELD

BREDE SCHOOL JIRNSUM

VERVANGEN INSTALLATIE VOOR EEN BETER BINNENKLIMAAT

Het gebouw van de Brede school in Jirnsum is in 2013 in gebruik genomen. In het gebouw zijn onder andere twee scholen gehuisvest die elk over vier lokalen beschikken: openbare basisschool It Tredde Sté en katholieke basisschool St. Radboud.

Vanwege de vele klachten over het

grondbuizen die onder het plein zijn aangebracht. Het idee hierachter is dat de lucht dan door de bodem in de winter deels kan worden verwarmd en in de zomer passief kan worden gekoeld.

Onderzoek Voor bijverwarming heeft men er destijds voor gekozen een cv-ketel te plaatsen. Bijzondere voorwaarde voor het ontwerp destijds was dat beide scholen moesten beschikken over hun eigen installatie. Het gebouw heeft in 2013 de nodige publiciteit gekregen, en de recensies waren lovend: “Een uiterst duurzaam gebouw met een uitmuntend binnenklimaat en lage exploitatiekosten”.

Toch kwamen er klachten over het binnenklimaat. Naar aanleiding hiervan heeft Proloog in 2017 Technion Adviseurs (nu Innax) benaderd voor het instellen van een uitgebreid onderzoek naar de werking van het klimaatsysteem in het gebouw.

Algehele conclusie van het onderzoek was dat het gebouw ambitieus is ontworpen met hoge verwachtingen, maar dat dit helaas in de praktijk niet tot uiting is gekomen. De vele klachten over het binnenklimaat en het hoge energieverbruik vormden voor Proloog reden om een nog uitgebreider onderzoek in te stellen.

zomer van 2022 het bestaande

Belangrijkste bevindingen die uit dit onderzoek naar voren kwamen: 1. Tussen het bestek (ontwerp) en de uitvoering (revisie) zaten afwijkingen.

klimaatsysteem vervangen door het VRV-

2.

BaOpt-regeling werkt niet (goed).

3.

Systeem voor verwarmen en koelen van lucht via grondbuizen werkt niet voldoende (geen actieve koeling).

4.

Grondbuizen zijn uitgevoerd in een ander soort materiaal dan aangegeven in bestek. Eén van de grondbuizen lekt.

5.

Gebouw is bouwkundig qua drukzones niet geschikt voor het BaOpt-systeem.

binnenklimaat heeft Stichting Proloog in de

systeem van Daikin.

Het gebouw van de Brede school in Jirnsum, de zogenaamde Energieschool Jirnsum, was in 2012 een van de eerste schoolgebouwen in (Noord-)Nederland die zijn gebouwd volgens het principe Passief Bouwen en waarvoor de eerste keer dit principe is gecombineerd met het BaOpt ventilatiesysteem. Door de kierdichte buitenschil is het gebouw maximaal geïsoleerd. De toevoer van lucht vindt plaats door 8

UIT HET WERKVELD 6.

De capaciteit van de elektriciteitsmeter is veel te hoog. Hierdoor onnodig hoge vaste netwerkkosten.

7.

Het energieverbruik (elektrisch en gas) is aanmerkelijk hoger dan was berekend.

Vervanging installatiesysteem

Vanwege de coronapandemie waren er inmiddels ook enkele subsidies beschikbaar gekomen, waaronder de zogenaamde Suvis-regeling.

Proloog heeft samen met de gemeente een aanvraag ingediend, en voor het vervangen van de installaties werd een subsidie ontvangen van € 100.000,-. De resterende € 360.000,- is door Proloog en de BMS (het schoolbestuur voor 33 katholieke scholen in Friesland, red.) samen bijgedragen.

Uitvoering Het project is door Proloog, onder verantwoordelijkheid van Jelle Boonstra met ondersteuning van adviseur Heinze Helder van EnergieHelderAdvies uitgevoerd in bouwteam. Het installatiewerk is door P de Vries Installatietechnieken uitgevoerd en de bouwkundige werkzaamheden door Bouwbedrijf De Vries uit Leeuwarden. Com4Clima uit Franeker was verantwoordelijk voor de regeltechniek.

Binnenunits Om een VRV-systeem aan te brengen in een bestaand gebouw moet eerst worden gekeken of het gebouw bouwkundig wel geschikt is voor een dergelijk systeem. Zo heb je om dit systeem in een bestaand gebouw te realiseren voldoende hoogte nodig in de lokalen en de ruimtes die je wil klimatiseren. Indien er plafonds aanwezig zijn, moet worden gekeken of er minimaal 40 tot 50 cm ruimte is boven het plafond. In elke ruimte wordt namelijk een binnenunit geplaatst waarmee je elk vertrek apart en gelijktijdig kan verwarmen en actief kan koelen. In de lokalen was dit geen probleem.

Een aantal lokalen beschikt over een koof waar de bestaande kanalen van het oude systeem in waren weggewerkt. In de lokalen was geen plafond aanwezig, maar kijk je gelijk tegen het schuine dak aan. Deze koof was perfect om de VRV-binnenunit te plaatsen. Vanwege het schuine dak is gekozen voor air socks. De kleuterlokalen beneden beschikken over een zoldertje. Hier zijn de binnenunits boven het plafond ter plaatse van de zoldertjes geplaatst. Omdat ook in deze lokalen geen plafonds zijn aangebracht, zijn ook hier air socks geplaatst voor het ventileren, verwarmen en koelen van deze ruimtes.

Isolerende schil Een ander belangrijk punt is de schil van het gebouw. Deze moet qua isolatiewaarde voldoende zijn om het gebouw door middel van warm-

De grootste uitdaging was om een geschikte opstelplaats te vinden voor de twee warmtepompen van het VRV-systeem. Vanwege het schuine (sedum) dak was het niet mogelijk om de warmtepompen op het dak te plaatsen. Er moest dus een plek rondom de school worden gezocht. De eerste locatie, voor de school, werd afgewezen door de Welstand. Om deze reden zijn de warmtepompen in de aanwezige buitenberging op het plein geplaatst.

Zomervakantie Om te voorkomen dat de leerlingen van beide scholen tijdelijk elders moesten worden ondergebracht, werd besloten de klus in een zomervakantie te klaren. Helaas lukte het niet om dit in de zomervakantie van 2021 uit te voeren, maar werd het een jaar later. Door de mannen van P de Vries en Bouwbedrijf De Vries en hun onderaannemers is 6 weken lang keihard gewerkt in de zomervakantie. Zo is het gelukt het nieuwe VRV-systeem en het bestaande ventilatiesysteem op de eerste schooldag van 2022/2023 draaiende te krijgen.

Tevreden Inmiddels is het gebouw alweer bijna een jaar in gebruik en de gebruikers van beide scholen zijn zeer tevreden over het binnenklimaat in het gebouw. Ook qua geluidsoverlast gaat het goed. Proloog en Com4CLima houden de installatie nauwlettend in de gaten en zorgen ervoor dat de warmtepompen in elk geval in de nachtsituatie zijn uitgeschakeld. De installatie gaat in principe om 7.30 uur aan om 14.30 uur uit.

Door Ingenieursbureau Spreen is in de meivakantie een geluidsmeting uitgevoerd: de installatie voldoet zowel binnen als buiten aan de geluidsnormen.

Proloog besteedt ook heel veel aandacht aan de regeling. Dit is misschien nog wel het belangrijkste onderdeel van het hele installatiesysteem.

Proloog en het regeltechnisch bedrijf kunnen de gehele installatie van afstand beheren en monitoren via de DEOS-regeling.

- Jelle Boonstra Beleidsmedewerker Huisvesting, Stichting Proloog 9

Fotografie: Stichting Proloog

Financiering

tepompen en lucht te verwarmen. Bij het gebouw in Jirnsum was dit geen enkel probleem omdat het voldeed aan het PassiefBouwen keurmerk. Voor een goede werking van het systeem zijn er nieuwe displays en CO2-sensoren geplaatst.

Tekst: SJelle Boonstra, St. Proloog

Mede aan de hand van de eigen notitie van Proloog “nieuwbouw van scholen” waarin de uitgangspunten en de visie van Proloog zijn vastgelegd en waarbij een goed binnenklimaat op nummer één staat, is in 2021 aan de VVE voorgesteld om het bestaande installatiesysteem te vervangen door het VRV-systeem van Daikin. Een deel van het aanwezige kanalenwerk en de twee luchtbehandelingskasten konden worden hergebruikt. Met dit voorstel en het benodigde investeringsbedrag van € 460.000,- is de VVE begin 2021 akkoord gegaan, waarna Proloog aan de slag kon met de voorbereidingen voor het uitvoeren van het project.

NETWERK EVENT

18e BIHN REGATTA CUP

10

NETWERK EVENT

NAUTISCHE NETWERKDAG Idee-fix, uitgever van Bouwen het Noorden, organiseert al jarenlang een nautische netwerkdag voor de noordelijke bouwsector: de Bouwen in het Noorden (BIHN) Regatta Cup. Bedrijven uit de bouwsector nemen een boot af en nodigen hun relaties uit om als bemanningslid voor een middag wedstrijdvaren. Het event is all- inclusief catering.

Deelnemers zijn: • • • • •

Bouwteamleden Bouwpartners Ketenpartners Bedrijfsrelaties Bedrijfsleden

Kenmerken: Duurzaam, authentiek, beleving, actief en/of passief deelnemen, competitie, netwerken, informeel Voor informatie: bel met Henri Hendriks 0628226915

11

TRANSFORMATIE

KLOOSTER WESTERHÛS BIJ HILAARD

DE DRIVE OM ER IETS MOOIS VAN TE MAKEN Met Pinksteren opende Klooster Westerhûs in het buitengebied tussen Hilaard en Jorwert. Voor stichting Nijkleaster de vervulling van een droom, voor onder meer bouwbedrijf Kolthof, ingenieursbedrijf EconStruct en Stevens Van Dijck Bouwmanagers en Adviseurs een opdracht om niet snel te vergeten.

12

‘Een zeer bijzonder project, ik heb mijn hart eraan verpand.’

Aan het woord is Stefano Delea, partner/senior projectmanager van Stevens Van Dijck, maar Wim Meilink van EconStruct en Piet van Zuiden van Kolthof spreken woorden van gelijke strekking. En Henk Kroes ook, maar hij is dan ook de ‘bouwpastor’ van stifting Nijkleaster. De zogenoemde pioniersplek van de Protestantse Kerk in Nederland ijverde sinds 2009 voor een nieuw klooster van stilte en rust op het Friese platteland. Dat er nu daadwerkelijk ‘kleasterlingen’ op de verbouwde boerderij Westerhûs wonen en gasten worden ontvangen noemt hij ‘emotioneel’, ook voor de pioniers van het eerste uur, domineesechtpaar Sietske Visser en Hinne Wagenaar.

TRANSFORMATIE

Eén beleving ‘Het mooiste? Dat een oude, monumentale boerderij en de nieuwbouw echt een eenheid zijn geworden, één beleving. We hadden zeshonderd mensen op de open dag, sommigen liepen met tranen in de ogen rond: wat is dít mooi! Als je dat meemaakt, weet je dat alle tijd en moeite die je vrijwillig geïnvesteerd hebt niet voor niets is geweest.’ De bijna 85-jarige Kroes kijkt er met dankbaarheid op terug.

‘Ik heb nog veel meer bewondering gekregen voor het vakmanschap van bouwers dan ik altijd al had.’

Dromen en realiteit Stefano Delea kreeg in 2018 de mensen van Nijkleaster aan zijn bureau met een schetsontwerp voor een grootschalige verbouwing van de monumentale, maar zwaar bouwvallige boerderij vlak buiten thuisbasis Jorwert, die de stichting had verworven. Of zijn bureau kon helpen het te verwezenlijken? ‘Ik zag een enorme drive en ambitie, maar een budget dat daar bepaald niet bij paste. Aan mij de taak om dromen en realiteit wat meer met elkaar in overeenstemming te brengen.’

Hij ontwierp met Nijkleaster een groeiscenario: dankzij allerlei donaties, fondsen en subsidies was er een redelijk budget om te beginnen, maar niet om in één keer alle dromen te verwezenlijken. ‘Al die giften waren bedoeld voor de bouw, niet voor de exploitatie. Het klooster moet de eigen broek ophouden, en dus niet te hard van stapel lopen. Daarom zijn er nu eerst drie en niet zes woningen, niet zestien maar twaalf gastenkamers. Als er straks weer geld is, kan binnen dezelfde bouwvergunning die uitbreiding er alsnog komen.’

Het juiste gevoel Stevens Van Dijck begeleidde naast het haalbaarheidsplan en het vergunningentraject ook het aantrekken van de architect, de adviseurs en de bouwpartijen. Uitgangspunt – en achteraf beschouwd ook de succesfactor – was niet de prijs, maar “het juiste gevoel”. Zijn het mensen die de visie delen, die echt begrijpen wat onze droom is? Partijen die niet louter zakelijk maar met hart voor het project in het bouwteam stappen, met liefde voor hun vak en de drive om er iets moois van te maken.

‘Dit is voor geen van de bedrijven financieel echt aantrekkelijk geweest,’ durft Delea wel te zeggen, ‘maar de ambitie en passie van de stichting werkte sterk motiverend.’ Of, zoals Wim Meilink het omschrijft: ‘We hebben niet per se iets met religie, maar het idee om zo’n mooie boerderij van de sloop te redden en een waardevolle nieuwe bestemming te geven, sprak ons enorm aan.’

‘D

romen en realiteit in overeenstemming brengen’ - Stefano Delea

‘E

cht een eenheid geworden, één beleving’ - Henk Kroes 13

TRANSFORMATIE

‘B

eroep op onze afdeling molenbouw’

- Piet van Zuiden

‘Het was een troosteloos geheel’ Het was maar een troosteloos geheel dat hij aantrof op It Westerhûs 1 in Hilaard, herinnert Piet van Zuiden zich. Maar de projectleider van Bouwbedrijf Kolthof uit Stiens zag wel de potentie van de zwaar vervallen kop-hals-rompboerderij uit 1850. ‘J.O.N.G. architecten had een mooi plan gemaakt om oud en nieuw met elkaar te verbinden. Het project viel voor ons uiteen in een gedeelte slopen, onder meer een oude ligboxstal, een deel restauratie en een deel nieuwbouw. De oude boerderij hebben we ontmanteld tot op het geraamte en toen opnieuw ingevuld. En de aangebouwde vleugel wekt de suggestie dat hij net zo oud is als de boerderij, maar hij is gewoon uit prefab wanden en vloeren opgetrokken. De metselaars buitenom moesten met opzet de specie wat uitsmeren over de stenen, zodat het er allemaal niet te gelikt uitzag.’

Mooie puzzel Constructief was ook voor EconStruct de meeste eer te behalen in de oude boerderij, legt Wim Meilink uit. ‘Voor zo’n nieuwbouwdeel volg je de bekende rekenmodellen, dat is niet enorm spannend, maar omgaan met bestaande bebouwing is altijd ingewikkeld, zeker als het een rijksmonument is. Je kunt niet zomaar “oude rommel” weg doen. Het in ere herstellen van de kap-gebintconstructie was wat dat betreft een mooie puzzel.’

Trots is hij dat het gelukt is vloerverwarming in het historische deel te realiseren, ‘in een beganegrondvloer met minimaal materiaalgebruik.’ Mooie ideeën waren er namelijk genoeg voor het project, maar iedere keer was éérst de vraag: is het echt nodig en zo ja, kan het nog een tandje goedkoper? Zeker omdat tussen plannen maken en daadwerkelijk inkopen de materialen enorm veel duurder waren geworden. Meilink: ‘Als het dan toch lukt de puzzel te leggen, is dat extra mooi.’

Ambachtswerk Kroes: ‘Er zit ook een beste bak installatietechniek in – onvoorstelbaar veel wat mij betreft – maar waar ik echt van kon genieten is dat ouderwetse ambachtswerk, de timmerlieden die heel precies iets kunnen namaken zoals het vroeger was.’ Van Zuiden: ‘Daar hebben we gelukkig de mensen nog voor, we hebben bijvoorbeeld geregeld een beroep gedaan op onze eigen afdeling molenbouw.’

15

TRANSFORMATIE

‘N

iet zomaar “oude rommel” weg doen’

- Wim Meilink

Een grijswatercircuit – opslag van regenwater voor gebruik in toiletten en wasmachines – kwam er daarom alleen omdat er een extra subsidie kwam. Nu scheelt dat enorm in het waterverbruik.

Ook voor de 110 zonnepanelen werden specifiek donaties geworven. Delea: ‘Des te sneuer is dat door netcongestie geen stroom teruggeleverd kan worden.

Het klooster is bij Liander niet eerder dan in 2028 aan de beurt. Tot die tijd loopt Nijkleaster dus broodnodige inkomsten mis, we hopen daarom dat Liander wat ruimte voor ons vindt…’

KLOOSTER WESTERHÛS VAN ST. NYKLEASTER TE HILAARD BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Stichting Nijekleaster

Architect

:

J.O.N.G. Architecten

Bouwdirectie

:

Stevens Van Dijck Bouwmanagers en Adviseurs

Constructies

:

Econstruct

Aannemer

:

Bouwbedrijf Kolthof BV

Installateur

:

Damstra Installatietechniek

Fotografie: Henri Hendriks

Kroes: ‘Je werkt met gekregen geld, dat moet je niet zomaar over de balk smijten.’ Voor Delea was het een kwestie van evenwicht vinden in investering en exploitatie. ‘Het was een sterke wens van Nijkleaster om duurzame technieken en circulaire materialen toe te passen. Daar stond ik wel achter, maar ik heb af en toe ook op de rem getrapt: het moest financieel wel kunnen.’ Juist met de creativiteit van het gehele bouwteam hebben we veel kansen kunnen benutten en durf ik wel te zeggen dat we met elkaar het meest duurzame klooster hebben gerealiseerd.’

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Asbestsanering en sloopwerk

:

Ark en Reau

Inzet roterende verreikers en hijskranen

:

Scheepsma Logistiek hijskranen en verreikers

Restauratie metsel- en voegwerk

:

Siegersma Gevelrenovatie BV

Metselmortel

:

Remix Droge Mortel

Hang- en Sluitwerk

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Arjen Bakker

Evenwicht

17

TRANSFORMATIE

TRANSITIE NAAR WERKMANHOF GRONINGEN

BOUWEN OP EEN MIDDELEEUWSE POSTZEGEL Het is op alle fronten een gevarieerd geheel geworden: Werkmanhof Groningen. Een combinatie van huurappartementen en winkellocaties, in de Pelsterstraat midden in het centrum van Groningen. Sinds 1 juli hebben de bewoners er hun intrek genomen.

‘Ingewikkeld, uitdagend en daardoor leuk’, vat Harrie Munnik meteen het project Werkmanhof samen voor het aandeel dat zijn brandadviesbureau erin had. Iedereen heeft het recht om brandveilig te zijn, is het credo van Munnik Brandadvies. Dat was hier in Groningen een bijzonder traject. ‘Toen ik de tekeningen binnen zag komen, viel me direct het buitengewone complexe ontsluitingsprincipe op.’

Doodlopende eindes ‘Rekening houdend met alle verschillende bouwlagen en hoogtes hebben we met de architect naar optimalisaties gekeken om de meest efficiënte oplossing voor ontsluiting in dit pand te vinden, gaat Munnik verder. ‘We hadden te maken met doodlopende eindes, waarbij we aanvullende gelijkwaardigheden hebben gebruikt. Een gelijkwaardigheid is als je wat beoogd is met de regels, op een andere manier te bewerkstelligt dan in die regels staat omschreven, met kostenefficiëntie en/of functioneel gerichte brandveiligheid als doelstelling.

Het zijn regels die je goed moet kennen om ze te begrijpen en als gelijkwaardigheid toe te kunnen passen. 'Het is geen rocketscience, maar hier wel bijzonder goed gelukt.’

‘R

egels kennen om ze te begrijpen’

- Harrie Munnik 18

Ieder z’n eigen nuts Naar wens van de opdrachtgever heeft iedere woning en bedrijfsruimte een eigen nutsaansluiting gekregen. ‘De

TRANSFORMATIE

gasloze appartementen en bedrijfsruimtes hebben allemaal energielabel A++, wekken ieder hun eigen stroom op en overal ligt vloerverwarming en -koeling’, vertelt Theo Mensen van Velgsib Installatietechniek. ‘Deze duurzame manier van bouwen en installeren past bij ons. En we werken vaker samen met Bouwbedrijf Kooi, dat maakte de samenwerking goed.

Complexe constructie ‘Onze grootste uitdaging was het verwerken van het installatiewerk in de complexe bouwkundige constructie; met heel veel interne hoogteverschillen, verschillende schachten en geen traditionele betonvloer maar een lichtgewicht vloer. Het viel niet mee om hier een specifiek ontwerp op te maken. Een van onze werkvoorbereiders heeft zich er helemaal in vastgebeten en het volledige ontwerp in 3D getekend’, aldus Mensen.

Om de voorgevel heen Minsten zo’n grote uitdaging was het bouwen in de binnenstad. Mensen: ‘Het was logistiek een enorme uitdaging om de materialen op tijd op de goede plek te krijgen. Daarbij moesten we om de bestaande voorgevel heen werken.

Door systematisch te werk te gaan is dat gelukt.

Het resultaat is juist weer heel ruimtelijk, met een verrassende binnentuin.’

Allesbehalve standaard Het laten bestaan van de voorgevel was inderdaad een vereiste van de gemeente. ‘In overleg met de steigerbouwer en constructeur hebben we een plan gemaakt om de gevel in stand te houden tijdens de sloopwerkzaamheden van de rest van het gebouw’, vertelt Jan de Ruiter van Bouwbedrijf Kooi. ‘Dat is gelukt, en die constructie heeft zelfs een kleine storm doorstaan. Dat vonden we spannend, maar we hadden alle vertrouwen in de expertise van onze partners. De linkerzijde van de voorgevel is ook allesbehalve standaard geworden. Met de metselaar hebben we proefopstellingen gemaakt, het kwam echt op vakmanschap aan met inspringende en uitspringende koppen, kettingverbanden en staande verbanden.’

Archeologische vondsten

Licht bouwen

Dit soort projecten zijn een mooie afwisseling met meer standaard woningbouw, vindt De Ruiter. ‘Dit geeft meer uitdaging. Hier kom je soms dingen tegen die je van tevoren niet had bedacht, of waar niet over na kon worden gedacht, omdat het pas bij de sloop werd blootgelegd. Gelukkig hadden we nog enigszins houvast aan tekeningen van vroeger, al waren die minstens honderd jaar oud.

Er kwamen zelfs nog wat archeologische vondsten naar boven.’

De opdracht was om licht te bouwen, dus niet traditioneel met breedplaatvloeren en kalkzandsteen muren, maar een licht casco. De wens was om de bestaande kelders en fundering te behouden en hergebruiken. ‘Dat is deels gelukt, maar was zoals genoemd ook een van de redenen om licht te bouwen. Hier en daar hebben we de fundering wat meer draagkracht gegeven, maar hij is blijven bestaan. De kelders, die eerder dienden als archiefopslag, hebben nu de functie van fietskelder en bergingen.’

‘V

errassend ruimtelijk resultaat’ - Theo Mensen 19

TRANSFORMATIE

- Jan de Ruiter

Liefde voor het stadshart Het ontwerp van Werkmanhof was in handen van Zofa Architecten.

Het project ligt in het verlengde van de manifestatie Wonen in Stadshart, in 2017 geïnitieerd door de gemeente Groningen. De manifestatie had als doel te onderzoeken hoe meer en vooral andere woonruimte gerealiseerd kan worden: passend bij het Groninger stadshart en met liefde ontwikkeld en ontworpen. Met die liefde voor dit gebouw zit het wel goed. Ruim een eeuw geleden, in 1912, werd hier naar een ontwerp van Pieter van de Wint een nieuwbouwplan gemaakt voor een drukkerij op de begane grond met twee bovenwoningen aan de voorzijde. Twee naast elkaar gelegen percelen werden daarvoor samengevoegd. Zofa architecten liet zich inspireren door deze historie, en het langere verleden van de plek, die teruggaat tot in de Middeleeuwen. De ruimtelijke opzet uit die tijd en de uitstraling van het gebouw is van cultuurhistorisch belang geweest en heeft geleid tot dit ontwerp.

Mooie referentie Hoe men dat in de Middeleeuwen deed, weten we niet, maar anno 2023 was het letterlijk bouwen op een postzegel, midden in de binnenstad, vinden alle geïnterviewden. Met links, rechts en achter de bouwplaats een ander pand. Alleen al voor wat betreft de logistieke uitdaging is dat absoluut een mooie referentie. Net als de samenwerking, die zeer positief was. ‘Hier was input van alle partijen hard nodig en werd het ook gewaardeerd door alle partners’, is de ervaring van Harrie Munnik.

BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Re-z ontwikkeling

Adviseur brandveiligheidsplan en brandoverslag en detailleringen

:

Munnik Brandadvies

Architect

:

Zofa Groningen

Constructeur

:

Goudstikker de Vries

Aannemer

:

Bouwbedrijf Kooi Appingedam

W-installaties

:

Velgsib Installatietechniek B.V.

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Leveren, monteren 166 stalen kozijnen/ opdekdeuren, 78 Digiprotect HPL deuren, 10 Zorgplus schuifdeursets incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Asbest sanering / sloopwerk kozijnen

:

Revoort Circulair Slopen & Saneren

Metal Stud wanden en -plafonds incl. affilmen en kitwerk plafonds

:

Unipé Afbouw B.V.

Schilderwerk

:

Zijlstra Schilders b.v.

Afval

:

NNRD/ Visser

Uitbloeiingarme doorstrijkmortel

:

Remix Droge Mortel

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Fotografie: Marcel J. de Jong, Henri hendriks

ooie afwisseling met standaard woningbouw’

Tekst: Thea van der Schaaf

‘M

WERKMANHOF, TRANSFORMATIE AAN DE PELSTERSTRAAT TE GRONINGEN

21

TRANSFORMATIE

VERSTERKING NA AARDBEVINGSSCHADE WORDT BIJNA HERBOUW

OLDAMBTSTER BOERDERIJ IN SCHILDWOLDE IN ERE HERSTELD Het is dat de gebintconstructie en één zijgevel konden blijven staan, anders was het volledige herbouw geweest.

De Oldambtster boerderij van de familie Spithoff in Schildwolde is bijna vanaf de grond weer opgebouwd. De woonboerderij had in 2012 aardbevingsschade opgelopen; die is nu hersteld in het kader van de versterkingsoperatie van de NCG. Het momentum werd door de bewoners aangegrepen voor een langgewenste verbouwing.

‘B

ijna volledig gesloopt, maar het lijkt een goed uitgevoerde renovatie’

- Bas Moedt

24

TRANSFORMATIE

Douwe Boermans, bouwkundig projectleider vanuit Nationaal Coördinator Groningen (NCG): ‘De familie Spithoff was al jaren bezig met de afhandeling van aardbevingsschade uit 2012. In 2017 kozen ze ervoor mee te doen aan ons programma Eigen Initiatief en raakte ik betrokken. Ons doel was de woonboerderij te versterken, om te voldoen aan de aardbevingsbestendige norm. Constructeur Hado uit Appingedam maakte daarvoor een plan.

In het voortraject waren wij de opdrachtgever, maar de familie Spithoff was overal bij betrokken. Vanaf de uitvoering was familie Spithoff de opdrachtgever.’ Klaas Spithoff: ‘Daardoor konden we zelf een aannemer kiezen. Bouwbedrijf Moedt bouwde in 1998 onze supermarkt weer op na een brand en was in 2017 bezig met de uitbreiding van de supermarkt.

Vanwege onze goede ervaringen met vader Homme en zoon Bas kozen we voor hen.’

Koppelkansen Boermans: ‘Naast de versterking hadden de bewoners ook wensen: dat noemen we koppelkansen. Daarvoor namen we, op aanwijzing van de eigenaren, een architect in de arm: Niels Feddema van Van der Plas Adviseurs & Architecten. Met alle partijen samen hebben we een bouwteam gecreëerd.’ Bas Moedt legt het proces uit: ‘Niels maakte het eerste ontwerp, daarna gingen wij ermee verder. We hebben een 3D-laserscan gemaakt van de gebintconstructie, zodat we de nieuwe constructie konden wegwerken in de bestaande delen. Op basis daarvan en de stukken van de constructeur maakten we een begroting, die contro-

leerde NCG op marktconformiteit.’ De familie Spithoff kon zich helemaal vinden in de tekeningen. ‘Alles zat erin. Dat is knap, want het is een grote woonboerderij van 800 vierkante meter: 20 meter breed en 40 meter lang.’

Twee jaar bouwen ‘De bedoeling was om een aantal elementen te laten staan,’ legt Boermans uit, ‘maar bijvoorbeeld de achtergevel bleek zoveel achterliggende schade te hebben dat die beter opnieuw opgemetseld kon worden. Ook tijdens de uitvoering kwamen we nog zaken tegen, zoals vervuilde grond. Het onderzoeken en afvoeren leverde zo’n tien weken vertraging op.’ Dat was niet het enige oponthoud, weet Spithoff. ‘Dat het betonijzer maar niet werd uitgeleverd leverde ook zes weken vertraging op.’ Moedt vat ’t samen: ‘Alles bij elkaar zijn we ruim twee jaar bezig geweest: van mei 2021 tot en met juni 2023.’ Spithoff voegt daaraan toe: ‘In januari 2021 begonnen we met het leeghalen van de boerderij, en de sloop startte in maart.’

Prijsstijgingen Boermans: ‘Net als heel bouwend Nederland hadden ook wij te maken met grote prijsstijgingen. De versterkingsoperatie zelf was voor rekening van de NCG: goed onderbouwde offertes van de aannemer en diens leveranciers kon ik meenemen in de begroting. De bewonerswensen – alles wat zij extra wilden ten opzichte van wat ze voorheen hadden – waren voor rekening van de eigenaren zelf. Daar waren zij zich goed van bewust.’

25

TRANSFORMATIE

Eigen timmerfabriek ‘Wij waren in 2012 al van plan om te verbouwen’, vertelt Spithoff. ‘Toen kwam de aardbeving en lag alles jaren stil. Alleen de versterking werd logischerwijs vergoed. Wat wij zelf wilden, hebben we zelf bekostigd. We hebben veel op maat laten maken door Moedt, zoals de keuken, de bijkeukenkasten en de badkamermeubels.’ Moedt: ‘We hebben alles wat in, aan en om de boerderij heen gemaakt moest worden, in onze eigen timmerfabriek gefabriceerd. Als aannemer halen wij veel voldoening

‘G

igantische uitdaging, maar het heeft heel goed uitgepakt’

- Douwe Boermans

uit het realiseren van mooi afgewerkte projecten. Hiervoor hebben wij een enthousiast allround team van vaktimmerlieden. We hebben voor dit project alleen de ijzervlechter, metselaar, stukadoor, tegelzetter, schilder en de installateur als onderaannemers in hoeven schakelen.

Karakteristiek Boermans: ‘Omdat de boerderij valt onder de karakteristieke objecten, kwam de bouwtoezichthouder van de gemeente Midden-Groningen regelmatig langs om te toetsen of de bouw verliep conform de gegevens die de gemeente had goedgekeurd.’ Spithoff zegt daarover: ‘De gemeente, de Omgevingsdienst Groningen, de Erfgoedcommissie Midden-Groningen en de Welstandscommissie vonden er daarom allemaal wat van. In een van de verslagen staat dat de boerderij met respect voor de historie herbouwd is. Dus we hebben het goed gedaan.’

Lange adem ‘Ondanks dat het een gigantische uitdaging was, heeft het heel goed uitgepakt’, vindt Boermans. ‘De eigenaren hebben echt de langste adem gehad, daar heb ik ze voor gecompli-

menteerd. Het voortraject was heel lang en zij hebben hun karakteristieke boerderij grotendeels gesloopt zien worden, dat is geen prettig gezicht.’ Moedt herkent dit: ‘Wij zijn betrokken bij vele versterkingsprojecten, emotie speelt altijd een grote rol. Als mensen ervoor openstaan, kunnen we er met elkaar als bouwteam een positief bouwproces van maken. Dat was hier gelukkig het geval.’

Hij vervolgt: ‘De familie wilde de boerderij grotendeels terug zoals die was. We hebben zoveel mogelijk bestaande materialen hergebruikt, om de sfeer te behouden. We hebben de gevelstenen schoongebikt en weer opgemetseld en de originele dakpannen hergebruikt. Wie niet weet dat deze woonboerderij bijna volledig gesloopt is, zal denken dat het een goed uitgevoerde renovatie betreft. Er staat iets dat veel meer is dan het voldoen aan de aardbevingsnorm: dit is voor zowel bewoners als aannemer een woonboerderij om trots op te zijn.’ Een zeer tevreden Spithoff: ‘Het topteam van bouwbedrijf Moedt is ruim twee jaar bij ons op locatie geweest. De mannen hebben oog voor details; ze kwamen ook tijdens de bouw met aanbevelingen als dingen beter anders konden.’

Fotografie: Moedt b.v. bouwbedrijf

TRANSFORMATIE

BOERDERIJ TE SCHILDWOLDE BOUWTEAMLEDEN Projectleider

:

NCG

Aannemer

:

Moedt b.v. bouwbedrijf

Architect

:

Van der Plas Adviseurs & Architecten

Bouwmaterialen

:

Bouwcenter Meijer Foxhol

Tegelwerk

:

Smit Tegels

Levering staalwerk

:

Wichers Metaal b.v.

Vriezenveen

Levering stenen, dakpannen

:

Walstra antieke bouwmaterialen b.v.

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS

‘W

e kunnen nu weer veilig en gezond wonen en leven’

- Klaas Spithoff

Veilig wonen ‘We woonden in een tijdelijke unit op ons eigen erf en maakten de verbouwing dagelijks mee’, vertelt Spithoff. ‘We zijn supertrots op het eindresultaat en blij met de samenwerking met Homme, Bas en Douwe. Zo hard als de strijd voor die tijd was, zo soepel is het bouwproces verlopen. De boerderij is perfect afgewerkt en we kunnen nu weer veilig en gezond wonen en leven.’

27

TRANSFORMATIE

G E R R I T R A A P S T R A AT E N P I E T E R V E N I N G A S T R A AT I N A P P I N G E D A M

NIEUWE AARDBEVINGSBESTENDIGE EN ENERGIEZUINIGE WONINGEN In de Gerrit Raapstraat en de Pieter Veningastraat in Appingedam staan 92 nieuwe woningen. Het renoveren en versterken van de 96 oude woningen bleek niet meer haalbaar. Daarom besloot Woongroep Marenland tot sloop en nieuwbouw. De twee straten maken deel uit van een totaalplan in de wijk Opwierde 1, waarin ruim 528 woningen versterkt en verbeterd worden. Marenland gaat daarbij voor aardbevingsbestendige, energiezuinige en betaalbare sociale huurwoningen 28

Sander Criens, senior projectleider bij Woongroep Marenland: ‘Voor de Gerrit Raapstraat en de Pieter Veningastraat hebben we in 2020 een haalbaarheidsonderzoek gedaan: renovatie en verduurzaming, of sloop en nieuwbouw? Ook hebben we een woonwens-inventarisatie gehouden onder de huurders: wat voor woning en tuin ze zouden willen, wat ze verwachten van de buurt en omgeving, en of ze überhaupt wilden blijven. In oktober 2020 besloten we op basis van de uitkomsten te gaan voor sloop en nieuwbouw.’

Planvorming In november 2020 werd gestart met de planvorming voor deze twee straten. Criens: ‘In mei 2020 hadden we al een ontwikkelovereenkomst gesloten met Nijhuis Noord voor de vervangende nieuwbouw in Appingedam. Van de ruim 528 woningen realiseert Nijhuis het overgrote deel. Voor deze twee straten hebben we samen met Nijhuis en TWA architecten een plan ontwikkeld.’ Dirk de Valk, projectleider bij Nijhuis Noord: ‘Marenland deed een uitvraag op basis van meest economisch voordelige aanbieding, wij bleken daarin de meest aantrekkelijke aanbieder.’

TRANSFORMATIE

Drie typen woningen Marenland wil levendige straten creëren met een diverse samenstelling van huurders. Criens: ‘De gemeente en de stedenbouwkundige dachten daar net zo over. Architect Bauke Tuinstra (TWA architecten) heeft drie typen woningen ontworpen: twee soorten eengezinswoningen en levensloopbestendige woningen. In overleg en samenwerking met de gemeente hebben we ook het straatbeeld aangepakt: hard rijden wordt ontmoedigd en er is meer ruimte voor parkeren en voor groen.’

‘De woningen verschillen bovendien wat de buitengevel betreft’, vult De Valk aan. ‘Omdat wij traditioneel metselen en geen gebruik maken van strips, kunnen wij verschillende verbanden en kleurstellingen uitvoeren. Dat is hier ook gebeurd. Zo onderscheiden de woningen zich van elkaar. Het hele casco is in principe demontabel. De scheidingswanden komen van leverancier Faay en zijn van biobased materiaal. De gevelstenen komen van Strating uit Oude Pekela.’

Snelbouwconcept ‘We hebben ons eigen snelbouwconcept toegepast en in één jaar tijd de woningen gesloopt en teruggebouwd’, vervolgt De Valk. ‘We bouwen per dag verticaal een woning: we beginnen ’s morgens en hebben ’s avonds het dak erop. Onze montageploeg zet niet alleen het betoncasco, maar ook de kap erop, de trap erin, de scheidingswanden en de vloeren waar het installatiewerk al in zit.’ Alle bewoners moesten tijdelijk naar andere woningen verhuizen. De Valk: ‘Als je sneller kunt bouwen, kunnen de bewoners sneller naar hun nieuwe woningen en heb je minder lang tijdelijke woningen nodig.’

Een prestatie op zich ‘Als corporatie kunnen we geen gebruik maken van externe tijdelijke woningen, we moeten zoiets binnen ons eigen bezit oplossen’, legt Criens uit. ‘Dat dit gerealiseerd is, is een prestatie op zich. Er stonden in deze twee straten 96 woningen, er zijn 92 teruggebouwd. We zijn met de huurders in gesprek gegaan over wat zij wilden. Er zijn ongeveer veertig huurders teruggekeerd. In de Emmastraat hiernaast was een pilot gehouden met sloop en nieuwbouw, hier konden we ook een paar woningen aanbieden.

Andere huurders kozen voor een appartement of woning elders.’

De Valk: ‘De nieuwe woningen hebben warmtepompen en pv-panelen. Daarvoor moesten de nutsvoorzieningen volledig aan-

gepast worden. Datzelfde gold voor het rioolstelsel en het bestratingsplan. Er ligt dus zowel ondergronds als bovengronds een nieuwe infrastructuur. De bewoners keerden terug in nieuwe woningen én vernieuwde straten.’

Ontzorgen ‘Woongroep Marenland wilde graag ontzorgd worden’, aldus De Valk. ‘Wij bieden daarvoor een compleet pakket aan. We hebben alles gecoördineerd met de nutspartijen en gemeente Eemsdelta, maar ook de bewonerscommunicatie verzorgd en de inen uithuizingen van de bewoners. Criens: ‘Als corporatie kun je natuurlijk niet alles wat bewoners betreft bij de aannemer neerleggen: we zijn betrokken gebleven bij het gehele proces en onze huurders.’

‘W

e hebben uitdagingen zo inventief mogelijk opgelost’

- Sander Criens 29

TRANSFORMATIE

FAAY Kingsize wanden

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

Fotografie: Ronny Benjamins, Henri Hendriks

De toegepaste Kingsize wanden worden compleet aangeleverd en ingehesen. Kingsize wanden bestaan uit een vlaskern die aan weerskanten is voorzien van een vezel versterkte plaat. Vlas neemt CO2 op en zorgt bovendien voor een gezond en prettig binnenklimaat. Sleuven voor buizen, leidingen en elektradozen, verjongingen en andere frezingen worden in de fabriek reeds geïntegreerd. Alles is van tevoren afgestemd. Deze slimme manier van produceren reduceert afval op de bouwplaats, vergroot de bouwsnelheid, vermindert arbeid op de bouwplaats en minimaliseert transportbewegingen in de woonwijk, wat weer leidt tot minder CO2-uitstoot. Met een kern van vlas, een lage MKI en uitstekende bouwfysische eigenschappen zijn FAAY Kingsize wanden de juiste oplossing voor comfortabel wonen, slim en conceptueel (her)bouwen.

‘Z

owel ondergronds als bovengronds een nieuwe infrastructuur’

- Dirk de Valk

Intensief en bijzonder ‘Normaal gesproken duurt een bouwproces van deze omvang vijf tot zeven jaar. Wij hebben dit in drie jaar voor elkaar gekregen. En dat in een zeer turbulente periode met de coronacrisis, de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne. De uitdagingen die we zijn tegengekomen hebben we zo inventief mogelijk opgelost. December 2022 is de laatste woning opgeleverd. De samenwerking was intensief en de bijzondere periode waarin we bouwden maakte het project speciaal en uniek. Het eindresultaat is goed’, besluit Criens.

OPWIERDE 1,GERRIT RAAPEN PIETER VENINGASTRAAT, APPINGEDAM BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Woongroep Marenland

Architect

:

TWA Architecten

Constructeur

:

Van Wijnen Engineering Emmen

Aannemer

:

Nijhuis Bouw B.V. Noord

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Infra

:

De Waard Grondverzet b.v

Uitbloeiingarme doorstrijkmortel en stelmortel

:

Remix Droge Mortel

Prefab plug&play Kingsize wanden

:

De Faay Wanden

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

REVITALISERING

REVITALISERING GEMEENTEHUIS NODIG NA HERINDELING

WARM WELKOM IN GEMEENTE NOARDEAST-FRYSLÂN

Het gemeentehuis in Dokkum is na de herindeling in 2018 van Dongeradeel, Kollumerland en Nieuwkruisland, en Ferwerderadeel het huis van de nieuwe gemeente NoardeastFryslân geworden. Om plek te bieden aan de ambtelijke organisatie en de nieuwe manier van werken sinds de coronatijd, was een complete interne verbouwing nodig. De revitalisering leverde medewerkers en bezoekers een duurzaam, comfortabel en uitnodigend gemeentehuis op.

Lindhorst Huisvestingsadviseurs werd geselecteerd om het proces van de revitalisering te begeleiden. Directeur Jan Drogt vertelt over de studie die ze deden naar vijf mogelijke varianten. ‘Er waren immers verschillende gemeentehuizen beschikbaar.’ Van vijf ging het naar drie opties, en daar is uiteindelijk het gemeentehuis van Dokkum uit gekozen als hoofdlocatie voor de nieuw gevormde gemeente.

Ruimte voor sociale ontmoeting Na het ‘waar’ volgde het ‘hoe’. Lindhorst ontwikkelde in samenspraak met de gemeente en HEVO (advies en bouwmanagement, red.) een nieuw werkplekconcept. Drogt: ‘Maar corona zorgde ervoor dat er opeens veel werd thuisgewerkt. En dat bleef het nieuwe normaal.’ Het concept werd daarom volledig

herzien, waarbij geschakeld werd van vaste werkplek naar “Activiteit Gerelateerd Werken”.

Voor medewerkers van de gemeente een geheel nieuwe werkwijze, ze moesten eraan wennen het traditionele arbeidsproces los te laten. Een proces dat ook door Lindhorst is begeleid.

Ingezet werd op het ‘onderlinge ontmoeten’, legt Drogt uit. Het gebouw kreeg hiervoor woonkamers met een geïntegreerde pantry.

31

REVITALISERING adviseurs in het pand aan de slag. Rodi van der Horst van INBO: ‘Wij hebben een duidelijke knip gemaakt tussen de publieksruimte en de ruimtes voor medewerkers. Omdat er tijdens het ontwerptraject gewerkt is met klankbordgroepen, konden we de behoeften van medewerkers goed vertalen naar oplossingen waar iedereen zich senang bij voelt.’

‘W

e konden de behoeften van medewerkers goed vertalen’

- Rodi van der Horst ‘Ook sociale ontmoetingen kunnen een goed werkklimaat stimuleren’, vindt Drogt. ‘Dat zien we ook bij veel andere gemeentehuizen, zoals dat van Franeker. Daar hebben we in een vergelijkbaar proces een succesvolle revitalisatie doorgevoerd in combinatie met verduurzaming en een nieuw werkplekconcept. Op dit moment passen we dat ook toe bij de gemeentehuizen in Drachten en Exloo. De reacties zijn heel positief.’

Senang INBO, Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD) en Pranger-Rosier Installaties gingen op basis van het concept van Lindhorst huisvestings-

32

Publieksgebied Van der Horst: ‘De gemeente had een uitgebreid Programma van Eisen, daar is HEVO in 2019 al mee aan de slag gegaan. Voor de medewerkers stelde de gemeente eisen aan de hoeveelheid werkplekken en balies en het type vergaderruimtes, maar niet hoe ze ten opzichte van elkaar gepositioneerd moesten worden.

Er is gekozen voor hybride en activiteitgerelateerd werken: vaste werkplekken zijn losgelaten, voor Teams-vergaderingen en telefoongesprekken zijn voorzieningen getroffen. De hal is van gevel tot gevel publieksgebied, waardoor de ruimte prettig overzichtelijk is voor de bezoekers. We hebben hier de indeling, veiligheid en comfort op orde gemaakt. Ook staan medewerkers door de lagere balies meer in contact met bezoekers.’

Hernieuwde kennismaking Jelle Teun Terpstra, projectleider bij Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD): ‘Wij kregen

de opdracht via een bouwteamselectie, ook vanwege ons plan van aanpak. We hebben twintig jaar geleden het gemeentehuis zelf ook gebouwd, als bouwkundig aannemer. Dat maakte dit project extra mooi.’

Transparant Voor BGDD was het een vrij traditionele interne verbouw. Terpstra: ‘We hebben alles gestript en zijn weer begonnen met opbouwen.

We hebben onder andere metalstudwanden geplaatst en QbiQ-glaswanden, met een privacystrook van 0,8 meter tot 1,80 meter. Daardoor is het een heel transparant gebouw geworden van binnen, maar heb je als medewerker wel de nodige privacy.’

‘W

e hebben dit gemeentehuis 20 jaar geleden zelf gebouwd’

- Jelle Teun Terpstra

REVITALISERING

E+W Van Pranger-Rosier Installaties waren twee projectleiders betrokken: Botte de Vries als projectleider E (elektrotechnische installaties) en Gerben Pieterman als projectleider W (werktuigbouwkundige installaties). De Vries: ‘Bij omvangrijke installaties heeft elke discipline zijn eigen projectleider. Wij hebben niet alleen nieuwe systemen geplaatst, maar ook demontage- en sloopwerkzaamheden uitgevoerd om bestaande gekoppelde installaties met andere bouwdelen operationeel te houden.’

Warmtepompen ‘Het gebouw is nu gasloos, wij hebben gasketels en luchtkanalen verwijderd’, aldus Pieterman.

‘Hiervoor in de plaats is een VRF-systeem

‘K

ritisch gekeken naar geluidsniveau van de warmtepompen’ - Gerben Pieterman

geplaatst: een duurzaam warmtepompsysteem.

Op het dak staan nu veertien warmtepompen.

Omdat het gemeentehuis in de binnenstad staat, is kritisch gekeken naar het geluidsniveau van de warmtepompen. Er zijn aanvullende voorzieningen getroffen in de vorm van geluidwerende schermen.’ Terpstra vult aan: ‘Wij hebben bovendien een constructieve dakopstelling gemaakt, want je kunt al die pompen niet zomaar op de bestaande dakbedekking plaatsen.’ De levering van de warmtepompen liep - zoals bij veel projecten - vertraging op.

Omdat het ambtelijk apparaat nog gebruik kon maken van de locaties in Ferwerd en Kollum, werd dit oponthoud geen grote spelbreker.

Snel datanetwerk De Vries: ‘Wij hebben de elektrotechnische installaties compleet verwijderd en nieuwe installaties geplaatst. Het gemeentehuis bestaat uit meerdere gebouwdelen: er zijn ook gebouwen aan de andere kant van de weg. Er zaten diverse koppelingen tussen de gebouwen zoals glasvezel, data en brandmeldinstallatie. Daarom hebben we tijdens de sloop veel tijd gestoken in het markeren van de delen die operationeel moesten blijven. Er ligt nu o.a. een nieuw datanetwerk in, dat Faber Telecom, ook een lokale aannemer uit Dokkum, voor ons heeft aangebracht.’

‘E

lektrotechnische installaties gestript en nieuwe geplaatst’ - Botte de Vries

‘We hebben Koelvisie uit Drachten in de arm genomen om het VRF-systeem te installeren en samen met hen de engineering gedaan. Het is een decentraal systeem: je kunt de kantoortuinen afzonderlijk van elkaar instellen op temperatuur. Wie alleen in een kantoorruimte zit, kan zelf bepalen of het warmer of kouder moet zijn. Ook de ventilatie wordt geregeld door middel van een slim systeem: er wordt geventileerd op basis van aanwezigheid. Zo kost het geen stroom als er niemand is en kan er juist meer geventileerd worden als er veel mensen aanwezig zijn.’

Decentraal systeem

Systemen voor licht en beweging

‘Het is een groot en breed pand, daarom was er veel leidingwerk nodig’, zegt Pieterman.

De Vries: ‘Het gemeentehuis is opgedeeld in een verschillende schakelzones. Afhankelijk 33

LOW RESOLUTION

REVITALISERING

van of er in een bepaalde zone mensen zijn, gaat de verlichting automatisch aan of uit. We hebben ledverlichting geplaatst en een lichtbesturingssysteem. Bij de balie kunnen medewerkers met touchscreens de verlichting door het hele gebouw bedienen, daarnaast is het gekoppeld met de inbraakinstallatie. Alle installaties zijn weggewerkt in het plafond, wanden en in technische ruimtes.’

toiletten gehandhaafd. Terpstra voegt daaraan toe: ‘Ook wij hebben gekozen voor hergebruik. De glazen wanden in het bestaande gemeentehuis konden hier niet opnieuw gebruikt worden, maar op de gemeentewerf van gemeente Noordenveld in Roden - waar we ook bezig waren - pasten ze wel.’

Akoestische maatregelen

Van der Horst: ‘We zijn ook gevraagd te adviseren over de losse inrichting en de styling. Het meubilair en details zoals kunstobjecten, vazen en beplanting bepalen hoe je een ruimte beleeft. Wat opviel toen wij voor het eerst in het gemeentehuis gingen kijken, was dat het best anoniem was: er waren in het interieur geen aanknopingspunten met de omgeving. Die hebben we toegevoegd met de fotowanden, maar we zijn ook nog bezig de kunstcollectie van de gemeente een plek te geven.

Deze geven het gemeentehuis ook eigenheid mee.’ Drogt: ‘Het gemeentehuis is wel een visitekaartje, het wordt door veel mensen bezocht. Alle bedrijven hebben zeer constructief gewerkt aan dit project. Met veel verantwoordelijkheid voor hun eigen deel en dat was te merken. De optimale samenwerking werd ook door de opdrachtgever geroemd.’

e hebben ingezet op het onderlinge ontmoeten’

- Jan Drogt

Proefopstelling Voor één Teams-ruimte is een mock-up gemaakt, een proefopstelling met akoestische materialen aan de muur. Terpstra: ‘Het was de bedoeling dat de hele ruimte van akoestisch materiaal zou worden voorzien, maar dan wordt de nagalmtijd te kort en krijg je een bedompte ruimte.

Op basis van geluidmetingen is bepaald welke hoeveelheid akoestisch materiaal het prettigst is.’

Hergebruik en circulariteit Pieterman: ‘Er is ook gekeken naar de mogelijkheden van hergebruik.

De luchtbehandelingskast zag er nog heel goed uit en daarom is besloten deze te renoveren. De centrale verwarming hebben we eruit gehaald.

We hebben een upgrade uitgevoerd met nieuwe, zuinige ventilatoren verbonden met een warmtepomp, zodat ook de ventilatielucht duurzaam verwarmd en gekoeld wordt.’ Ook zijn de inbouwreservoirs van de

GEMEENTEHUIS TE DOKKUM BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Gemeente Noardeast-Fryslân

Architect

:

Inbo

Adviseur

:

Lindhorst huisvestingsadviseurs

Aannemer

:

Bouwgroep Dijkstra Draisma B.V.

Installateur

:

Pranger-Rosier Installaties B.V.

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Automatische deuren, Hang en Sluitwerk

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Fotografie: Jordi Huisman

‘W

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum en Ietsje de Boer

Het gemeentehuis kreeg een generiek werkplekconcept met flexplekken: er zijn geen afdelingen, maar zones die dienen als ankerpunten voor teams. Van der Horst: ‘We hebben veel akoestische maatregelen getroffen. We hebben bijvoorbeeld grote wanden voorzien van fotopanelen met akoestisch materiaal. De fotopanelen tonen natuurfoto’s uit de eigen omgeving, gemaakt door Anja Brouwer, fotograaf en medewerker van de gemeente. Omdat de foto’s heel kleurrijk zijn, hebben we natuurlijke tinten gebruikt voor de wanden en vloeren.’

Eigenheid

35

WOONZORG

VERBOUW WOONZORGCENTRUM ’T VONDER RUINERWOLD

Het woonzorgcentrum ’t Vonder in Ruinerwold

Projectleider Eddy Tuin van Bouwmij Hendriks B.V. was tijdens de uitvoering betrokken in het bouwteam, zijn collega Kars Leeuwis deed het voortraject. ‘Uiteindelijk is er gekozen voor drie verschillende fasen waarin het pand weer up-to-date is gemaakt.’ De eerste fase bestond uit de renovatie van de 30 zorgwoningen. Daarna volgde een interne verbouwing en ten slotte is er een gedeelte nieuw gebouwd.

Tuin: ‘Iedere twee weken werden er twee zorgwoningen verbouwd. Dit ging steeds in goed overleg tussen uitvoerder Erik Andeweg van Bouwmij Hendriks B.V. en locatiemanager Trijntje de Witte.’

van zorgorganisatie Noorderboog was toe aan

Interne verhuizingen

AANGEPAST AAN DE EISEN VAN DEZE TIJD een grootscheepse renovatie, om zo toekomstbestendig de zorg te kunnen garanderen in het dorp. Eigenaar van het pand, Actium Wonen, stelde in 2021 een bouwteam samen om de verbouwing te realiseren. Afgelopen mei werd het vernieuwde woonzorgcentrum opgeleverd.

36

De organisatie had vier appartementen vrijgehouden voor bewoners die tijdelijk uit hun appartement moesten vanwege de werkzaamheden. Korte lijnen en duidelijke afspraken moesten ervoor zorgen dat de bewoners van ’t Vonder zo weinig mogelijk hinder ondervonden. ‘Natuurlijk kun je overlast niet helemaal voorkomen,’ zegt Tuin, ‘maar door een strakke planning van de doorlooptijden en een goede routing is dat wel minimaal gebleven’.

WOONZORG

Communicatie was daarbij een belangrijk aspect. Van der Veen, projectleider bij Actium Wonen: ‘Wij hadden niet alleen regelmatig contact met de locatiemanager, het zorgpersoneel en de bewoners, maar ook met de kinderen van de bewoners. Zij werden in het gehele proces meegenomen.’

Veranderende zorgvraag In de afgelopen decennia is het zorglandschap erg gewijzigd en is de vraag naar zorgappartementen voor mensen met dementie en met complexe lichamelijke klachten toegenomen. Van der Veen: ‘De oude situatie dateerde uit de jaren ’90, de eisen voor zorgwoningen zijn natuurlijk sinds die tijd erg veranderd.’ Zo was de brandweertoets een van de zaken die tijdens de besprekingen van het bouwteam meegenomen zijn. De proefopstellingen die van tevoren uitgedacht waren, zorgden ervoor dat de doorlooptijd geoptimaliseerd kon worden.

‘I

edere twee weken twee zorgwoningen verbouwd’

- Eddy Tuin

WOONZORG

‘D

it gebouw kan weer jaren mee’

- Klaas van der Veen

Helaas kwam de wereldwijde corona-epidemie, waardoor de planning over de kop moest.

Van der Veen: ‘De routing moest daardoor nog meer aangepast worden, om zo ook de gezondheidsrisico’s voor de bewoners, het zorgpersoneel en de werkers in de bouw te beperken.’

‘Smoelwerk’ Tuin: ‘Wij werken regelmatig aan projecten van Actium Wonen, zowel nieuwbouw, renovatie en mutaties. Een erg plezierige samenwerking, ook bij dit project.’ Bij de aanpak van ‘t Vonder kwamen renovatie, een interne verbouwing en nieuwbouw samen. ‘Het hele buitenwerk, zeg maar het “smoelwerk” is ook aangepast’, aldus Van der Veen. Tuin vult aan: ‘De ronde gevel met leien bekleding springt er op een positieve manier uit. Een hele verandering ten opzichte van het oude gebouw.’

De nieuwbouw zorgde er wel voor dat de hoofddragers van het gebouw versterkt moesten worden. Tuin legt uit: ‘Er zijn stalen liggers ingebracht in het te renoveren gedeelte van het gebouw. Met de nieuwbouw konden er vier huiskamers gecreëerd worden op de begane grond en de eerste verdieping.’

38

WOONZORG

Van 30 zorgappartementen in de oude situatie ging ’t Vonder naar 32. Per acht appartementen hebben de bewoners de beschikking over een eigen huiskamer met een look & feel die past bij deze tijd. Daarnaast is ongeveer de helft van de 29 aanleunwoningen verbouwd, zodat deze ook geschikt zijn voor het verlenen van complexe zorg. De overige woningen volgen zodra ze vrij komen. Van der Veen besluit: ‘Dit gebouw kan weer jaren mee.

Noorderboog kan daarmee ook de kwaliteit van de woonzorglocatie waarborgen, en daar gaat het om. De mensen staan centraal.’

WOONZORGCENTRUM ’T VONDER TE RUINERWOLD BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Actium Wonen

Architect

:

Van Manen en Zwart Architecten

Adviseur Brandveiligheid

:

Noorman Bouw en milieuadvies

Constructeur

:

Dijkhuis Ingenieurs

Aannemer

:

Bouwmij Hendriks BV

Complete installatie

:

Van Dorp Installatietechniek

Fotografie: Henri Hendriks

Tuin: ‘De renovatie heeft ervoor gezorgd dat het gebouw dat er stond, weer vele jaren mee kan.’ De bestaande installaties van het oude gebouw zijn ook aangepast. Van der Veen: ‘De zorgsystemen en de brandmeldcentrale moesten weer op elkaar afgestemd worden.

Dit zorgde in de transitiefase hier en daar wel voor wat storingen.’ In goed overleg met de afdeling Onderhoud van Actium Wonen is dit uiteindelijk effectief gestroomlijnd.

Tekst: Ietsje de Boer

Toekomstbestendig

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Staalconstructie

:

Huls Staalbouw B.V.

Stuc & Spackwerk

:

Paas Totaalafbouw B.V.

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

39

LEISURE

OUDE SPORTHAL DIENT ALS DONOR

VOLOP HERGEBRUIK BIJ NIEUWBOUW SPORTHAL DE DRAIT IN DRACHTEN Een nieuwe sporthal op de plek van de bestaande sporthal.

Klinkt als een standaard project: je sloopt de oude sporthal en zet er een nieuwe neer. Maar gemeente Smallingerland wilde een zo circulair mogelijk gebouw en schreef daarvoor een tender uit. Een bouwconsortium onder aanvoering van Wind Design + Build won deze tender met het idee

‘T

het oude pand dienst te laten doen als donorgebouw voor

- Roelof Wind

de nieuwe sporthal.

Het ontwerp is gemaakt door Wind Architecten en Adviseurs (WAA), evenals Wind Design + Build een onderneming van de Wind Groep.

Roelof Wind is directeur van de Wind Groep, Jeroen Schurink is projectmanager bij Wind Design + Build. Roelof Wind: ‘Als eindverantwoordelijke voor het project was ik betrokken bij de aanbieding. Omdat het in onze vestigingsplaats Drachten is, had het mijn bijzondere aandacht.’

40

Ontmanteling ‘De circulaire focus begon al bij de ontmanteling van het bestaande gebouw,’ zegt Schurink. ‘Bork Sloopwerken kreeg extra tijd om de sporthal te demonteren en alle afvalstromen op locatie te scheiden. De fundering is hergebruikt, net als een deel van de staalconstructie en veel houten balken en plafondlatten. De sportvloer is op locatie verpulverd en verwerkt in de ondervloer van de nieuwe sporthal.’ Wind

echniek netjes weggewerkt in het ontwerp’

vult aan: ‘Dat de fundering kon worden gehandhaafd leverde veel milieuwinst op: geen afvoer en er hoefde geen nieuw beton te worden gemaakt.’

Donorstaal Gerrit Jan de Haan, eigenaar van Bouw- en Aannemingsbedrijf G. De Haan & Zn. uit Garyp: ‘Toen het plan van de gemeente voor een nieuwe sporthal bekend was, zijn we meteen als bouwteam bij elkaar gekomen. Op basis van het ontwerp van de architect hebben

LEISURE we in overleg een begroting gemaakt. Het was bij deze circulaire bouw heel nuttig om hierover goed met elkaar te overleggen. We hebben in samenspraak met Wind, de constructeur en de sloper bepaald wat hergebruikt kon worden aan profielen, balken en kolommen.’

Johan van der Wijk, constructeur bij W2N Engineers uit Drachten: ‘De eerste constructies hebben we ontworpen op basis van een nieuwe situatie. Nadat we van de aannemer een lijst hadden gekregen met profielen uit het bestaande pand die hergebruikt konden worden, zijn we gaan puzzelen waar we die konden toepassen. We hebben een groot deel van de bestaande staalconstructie kunnen hergebruiken. De hoogbouw, de nieuwe hal, is opgetrokken uit een nieuwe staalconstructie met HEA-kolommen en raatliggers met een overspanning van bijna dertig meter. Maar de constructie om de hal heen, de laagbouw, is zoveel mogelijk met donorstaal gedaan. Veel lichte profielen konden we hergebruiken als hulpstaal.’

Veel hergebruik De Haan: ‘Ongeveer twee derde van de vloer van de bestaande sporthal is blijven liggen, van de kleedruimtes en kantine zelfs tachtig

procent.’ Van der Wijk legt uit: ‘De oude vloer is wel aangepast. Er is een nieuwe constructieve druklaag op gestort, om de belastbaarheid te vergroten.’ Wind: ‘Grote delen van de nieuwe vloeren zijn gewoon de schone betonvloeren. Als je toch beton moet storten, kun je het ook meteen goed bewerken, zodat het eveneens als afwerking kan dienen.’

‘Ook de overheaddeuren voor de toestelbergingen konden we hergebruiken, evenals de houten balklaag van het dak’, vervolgt De Haan. ‘Die hebben we spijkervrij gemaakt en verwerkt tot schone balken.’ Schurink voegt toe: ‘En de oude tribune is gerenoveerd en hergebruikt. Ook de zitbankjes gebruiken we opnieuw. De bar in de kantine is van divers hergebruikt materiaal.’

‘D

e circulaire focus begon al bij de ontmanteling’ - Jeroen Schurink

Remontabel De aannemer werkte voor het eerst met het ClickBrick droogstapelsysteem. De Haan: ‘De gevelstenen zijn niet gemetseld, maar op elkaar gelegd. In de stenen zitten sleuven, daar komen metalen strips tussen, waar de spouwankers aan vast worden geklikt. De metselaar metselt dus niet, maar monteert. Dit systeem is remontabel: de stenen kunnen er van bovenaf één voor één weer afgepakt worden.’

Flexibele ruimte Wind: ‘De oude sporthal was al opdeelbaar in drie kleinere zalen met twee neerlaatbare wanden, dat hebben we opnieuw toegepast.

Zo kun je flexibel met ruimte omgaan: er kunnen drie verenigingen of scholen tegelijkertijd sporten, zonder last van elkaar te hebben.’

Energieneutraal ‘Het is een energieneutraal gebouw met warmtepompen, pv-panelen en een warmteterugwinsysteem op het douchewater. Er zijn zes kleedkamers: drie voor heren en drie voor dames, en elke kleedkamer heeft zes douches.

Er wordt energie gewonnen uit het afgevoerde douchewater’, aldus Schurink. ‘Een energieneutraal gebouw brengt veel techniek met zich mee’, legt Wind uit. ‘Die is netjes weggewerkt in het ontwerp. Aan de buitenkant zie je de installaties nauwelijks, die zijn aan het oog onttrokken door een schijngevel.’

‘B

ij ClickBrick metselt de metselaar niet, hij monteert’

- Gerrit Jan de Haan 41

LEISURE

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

Fotografie: Dronefoto: Sportbedrijf Drachten, Henri Hendriks

SPORTHAL DE DRAIT TE DRACHTEN BOUWTEAMLEDEN

‘V

oor het eerst op zo’n grote schaal donorstaal toegepast’ - Johan van der Wijk

Tevreden De nieuwe sporthal De Drait is direct na de bouwvak opgeleverd.

Partijen kijken met voldoening terug op het traject. Wind: ‘De sportvloer is groter en het gebouw is energieneutraal: sporters ervaren straks veel meer comfort. We zijn blij dat we hieraan hebben kunnen bijdragen.’ Van der Wijk: ‘Het was de eerste keer dat wij op zo’n grote schaal donorstaal hebben toegepast. Ik denk dat dit steeds vaker gaat gebeuren.’ ‘Elk project heeft zijn eigen uitdagingen, dit project ook. Volgens mij is iedereen erg tevreden over het resultaat’, besluit De Haan.

Opdrachtgever

:

Gemeente smallingerland

Adviseur bouwfysica, akoestiek en brandveiligheid

:

Noorman Bouw- en milieu-advies

Directievoerder

:

Wind Groep

Constructeur

:

W2N Engineers

Aannemer

:

Bouw- en Aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn. BV

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Leveren, installeren brandmeldinstallatie, inbraakinstallatie, camera observatie installatie en de geluidsinstallatie

:

DG beveiliging en communicatie

Platdak aanbrengen en Sedumdak

:

Daktec

Infra

:

De Waard Grondverzet b.v.

Tegelwerk

:

Smit Tegels

Kramerijen

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

BITUMEN, EPDM, KUNSTSTOF OF SEDUM:

UW DAK, ONZE HOOGSTE PRIORITEIT Sporthal De Drait is volledig vernieuwd.

Gebruikersdaken

Het resultaat is een prachtige, moderne

Daktec Drachten B.V., met vijftien personeelsleden en gevestigd op De Hemmen 78 te Drachten, heeft opdrachten verspreid over het hele noorden van het land. Van Amerongen: ‘Wij kunnen alle soorten dakbedekking aan: bitumen, EPDM, kunststof- en sedumdaken. Alle expertise is bij ons aanwezig.’ Hij vervolgt: ‘Het dak wordt meer en meer een gebruikersdak.’ ‘Zonnepanelen, terrassen, daktuinen, waterberging, valbescherming en dergelijke zijn toepassingen die steeds meer gevraagd worden. Daktec kan hierbij helpen van idee tot oplevering.’

Voor Daktec zijn er dan ook volop uitdagingen die ze proactief en innovatief aangaan, samen met juiste partners, voor een toekomst met veilige en betrouwbare daken.

sporthal in de woonwijk De Drait te Drachten, die volledig voldoet aan de huidige sportwensen. Daktec Drachten B.V. legde het duurzame dak.

‘Wij zijn blij dat we in samenwerking met Bouw- en Aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn B.V. uit Garyp het dak van sporthal De Drait hebben mogen doen. Het is een prachtig project waarbij ook aan de duurzaamheid gedacht is. Op het lage dak is een volledig groen sedumdak aangelegd. Samen met Daktec Bewust Groen en Hoogendoorn Hoveniers uit IJsselmuiden hebben we dit tot volledige tevredenheid kunnen realiseren’, zegt Jerry van Amerongen, bedrijfsleider van Daktec Drachten B.V.

Kwaliteit staat bij ons voorop. Tien jaar kwaliteitsgarantie is, onder voorwaarden, mogelijk op uw nieuwe of op uw gerenoveerde dak.

Daktec is aangesloten bij Vebidak en opereert zowel op de zakelijke als op de particuliere markt.

De kracht van Daktec Daktec is een groep dakdekkersbedrijven, in de noordelijke regio actief vanuit Harderwijk, Meppel, Drachten en Zwolle. Het bedrijf is sinds 1983 “expert op het dak”. Daktec als merk ontstond in 2021, toen de afdeling daktechniek zich van de Breman Groep Nederland afsplitste en als zelfstandig bedrijf verder de markt betrad. De specialist brengt langjarige ervaring in nieuwbouw, onderhoud, dakrenovatie en veiligheid mee. Sinds enkele jaren zijn daar ook de zogenaamde groene (sedum) daken bijgekomen. Daktec Bewust Groen is hiervoor de jongste ontwikkeling. Van Amerongen: ‘De kracht van Daktec is vooral, dat we met de opdrachtgever meedenken en op zoek gaan naar een passende oplossing. Daarbij werken we nauw samen met gerenommeerde leveranciers van kwalitatief hoogwaardige materialen. We zeggen wat we doen en doen wat we zeggen, en we zien dat dit zeer gewaardeerd wordt door onze opdrachtgevers.’

De betrouwbare dakspecialist bij u in de buurt!

Daktec Drachten

De Hemmen 78 9206 AG Drachten

0512 571 144 drachten@daktec.nl

www.daktec.nl

LEISURE

WETTERHAGHE IN HEEG

LUXE RECREATIEVILLA’S AAN OPEN VAARWATER Tussen de Idzegaasterpoel en het Friese Heegermeer is dit jaar het vakantiepark Wetterhaghe verrezen met achttien luxe recreatievilla’s. In opdracht van Gooische Hart Recreatie bv vond de bouw van de villa’s aan het water plaats in een logistiek samenspel tussen de verschillende leden van het bouwteam. Van grondwerker, aannemer tot installateur en interieurinrichter.

Wetterhaghe bestaat uit twee rijen van negen 6- tot 8-persoons recreatievilla’s – naar een ontwerp van Sipma Architecten in Heerenveen – met daartussen een waterpartij, die tijdens de bouw van het vakantiepark werd uitgegraven. Dit zorgde voor de nodige logistieke uitdagingen. ‘Er werd een damwand geplaatst en daarna is het middenstuk uitgegraven. De graafwerkzaamheden vonden plaats tijdens de 44

bouw en er moest logistiek goed afgestemd worden met de grondwerker. In dit geval was dat Faber uit Bolsward. Goed communiceren en coördineren was heel belangrijk’, aldus projectleider Jelmer Jonker van SHP Vastbouw uit Grou. ‘Maar de samenwerking verliep heel prettig en er staat een mooi project waar we trots op mogen zijn.’

‘T

urnkey project in drie jaren afgerond’ - Gaby Broekhuijsen

LEISURE

Samenspel Het samenspel tussen alle leden van het bouwteam was heel belangrijk tijdens het bouwproces. ‘We bouwden in een treintje van achteren naar voren en dan moet er goed gecoördineerd worden. Terwijl achter bij wijze van spreken de eerste huizen al werden ingericht door interieurinrichter OT Design uit Nieuwegein, waren we in de voorste huizen nog met de vloeren bezig’, aldus Jonker van SHP Vastbouw.

‘G

oed communiceren en coördineren is heel belangrijk’

- Jelmer Jonker

te zijn dan verwacht en het oorspronkelijke aantal van twintig woningen moest aangepast worden naar achttien’, aldus Broekhuijsen.

Binnen het ontwerp van architect Sipma - na een fusie met Bureau Oudenaarde uit Akkrum nu werkzaam onder de naam Studioos -, was er de keuze tussen een woning voor zes of voor acht personen, een gespiegelde woning, en daarnaast was er keuze in de kleur van de gevelbekleding en in het inrichtingspakket.

Snel Mede-eigenaar Gaby Broekhuijsen van Gooische Hart Recreatie bv is heel tevreden dat het turnkey project Wetterhaghe in drie jaar kon worden afgerond. De eerste plannen werden gemaakt in de zomer van 2020 en het vakantiepark kon medio 2023 worden opgeleverd.

‘Dat is best snel in deze tijden waarin we lopen te struggelen met nutsbedrijven en overheid.

We zijn heel tevreden.’

Het inrichtingsplan werd verzorgd door Interra uit Joure. ‘Het bouwvlak bleek kleiner

Hoewel de regelgeving rondom de bouw van vakantiewoningen minder streng is dan de bouw van reguliere woningen, vergt het bouwen aan open vaarwater vaak een langer vergunningstraject. De doorbraak naar open water zorgde ervoor dat zowel door het waterschap als de provincie speciale eisen werden gesteld. Zo was er een ontgrondingsvergunning van de provincie nodig, zodat de achttien recreatievilla’s aan open vaarwater konden komen te liggen. Door een bezwaar kwam de bouw een half jaar stil te liggen, maar de werkzaamheden konden in het voorjaar van 2022 worden hervat.

Slank bouwen Een eis van het waterschap was dat de recreatievilla’s zonder kruipruimtes werden opgeleverd. ‘Dat was een voorwaarde in verband met de waterdruk van de omliggende meren. We hebben de funderingsbalk gelegd en daarna is de kruipruimte vol met zand gereden’, aldus Jonker.

Bijzonderheden bij de traditionele houtskeletbouw zijn het gebruik van een prefab fundering van IJsselmeer Beton uit Lemmer en de speciale SIP panelen van SIP Bouwtechniek uit Kootstertille in de topgevel. ‘Het zijn panelen met een hardschuim kern en aan beide zijden beplating. Zo kun je slanker bouwen’, legt Jonker uit. ‘Je houdt daardoor binnen meer ruimte over, terwijl de geluidsisolerende waarde prima is.’

Ramen De recreatievilla’s, met ieder een eigen aanlegsteiger aan het open vaarwater, hebben met hun rieten dak en een grote raampartij aan de voor- en zijkant een luxe uitstraling. ‘Het grote hoekraam zorgde nog voor een constructieve uitdaging’, vertelt constructeur René Nouta van Projectengineering Castelein. ‘Eén grote hoek van de woning bestaat alleen uit glas, waardoor de bewoners of huurders een prachtig uitzicht hebben. Maar de constructieve

45

LEISURE

‘D

e techniek ontwikkelt zich enorm snel’ - Johan van Linde

Stijgende prijzen ‘De stijgende bouwprijzen van de afgelopen jaren zorgden voor de nodige hoofdbrekens’, memoreert projectontwikkelaar Broekhuijsen.

‘Daar hebben we nog een robbertje over moeten vechten, maar daar zijn we goed uitgekomen. Al met al was het een goede samenwerking tussen alle partijen, van advies- en ingenieursbureau Interra, tot Faber grondwerken, Sipma architecten en SHP Vastbouw. We hebben de verkoop uitbesteed aan Parc Estate in Sneek.’ De recreatievilla’s zijn in juli opgeleverd.

18 RECREATIEWONINGEN TE HEEG

- René Nouta

waarde van glas is nihil. Aan de hand van de tekening van de architect moesten we op zoek naar onderdelen in de woning die we konden gebruiken voor de stabiliteit. Een blinde muur naast de trap konden we daarvoor gebruiken.’

Duurzame installatie

:

Gooische Hart Recreatie BV

Architect

:

Studioos

Constructeur

:

Projectengineering Castelein

Aannemer

:

SHP Vastbouw

Installateur

:

Van Linde Installatietechniek

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Bouwmaterialen

:

Bouwcenter Meijer Foxhol

Kramerijen, Hang-en Sluitwerk

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Yke Bremer

‘G

rote hoekramen van glas waren een constructieve uitdaging’

Opdrachtgever / ontwikkelaar

Fotografie: Wetterhaghe, Henri Hendriks

BOUWTEAMLEDEN

Van Linde Installatietechniek uit Drachten verzorgde het installatiewerk in de recreatievilla’s. ‘De achttien woningen zijn voorzien van een luchtwarmtepomp en vier pv-panelen op de dakkapel’, aldus eigenaar Johan van Linde. ‘We hebben bij de bouw gebruik gemaakt van het nieuwste type warmtepomp, waarbij alleen een buitenunit is toegepast. Ondertussen zijn deze warmtepompen alweer standaard. De techniek ontwikkelt zich enorm snel.’ Het bedrijf werkt al jaren samen met aannemer SHP Vastbouw. ‘Dat zorgt voor korte lijntjes en dat werkt heel prettig.’

‘Het berekenen van de BENG voor de achttien woningen was met een warmtepomp en vier zonnepanelen per woning nog een uitdaging’, aldus Jonker. Bij enkele recreatievilla’s werd nog gekozen voor airco’s, op voorwaarde dat er zonwerend glas kwam om zo de BENG rond te kunnen krijgen.

47

LEISURE

Een project van een uiterst lange adem, zo mag dit wel genoemd worden. In 1995 kocht Gert Jan Mondeel de toenmalige jachthaven en camping It Soal - aan het IJsselmeer in Workum - met het idee hier een luxe resort van te maken. Jaren gaan voorbij zonder dat er schot in komt, maar Mondeel houdt vast aan zijn idee. Dan gaat het ineens snel.

Na

alle

onderzoeken

wordt

het

bestemmingsplan voor het gebied aangepast. Eind juni 2019 komt er groen licht voor de ontwikkeling van het resort.

Gert Jan Mondeel, eigenaar/directeur van AquaResort It Soal: ‘Vanaf 1997 zijn we begonnen met plannen om het terrein te ontwikkelen.

Ook de gemeente Súdwest Fryslân had het verlangen om It Soal te upgraden en er iets moois van te maken.’ Dat bleek nog niet zo eenvoudig, de gevoelige natuurwaarden werden uiteindelijk de belangrijkste toets voor het te ontwikkelen terrein. De resultaten daarvan werden meegenomen in het ontwikkelingsplan voor het gebied.

Grillig De bouwkundige werkzaamheden van de 28 strandappartementen van het resort aan het Workumer strand werden gegund aan Jorritsma Bouw, na een aannemersselectie op basis van bestek en tekeningen. Het definitieve ontwerp voor de appartementen was medio 2021 klaar. Begin 2022 zijn de aannemers voor de bouw, installatie, infrastructuur en de projectinrichting geselecteerd, zodat het project turnkey kon worden opgeleverd.

Bouwkundig ingenieursbureau W2N Engineers zorgde voor de constructieberekeningen. ‘Vooral de funderingsconstructie, bestaande uit een balkenrooster en een in het werk gestorte kelder, vormde in combinatie met grillige sonderingen een uitdaging. De paallengtes varieerden van 16 tot 25 meter’, aldus Tom Glass van W2N. ‘Tevens is, vanwege de afstand tussen het IJsselmeer en de bouwput, een uitgebreid bemalingsadvies opgesteld. Ontgraven bij het water zorgde voor een spanningsveld. Voorzichtig hebben we ook aanvullende beschouwingen tijdens het uitvoeringsproces meegenomen.’ De berekeningen en modellen gingen over en weer tussen alle betrokken partijen. ‘Het contact met die partijen was zeer goed te noemen’, vindt Theo Huisma, projectleider bij Jorritsma Bouw.

Geïntegreerd in de natuur Mondeel: ‘Het geheel moest goed inpasbaar zijn in de unieke natuur aan het IJsselmeer. Veel van de bomen zijn blijven staan en er is veel nieuwe aanplant gedaan. Het resort is als het ware geïntegreerd in de natuur.’ De bovenste appartementen bieden een wijds uitzicht over het water van het IJsselmeer, zonder dat het een visuele belasting is voor de omgeving. Mondeel: ‘De hoogte van het appartementencomplex is 48

LEISURE

SOAL BEACH RESORT WORKUM

BOUWEN IN UNIEKE NATUUR AAN HET IJSSELMEER

dusdanig, dat wanneer men vanaf het IJsselmeer naar de vaste wal kijkt, de hoogte geen beeldvervuiling geeft.’

Esthetisch een mooi project Ook op andere vlakken is veel ruimte gegeven aan het visuele aspect.

Zo zijn de buitenunits van de warmtepompen aan het zicht onttrokken.

Onder het dak geeft de constructie van de loggia een gestroomlijnd

‘H

et geheel moest goed inpasbaar zijn in de unieke natuur’

- Gert Jan Mondeel

49

LEISURE

‘U

itgebreid bemalingsadvies opgesteld’ - Tom Glass

Breed gedragen Er was tijdens het traject veel aandacht voor de communicatie richting omwonenden. De bewoners van het naastgelegen villapark werden door middel van nieuwsbrieven op de hoogte gehouden. Ook werden zij uitgenodigd voor de informatieavond. Mondeel: ‘Daarnaast is er een presentatie gegeven aan de middenstand van Workum. Die goede communicatie zorgde ervoor dat het project breed gedragen werd.’

Natuurlijk en duurzaam

- Theo Huisma

uiterlijk aan het geheel. Daarnaast zijn de appartementengebouwen voor een deel onderkelderd. Bezoekers van de vakantieappartementen kunnen daardoor niet alleen hun fietsen veilig binnen stallen, maar ‘er is bovendien geen fietsenstalling buiten, dat oogt rustiger’, zegt Huisma.

‘Ook esthetisch gezien was het een mooi project om uit te voeren.’

Zomervakantie Natuurlijk was er tijdsdruk voor de oplevering, met de zomervakantie in het zicht. ‘Er werd opgeleverd per perceel en waren 8 percelen’, legt Mondeel uit. De druk liep op vanwege de onrust op de markt bij de start van het project, waardoor sommige bouwmaterialen niet op tijd geleverd konden worden. Huisma: ‘Ondanks die perikelen is het project binnen het gestelde tijdspad gebleven. In april 2023 konden we de eerste appartementen opleveren.’ ‘Doordat er goed overleg was tussen de partijen, was de uitvoering snel klaar. Alle partijen waren goed georganiseerd en op elkaar ingespeeld, met korte lijnen’, aldus Glass. Voor het begin van juli waren de eerste appartementen al verhuurd.

Ondanks de nieuwbouw heeft het terrein veel van zijn eigenheid behouden. It Soal was, is én blijft een uniek stukje Friesland.

28 STRANDPAVILJOENAPPARTEMENTEN TE WORKUM BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

It Soal Beach Resort

Bouw-en projectmanagemeent

:

Focus Bouwmanagers

Architect

:

Alynia Design & Development

Hoofdconstructeur

:

W2N Engineers

Aannemer

:

Jorritsma Bouw

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Leveren en installeren van de brandmeldinstallatie en de camera observatie installatie

:

DG beveiliging en communicatie

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

:

Remix Droge Mortel

Leveren, monteren 260 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Systeemplafonds en wanden

:

De Jong plafonds

HSB dakelementen, Prefab levering en montage van de houtskeletbouw binnenwanden, dakelementen, knieschotten en gootrekken.

:

Hetebrij Prefab

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Fotografie: Frank van het Reve, Henri Hendriks

sthetisch gezien een mooi project om uit te voeren’

Tekst: Ietsje de Boer

‘E

Het resort is zo duurzaam mogelijk gebouwd. Mondeel zegt daarover: ‘Er zijn duurzame materialen gebruikt voor een zo natuurlijk mogelijke uitstraling.’ Huisma: ‘De houten gevelbekleding heeft een beschermende coating gekregen. De aluminium kozijnen, goten en boeidelen zorgen ervoor dat het resort onderhoudsarm is.’

51

WONINGBOUW

APPARTEMENTENCOMPLEX ‘DE NIJE HOOP’ IN OUDEGA

EEN BIJDRAGE AAN DE LEEFBAARHEID VAN HET DORP Middenin het dorp Oudega is na jarenlange inspanning en veel doorzettingsvermogen van diverse partijen het appartementencomplex ‘De Nije Hoop’ gerealiseerd. Op de plek van de voormalige zuivelfabriek ‘De Hoop’ zijn tien appartementen met eigen inpandige garageboxen en twee commerciële ruimtes gebouwd. Het geheel past in het nieuwe bestemmingsplan en van ‘Oudega aan het water’.

Het dorp Oudega in de gemeente Smallingerland heeft een rijke historie en telt ongeveer 1700 inwoners. ‘Een van die inwoners is Lútsen Wijma, die als architect was verbonden aan het project’, vertelt Folkert de Haan van Stichting De Nije Hoop. ‘Als oud-Oudegaaster werd ik samen met Oudegaaster bouwondernemer Jelmer Kleinhuis gevraagd om mee 52

te denken in de initiatiefgroep, om dat deel aan de haven van Oudega te ontwikkelen.

Uiteindelijk resulteerde dat in een project bv - waarin Kleinhuis Ontwikkeling uit Oudega voor 50% deelneemt - die de grond aankocht van de gemeente en die ervoor zorgde dat er met de daadwerkelijke ontwikkeling gestart kon worden.’

Herkenbaar Het project werd gedragen door Dorpsbelang Oudega en door de gemeente, mede omdat het gebouw bij zal dragen aan de leefbaarheid, zowel op dorps- als op gemeentelijk niveau.

De uitstraling van het complex is een vette knipoog naar de oude zuivelfabriek, waarbij de begane grond 1,5 meter boven het waterpeil

WONINGBOUW

te nemen aan de verdere ontwikkeling van dit gebouw. De architect had het ontwerp in grote lijnen klaar en wij konden op technisch vlak bijspringen. Met een scherpe kostenbegroting konden we gezamenlijk de vinger aan de financiële pols - de haalbaarheid - houden. Dat is goed gelukt. Dat heeft erin geresulteerd dat wij als bouwbedrijf aangenomen werden voor de bouw en uitvoering. Daarnaast hebben wij de kopers gecontracteerd.’ Ook Ingenieursburo Meijer en Joustra werd deelnemer in het bouwteam. Constructeur Atsje Bruinsma: ‘Het hele gebouw is met 3D-modellen ontworpen en doorgerekend.’

Doordat alle partijen vanaf de start van het project betrokken waren in het bouwteam, konden ze de diverse aandachtgebieden goed op elkaar afstemmen. Hierdoor is de bouw zonder noemenswaardige problemen of vertraging in uitvoering gegaan. Bruinsma: ‘Op een paar punten moest het ontwerp wat aangepast worden. Zo waren de balkons in eerste instantie groter bedacht, waardoor er kolommen in het zicht zouden komen. Door de balkons te verkleinen kon er zonder kolommen gebouwd worden.’

‘M

et 3D modellen alles ontworpen en doorgerekend’ - Atsje Bruinsma

Gezamenlijk belang Op de begane grond worden twee commerciële ruimtes ingericht. Achter de commerciële ruimten bevinden zich de garageboxen waarin de kopers hun auto kunnen stallen. Het was van groot belang om dit thermisch goed te optimaliseren, omdat de garage een stuk kouder is dan de woonlaag erboven. De hiervoor benodigde isolatie werd onder de dekvloer geplaatst. Van der Hoek: ‘Een goed bouwteam zorgt ervoor dat elke partij deelgenoot is van een gezamenlijk belang, zo kwam ook in dit project ieders expertise goed tot zijn recht’.

‘Z

oveel mogelijk aanbod regionale bedrijven gebruikt’

- Folkert de Haan uitsteekt. ‘Het complex is heel herkenbaar voor de inwoners van Oudega’, zegt De Haan’. ‘Dat is voornamelijk te danken aan architect Wijma, die op een uiterst betrokken wijze de initiatiefgroep in dezen heeft begeleid en het ontwerp heeft gemaakt.’ De verkoop van de appartementen ging van start in mei 2022. ‘Het grootste deel van de appartementen is verkocht aan mensen uit Oudega of naaste omgeving, de verkoop ging snel’, weet De Haan.

Bouwteam Rob van der Hoek van Bouwbedrijf Buiteveld: ‘Wij zijn als bouwteampartner gevraagd deel 53

WONINGBOUW

‘I

eders expertise kwam goed tot zijn recht’

- Rob van der Hoek

Regionale bedrijven

Geen winterstop

De Haan: ‘Er is gebouwd met duurzaam en onderhoudsvrij materiaal, waarbij zoveel mogelijk gebruik is gemaakt van het aanbod van regionale bedrijven.’ De samenwerking was daarbij optimaal, het maatwerk werd op de locatie direct opgepakt. Nadat de planning rond was, werden alle bouwmaterialen direct besteld.

‘In oktober van dit jaar verwachten we het complete complex op te leveren’, aldus Van der Hoek. ‘Tijdens de winterperiode kon er mooi doorgewerkt worden. De weersomstandigheden waren daarvoor ideaal.’

En in deze tijd bijzonder: er waren geen extra wachttijden voor de materialen. De onderaannemers werden door het bouwteam zelf gezocht.

Onder andere Kumij kozijnen uit Groningen en dakdekker Meijer uit Ureterp werden bij het project betrokken.

Toen de steigers verwijderd werden en er door het bouwteam nauwkeurig naar het geheel werd gekeken, waren de partijen trots op wat ze hier tot stand hebben gebracht. ‘Zelfs de dilataties in het metselwerk zijn prachtig aangebracht. Dit zorgt voor een compleet afgewerkt geheel’, vindt Van der Hoek. Met veel oog voor kwaliteit en voor de leefbaarheid van het dorp is Oudega een prachtig appartementencomplex rijker.

APPARTEMENTENCOMPLEX DE NIJE HOOP TE OUDEGA BOUWTEAMLEDEN Vastgoed ontwikkelaar

:

Hanen Vastgoed

Architect

:

Architectenbureau L. Wijma

Constructeur

:

Ingenieursburo Meijer & Joustra BV

Aannemer

:

Bouwbedrijf Buiteveld B.V.

Fotografie: Henri Hendriks

Bruinsma kon na alle overleggen de controle en de definitieve berekeningen in juni 2022 afronden. Op 29 september 2022 werd op feestelijke wijze de eerste paal geboord voor het kalkzandsteen casco met vrijhangende balkons. Boorpalen waren vanuit de gemeente een eis om archeologievriendelijk te bouwen. De Haan: ‘De fundering is hierop aangepast, ook weer na uitvoerig overleg in het bouwteam.’ Ook het bereiken van het hoogste punt werd gevierd met alle partijen en de eigenaren van de appartementen. Het toont de betrokkenheid van alle belanghebbende partijen van dit project.

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Betonwerk

:

Beton- en Aannemersbedrijf Veenstra BV

Diverse bouwmaterialen en Mosa tegels

:

Bouwcenter Meijer Foxhol

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

:

Remix Droge Mortel

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Ietsje de Boer

Archeologievriendelijk bouwen

55

WONINGBOUW

EEN BIJZONDER APPARTEMENTENCOMPLEX IN SNEEK

LUXE WONEN VOOR EEN LAGE HUURPRIJS Een huurappartement in een groene setting met drie kamers, vloerverwarming, zonnepanelen en een ruim balkon. Dat alles voor maximaal 850 euro huur per maand. Veel mensen dromen van een dergelijk plekje, maar aan de Furmerusstraat in Sneek is het werkelijkheid geworden.

56

WONINGBOUW

‘D

e passie zie je terug in het eindresultaat’

- Dennis Hofstee

huurappartement. Dit project is uniek voor Noord-Nederland. De gemeente Súdwest-Fryslân verdient hiervoor een compliment.’

‘I

Als een bewoner vertrekt, blijft het appartement beschikbaar voor huurders. Ook dat is bijzonder, legt Zandberg uit. ‘Je ziet vaak dat een appartement, zodra een huurder vertrekt, in de verkoop gaat.’ De bouw van het complex aan de noordkant van Sneek was in handen van aannemingsbedrijf Kuin uit Bovenkarspel.

De beleggerstak van Kuin is eveneens eigenaar van het complex.

- Bruno Zandberg

Mooi uitzicht

edereen voelde dat het een bijzonder project was’

Op aandringen van de gemeente Súdwest-Fryslân schrapte Bruno Zandberg van Bruzan Projecten en Ontwikkeling enkele jaren geleden zijn plan voor koopappartementen. In plaats daarvan kwam hij met een voorstel voor 23 luxe huurappartementen. Zandberg: ‘We werden het niet eens over de grondprijs. De gemeente bood toen aan in prijs te zakken als we de koopwoningen zouden schrappen. Ze wilden op deze manier het tekort aan huurwoningen aanpakken. Ik hou wel van uitdagingen, dus die kans liet ik niet liggen.’ Volgens Zandberg was een dergelijk project op dit moment, gezien de hoge grondstofprijzen, anders niet van de grond gekomen.

Zandberg heeft ervan genoten bij het project betrokken te zijn. ‘Niet alleen het contact met de gemeente was goed. Dat gold ook voor de architect en de aannemer. Iedereen voelde dat het een bijzonder project was en wilde er iets

moois van maken.’ Dennis Hofstee, architect bij AAS, is het hier roerend mee eens. Hij ontwierp het gebouw samen met zijn collega Henk Scholten. ‘De gemeente wilde op deze locatie een beeldbepalend pand met een mooi uitzicht.

Dat is goed gelukt. Alle balkons zijn gesitueerd op het zuidwesten en hebben dus avondzon.

Op een heldere dag zie je zelfs de 20 kilometer verderop gelegen Leeuwarder Achmeatoren.’

Bijzondere balkons Niet alleen het uitzicht mag er zijn. Ook de balkons zijn bijzonder. Ze vormen een integraal onderdeel van de architectuur, steken ver uit de gevel en hebben scherpe hoeken. Hofstee: Hierdoor is het een markant gebouw geworden, waar we als architecten trots op zijn.

De keuze voor een lichte gevelsteen draagt hier ook aan bij. Dit geeft het pand een frisse en vrolijke uitstraling.’

Chique uitstraling De bewoners van het nieuwe, vijf verdiepingen tellende complex belanden volgens Zandberg in een appartement met een chique uitstraling.

‘Het is middenhuur met het comfort van een koopappartement. Neem bijvoorbeeld de luxe keuken met inbouwapparatuur. Totaal heb je 70 vierkante meter vloeroppervlak. Daarnaast is er ook nog een zeer ruim balkon. Dat is bijna een keer zo groot als bij een gemiddeld 57

WONINGBOUW Het voorstel van Hofstee viel bij de welstandscommissie in goede aarde. ‘We hebben het digitaal gepresenteerd vanwege corona en het ontwerp werd met enkele kleine aanpassingen goedgekeurd. Er waren bijvoorbeeld veranderingen aan de parkeerplaats nodig. Ook hebben we op verzoek van de commissie de noordoostgevel van horizontale banen voorzien.’

Omdat aan de Furmerusstraat al hoogbouw gepland stond, was het bestemmingsplan geen probleem. ‘Het was alleen even puzzelen om ons ontwerp in de beschikbare ruimte in te passen. Dat mocht hoe dan ook niet ten koste gaan van de kwaliteit.’

‘A

lle reden om trots te zijn op dit bouwwerk’

- Sander Lakeman

Voorbeeldproject De samenwerking tijdens de bouw in Sneek verliep volgens de architect uitstekend. Alles ging in goed overleg. ‘Zo mochten we meedenken over het ontwerp en materialisatie van het interieur. Dat gebeurt niet zo vaak. Natuurlijk waren er verschillen van mening, maar je merkte dat iedereen er iets bijzonders van wilde maken en dus kwamen we er altijd uit.

Die passie voor dit project zie je terug in het eindresultaat. Dit was voor mij echt een voorbeeldproject.’

Wat het makkelijker maakte voor de aannemer was dat het bedrijf de ontwikkeling in eigen hand had. Kuin kocht de grond en het project namelijk kant-en-klaar van Bruno Zandberg.

‘We hadden alleen werk aan de vergunning en konden daardoor snel aan de slag.’ Gekozen werd voor een traditionele bouwmethode met kalkzandsteenwanden en breedplaatvloeren.

In de trappenhuizen zijn prefab betonwanden gebruikt. Het is het tweede appartementencomplex dat in relatief korte tijd door Kuin in Friesland is gerealiseerd. In 2019 werden 48 appartementen opgeleverd in Joure.

Vanzelfsprekend kreeg ook duurzaamheid ruime aandacht. Alle appartementen hebben een warmtepomp en vloerverwarming. Ook is het complex voorzien van zonnepanelen. De trappenhuizen beschikken over sensoren, waardoor de ledverlichting alleen brandt als dat nodig is.

Daarnaast is het buitenterrein ingericht met veel groen. De parkeerplaats is uitgevoerd in een halfverharding met daarin groene mos-sedum vakken. ‘Op die manier loopt het regenwater minder snel weg en dat is winst voor de natuur. Alle reden dus om trots te zijn op dit bouwwerk aan de rand van Sneek’, aldus Lakeman.

23 APPARTEMENTEN FURMERUSSTRAAT TE SNEEK BOUWTEAMLEDEN Ontwikkelaar

:

BruZan Ontwikkeling BV

Architect

:

AAS Architecten

Aannemer

:

Kuin BV

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Balkons

:

Hop Prefab B.V.

Staalconstructie

:

LBG Ulft BV

Gibo / Xella wanden

:

Paas Totaalafbouw B.V.

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Fotografie: Henri Hendriks

Eigen hand

Duurzaamheid

Tekst: Martin Laning

Sander Lakeman was namens aannemer Kuin projectleider. Hij is het volledig eens met de visie van Hofstee. ‘Er was een goede klik met de architecten. Gelukkig maar, want ze maakten het ons niet makkelijk. De ver uitstekende ommuurde balkons zijn bijvoorbeeld gebouwd in de vorm van een taartpunt en staan scheef.

Dat vroeg om een andere manier van werken dan we gewend zijn. Er moest eerst een staalconstructie gemaakt worden en daar werden de balkonranden op gemetseld. Dat kost tijd en aandacht, want het moest allemaal wind- en waterdicht zijn. Het was een bijzondere en leuke klus.’

59

WONINGBOUW/RENOVATIE

RENOVATIE, VERDUURZAMING EN BEWONERSCOMMUNICATIE

‘EEN WERELD VAN VERSCHIL’ VOOR GRONINGER PORTIEKWONINGEN Christelijke Woningstichting Patrimonium heeft negentig portiekwoningen aan de Wilgenlaan in de Groningse Concordiabuurt laten renoveren en verduurzamen.

Heijmans Woningbouw Noord heeft de werkzaamheden uitgevoerd. Het was de eerste samenwerking van Patrimonium en Heijmans, en die smaakt naar meer.

60

WONINGBOUW/RENOVATIE Berend-Jan Heerssema, projectleider bij Patrimonium: ‘Begin juni is het wooncomplex opgeleverd. Eind september 2021 deden we een uitvraag door middel van een concurrentiegestuurde dialoog. We hebben drie partijen beoordeeld op duurzaamheid, prijs, planning en communicatie. De keuze viel op Heijmans: voor ons een nieuwe partner.’ Gerke van der Werf, commercieel manager bij Heijmans Woningbouw Noord: ‘Wij hebben een plan gemaakt op basis van de uitvraag. Naast het Programma van Eisen van Patrimonium, hadden wij een lijst met opties. We hebben zelf op locatie opnames gedaan en op basis daarvan bijvoorbeeld geadviseerd te kiezen voor kunststof kozijnen. Ook bleek de staat van de voegen minder goed dan gedacht.’

Planning en budget Heerssema: ‘De bouw is gestart in oktober 2022. Er zat meer tijd tussen de uitvraag en de start van de bouw omdat wij financieel wat uitdagingen hadden en samen met Heijmans hebben onderzocht hoe we toch binnen budget konden blijven. Dat is ook gelukt, omdat het mee bleek te vallen met asbest in de woningen. Daardoor konden we andere zaken toch volledig uitvoeren, zoals het schilderwerk aan de binnenzijde.’

‘D

e samenwerking is erg goed verlopen’

‘B

- Gerke van der Werf

- Berend-Jan Heerssema

ij renovatie kiezen we als het kan voor minimaal label A’

Werkzaamheden Een aantal zaken is bovendien afgestemd met de gemeente, de welstandscommissie en Oving Architekten. Heerssema legt uit: ‘Om het oude dak te kunnen vervangen en te voorzien van betere isolatie, moest de dakrand verhoogd worden. Aan de voorkant is de eerste halve

meter juist verlaagd. Het was een eis van Welstand om de klassieke kleuren uit de jaren zestig - de bouwperiode van dit wooncomplex - terug te brengen. Het gebroken wit en zachtgeel zorgen voor een heel ander aanzicht.’ Van der Werf: ‘De nieuwe zelfsluitende, brandwe-

rende voordeuren passen er qua kleur helemaal bij. We hebben ook de gevel aangepakt en de spouwen nagekeken. De balkons zijn hersteld en gereinigd en er is isolatie aangebracht in de garageboxen. We hebben bovendien in alle woningen een mechanisch ventilatiesysteem geplaatst.’

Verduurzaming Daarmee is het lijstje niet compleet: qua verduurzaming zijn er nog meer maatregelen getroffen.

‘Dit was een label A-renovatie’, aldus Heerssema.

‘Wooncomplexen die op de planning staan voor regulier onderhoud, verduurzamen we ook meteen.

Bij renovatie kiezen we als het kan - zoals hier het geval was - voor minimaal label A; dat lukt echter niet altijd bij oude panden.’ De woningen hebben de aanbevolen kunststof kozijnen gekregen, met HR++-glas. Ze zijn ook gereed gemaakt voor aansluiting op het warmtenet Warmtestad Groningen en de daken zijn voorbereid op de plaatsing van zonnepanelen.

61

WONINGBOUW/RENOVATIE

en e-mail bereiken. Ik bracht regelmatig nieuwsbrieven uit en wie niet digitaal geïnformeerd wilde worden, kreeg alle informatie op papier.’

Ze vervolgt: ‘We hebben de bewoners een boekje gegeven over omgaan met alle nieuwigheden: hoe werkt bijvoorbeeld de mechanische ventilatiebox? Er is bijvoorbeeld een stukje onder de deuren vandaan gehaald, omdat de box verse lucht moet kunnen aanzuigen. Duidelijk uitleggen waarom zoiets nodig is, is heel belangrijk.’

‘H

et is belangrijk om te laten zien dat je er bent’

- Linda Romijn

Bewonerscommunicatie De woningen zijn in bewoonde staat opgeknapt. Heerssema: ‘We hadden bij de uitvraag aangegeven dat we het project totaal wilden uitbesteden, ook de bewonerscommunicatie. Heijmans had nog geen bewonersbegeleiding, maar heeft speciaal iemand aangenomen.’ Van der Werf: ‘Vaak doet de uitvoerder de bewonerscommunicatie. Maar het zat bij ons al in de pijplijn om een aparte bewonersbegeleider in te schakelen. Tijden veranderen: bewoners hebben behoefte aan een snel antwoord op hun vragen.’ Die bewonersbegeleider werd Linda Romijn.

‘Ik heb jarenlang voor woningcorporaties gewerkt en veel ervaring met bewonerscontact. Nu doe ik dat vanuit de aannemer, dat werkt ontzettend goed. Ik was twee dagen per week op de bouw en hield spreekuren, maar ben ook veel bij bewoners thuis geweest. Het is belangrijk om te laten zien dat je er bent en te vragen of er hulp nodig is. Er zijn altijd een paar adressen waar je in samenspraak met de opdrachtgever maatwerk moet verlenen.’

Van der Werf: ‘Heijmans B'woond is ons renovatieconcept voor bestaande woningbouw. Daar hoort ook de bewonerscommunicatie bij én een speciale app. Dat werkte hier fantastisch.’ Romijn beaamt dat: ‘Meer dan de helft van de bewoners maakte gebruik van de app. Hierin zette ik alle informatie over de voortgang en de planning. De chatfunctie is veel gebruikt om vragen te stellen, waardoor ik snel kon antwoorden. Bewoners konden mij ook via mijn 06-nummer, Whatsapp

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

Fotografie: Henri Hendriks

Snel contact

62

Positief Heerssema: ‘We merkten dat Heijmans veel ervaring heeft met renovatieprojecten. We hebben dan ook geen stilstand gehad op de bouw.

De samenwerking is goed bevallen en smaakt naar meer, we zijn erg tevreden. Bij de oplevering waren de bewoners ook positief, een mooie graadmeter dat we het goed gedaan hebben. Het eindresultaat is een wereld van verschil met hoe het eerst was.’ Ook Van der Werf is content: ‘We hebben elkaar echt gevonden. De samenwerking is zo goed verlopen, dat we inmiddels al met een ander project voor Patrimonium bezig zijn.’

RENOVATIE 90 WONINGEN PATRIMONIUM TE GRONINGEN BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Christelijke Woningstichting Patrimonium

Adviseur bouwfysica (luchtdichtheid)

:

Noorman Bouw- en milieu-advies

Aannemer

:

Heymans Woningbouw Noord

Installaties

:

Huisman Warmtetechniek b.v.

Asbest sanering / sloopwerk kozijnen

:

Revoort Circulair Slopen & Saneren

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

ONDERWIJS

RUTGER KOPLANDSCHOOL IN SIDDEBUREN

EEN

NIEUWE SCHOOL OP BESTAANDE BASIS

Het voormalige pand van obs De Springplank in Siddeburen is nu de nieuwe vestiging van de Rutger Koplandschool voor vmbo. De plaatselijke aannemer Fledderman gaf het gebouw een metamorfose, naar een ontwerp van De Unie Architecten.

‘Een schoolvoorbeeld van hoe je omwonenden serieus moet nemen’, lieten buurtbewoners weten toen architect Olaf Janson zijn definitieve ontwerp voor de Rutger Koplandschool in Siddeburen had gepresenteerd. Vanaf het moment dat de gemeente Midden-Groningen De Unie Architecten had aangetrokken, werden buurtbewoners voortdurend meegenomen in de planontwikkeling.

En belangrijker: Janson liet keer op keer zien dat hij ook echt iets deed met hun wensen en ideeën. Zo loste hij de angst dat op het schoolplein te veel “duistere hoekjes” zouden ontstaan op door de benedenverdieping kleiner en de etage iets groter te maken. Deze opbouw werd bovendien zo gepositioneerd dat voor overburen het zicht op de kerktoren intact bleef. De ramen op de verdieping kwamen in de gevel die uitkijkt op de straat, zodat inkijk in de tuinen is uitgesloten.

Een fijner uitzicht De 134 zonnepanelen kwamen alleen op het bovenste dak, terwijl het lage een sedumbedekking kreeg: een veel fijner uitzicht voor zowel de scholieren als de bewoners van de naastgelegen appartementen. Om dezelfde reden werden de installaties – het gebouw is gasloos, Bijna Energie-Neutraal en voldoet aan Frisse Scholen klasse B – “maximaal inpandig” weggewerkt. Janson: ‘We begonnen met een leegstaande basisschool, daar moest circa 250 meter bij aan gebruiksoppervlakte.

We hebben ervoor gekozen om op de begane grond twee vleugels eraf te halen en die ruimte op de verdieping terug te laten komen. Zo creëerden we niet alleen een groter schoolplein, maar werd de etage ook een substantieel onderdeel van de school, met drie lokalen in plaats van één.’

‘E

nthousiaste buurt helpt bij een vlot proces’ - Olaf Janson

63

ONDERWIJS

Weinig nieuw materiaal Projectleider Martijn Woltman van de in Siddeburen zelf gevestigde aannemer Fledderman Bouw legt uit dat de lokalen bleven staan en dat daartussen alles werd gesloopt tot op de fundering, om daar een nieuwe constructie op te zetten. ‘Bouwkundig en logistiek zou het meer voor de hand liggen de hele boel plat te gooien en volledige nieuwbouw te plegen’, zegt hij. ‘Maar het bestaande gebouw was nog niet zo heel oud, zo’n twintig jaar. Bovendien wilden de gemeente en de architect zo min mogelijk nieuwe materialen inbrengen, om grondstoffen en CO2-output te besparen.’

‘K

waliteitsslag voor onderwijshuisvesting’ - Erik Drenth

‘Dat klopt’, zegt Janson. ‘Het nieuwbouwdeel is grotendeels in hout ontworpen, dat kwam zowel de aardbevingsbestendigheid als de duurzaamheid ten goede. Dat levert in combinatie met de oudbouw wel een hybride constructie op. Dat aandachtspunt heeft de aannemer goed opgelost.’ Woltman vergelijkt de bestaande constructie met een kaartenhuis.

‘Maar de nieuwe gelamineerde houten spanten staan er loodrecht op, zodat het gebouw in alle richtingen stabiel is.’

Keramische tegel ‘Het gebouw is door zijn vorm en de transparante gevel helemaal eigentijds,’ vindt Janson, ‘en past tegelijkertijd goed in de bestaande bebouwing.’ Dat komt door de ton-sur-ton kleurstelling die is geïnspireerd op de in het dorp en de regio veel toegepaste rode baksteen.

‘Die hebben we laten terugkomen in een keramisch gevelelement met een verticale richel.

Het profiel, de vorm van het element, is speciaal gemaakt voor dit project. Zo verbinden we de historie van de plek met iets dat klaar is voor de toekomst.’ Woltman: ‘Al deze Moeding-elementen zijn hetzelfde, maar een deel hangt op de kop om de repetitie te breken.

Het profiel van de elementen is uniek.’

Scholenprogramma De Rutger Koplandschool was voor wethouder Erik Drenth van de gemeente Midden-Groningen de laatste die hij opende in het kader van het Scholenprogramma, officieel het Programma Onderwijshuisvesting Aardbevingsgebied, een convenant tussen de NAM en de Groningse gemeenten. ‘Toen in 2015 was vastgesteld dat een groot aantal scholen niet aardbevingsbestendig was, hebben we met de NAM kunnen afspreken dat niet simpelweg een enorme som geld in versterking van de bestaande gebouwen gestoken zou worden, maar dat voor iedere locatie goed gekeken zou worden naar het beste toekomstscenario, ook op onderwijskundig en duurzaamheidsgebied.

Met nog een mooie subsidie erbij van het ministerie van onderwijs, kreeg Groningen zo de ruimte om een grote kwaliteitsslag te slaan op gebied van onderwijshuisvesting.’

In de hele provincie vallen 43 nieuwe en 20 versterkte schoolgebouwen onder het programma. Veertien nieuwe schoolgebouwen, waarin soms meerdere scholen zijn ondergebracht, staan in de gemeente Midden-Groningen. Ook de beide basisscholen van Siddeburen trokken samen in een nieuw gebouw. Het oude pand van obs De Springplank aan de Poststraat

65

ONDERWIJS kwam daarmee vrij voor de middelbare Rutger Koplandschool, die een stukje verderop in een zwaar verouderd jarenvijftiggebouw zat. ‘Toen de stichting VO Eemsdelta had uitgesproken dat ze voor de lange termijn verder wil met deze vestiging in Siddeburen, was voor ons de weg vrij daarin te investeren.’

Lokale betrokkenheid Martijn Woltman noemt het ‘prachtig’ dat Fledderman ‘als middelgrote aannemer’ dit project in eigen dorp heeft kunnen binnenslepen. ‘Je kon inschrijven op basis van het VO, daarna hebben we het ontwerp in bouwteam uitontwikkeld.’ Ook de wethouder vindt het mooi dat de klus bij de plaatselijke bouwer is beland. ‘Je hebt daar als gemeente geen invloed op, het is gewoon een transparante aanbesteding geweest. Maar als je dan uitkomt bij een partij met zo’n lokale betrokkenheid, is dat alleen maar meegenomen.’

Woltman: ‘We hadden veel verschillende soorten materialen nodig: staal, kanaalplaatvloeren, gelamineerde spanten, CLT-vloeren… Om dat in een oververhitte markt allemaal op tijd binnen te krijgen, daar moesten we erg veel energie in steken. Het wordt inmiddels weer iets beter, maar op zeker moment moest je blij zijn dat je überhaupt iets kon krijgen, dan moest je niet ook nog over levertijden beginnen…’ Voor de houtskeletbouw-elementen richtte Fledderman een eigen werkplaats in op de bouwplaats: ‘We hadden iemand van de hsb-fabriek ingehuurd die op het werk die elementen in elkaar heeft gezet. Konden we gewoon een vrachtwagen vol hout laten komen.’

‘V

eel verschillende soorten materialen nodig’

Fotografie: DE UNIE ARCHITECTEN, Henri Hendriks

- Martijn Woltman

De aannemer kon het vernieuwde schoolgebouw op 30 juni opleveren. De feestelijke opening volgt in het nieuwe schooljaar.

RUTGER KOPLAND SCHOOL TE SIDDEBUREN BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Gemeente MiddenGroningen

Architect

:

De Unie Architecten

Detailberekeningen hsb

:

W2N Engineers

Aannemer

:

Fledderman Bouw

Tekst: Arjen Bakker

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS

66

Dakbedekking / sedum / dakbeveiliging

:

Baas Dakbedekkingen B.V.

Leveren, monteren 58 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Vloerafwerking

:

Kumbo Noord

Glas en schilderwerk

:

Kuurman Noord

Anhydrietvloeren, zandcementvloeren, stucwerk

:

Rubingh Afbouw b.v.

Levering gevelbekleding

:

Plastica

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

ONDERWIJS

SCHOLENTRANSITIE IN EEMSDELTA

AARDBEVINGSBESTENDIGE NIEUWBOUW VOOR KINDCENTRUM DELFZIJL WEST In de gemeente Eemsdelta heeft een scholentransitie plaatsgevonden waarbij geen basisschool op zijn plek is blijven staan. De enorme operatie is onderdeel van het Scholenprogramma Noordoost-Groningen: scholen worden versterkt en aardbevingsbestendig gemaakt. Het in mei geopende Kindcentrum Delfzijl West is een van de vele nieuwe kindcentra in de regio.

‘E

en enorme impuls aan de kwaliteit’

- Jan Menninga

Kindcentrum Delfzijl West biedt onderdak aan de basisscholen obs De Optimist, cbs Ravelijn en kbs Sterre der Zee, plus twee peuteropvanggroepen van Kids2b. Wethouder Jan Menninga van de gemeente Eemsdelta: ‘Na een aantal aardbevingen is in 2015 het initiatief genomen tot het aardbevingsbesteding maken van alle scholen in het aardbevingsgebied. Dit is het overkoepelend Scholenprogramma Noordoost-Groningen geworden. De voormalige gemeente Delfzijl greep de gelegenheid aan om de scholen te centraliseren: in een aantal wijken stonden nog scholen uit de jaren zeventig en was er terugloop van het aantal leerlingen. Door aardbevingsbestendige, gecentraliseerde en gasloze scholen te bouwen, slaan we meerdere vliegen in één klap.’

67

ONDERWIJS

Gevelbekleding van Plastica Bianca Uilkema, accountmanager bij Plastica, leverancier van de gevelbekleding: ‘Er is bij Kindcentrum West Delfzijl gekozen voor houten gevelbekleding van het merk Cape Cod, gemaakt van Lodgepole Pine hout. Deze gevelbekleding wordt gemaakt volgens een innovatieve procedure voor houtdroging en verduurzaming. De planken worden afgewerkt met hoogwaardig watergedragen acrylaatlak. Er zit vijftien jaar garantie op het hout en het verfsysteem.’

‘H

et is één geheel: samen en toch eigen’

- Herma Kerssies

Enorme operatie Menninga vervolgt: ‘Kindcentrum Delfzijl West kende een andere beginsituatie, omdat hier het gebouw van de voormalige school De Windroos is blijven staan. Dit gebouw is versterkt en geïntegreerd in de nieuwbouw. Het nieuwe Kindcentrum staat in een drukke wijk, met zowel een verbindingsweg naar het centrum als naar de Eemshaven. We wilden de verkeerssituatie goed regelen, het nieuwe gebouw architectonisch laten passen in de buurt, en draagvlak creëren in de buurt voor de nieuwe situatie.’

Met de schoolbesturen en partners is het Programma van Eisen opgesteld, met onder andere het aantal vierkante meters dat de scholen nodig hadden. Menninga: ‘Ook hebben we vanaf 2018 informatieavonden gehouden, zodat omwonenden en andere betrokkenen vanaf het begin konden meedenken. Tegen het Kindcentrum was geen bezwaar, maar de verkeersmaatregelen waren zeer ingrijpend: een nieuw fietspad, rotonde, verkeersdrempels, honderd parkeerplaatsen en een ‘kiss & ride-strook’. De verkeerssituatie vraagt nog steeds onze aandacht, er zijn zaken die nog wat beter kunnen.’

Uilkema vervolgt: ‘De architect had de maatvoering en dikte al uitgewerkt en wilde reliëf aanbrengen op de gevel. We hebben monsters aangeleverd, zodat de architect het repeterende patroon kon uitleggen. Qua kleur is gekozen voor RAL 8016, deze matcht bij het metselwerk van het bestaande schoolgebouw.’

Plastica biedt bij grotere projecten kosteloos projectbegeleiding. Uilkema: ‘We komen langs op de bouw en leggen uit hoe de gevelbekleding volgens de voorschriften aangebracht moet worden, zodat opdrachtgevers gedekt zijn voor garantie.’ Ze benadrukt: ‘Het toepassen van deze gevelbekleding draagt bij aan CO2-neutraal bouwen. Het hout wordt met watergedragen verf behandeld, verduurzaamd en drie keer gedroogd.

Het is een milieuvriendelijk en bewezen product, bestand tegen wisselvallige weersomstandigheden.’

Twee keer zo groot Herma Kerssies, projectarchitect van BDG Architecten: ‘Na een architectenselectie door de gemeente kregen wij in november 2018 de opdracht voor dit project. We hebben goed gekeken naar het bestaande gebouw en wat daarin opviel. We hebben de nieuwbouw – die twee keer zo groot is – minder massief laten lijken door de gevel te laten verspringen; hout is de basis, met daartussen verschillende kleurvlakken. Zo zie je elke keer een ander stukje gebouw, waardoor het kindcentrum niet heel groot oogt. Het bestaande gebouw heeft schuine kappen, die hebben we op de nieuwbouw terug laten komen om er één geheel van te maken.’

De architect vervolgt: ‘In het Programma van Eisen hadden de scholen aangegeven hoeveel ruimte ze nodig hadden en hoe ze lesgeven.

‘M

et 3D BIM visueel door het gebouw lopen’ - Mark Zijnge

Elke school heeft zijn eigen plek en eigen indeling gekregen. De gemeente had daarnaast eisen en wensen qua duurzaamheid, budget en bouwvolume. Bovendien moesten we rekening houden met logistiek: het parkeren en de verkeersafwikkeling. We hebben de ontsluiting via de Jachtlaan gedaan en een duidelijke routing aangegeven.’

Een gezamenlijk hart Over het interieur vertelt Kerssies: ‘Van binnen oogt het licht en transparant. Je ziet dat de scholen verschillende onderwijsvisies hebben, toch is het één geheel. Er is een groot gezamenlijk hart waar ze kunnen samenwerken en samenkomen. De scholen delen de keuken en in het midden is een grote tribunetrap waar ze voorstellingen kunnen houden. In de randen van het gebouw zit iedereen op zijn eigen plek en geven de scholen onderwijs zoals zij dat het liefste doen. Die balans zit er mooi in: samen en toch eigen.’

Slim bouwen met 3D BIM Mark Zijnge, projectleider bij Hesco Bouw: ‘Hesco Bouw is onder andere gespecialiseerd in scholenbouw, we doen met regelmaat scholen van deze omvang en groter. Door onze expertise en ervaring hebben wij dit aanbestedingsproject tegen een goede prijs binnen 69

ONDERWIJS

Klaar voor de toekomst Zijnge besluit: ‘Tijdens dit project kwam een aantal uitdagende factoren samen: de coronatijd, de oorlog in Oekraïne en enorme prijsstijgingen. Gelukkig was de samenwerking goed, we hebben met z’n allen de schouders eronder gezet. Door op tijd aan de bel te trekken en goed te overleggen hebben we uiteindelijk een mooi gebouw opgeleverd.’

Kerssies: ‘We hebben met veel partijen te maken gehad. Alles bij elkaar brengen en houden kostte af en toe wat extra inspanning, maar dat is het waard geweest.’ Menninga: ‘Het was een hele uitdaging, maar het is een mooi gebouw geworden dat keurig past in het beeldkwaliteitsplan.

Het Kindcentrum is aardbevingsbestendig, gasloos en klaar voor de toekomst.

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

Fotografie: Henri Hendriks

kunnen halen. Onze interne processen zijn optimaal ingericht op dergelijke projecten en we en werken met vaste onderaannemers. Ook met BDG Architecten werken we vaker samen.’

KINDCENTRUM DELFZIJL WEST TE DELFZIJL BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Gemeente Eemsdelta

Zijnge vervolgt: ‘Dit project kende een aantal uitdagingen. We hebben het bestaande schoolgebouw gedeeltelijk gesloopt: ongeveer de helft is blijven staan. Daar moest de nieuwbouw in worden geïntegreerd en dat heeft wel wat voeten in aarde gehad. Omdat wij werken met BIM, het Bouw Informatie Systeem, kunnen we slim bouwen. We hebben het bestaande gebouw in 3D laten inmeten en een 3D-scan gemaakt.

Die hebben we verwerkt in ons 3D-programma, en daarin hebben we ook de 3D-modellen van de architect en constructeur gezet. Vervolgens heeft de installateur zijn installatie- en kanalenwerk, LBK’s en leidinggoten in 3D hierin verwerkt, en wij onze toeleveranciers van onder meer staalconstructies, vloeren, houtskeletbouw en diverse losse componenten. Hierdoor konden we visueel door het gebouw lopen om alles constructief en installatietechnisch op de goede plek te krijgen.’

Architect

:

BDG Architecten

Bouwmanagement

:

Project- en Bouwmanagement Giezen

Aannemer

:

Hesco Bouw

Installateur

:

Damstra Installatietechniek

Detaillering Zijnge: ‘Het Kindcentrum is rijkelijk gedetailleerd aan de buitenkant, dat was vrij bewerkelijk, maar het is gelukt en mooi geworden. De gevelbekleding moest ook volgens een bepaald reliëf aangebracht worden. Wij werken regelmatig samen met Plastica, de leverancier van de gevelbekleding. We zijn bekend met hun producten, dus dat is ook goed gelukt.’ Over het interieur vertelt de projectleider: ‘Er was gekozen voor Solarlux vouwdeuren naar de lokalen toe. Deze deuren waren voor ons nieuw: ze gaan ontzettend gemakkelijk open en vouwen helemaal op, waardoor je een mooie ruimte krijgt en de lokalen worden uitgebreid met het aansluitende leerplein. Deuren zet je normaalgesproken pas tijdens de afbouw erin, maar deze zijn ook deels in de vloer verwerkt. Daarom moesten we van tevoren goed uitzoeken hoe we dit gingen aanpakken.’

‘O

nze gevelbekleding draagt bij aan CO2neutraal bouwen’ - Bianca Uilkema

70

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Bouwmaterialen

:

Bouwcenter Meijer Foxhol

Leveren, installeren brandmeldinstallatie en de inbraakinstallatie

:

DG beveiliging en communicatie

Leveren, monteren 108 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Terreinriolering

:

Vedder BV

Levering Cape Cod gevelbekleding

:

Plastica

Gietvloeren

:

Verbion Vloeren

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

ONDERWIJS

FERINGA BUILDING GRONINGEN

AARDBEVINGSBESTENDIG STUDEREN OP DE ZERNIKE CAMPUS Aardbevingsbestendig studeren. Dat kan over niet al te lange tijd in Feringa Building op de Zernike Campus van de Rijksuniversiteit Groningen. Het 64.000 m2 grote, 260 meter lange en 63 meter brede complex is vernoemd naar de noordelijke Nobelprijswinnaar Ben Feringa. De hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen won in 2016 de Nobelprijs voor Scheikunde. De eerste fase van het complex wordt na de zomer van 2024 in gebruik genomen. De totale operatie moet in 2026 gereed zijn.

Feringa Building is bestemd voor natuur- en scheikundestudenten en biedt straks onderdak aan 1.400 studenten en 850 medewerkers. Het complex vergt een investering van 250 miljoen euro, geldt als een van de grootste bouwprojecten van ons land en wordt uitgerust met de meest indrukwekkende laboratoriumfaciliteiten van Nederland. Het gebouw levert straks een belangrijke bijdrage aan internationale

onderzoeksgebieden zoals chemical engineering, (nano-)technologie, materiaalonderzoeken en astronomie.

De bouwers Ballast Nedam is verantwoordelijk voor de ruwbouw, afbouw en gevels en werkt daarbij onder meer samen met ingenieursbureaus ABT Wassenaar (ABT Wassenaar VOF), Ector

Hoogstad Architecten (EHA) en De Groot-Lammerink Installatiecombinatie B.V. Deze laatste is een samenwerking tussen De Groot Installatiegroep en Lammerink Installatiegroep. Het project is traditioneel aanbesteed. De eerste plannen kwamen in 2014 op tafel en in de zomer van 2019 werd met de werkzaamheden gestart. Het constructieve ontwerp heeft als bouwmethodiek vanaf de 71

ONDERWIJS begane grondvloer op te bouwen met prefab kolommen, prefab balken, breedplaatvloeren en in het werk gestorte stabilisatiewanden.

Menselijke maat Het ontwerp voor het zes bouwlagen tellende gebouw (de zesde is voor technische installaties) is afkomstig van Ector Hoogstad. Vanwege de enorme omvang heeft de architect de opdracht vertaald naar een ontwerp met een menselijke maat. De oplossing is gevonden in een W-vormige gebouwstructuur met trapeziumvormige tussenruimtes. Deze ruimtes zijn vervolgens ingevuld met vier ‘verborgen tuinen’ en één met een atrium. Kantoren en labs kijken uit op het groen. Voordeel van die structuur is dat het ook ruimte voor toekomstige uitbreidingen biedt. Om het atrium heen zijn de onderwijs- en presentatiezalen gesitueerd. Met een dubbelhoge passage met entrees, studieplekken, een restaurant en toegang tot alle trappen en liftkernen wil EHA een gemoedelijke sfeer scheppen, mede omdat het transparant is, op de middagzon is gesitueerd en zich aansluit bij de campus.

Melkmeisje Er is gekozen voor een bijzondere constructiemethode. ‘In vaktermen spreken we over het melkmeisje’, zegt Rob Bakker van abtWassenaar. ‘Het komt erop neer dat we de kolommen aan de buitenzijde laten hangen. Ze lopen dus niet door tot aan de begane grond. Door op deze manier te werken worden de krachten afgeleid naar de vakwerkconstructie in de dakopbouw. De twee middelste kolommen dragen hun krachten weer over aan de fundatie.’

De melkmeisjes van Feringa Building zijn a priori ontwikkeld vanuit de wens van EHA voor meer vrije ruimte om het gebouw heen op de begane grond. ‘Daarom zijn delen van de voorzijde van het gebouw opgehangen aan de melkmeisjes. Uiteraard zijn ze vervolgens ook aardbevingsveilig uitgevoerd.’ Als verantwoordelijke man voor de constructie geniet Bakker van deze complexe klus. ‘We zijn grote projecten gewend, maar dit is echt baas boven baas. Dit is iets waar heel Nederland trots op mag zijn.’

Van Dorp ondersteunt bij opleveren laboratoriuminrichting Op de hogere verdiepingen van het gebouw zijn flexibele vloervelden gesitueerd voor laboratoria en kantoren. Vanwege de temperatuurstabiliteit bevinden de labs zich steeds aan de noordgevels. De bovenste laag van het gebouw bestaat uit een reusachtige installatieruimte waarvan het dak wordt gebruikt voor energieopwekking. Het bijzonder aan de labs is dat ze onderling uitwisselbaar zijn, bijvoorbeeld een fysisch lab kan vrij eenvoudig naar een (bio)chemisch lab worden omgezet.

Het inrichten van de laboratoria voor de Feringa Building is door de RUG gegund aan het Duitse Wesemann. Het bedrijf heeft een belangrijk rol in de afbouwfase: zo’n 3 km aan labtafels, 3.500 gastappunten, 450 zuurkasten, 35 laserlabs (klasse 3B en 4) en 9 klimaat- en koudekamers. Jan Kees Sikkens, vestigingsleider Van Dorp Groningen: ‘Wij als van Dorp zijn gevraagd om Wesemann Benelux BV te ondersteunen bij de opleveren van de laboratorium inrichting. Vanwege de goede samenwerking, kennis en kunde van de medewerkers van Van Dorp helpen wij vervolgens om de installaties af te ronden. Samenwerken in de installatietechniek is een kwaliteit bij Van Dorp.

de rest van het gebouw te beperken. Voor de fundering zijn trillingvrije en grondverdringende Fundex palen 30 meter diep de bodem in geboord. Ook de keuze om het bovenste deel van het complex zo licht mogelijk uit te voeren met aluminium puien en een stalen dakopbouw, draagt bij aan die veiligheid. Nog een andere bijdrage zijn de aanzienlijk grotere dilatatienaden (15 cm).

Tijdwinst Het aardgasvrije complex wordt voorzien van 900 m2 zonnepanelen, 23 luchtbehandelingsunits (totale capaciteit 900.000 m3/h), verwarmingsvoorzieningen (5.000 kW) en koelinstallaties (5.000 kW). Binnen het gebouw zijn 350 kilometer databekabeling, 17.000 lichtarmaturen, 45 kilometer leidingwerk (voor centrale verwarming, gekoeld water en sanitaire leidingen) en 45 kilometer elektrabekabeling aangebracht.

‘G

rote projecten gewend, maar dit is echt baas boven baas’

- Rob Bakker

Bodemtrillingen opvangen Nog meer veiligheid is gecreëerd door alle gebouwen van zware stabiliteitswanden te voorzien. Per bouwblok staan twee van deze wanden in elke hoofdrichting. De trillingen uit de bodem worden via grote funderingsblokken op de wanden en daarmee op het hele gebouw overgedragen. Wanneer de trillingen te groot worden, kunnen de wanden gecontroleerd scheuren om daarmee de krachten op 73

ONDERWIJS

‘G

ekozen voor een niet alledaagse manier van werken’

- Wiljan Eerland

Wiebertjes vorm

Wiljan Eerland van De Groot Installatiegroep is namens de combinatie verantwoordelijk voor het installatietechnische werk, inclusief 10 jaar onderhoud. ‘Dit is een van de grootste klussen die we aangenomen hebben. Ik heb ook gewerkt aan het Forum in Groningen. Die bouw was ook complex. Toch is dit een niveau hoger’, vertelt de projectdirecteur. Er is gekozen voor een niet alledaagse manier van werken. Alle hoofdtransportvoorzieningen worden modulair samengebouwd in de werkplaats in Hengelo en daarna compleet geleverd en gemonteerd in het project. In Hengelo heeft De Groot Installatiegroep een werkplaats opgezet, waar de ideale bouwomstandigheden zijn gecreëerd. ‘Hier kunnen we efficiënt werken zonder het rumoer en de afleiding van een bouwplaats. Op deze manier kunnen we de kosten verlagen en een constante kwaliteit garanderen. Bovendien scheelt dit maanden werk.’

De komende jaren is er nog genoeg werk te doen voor de samenwerkende installateurs. Feringa Building is gasloos en krijgt stroom van 900 m2 aan zonnepanelen.

FERINGA BUILDING GRONINGEN BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

RUG

Architect

:

Ector Hoogstad Architecten

Adviseur

:

DGMR

Adviseur brandklasse traptreden entreegebouw

:

Munnik Brandadvies

Bouwdirectie

:

Stevens Van Dijck Bouwmanagers en Adviseurs

Constructeur

:

abtWassenaar

Hoofdaannemer Bouw

:

Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Noord

Hoofd aannemer Installatie

:

Bouwcombinatie De Groot Installatiegroep

Vooroplopen Hij is trots op deze bijzondere manier van werken. De Groot Installatiegroep loopt hiermee namelijk volgens hem landelijk voorop. ‘Als we niet op deze manier hadden kunnen werken, waren we er niet aan begonnen. De vertraging en de verliezen waren namelijk niet te overzien geweest. We zetten ons op deze manier duidelijk op de kaart en dat is een goede zaak, want ik werk bij een ambitieus bedrijf.’ Eerland is trouwens zeer te spreken over de samenwerking binnen het project.

‘Het contact met de opdrachtgever en de adviseurs is bijzonder goed.

Iedereen wil er duidelijk iets bijzonders van maken. Je houdt daarom

Fotografie: Gerrit Leffering, Marjan van Soelen, Jeroen de Lezenne Coulander

Een niveau hoger

zo veel mogelijk rekening met elkaar. Dat heb ik echt wel anders meegemaakt.’ Hij geniet duidelijk van deze bijzondere opdracht. ‘Professor Feringa bezoekt regelmatig scholen om over de wetenschap te vertellen.

Een betere manier om jongeren voor techniek enthousiast te maken kan ik me niet voorstellen. Als vakman word ik daar vrolijk van.’

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Installatiewerk

:

Van Dorp Installatietechniek

Bouwkundige plafonds

:

Integra Klimaatplafonds B.V.

Terreinriolering

:

Vedder BV

Gevelplaten

:

Aldowa Composites

Leveren, monteren 750 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Martin Laning

Voor de afwerking van de Z-vleugels van het Feringa Building is in overleg met architect EHA om de ca. 12000 m2 kozijnen en vliesgevels in combinatie met ca. 18.000 geanodiseerde aluminium composiet panelen uit te voeren. Daarbij is gekozen voor een karakteristieke ‘wiebertjes’ vorm die geëngineerd, geproduceerd en gemonteerd zijn door Aldowa. De panelen zijn in 5 anodisatietinten uitgevoerd: 4x grijs en 1x champagne.

75

BEDRIJFSPAND

CONSTRUCTABOUW HEERENVEEN

EEN NIEUW BEDRIJFSPAND AAN SNELWEG A7 76

BEDRIJFSPAND

Voor eigenaar/aannemer Martha Smit van Constructabouw bv in Heerenveen was het een bijzondere periode. Ze bouwde in eigen beheer een nieuw bedrijfspand op een prachtige zichtlocatie aan de A7. Met de stijgende kosten was het budget de grootste uitdaging, geeft ze toe. ‘Maar ik ben blij met wat er nu staat.’

Duurdere bouwmaterialen en hogere lonen maakten het voor Smit noodzakelijk om blijvend de kosten te bewaken en zo nu en dan een concessie te doen in de keuze van de materialen. ‘Je ziet het overal in de zakelijke en particuliere bouw. De prijzen zijn met twintig procent gestegen. De prijs bepaalt vaak de keuze. Hier en daar ga je over het budget of moet je kiezen voor ander materiaal.’

Drie C’s In december 2020 kon het stuk grond aan het Businesspark Friesland-West nummer 25 worden aangekocht. Het ontwerp van het nieuwe bedrijfspand werd gemaakt door buurman Sipma Architecten.

‘We werken dagelijks met verschillende architecten.

Welke architect betrek je bij je eigen bouwproject?

We hebben uiteindelijk gekozen voor de architect die het dichtst bij ons nieuwe pand in de buurt zit. Sipma zit in dezelfde straat’, zo legt Smit de keuze uit.

Voor architect Jetze Sipma was de plek aan de A7 reden om te kiezen voor een sprekende voorgevel, zodat het nieuwe pand van Constructabouw goed herkenbaar is aan de snelweg. Een subtiele leidraad in zijn ontwerp waren de drie C’s waarvoor het bouwen aannemingsbedrijf staat: Creatief, Concreet en Constructief. ‘In iedere gevel is een C verwerkt, als je goed kijkt’, aldus Sipma, die laat weten dat het zijn laatste project was als zelfstandig architect. Zijn bedrijf ging per 1 september 2022 verder onder de naam Studioos na een fusie met architectenbureau Oudenaarde uit Akkrum.

Om kosten te besparen koos Smit uiteindelijk voor aanzienlijk goedkopere gevelbeplating op het nieuwe bedrijfspand. ‘Het leverde een behoorlijke kostenbesparing op. Ik was bang dat ik de nieuwe gevelplaten in corten- of roestkleur niet mooi zou vinden, maar ik was blij verrast toen de eerste plaat was aangebracht.’

Dubbelfunctie Met de dubbelfunctie van zowel klant als aannemer zag Smit tijdens het bouwproces weer eens dat de klant veel keuzes moet maken. ‘Als aannemer weet je wat erbij komt kijken. We doen dit soort projecten dagelijks. Een uitdaging was wel om eigen mensen hiervoor vrij te plannen. Als klant moet je alle keuzes maken: van installatietechniek tot vloerbekleding en van verlichting tot inrichting. Op het ene vlak doe je wel concessies en op het andere niet. Al met al hebben we het budget wel wat overschreden, maar de kosten zijn de pan gelukkig niet uitgerezen.’

‘H

et budget was de grootste uitdaging’

- Martha Smit

77

BEDRIJFSPAND

‘G

ekozen voor sprekende voorgevel’

- Jetze Sipma

Andere setting Met de hulp van bekende onderaannemers van Constructabouw werd de bouw uitgevoerd.

‘Het pand is op traditionele wijze gebouwd.

Het is een utiliteitspand met de gebruikelijke staalconstructies als basis, betonvloeren en dak- en wandbeplating. Omdat we de onderaannemers goed kennen, verliepen de samenwerking en communicatie heel goed’, zegt Smit. Projectleider Frans Kloosterman van Huisman Installatietechniek werkte al vaker samen met Constructabouw. ‘Maar deze keer waren ze zelf klant. Zo zagen we elkaar in een heel andere setting’, aldus Kloosterman. ‘Korte lijntjes met de opdrachtgever, andere onderaannemers en architect zorgden voor een goede samenwerking binnen het bouwteam.’

Domotica de luchtkwaliteit per kantoor gemeten die de ventilatiestand automatisch verhoogt of verlaagt, afhankelijk van de gemeten kwaliteit.’

Huisman verzorgde de totaalinstallatie in het nieuwe bedrijfspand. Duurzaamheid stond voorop bij het aanbrengen van een klimaatinstallatie met twee warmtepompen, een warmte-terugwin ventilatiesysteem, zonnepanelen en energiezuinige ledverlichting. ‘En waar nodig was er goed overleg met de interieurarchitect.’ Bijzonder aan het installatiewerk was het aanbrengen van een domotica (KNX) systeem, legt Kloosterman uit. ‘Dit systeem zorgt voor meer comfort en bedieningsgemak voor verlichting en klimaatsturing. Via een app op telefoon of tablet kunnen de temperatuur en verlichting bediend worden. Ook wordt

Nieuwe fase De puntjes moeten nog op de i gezet worden en dan kan het nieuwe pand, op slechts 400 meter van de huidige locatie, betrokken worden. Het nieuwe bedrijfspand luidt een volgende fase in voor Constructabouw, aldus Smit. ‘In het huurpand groeiden we vooral in de werkplaats uit ons jasje. We hebben nu meer ruimte voor doorgroei en we zitten op een mooie zichtlocatie.’

BEDRIJFSPAND CONSTRUCTABOUW TE HEERENVEEN BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Smit Beheer BV

Aannemer

:

Constructabouw B.V.

Architect

:

Studioos

Fotografie: Henri Hendriks

Opdrachtgever Martha Smit en de welstandcommissie waren meteen blij met het ontwerp, waarin rode en roomwitte kleuren van naburige panden de boventoon voeren. ‘De voorgevel is uitgekraagd en zorgt voor een mooie dynamiek aan de A7. De werkplaats aan de achterkant van het pand is lager en door de zwarte kleur minder opvallend’, aldus Sipma.

‘B

ijzonder aan het installatiewerk is de domotica’

Leveren en installeren van de brandmeldinstallatie

:

DG beveiliging en communicatie

Installateur

:

Installatiebedrijf Huisman B.V.

Staalconstructie

:

Velas Jonker

Metselbedrijf

:

Zuidema Metselwerken B.V.

Leveren, monteren 13 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Afvalverwerking

:

Spelt Afvalverwerking

Tekst: Yke Bremer

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS

- Frans Kloosterman 79

BEDRIJFSPAND

AV E K S U R H U I S T E R V E E N

BEDDENFABRIEK KIEST VOOR DUURZAME NIEUWBOUW Het is een begrip in Surhuisterveen en omstreken sinds de oprichting in 1927: beddenfabrikant Avek. Sinds 1932 gehuisvest in het pand aan de Groningerstraat 98, een pand dat inmiddels niet meer aan de eisen van de tijd voldoet.

En dat bovendien middenin een woonwijk ligt, waardoor het vrachtverkeer steeds een grotere wissel trekt op de leefbaarheid van de wijk. Tijd voor een nieuw pand op een locatie - 400 meter verderop.

80

‘Het oude gebouw tocht en is in de winters te koud’, zegt Roelf Jan Kok, directeur van Avek.

‘Niet een ideaal klimaat voor onze werknemers.

En het huidige pand zit logistiek gezien aan zijn maximale belastbaarheid. Dit waren de belangrijkste redenen om te kijken naar twee opties: renovatie van het huidige pand of nieuwbouw op een andere locatie.’

Renovatie versus nieuwbouw Het idee voor renovatie was echter al snel van de baan, het kostte net zoveel als nieuwbouw en je bleef de beperkingen van een oud pand houden. Dus was het zaak om een geschikt terrein te vinden met voldoende capaciteit om Avek te huisvesten, inclusief een eventuele uitbreiding in de toekomst. Kok: ‘De gemeente Achtkarspelen wilde graag het bedrijf be-

BEDRIJFSPAND

‘B

innenklimaat en logistiek waren redenen voor nieuwbouw’

- Roelf Jan Kok

houden voor Surhuisterveen en heeft geholpen met het zoeken naar een nieuwe locatie.’ Die plek werd gevonden, slechts 400 meter verderop. Een particulier perceel waarop bomen stonden, werd aangekocht en ontwikkeld. En voor de toekomstige uitbreiding werd alvast van de gemeente het trainingscomplex van de plaatselijke voetbalclub aangekocht. Dit complex is tot minimaal augustus 2028 nog in gebruik als sportveld.

Vakmanschap De eigenaren van Avek bouwen voort op traditie en streven in hun producten een hoge kwaliteit na. Het was voor hen logisch om dit project in eigen hand houden en zelf de bouwpartijen te kiezen. Allereerst werd Architectuurstudio SKA ingeschakeld. Architect Jetze Kuipers legt uit hoe hij tot het ontwerp van het nieuwe fabriekspand kwam: ‘Dit familiebedrijf hecht aan tradities en daar past een snelle box van glas totaal niet bij. Het kantoor moest vakmanschap uitstralen met een retro look.’

Die uitstraling werd gerealiseerd met een rode steen die qua kleur dicht bij de kleur komt van de vroegere arbeiderswoningen die naast het perceel staan. Het nieuwe pand vormt daarmee een mooie overgang tussen de woningen van Surhuisterveen en het naastgelegen bedrijventerrein. Kuipers: ‘Het is een formeel en monumentaal gebouw, met hoge kruisramen. De knik in de gevel opent zich wanneer je erlangs rijdt. De aanblik van het geheel is statig en no-nonsens, waarden waar het bedrijf Avek ook voor staat.’

Circulaire gevel Jorritsma Bouw werd aangesteld als hoofdaannemer, namens het bouwbedrijf hield Jeroen Hermans zich bezig met de uitvoeringscoördinatie. Het gehele bouwplan is ontwikkeld in de tijd waar net de topprijzen voor bouwmaterialen bereikt werden. Hermans: ‘Op alle punten zijn er daardoor wel keuzes gemaakt om dit project redelijk binnen het budget te houden.’ Dit resulteerde in een traditionele bouw met een fundering op staal, een betonvloer in de bedrijfshallen en kalkzandstenen wanden.

De buitengevel werd uitgevoerd in een ClickBrick systeem: het circulaire droogstapelsysteem, waarbij de handgevormde gevelbakstenen gekoppeld worden door roestvrijstalen bevestigingsclips en spouwankers. Hermans legt uit: ‘Je kunt dit systeem te allen tijde weer uit elkaar halen en hergebruiken. Een innovatieve toepassing om de duurzaamheid van dit pand te garanderen.’ Kok vindt het een goede keuze: ‘Met dit pand zijn we klaar voor de toekomst, hopelijk geven wij te zijner tijd ook het bedrijf weer door aan de jongere generatie. Met deze nieuwbouw is dat gewaarborgd.’

Aansluiten bij de normen De samenwerking tussen alle partijen liep goed. Er werd gezocht naar kwaliteitsvolle, liefst lokale bedrijven die aansloten bij de normen van de directie van Avek. Johan van der Wijk van W2N Engineers verzorgde de constructie- en detailberekeningen van het ontwerp. ‘Voor de vier grote hallen hebben we geprobeerd zo weinig mogelijk tussenkolommen toe te passen. Dit is gerealiseerd door het gebruik van liggers met een vrije overspanning

‘H

et pand straalt vakmanschap uit, net als het bedrijf zelf’

- Jetze Kuipers 81

BEDRIJFSPAND

‘T

oepassing van ClickBrick garandeert de duurzaamheid van dit pand’ - Jeroen Hermans

Brandveilig

Boven op het dak zijn zonnepanelen geplaatst.

Kok legt uit: ‘Het gehele pand is gasloos, met warmtepompen worden de vloeren in de bedrijfshallen en het kantoor verwarmd. Buiten zijn vier laadstations voor elektrische auto’s neergezet. Die worden in de toekomst uitgebreid.’

De duurzaamheid van de bedrijfshal en het kantoor werd ook naar buiten toe doorgetrokken. Architect Kuipers: ‘Voor het kantoorpand is een vijver gemaakt. Die weerspiegelt niet alleen prachtig het gebouw, maar heeft bovendien tot doel om het hemelwater op te vangen.’

En ook aan de flora en fauna in de omgeving is gedacht: met een egelhotel, vogelhuisjes, vleermuiskasten en een bloemenweide wordt gezorgd voor meer biodiversiteit.

‘I

nnovatief stalen frame voor de brandoverslag’

AVEK TE SURHUISTERVEEN BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Avek BV

Architect

:

Architectuurstudio SKA

Installatie-adviseur

:

Damstra Installatietechniek

Hoofd constructeur

:

W2N Engineers

Aannemer

:

Jorritsma Bouw

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS

Fotografie: Henri Hendriks

Duurzaam en natuurinclusief

De partijen hadden regelmatig overleg, waarbij de directie van Avek samen met de projectleider van Jorritsma Bouw het bouwproces goed onder controle had. Zo is een gezamenlijke inspanning geleverd om de beddenfabrikant ook voor de lange termijn voor Surhuisterveen te behouden.

Leveren, installeren brandmeldinstallatie, inbraakinstallatie en de camera observatie installatie

:

DG beveiliging en communicatie

Leverenmonteren 58 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Grondwerk en riolering

:

Holtrop Grondwerken B.V.

Aanbrengen ClickBrick metselwerk

:

Oegema Metselwerken B.V.

Staalconstructie

:

Wichers Metaal b.v.

Vriezenveen

Kramerijen, Hang-en Sluitwerk, Sluitsystemen

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Ietsje de Boer

van 22,5 m op een onderslagligger voorzien van tussenkolommen met een hart op hart van 15 m. Deze oplossing komt de optimalisatie van de bedrijfsactiviteit zeer ten goede’, weet Van der Wijk. De grote contouren konden worden gerealiseerd met gangbare staalprofielen.

W2N Engineers zorgde voor een innovatie op het gebied van brandveiligheid. Van der Wijk: ‘Tussen de vijf op zichzelf staande brandcompartimenten zijn brandwerende panelen toegepast. Bij de eventuele brandoverslag van de inpandige hoeken hebben we gekozen om een los brandwerend frame toe te passen. Dit frame houdt de brandscheiding langer overeind, waardoor er geen noodzaak was om bij de grote entreepui brandwerende voorzieningen te treffen.’

- Johan van der Wijk 83

BEDRIJFSPAND

NIEUWBOUW VOOR GROEIEND MEGAHOUT IN DRACHTEN

DUURZAME PRODUCTIEEN OPSLAGHAL KLAAR VOOR DE TOEKOMST Megahout groeit en liet daarom een nieuwe productie- en opslaghal met kantoorruimte bouwen naast de bestaande locatie op Bedrijvenpark A7 Noord in Drachten. Met het bestaande gebouw won Dorenbos Architekten in 2008 de Vredeman de Vriesprijs voor Architectuur. Bouwer was destijds Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD). Voor de De nieuwe hal is geen kopie van zijn voorganger, maar is

‘H

uniek door de enorme lichtstrook.

- Willem Jan Hemmes

nieuwbouw werden opnieuw Dorenbos en BGDD gevraagd.

84

out heeft de laagste klimaatimpact van alle bouwmaterialen’

BEDRIJFSPAND

Natuurlijk daglicht

Timber Products Amsterdam Investeringsmaatschappij Quadrum Capital is sinds 2022 grootaandeelhouder van Megahout. Hemmes: ‘Dat zijn ze ook van Stora Enso Timber DIY in Amsterdam: een producent en leverancier van gecertificeerde houtproducten aan de doe-het-zelf markt. Recent hebben we dit bedrijf overgenomen, de nieuwe naam wordt Timber Products Amsterdam. We doen de bedrijfsvoering vanuit Drachten, maar de vestiging in Amsterdam blijft. Met de overname van dit bedrijf wordt Megahout een leidende speler in de woningbouw-, doe-het-zelf én agrarische sector met meerdere locaties en genoeg capaciteit om gestaag door te groeien. We produceren en leveren nu niet alleen aan de houtverwerkende industrie en producenten van agrarische kisten, maar ook aan de doe-het-zelfmarkt.’

‘W

Over de nieuwbouw vertelt Hemmes: ‘Onze originele pand is 14.000 m2 groot. We hebben er 5.000 m2 bijgebouwd. De nieuwe opslaghal is 2.500 m2, de productiehal is 2.250 m2 en de kantoorruimte is 200 m2 groot. Op het dak liggen 1.400 pv-panelen.’ Architect Anne Dorenbos over het ontwerp: ‘Het is geen kopie van het bestaande gebouw, het is volslagen anders: eenvoudiger, maar net zo functioneel.’

De enorme lichtstroom maakt het wel een herkenbaar en uniek gebouw. De architect: ‘We wilden voldoende natuurlijk daglicht creëren: door het plaatsen van een glasstrook is overdag geen elektrisch licht nodig.’

- Anne Dorenbos

Alles onder één dak

e wilden voldoende natuurlijk daglicht creëren’

Verantwoord geproduceerd Hemmes vervolgt: ‘Wij werken alleen met vurenhout uit duurzaam beheerde bossen in Scandinavië, de Baltische Staten en Duitsland. We hebben de bekende certificeringen, zoals FSC en PEFC, maar ook STIP. Met dat keurmerk garanderen we dat we uitsluitend verantwoord geproduceerd hout inkopen en verkopen.’ De vraag naar hout neemt toe in de bouw, constateert de commercieel directeur. ‘Hout is een hernieuwbaar en oneindig bouwmateriaal, het heeft de laagste klimaatimpact van alle bouwmaterialen. Hout slaat CO2 op gedurende zijn hele levensduur. Ook kan het prima in combinatie met staal en beton worden gebruikt.’

Dorenbos vervolgt: ‘We hadden een bepaalde afmeting kavel ter beschikking en we hadden te maken met stedenbouwkundige uitgangspunten en een beeldkwaliteitsplan. Bovendien waren de ruimte en logistiek belangrijk: hoeveel ruimte is in de productiehal nodig voor de nieuwe schaaflijn, tot hoever en hoe hoog wordt het hout opgestapeld in de opslag? Hoe ziet de interne logistiek eruit: waar steekt men de hal over? Rekening houdend met alle parameters hebben we een ontwerp gemaakt voor het best mogelijke gebouw. Net als vroeger bij een boerderij, waarbij alles onder één dak gebeurde, verdient bij een bedrijfsgebouw als dit ook het geheel de aandacht: alles onder één dak, als eenduidig volume.’ Hij voegt daaraan toe: ‘Jan Sijbesma en ik kennen elkaar goed.

De nieuwbouw was onder andere nodig om plaats te bieden aan de nieuwe, geavanceerde schaaflijn van Megahout: hiermee kan nog efficiënter worden gewerkt. Megahout is 25 jaar geleden opgericht door directeur Jan Sijbesma en sinds 2013 gevestigd aan de Pascallaan in Drachten. Commercieel directeur Willem Jan Hemmes: ‘Megahout is een industriële toeleverancier van houten halffabricaten voor de houtverwerkende industrie. Denk bijvoorbeeld aan prefab daken, wanden en andere elementen die worden gemaakt in woningbouwfabrieken. Wij doen houtbewerkingen zoals vingerlassen, schaven en afkorten, zodat klanten direct aan de slag kunnen met hun eindproduct.’

85

Voor al uw

Video en film communicatie

w w w. i dee - fix. n l

T: 0 6 2 8 2 2 6 9 1 5

BEDRIJFSPAND

‘D

e samenwerking verliep zeer goed’ - Jelle Teun Terpstra

‘Goede architectuur moet functioneren: niet alleen vandaag, maar ook in de toekomst’, vindt de architect. ‘Daarvoor moet het een bepaalde flexibiliteit in zich hebben. Dit gebouw leent zich daarvoor: er is ruimte voor uitbreiding van de productie, maar het is ook duurzaam omdat het opnieuw gebruikt zou kunnen worden voor iets anders. Dit bedrijfsgebouw heeft dan ook het DNA van de opdrachtgever, van de architect én van de locatie.’

Bouwteam Jelle Teun Terpstra, projectleider bij Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD): ‘Omdat we het bestaande pand destijds ook gebouwd hebben, kennen we de opdrachtgever en architect goed. Sijbesma en Dorenbos hebben ons direct bij de plannen voor de nieuwbouw betrokken. Het voordeel van zo’n rechtstreeks bouwteam was dat we één op één konden praten over bijvoorbeeld prijstechnische zaken. Dat was relevant vanwege de stijgende prijzen, door de oorlog in Oekraïne.’

Terpstra vervolgt: ‘Het was voor ons een traditionele bouw: het pand heeft een compleet onderheide vloer, een staalconstructie met beplating en een staaldak. Omdat de hal zo’n grote oppervlakte heeft, zit er een extra wand in het midden, om de opslaghal en de productiehal af te schermen. Deze “60 minuten brandwerende wand” is nodig omdat de brandcompartimenten anders te groot worden. Installatietechnisch is het geen complex gebouw. De opslaghal heeft bijvoorbeeld geen verwarming, de hoogwaardige isolatieschil houdt de hal warm. Megahout gebruikt bovendien de zelf opgewekte energie van de pv-panelen.’

Terpstra gaat verder: ‘Wij hebben het terrein, de fundering, het betonwerk, de staalconstructie en dak-wandbeplating samen met onze onderaannemers uitgevoerd. De houten kozijnen hebben we in onze eigen timmerfabriek gemaakt.’ Als nevenaannemer voor de E- en W-installaties was Koninklijke Damstra Installatietechniek uit Driezum betrokken. ‘Zij waren dus geen onderaannemer van ons, maar we hebben natuurlijk wel met hen overlegd.’ Holtrop & Jansma uit Dokkum heeft een grote afzuiginstallatie geplaatst. Terpstra: ‘De samenwerking met alle partijen verliep zeer goed. Mocht er weer een uitbreiding komen, dan bouwen we graag weer voor Megahout.’

UITBREIDING MEGAHOUT TE DRACHTEN BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Megahout Drachten

Architect

:

Dorenbos Architekten B.V.

Adviseur bouwfysica, akoestiek en brandveiligheid

:

Noorman Bouw- en milieu-advies

Tekenwerk

:

Ingenieursbureau A. J. de Vries B.V.

Constructeur

:

Projectengineering Castelein

Constructeur

:

W2N Engineers

Aannemer

:

Bouwgroep Dijkstra Draisma B.V.

Installaties

:

Damstra Installatietechniek

Fotografie: BGDD, Henri Hendriks

Flexibele ruimte

Neven- en onderaannemers

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

We werken op vriendschappelijke basis samen en hij is een heel betrokken opdrachtgever. Hij streefde een duurzaam gebouw na, waarbij flexibiliteit van groot belang is, ook voor de toekomst.’

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Leveren, installeren brandmeldinstallatie

:

DG beveiliging en communicatie

Tegelwerk

:

Smit Tegels

Deuren, Hang- en Sluitwerk

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

87

BEDRIJFSPAND

GRONDSTOFFENCENTRUM RODEN

CIRCULAIR GEBOUWD VOOR CIRCULAIR GEBRUIK

88

BEDRIJFSPAND

Gemeente, architect en aannemer: alle drie benoemen ze het met nadruk: dit is geen afvalbrengstation, dit is een grondstoffencentrum. Een plek waar circulariteit de boventoon voert én gestimuleerd wordt voor wie hier straks zijn afgedankte materialen komt brengen. Circulair gebouwd voor circulair gebruik met plek voor maar liefst 62 afvalsoorten.

De plannen voor het project begonnen in 2017, toen Jan Louwes, destijds net nieuw binnen de gemeente Noordenveld, de opdracht kreeg om de huisvesting van verschillende gemeentewerven te onderzoeken.

‘Het ging om drie locaties, in Roden, Peize en Norg. Allemaal zwaar verouderd, en alle drie met hun eigen geschiedenis en alle emoties die daar bij komen kijken.’ Nieuwbouw was de beste oplossing en de wens om dat - met het oog op een circulaire toekomst - meteen te doen kwam op tafel. Louwes: ‘Dat hadden we traditioneel aan kunnen pakken, maar we kwamen er al snel achter dat de bouwer de ervaring heeft. Als gemeente doe je dit maar eens in de vijftig jaar, de kennis en expertise zit bij de aannemers. Zo kwamen we uit op een DBM-constructie; design, build & maintain. Alle focus kwam te liggen op de uitvraag.

Functioneel, toekomstbestendig en modulair waren de kernwoorden voor de aannemer die we zochten voor het ontwerpen, realiseren en deels beheren en behouden van de werkomgeving.’

Modulaire bouw Bouwgroep Dijkstra Draisma won de aanbesteding, mede dankzij de gekozen samenwerking met Modulo. Zij leverden de basis voor het gebouw. ‘We zijn heel trots op die modulaire opbouw’, vertelt projectmanager Herman van Wijk. ‘De onderdelen van het Modulo-systeem kunnen in hun geheel losgekoppeld worden en verplaatst. Dat is uniek, en heel flexibel. Het geeft veel mogelijkheden voor de toekomst.’ Het project bestond voor de aannemer uit vier onderdelen: de gemeentewerf met een kantoor, stalling en werkplaatsen voor het wagenpark; het werfterrein met onder meer de voorzieningen voor de gladheidsbestrijding; het brengstation voor inwoners en een parkeerterrein voor de medewerkers. Daarnaast is er een voorsorteercentrum waarbij materialen die een tweede kans verdienen, apart kunnen worden gelegd.

‘D

e expertise zit bij de aannemer’’ - Jan Louwes 89

BEDRIJFSPAND

Een maakbaar product Bij het sonderen van het gebied werd gekeken naar de draagkracht van de grond. Die bleek plaatselijk vrij dun, zo dun dat paalfundatie daar niet op kon staan. Met een grondmechanicus en de constructeur werd de oplossing bedacht: meer palen om de draagkracht te spreiden. In die lijn is aanvullend gesondeerd om zeker te zijn van de uiteindelijke draagkracht. Van Wijk: ‘We hebben dit project samen met de co-makers van basis tot aanbesteding opgebouwd en uitgewerkt tot een maakbaar product. Dat was een intensief, maar leuk proces. Het samen engineeren geeft energie.’

Als een jas Nadat TWA architecten ook het Swettehûs in Leeuwarden had gerealiseerd met Bouwgroep Dijkstra Draisma, paste deze circulaire ambitie van gemeente Noordenveld hen als een jas. ‘Wij willen ons profileren in circulair en duurzaam bouwen. Bij het Swettehûs was het pionieren, hier konden we daar op verder borduren’, vertelt Frank Reitsma van het architectenbureau.

‘S

amen engineeren geeft energie’

- Herman van Wijk

Intrinsieke motivatie ‘Circulair bouwen vraagt meer begeleiding tijdens de uitvoering dan traditioneel bouwen’, gaat Reitsma verder. ‘Het is fijn om daar ook de intrinsieke motivatie voor te hebben. Wij willen echt inzetten op circulair bouwen, en het hergebruiken van materialen heeft ook mijn persoonlijke interesse.’ Maar zoals gezegd, het afwijken van een bepaalde traditionele manier gaat altijd gepaard met meer tijd, inzet en moeite. Reitsma: ‘Omdat materialen van

een secundaire bron nog niet vastgelegd of aangekocht zijn, en niet zomaar vanuit een catalogus op aanvraag te bestellen zijn, werd de omgevingsvergunning aangevraagd op basis van principes, en niet op basis van definitieve materialen. Ten tijde van de welstandsbeoordeling was om diezelfde reden nog niet zeker hoe de gevelindeling zou worden.

Welstand ging daarom akkoord met het gevelprincipe, in plaats van de definitieve compositie. Heel bijzonder!’

91

BEDRIJFSPAND

Als een canvas Ontwerper Reitsma wordt zelf het meest blij van de uitstraling van het gebouw, die opgaat in de groene kwaliteit van de omgeving. ‘De gemeente profileert het industrieterrein als een van de groenste bedrijventerreinen. Het meest geslaagd in dit ontwerp is dat we dat hebben weten te behouden en versterken. We hebben het gebouw als neutraal canvas neergezet, om het groen te benadrukken. Het meest in het oog springt de vijver die als waterbuffer voor hemelwater is opgenomen in het plan. Dat water kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld het maken van pekelwater voor de gladheidsbestrijding. Ook zorgt de vijver ervoor dat hemelwater niet zomaar het riool in verdwijnt.’

Laat een frisse wind waaien door uw netwerk Bel : 06 28 2269 15 : 058 21 53 93

h.hendriks@idee-fix.nl

BEDRIJFSPAND

‘C

irculariteit is onze intrinsieke motivatie’ - Frank Reitsma

BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Gemeente Noordenveld

Architect

:

TWA Architecten

Adviseur bouwfysica en brandveiligheid

:

Noorman Bouw- en milieuadvies

Constructeur

:

Dijkhuis Ingenieurs

Aannemer

:

Bouwgroep Dijkstra Draisma B.V.

Leveren, installeren brandmeldinstallatie, inbraakinstallatie en de camera observatie installatie

:

DG beveiliging en communicatie

Infra

:

De Waard Grondverzet b.v.

Fotografie: Henri Hendriks

De inwoners van gemeente Noordenveld worden met dit nieuwe grondstoffencentrum gestimuleerd hun afval te scheiden. Jan Louwes legt uit: ‘Breng je een fiets in zijn geheel, dan betaal je daarvoor.

Breng je hem in losse onderdelen, dan is het gratis. Zo zijn materialen het best te hergebruiken.’ Met trots vertelt hij hoeveel materiaal er voor het grondstoffencentrum zelf hergebruikt is. De glaswanden komen uit het gemeentehuis van Dokkum (zie het artikel over de revitalisering van dit gemeentehuis elders in dit blad, red.), de oude nummering van de kantoren staat er nog op. ‘Ook dat geeft aan dat het ergens vandaan komt.’ De bekabelingsgoten aan het plafond komen uit een voormalige fabriek, ‘gered van het oud ijzer’. Voor de tegels hadden ze graag een oproep gedaan aan iedereen die nog een doosje op zolder heeft staan, ‘maar dat ging een stap te ver’. Wel werd een restpartij gevonden. Dat geldt ook voor de kozijnen, waarvan kleur en formaat bij vrijwel ieder exemplaar anders zijn. ‘De architect wist ze prachtig te verwerken in het gebouw.’ De deuren komen uit het Cambuurstadion. Louwes: ‘Een van de deuren stond bij de start van de bouw symbolisch in het veld. De sleuteloverhandiging is straks bij diezelfde deur, maar dan verwerkt in het gebouw.

Dat is hoe wij laten zien hoe we hier klaar zijn voor de toekomst.’

GEMEENTEWERF TE RODEN

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Kramerijen, Hang- en Sluitwerk

:

Raadsma

Tegelwerk

:

Smit Tegels

Staalconstructie

:

Visser Konstruktie Veenwouden b.v.

Keuring wasplaats

:

E.C.O. Inspections

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Thea van der Schaaf

De fiets in stukjes

93

MULTIFUNCTIONEEL CENTRUM

W A A R E E N S TA D S D O R P M E T V E R B I N D I N G S W E N S T O E I N S TA AT I S

BERLTSUM BOUWT MET VEREENDE KRACHTEN MFC IT STEDHÛS Berltsum (Berlikum) noemt zichzelf een tikkeltje eigenwijs “de twaalfde stad van Friesland”; het dorp zou ooit stadsrechten gehad hebben. Sinds kort heeft dit dorp zelfs een ‘Stedhûs’. Een wens om meer verbinding te creëren resulteerde in een MFC waarin organisaties en verenigingen samenkomen. Twaalf jaar duurde het voordat de droom werkelijkheid werd. Berltsumers zijn niet eigenwijs, het zijn doorzetters.

94

MULTIFUNCTIONEEL CENTRUM

‘V

oor, door en met het dorp’

- Erik Jansen

Erik Jansen is voorzitter van de Stichting Berlikumer Belangen (SBB), het bestuur van MFC It Stedhûs: ‘Ik ben ook voorzitter van de stuurgroep. Die bestaat al twaalf jaar en is nog altijd compleet. Destijds zeiden we: “we smite de lapen gear”. Deze Friese uitdrukking betekent: “we gaan trouwen”. We bedoelden dat we alle organisaties en verenigingen die verspreid over het dorp gevestigd waren, wilden verenigen in één gebouw.’

Om de kerk heen ‘Wijbenga | Tromp architecten en adviseurs uit Sneek heeft het ontwerp getekend: een uitbereiding van de bestaande Kruiskerk. Jansen: ‘We hebben dit kerkgebouw gekregen van de christelijke gemeente, we hoefden er geen euro voor te betalen. De kerk is nu onderdeel van het MFC. De aanbouw is als het ware om de kerk heen gedrapeerd, waardoor die ook mooi in beeld blijft.’

Bouwcombinatie Berltsum Roelof Zijlstra, eigenaar van Zijlstra Bouw uit Berltsum: ‘De SBB wilde de verbouwing door lokale aannemers laten uitvoeren. Samen met mijn zwager IJde Jan Groendijk, van Groendijk Aannemersbedrijf, ben ik de uitdaging aangegaan. Speciaal voor dit project hebben we de Bouwcombinatie Berltsum opgericht, juridisch gezien de aannemer en het aanspreekpunt voor het bestuur. Ik deed de projectleiding en het aansturen van de onderaannemers, IJde of zijn uitvoerder was op bouw aanwezig.’ IJde Jan Groendijk: ‘We maakten bewust de keuze voor deze rolverdeling en dat heeft heel goed uitgepakt.’

‘E

en uitbereiding van de bestaande Kruiskerk’ - Albrecht Wijbenga

95

MULTIFUNCTIONEEL CENTRUM

Ondanks oorlog binnen budget

‘W

e hebben het project conform budget en planning weten te voltooien’

- Roelof Zijlstra

Jansen: ‘Een week nadat we de handtekeningen zetten met Roelof en IJde, brak de oorlog in Oekraïne uit en stegen de bouwprijzen enorm.

Maar het is gelukt binnen het afgesproken budget te blijven. De bouw zelf is heel vlot verlopen. We hadden natuurlijk veel tijd gehad om het goed voor te bereiden. Er is totaal geen meerwerk geweest. Zelfs minder, door de extra inzet van vrijwilligers. De aannemers hebben daar goed op ingespeeld en met hen samengewerkt.’ Groendijk: ‘Toen het misging in Oekraïne besloten Roelof en ik alvast materiaal in te kopen en in mijn nieuwe bedrijfspand neer te zetten.’ Zijlstra: ‘Het bestuur had al aangegeven: de prijs waar jullie voor staan, daar moet het voor verbouwd worden. Dat hebben we dan ook gedaan. We hebben het project conform budget en planning weten te voltooien: we zijn in april 2022 gestart en hebben in mei 2023 opgeleverd.’

De verbouw Zijlstra vervolgt: ‘De vorm van de kerk is gelijk gebleven. We hebben wel meer in- en uitgangen gemaakt en een doorgang naar de aanbouw. In de kerk is het timmer- en schilderwerk vooral door vrijwilligers gedaan. Wij verleenden hand- en spandiensten als ze daarom vroegen. Verder waren we vooral met de aanbouw bezig. Deze heeft traditioneel metselwerk en een plat dak. Samen met de architect en het bestuur hebben de huurders de grootte van de kantoorruimtes bepaald, die hebben wij volgens de ontwerptekening gebouwd. We hebben wel geadviseerd geluidswerende deuren te plaatsen. Dat advies is opgevolgd.’ Groendijk: ‘We hebben het oude dak van de Kruiskerk vervangen. Het nieuwe dak is van buiten geïsoleerd met sandwichpanelen. Nu wordt er niet meer gestookt voor buiten, een grote vooruitgang. We hebben ook onderaannemers aan het werk gehad. Zo heeft Lodema Elektrotechniek uit Leeuwarden de elektrische installatie verzorgd en Koninklijke Damstra Installatietechniek B.V. uit Driezum de warmte-installatie.’

97

MULTIFUNCTIONEEL CENTRUM

‘D

at we dit in eigen dorp mochten doen, maakte het speciaal’ - IJde Jan Groendijk

Voor, door en met het dorp Jansen vervolgt: ‘Het MFC is echt voor, door en met het dorp neergezet. De bouw is uitgevoerd door Berltsumer aannemers, maar vele dorpsbewoners hebben bijgedragen. Zonder onze bouwers en vrijwilligers, maar ook zonder geld van de gemeente, de provincie en allerlei fondsen, was het niet gelukt. Je hebt elkaar nodig. En dat is precies waar dit project over gaat.’ Zijlstra: ‘Dat we het zo samen in de bouwcombinatie én met alle vrijwilligers hebben gedaan vind ik bijzonder.

Daar mogen we trots op zijn. En op het eindresultaat natuurlijk.’

Groendijk: ‘Dat we dit in eigen dorp mochten doen maakte het speciaal. We hebben de opening en al een bedrijvendag gehad in het MFC: dan merk je dat het zijn doel nu al bereikt, het gebouw verbindt mensen.’

MFC BERLTSUM TE BERLTSUM BOUWTEAMLEDEN Opdrachtgever

:

Stichting Vastgoed MFC Berltsum

Architect

:

Wijbenga l Tromp architecten en adviseurs

Constructeur

:

Van Wijnen Engineering Drachten

Aannemer

:

Groendijk Aannnemersbedrijf B.V.

Aannemer

:

Zijlstra Bouw

Installateur W

:

Damstra Installatietechniek

Fotografie: Zijlstra Bouw, Henri Hendriks

Jansen: ‘Het gebouw is echt multifunctioneel ingedeeld. De vergaderruimtes die de professionele organisaties overdag gebruiken, zijn ’s avonds beschikbaar voor verenigingen. Dat betekent wel dat iedereen heeft moeten inschikken: we moeten delen met elkaar. We zijn qua vierkante meters wel zestig procent gedaald ten opzichte van voorheen, toen alle organisaties en verenigingen apart van elkaar in het dorp zaten. We hebben nu veel minder ruimte nodig en verbruiken dus veel minder energie. Dat is ook duurzaamheid.’

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Leveren, monteren 56 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Zinkwerk

:

Hospes Zinkwerk

Metselmortel

:

Remix Droge Mortel

Staalconstructie

:

Ruël Staalconstructies BV

Kramerijenen, Hang- eb Sluitwerk

:

Raadsma

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD

Tekst: Tine van Knijff-van Hijum

Delen is ook duurzaam

99

MFC / WOONZORG

NIEUWBOUW DE TIRREL IN WINSUM

SAMEN WERKEN, LEREN EN LEVEN ‘Ontmoeten – verbinden – verrijken’: onder dat motto zijn in Winsum (Groningen) onder meer een verpleeghuis, twee basisscholen, kinderopvang en sportverenigingen onder één dak gebracht. De bewoners van de mini-samenleving hebben hun eigen ruimte in een gebouw dat nadrukkelijk uitnodigt tot samen werken, leren en leven. En dat allemaal aardbevingsbestendig en gasvrij.

‘Er zijn in het land wel voorbeelden van schoolklassen die op bezoek gaan bij ouderen, of kinderopvang in een verzorgingshuis, maar dat alle doelgroepen “van nul tot honderd” permanent, samen met sport, één gebouw delen is nieuw’, weet Hilvert Doornkamp. Hij begeleidde met zijn bedrijf Bouwmanagement Doornkamp B.V. namens de gemeente Het Hogeland de bouw, met Jan Ligtlee als collega-directievoerder namens De Hoven. Dit is het verpleeghuis voor geriatrische revalidatie en verpleeghuiszorg dat voorheen in complex De Twaalf Hoven zat, naast het terrein waar De Tirrel is verrezen.

100

Tandem ‘Officieel is ongeveer twee derde van het gebouw voor de gemeente en één derde voor de 74 zorgappartementen en overige ruimtes voor De Hoven. Maar praktisch gezien waren Jan en ik een tandem, hij voor de installatietechniek en ik voor de bouwkundige zaken.’

Doornkamp en Ligtlee haakten in 2017 aan bij het project, toen de gemeente, de Hoven, de schoolbesturen van VCPO Noord Groningen en Lauwers en Eems besloten hadden om samen één complex te betrekken. De architecten van Team 4 hadden toen het schetsontwerp klaar. Bij de oplevering op 12 mei 2023

‘Z

and varieerde in vastheid’

- Remmelt Mastebroek

MFC / WOONZORG

‘N

ieuwelingen meenemen in de visie’

- Hilvert Doornkamp

oogt het als een verzameling verschillende gebouwen met diverse dakhoogten en -vormen. Ook het feit dat iedere deelnemer zijn eigen voordeur heeft, draagt bij aan dat intieme gevoel.’

Elke dag ruim 350 kinderen door één hoofdingang sturen en ze dan hun weg laten zoeken zou voor de kleintjes ‘intimiderend’ zijn en voor de bewoners van De Hoven te veel onrust veroorzaken. ‘Eigen ingangen zijn bovendien handig voor de zonering’, vult Doornkamp aan: ‘Je kunt gemakkelijk de afzonderlijke poten afsluiten zodat bijvoorbeeld de bezoekers van de sporthal ’s avonds niet naar de schoolgedeeltes kunnen.’

- Jan Ligtlee

Aardbevingsbestendig De stervorm bood ook goede mogelijkheden voor aardbevingsbestendig bouwen. Zoals ook wel gebeurt bij gebouwen in één volume zijn maatregelen getroffen als “zwaar onder – licht boven”. De fundering en begane grond zijn van beton en baksteen – gebakken door Strating in Oude Pekela van rode Groninger klei uit de omgeving van Winsum. De verdieping is juist een lichte staalconstructie met hsb en gevelbeplating van vezelcement.

Om de kans op schade te beperken zijn echter ook alle vleugels en de sportzaal (die qua grootte en akoestiek voldoet aan de hoogste normen voor wedstrijdsport van NOC*NSF) construc-

waren ze twee van de laatste betrokkenen van het eerste uur. ‘Bij zo’n lang traject is het onvermijdelijk dat er wisselingen zijn bij de vele betrokken partijen. Gelukkig waren Jan en ik er dan om nieuwelingen mee te nemen in het concept en de visie van ontmoeten-verbinden-verrijken.’

Stervorming gebouw Die drie woorden komen vaak terug, ook in gesprek met architect Pieterjan Corten. ‘Een verscheidenheid aan organisaties krijgt de ruimte voor zijn eigen bezigheden, maar ook alle faciliteiten die uitnodigen tot ontmoeting en samenwerking’. Concreet uit zich dat in een stervormig gebouw, met voor iedere deelnemer een eigen “poot” en in het middengebied een grote gezamenlijke ruimte. ‘Het terrein is qua oppervlakte ongeveer net zo groot als het dorpscentrum van Winsum. Daar wil je niet één gigantisch bouwblok neerzetten, je moet wel meegaan in de dorpse schaal. In het ontwerp hebben we daarom de vergelijking met een dorpscentrum doorgetrokken. Van buiten 101

MFC / WOONZORG

tief acht centimeter los gehouden van het middendeel. ‘Dat is heel veilig, maar een grote uitdaging voor de bouwers’, zegt Bert Roorda, projectcoördinator namens aannemer Rottinghuis. ‘Zeker in combinatie met al die verschillende dakhellingen. Je moet wel alles lucht- en waterdicht zien te krijgen.’ Het was om die reden, en vanwege de vele verschillende soorten materialen, maar goed dat het project volledig in BIM-3D is uitgewerkt: ‘Er zitten zoveel ingewikkelde knooppunten in, daar zou je in 2D nauwelijks uitkomen. Het zou in ieder geval véél meer tijd hebben gekost.’

Die tijd was er niet, want het project stond qua planning zwaar onder druk door onder meer corona, personeelstekort en materiaalschaarste als gevolg van de oorlog in Oekraïne.

Uitdagende ondergrond ‘Het bouwterrein bleek qua ondergrond behoorlijk wisselend van samenstelling, de pakking van het zand varieerde enorm’, zegt Remmelt Mastebroek van Fugro. Om die reden en omdat een deel van het bestaande pand nog niet gesloopt was, is het grondonderzoek in meerdere fasen uitgevoerd en zijn ten behoeve van het ontwerp 127 sonderingen uitgevoerd. Op basis van die informatie is er gekozen voor een robuuste en praktische oplossing voor de funderingspalen. Er is gekozen voor buisschroefpalen met één uniform paalpuntniveau, waarop de ondergrond voldoende sterk is om de paalbelasting te dragen. ‘Die kun je over de volle lengte wapenen – nodig voor de aardbevingsbestendigheid – en ze gaan

trillingsvrij en geluidsarm de grond in, wat wel zo fijn is met een bestaand verpleeghuis naast en een woonwijk tegenover het bouwterrein.’

‘V

eel ingewikkelde knooppunten’

- Bert Roorda

103

MFC / WOONZORG

DE TIRREL TE WINSUM

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Rottinghuis’, Henri Hendriks

BOUWTEAMLEDEN

‘M

eegaan in dorpse schaal’ - Pieterjan Corten

Van multiplex naar mdf Een concrete complicatie van de oorlog was dat het bestelde berken-multiplex, door Corten voorzien voor onder meer meubels, wandbetimmering en lamellenplafonds, op het laatste moment niet kwam. ‘Het lag in feite al op de vrachtwagen’, weet Roorda. ‘In samenwerking met Team4 en interieurbouwer Harryvan hebben we dat in no time omgeturnd naar mdf met eikenfineer, maar dat was natuurlijk ook niet zo makkelijk te krijgen. Iederéén zat achter alternatieven aan.’

Wat de overige materialen betreft heeft Rottinghuis de leverantieproblemen nog wel aardig het hoofd kunnen bieden, ‘mede door extra vroeg in te kopen en de spullen zelf een tijd in opslag te nemen’, legt Roorda uit. ‘Maar we hebben wel gedeelten van het gebouw langer open moeten houden omdat er nog een warmtepomp naar binnen moest, die vertraagd was.’

Doornkamp: ‘We zouden oorspronkelijk rond kerst 2022 gereed zijn en dan tot februari 2023 inregelen en testen. Uiteindelijk is het mei 2023 geworden.Ik ben heel trots op het gebouw, het is fantastisch wat we met zijn allen hebben neergezet.’

104

Opdrachtgever

:

Gemeente het Hogeland

Opdrachtgever

:

Stichting de Hoven

Architect

:

Team 4 Architecten

Adviseur brandwerendheid staalconstructie, detailleringen en compartimenteringen

:

Munnik Brandadvies

Adviseur constructies

:

Dijkhuis Ingenieurs

Adviseur geotechniek

:

Fugro NL Land B.V.

Adviseur bouwfysica en akoestiek

:

Noorman Bouw- en milieu-advies

Aannemer

:

Rottinghuis' Aannemingsbedrijf B.V.

W-installatie

:

Van Dorp installaties Deventer

ONDERAANNEMERS EN TOELEVERANCIERS Leveren, monteren 79 Zorgplus schuifdeursets en 470 Digiprotect HPL deuren incl. hang en sluitwerk

:

BPZ

Cementdekvloeren + stucwerk

:

Paas Totaalafbouw B.V.

Behang- en schilderwerk

:

Zijlstra Schilders b.v.

Aardbevingsbestendige doorstrijkmortel

:

Remix Droge Mortel

Afvalverwerking, transport & recycling

:

NNRD