ONTWERPTEKENING VOOR EEN TEGELWAND “TUIN MET VROUW”
“Céram iques Décoratives de Hasselt” (1895-1954) w aterverf op papier h .2 7 x b . 13 cm inv. nr. 1988.0236 Aankoop Stad Hasselt
Inleiding De Hasseltse keramiekfabriek, opgericht in 1895, kende een gevarieerde en talrijke productie be staande uit publicitaire keramiek, siervoorwerpen en architecturale keramiek (zowel figuratieve als niet-figuratieve tegelpanelen). Dit wijst er reeds op dat de M anufacture de Céram iques Décoratives de Hasselt een veelzijdig onderzoeksonderwerp is. Deze diversiteit komt het beste tot uiting in de architecturale keramiek. Als men deze productievorm bestudeert komt niet alleen het aspect van de sierkunsten aan bod. De tegelproductie is immers onlosmakelijk verbonden met de beeldende kunsten, meer bepaald met de schilderkunst. Het merendeel van de ontwerpen voor de Hasseltse tegelpanelen werden immers geïnspireerd op het werk van enkele, voor die tijd, beroemde kunste naars. In de collectie van het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof bevindt zich een ontwerp tekening “Tuin m et vrouw ” die perfect in deze context te plaatsen is. Uit onderstaande analyse zal immers blijken dat ook deze tekening in verband kan worden gebracht met een bekende kunste naar namelijk Jacques Jean Madiol (1874-1950).
1. Situering De tekening “Tuin m et vrouw” is een ontwerp voor een tegelpaneel dat vermoedelijk werd uitge voerd in opdracht van de M anufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt. In dit museum wordt een collectie van een negentigtal tekeningen bewaard. Ze werden in 1983 aangekocht door het Nationaal Jenevermuseum1. Vijf jaar later werden ze overgedragen aan het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof. De onderwerpen van de tekeningen zijn zeer uiteenlopend. Het gaat zowel om landschappen als stillevens als taferelen met renaissance motieven. Op sommige van de ontwerpen zijn notities aangebracht. Hieruit kan niet alleen afgeleid worden welke kleuren en maten men moest gebruiken maar soms ook welke tekening de opdrachtgever gekozen had. Het gegeven dat de M anufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt voornamelijk op bestelling werkte wordt versterkt door het feit dat er verschillende variaties op een zelfde thema tussen de verschillende tekeningen te vinden zijn. Het gaat niet alleen om ontwerpen voor kleinere tegel panelen maar ook voor tegelpanelen die een volledige ruimte beslaan.
2. Beschrijving Deze ontwerptekening beeldt een tegeltableau af bestaande uit twee delen, (zie afbeelding 1 op de kaft: Tuin met vrouw). Het bovenste deel van het tableau kan omschreven worden als figuratief terwijl het onderste deel eerder abstract is. Beide delen worden van elkaar gescheiden door een dunne fries. Het figuratieve deel toont de toeschouwer een landschap waarin een vrouw op een bankje zit. De jonge vrouw draagt een wit kleed dat de schouders en armen ontbloot. In haar lange haren, die los over haar schouders hangen, draagt zij een haarband met bloemen. Het kleed is
versierd met een rozet en enkele linten. Om haar middel draagt de vrouw een gordel. Links van haar staat een windhond. Achter het bankje, waar de vrouw op zit, bloeien enkele zonnebloemen. Doorheen het landschap loopt een pad waarlangs bomen staan. Onder het figuratieve gedeelte werd een fries geplaatst met afwisselende bloemmotieven. Op deze manier verkrijgt men een soort van dambordeffect. Daar het hier om een ontwerp voor een tegelpaneel gaat kan men zien aan de dunne lijnen die op de tekening staan. Zij markeren de plaats en de grootte van de tegels die uiteindelijk deel zullen uitmaken van het eigenlijke tegeltableau. Volgens de afmetingen op de tekening zou het totale tegelpaneel 280 op 130 cm zijn. Het was waarschijnlijk de bedoeling dat dit paneel geïntegreerd zou worden in een wandtableau. Opmerkelijk detail is het opschrift onder aan de tekening. Rechts onderaan staat te lezen: “Hasselt, Ie 23 Août 1902”. Deze inscriptie geeft ons enige zekerheid wat betreft de ontstaansdatum van deze prent. Hoewel de ontwerptekening duidelijk gedateerd is, is er echter geen spoor van een signatuur van de eventuele maker. Een eerste doch oppervlakkige analyse van deze studie leert ons dan ook dat het waarschijnlijk om een anonieme kunstenaar gaat.
3. Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt en de productie van wandtegels Zoals reeds eerder vermeld dient men deze ontwerptekening te analyseren in het kader van de wandtegelproductie van de Hasseltse keramiekfabriek. De wandtegelproductie vormt één van de belangrijkste pijlers binnen de productie van de M anufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt. Deze tak van de productie bleef, in tegen stelling tot de sierproductie, voortleven totdat de fabriek in 1954 genoodzaakt werd om haar deuren te sluiten. Het belang hiervan dient in het verlengde te worden gezien van de expansie die de tegelproductie aan het einde van de negentiende eeuw in België kende. In een korte periode van vijftien jaar werden er maar liefst meer dan tien fabrieken van wandtegels opgericht2. Met Brussel als een belangrijk centrum van Art-Nouveau wordt België bestempeld als één van de belangrijkste tegelproducerende landen in Europa tijdens de Belle Epoque. De tegels werden geïntegreerd in de architectuur en zo gebruikt als een nieuwe manier om meer kleur in gebouwen te brengen. Men speelde op die manier in op een tendens die zich stilaan in de architectuur ontwikkelde. Architecten die in de tweede helft van de negentiende eeuw volgens de nieuwe opvattingen bouwden pasten graag industrieel vervaardigde ornamenten toe om het gevel beeld en het interieur een levendig aanzicht te geven3. Men wilde als het ware een afwisselende architectuur nastreven. Om dit te verwezenlijken werd de toepassing van veelkleurige keramiek uitermate geschikt geacht. Het is Henri Baudoux, toenmalig directeur van de Hasseltse fabriek, die in 1897 op deze “trend” w ijs t4. De Hasseltse keramiekfabriek is perfect in deze context te plaat-
sen. De M anufacture de Céramique Décoratives de H asselt vervaardigde kleurige tegelpanelen die bestemd waren om tussen de gevelstenen te plaatsen. Deze ontwikkeling is perfect te plaat sen in de context van de art nouveau. In heel wat art nouveau realisaties krijgt de tegelversiering overduidelijk een opvallende en prominente rol. Op deze manier werd de gevel een echte blikvan ger en werd er kleur geïntegreerd in de soms wat saaie stedelijke architectuur. In 1898 verscheen bij het architectuurtijdschrift, l’Emulation een prospectus van de Hasseltse keramiekfabriek5(zie afbeelding 2: titelblad van de prospectus). Hierin profileert de M anufacture de Céram iques Décoratives de H asselt zich als een grote onderneming die met de nodige mate riële middelen en personeel in staat was een zeer uiteenlopende productie te verwezenlijken.
afb. 2
De architecturale productie was zowel voor het interieur als het exterieur bestemd. Voor het exterieur vervaardigde men niet alleen geëmailleerde tegels en wandtegels maar ook panelen, friezen, vloeilijsten en andere vormen van ornament. Deze werden van de onderbouw tot de daknok verwerkt in de gevels. Voor dit doeleinde produceerde men ook plinten, kolommen, lijstwerk en vensterbanken. Het decoratiemateriaal voor de gevels bestond uit friezen, metopen, consoles, balusters, lijstwerk voor versiering, kapitelen enzovoorts6. Ook voor het interieur werd er materiaal geproduceerd voor het bekleden van de muren, zoals plinten, friezen, ornamenten en decoratieve tegelpanelen. Het is voornamelijk deze laatste groep waartoe deze ontwerptekening behoort. Dit soort panelen, zoals afgebeeld op de ontwerptekening, werden meestal gebruikt als interieurdecoratie. Het was meestal de gegoede burgerij die beroep deden op deze decoratietechnieken. De tegelpanelen waren bestemd voor verschillende ruimten. In de prospectus van 1898 worden enkele voorbeelden vermeld, waarvoor men de tegels gebruikte: wintertuinen, bloemkassen, sla
gerijen, restaurants, hotels en theaters. De effen tegeltjes voor het bekleden van de wanden wer den gebruikt in badkamers, verandamuren, serres en toiletten 7. Het is pas na de eerste wereld oorlog dat de productie zich volledig op de sanitaire sector zal concentreren8. Net zoals de siervoorwerpen kunnen ook de tegelpanelen geïdentificeerd worden aan de hand van een visuele bron. In 1902 bracht de M anufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt een verkoopcatalogus u it9. Aan de hand hiervan kan het onderzoek naar de productie van de wandtegelpanelen gevisualiseerd worden. Daarnaast helpt de catalogus ook om enkele kunstenaars in verband te brengen met de Hasseltse keramiekfabriek. Niet alleen de verkoopscatalogus maar ook de ontwerptekeningen zijn een belangrijke visuele bron om de Hasseltse tegelpanelen te identificeren.
4. Hypothesestelling rond de maker van de ontwerptekening Deze figuratieve tegelpanelen vormen het artistieke hoogtepunt van de Hasseltse tegelproductie. De ontwerpen voor deze panelen werden vervaardigd door bekende kunstenaars zoals Fernand Toussaint (1873-1956), Jacques Jean Madiol (1874-1950) en Jos Damien (1897-1973)10. De vraag blijft echter of de ontwerpen bewaard in het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof door deze kunstenaars zelf werden vervaardigd of dat het hier enkel om kopieën en/of variaties gaat. Het is immers niet duidelijk of we hier met een directe of indirecte beïnvloeding te maken hebben. Deze stelling kan perfect geïllustreerd worden aan de hand van de ontwerptekening “Tuin m et vrouw”d\e in deze Kunst In de Kijker geanalyseerd wordt. Als men de verkoopscatalogus van de Hasseltse keramiekfabriek doorbladert vindt men hierin een afbeelding terug die sterke parallellen vertoont met de ontwerptekening bewaard in het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof. Als men de prent afgebeeld in de verkoopscatalogus nauw keurig bestudeert valt op dat links onder aan de signatuur Jm adiol 98 staat. Deze signatuur kunnen we toeschrijven aan de kunstenaar Jacques Jean Madiol (zie afbeelding 3: de prent in de catalo gus).
Deze kunstschilder werd op 6 september 1871 geboren te Elsene11. Jacques Jean was de zoon van kunstenaar Adrien Jean Madyol (moeder is onbekend). Maar hij signeerde zijn werken als Madiol. Net als Toussaint voltooide hij zijn opleiding als kunstenaar aan de academie van Brussel. Hij schilderde voornamelijk portretten maar deed ook landschapwerk. Madiol begon op jonge leef tijd met het schilderen van landschappen van het Brusselse platte land. Een van zijn voornaamste werken is het portret dat hij in 1927 van Albert I schilderde (zie afbeelding 4 )12. Daarnaast maakte hij ook portretten van koningin Elizabeth en van verschillende generaals uit het Belgische leger. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er in de collectie van het legermuseum in Brussel heel wat werken van deze kunstenaar bewaard worden. Madiol was niet alleen in België maar ook in Frankrijk (Nice) werkzaam. Hij stierf in 1950.
Zowel in de tentoonstellingscatalogi over Hasseltse keramiek van 1983 en 2002 als in het werk van Mario Baeck wordt Madiol vernoemd als tekenaar voor de Hasseltse keramiekfabriek13. Madiol is dan ook één van de weinige kunstenaars aan wie met zekerheid ontwerpen kunnen worden toege schreven. In de verkoopcatalogus van 1902 staan immers twee ontwerptekeningen van deze kun stenaar afgebeeld14. Beide tekeningen zijn gedateerd en gesigneerd. Het gaat om de tegelpanelen het Zwanenm eer (1897) en het reeds vernoemde Tuin m et ondergaande zon (1898)15. Als men de ontwerptekening “Tuin m et vrouw”, bewaard in het Stedelijk Museum StellingwerffWaerdenhof, vergelijkt met de tekening van Madiol valt inderdaad op dat beide tekeningen sterke gelijkenissen vertonen 16. (zie afbeelding 1 en 3: de beide tekeningen naast elkaar.) Als men ze naast elkaar legt valt het volgende op. De compositie is op het eerste zicht identiek. Het lijkt haast of bepaalde elementen uit de tekening van Madiol gekopieerd zijn. Beide prenten tonen een tuin waarin zich een vrouwenfiguur bevindt, gekleed in een lang gewaad. Op de voorgrond kijkt een windhond omhoog naar de vrouw.
Toch zijn er in de compositie van beide tekeningen ook verschillen op te merken. De achtergrond waartegen de vrouw is afgebeeld, is voor de beide prenten verschillend. De prent in de catalogus, toont de toeschouwer een vrouw die schuin op een bankje zit; haar hand leunt op de leuning van de bank. Achter haar is een open prieel zichtbaar met twee kleine zonnebloemen. De details van de plooien in de kledij zijn sterk uitgewerkt. In de ontwerptekening is het prieeltje echter weggelaten. In de plaats hiervan heeft de tekenaar grote zonnebloemen geplaatst. De rechterhand van de vrouw is in tegenstelling tot de prent in de catalogus niet te zien; ze is bedekt met zonnebloemen. Er zijn meerdere bomen te zien in het landschap. Dit in tegenstelling tot de Madioltekening. Hier spreken we niet echt van een landschap maar van een tuin met antieke beelden. De tekening van Madiol is in twee delen opgesplitst. In tegenstelling tot de ontwerptekening gaat het hier niet om een ontwerp voor één maar voor twee afzonderlijke tegelpanelen. Als men beide tekeningen stilistisch bekijkt zijn ook hier duidelijke verschillen op te merken. De prent van Madiol is geschilderd met oog voor detail. De kunstenaar geeft de textuur van de kledij van de vrouw alsook de juwelen op een zeer genuanceerde manier weer. Ook zijn de gelaatstrek ken van de vrouw zeer nauwkeurig weergegeven. De zachte gelaatstrekken staan echter in con trast met harde contouren die het gelaat van de vrouw op de ontwerptekening, bewaard in het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof, vertoont. Het is zeer onwaarschijnlijk dat de ontwerp tekening ook van de hand van Madiol zou zijn. Madiol’s eigen persoonlijke stijl is in de ontwerp tekening niet zo sterk aanwezig als op de gesigneerde prent in de catalogus. Het thema van de vrouw dat Madiol in deze compositie gebruikt keert ook in een van zijn andere werken terug. Voor het Brusselse stadhuis vervaardigde hij La vague d ’or. Vermoedelijk is dit schilderij rond dezelfde periode te dateren als de prent in de catalogus. Centraal in dit schilderij staat een vrouw identiek aan deze in de Madioltekening. Vooral de manier waarop de gelaatstrekken van de vrouw geschil derd werden vertoont een sterke gelijkenis.
Het blijft nu echter de vraag of de ontwerptekening net als de prent in de verkoopscatalogus door Jacques Madiol vervaardigd werd. Hoewel de Hasseltse ontwerptekening gelijkenissen vertoont met de prent in de tentoonstellingscatalogus is het opmerkelijk dat ze geen signatuur draagt. Naast de verschillen in stijl doet het ontbreken van deze signatuur vermoeden dat de Hasseltse tekening niet van Madiol’s hand is. Vermoedelijk werd Madiol’s tekening als uitgangspunt genomen voor dit ontwerp. Waarschijnlijk gaat het hier om een anonieme kunstenaar die een eigen variatie op de tekening van Madiol bedacht. Het kan eventueel dat de tekening van Madiol rondcirkelde in de fabriek en dat een onbekende kunstenaar een variatie maakte op dit thema met deze schets als uitgangspunt. Dit kan eventueel een verklaring zijn voor het verschil in compositie. Mario Baeck wijst erop dat het goed mogelijk was dat schilders-kunstenaars aan een tegelfabriek toestemming gaven om een reeds bestaand werk in de vorm van een tegelpaneel te dupliceren 17. Het is niet zeker of dit het tegeltableau “Tuin m et vrouw” ooit uitgevoerd is en of het bewaard is
gebleven. Waarschijnlijk was het bestemd voor de interieurdecoratie voor de huizen van de ge goede burgerij en werden ze meestal op maat gemaakt. Dit verklaart waarom deze vorm van decoratie gezien wordt als de meest kostbare vorm van tegeldecoratie. Tenslotte wil ik nog even de verwantschap aanhalen van M anufacture de Céramiques Décoratives de H asselt met Maison Helman, een andere belangrijke producent van tegelpanelen in België. Beide fabrieken deelden dezelfde verkoopsruimte en werkten met dezelfde kunstenaars. Dit zorgde ervoor dat de productie op bepaalde vlakken sterk gelijkend is. Dit element zal hieronder uitgewerkt worden aan de hand van een vergelijking tussen de verkoopcatalogi van beide fabrieken. Madiol werkte ook in opdracht van Helman. Vandaar dat in de beschikbare literatuur meermaals wordt aangenomen dat er een nauwe band bestond tussen Hasselt en Helman18. Aan de hand van de figuur van Madiol kan deze relatie als volgt geconcretiseerd worden. In de catalogus van Maison Helman zijn enkele ontwerpen van Madiol opgenomen. Het gaat om vijf tekeningen: électricité e t mécanique, industries, m étallurgies, com m erce en les verriers. (zie af beelding 5: Mécanique). Elk van deze ontwerpen draagt de signatuur van Madiol en kan op grond hiervan aan hem worden toegeschreven. Daarnaast keert ook in deze prenten een vrouwenfiguur terug die gelijk is aan deze in de verkoopscatalogus van M anufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt. Het blijft echter de vraag of Madiol rechtstreeks in contact kwam met de Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt. Het zou eventueel kunnen dat hij voor Helman werkte en dat de tekenin gen naar Hasselt werden doorgestuurd.
afb. 5
Besluit De architecturale productie vormt een van de belangrijkste pijlers in de productie van de Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt. In het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof zijn heel wat ontwerpen voor tegelpanelen bewaard gebleven waaronder “Tuin m et vrouw”. Het is
echter niet zo eenvoudig om deze ontwerpen te identificeren met een mogelijke maker of kunste naar. De ontwerpen zijn niet gesigneerd. Dit bemoeilijkt een identificatie. Wel kunnen er parallellen gevonden worden met het werk van Madiol. Toch moet men de verwantschap met het werk van deze kunstenaar niet als een waterdicht bewijs zien om de tekening aan hem toe te schrijven. Waarschijnlijk gaat het hier om een anonieme kunstenaar die een eigen variatie maakte op de tekening van Madiol.
VOETNOTEN (1) Gérard Prijs,"Levende industriële archeologie”, Het Belang van Limburg, november 1983:37
(2) Sabrina Polus, Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954). Een studie rond historiek, productie en stijl, Lic.verhandeling, Leuven, 2001 : cfr. Sabrina Polus, Gracieus. Hasseltse keramiek uit de Belle Epoque, tent. cat., Hasselt, 2002. (3) Mario Baeck en Bart Verbrugge, De Belgische Art Nouveau en Art Deco wandtegels 1880-1940, M&L cahier 3, Brussel, 1996:57 (4) Hans van Lemmen en Bart Verbrugge, Art Nouveau Tiles, Londen, 1999:54-63 cf.:. Mario Baeck en Bart Verbrugge, De Belgische Art Nouveau en Art Deco wandtegels 1880-1940, M&L cahier 3, Brussel, 1996: 63. (5) Prospectus Les Majoliques de Hasselt bijlage bij l’Emulation, 1898 bewaard in de privé-collectie van Bart Verbrugge. (6) Verkoopcatalogus van Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt société anonyme Hasselt (Belgique), uitgegeven door Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt, 1902, ongenummerd. (7) Prospectus Les Majoliques de Hasselt bijlage bij I’ Emulation, 1898 bewaard in de privé-collec tie van Bart Verbrugge.
(8) Stadsarchief Hasselt, archief Villers, document 220, Proces rond overname Cerabel: 2. (9) Verkoopcatalogus van Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt société anonyme Hasselt (Belgique), uitgegeven door Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt, 1902, ongenummerd.
(10) Gérard Prijs,"Levende industriële archeologie”, Het Belang van Limburg, november 1983:37. Deze collectie van 125 tekeningen wordt bewaard in het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof inv.nr. 1988.0211-1988.0334.
(11 ) Over deze kunstenaar zijn zeer weinig biografische gegevens bekend, buiten Paul Piron, De Belgische beeldende kunstenaars uit de 19de en 20ste eeuw, Brussel, 1999:1302; P. en V. (12) Dit schilderij wordt bewaard in het legermuseum te Brussel, oude collectie Becker. (13) Jef Arras, 1983: z.p. Mario Baeck en Bart Verbrugge, 1996:77. (14) Verkoopcatalogus van Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt société anonyme (Belgique). Uitgegeven door Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt, 1902, ongenummerd. (15) Andere tegelpanelen die op stilistische basis aan Madiol kunnen worden toegeschreven zijn deze te Maastricht en Hasselt. (16) Inventarisnummer 1988.0236.00. (17) Mario Baeck en Bart Verbrugge, 1996:75. (18) Mario Baeck en Bart Verbrugge, 1996:77; Hans Lemmens en Bart Verbrugge, 1999:56.
Bibliografie I. Bronnen - Prospectus Les Majoliques de Hasselt bijlage bij l’Emulation, 1898 bewaard in de privé-collectie van Bart Verbrugge. - Stadsarchief Hasselt, arch ie f Villers, document 220, Proces rond overname Cerabel: 2. - Verkoopcatalogus van M anufacture de Céram iques Décoratives de H asselt société anonyme Hasselt (Belgique), uitgegeven door Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt, 1902, ongenummerd. II. Werken - Baeck, Mario en Bart Verbrugge, De Belgische A rt Nouveau en A rt Déco wandtegels 18801940, M&L cahier 3, Brussel, 1996. - Berko, P. en V., D ictionnaire des peintres belges nés entre 1750 en 1875, Knokke-Zoute, 1981. - Lemmen, Hans van en Bart Verbrugge, A rt Nouveau Tiles, Londen, 1999. - Piron, Paul, De Belgische beeldende kunstenaars u it de 19de en 20s,e eeuw, Brussel, 1999. - Polus, Sabrina, M anufacture de Céram iques Décoratives de Hasselt (1895-1954). Een studie rond historiek, productie en s tijl, Lic.verhandeling, Leuven, 2001. - Prijs, Gérard,"Levende industriële archeologie”, Het Belang van Limburg, november 1983:37. III. Catalogi - 1983, Nationaal Jenevermuseum Hasselt, De Hasseltse Porselein en keram iek 1890-1954, Hasselt, 1983. - 2002, Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof, Gracieus. Hasseltse keram iek u it de Belle Epoque, Hasselt, 2002.
tekst:
Sabrina POLUS
foto’s:
Uit haar thesis “ Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt”
copyright:
Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 e-mail: stellingwerffwaerdenhof@hasselt.be
In dezelfde reeks verschenen: 1991 I . Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer ‘De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij ‘Week-end’, L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt. 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt', J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
1992 I I . Schilderij 'De Grote Man', F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse. R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19e E.; 14. Kaart Midden-eh Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij Het bos', Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'Virga-Jessebeeld. e. 16e - b. 17e E.; 21. Schilderij 'O.-L.-Vrouw met Kind’, Antweipse paneelmerken, 1ste h. 17e E.
1993 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16e E.; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen "Den Soeten Naeme Jezus", 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (*1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of "monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld "Heilige Cecilia’ . 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.
1994 32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de H istoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho “Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel ‘Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A. von Geusau, 1835.
1995 42. Gevelplaat "Veloce-Club hasseltois 'Utile * Dulci' - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Arnoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans, 1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann 8 Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij "Ijzel en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen "Hasseltse water-molens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto "Jongeman met badmuts", gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1996 52. Olieverfschilderij "Zegening van de Boerenkrijgers op de Grote Markt", 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. fieleman; 54. Vaandel "Kunstkring Alexis Pierloz Hasselt 1920", Hasselt; 55. Groepsportret "Leden v.d. Virga-Jessebraederschap bij haar beeld", 1709, olie op paneel; 56. Beiaardklavier ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt); 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren; zilverbeslag op houten kem, Arnold Frederici, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij "Blauw Tafereel', Pierre Cox (1915-1974).
1997 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64. Lithografie 'Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (°1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996). 67. Schild v.h weversambacht, e. 17e - b. 18e E„ Daniël van Vlierden (16511716); 68. Borstbeelden 10 Hassellse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine' & 'Portret van mijn zoon José'. Jos Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sedens. Hub Baerten (“ 1945); 71. Beeld 'O.-L -Vrouw mei Kind', 1530-1540. Meester van Oostham
1998 72. 'Panorama van Hasselt'. Steven Wilsens (“ 1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913). Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden". 1985. Simone Reynders (“ 1924); 77. Schilderij "Herfst - kasteel Henegauw", 1946. Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen. Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst "Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", nt gedateerd. Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?): 80. Schilderij ‘ Veldslag in een korenveld", 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884)
1999 81. Litho's Hasselt gezien tussen 1960-1979. Jac. Leduc (“ 1921); 82. Het huis Stellingwerff (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendnk van Veldeke. het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céramiques Décoratives de Hasselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voormalige keramiekfabriek in Hasselt: 87. Portret van Guillaume Stellingwerff (1841-1923); 88. Register "Co(e)mans", handschrift. 1611; 89. Standaard voor de "Maatschappij Minerva". 1871, W; Geefs (?) & G Guffens
2000 90. Schilderij "Portret van Dr. L W illems"(1822-1907) 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91, Maquette tweedekker Farman Type Ht, 1985; 92. Zespuntige "Sfer'van de Roode Roos. 1627; 93. Litho "Gezicht op de Leopotdplaats". ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “Analemmatische zonnewijzer" in de museumtuin. 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel "Portret van mevrouw Leynen 11842-1920)", 1919, G.J. Wallaerl (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel "Irissen", ca. 1896-1905, 98. 8anier ‘Société Royale de Musique et de Rhétorique", 1858.
2001 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij "Stadspanoram a van Hasselt". 1915. Jos Damien (1879-1973); 101. Uithangteken ‘ Tabakskarot' 102. Karikatuurtekeningen "10 Hasseltse figuren: Stel Vanstiphout (1931-1995), 103. Sporttroleeën 11' Linieregiment: "Coupe du Roi Albert" 8 "Coupe Prince Léopold" (2); 104. Affiche "Ville de Hasselt, 1882. programme des tètes qui auront lieu à l'occasion de la kermesse...", 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 17351790). Hasselt; 106. Schilderij "Overhandiging van het vnpeklscharter door G raal Arnold IV van Loon aan de stad H asselt. 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche "KEMPO - bronnen en timonaden". Druk, E. Roose. Hasselt
2002 108. Zes wandkleden over "Het Sacrament van Mirakel van Herkenrode". 1917. Jos, Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: " Twee eeuwen, twee w erelderf, 110. Restauratieverslag Rederijkerskraag De Roode Rood'. 111. Keramische vaas ‘ Ros Beiaard en de Vier Heemskinderen". Simonne Reynders(1924-); 112. Keramische vaas in lusterglazuur. Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954).