Bouwen in het Noorden N93 by Bouwen in het Noorden

#93 2020

NATIONAAL TESTCENTRUM CIRCULAIRE PLASTICS draagt een (lego)steentje bij aan plastic recycling

ROLF KOOPS, BUILDING:

‘Niet innoveren is geen optie in de bouw, juist nu’

SANDER WUBBOLTS ‘LATEN WE HET WONING-TEKORT VERDER OPLOPEN?’

WOONGROEP MARENLAND

CAMPUS DAMWÂLD

‘JE KUNT NIET STIL BLIJVEN ZITTEN’

SCHOON, GROEN, SLIM EN GEZOND

VOORWOORD

BIJZONDERE TIJDEN

Hoofdredactie Jurriën Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Arjen Bakker, Vera Bosma, Johanna Kommerie, Brenda van Olphen, Thea van der Schaaf, Nynke van der Zee Fotografie Nienke Maat, Mark Sekuur, Henri Vos

Net als een bouwproject heeft ook een tijdschrift als Bouwen in het Noorden een ruime voorbereidingstijd. Vanaf het moment dat we projecten verzamelen waarover we willen publiceren, tot de dag dat het tijdschrift bij jullie op de mat valt, ligt een periode van ongeveer twaalf weken. Twaalf weken geleden hadden we nog slechts vaag iets gehoord over corona. In China was het toen al wel hommeles, maar Nederland kreeg er pas na de voorjaarsvakantie echt mee te maken. En hoewel - bij het schrijven van dit voorwoord eind maart - de bouwsector niet zo hard geraakt lijkt te worden als bijvoorbeeld horeca en toerisme, heeft het wel degelijk invloed. Niet meer gezamenlijk schaften, die anderhalve meter afstand proberen te houden. Thuisblijven als je verkouden bent of koorts hebt - waar je anders misschien gewoon door zou gaan. We komen erachter dat we overleggen en bouwvergaderingen ook online kunnen houden, via Skype, of Zoom, Teams of Facetime. Het zou zo maar kunnen dat we ook na deze crisis de voordelen hiervan blijven inzien!

Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer Ontwerp Idee-fix

Uitgever & Administratie Idee-fix Peizerweg 140, 9727 AP, Groningen 058-2153937 | bihn@idee-fix.nl

www.idee-fix.nl

Copyright © 2020 Op de inhoud van dit blad rust copyright. Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd. Bouwen in het Noorden is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

Deze editie van Bouwen in het Noorden konden we grotendeels maken zonder concessies te hoeven doen: interviews gaan veelal telefonisch - of zijn live gedaan vóór de maatregelen van kracht werden -, journalisten, redactieleden en vormgevers werkten vanuit huis, maar nu wel op - soms middernachtelijke - momenten dat hun kinderen geen aandacht vroegen... Maar ook wij merkten, toen we eind maart begonnen met de voorbereidingen voor de zomereditie, dat corona de bouwwereld wel in zijn greep heeft. We hebben daarom besloten om het volgende nummer pas dit najaar te laten verschijnen. We hopen dat het leven dan weer een beetje zijn normale loop zal hebben gekregen. Ondertussen zitten we natuurlijk niet stil, en verzamelen we alvast mooie projecten die in de komende maanden worden opgeleverd. Onze mailbox staat 24/7 virusvrij open voor suggesties! Dit is Bouwen in het Noorden nummer 93. We hebben het blad gevuld met twaalf mooie bouwverhalen uit de noordelijke regio. Daarnaast hebben we twee fijne gastcolumns en een flink aantal trendartikelen die de moeite van het lezen zeker waard zijn. Genoeg leesvoer om de verveling in deze bijzonder tijden een tijdje buiten de deur te houden. We wensen jullie alvast een gezonde en zonnige zomer! Veel leesplezier, Jurriën Hendriks Hoofdredacteur

Vera Bosma Eindredacteur 1

Gastcolumn Douwe Veltman

Integraal werken heeft de toekomst

Het Buytenhuis De Wenakker, Groningen

Een buitengewoon thuis voor mensen met dementie

Schoon, groen, slim en gezond

K Sl ind oc ce ht nt Ee e r ru in n en m he ho Sl t l ute oc an n ht de ge er li j bo ve ke u ld w w lin d eg t at , pa st

4 Campus Damwâld La

‘Je

ku nt

W oo ro

3 0 U

G Ro ezo d e nd Ee n he n aa id g sc nd eb en ac ou tr ht w um tr da ek t D e t de Es ,

M st ar er R i it b il en b jk re G l su id i jv ev la ni in e nd n U v e g A e lb z i it rs le N tb e te it t t kl o o re n’ ei a ed Ee id tG J r d a n i i n n c r er g ru on ob g po J im in sh um te ge a o lij rt b n l ke , o op Dr ac ga ht ve e

2 9

2 4

et O

INHOUDSOPGAVE m aa bu m n us el he t an e tR w d, e i oo G ro td n ni ie wi ng p jk e

7 4

ap ‘H pa m et rt et is em e u 5 its en e 6 tr ge nte al b n, Ro in o W u g l es fK ‘N ’ w

de ie oo bo t in ps u w no va ve G , ju re n W a st is n Bu t n is c u o L bb l il u’ g e u o p at e e n d in ol m lo n w t G op s nS pe e : ti n? h a e M et nd in a w tt Pl er on hi ez in js ie gt rn Zo ek 11 et m or 2 M w zo tv e ol o r be er Ee v e n l de an nb in an bu n f r g u r ri s uu g e B r ijk PZ t se rt n O al st ,A s ar su ss ude tv cc e oo es n re en ni eu w e

12 G 7w ro o ni n K ng in w ro o en ge i jk n n op Be ee rla n ge ge -H re of vi , ta lis ee rd e rk

4 4

4 9

in ss re mu g en a u lt i d a in is Ri ar he c i et 2. La t G pli o 0 ev w nd ro nai er h er ni r a k ui ng d s, ze s e v ie N n G zo ro H s Ci ati n ar ni de H rcu on en n rs e e la a a g en N ta l r i T en re Te nd bi C ja P aa ve Pl st an dr a c rd en s e pl aag t n i c tr as t s, u t i ee m c re n ( c y le g cl o) in s g te en tj e

te rb o

Fr ey Vr ho f, ge i j h H m ei ar ak d v lin 4 va an ge 2 n ee n ee n BM n hu 4 N Ee ap i 3 n ke pa s , n ab ni rt sm em tW Ee a k n en t

SCHOLEN

C A M P U S

D A M W Â L D :

SCHOON, GROEN, SLIM EN GEZOND Skjin, grien, tûk en sûn, oftewel ‘Schoon, groen, slim en gezond’. Dat zijn de kernwoorden van de nieuwe Campus in Damwâld. Dit fonkelnieuwe schoolgebouw biedt vanaf september drie basisscholen uit het dorp onderdak: cbs De Fontein en cbs De Bron, die fuseren en samengaan onder de naam cbs De Sprankeling, en obs Dr. J. Botkeskoalle. Ook de sportverenigingen krijgen een plekje, want de Campus herbergt tevens de sporthal van het dorp. Deze faciliteit krijgt tweehonderd vaste plekken op de tribune en de mogelijkheid voor nog eens vijfhonderd losse zitplekken.

SCHOLEN

Best Value Procurement Aan de bouw van de Campus is een bijzonder aanbestedingstraject voorafgegaan. Door middel van Best Value Procurement werden de architect en aannemers uitgezocht. ‘Dat was voor ons een nieuwe manier van werken’, vertelt Daan Josee van Kristinsson Architecten. ‘Kort gezegd houdt het in dat je moet aantonen dat je beschikt over de beste expertise om het gebouw neer te kunnen zetten. Waar dat gebouw aan voldoen moet en hoe dat gebouw eruit moet komen te zien? Dat is aan de architect en de aannemers om te beslissen. Volgens het Best Value Procurement bepalen de experts wat het beste is. Niet de opdrachtgever. De opdrachtgever geeft alleen informatie over de locatie, de partijen die het gebouw gaan gebruiken en uit hoeveel mensen die partijen bestaan. En een budget, uiteraard. Het leuke daarvan is dat je wordt beoordeeld op je vakmanschap.’

Vier kernwoorden Door de stichting Campus Damwâld zijn de vier kernwoorden bepaald die belangrijk zijn voor het nieuwe gebouw. “Skjin”, omdat het gebouw all electric is en er dus geen gebruik wordt gemaakt van fossiele brandstoffen. “Grien”, omdat het gebouw staat in een groene omgeving en ook het terrein eromheen groen wordt ingericht, onder andere met een groen speelplein en een groentetuin die samen met bewoners van het nabijgelegen seniorencomplex Nij Tjaerda kan worden onderhouden.

‘D

e beste expertise om het gebouw neer te kunnen zetten’

- Daan Josee

SCHOLEN

“Tûk”, omdat er slim wordt omgegaan met de beschikbare technieken en omdat het gebouw zodanig ontworpen is dat het in de toekomst ook anders gebruikt kan worden. En “Sûn”, omdat men staat voor een gezonde leeromgeving, waarin beweging een heel belangrijke rol speelt.

Leren met hoofd en lichaam De kernwaarden zijn door de architect vertaald in een gebouw dat opgedeeld is in drie delen en valt te vergelijken met een kop-hals-romp. ‘De kop staat voor het leren met het hoofd, het deel van het gebouw waarin de scholen zich vestigen. De hals is een transparante entree, waarvan zowel de gebruikers van de school als de gebruikers van de sporthal gebruik gaan maken. Dit is een open ontmoetingsruimte voor alle gebruikers en dient tevens als verbinding tussen het schoolgedeelte en het sporthaldeel. Als laatste heb je nog het lijf: de sporthal. Hier leren de kinderen met het lichaam.’ Inspiratie voor het gebouw deed Josee op in de omgeving. Zo zijn er zichtlijnen in het gebouw die parallel lopen met de lijnen in de omgeving. ‘Damwâld heeft nog een beetje de structuur van een oude Romeinse stad, met in het midden een kruispunt. Deze lijnen zie je terugkomen in de Campus. Een grappig detail.’ De metselsteen die gekozen is voor het schooldeel is gebaseerd op het oude badhuis dat onderdeel is van het Campusterrein. Dit gebouw herbergt de peuterspeelzaal, het consultatiebureau en het kinderdagverblijf van het dorp. Het oude badhuis heeft een karakteristieke zandgele metselsteen, die terugkomt in de gevel van het nieuwe schoolgedeelte. De sporthal daarentegen wordt voorzien van een luxer sandwichpaneel dat voorzien is van reliëf.

Intensief voortraject Bouwgroep Dijkstra Draisma is verantwoordelijk voor de bouw van de Campus en de inrichting van het omliggende terrein. Ook voor hen was het werken volgens het Best Value Procurement nieuw. ‘Het was een bijzonder traject waar we veel van opgestoken hebben’, vertelt projectleider Joan Veenstra. ‘Het voortraject was intensief. Maar dat heeft wel als gevolg dat tijdens het bouwproces eigenlijk niet tegen uitdagingen aangelopen wordt. Je hebt op voorhand mogelijke problemen al getackeld. Bovendien heb je als aannemer maximaal invloed op het ontwerp en proces.’

SCHOLEN

‘O

p voorhand mogelijke problemen al getackeld’ - Joan Veenstra

SCHOLEN

‘V

anaf start ontwerpproces rekening houden met elkaars wensen’

- Botte de Vries

De Campus wordt op traditionele wijze gebouwd. Voor het sporthaldeel werkt men met een staalconstructie, het schoolgedeelte bestaat uit kalkzandsteen wanden met betonvloeren. ‘Van buiten ziet het gebouw er eenvoudig maar tijdloos uit. Binnen zijn interessante details en het betere timmerwerk te vinden, onder andere met loopbruggen en vides.’

CAMPUS DAMWÂLD, DAMWOUDE Opdrachtgever

Gemeente Dantumadiel / St. Campus Damwâld

Directievoerder

Lindhorst huisvestingsadviseurs

Kristinsson Architecten

Ingenieursburo Meijer & Joustra

Aannemer

Bouwgroep Dijkstra Draisma

Installateur

Pranger-Rosier Installaties

Artimpression: Kristinsson Architecten

Voor het installatiewerk werd Pranger-Rosier Installaties al vanaf de aanbesteding in het ontwerpproces betrokken. ‘Voor ons pakte dat heel positief uit’, vertelt Botte de Vries. ‘Installaties zijn bij nieuwbouw een steeds belangrijkere factor. Dat vraagt om meer techniek en dus ook meer ruimte voor deze techniek. Doordat je al vanaf het begin van het ontwerpproces rekening met elkaars wensen kunt houden, werkt dat heel prettig. De architect tekende als het ware om de ruimte heen die wij nodig achtten voor bijvoorbeeld het kanaalwerk.’ Door het intensieve voortraject en doordat er steeds meer mogelijkheden zijn voor installateurs om prefab te werken, is er volgens De Vries weinig sprake van stagnatie op de bouw. Op het dak komen in totaal 858 pv-panelen, goed voor 3 megawatt energie. Warmte wordt opgewekt door middel van lucht-water-warmtepompen. In het gebouw komt ledverlichting en is er een VRF-systeem voor het koelen en verwarmen van het gebouw. ‘Geen spannende inno vaties, maar we gebruiken wel de meest recente systemen, voor goed comfort tegen lage exploitatiekosten.’

BOUWTEAMLEDEN Architect Ingenieur

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Leveren en monteren 134 Digiprotect deuren incl. hangen sluitwerk

BPZ

Luchtdicht bouwen, diversen

Raadsma

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortels

Remix Droge Mortel

Afvalinzameling, Transport en Recycling

Visser Afvalverwerking

Tekst: Johanna Kommerie

3 megawatt

De bouw van de Campus moet voor de bouwvak gerealiseerd zijn. Die planning wordt volgens Joan Veenstra ruim gehaald, zodat na de zomervakantie de kinderen en sportverenigingen van Damwâld met frisse moed kunnen beginnen aan een nieuw schooljaar of sportseizoen in een schone, groene, slimme en gezonde leeromgeving.

WONEN

HET OMMEL AND, GRONINGEN

ROBUUSTE WOONWIJK AAN HET REITDIEP

WONEN

122 woningen, verdeeld over 64 grondgebonden huizen en 58 appartementen en studio’s. Op de strook grond tussen het Reitdiep en de ringweg (Friesestraatweg) in Groningen is de wijk Het Ommeland verrezen, op initiatief van Brivec BV uit Nunspeet.

‘Hoe krijg je gezamenlijk de puzzel rond van de combinatie geluidseisen, gewenste uitstraling, detaillering, daglicht, brandveiligheid, et cetera, voor precies dit stukje terrein? Om zo veel mogelijk wensen te vervullen binnen de randvoorwaarden is voor ieder project uitdagend, maar bij Het Ommeland is het echt een huzarenstukje geweest’, zegt Tineke Noorman van Noorman Bouw- en milieu-advies. Het is niet niks als je een woonwijkje wilt stichten pal naast een autoweg: ‘Met name voor de geluidsbelasting gelden strenge wetten en regels.’

Mooi en toekomstbestendig Eigenaar Brivec BV was zich zeker bewust van de voetangels en klemmen bij woningbouw op het terrein, dat in het verlengde ligt van het voormalige zuivelfabriekscomplex De Ommelanden. ‘Maar wij zijn een partij die dit soort projecten wel aankan’, zegt directeur Marco van den Hoorn. ‘Het hoeft voor ons ook niet zo goedkoop en zo snel mogelijk, we willen best investeren om iets echt moois en toekomstbestendigs neer te zetten. Iets waar we trots op kunnen zijn.’

WONEN

Wel frisse lucht, geen geluid Om er gemakkelijk vanaf te komen, had het bedrijf een paar straatjes met rijwoningen kunnen projecteren, achter een groot geluidsscherm langs de N370. Brivec koos er echter voor de geluidswerende maatregelen zo veel mogelijk op te nemen in het ontwerp van ONIX NL. ‘De laagbouw heeft aan de kant van de weg één lange gevel met enkele doorgangen, het appartementengebouw op de kop van het terrein heeft loggia’s met een soort dubbel raamsysteem, waarbij het buitenste glas het geluid tegenhoudt en het binnenste gewoon open kan voor ventilatie. Langs de zijkanten van het buitenraam kan namelijk wel frisse lucht, maar geen geluid’, legt adviseur Noorman uit.

‘S

trenge regels voor geluidsbelasting’

- Tineke Noorman

WONEN

Door de tijd ingehaald ‘Het is niet de goedkoopste manier van bouwen’, zegt Van den Hoorn. ‘Wat voor ons scheelt is dat we dit terrein al heel lang hebben, de grond drukt daardoor minder zwaar op de exploitatie.’ Brivec BV kocht het terrein - met wat oude opstallen - al in 1997, omdat het in het verlengde ligt van het voormalige zuivelfabriekscomplex De Ommelanden, dat door het bedrijf uit Nunspeet tussen 1994 en 2004 werd herontwikkeld tot kantorenpark. ‘Aanvankelijk hadden we het plan om hier ook kantoren te vestigen, maar dat werd door de tijd ingehaald. Daarna is er nog een schetsplan geweest voor grote huizen met privéhaventjes aan het Reitdiep, maar daar stak de crisis een stokje voor. Vervolgens kwam de gemeente met de optie om er studentenappartementen te bouwen, maar dat is niet echt ons terrein, hier zijn andere lokale partijen veel beter in. Uiteindelijk zijn we in overleg met de gemeente uitgekomen op een plan met rijwoningen die bij aanvang opgedeeld waren voor bewoning door studenten, maar die gemakkelijk omgebouwd konden worden naar gewone gezinshuizen, mocht de studentenmarkt wijzigen. Vanuit dat vertrekpunt is ONIX aan het tekenen gegaan. Maar dat opdelen is er niet meer van gekomen: het was de tijd waarin de markt voor gewone woningen weer aantrok.’

‘E

en project waar we trots op kunnen zijn’ - Marco van den Hoorn

Voor al uw

online communicatie

w w w.i d ee- ďŹ x .nl

WONEN

Industriële uitstraling Zodra ONIX het Voorlopig Ontwerp klaar had - een complex van robuuste, hoekige woningen in een hofjesopstelling, in de rode Strating-baksteen van Groninger klei, met opvallende witte betonkaders rond ramen en deuren – vormden de architecten met Noorman Bouw- en milieu-advies, constructeur armte Goudstikker-De Vries, adviespompen bureau Feijen, Damstra Instalmet geïntegreerde latietechniek en Jorritsma Bouw ventilatie-unit’ een bouwteam om de verdere - Sjaak van de Witte ontwikkeling op te pakken, naar een Definitief Ontwerp en uitvoeringstekeningen. Het was voor Brivec BV logisch om voor het Friese bouwbedrijf te kiezen, zegt Van den Hoorn. ‘Zij hebben ook de transformatie van de melkfabriek gedaan, tot volle tevredenheid. Sowieso doen we heel veel met Jorritsma, we hebben al 23 jaar een warme relatie en veel vertrouwen in elkaar.’ Dat bevestigt projectleider Jeroen Hermans van Jorritsma Bouw. ‘Het is voor ons een heel mooi bouwteamwerk, een verlengstuk vanuit de oude melkfabriek. Je ziet ook veel elementen terugkomen, het heeft dezelfde industriële uitstraling.’

‘W

Leverschema’s Voor Jorritsma zat de uitdaging met name in het optimaliseren van de logistiek. ‘De locatie is op zich heel gunstig gelegen aan de ringweg, maar we hadden erg weinig ruimte voor laden en lossen. Daarom stelden we een leverschema op waarbij de materialen precies op tijd werden gebracht. Het ketenpark en onze eigen auto’s konden we kwijt op het terrein van het kantorenpark. Daar ging veel overleg met de huurders aan vooraf, om ervoor te zorgen dat zij zo min mogelijk overlast zouden ervaren.’

All electric De Ommelanden is een all electric-wijk: gasloos bouwen was een eis van de gemeente Groningen maar ook een wens van Brivec BV zelf, legt Van den Hoorn uit. ‘Zeker in dit gebied, waar men de negatieve gevolgen van de gaswinning ondervindt, moet je geen gasaansluiting meer willen. We hebben gesproken over aansluiting op het nieuwe Warmtenet, maar hebben gekozen voor een eigen warmtepomp per woning.’ Sjaak van de Witte regelde als projectleider namens Damstra Installatietechniek de aansluiting daarvan. ‘Het gaat om lucht-waterwarmtepompen die de vloerverwarming voeden. Het bijzondere is dat ze een geïntegreerde ventilatie-unit hebben en daardoor geen buitenunit nodig hebben.’ Maar goed ook, zegt Tineke Noorman: ‘Dan doe je zo je best om het verkeersgeluid buiten te houden, en dan zou je van die zoemende bakken op de daken krijgen.’

WONEN

Optimale afstemming Dat die buitenunits er niet zijn, maakt ook dat er meer zonnepanelen aangesloten konden worden. ‘856 panelen van 370 wattpiek elk’, weet Van de Witte. ‘Voor de hoogbouw twee panelen per woning, voor de gewone huizen elk dertien. Het et is leggen daarvan was wel uitdavoor ons gend, want we moesten in de een heel mooi planning rekening houden met bouwteamwerk’ de werkzaamheden van de aannemer en de dakdekker. Op zo’n - Jeroen Hermans krappe bouwplaats als deze kun je elkaar snel in de weg gaan lopen. Het scheelt dat we in een vroeg stadium al bij elkaar zaten en het werk optimaal op elkaar konden afstemmen.’

Fotografie: Henri Vos

‘H

Tekst: Arjen Bakker

Die optimale afstemming heeft zich vertaald in de snelheid waarmee Het Ommeland gebouwd werd. ‘We begonnen na de bouwvak van 2018 en leverden begin 2020 op, dus in totaal zijn we ongeveer anderhalf jaar bezig geweest’, zegt Hermans. Alleen de nutsbedrijven slaagden er helaas niet in om hun aandeel op tijd klaar te hebben. De Witte: ‘Dat heeft wel vertraging opgeleverd.’ Van den Hoorn vindt het erg spijtig dat je er niet goed op kunt vertrouwen dat er op tijd wordt aangesloten, ondanks dat je het tijdig aanvraagt. ‘Ik wil Jorritsma en de anderen op de bouw een groot compliment maken dat ze toch alles in elkaar hebben weten te puzzelen.’

HET OMMELAND, GRONINGEN :

Brivec BV

Bouwtoezicht

Bouwtoezicht & Advies Assen

Adviseur

Noorman Bouw- en milieu-advies

Adviseur

Adviesbureau Feijen

Hoofdconstructeur

Goudstikker - de Vries

Aannemer

Jorritsma Bouw

Installateur

Koninklijke Damstra Installatietechniek

Opdrachtgever

BOUWTEAMLEDEN

GASTCOLUMN

INTEGRAAL WERKEN HEEFT DE TOEKOMST Er breken weer onzekere tijden aan voor de bouwsector; wat zal het effect zijn van het Coronavirus op onze bedrijfstak? We zijn nog druk bezig met maatregelen rondom stikstof en PFAS en dan dient zich een nieuwe crisis aan. Dat er de komende periode minder geïnvesteerd gaat worden, lijkt bijna een zekerheid; het totale bouw volume zal in eerste instantie afnemen. Tijdens de vorige bouwcrisis hebben een aantal bedrijven zichzelf opnieuw uitgevonden en hun strategie aangepast; ze hebben van de nood een deugd gemaakt, zijn beter voorbereid op de toekomst en kunnen sneller reageren op wijzigende omstandigheden. Daarentegen zijn er ook veel bedrijven die dat niet hebben gedaan; zij hebben bij het aantrekken van de markt weer hun oude en vertrouwde werkwijze opgepakt. Richting deze laatste bedrijven wil ik hierbij een pleidooi houden om ook na te denken over een andere werkwijze; het vergt enig ‘omdenken’ maar ik ben ervan overtuigd dat het onze bedrijfstak meer toekomstbestendig maakt. Een belangrijk kenmerk van de huidige bouwwereld betreft de hoge faalkosten. Een van de oorzaken van deze faalkosten is de erg traditionele werkwijze in de bouwketen, waarbij de adviseurs ontwerpen en een aannemer het mag realiseren. Hierbij is vaak geen overleg geweest tussen ontwerpers en bouwers, geeft bij fouten niemand thuis en wordt naar elkaar gewezen. Geen enkele andere grote bedrijfstak of industrie werkt op deze manier. De meeste bedrijven zijn tevreden als ze op het eind van het jaar 3% rendement hebben gehaald. Als je daarbij in ogenschouw neemt dat de faalkosten ongeveer 10% zijn, dan is het niet te begrijpen dat de bouw dit al jarenlang acceptabel vindt. Bijkomend gevolg is dat de kengetallen waarmee gerekend wordt, passend zijn bij de werkwijze. Dit betekent dat je als opdrachtgever mee betaalt aan dit fenomeen.

In de ‘andere’ maakindustrieën werken de ontwerpen realisatieafdeling altijd samen; de faalkosten worden daarmee gereduceerd en de rendementen liggen aanzienlijk hoger. Bij teleurstellende winstmarges lijkt het aannemelijk te trachten de faalkosten terug te dringen. Zelf ben ik al ruim 15 jaar bezig met UAV-gc contracten; een voorbeeld van integraal werken waarbij één partij verantwoordelijk is voor het ontwerp en de realisatie (Design & Build). Nog steeds ben ik ervan overtuigd dat Design & Build de manier is om de faalkosten sterk te laten dalen en de kwaliteit te laten stijgen. In een ontwerpproces moeten ontwerpende en uitvoerende partijen hun expertise kunnen inbrengen en intensief kunnen samenwerken. Het aantal fouten neemt sterk af en de prijskwaliteitverhouding neemt toe; een win-winsituatie voor de opdrachtgever en de opdrachtnemer. Het integraal werken is onze toekomst, hierbij hebben we alle stakeholders in het bouwproces nodig. Bij de adviseurs ligt een taak om opdrachtgevers ervan te overtuigen dat er meerdere wegen zijn om een project te realiseren; een integrale werkwijze is hierbij een mooi voorbeeld. Het is aan de uitvoerende partijen om nu aan te sluiten en mee te doen. Douwe Veltman senior projectmanager bij BCN Groep

Wilt u reageren? Dat kan via d.veltman@bcn-groep.nl.

ONDERHOUD & RENOVATIE

HET BUYTENHUIS - LOCATIE DE WENAKKER

Een thuis bieden aan mensen met dementie. Dat is het doel van Het Buytenhuis. Op drie plekken in Noord-Nederland realiseert de zorggroep bijzondere woonzorglocaties, waarvan locatie De Wenakker in Groningen als eerste haar deuren mocht openen. De monumentale witte villa aan de Verlengde Hereweg in Groningen doet de naam van de organisatie eer aan: een Buytenhuis waar je je meteen thuis voelt.

ONDERHOUD & RENOVATIE

EEN BUITENGEWOON THUIS VOOR MENSEN MET DEMENTIE In het najaar van 2019 opende locatie De Wenakker voor het eerst haar deuren na een grondige verbouwing. Waar voor het oog aan de buitenkant vrijwel niets veranderde, onderging de villa van binnen een ware metamorfose. ‘We hebben gezocht naar de ideale combinatie van wooncomfort, duurzaamheid en het behoud van authentieke elementen’, vertelt projectleider Karst Jan Pool van Bouwbedrijf Van Dijk. ‘Een leuke uitdaging.’

Onzichtbare oplossingen In opdracht van KAW architecten en adviseurs uit Groningen ging Pool de uitdaging aan om de monumentale villa in oude luister te herstellen. ‘Centraal stond de wens dat het gebouw een huiselijke sfeer zou krijgen. Juist de historische elementen in het villagedeelte lenen zich daar uitstekend voor. De sierlijke plafonds, de mooie hoge ramen en de prachtige vloeren geven je meteen een warm en huiselijk gevoel.

‘D

e historische elementen hebben we behouden en versterkt' - Karst Jan Pool

ONDERHOUD & RENOVATIE

Die elementen hebben we behouden en versterkt’, vertelt de projectleider. ‘Daarnaast hebben we samen met DRS Installatietechniek gekeken naar mogelijkheden om wooncomfort en duurzaamheid toe te voegen aan het wensenlijstje.’ Aangezien het een rijksmonument betreft waren zonnepanelen op het dak geen optie. ‘Vandaar dat we hebben gekozen voor “onzichtbare” oplossingen in de vorm van warmte-terugwininstallaties’, legt Oane Lindeboom van DRS Installatietechniek uit. ‘In een monumentaal gebouw ben je gebonden aan de buitenschil, waaraan je niets aan mag veranderen. De afvoeren op het dak hebben we dan ook zo veel mogelijk uit het zicht geplaatst. En de drie oude cv-ketels hebben we vervangen voor één energiezuinig exemplaar.’

In de lift Waar de originele radiatoren in het monumentale villagedeelte behouden moesten blijven, koos Lindeboom in het nieuwe, lagergelegen woongedeelte achter de villa bewust voor moderne varianten. ‘Samen met Van Dijk hebben we dit voormalige kantoorgebouw omgetoverd tot zestien woonruimtes met ieder een eigen badkamer’, vertelt Lindeboom. ‘Het leidend bestek vormde de basis, maar onderweg hebben we de nodige aanpassingen gedaan. Zo was het oorspronkelijke plan om een ringleiding voor het water aan te leggen. Zo'n constructie kost echter heel veel energie om het water continu warm te houden. Vandaar dat we in overleg met KAW hebben gekozen voor lokale tapwatervoorzieningen.’

‘D

e sfeerverlichting is prachtig geworden’

- Oane Lindeboom

ONDERHOUD & RENOVATIE

‘D

e Wenakker voelt echt als een thuis' - Ellie Mattiesing

De grootste uitdaging bleek echter de lift in het monumentale villagedeelte. ‘Dat was een wens die gaandeweg het project steeds duidelijker werd’, legt projectleider Pool uit. ‘De lift stond niet in het originele bouwbestek. Het voordeel was dat wij korte lijntjes hadden met KAW, zodat de tekening meteen aangepast kon worden. Het resultaat is dat bewoners zowel in het oude als het nieuwe gedeelte van het gebouw de lift kunnen pakken.’

Creatieve oplossingen Een mogelijkheid waar vrijwel dagelijks gebruik van wordt gemaakt, merkt locatiemanager Ellie Mattiesing. ‘De lift is echt fantastisch’, beaamt ze. Als kersverse locatiemanager dacht Mattiesing volop mee over praktische wensen en toepassingen. ‘Neem de prachtige trap aan de voorzijde van de villa die bezoek naar de voordeur leidt: die mochten we niet aanpassen. Vandaar dat we aan de achterzijde van het pand een hellingbaan hebben gerealiseerd, zodat mensen met een rolstoel of rollator zonder problemen binnen kunnen komen. Het fijne was dat het bouwteam ons hielp met het zoeken naar dit soort creatieve oplossingen.’

denken | bouwen | leven Wat wij doen is meer dan bouwen alleen. We denken mee en creëren samen met onze opdrachtgevers creatieve oplossingen. Of het nu gaat om seriematige bouw of bouwen onder architectuur: wij stellen ons flexibel op. (Be)denken, (be)bouwen, (be)leven. Voor nieuwbouw, verbouw, service en onderhoud.

Zoom 13 · 9231 DX · Surhuisterveen 0512 - 36 80 70 info@bouwbedrijf-vandijk.nl bouwbedrijf-vandijk.nl

Het mooiste compliment Ook de originele verfkleuren in de gezamenlijke ruimte vallen op. ‘Daarvoor hebben we hulp gekregen van een verfexpert, die laagje voor laagje de originele verfkleur tevoorschijn heeft gehaald’, vertelt Karst Jan Pool. ‘In het begin had ik daar mijn bedenkingen bij, maar je ziet dat de ruimte daardoor echt tot z’n recht komt. Het versterkt het warme gevoel dat hier hangt.’ ‘Dat is ook wat we terugkrijgen van bewoners, bezoekers en familie’, knikt Ellie Mattiesing. ‘De Wenakker voelt als een thuis. Een mooier compliment kun je als organisatie niet krijgen.’

HET BUYTENHUIS DE WENAKKER, GRONINGEN :

Het Buytenhuis

Architect

KAW Architecten

Aannemer

Bouwbedrijf van Dijk

Adviseur E & W

Adviesbureau Feijen

E & W Installatie

DRS Installatietechniek

Opdrachtgever

BOUWTEAMLEDEN

Tekst: Nynke van der Zee

De gezamenlijke woonkamer is de ruimte waar alle deelnemende partijen het meest trots op zijn. ‘De verlichting is prachtig geworden’, vindt Oane Lindeboom. ‘Het verlichtingsplan is samen met de zorgmedewerkers gemaakt. Ze wilden beslist geen klinische verlichting, zoals je die vaak ziet in zorglocaties. Maar tegelijkertijd moest de verlichting wel praktisch zijn. Het eindresultaat is sfeerverlichting die z’n werk precies goed doet. De architect heeft het lichtplan verzorgd. De montage hebben wij uitgevoerd.’

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Metalstudwanden en systeemplafonds

Afbouw Perdok

Stukadoorswerk

Stuk- en Afbouwbedrijf Heine Roffel

Plafond en wandsystemen

Jan de Jong plafond en wand

Fotografie: Victor Bruinen voor KAW Architecten

ONDERHOUD & RENOVATIE

TRENDS

WOONGROEP MARENLAND

“JE KUNT NIET STIL BLIJVEN ZITTEN”

Gerke Brouwer 24

TRENDS

Je zou denken dat bij Woongroep Marenland alles draait om de versterking. Het huizenbestand van

ze voor versterken of sloop/nieuwbouw.’ Alles wat extra is, zoals extra verduurzaming, legt de corporatie zelf bij.

de woningcorporatie ligt immers volledig in het Groningse aardbevingsgebied. En voor een deel gaat het ook over de circa achthonderd woningen waarvan nu duidelijk is dat ze in aanmerking komen voor sloop en nieuwbouw. Voor 60% van de woningen is die duidelijkheid er echter nog niet. ‘Maar je kunt niet stil blijven zitten’, zegt directeur-bestuurder Gerke Brouwer. Woongroep Marenland verhuurt ongeveer 2500 woningen in de gemeenten Appingedam, Loppersum, Het Hogeland en Delfzijl. Net als andere corporaties wil Marenland kwalitatief goede en betaalbare woningen verhuren. Maar hier geldt bovenal: veilige woningen. Want in deze regio houdt de aardbevingsproblematiek de bewoners nog steeds in zijn greep.

Duidelijkheid ‘We realiseren ons dat we het niet alleen kunnen hebben over die achthonderd woningen waarvoor nu duidelijkheid is, ook al zijn we er trots op dat we inmiddels al honderd aardbevings bestendige en duurzame nieuwe woningen hebben opgeleverd aan onze huurders. Het gaat ook over die andere woningen, je kunt niet stil blijven zitten’, zegt Brouwer. Het politieke gekrakeel is fnuikend voor de bewoners van deze regio. ‘Onduidelijkheid heeft invloed op onze projecten, dat hebben wij uit te leggen aan onze bewoners.’ Voor 40% van het woningbestand is die duidelijkheid er nu. ‘Dat is zó belangrijk voor de mensen. Wij kunnen

hen nu vertellen: volgend jaar gaan we samen met u plannen maken voor de sloop en nieuwbouw.’ Brouwer, sinds drie jaar directeur-bestuurder bij Woongroep Marenland, begrijpt de boosheid onder de bewoners heel goed. ‘Er is hier voor miljarden uit de grond gehaald, en de politiek heeft de mensen niet gezien en niet gehoord. Alleen op een moment dat er weer een beving is, is er even weer aandacht. En daarna is het weer stil.’

In het ritme van de NCG Manager Vastgoed Frank van der Staay legt uit dat ze bij de aanpak in principe beginnen bij de meest slechte woningen. ‘Soms maken we andere keuzes, bijvoorbeeld als complexen dicht bij elkaar staan waardoor het handiger is om ze als één geheel op te pakken. We gaan een beetje mee in het ritme van het versterkingsadvies van de NCG (Nationaal Coördinator Groningen, red.).’ Deze organisatie, waarin het Centrum Veilig Wonen is opgegaan, is volop bezig met de inspecties. ‘Op basis van de versterkingsadviezen en het bijbehorende budget maken wij de keu-

‘D

ilemma’s delen we met onze huurders’

Eén keer verhuizen Bij het maken van keuzes staat men soms voor dilemma’s. Van der Staay: ‘Die delen we met onze huurders. Bij sloop en nieuwbouw kunnen mensen naar een nieuwe woning. Veel mensen vinden het ontzettend belangrijk dat ze maar één keer hoeven verhuizen. Veel van hen willen niet naar een wisselwoning. Daarom hebben we gekozen voor nieuwbouw op andere locaties. Dan krijg je een treintje: mensen verhuizen naar de nieuwbouw en in het volgende traject komen woningen vrij waar weer andere mensen naartoe kunnen. Als ze willen, kunnen bewoners terugkeren naar hun eigen straat. Maar de praktijk is dat veel mensen er voor kiezen maar één keer te verhuizen.’

Perspectief De veiligheidsbeleving van bewoners is verrassend genoeg vrij relatief. Brouwer legt uit: ‘Mensen kunnen ermee leven als ze weten dat we volgend jaar met hun woning bezig gaan. We horen dan eigenlijk nooit “moeten we nog zó lang wachten?”. Van der Staay vult aan: ‘De onzekerheid en het gebrek aan perspectief wegen zwaar. Het is heel vervelend als mensen eerst te horen krijgen “jullie huis moet versterkt worden” en dat later wordt gezegd “het valt wel mee”. Of dat hen verteld wordt “binnenkort krijgen jullie een versterkingsadvies” en dat ze even later van de NCG bericht krijgen dat het nog een half jaar duurt.’

TRENDS Opwierde-Zuid

‘W

Brouwer benadrukt dat het ook erg inbij de keuze van aannemers.’ Voor de e moeten gewikkeld is. ‘Instanties kregen er voor wijk is samen met de gemeente en bewoaardbevingen het eerst mee te maken, iedereen deed ners een integraal stedenbouwkundig ook als kans zien’ zijn stinkende best. Er moest heel veel plan gemaakt met meer speelplekken, geleerd worden, er lagen geen draaiboemeer natuur, meer groen. De parkeerken klaar.’ ‘En het kost nu eenmaal veel tijd om een woning problemen worden opgelost, er komen vijvers waardoor een te inspecteren en een versterkingsadvies te maken. Je wilt vrijer uitzicht ontstaat. En je kunt de hele wijk doorrijden het ook goed doen’, vult Van der Staay aan. zonder verdwaald te raken in doodlopen straatjes. Brouwer: ‘Het klinkt misschien raar, maar we moeten aardbevingen ook als kans zien. Er komt ruimte in de wijk. Een deel van de huizen wordt gesloopt, er komt nieuwbouw.’ Als corpoOpgaves Toch vindt Brouwer het een fantastische uitdaging om zich ratie geeft Woongroep Marenland daarmee meteen invulling volledig in te zetten voor het veilig maken van de woningen aan een andere opdracht: het leefbaar houden van de wijken. en het bieden van perspectief aan bewoners. En ook om te werken aan de vernieuwing van de woningvoorraad. ‘De verduurzaming nemen we daarin mee. Over zes tot acht ’t Zandt jaar heeft een 40% van ons woningbezit het hoogste enerHet dorp ’t Zandt - nog geen zeshonderd inwoners - is een gielabel. Bij nieuwbouw maak je grote sprongen.’ Van der verhaal apart. Van der Staay: ‘We hebben hier 80 woningen, Staay: ‘De versterking is een must. We proberen dat te voor 51 daarvan hebben we gekozen voor sloop en nieuwbouw.’ Het doel is hier de woningen te verbeteren, maar koppelen aan een aantal andere opgaves, zoals verduurzaming ook krimp op te vangen. ‘Samen met bewoners en gemeen- in de zin van gasloos en een lager energieverbruik. Dan doe je ook iets aan het comfort, de betaalbaarheid en het te hebben we een integraal stedenbouwkundigplan gemaakt, milieu.’ Een andere opgave voor Marenland is de vergrijzing met een groene long, waarbij we oude structuren herstellen. in de regio. ‘We maken ook de switch van gezinswoningen Aan de buitenkant van het dorp slopen we, in het centrum naar meer levensloopbestendige woningen of appartemenwordt een aantal rotte kiezen weggewerkt door er nieuwe ten. Dertig tot veertig procent van onze huurders wil graag woningen te bouwen.’ Brouwer vertelt dat het plan goed is naar een levensloopbestendige woning.’ ontvangen door de bewoners. ‘Er zijn bijeenkomsten geweest, waarbij bewoners hun wensen konden inbrengen, die vervolgens in de plannen zijn verwerkt.’ Van der Staay weet dat Opwierde-Zuid je met een beetje geduld een heel eind komt. ‘In het begin waren er veel mensen die terug wilden naar hun bestaande Bij de eerste achthonderd woningen gaat het grotendeels om sloop en nieuwbouw. Het project in Opwierde-Zuid, plek. Maar een poosje later kwamen ze daarop terug, omdat een typische jaren ’70 “bloemkoolwijk” in het zuiden van ze één keer verhuizen ook wel fijn vonden. En ze wilden Appingedam, is met 462 woningen veruit het grootste. toch wel liever een levensloopbestendige woning in plaats van een eengezinswoning. Brouwer: ‘De bewoners konden hun stem laten horen, ook

TRENDS

‘J

e moet hier niet van de blauwdrukjes zijn’

Frank van der Staay 27

TRENDS Het zijn intensieve processen, die veel tijd kosten. Maar dat is ons vak, en het is ook leuk! Maar je moet hier niet van de blauwdrukjes zijn...’

De aannemers

initiatieven weer ruimte is. ‘Maar de verhuurdersheffing heeft een enorme impact op onze investeringscapaciteit. Die heffing wordt nog steeds ingerekend, terwijl de crisis allang voorbij is. Voor een groot deel van de woningen is nog niet duidelijk of ze versterkt moeten worden. Als dat niet gebeurt, dan is het geld hard nodig om ook die woningen te verduurzamen. Voor ons is het dus enorm belangrijk dat die heffing eraf gaat. Maar dat wordt waarschijnlijk weer een verkiezingsitem.’

Bij de projecten in ’t Zandt en Opwierde-Zuid is een grote rol weggelegd voor de aannemers, die als opdracht meekregen om het samen met de bewoners te doen. In totaal zijn er door Marenland vier aannemers geselecteerd voor de versterking. Van der Staay: ‘Wij doen regisserend opdrachtgeverschap. De aannemer doet dus niet alleen de bouw, Langdurige verbinding maar ook de communicatie, de bewonersondersteuning en 2019 was voor Woongroep Marenland het jaar van de uitde cocreatie met bewoners. Brouwer: ‘Het is mooi om te voering. Of meer: het jaar waarin de uitvoering is begonnen. zien hoe aannemers daarin gegroeid zijn.’ Van der Staay Inmiddels zijn er meer dan honderd woningen opgeleverd. Brouwer: ‘Als organisatie zijn we ook gegroeid, van 24 naar weet dat sommigen er heel ver mee zijn: ‘Ze hebben bijvoorbeeld bewonersportalen, waarin bewoners het hele traject zo’n 40 mensen. We zitten in de pioniersfase, we leren ervan. kunnen volgen. Daarin komen dingen als gemaakte afspraEn de opgedane kennis delen we weer met de andere corporaties, onder meer via de Kr8.’ In de ken en nieuwe tekeningen van de woKr8 zitten acht corporaties die - in de ning. Dat is echt leuk!’ Zo gaat de aannorm kern van het aardbevingsgebied - daadnemer de verbinding aan met de belangrijk dat werkelijk met de versterking bezig zijn bewoners. Daarop zijn de aannemers die verhuurders ook geselecteerd, maar ook op hoe zij of gaan. Van der Staay: ‘We werken niet heffing eraf gaat’ omgaan met omgevingsmanagement. alleen in de uitvoering samen, maar ook Van der Staay: ‘Er is door het aardbevingsdossier een hoog in de planvoorbereiding.’ Hij vindt het belangrijk om de wantrouwengehalte. Als aannemer moet je daarom goed processen simpel te houden, en het aantal partijen aan tafel kunnen uitleggen wat je gaat doen. Zo moet je mensen zo klein mogelijk. ‘Het is al ingewikkeld genoeg. We willen bijvoorbeeld gerust kunnen stellen dat heien geen risico’s vaste mensen, die zich langdurig verbinden aan een project. voor hun woning oplevert.’ Het gaat over mensen. Stenen stapelen is nog het meest makkelijke, maar het gaat erom het proces goed te managen.’ Daarom wordt ook overwogen om nieuwe projecten aan te besteden onder de aannemers die nu al zijn geselecteerd “Gemeenschap van de toekomst” Bij Woongroep Marenland loopt een project waarbij ze in mits ze uiteraard goed functioneren. ‘Zij hebben een product een aantal dorpen bespreken hoe de dorpsbewoners de ontwikkeld. Dat is niet alleen een woning bouwen, maar toekomst van hun dorp zien. ‘En dan kijken wij wat we ook bewoners begeleiden, de communicatie. Daar is veel daarin kunnen betekenen. Dat kan met wonen te maken deskundigheid opgebouwd die we willen benutten.’ hebben, maar ook met de woonomgeving of met ondersteuning’, aldus Van der Staay. Brouwer is blij dat voor dit soort

Tekst: Vera Bosma

‘E

't Zandt

BEDRIJFSREPORTAGE

GEVELS VAN KERAMIEK VOOR UITBREIDING ALETTA JACOBSHAL RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

constructie kan inclusief bevestigingshouders van te voren worden gerealiseerd. Op een later tijdstip worden de tegels op eenvoudige wijze ingehangen. Hierdoor kan een snellere montagetijd worden bereikt. De aluminium voegprofielen houden de elementen altijd op hun plaats en borgen de gevel tegen horizontale krachten van het gebouw. De gevelbekleding wordt hierdoor maximaal op zijn plek gehouden, hetgeen belangrijk is bij aardbevingsbestendig bouwen. Door deze moderne manier van “metselen” wordt in korte tijd - in vergelijking met traditioneel metselwerk volgens de laatste stand der techniek een lichtgewicht, maximaal flexibele en solide gevel gerealiseerd.

Speels gevelbeeld De natuurrode keramische gevelelementen hebben een rastermaat van 225 mm x 618 mm. Om een genuanceerd speels gevelbeeld te creëren zijn strooitegels, dat wil zeggen de tegels met 3 rillen, gestrooid in de gevelvlakken met 2 rillen. Een van de vele voordelen van keramiek is dat het een hoogwaardige kwaliteit heeft en vrijwel niet verweert, waardoor een gebouw zijn esthetische karakter behoudt en de tand des tijds doorstaat.

Lander is trots een keramisch steentje te kunnen bijdragen aan de uitbreiding van de Aletta Jacobshal op de Zernike Campus van de Rijksuniversiteit in Groningen. Het huidige gebouw heeft te weinig capaciteit om meer digitale examens te kunnen afnemen en wordt derhalve aan weerszijden uitgebreid met meer college- en tentamenruimtes, een extra foyer en de realisatie van een studielandschap. De gevelbekleding bestaat uit een oersterk keramisch gevelsysteem. Daarbij worden drie centimeter dikke elementen in twee type tegels geïnstalleerd; een met twee rillen en de ander met drie rillen waardoor een speels effect wordt gecreëerd.

Integraal gevelsysteem De dubbelschalige Alphaton keramische elementen van Lander hebben een hoge breukvastheid tot 5,73 kN en zijn op een 0,01 mm maatvast. Bovendien is het integrale gevel

systeem in zijn geheel getest conform de zwaarste internationale standaarden voor hoogbouw bij het Centre for Window and Cladding Technology in Engeland. Als een totaalsysteem grijpen de speciale, gepatenteerde, RVS Rapidclips in de aluminium houders in de achterkant van de keramische elementen en borgen zo onzichtbaar de keramische elementen op de achterconstructie. Verticale krachten worden zo optimaal opgevangen. De volledige achter-

Naast de 1235 m2 aan keramische tegels en verzorgt Lander bij dit project ook de montage van 910m2 Equitone vezelcement platen.

Begin jaren ’80 begonnen als keramisch adviesbureau heeft Lander de keramische gevelbekleding zoals we die vandaag kennen in 1990 in Nederland geïntroduceerd. Daarnaast levert Lander ook een groot aantal keramische dakpannen en toebehoren voor elk type dak. Speciaal ontwikkeld voor flauw hellende daken vanaf slechts 7° is het Lander Top 10° systeem voor een water dichte en regendichte uitvoering. In een periode van ruim 35 jaar heeft Lander al meer dan 1500 projecten succesvol gerealiseerd. Meer informatie: 088 - 882 0800 | info@lander.nl www.lander.nl

VERBOUW

UITBREIDING JUMBO NOORDERPOORT, DRACHTEN

EEN RUIMTELIJKE OPGAVE

Een gloednieuwe winkel op het bestaande winkelterrein Noorderpoort in Drachten met een verdubbeling van het winkeloppervlak: de Jumbo supermarkt kan rekenen op zowel tevreden klanten als een tevreden bouwteam. Een ruimtelijke opgave onder goed opdrachtgeverschap.

VERBOUW

‘R

ekenmethodes anders dan standaard maken een project uitdagend’

- Harrie Munnik

Winkelcentrum Noorderpoort in Drachten werd gebouwd in de jaren ’90 van de vorige eeuw. Het is een winkelconcept zoals we ze veel kennen: commerciële ruimtes op de begane grond, daar boven appartementen. Een parkeergarage voor de bewoners bevindt zich ondergronds, op het maaiveld zijn de parkeerplaatsen voor de commercie. Jumbo Noorderpoort was aan uitbreiding toe, en dat werd een ruimtelijke opgave. De Maripaangroep - de koepelorganisatie waar ook Jumbo Noorderpoort onder ressorteert - was de opdrachtgever. Gerard de Vries van aannemer Reitsma Bouw: ‘Zij hebben voor alle partijen mogelijk gemaakt dat we zo mooi hebben kunnen samenwerken aan dit project. Het is een echt voorbeeld voor goed opdrachtgeverschap.’

Aantrekkingskracht Voor architectenbureau BA32 had dit project twee grote uitdagingen, legt Romke Lemstra uit. ‘Hoe laat je de nieuwbouw aansluiten op de bestaande bouw? En hoe zorg je ervoor dat de Jumbo een duidelijke entreefunctie krijgt? We vonden de oplossing door de stijl en detaillering van het metselwerk in het bestaande gebouw door te trekken in het nieuwe en de entree van de Jumbo te liften. De stijgende luifel is daarmee een tegenhanger van het bestaande gebouw geworden en zorgt voor een aantrekkingskracht die zegt “hier moet je naar binnen”.’

VERBOUW

Koppeling met bestaande bouw Constructief waren er de nodige uitdagingen in dit project. Lemstra: ‘We zochten naar zoveel mogelijk ruimtewinst en minimale hoogteverschillen voor een zo vrij mogelijk vloeroppervlak in de winkel. Ook hier was de koppeling met de bestaande bouw een issue, met een geschiedenis waarin de constructie niet altijd dragend bleek te zijn. Zware windverbanden en het efficiënt omgaan met een bestaande stabiliteitsmuur zorgden voor de oplossing. Zowel architectonisch als bouwkundig konden we met die oplossing uit de voeten.’

‘A

ls uitvoerder waren we kartrekker in de communicatie’

- Gerard de Vries

Uitzondering op Bouwbesluit Het werk van Munnik Brandadvies zie je eigenlijk niet terug in de supermarkt. ‘Dat betekent dat we ons werk goed hebben gedaan’, concludeert directeur Harrie Munnik. Zonder dat het opvalt is ervoor gezorgd dat de draagconstructie van het gebouw zo lang mogelijk overeind blijft staan bij eventuele brand. Dit

is uitgevoerd middels dichte plafonds en een met gips ingepakte draagconstructie. Jumbo Noorderpoort was voor de adviseur een bijzonder project, omdat het met 3.000 vierkante meter winkeloppervlak een uitzondering op de regels voor het Bouwbesluit is. ‘Daar hebben we een gelijkwaardige oplossing voor bedacht en uitgevoerd.’

VERBOUW

Complexe rekenmethodes Bijzonder aan dit project was voor de brandveiligheidsadviseur dat het woongebouw aansluitend aan de commerciële ruimtes gehuisvest zit. Woningen boven de winkels moeten veilig zijn bij brand en bewoners moeten veilig weg kunnen vluchten. Een en ander moest uitgevoerd worden zonder aanpassingen aan de woningen zelf. Dat heeft heel wat berekeningen gekost. ‘Rekenmethodes die anders dan standaard zijn, maken een project verrassend complex. Maar dat was voor ons een leuke uitdaging’, zegt Munnik. ‘Onze projectleider Ronald Dam is vanaf het PVE een half jaar betrokken geweest bij het ontwerp van het gebouw om dat voor elkaar te krijgen. Door het uitvoeren van verschillende controleberekeningen zijn we er vrijwel zeker van dat, in het geval van brand, de risico’s voor bewoners van de woningen voldoende beperkt zijn. Of deze voorzieningen ooit getest gaan worden is de vraag. Uiteindelijk maak je voorzieningen waarvan je hoopt dat deze nooit gebruikt gaan worden.’

Volledig in BIM Jumbo Noorderpoort werd, inclusief de hele ontwerpfase, volledig in BIM uitgevoerd. ‘Zo werken wij graag’, zegt Gerard de Vries van Reitsma Bouw. Het bestaande deel werd zowel van binnen als van buiten gescand door middel van een point cloud, om het te kunnen integreren in het BIM-model. ‘Door die scan zagen we duidelijk verschil tussen de tekening en de werkelijkheid. Dat hebben we met de constructeur heel nauwkeurig passend kunnen maken in de aansluiting op de nieuwbouw.’

Communicatie op de bouwplaats Een goede samenwerking op de bouwplaats was in dit project van groot belang. ‘Er liepen veel disciplines door elkaar in de afbouw. Door van elkaars belangen te weten konden we de trein in beweging houden. Dat was een kwestie van veel communiceren en overleggen, zo veel mogelijk ter plekke op de bouwplaats. Als uitvoerder waren we daarin kartrekker.’ Het weer speelde daar ook een grote rol in.

VERBOUW

‘W

e zochten naar zoveel mogelijk ruimtewinst’

- Romke Lemstra

‘We begonnen met de dakwerkzaamheden in een droge periode, maar het dak was nog niet gedicht toen er regen kwam. Door goed met alle partijen af te stemmen konden we besluiten welke zone als eerste gereed moest zijn om met de afbouw te kunnen beginnen.’

Ontwikkelaar

BruZan Projecten

Opdrachtgever

Maripaan Vastgoed

Architect

BA32

Projectmanagement

Den Dekker Projectmanagement

Adviseur brandveiligheid

Munnik Brandadvies

Constructeur

Raadgevend ingenieursbureau Jansen Wesselink

Aannemer

Reitsma Bouw

Fotografie: Henri Vos

UITBREIDING JUMBO NOORDERPOORT, DRACHTEN BOUWTEAMLEDEN

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Hemelwaterafvoeren

DRS Installatietechniek

Metstelwerk

Aannemersbedrijf Metselwerken B. Th. Postma

Diversen

Raadsma

Betonconstructie

Van der Meer Beton

Tekst: Thea van der Schaaf

De Vries: ‘Wat ik zelf uniek vind aan dit project is de luifel, we noemen het ook wel de pet. Met Ensel Staalconstructies en Metaalbouw TSC is dat een mooie zoektocht geweest naar een goed uit te voeren constructie, die maakbaar en waterdicht was. Als je zo met z’n drieën de koppen bij elkaar steekt levert dat een leuke en verrassende uitkomst op. Samenwerken an sich hou ik van, je wilt met elkaar een goed product leveren. Om tafel is dan toch de beste manier en als het dan in de praktijk ook nog werkt, dan geeft dat veel voldoening.’

Artimpression: BA32

Waterdichte pet

ZORG

GEZONDHEIDSCENTRUM DE ES, RODEN

EEN GEBOUW DAT DE AANDACHT TREKT De aanloop naar Gezondheidscentrum De Es in Roden kent een lange geschiedenis. Al in 2007 waren er de eerste plannen om verschillende partijen onder te brengen in een gebouw. Van alle plannen die de revue passeerden, is Gezondheidscentrum De Es zoals het er nu staat de uitkomst: een toegankelijk en herkenbaar gebouw.

ZORG

Nieuwe kansen Aeijolt Keuning van BCN Groep heeft eigenlijk een dubbelrol in dit verhaal. Vanuit zijn vorige werkgever was hij als projectontwikkelaar aan het begin van het traject betrokken. ‘Toen het project destijds in de ijskast ging, heb ik wel contact gehouden met de zorgverleners die geïnteresseerd waren. Apotheker René Kuipers was een van hen.’ Met het vrijkomen van de locatie aan de Nieuweweg kwamen nieuwe kansen in zicht. ‘Een goede ligging in het midden van het dorp, een bereikbare plek en een omvang die groot genoeg was om onze plannen op te realiseren. In 2015 zijn we met de huidige participanten begonnen met het opstellen van het programma van eisen en de visie. Inmiddels was ik vanuit BCN Groep betrokken als aanjager en adviseur, en samen met mijn compagnon Mark Wieringa zijn we medeparticipant geworden.’

Esthetisch contrast Bouw- en Aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn. mocht dankzij een overtuigende presentatie de uitvoering in het bouwteam op zich nemen. Een niet alledaags project voor

‘D

e kern van de visie is de intentie tot samenwerking’

- René Kuipers

de aannemer, maar wel een project dat uitstekend bij bouwen aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn. past. Kees Wartena: ‘De constructie van dit gebouw is bijzonder te noemen. Het pand heeft een wit betonnen droogloop, luifel en dakranden met een maximaal haalbare overspanning van tien meter. Een mooie esthetische eyecatcher voor het gebouw, zodat meteen opvalt waar de entree is.’ Een andere esthetische oplossing is te bewonderen aan de zijgevel. ‘Veertien vrij hangende gemetselde penanten zijn een verfraaiing van het gebouw geworden en geven de gevel uitstraling.’ Een andere bijzonderheid is dat het metselwerk stootvoegloos werd uitgevoerd. Dit zorgt voor een strakke horizontale belijning, een fraai contrast met het witte gevelstucwerk. Uitvoeringsdetails waarover goed is nagedacht en die bouwtechnisch werden uitgevoerd door de aannemer en het team.

Apotheker René Kuipers is vanaf 2007 betrokken geweest bij de plannen voor het gezondheidscentrum. Toen waren de “huisartsen onder één dak” nog volop in ontwikkeling. Kuipers: ‘Een gezondheidscentrum kon zorgen voor nog veel kortere lijnen, ik had daar een heel duidelijk beeld bij. Vooral in de beginfase hebben we met veel zorgverleners om tafel gezeten om daar een visie op te ontwikkelen. Waar willen we naartoe, wat zijn onze drijfveren, wat kunnen we aan elkaar hebben; vragen die we onszelf en elkaar stelden. In de loop van al die jaren is daarin veel gebeurd, maar altijd met het oog op de uitkomst van nu.’

ZORG

Slimme bezuinigingen Hoewel er gelet moest worden op de kosten binnen het taakstellend budget voor dit project, konden sommige bezuinigingen worden voorkomen door slim te rekenen en in te kopen. Wartena: ‘Aluminium kantstukken als detaillering rondom de kozijnen werden uitgevoerd in hout. Voor de entreehal stond een open vide met glazen balustrade en glazen wanden gepland. Een stalen hekwerk zou goedkoper zijn, maar dat was geen optie voor de architect. Glas zou het geheel een veel ruimtelijkere blik geven. We hebben dat budgetneutraal op kunnen lossen door verschillende leveranciers voor het glas en de staalconstructie te kiezen. Dat kostte meer tijd in de berekeningen, maar het resultaat leverde voordeel op.’

Verlichtende duurzaamheid De E-installatie van het gezondheidscentrum was in handen van Lodema Elektrotechniek. ‘Roden ligt in ons werkgebied en dit was een project dat ons aansprak. Door de behoorlijke omvang van het gebouw was er best wat denkwerk nodig voor de elektrische aansluitingen’, legt Folkert van der Wal van Lodema Elektrotechniek uit. Er is geen gasaansluiting aangelegd, ‘maar dat is tegenwoordig al bijna niet meer bijzonder.’ Het gebouw wordt verwarmd door elektrische warmtepompen, waarvoor de stroom onder andere wordt opgewekt door 140 zonnepanelen. Centraal gestuurde zonwering draagt eraan bij om de opwarming van het gebouw te voorkomen. Duurzaamheid is ook terug te vinden in het toepassen van halogeenvrij materiaal en ledverlichting. Van der Wal: ‘In de behandel

‘V

erfraaiingen geven gebouw uitstraling’

- Kees Wartena

ZORG

‘E

en super duurzaam en flexibel gebouw’ - Aeijolt Keuning

kamers is de basisverlichting ook led, voor behandeling van patiënten is er aanvullend licht in te schakelen.’

Specifieke wensen Naast de elektrotechnische installatie zijn ook de data-, inbraak- en brandmeldinstallatie door Lodema verzorgd. Van der Wal: ‘We hebben toegangscontrole geïnstalleerd voor het hele gebouw. Gebruikers kunnen met tags op de plekken in het gebouw komen waar ze moeten zijn. Er is camerabewaking bij een

aantal gebruikers in het pand. De apotheek is tegen inbraak extra beveiligd. Technisch zijn dat niet zulke heel grote uitdagingen, we hebben onze bewezen concepten kunnen toepassen. Maar doordat je te maken hebt met verschillende gebruikers met ieder zo hun specifieke wensen, is het een hele inspanning.’

Innovatieve financiering Keuning werd samen met Wieringa mede-eigenaar; BCN Groep verzorgt het vastgoedbeheer en zet in op de exploitatie van het gebouw.

Keuning: ‘Voor gebruikers is het vaak lastig een dergelijk centrum gefinancierd te krijgen. In Roden hebben we de oplossing gevonden door in te zetten op een stevige integrale visie en een super duurzaam en flexibel gebouw. Dit heeft ertoe geleid dat er, naast een reguliere financiering, een social impact loan is verstrekt (Europese financiering) en dat ook de Drentse Energie Organisatie als cofinancierder is aangehaakt. Deze innovatieve financiële constructie biedt alle partijen zekerheid voor de toekomst. En ook het dorp is hiermee langdurig zeker van zorg op deze locatie.’

ZORG

‘V

erschillende gebruikers zorgden voor denkwerk’

- Folkert van der Wal

BCN Groep en Ezorg

Architect

Van Ringen architecten

Constructeur

Ingenieursbureau Hado

Aannemer

Bouw- en Aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn

Installatieadviseur

Adviesbureau Feijen

Elektra installateur

Lodema Elektrotechniek

Werktuigbouwkundig installateur

Mebatherm

Opdrachtgever & ontwikkelaar

BOUWTEAMLEDEN Fotografie: Nienke Maat

De kern van de visie van Gezondheidscentrum Roden is de intentie van de samenwerking, korte lijnen benutten als gemak voor de patiënt. Een centrale locatie met goede bereikbaarheid was daarin onmisbaar. Een toegankelijk gebouw, duidelijke routing, een herkenbare entree: een gebouw met een gezicht. Apotheker René Kuipers: ‘Over alles is nagedacht en tot in de puntjes is uitgewerkt hoeveel vierkante meters daarvoor nodig zouden zijn. Het is mooi om te zien hoe uit zo’n vlekkenplan een gebouw is getoverd. Een gebouw dat de aandacht trekt ook nog, want vanuit het land wordt gekeken naar wat in Roden is gerealiseerd. Dat voelt als een compliment. Het maakt ons trots na al het werk dat we ervoor hebben gedaan. Alhoewel het échte werk voor mij misschien nu wel pas begint, als apotheker in een prachtig pand.’

GEZONDHEIDSCENTRUM DE ES, RODEN

Tekst: Thea van der Schaaf

Het echte werk begint nu

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS MS Wanden

Unipé Afbouw

Hang- en sluitwerk

Raadsma

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

Remix Droge Mortel

BEDRIJFSREPORTAGE

BMN Je bent een bouwer in hart en nieren. Een grote aannemer met veel personeel of een zzp’er met een klusbedrijf. Hoe dan ook, je hebt graag professionals om je heen. Bij BMN weten we daar alles van. We willen uitblinken als beste bouwmaterialenhandel van Nederland. Door vooruit te denken en een stap extra te zetten zijn we samen succesvol. Dit doen we vanuit vier eenvoudige beloftes: juiste assortiment, vakkundig advies, flexibele logistiek en de beste service. Met meer dan tachtig vestigingen zijn we dé marktleider van Nederland op het gebied van bouwmaterialen. Onder de namen BMN Bouwmaterialen, BMN IJzerwaren, Kooy en BMN Wijcks zijn wij zowel Europees als wereldwijd een grote speler in de bouw.

AFHAALSHOPS EN DRIVE-INS Vakkundige medewerkers openen iedere werkdag al vroeg de deuren van onze afhaalshops die volledig gericht zijn op de afhalende bouwprofessional. Zo zijn er ruime balies en bieden we een uitgebreid assortiment van (innovatieve) producten van zowel A-merken als onze kwalitatieve huismerken als ProOne, Cebo en Stucgoed. Bovendien ligt er elke maand een actiekrant met scherpe aanbiedingen voor je klaar. Loyale afhaalklanten sparen als lid van onze BMN Club bij iedere afhaalorder automatisch punten. Hiermee kan er gespaard worden voor cadeaus en belevenissen waar jij écht iets aan hebt. Naast de afhaalshops hebben we speciale drive-ins bij een aantal vestigingen, waar het mogelijk is om met je (aanhang)wagen naar binnen te rijden. Onze magazijnmedewerkers helpen je hier met het opladen van bijvoorbeeld houten plaat materiaal.

SHOWROOMS Bij BMN Home beschikken we over sfeervolle showrooms met gevelstenen, dakpannen, deuren, sanitair en wanden vloertegels. Hier kunnen we zowel jou als jouw eind gebruikers ontvangen en adviseren.

KENNISPARTNER

Twee weten meer dan één. Onze specialisten binnen BMN staan klaar om jou op allerlei gebieden advies te geven en te sparren. Of dit nou in onze afhaalshops, showrooms,

telefonisch, per mail of op locatie plaatsvindt. Nog beter dan advies krijgen, is zelf met producten aan de slag gaan. Daarom organiseren we regelmatig demo’s, workshops en vakdagen, zoals een praktijkgerichte training over vloeren gevelrenovatie, of het werken met microtopping.

SLIMME LOGISTIEK Vanuit distributiecentra door heel Nederland rijden dagelijks ruim 120 BMN-vracht wagens naar grote en kleine bouwlocaties. Dankzij een hydraulische laad- en loskraan of meeneemheftruck is vrijwel ieder (binnenstedelijk) adres te bereiken. Ook onze andere logistieke oplossingen als een elektrische vrachtwagen, vracht over de gracht, bouwhubs en (de verhuur van) diverse kranen en liften faciliteren dit.

DUURZAAM BOUWEN Een schonere wereld maken we samen. Middels ons specialisme BouwBewust maken we onder andere diverse soorten afvalmanagement mogelijk met onze afvalretourstraten, afvalcontainerservice, BouwBewust (Keuken)Box en de Biggerbag. Daarnaast beschikken we over een ruim assortiment materialen, wat het mogelijk maakt om duurzaam én circulair te bouwen.

BMN DIGITAAL Bij BMN kan veel digitaal: van bestellen en afspraken maken, tot berichten en koppelingen. Op bmn.nl kun je per vestiging de complete voorraad inzien en 24/7 bestellen. Speciaal voor woningbouwverenigingen en projectontwikkelaars heeft ons specialisme BMN Connect twee apps ontwikkeld. Zo kun je met de BMN Connect bestelapp overal op locatie bestellingen doorgeven en de benodigde hoeveelheid materialen berekenen. Met de BMN Connect woonwinkelapp kunnen eindgebruikers direct kiezen uit een aantal vooraf geselecteerde mogelijkheden voor badkamer en keuken. Zo kunnen we jou maximaal ontzorgen!

BEDRIJFSREPORTAGE

ABTWASSENAAR 2.0, EEN MULTIDISCIPLINAIR ADVIESBUREAU IN HET GRONINGSE HAREN Een prachtige start van dit nieuwe jaar en alle reden om de champagne te ontkurken. abtWassenaar is per 1 januari 2020 samen gegaan met VM Consultancy! Een logische stap én de kers op de taart. Daarmee hebben we gelijk de reden van deze fusie te pakken, de groene stip aan de

Aansluitend volgde de overname van Stroop ingenieurs: sterk in bouwfysica, brandveiligheid en akoestiek. De nieuwe club specialisten werd toegevoegd aan de constructieve adviesgroep van abtWassenaar in Haren. Met deze overname kwam abtWassenaar weer een stap dichter bij de ambitie om zelfstandig een integraal technisch bureau te vormen.

horizon. abtWassenaar timmert al geruime tijd aan de weg als integraal adviesbureau maar wil graag groeien - vooral in de breedte! De zoektocht naar een partner begon enkele jaren terug. abtWassenaar wilde graag fuseren met een bureau waarmee zij haar multidisciplinaire dienstverlening nog verder uit kon bouwen. In oktober 2019 was het zover. De partner die wij in ons vizier hadden voldeed aan al onze wensen en stond open voor een blijvende samenwerking: een fusie.

De historie in vogelvlucht abtWassenaar is niet geheel onbekend met overnames. In 2014 begon een intensieve sa-

menwerking tussen Wassenaar Ingenieurs en ABT op het gebied van seismische advisering. Dit smaakte naar meer; begin 2016 werd Wassenaar Ingenieurs onderdeel van de ABT Holding (inmiddels Oosterhoff Group). Peter Luyendijk versterkt sindsdien de directie die verder uit Roel de Jong en Geert van Oost bestond. In een tijd waar het aardbevingsbestendig maken van nieuwe en bestaande utiliteitsbouw erg belangrijk werd, ontwikkelde de nieuwe werkmaatschappij abtWassenaar zich tot een sterke kennispartner op het gebied van (seismisch) constructieve advisering.

VM Consultancy Vanuit de ambitie om nog verder te groeien had abtWassenaar haar oog laten vallen op VM Consultancy. VM Consultancy (VMC) is een toonaangevend adviesbureau in energie- en installatiemanagement met vele total engineering opdrachten op zijn naam. abtWassenaar en Vincent Martijn (voormalig directeur VMC) waren geen onbekenden van elkaar. De onderlinge verbondenheid bestond al vele jaren. Bij diverse projecten (o.a. Alfa college en Drents Museum) werd eerder ook al samengewerkt.

Vaste verkering “Het bleef niet bij een oogje hebben op maar het werd vaste verkering”, aldus Vincent Martijn. Het abtWassenaar-team is uitgebreid met 6 energie-, installatie- en duurzaamheidsconsultants van het voormalige VMC. Vincent Martijn is per 1 januari jl. toegetreden tot de directie van abtWassenaar. De recente overname van VM Consultancy is een logische stap die eigenlijk niet uit kon blijven. Deze overname maakt het plaatje compleet en daarmee is abtWassenaar 2.0 geboren!

abtWassenaar 2.0 We gaan nu doen waar we goed in zijn en wat we ambiëren. Complexe integrale, duurzame en liefst circulaire projecten. Niet de makkelijkste oplossing zoeken maar de beste! V.l.n.r.: Peter Luyendijk, Vincent Martijn en Roel de Jong

WONEN

R I E T O E V E R S

G R O N I N G E N

LANDHUIZEN ZONDER STANDAARD WERK

De Groningse wijk Rietoevers is sinds kort 31 landhuizen, dubbelwoningen en townhouses rijker. Stuk voor stuk royale, gasloze en duurzame woningen. Het resultaat van dit initiatief van KUUB is prachtig, ook al ging het tijdens de bouw niet helemaal vanzelf. Aannemer Vriesbouw moest ondanks de goede voorbereidingen een aantal problemen tackelen. Snel schakelen was het devies.

WONEN

Rietoevers in Groningen is een initiatief van KUUB. Het is een bijzonder project, omdat geen woning hetzelfde is. Kopers konden namelijk hun eigen woning “afmaken” met de architect. De bouw begon in maart 2018 en zou eind 2019 worden opgeleverd, maar het is uiteindelijk april 2020 geworden. Dat had erger gekund, maar de goede voorbereiding heeft zich terugbetaald. ‘Het voortraject is intensief geweest’, zegt Marcel Jeuring, directeur van Vriesbouw uit Schildwolde. ‘Dat maakte de bouw uiteindelijk gelukkig een stuk eenvoudiger. We hadden alles goed afgestemd.’ Vanwege de extreme hitte in de zomer en het zeer natte najaar heeft de uitvoering langer geduurd dan gepland. Jeuring: ‘In het verleden werd het personeel opgeschaald, maar door het toenemende tekort aan vakkundig personeel was dit niet op te vangen. Aanvankelijk hebben wij goede partijen gecontracteerd, maar zij konden ook niet aan de vraag voldoen.’

Traditioneel en duurzaam De woningen zijn met traditioneel materiaal opgebouwd: mortelschroefpalen, cassettevloeren, kalkzandsteen, kunststof buitenkozijnen, kanaalplaten van beton op de verdiepingen, vooren achter houtskeletbouw met stalen spanten en prefab platen. In de ruime woningen zijn diverse duurzaamheidsmaatregelen toegepast. De woningen zijn “van het gas af”. De begane grond wordt verwarmd met vloerverwarming en de radiatoren op de verdieping zijn geschikt voor lagetemperatuurverwarming. De warmte wordt verkregen door middel van een warmtepomp. Deze is achter de schuur geplaatst in plaats van tegen de buitengevel, om geluidsoverlast zo beperkt mogelijk te houden. Projectengineer Freddy Zuidema van installateur Aalbers: ‘Vriesbouw en KUUB hebben hierin optimaal meegedacht om de warmtepomp bouwkundig te integreren in de buitenberging.’

‘H

et voortraject is intensief geweest’

- Marcel Jeuring

WONEN

‘E

en kwestie van goed overleg’

- Freddy Zuidema

Vacuümsysteem Zuidema: ‘De sanitaire installaties in de fundatie zijn prefab aangeleverd vanaf ons magazijn. Hierdoor hebben we bespaard op de montagekosten op de bouw. Naast een traditioneel rioolafvoerstelsel hebben we een PE vacuümriolering toegepast voor de wc’s en optioneel voor afvoer van de keuken.’ Het vacuümsysteem is te vergelijken met het systeem dat in schepen of vliegtuigen aanwezig is. ‘De reden voor de keuze van dit systeem is dat er in de toekomst een bio-installatie geplaatst kan worden. Dit is een ontwerp van gemeente Groningen en Arcadis. Omdat het om een vacuümsysteem gaat, is het zeer belangrijk dat de montageverbindingen lekdicht zijn. Deze zijn uitgevoerd middels spiegellastechniek, waarbij we voor een groot gedeelte gebruik hebben gemaakt van prefab leidingdelen’, legt Zuidema uit.

Energiemodule Voor de installateur is Rietoevers een pronkstukje. Hun eigen ontworpen prefab Energiemodule werd goedgekeurd en is in de woningen toegepast. Deze module, voorzien van een lucht-water-warmtepomp, een ventilatie unit, een PV-omvormer en een regelunit, is door de installateur in de eigen assemblagehal gebouwd. Vlak voordat het dak op de woning is geplaatst, is de prefab unit naar binnen gehesen. ‘Dat kon alleen maar dankzij een goed

overleg met de aannemer. De samenwerking tijdens de bouw was goed, ook al was het hectisch en uitdagend. We hebben alle omstandigheden gehad die meehielpen in het bouwproces, maar ook omstandigheden die tegenwerkten. Doordat onze module prefab wordt aangeleverd, en omdat we just in time konden leveren, konden we gelukkig ad hoc reageren op de voortgang van de aannemer.’

WONEN

Recht van overpad op het dak Artimpression: KUUB

Op de 31 daken liggen in totaal bijna duizend zonnepanelen. Voor energieneutraal wonen zijn er circa 14 per woning nodig, voor nul op de meter nog eens 14, waardoor het totaal op ongeveer 28 panelen uitkomt. Dat aantal is gebaseerd op een gangbaar woninggebruik en een e wilt tijdens huishoudelijk energieverbruik het proces van 3150 kWh per jaar per huiseen gezamenlijk houden. Voor de adviseur van belang creëren’ M3 Energie, Hans Klünder, was - Hans Klünder het zoeken naar een balans. ‘We moesten binnen de spelregels van nul op de meter blijven. Als het dak ideaal is, dan is het goed haalbaar, maar sommige daken liggen iets minder gunstig. Dan kun je van het recht van overpad op het dak gebruik maken. De zonnepanelen komen bij de buren op het dak te liggen. Dat moet je juridisch goed regelen.’ Klünder vindt het een bijzondere situatie. Het was aan de adviseur om de gang van zaken goed uit te leggen. ‘De bewonersavonden waren belangrijk in het traject. Het luisteren naar bewoners is heel belangrijk in het proces. Je kan van alles gaan bedenken, maar de mensen moeten het wel willen.’ Rietoevers was volgens Klünder geen standaardwerk. De meeste bewoners hebben nog nooit een huis gebouwd. ‘Het was aan ons om hen tijdens bijvoorbeeld de bewonersavonden goed te informeren. Je wilt tijdens het proces een gezamenlijk belang creëren.’

Tekst: Brenda van Olphen

Fotografie: Nienke Maat

‘J

Klünder heeft rekening gehouden met het dagelijkse leven in de woning. ‘Het gaat erom dat je beseft dat er mensen in gaan wonen. Het is de beleving van de mensen waarvoor je het doet. De focus in de bouw ligt op de voorschriften. Voor je het weet wordt het woongenot vergeten. De standaardoplossingen zijn goed voor het rekensommetje, maar in de praktijk willen mensen vaak toch wat anders. Als je daar naar luistert, bouw je de ideale woning.’

RIETOEVERS, GRONINGEN :

KUUB

Architect

KAW Architecten

Adviseur

M3 Energie

Constructeur

Goudstikker - de Vries

Aannemer

Ommeland Bouw

Installateur

Aalbers

Ontwikkelaar

BOUWTEAMLEDEN

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Stukadoorswerk

Afbouw Perdok

Grondwerk, buitenriolering en bestrating

Gebr. Lambers

Hang- en sluitwerk, diversen

Raadsma

Metselmortel

Remix Droge Mortel

INDUSTRIE

NATIONAAL TESTCENTRUM CIRCULAIRE PLASTICS, HEERENVEEN

NTCP DRAAGT EEN (LEGO)STEENTJE BIJ AAN PLASTIC RECYCLING

Het gloednieuwe Nationaal Testcentrum Circulaire Plastics (NTCP) op bedrijventerrein Haskerveen in Heerenveen valt met z’n vrolijk gekleurde gevels meteen op tussen de grijze buurpanden. De rode, gele, blauwe, oranje en groene vlakken doen denken aan mega grote legostenen, waarmee het testcentrum in no time werd gebouwd. Stenen die ook prima kunnen worden hergebruikt voor een nog te bouwen politiebureau, treinstation of schoolgebouw. En laat dat nou net de missie van het NTCP zijn: plastic afval 100% herbruikbaar maken.

In nog geen jaar tijd een bedrijfspand met een oppervlak van 1.125 vierkante meter, circa 13,5 m hoog en met inpandige kantoorruimte op de 2e en 3e etage uit de grond stampen: het lijkt bijna alleen mogelijk met lego. Maar niets is minder waar, bewezen architect Doeke van Wieren, Jacob Koopmans, directeur van Bouwbedrijf Buiteveld en Marcel Koolma van Hoekstra Installatiebedrijf. In samenwerking met diverse onderaannemers uit de regio ontwikkelden en bouwden ze voor het NTCP binnen tien maanden het onderkomen voor het eerste landelijke testcentrum voor circulaire plastics.

‘D

e kleurrijke platen suggereren legosteentjes’

- Doeke van Wieren 49

INDUSTRIE

Een waar huzarenstukje ‘Dit lukt alleen wanneer je een bouwteam om je heen weet te verzamelen, waarin iedereen net dat stapje harder wil lopen wanneer dat nodig is’, zegt Jacob Koopmans van Bouwbedrijf Buiteveld. ‘Medio mei 2019 hadden we ons eerste contact en begin juni zaten we met diverse partijen om tafel tijdens de eerste bouwteamvergadering. We hebben tegen elkaar gezegd: wanneer we dit avontuur aangaan, moeten we mensen aan ons committeren die snel kunnen schakelen en weten hoe de hazen lopen. Dat het in zo’n recordtijd is gelukt, is echt een huzarenstukje.’ Ook Marcel Koolma van Hoekstra Installatiebedrijf is nog altijd onder de indruk van de snelheid waarmee het gebouw is gerealiseerd. ‘In opdracht van NTCP-directeur Martine Brandsma hebben wij de totale installatie ontworpen en gerealiseerd.

‘D

e totale installatie ontworpen en gerealiseerd'

- Marcel Koolma

INDUSTRIE

‘H

et gebouw straalt energie en vrolijkheid uit’ - Martine Brandsma

Van de sanitairgroepen, de verwarming en de ventilatie tot het water, de elektriciteit en de verlichting binnen en buiten. Het resultaat is een kant en klaar pand, dat na de oplevering eind maart meteen in gebruik kon worden genomen. Eigenlijk is het gehele proces zonder grote problemen verlopen.’

Energie en vrolijkheid De gemeente was vanaf dag één betrokken bij het bouwteam en toonde zich zeer betrokken. Brandsma: ‘Dankzij hen hebben we dit gebouw zo snel kunnen realiseren.’ De kleurrijke gevel zorgde bij de welstandscommissie wel even voor verbaasde gezichten. ‘We proberen met onze architectuur te verbeelden wat er gebeurt in het gebouw’, vertelt architect Doeke van Wieren. ‘In het testcentrum draait alles om het recyclen van plastic. Dat zou je aan de buitenkant ook moeten zien. Vandaar dat we hebben gekozen voor kleurrijke platen, die suggereren dat het legosteentjes betreft. Uiteindelijk kregen we gelukkig groen licht om met het gebouw een positieve lading te geven aan de beeldvorming rondom plastic.’ En met succes, want directeur Martine Brandsma ontvangt bijna dagelijks enthousiaste reacties op de vrolijke buitenkant van het pand. ‘Het gebouw valt al van verre op’, vertelt ze. ‘Daarmee is het een perfect visitekaartje voor bezoekers, die ons hierdoor uitstekend weten te vinden.

INDUSTRIE

De buitenkant straalt energie en vrolijkheid uit. Precies wat we willen. Naast de opvallende kleuren hebben we vooral ook gekeken naar het toepassen van duurzame materialen die in de toekomst her gebruikt kunnen worden. In het gehele pand zie je dat terug.’

‘E

en basic gebouw waar toch een verhaal in zit' - Jacob Koopmans

Duurzaam DNA Een mooi voorbeeld van zo’n duurzame toepassing is het verwarmings- en koelingssysteem. ‘Dat doen we via een VRVsysteem van Daikin’, legt Marcel Koolma uit. ‘Dit heat recovery-systeem maakt het mogelijk om tegelijkertijd te koelen en te verwarmen. Elke ruimte heeft z’n eigen temperatuurregelaar. Zo kunnen we iedere ruimte precies op de gewenste temperatuur brengen. Naast het VRV-systeem maken we gebruik van een warmte-terugwinsysteem.’

INDUSTRIE

Duurzaam hergebruik van plastics staat voorop binnen het NTCP, dat een broedplaats is voor testen, ontwikkeling en onderzoek. ‘Hergebruik zit in het DNA van onze organisatie en ons gebouw’, vertelt directeur Brandsma. ‘Wat ik mooi vond om te zien, is hoe bij alle betrokkenen gedurende het bouwproces de bewustwording groeide van het belang van plastic recycling. Ook in de bouwsector zijn nog volop stappen te maken om zo duurzaam mogelijk met plastics om te gaan. Daar hebben we als NTCP nu alvast ons steentje aan kunnen bijdragen. Daar ben ik ontzettend trots op.’

Kleurige snoet Trots is ook het gevoel dat overheerst bij Jacob Koopmans: ‘Als ik van Heerenveen naar Joure rijd, zie ik dit kleurrijke gebouw al van verre staan. Het steekt er echt met z’n kleurige snoet bovenuit. Daar word ik vrolijk van. Het is een heel praktisch en basic gebouw, waar toch een verhaal in zit. Dat is een compliment voor de architect.’ Een compliment dat Doeke van Wieren met gepaste trots ontvangt. ‘Ik ben heel blij dat we hebben mogen bijdragen aan een positieve verandering in het denken over plastic. Het is mooi om te zien dat dit gebouw tot een nieuwe en bovenal duurzame manier van bouwen kan leiden.’

Stichting NTCP

Architect

TWA Architecten

Constructeur

W2N

Aannemer

Bouwbedrijf Buiteveld

Installateur

Hoekstra Installatiebedrijf

Opdrachtgever

Fotografie: Henri Vos en NTCP

NATIONAAL TESTCENTRUM CIRCULAIRE PLASTICS, HEERENVEEN BOUWTEAMLEDEN

Fundering

C. van der Hauw Betonbouw

Leveren en monteren daken gevelsystemen

Tolboom daken gevelsystemen

Leveren en monteren 20 Digiprotect deuren incl. hangen sluitwerk

BPZ

Tekst: Nynke van der Zee

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS

TRENDS

ROLF KOOPS VAN BUILDING

TRENDS

‘NIET INNOVEREN IS GEEN OPTIE IN DE BOUW, JUIST NU’ Helemaal op het voeteneind van de Zernike Campus in Groningen staat het grote glazen gebouw van BuildinG. Build in Groningen. Bij binnenkomst wordt net een groep eerstejaars studenten van de Hanzehogeschool rondgeleid langs de diverse opstellingen en testfaciliteiten. Het zijn de bouwers van de toekomst, die hier komen snuffelen aan de laatste innovaties.

Langs de wanden van de enorme BuildinG-hal staan opstellingen die we kunnen herkennen uit voorgaande nummers van Bouwen in het Noorden, zoals Stratings strengpersstenen met mortel van Remix en het trillingarme schuimbeton van Nederboom. Beide producten worden toegepast bij aardbevingsbestendig bouwen, de “raison d’être” van stichting BuildinG.

Boost voor het bevingsgebied ‘Het initiatief is zo’n vijf jaar geleden ontstaan in gesprekken tussen de Economic Board Groningen - ingesteld om een economische boost aan het bevingsgebied te geven -, de Hanzehogeschool en Bouwend Nederland’, vertelt Rolf Koops, directeur van BuildinG. ‘Er moest ruimte komen voor kennis en

innovatie op het gebied van bevingsbestendig bouwen. De ideeën voor de stichting BuildinG, de testhal en de proeftuin zijn van daaruit ontwikkeld.’ De Hanzehogeschool was bereid de hal te bouwen, die in september 2017 is geopend.

EHBI Koops legt in het kort de werkwijze van BuildinG uit: ‘We geven eerst EHBI’, eerste hulp bij innovatie. Het gaat erom: wat is je vraag? Iemand zoekt bijvoorbeeld hulp bij het aanvragen van een octrooi, of financiering voor een product dat al klaar is. Die mensen brengen we in contact met adviseurs uit ons netwerk. Of iemand heeft een bedrijfsplan nodig, of zoekt partners, of wil een product testen.

TRENDS

‘W

ij geven eerste hulp bij innovatie’

Dan gaan we sparren en kijken we of we iets voor elkaar kunnen betekenen.’ Voor het testen op bevingsbestendigheid heeft BuildinG een goede, maar bescheiden faciliteit in huis. ‘Ons belangrijkste doel is om het testen in de regio laagdrempelig te maken. We hebben heel veel kennis in huis, want we werken hierbij samen met professor Ihsan Bal van de Hanzehogeschool en met TNO.’ Er komt nogal wat bij kijken om een gecertificeerd product in de markt zetten. ‘Dat begint met een testplan. Samen met tien bedrijven en TNO hebben we een testprotocol ontwikkeld in het zogenaamde TKI-programma: een testmethode en beoordelingskader voor herstel- en versterkingsmaatregelen. Die bedrijven, onder andere fabrikanten van bakstenen, sandwichpanelen en een toepassing met stro, kregen daarvoor een testrapport terug.’

dat het nieuw was, maar ook omdat tijdens het spel behalve de regels ook de scheidsrechter veranderde: eerst de NAM, toen CVW en nu de NCG. Al met al niet echt een klimaat waarin bedrijven volop gaan investeren. Ik ben heel erg trots op wat daarin gebeurt, maar we kunnen er meer uithalen.’ De ingrediënten om het beter te doen, zijn aanwezig. Zo heeft de overheid nu duidelijk aangegeven dat ze de versterkingsoperatie als een publieke taak ziet. En er is meer inzicht in het gedrag van de bodem. ‘En niet te vergeten: er is besloten om de gaswinning te stoppen.’

Collectieve leercurve

‘Er moet nog heel veel gebeuren. Daar willen we als BuildinG een bijdrage aan leveren. Met testwerk, kennis, prototypes om in de proeftuin te laten zien. Maar ook belangrijk zijn de vragen die áchter het versterken en schadeherstel liggen: krimp, verduurzaming, circulair bouwen, zorgen scholenvastgoed. Het aardbevingsdossier is een trieste aanleiding dat dit allemaal moet, en ook heel snel moet. Stel je eens voor dat je in vier, vijf jaar tijd veertig nieuwe scholen moet bouwen. Dat scholen gesloten worden, schoolbesturen samen 15.000 bezoekers moeten... Dat is ondertussen óók gerealiseerd. Ons idee: Dat de regels en besluiten in het aardbevingsdossier in de laten we dan gelijk de beste scholen van Nederland bouwen. afgelopen jaren herhaaldelijk zijn gewijEn laten we een collectieve leercurve orzigd, maakte het niet makkelijker voor ganiseren, met bedrijven, opdrachtgevers, e moet je bedrijven die iets op dit gebied wilden eindgebruikers en vooral ook met kennisnieuwe spullen ontwikkelen. Bovendien kent de bouwpartijen als Hanzehogeschool, RUG en laten zien’ sector geen sterke Research & DevelopTNO, waar ontzettend veel kennis zit over ment traditie. ‘Toch zijn er wel degelijk dit soort onderwerpen, die nog onvoldoenbedrijven die met tests actief zijn geweest, en ook met demo’s. de zijn weg vindt naar innovaties in de praktijk.’ Je moet je nieuwe spullen laten zien. Je kunt wetenschappelijk wel bewijzen dat je een goede methode hebt, maar als een woningeigenaar niet snapt hoe het werkt, dan heeft hij Circulair en digitaal nog geen vertrouwen.’ Het is daarom dat BuildinG op Bij BuildinG ligt de nadruk nu vooral op circulariteit en werkdagen geopend is voor publiek*, of dat nu particulieren digitalisering. ‘In onze visie horen deze onderwerpen bij zijn of corporatiedirecteuren, studenten of andere geïnteelkaar. Bij traditioneel bouwen zijn we 100% project-georiënteerd, we denken lineair, telkens vanaf 0. Maar je wilt resseerden. ‘In drie jaar tijd hebben we zo’n 15.000 man naar een cyclisch proces, kringlopen aan elkaar koppelen, over de vloer gehad.’ materialen hergebruiken, nieuwe ecologische materialen toevoegen. En dan gaat het ook over “hoe werk je samen” en “wat is je businessmodel”. En digitalisering is daar eiKennisplatform Bouwen en Versterken In opdracht van de Nationaal Coördinator Groningen is genlijk de spiegel van, rollen lopen in elkaar over: ontwerpen, het kennisplatform Bouwen en Versterken opgezet, waarin maken, gebruiken. Er zijn meer mogelijkheden voor paraexperts uit wetenschap, bedrijfsleven en bewoners samenmetrisch ontwerpen, waarbij je de eigenschappen van het komen. ‘Dat klinkt heel logisch, maar dat was er gewoon materiaal al meeneemt in je ontwerpsoftware om te zien niet. Privaat en publiek gingen bijvoorbeeld langs elkaar wat je ermee kunt.’ Volgens Koops onderschatten veel menheen. Je kunt wel dingen op een website zetten, maar je hebt sen in de bouw het belang van rekenmodellen. ‘Maar als jij constructeur bent, dan moet je kunnen uitrekenen of een ook context nodig. Hoe werkt bijvoorbeeld zo’n risicoanalyse, of de maatregelcatalogus? Wat is het verschil tussen gebouw constructief klopt. En als er dan allemaal materiaal “versterken” en “schadeherstel”? Dat was ingewikkeld, omin zit dat je niet kent, dan kun je er niet aan rekenen.’

‘J

TRENDS

Een tweede aspect van de digitalisering is “file to factory”: er gebeurt minder op de bouwplaats, meer in de fabriek. ‘Uiteindelijk wil je een-op-een vanuit je ontwerp machines aansturen. Robotisering, bijvoorbeeld, is een manier van werken die bijdraagt aan de doelen van circulair bouwen: je spaart geweldig veel materiaal uit, je maakt precies wat je nodig hebt. En je werkt ook nog eens onder betere werkomstandigheden.’

Nieuwe doelgroepen

Volgens Koops schort het nog aan het overdragen van kennis, het doorgeven van tools. ‘Ik geloof erin dat dat heel erg gaat veranderen. Er liggen geweldige kansen voor de bouw om nieuwe doelgroepen te betrekken. En ik denk dat er nu ook een aantal seinen echt op groen gaat. We zullen wel moeten! We zullen dingen slimmer moeten doen. We moeten industrialiseren en innoveren. Niet innoveren is geen optie in de bouw, juist aten we een En dan is er nog een derde vakje om aan nu. Er gebeuren in het noorden hele gave collectieve te vinken: “use”, waarbij het idee is om dingen, kijk naar Circulair Fryslân, leercurve meer te kijken naar de total cost of owNICE... met elkaar moeten we kijken naar organiseren’ nership en naar de life cycle analysis. ‘In wie wat gaat doen. Wij hebben kennis, we onze bouwcultuur zijn we gek genoeg hebben een anderhalve hectare proeftuin, ontzettend druk over wat een nieuw gebouw kost, terwijl de testhal en ons netwerk in de bouw.’ Koops wijst erop dat het merendeel van de kosten in de levensduur zit: aanpasveel bedrijven “het noorden” zien als hun natuurlijke habitat. singen, groot onderhoud, nieuwe installaties. Als je aanbe‘Dat houdt niet op bij de provinciegrens. Dan is het wel stedingen meer op basis van Design & Construct doet, vraag handig als je bijvoorbeeld de eisen voor circulair bouwen een je de markt om betrokken te blijven, ook met digitale techbeetje harmoniseert. Daar zien wij een rol in. Wij bieden een open platform, bedrijven van buiten de regio zijn hier nieken en innovaties, denk bijvoorbeeld aan Madaster. ook welkom.’ Digitalisering is een fundamentele game changer voor wat je circulair kan doen.’

‘L

TRENDS

Wederzijds belang Na de eerste drie jaar heeft BuildinG zijn bestaansrecht wel bewezen. ‘Bij innovatie in de bouw zijn vier krachtenvelden: bewoners, bedrijven, overheden/opdrachtgevers en kennisinstellingen. Onze filosofie is dat je op alle vier velden moet acteren om dingen gedaan te krijgen. Het is mijn uitdaging om zoveel mogelijk de markt te betrekken, maar we hebben de steun van onderwijs en overheid nodig om de volgende stap te kunnen zetten. En zij hebben er belang bij om de samenwerking op te zoeken. Kennisinstellingen hebben er bovendien belang bij dat ze worden aangehaakt op de laatste ontwikkelingen in het bedrijfsleven.’

‘D Tekst: Vera Bosma

igitalisering is een fundamentele game changer’

stap naar BuildinG gezet, zoals Van Wijnen, Heijmans, Oosterhof Holman, VolkerWessels en Sweco. ‘Maar er zijn ook kleine, innovatieve bedrijfjes die hier graag komen, die vaak sneller kunnen innoveren dan de grote bedrijven.’ En zo komen innovaties voorbij van Startblock, Dun Agro Hemp Group, Click House, die elk op hun manier bezig zijn met circulaire producten. ‘Partijen komen hier samen, delen kennis, gaan bijvoorbeeld ook samen aan de slag met een innovatief energiesysteem. En daardoor worden studenten (en docenten) weer uitgedaagd.’ BuildinG werkt daarbij samen met EpiKenniscentrum, in programma’s voor vmbo-scholen en technasia. ‘Het is ontzettend mooi om te zien hoeveel bereidheid er in het bedrijfsleven is om daarmee aan de slag te gaan. Bedrijven hebben er ook belang bij, het is belangrijk om van jonge mensen feedback te krijgen op je product. Dat doen we nog te weinig in de bouw!’

De missie van BuildinG is: het bijdragen aan een bouwinnovatie voor de beter gebouwde omgeving, met bedrijven en kennisinstellingen. Een aantal grotere bedrijven heeft de

*) In verband met de coronacrisis gaan tot 1 juni 2020 geplande bijeenkomsten en evenementen bij BuildinG niet door. De testhal en proeftuin zijn tijdelijk niet geopend voor extern bezoek. Voor meer informatie zie www.building.nl.

SCHOLEN

KINDCENTRUM SLOCHTERVELDWEG:

EEN HOUTEN GEBOUW DAT PAST IN HET LANDELIJKE LINT

Dat een school er niet per se als een school uit hoeft te zien, bewijst het nieuwe Kindcentrum aan de Slochterveldweg in Slochteren. Twee scholen en een kinderopvang hebben een uniek plekje gekregen in een houten gebouw naar voorbeeld van een Finse school, dat perfect past in het landelijke lint van het Groninger dorp.

Het Kindcentrum Slochterveldweg in Slochteren maakt deel uit van het Scholenprogramma Midden-Groningen. Dat is opgezet vanwege de aardbevingen in het gebied, die ertoe hebben geleid dat veel scholen niet langer veilig zijn. De Nederlandse Aardolie Maatschappij heeft samen met het Rijk en de gemeente geld vrijgemaakt voor de bouw van veilige en toekomstbestendige scholen. Het nieuwe Kindcentrum is opgebouwd uit hout en voldoet aan de eisen van bevingsbestendigheid. Dat houdt in dat de 225 kinderen en het personeel veilig naar buiten kunnen komen op het moment dat er een beving is. ‘Hoewel de aanleiding voor nieuwbouw negatief is, biedt de situatie kansen om mooie nieuwe en duurzame scholen te bouwen waar de komende decennia goed onderwijs gegeven kan worden’, vindt Daan Doevendans, projectmanager namens gemeente Midden-Groningen. 61

SCHOLEN

‘A

lles tot in detail uitgedacht’

- Foppe Hoekstra

Blauwdruk In amper negen maanden tijd is de school gebouwd. Architect Foppe Hoekstra van Van Manen en Zwart Architecten noemt het project een blauwdruk voor de scholen van de toekomst. De snelle werkwijze en de innovatieve indeling zijn volgens hem goede voorbeelden van hoe het ook kan. ‘We hebben een intensief ontwerptraject gehad’, vertelt Hoekstra. ‘Het proces begon met het opstellen van het programma van eisen door de scholen. Bij elke stap hebben we de betrokkenen om hun mening gevraagd. Dat maakt dat alles tot in detail is uitgedacht, waardoor het bouwproces heel vlot verliep.’

Finse school Het Kindcentrum Slochterveldweg is naar voorbeeld van een Finse school gebouwd. De school bestaat uit veel hout in de kleurstelling zwart-wit. De bruinhouten spanten komen naar buiten en vormen als het ware overdekte terrasjes. Er zit een leuke twist in: op lichte panelen in de buitenmuren zijn in cartoonvorm boerderijfiguren aangebracht. Elke lokaal heeft zijn eigen beest: van koe tot kip. Hoekstra: ‘De plek is schitterend. Slochteren ligt in een mooi boerenlandschap. Op het plein komen bomen te staan om schaduwplekken te creëren, die bieden bovendien beschutting bij wind.’

Gebruikerswensen Opdrachtgever Gemeente Midden-Groningen heeft de plannen in 2016 uitgezet. ‘We hebben een goede basis met uitgangspunten gemaakt’, vertelt Doevendans. ‘De wensen van de gebruikers zijn in de plannen vertaald. We hebben veel overleg gehad met werkgroepen vanuit de scholen en de kinderopvang. Samen met de architect zijn we de puzzel in elkaar gaan schuiven en hebben we uiteindelijk een bouwteam samengesteld om het kindcentrum te kunnen bouwen.’

SCHOLEN

Hout en staal Aannemer Hesco Bouw kreeg de taak om alle onderdelen in de praktijk uit te voeren. De fundering van het gebouw bestaat uit een monolithisch afgewerkte massieve plaat. De aannemer heeft deze aan het begin van het bouwproces aangebracht. Het leverde een mooie harde ondervloer op. ‘Dit was heel prettig werken’, zegt projectleider Mark Zijnge. ‘We hadden een vlakke afwerkvloer waarop we gedurende het gehele werk op te konden werken, geschikt voor rolsteigers en schaarhoogwerkers. En aan het eind ook een droge vloer - omdat deze er al zo vroeg in zat - geschikt voor de pvc-vloerafwerking.’ De houten constructie is op deze betonvloer met vorstrand geplaatst. De bovenkant is licht gebleven en bestaat uit een gelamineerde houtconstructie met staalconstructie. De dakbedekking is een hoogwaardig, bewerkelijk aluminium Felsdak. In het midden van het gebouw bevindt zich een dikwandige kalkzandsteenkern met een betonvloer. De constructie is op dit punt zwaarder uitgevoerd omdat hier de techniek op staat.

SCHOLEN

‘W

ensen van de gebruikers meegenomen’

- Daan Doevendans

Het inpassen van de installaties was een uitdaging. ‘Het gebouw heeft de techniek in het midden zitten’, legt Zijnge uit. ‘De leidingen lopen met vertakkingen onder het dak naar de vleugels toe. Het verloop van de leidingen was moeilijk in te passen. We hebben het dak opgetild om ruimte voor de leidingen te maken, die onder het dak door naar de lokalen lopen.’ Zijnge voegt eraan toe dat het omhoog brengen van de daken geen gevolgen heeft gehad voor het gevelbeeld.

Vertrouwen Het onderlinge vertrouwen was van begin af aan groot. Tijdens de bouwteamfase zijn er al voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd om te zorgen dat er snel gestart kon worden met bouwen. Doevendans: ‘De laatste puntjes moesten nog op de “i” gezet worden toen de eerste schop al de grond in ging.’ Het was wel even spannend of er op tijd elektriciteit aanwezig zou zijn. Doevendans: ‘De doorlooptijd voor het realiseren van de aansluiting was lang. Gelukkig hebben we in goed overleg met de netwerkleverancier op tijd stroom gekregen, begin november was de stroomaansluiting daar. Uiteindelijk waren we nog voor de deadline klaar.’

Sluitende begroting Volgens zowel opdrachtgever als architect was het de grootste uitdaging om het project binnen budget te houden. Doevendans: ‘We hebben optimalisaties doorgevoerd om op een gezonde manier de begroting sluitend te krijgen.’ ‘Er moest een goede school komen met verschillende plekken voor alle gebruikers waarbij de openheid is behouden’, zegt Hoekstra. Hij prijst de inzet van de aannemer. De school vroeg om een grote glazen schuifdeur die ook door de kinderen bediend kan worden. De deur moest daarbij geluidswerend zijn. Hesco Bouw maakte de deur speciaal voor de school op maat.

SCHOLEN

In de school is verder triple glaswerk geplaatst. De warmte blijft daardoor binnen in de winter en buiten in de zomer. Dankzij dampremmers in de wanden en kozijnen is de school zeer luchtdicht. ‘Wij scoorden 0.2 met de blowertest. Daar ben ik heel trots op’, zegt Zijnge. ‘Je wilt aandacht aan de details besteden zodat je een kwalitatief goed gebouw neer kunt zetten. Dat is gelukt.’

‘J

e wilt aandacht aan de details besteden’

- Mark Zijnge

KINDCENTRUM SLOCHTERVELDWEG, SLOCHTEREN :

Gemeente Midden-Groningen

Architect

Van Manen en Zwart Architecten

Bouwbegeleiding

Bruggink Bouwbegeleiding & Uitvoering

Adviseur

Sijperda-Hardy Adviesbureau

Constructeur

Alferink van Schieveen

Aannemer

Hesco Bouw

Installateur

Leijdsman

Opdrachtgever Fotografie: Mark Sekuur & Hesco Bouw

BOUWTEAMLEDEN

Tekst: Brenda van Olphen

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS

Kalkzandsteen, bouwmaterialen, Mosa tegels

Bouwcenter Meijer

Leveren en monteren 63 Digiprotect deuren incl. hangen sluitwerk

BPZ

Afvalinzameling, Transport en Recycling

Noord Nederlandse Reinigingsdienst (NNRD)

WONEN

FREYHOF HARLINGEN

VRIJHEID VAN EEN HUIS, GEMAK VAN EEN APPARTEMENT Initiatiefnemers HarnsInvest en Mensonides Installaties verwachten een nieuwe doelgroep te hebben aangeboord: oudere mensen die af willen van hun grote huis en tuin, maar nog niet toe zijn aan een appartement. Zij krijgen in het wijkje Freyhof in Harlingen het beste van twee werelden.

WONEN

‘Het gemak van een appartement, maar de vrijheid van een vrijstaand huis’, vat architect Jan-Otto Schilstra het concept van Freyhof in Harlingen samen. Namens Penta Architecten creëerde Schilstra een wijkje van achttien woningen op een stuk grond aan de zuidkant van de wijk Plan Zuid, waar vroeger een sporthal stond. ‘Het is perfect gelegen. Vrij dicht bij de binnenstad, maar op het puntje van de wijk, dus zonder doorgaand verkeer. Bovendien is het aan twee kanten omsloten door water (de Bolswardervaart, onderdeel van de Elfstedenroute, red.).’

Eenheid in verscheidenheid Tel daarbij op dat de woningen een modern ontwerp hebben, ruim, drempel- en onderhoudsvrij zijn, en je kunt je wel voorstellen dat ze alle achttien al vóór de start van de bouw verkocht zijn. ‘HarnsInvest had een kaartenbak vol geïnteresseerden, meest senioren die op zich wel klaar waren om hun grote huis te verkopen, maar de stap naar een appartement te groot vonden. Dat bracht hen op het idee om “appartementen, maar dan als vrijstaande woningen” te gaan ontwikkelen.’ Dat werden bungalows in drie verschillende

‘D

e huizen zijn duidelijk familie van elkaar’ - Jan-Otto Schilstra

WONEN

types, in twee kleurstellingen en met de optie om een verdieping toe te voegen. ‘We hebben gekozen voor stoere baksteenarchitectuur, gemetseld in wild verband in een reliëf dat het geheel een soort rauwheid geeft’, legt Schilstra uit. ‘De woningen hebben grote overstekken, hetzij bij de voordeur en de garage, of juist aan de andere kant, als een soort luifel over het terras.’ Al met al dus nog een heel aantal varianten, die ervoor zorgen dat het wijkje wel homogeniteit uitstraalt, maar géén eenheidsworst is geworden. ‘De huizen die in donkerbruine steen zijn gemetseld, hebben in de gevel een contrasterend accent in de gele steen van de andere huizen - en andersom. Ze zijn duidelijk familie van elkaar.’

waar steeds dezelfde componenten gebruikt, maar in de voorbereiding kostte het wel redelijk veel tijd om per woningtype uit te zoeken hoe en waar deze componenten toegepast moesten worden. Wat dat betreft kijken wij en de co-makers al uit naar volgende, gelijkwaardige projecten, waar we de kennis van nu gelijk kunnen toepassen en meenemen in de voorbereiding van het nieuwe project. Daarom is het gezamenlijk evalueren van het project ook van groot belang.

‘ T

echnische ruimte van buiten te bereiken’ - Niels Mensonides

Betoncasco’s Freyhof werd ontwikkeld door een bouwteam met daarin naast Penta Architecten uiteraard mede-initiatiefnemer Mensonides Installaties en Bouwbedrijf Lont. Voor de aannemer waren die verschillende types wel een uitdaging, geeft projectleider Rinse van Dijk toe. ‘We werkten met prefab betoncasco’s, omdat je daarmee in een vlot tempo een woning kan realiseren die gelijk winden waterdicht is. Zeker in het geval zoals wij het deden, met elementen die bij de producent Spaansen - ook uit Harlingen - al meteen voorzien waren van de kunststof buitenkozijnen. Maar bij prefab betonbouw werk je het liefst met achttien identieke woningen. In dit project zijn welis-

WONEN

Zelfstandig en gezamenlijk Zulke vervolgprojecten komen er zeker, verwacht Niels Mensonides. Freyhof is een gat in de markt gebleken en Mensonides denkt wel te weten waarom. ‘Het is individueel en zelfstandig wonen, maar ook gezamenlijk en in saamhorigheid. Het hele gebied is eigen grond van de Vereniging van Eigenaren, die dus zelf zeggenschap heeft over groen en bestrating en dergelijke.’ Van Dijk: ‘Dat sociale aspect speelt volgens mij zeker mee. Je hebt het gevoel onder elkaar te zijn. Dat idee wordt versterkt door de entreemuur, het gevoel van een “standaard” woonwijk is hier zeker niet aan de orde.’ Schilstra: ‘Het is geen gated community, maar wel beschut.’

‘W

oning in vlot tempo winden waterdicht’

- Rinse van Dijk 71

WONEN

Installatiemodule Bovendien zijn de huizen levensloopbestendig en hoeven de bewoners zich geen zorgen meer te maken over onderhoud of modernisering. ‘De woningen zijn qua installaties helemaal bij de tijd’, zegt Mensonides. ‘Zeer energiezuinig met een zo eenvoudig mogelijk installatieconcept. Wij streven ernaar om zoveel mogelijk te standaardiseren en te prefabriceren. De woningen hebben een installatieruimte met alle techniek erin: een warmtepomp met wtw, de groepenkast, de omvormer voor de zonnepanelen, eventueel een waterontharder.’ Dit alles is geïntegreerd in een module die in de werkplaats is samengesteld en die op het werk alleen nog aangesloten hoeft te worden. Mensonides: ‘Zulke modules passen we elders ook wel toe, maar wat hier nieuw is, is dat we de technische ruimte van buiten kunnen bereiken: als er onderhoud nodig is, of ons online monitoringssysteem heeft een storing gedetecteerd, dan kunnen we dat oplossen zonder de bewoners tot last te zijn. Dat geeft vrijheid voor hen, maar ook voor ons, want we hoeven geen afspraak meer in te plannen.’

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Penta architecten

Nieuwe energie “Wonen met nieuwe energie” is de slogan die de initiatiefnemers gebruiken voor Freyhof. Dat geldt letterlijk voor het installatieconcept en figuurlijk voor de bewoners die een nieuwe levensfase ingaan, maar Jan-Otto Schilstra verklaart het ook van toepassing op HarnsInvest en Mensonides, die projectontwikkeling op een nieuwe manier aanpakken. ‘De oude manier is: een stuk grond verkavelen en twee-onder-een-kappers in jarendertigstijl erop zetten, omdat je dan met zo min mogelijk moeite de grootste doelgroep bereikt, de gezinnen. Ik vind het in deze opdrachtgevers te prijzen dat ze durven te mikken op een nieuwe, kleinere doelgroep. En dat ze kiezen voor moderne architectuur, want dat zie je bijna niet in de projectmatige sfeer.’

FREYHOF, HARLINGEN :

Harns Invest

Architect

Penta architecten

Constructeur

W2N

Aannemer

Bouwbedrijf Lont

Installateur

Mensonides Installatie

Opdrachtgever

BOUWTEAMLEDEN

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Stukadoorswerk, cementdekvloeren en spackspuitwerk

Afbouw Perdok

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

Remix Droge Mortel

Afvalinzameling, Transport en Recycling

Visser Afvalverwerking

GASTCOLUMN

LATEN WE HET WONINGTEKORT VERDER OPLOPEN? Waarop moet de bouwen infrasector zich voorbereiden voor 2030? Samen met experts van binnen en buiten de sector werkt Bouwend Nederland een toekomstverkenning uit aan de hand van vier thema’s, met ieder twee uiteenlopende scenario’s. We willen leden en stakeholders hiermee inspireren, stimuleren en laten zien waar kansen liggen. Waar moeten we bijvoorbeeld over nadenken bij het inlopen van het huidige woningtekort van 315.000 woningen? Dit tekort loopt alleen nog maar op. In het voorzichtige scenario van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) neemt de huishoudensgroei tussen 2019 en 2030 toe met 200.000 en in het reëlere scenario met 850.000. De komende jaren moeten dus fors meer huizen gebouwd worden. Hier zien we wel grote regionale verschillen. Moet de woningvraag regionaal worden opgevangen of verspreid over Nederland? Binnenstedelijk of meer in het groen? Spreiden is een mooie gedachte, maar in de praktijk blijken verhuisbewegingen zich vooral op regionaal niveau af te spelen. Meer dan de helft van de huishoudens blijft bij een verhuizing in dezelfde stad of buurt wonen. De regionale woningvraag laat zich dus moeilijk opvangen in een ander gebied. Betere verbindingen via het openbaar vervoer hebben weinig effect op de voorkeur voor de woonplaats. Voor woon-werkverkeer van meer dan vijf kilometer wordt vaak de auto gepakt. De overheid wil de vraag naar woningen bij voorkeur binnenstedelijk oplossen. In de periode van 2000- 2006 werd 40% van de woningen binnenstedelijk gebouwd. Inmiddels is dit beeld omgedraaid, van 2012-2017 werd 70% binnenstedelijk gebouwd.

De aantrekkingskracht van steden blijft onverkort groot, omdat voorzieningen en banen daar volop voorhanden zijn. We moeten dus nadenken op welke wijze we dat efficiënt, innovatief en toekomstbestendig gaan doen. Er zijn vele argumenten voor binnenstedelijk bouwen, maar de keerzijde is dat er in steden enorme druk ontstaat op de woningmarkt en de betaalbaarheid van huizen. Een strakke lijn trekken in het percentage woningen dat binnenstedelijk moet worden gebouwd is dan ook niet wenselijk. De wereld verandert snel, de recente problemen met stikstof en PFAS en het coronavirus bewijzen dat des te meer. Flexibiliteit, innovatie en snelheid van handelen zijn daarom sleutelwoorden om de woningbouwopgave de komende jaren te kunnen realiseren. Een woning bouwen kan in weken, maar voordat de vergunning onherroepelijk is, zijn we soms wel tien jaar verder. Dit moet anders. Laat opdrachtgevers en -nemers daarom samen naar de opgaven kijken. Benut hierbij elkaars expertise en deel kennis. Alleen dan kunnen we het bestaande woningtekort oplossen. Sander Wubbolts, regiomanager Bouwend Nederland

Reageren? Dat kan per e-mail via regionoord@bouwendnederland.nl of telefonisch via 050-5240414. 73

BEDRIJFSREPORTAGE

MATTHIJS ZOMER:

'PLEZIER NET ZO BELANGRIJK ALS SUCCES BIJ BPZ' Deurenspecialist BPZ uit Assen had met een omzet van 29 miljoen vorig jaar een van de beste jaren sinds het ontstaan van het bedrijf in 1993. BPZ levert per jaar meer dan 40.000 deurelementen door het hele land. Toch blijft de Drentse nuchterheid het bedrijf en de medewerkers sieren, en staat de ambitie voor omzetgroei van het bedrijf niet voorop. Hoe dat zit? We spraken Matthijs

Tekst: Jurriën Hendriks en Thea van der Schaaf

Fotografie: Mark Sekuur

Zomer erover.

BPZ is een familiebedrijf waar niet alleen gedacht wordt aan rendement, maar ook aan gezamenlijke focus op leuke dingen. ‘Zeker, er moet hard gewerkt worden, maar plezier vinden we net zo belangrijk’, vertelt Zomer. We hebben heel goede sociale voorwaarden voor onze medewerkers. Zo werken we met 10% winstuitkering voor het personeel, dat is iets heel bijzonders. Eens in de twee jaar gaan we met alle vijftig medewerkers en hun partners op reis, daarvoor hebben we een reisvereniging binnen ons bedrijf.’

‘W

e creëren een vorm van betrokkenheid bij ons personeel’

Een prima boterham De keus voor een winstuitkering van 10% aan het personeel is al in het begin van het bestaan van BPZ, nu 27 jaar geleden, gemaakt. Zomer: ‘We creëren daarmee een vorm van betrokkenheid bij ons personeel. De winstuitkering geldt dan ook voor alle personeel, iedereen is even belangrijk. Ik kan wel werk verkopen maar als de telefoniste chagrijnig

opneemt, hebben we nog niet een tevreden klant. Door die 10% winstuitkering is elke euro die er verdiend wordt een dubbeltje voor het personeel. Daarmee is 90% van de winst voor de aandeelhouders, en dat is nog steeds een prima boterham.’

Tussen de mensen

vering. Dat betekent concreet dat we het liefst al met de aannemer om tafel zitten, dat we de kozijntekeningen van de architect, de plattegronden die er zijn en het bestek krijgen en daarmee een compleet plan uitwerken.

‘E

en deur is een omslachtig product’

Die gelijkwaardigheid tussen het personeel vind je overal in het bedrijf terug. Zomer vindt dat belangrijk: ‘Als je tussen de mensen staat krijg je veel meer voor elkaar. Ik ben net zo verantwoordelijk voor mijn taak als anderen dat zijn voor hun taak. En we doen het met elkaar, we hebben elkaar nodig. Vorig jaar heb ik mijn verkooptargets niet gehaald, dat was voor het eerst. Als team hebben we echter de targets wel behaald, en daar gaat het om. Ik loop rond met beide benen op de grond, dat menselijke zit in me en dat heeft z’n weerslag in het hele bedrijf.’

Een deur is een omslachtig product en de klant vindt dat vaak lastig’, weet Zomer. Het hangen sluitwerk wordt steeds meer elektronica en er worden nogal wat eisen gesteld aan een deur. ‘Denk aan de combinatie met brandveiligheid, geluidswering en inbraakbeveiliging. Die eisen kennen wij goed, we hebben de goede mensen ervoor in huis en met name dat stukje kennis is voor de klant heel prettig. Bovendien levert een totaalconcept vaak een financiële besparing op, of efficiency in het traject.’

Het totaalconcept

Underdogpositie als ambitie

BPZ onderscheidt zich van de markt door totaalconcepten aan te bieden. ‘We leveren een totaalpakket van voorbereiding tot ople-

‘Onze concurrenten zijn over het algemeen fabrikanten, dat zijn toch iets anders georganiseerde bedrijven. Wij zijn flexibel, hebben

BEDRIJFSREPORTAGE

de juiste partners om ons heen voor het productiewerk en daardoor kunnen wij ons richten op de klantvraag.’ BPZ heeft belangen in de bedrijven waar ze veel mee samenwerken. Zo zijn ze 50% aandeelhouder van Oldenburg deurbewerking, van Van Vuuren in Grou en Deurplus in Nunspeet. ‘We hebben zelf niet de ambitie om qua omzet grote stappen te maken. Natuurlijk zijn we echt wel ambitieus, we willen onze concepten verbeteren en de processen optimaliseren, maar we hoeven niet zo nodig de grootste te zijn. Laat ons maar mooi in die underdogpositie opereren. Zo heb je wel een omzetuitbreiding, maar met dezelfde mensen.’

Speler van formaat BPZ werd met deze aanpak die zich kenmerkt in nuchterheid marktleider in Noord-Nederland. Lees deze of een andere editie van Bouwen in het Noorden door en je komt het bedrijf tal van keren tegen.

‘W

e hoeven niet zo nodig de grootste te zijn’

van formaat geworden. We werken voor de middelgrote en grote aannemers, we maken best aansprekende werken, en lang niet altijd de makkelijkste werken. Dat valt op, dat wordt gezien en daar worden we op benaderd. En het is inderdaad die nuchterheid die ons zo ver brengt. Gewoon met beide benen op de grond blijven en ook een keer het boetekleed aantrekken als je iets niet goed gedaan hebt. En het plezier erin houden. Dat voelen klanten. Als wij plezier uitstralen, voelt de klant zich prettig.’

Hoe kijkt Zomer tegen die positie aan? En waarom krijgt BPZ eigenlijk zoveel opdrachten? ‘We zijn naast marktleider in Noord-Nederland inmiddels in het hele land een speler

WONEN

28 APPARTEMENTEN WESTERBORK:

‘HET IS EEN GEBOUW MET UITSTRALING’

Passend in het dorpse karakter van het Drentse Westerbork is een tweelaags appartementencomplex voor senioren gebouwd. Geschikt om zelfstandig in te wonen, maar met een directe link naar het naastgelegen kleinschalige woonzorgcentrum.

Het complex wordt in de volksmond wel ‘De Wegwijzer’ genoemd, de naam die de basisschool die hier eerder stond, ook droeg. Waar eens het gekletter van kinderschoentjes op het schoolplein te horen was, huizen nu ouderen op een fijne en rustige plek in 28 appartementen variërend in grootte van 68 tot 75 m².

Van procedures naar bouw De eerste ontwikkeling voor het appartementencomplex dateert al uit 2013. Pas veel procedures later kon het project gerealiseerd worden, weet Henk Kerssies van bouwkundig adviesbureau Goudstikker de Vries: ‘De buurt was in eerste 76

instantie terughoudend over de plannen. In september 2018 waren de tekeningen definitief en konden we starten.’ Goudstikker de Vries was naast adviseur ook hoofdconstructeur voor dit project. ‘Het gebouw heeft een aantal constructieve details waar uitdaging in zat. Die hebben we samen met de architect en aannemer opgelost. Zo zijn er plaatselijk balkons opgehangen aan de bovenliggende constructie.’

Geen blokkendoos Na 2013 volgden jaren waarin het ging van een gezonde economische periode naar de crisis in de bouw. ‘In die periode heeft de aanbesteding plaatsgevonden’, vertelt Otto

WONEN

Lugers van Woonservice Vastgoed. ‘En toch is ondanks die crisis het oorspronkelijke plan grotendeels overeind gebleven. Dat hebben we gered door creatief te denken.’ Van drie bouwlagen werd er naar twee bouwlagen gegaan, een gezamenlijke ontmoetingsruimte werd uit de plannen gehaald, daarin werd de samenwerking gevonden met het naastliggende woonzorgcentrum. ‘Wat overeind bleef was de grootte van de appartementen en de kwaliteit daarvan. We hebben absoluut geen concessies gedaan in materiaalgebruik.’ Ook het esthetische karakter van het gebouw bleef behouden. ‘Het zijn de architectonische details die het bijzonder maken. Het had ook een blokkendoos kunnen worden. Nu zijn er nuances aangebracht die extra uitstraling geven.’

‘E

en project waar we graag onze knowhow in stoppen’

- Henk Kerssies 77

WONEN

‘E

en enorme bereidwilligheid van de bouwpartners’ - Otto Lugers

Kolommen zonder schoren Het wooncomplex bestaat uit vier gebouwen, drie met een schuin dak en een met een plat dak. De uitstraling is gelijk, maar in de plattegrond zijn de afzonderlijke gebouwen net allemaal wat anders. Een galerij slaat letterlijk een brug van het ene naar het andere gebouw. De kolommen van die galerij zijn een bijzonderheid. Jeroen Benus van bouwonderneming Gebroeders Benus: ‘We hebben gekozen voor een systeem waardoor je de kolommen zonder schoren kunt plaatsen. Een kolom werd neergezet, afgesteld en hij stond. Je creëert daarmee ruimte omdat je geen schoren nodig hebt. Je hebt ook geen ankerplaten of 78

WONEN

‘H

et is het metselwerk dat het gebouw maakt’

- Jeroen Benus

aanstortingen van bevestigingsankers nodig, dat maakt het esthetisch ook mooier.’ Het wooncomplex is traditioneel gebouwd met onder andere een fundering op boorpalen, geïsoleerde kanaalplaatvloeren op niveau begane grond, binnenspouwblad van kalkzandsteen en daar weer breedplaatvloeren op voor de eerste verdieping en de zolder. Voor het dak is een prefab kapconstructie gekozen. ‘Maar het is echt het metselwerk dat het gebouw maakt’, vindt Benus. ‘Veel afwisseling, staand en liggend verband, een stukje vakmanschap.’

WONEN

Voelt als bouwteam De aannemer raakte via een aanbestedingsprocedure betrokken bij het project. Toch voelt dat anders: ‘Ondanks dat het een aanbesteding was, heb ik het als een bouwteamproject ervaren. We hebben gebruik gemaakt van eenieder zijn specialisme en daarmee bijgedragen aan voorstellen om te kunnen bezuinigen met behoud van ontwerp en kwaliteit.’ Omdat Kerssies in het dorp woont, zag hij het complex verrijzen en was het makkelijk langsgaan. ‘Het is mooi om van dichtbij te zien hoe dat wat je bedacht hebt, gebouwd wordt. Dit zijn de projecten waar we als bureau graag onze knowhow in stoppen en dat ook graag laten zien. Het is een gebouw met uitstraling.’

Artimpression: Sacon

Lugers is trots op het project. ‘In die concessies die we moesten doen vonden we een enorme bereidwilligheid in de bouwpartners. De architect heeft ideeën moeten laten varen, de aannemer heeft inventief moeten zijn, de constructeur dacht goed door. Dat lukt niet als je niet goed kunt samenwerken. Om iets te kunnen bouwen moet je bij elkaar komen. Je wilt ook de investering die je aan de voorkant doet, terugzien in het bouwwerk. Je zet je mensen en je uren in en je hebt als organisatie een maatschappelijke functie die je moet verantwoorden. Gelukkig is dit een project met trots geworden, een echte toegevoegde waarde voor Westerbork. Als ik zover ben dan zou ik hier zelf graag willen wonen.’

28 APPARTEMENTEN, WESTERBORK :

Woonservice Vastgoed

Architect

Sacon

Constructeur

Goudstikker - de Vries

Aannemer

Bouwonderneming Gebroeders Benus

Installatieadvies

Invent

Installateur

Hilgen Bolk Installatietechniek

Opdrachtgever

Fotografie: Nienke Maat

Als eigenaar van het gebouw heeft Woonservice Vastgoed baat bij een goede verhuurbaarheid van het gebouw en een plek waar bewoners zich thuis voelen. Van gebrek aan animo is vooralsnog geen sprake. Lugers: ‘Al in de aanloop naar de bouw liep de inschrijflijst vol. Het concept spreekt mensen aan, omdat het dicht bij het centrum en de voorzieningen hier is.’ Het gebouw staat op steenworp afstand van het kleinschalige woonzorgcentrum Derkshoes, dat op zijn beurt een kantoorruimte huurt in het appartementencomplex. ‘Mocht een bewoner van een appartement zorg nodig hebben, dan kan die partij dat bieden.’

Zelf hier wonen

BOUWTEAMLEDEN

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Mosa Tegels

Bouwcenter Meijer

Staalconstructies

Huls Staalbouw

Beglazingen en schilderwerk

N. Huiting

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

Remix Droge Mortel

Tekst: Thea van der Schaaf

Veel animo

WONEN

112 WONINGEN OUDE MOLENBUURT ASSEN

EEN FRISSE START VOOR EEN NIEUWE BUURT Assen is 112 sociale huurwoningen rijker. In de woningen met twee slaapkamers, een zolderruimte en een ingerichte tuin is het fijn wonen. Ze zijn groter geworden dan aanvankelijk de bedoeling was. Cees Gelens, architect bij HJK architecten in Groningen, zag dat er ruimte was in het bestemmings plan en het budget. ‘We konden bijna overal twee verdiepingen met een langskap maken en als die mogelijkheid er is, dan moet je het doen.’

WONEN

Brands Bouw uit Emmen mocht in opdracht van woningcorporatie Actium aan de slag met het project. De aannemer had goede ervaringen met architect Gelens, met wie hij het Design & Build traject inging. ‘We pasten bij de opdracht en wij weten wat de opdrachtgever wil’, legt Gelens uit.

Afwisseling In de eerste plannen ging het om 61 kleine gezinswoningen; hier kwamen later 41 bij en uiteindelijk zijn er 112 woningen gebouwd. De huizenblokken tellen vier tot veertien woningen. De Troelstralaan, een straat met een flinke lengte, is de “drager” van de buurt. Gelens heeft vanwege de hoeveelheid woningen voor ‘stevige kleuren’ gekozen. Bij de gele

en oranje voordeuren breken de sterk contrasterende gevelvlakken het beeld. ‘Je moet zorgen voor afwisseling omdat je met een flinke lengte te maken hebt.’

Een vensterbank om in te zitten De woningen staan op vrij smalle kavels. In het ontwerp is veel aandacht besteed aan de voortuintjes, met aan de voorkant een lage heg. Er is een breed pad naar de voordeur aangelegd. Gelens: ‘Dat geeft de buurt een frisse start en vergroot de kans dat het de komende jaren netjes blijft. Als je al schuttingen en heggen hebt geregeld, scheelt dit de bewoners weer.’ De woningen zijn zeker niet standaard.

‘E

en vensterbank om in te zitten’ - Cees Gelens

WONEN

‘V

eel van tevoren kunnen regelen’

- Richard Menzen

De woningen zelf zijn smal en hebben de keuken aan de voorkant. De architect heeft daar gekozen voor een groot kozijn met een lage vensterbank. ‘Vaak zie je dan een kozijn met een hoge vensterbank. De woning ligt dan opgesloten achter de gevel. Het aanrecht is aan de andere kant ingetekend. Ik wilde graag dat de bewoners in de vensterbank kunnen zitten, die nu 45 centimeter hoog is geworden. Dat geeft de keuken meer ruimtelijke kwaliteit.’

Anderhalve dag Bij de aanvang van het project eind 2018, begin 2019 bleek dat kalkzandsteen lastig te verkrijgen was. Aannemer Brands Bouw uit Emmen koos daarom voor een skelet van prefab beton, het zogenaamde MBS Hybrid Casco systeem. De betonnen elementen worden met speciale spansloten gemonteerd. De complete woning inclusief binnenspouwbladen, vooren achtergevel, binnenwanden, een ventilatiesysteem, de elektrische installatie, het cv-systeem, loodgieterswerkzaamheden, trappen en vloeren en binnenwanden staat binnen anderhalve dag. Deze beslissing maakte de bouw veel goedkoper en sneller. Verder zijn prefab funderingsbalken, een cassettevloer en houten kozijnen met triple-A glas toegepast.

WONEN

Meer dan BENG De woningen hebben een isolatiewaarde van Rc 6.0. Het scharnierdak heeft zelfs een waarde van 9.0. Dat is hoger dan het geëiste BENG-niveau. De woningen zijn voorzien van zonnepanelen en hebben tevens een gasaansluiting. De vloerverwarming in de huizen wordt met een cv-ketel gevoed. De nutsaansluiting was al voor de bouw geregeld en de meterkast is prefab geplaatst. ‘Dat maakte de oplevering ideaal’, zegt Richard Menzen van Brands Bouw. ‘De riolering is ook voor de bouw al aangelegd. Dat was voor mij voor het eerst. Het werkte heel fijn omdat we door konden gaan. In dit geval ging het

om een groot aantal woningen die nagenoeg gelijk aan elkaar zijn. Dat maakt dus dat je veel van tevoren kunt regelen.’

‘F

underingen plaatselijk uitdagend’ - Daniël Ashoti 85

WONEN

Fundering Voor de constructeur, Daniël Ashoti van Dantuma-Wegkamp uit Meppel, waren de plannen duidelijk, maar de fundering bleek op sommige plekken een uitdaging. Ashoti: ‘Bij een blok van zes woningen hebben we een aantal palen op kleef gezet. Daar was de harde grondlaag weg. Assen en omgeving staat erom bekend dat de harde zandlaag, een paar meter onder het maaiveld, opeens wegvalt op de sondeergrafieken en op een lager niveau weer tevoorschijn komt. We hadden er rekening mee gehouden, maar het is voor een constructeur altijd wel fijn om een harde grondlaag aan te treffen.’ Persoonlijk was de klus voor Ashoti best bijzonder, omdat hij aan de slag kon in zijn eigen stad. ‘Ik werk vaak in het midden en westen van het land. Deze klus is dichtbij. Je kunt het ontstaan volgen van hetgeen waaraan je hebt gewerkt. Dat is wel leuk.’ De bouw is op 8 november 2018 gestart. Op 1 december 2019 zijn de woningen opgeleverd. De partijen zijn zeer over de samenwerking te spreken. Het uitgebreide voorbereidingstraject maakte dat uitvoering vlot verliep. Architect Gelens: ‘Voordat er gebouwd wordt ben je al op het niveau waarop je moet zijn. Dat maakte de bouw gemakkelijker.’ Aannemer Menzen: ‘De samenwerking was goed. Ik zou het zo weer doen. Een project zoals dit mag van mij ieder jaar wel.’

Actium Wonen

Architect

HJK Architecten

Constructeur

Dantuma-Wegkamp

Aannemer

Brands Bouw

Opdrachtgever

Fotografie: Mark Sekuur

112 WONINGEN OUDE MOLENBUURT, ASSEN

Tekst: Brenda van Olphen

BOUWTEAMLEDEN

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Leveren en monteren 892 stalen opdekkozijnen en -deuren en 91 Digimate deuren incl. hangen sluitwerk; leveren en monteren van 22 deuren automatische deuropeners

BPZ

Metselmortel, uitbloeiingsarme voegmortel

Remix Droge Mortel

WONEN

BERLAGE-HOF GRONINGEN

KROON OP EEN GEREVITALISEERDE WIJK De locatie van het voormalige Röling College in Groningen – op een hoek van de Korrewegwijk begrensd door het Van Starkenborghkanaal en het Oosterhamrikkanaal – was een wat ünheimisch stukje Stad. Nu Ter Steege Bouw Vastgoed er Berlage-Hof heeft ontwikkeld, is dat totaal anders.

WONEN

‘In mei 2010 leverden we als Ter Steege de Korrezoom op, een project met een appartementengebouw van een kleine honderd appartementen, plus nog tien grondgebonden woningen. Dat complex, ontworpen door AAS Architecten uit Groningen, grensde aan de westkant aan het verpauperde schoolgebouw van het Röling College, dat na een fusie leeg

was gekomen. Wij hebben rond die tijd dat hele complex gekocht, met het doel het gebied te revitaliseren. Want dit hoekje stad was zo langzamerhand een plek waar je als Stadjer niet graag kwam’, zegt Bastiaan Piksen van Ter Steege Bouw Vastgoed.

Binnenstedelijke wijk Om het gevoel bij het gebied meteen ten positieve te veranderen, liet het projectontwikkelingsbedrijf de school direct slopen, inclusief de grote kelder. ‘Er moest ook een forse asbestsanering worden gedaan’, herinnert Piksen zich. Ondertussen maakte Ter Steege samen

met stedenbouwer Oeverzaaijer en de gemeente Groningen een plan voor een nieuwe invulling: een binnenstedelijke wijk met huizen in vier soorten. Het ging om 24 parkwoningen, eengezinswoningen in drie of vier woonlagen, die uitkijken over het Hamburgerplantsoen. Verder 10 iets kleinere maar nog altijd zeer royale terraswoningen en 30 hofwoningen voor starters met twee etages. Ook kwamen er 39 laanwoningen met vooren achtertuin. Een gebouw met 24 appartementen brengt het totaal op 127 woningen. Van de hofwoningen worden er dertien in de vrije sector verhuurd door beleggingsbedrijf Noordelijk Grondgebied.

WONEN

Baksteenarchitectuur De naam Berlage-Hof verwijst uiteraard naar Hendrik Peter Berlage (1856-1934), de architect en stedenbouwkundige die geldt als de grondlegger van de moderne architectuur in Nederland. ‘Wij hebben geen directe link met zijn werk gelegd, maar we hebben wel geput uit de ideeën van de vroeg-twintigste-eeuwse baksteenarchitectuur, met veel reliëf en repetitie, opvallende accenten van beton of in een afwijkend metselverband, gevelversieringen, dat soort dingen’, zegt architect Frank Kleinjan van Dedem Architectuur. Samen met ontwerper Robin Kleis werkte hij aan de laanwoningen, de parkwoningen en het appartementengebouw. De hofwoningen zijn van de hand van BDC Architecten, de terraswoningen van die van Oving Architecten. ‘Ter Steege schreef in 2013 een prijsvraag uit voor een ontwerp voor alle woningtypen, uiteindelijk zijn van ons toen drie ontwerpen gekozen en van de collega’s elk één’, legt Kleis uit. ‘We hebben onderling samengewerkt om de uiteindelijke ontwerpen dezelfde uitstraling te geven, want het was nadrukkelijk de bedoeling om te laten zien dat het één wijk is.’ Dat is onder meer bereikt door overal hetzelfde type baksteen te gebruiken, maar wel in verschillende tinten rood, afgewisseld met zwart. ‘In het appartementengebouw is bijvoorbeeld als strooisteen dezelfde zwarte steen gebruikt, die bij de laanwoningen in de plint zit.’

Woonprogramma De grootste uitdaging zat voor de architecten in het inpassen van het volledige woonprogramma in niet al te diepe kavels, die allemaal

‘H

et is een heel prettige woonomgeving geworden’

- Bastiaan Piksen

WONEN

‘V

roeg-twintigste-eeuwse baksteenarchitectuur’

- Frank Kleinjan

een tuintje of terras moesten krijgen én een parkeerplaats op eigen terrein. ‘Bovendien hebben de parkwoningen in feite twee voorgevels, ze grenzen aan twee kanten aan openbaar gebied’, zegt Kleis. Kleinjan: ‘De sleutel bleek hier te zitten in het verplaatsen van de woonkamer naar de eerste verdieping, zodat je op de begane grond een ‘hap’ uit de massa kan nemen waar de auto deels in staat. Dat schept privacy voor de bewoners, die bovendien een mooi uitzicht over het park hebben. Op de begane grond is ruimte voor een leefkeuken of desgewenst een werkruimte.’

Langzaam op gang Bastiaan Piksen: ‘Het heeft uiteindelijk ruim vijf jaar geduurd om het volledige plan vol te bouwen. Dat heeft alles te maken met de economische en financiële crisis. In 2013 brachten we de laanwoningen op de markt, maar de verkoop liep totaal niet. We waren een jaar verder voor wethouder Van der Schaaf het startschot kon geven voor de bouw van de eerste rij van tien huizen. Het is goed dat wij een lange adem hadden, want vanaf dat moment ging het veel beter.’ Het scheelde natuurlijk dat de economie aantrok, ‘maar het kwam ook doordat mensen nu zagen dat het plan geen luchtfietserij was: ze konden met eigen ogen zien dat er gebouwd werd, hoe de

WONEN

‘S

amengewerkt om vijf ontwerpen dezelfde uitstraling te geven’

- Robin Kleis huizen eruit kwamen te zien. We konden daarna gefaseerd, maar in een heel mooi tempo, de andere woningen verkopen en bouwen. Eind 2015 leverden we de vijftigste woning op, in 2017 de honderdste en vorig jaar hebben we de kroon op de wijk gezet met het appartementengebouw. Op dit moment zetten we de puntjes op de i voor wat betreft de groenvoorziening en het vernieuwen van de Antillenstraat.’

Natuurlijk wonen Ondanks het overvloedige gebruik van baksteen is de Berlage-Hof namelijk een groene woonbuurt. Kleis: ‘Veel hagen, speelplaatsen, een mooie doorsteek van de laanwoningen aan de Antillenstraat naar het Hamburgerplantsoen, over de “binnenplaats” van de hof en tussen de parkwoningen door.’ Kleinjan: ‘Bestaande bomen zijn zo veel mogelijk gespaard, en bovendien zijn er veel nieuwe aangeplant.’ Piksen: ‘Het is ook vermeldenswaard dat in vrijwel alle gevels voorzieningen zijn opgenomen voor vogels en vleermuizen. Het is al met al gewoon een heel prettige woonomgeving geworden: eigenlijk midden in de stad, maar heerlijk rustig, met een tuin én een eigen parkeerplaats. Dat maakt dit plan wel uniek.’ Dat hadden woningzoekers uiteindelijk ook goed in de gaten: ‘We noemden het eerst ‘het best bewaarde geheim van Groningen’, maar dat geheim is inmiddels echt wel verklapt. De laatste fases waren in no-time verkocht.’

Fotografie: Nienke Maat

127 WONINGEN BERLAGE-HOF, GRONINGEN :

Ter Steege Bouw Vastgoed

Architect

Dedem Architectuur

Adviseur brandveiligheid

Munnik Brandadvies

Aannemer

Ter Steege Bouw

W.T.B.-installatie

Loohuis

Ontwikkelaar

Tekst: Arjen Bakker

BOUWTEAMLEDEN

ONDERAANNEMERS EN LEVERANCIERS Hang- & Sluitwerk

Van Buuren

BOUWEN MET EEN CIRCULAIRE VISIE

BEWUST BOUWEN

CIRCULAIR

ENERGIE-EFFICIËNT BOUWEN

MODULAIR

Out-of-the-box denken om circulair te bouwen en een open samenwerking met onze opdrachtgever zijn essentiële ingrediënten om te komen tot optimale resultaten.