K U N S T
IN
DE
hit.
K I J K E R
5
Eerste verdieping (WAERDENHOF)
*
*
*
LUSTERGLAZUURVAAS Niet gemerkt, Céramiques Décoratives Hasselt, ontwerp : anoniem, tussen 1895 en 1914 Grès Cérame (een steengoedachtige kleimengeling) en glazuur/ lusterglazuur, modelnummer 320, h. 31 cm Inv.nr. MSW 90.024 Schenking Dhr. en Mevr. J. Villers, Brussel - februari 1990
De vaas bestaat uit een zich verjongend breed lichaam met vier cirkel vormige deuken en een ingesnoerde halsaanzet ter hoogte van het derde deel van de vaas. De hals stulpt bolrond uit en versmalt geleidelijk naar boven toe met een brede, haast cilindrische monding. De kleur is eenvormig aubergine met een lichtgroen-lichtblauwige tekening aangebracht met penseel. In de vier deuken bevindt zich een dubbelgekruist bloem- of meeldradenmotief met enkele rake penseelstreken van buiten naar binnen opgezet. De ruimte tussen de deuken is opgevuld met een ruitmotief. De hals is verdeeld in drie partijen, waarvan het bovenste en onderste deel is versierd met gestyleerde, zeer eenvoudig weergegeven vlakke bloemen. Een ruitvormig raster, dat is opgevuld met van onder naar boven kleiner wordende punten (bollen), siert het middenstuk van de hals. Na de eerste bakbeurt of biscuitbrand (ca. 1.100°C) is er een basisglazuur opgebracht en vervolgens een tweede maal gebakken. Deze glazuur is lichtblauw van kleur en ligt redelijk dik op de vaas. De samenstelling, vermoedelijk een % tinoxyde of -dioxyde, % titaanoxyde en % kobaltoxyde, dient om de latere lustervorming te bevorderen. Na de tweede bakbeurt wordt dan de luster aangebracht, deze bestaat uit een kleurloos of gekleurd glazuur met toegevoegde metaalzouten van o.a. goud, zilver, koper, uranium, mangaan, ijzer, bismut, molybdeen of vanadium (alleen of in combinatie gebruikt). Bij^ de derde^bakbeurt (max. 900°C), moet gedurende de afkoeling tussen 900 C en 600°C, met tussenpozen van enkele minuten meermaals reducerend gebrand worden door het inbrengen in de oven van bijvoorbeeld teer, olie of naftaline (kamferballetjes) door het kijkgat, waardoor een rokerige zuurstofarme atmosfeer ontstaat. Na het branden worden de voorwerpen opgewreven om de roetzwarte aanslag te verwijderen om alzo de lusterglans te voorschijn te halen. Naargelang het resultaat kan men opnieuw luster aanbrengen en bakken. Dat lusterglazuurkeramiek niet goedkoop was, is af te leiden van de gebruikte dure grondstoffen, de meerdere bakbeurten en het arbeidsinten sieve handwerk. Lit. : Het decoreren van keramiek, oude en nieuwe technieken, Hildegard Storr-Britz, Cantecleer, de Bilt, 1983 *
*
*
Enkele bedenkingen :
DE LUSTERGLAZUURKERAMIEK VAN DE VOORMALIGE HASSELTSE KERAMIEKFABRIEK In tegenstelling tot de normale keramiekproductie weten we van de lusterglazuurproductie in Hasselt betrekkelijk weinig. We kennen op dit ogenblik een tiental voorwerpen uitgevoerd in luster : modelnummer 55 vaas, 158 schaal - rabarberblad, 243 wandschotel, 264 vaas - grote amforavorm, 302 vaas, 310 vaas - amforavorm met oren, 320 vaas langgerokken klokvorm, 321 vaas - ingesnoerde klokvorm, 325 vaas - op hoekige voet en 337 vaas - kleine amforavorm. De vormen hiervoor werden geselecteerd uit de reeds bestaande modellen.
Opvallend is dat zowel vorm als decoratie van sommige modellen bijna identiek zijn aan voorwerpen van de Franse lusterglazuurproducent Clément Massier uit Golf Juan (Côte d'Azur). De amforavaas met oren uit de collectie van het Rijksarchief te Hasselt (H l - 1) (I) is vormelijk haast identiek met de vaas van Massier uit de veilingscatalogus 82 van Wolfgang Ketterer te München (ill. 2) (II). Vergelijkbaar qua vorm en glazuur is ook de vaas, afgebeeld op de voorpagina, met de vaas van Massier in de museumcatalogus van de Sammlung Bröhan te Berlijn (ill. 3) (III). De hogergenoemde vaas met het modelnummer 321, waarvan dit museum ook een exemplaar bezit (inv.nr. SMH 86/121), is identiek qua vorm met een vaas uit een privé-verzameling in Hasselt. Deze vaas heeft echter een andere tekening en is bovendien gesigneerd "G. Manzy" (ill. 4) (I).
De lusterproducten werden, zoals we op dit ogenblik weten, niet gemerkt. Dit blijkt bij een vaas uit een privé-verzameling in Sint-Truiden, verworven aldaar op de "Exposition Provincial" van 1907. Deze vaas werd voorzien van een papieren merklabel, gekleefd op de bodem. Dit gegeven maakt het er niet makkelijker op want gezien al de voorheen aangehaalde aspecten en de hoge kwaliteit van Hasseltse lusterglazuurvoorwerpen kunnen we ons best voorstellen dat een lusterobject uit Hasselt op de kunstmarkt kan doorgaan voor een ongesigneerde Massier. Misschien mogen we concluderen dat, zoals de geschiedenis van de firma Massier in de periode 1890-1905 aanhaalt, vele werknemers uitzwermden over heel Europa en zelfs Amerika en met hen waarschijnlijk ook glazuurrecepten en vormen!!!
Lit. I
:
II
:
III :
Hasseltse porselein en keramiek 1890-1952, Nationaal Jenevermuseum Hasselt, tentoonstellingscatalogus, 1983, nr. 75. Veilingscatalogus Galerie Wolfgang Ketterer München, 82.Auktion, 1984, p. 92 nr. 416 + ill. Sammlung Bröhan Berlin, Band II, Teil 1, pp. 334-335 + ill. *
•
*
mei 1991
Tekst : Tony DAMEN, medewerker Nationaal Jenevermuseum Hasselt Copyright : STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85 , 3500 HASSELT, tel. 011/24.10.70
Geopend van dinsdag tot vrijdag van 10 u. tot 17 u. zater-, zon- en feestdagen van 14 u. tot 18 u. Gesloten op maandag, Pasen, 1, 2 en 11 november, van 24 december t.e.m. 31 januari.
In dezelfde reeks verschenen : maart 1991 : PORTRET VAN KEURVORST-PRINSBISSCHOP MAXIMILIAAN HENDRIK VAN BEIEREN, anoniem, 2de helft 17de eeuw, inv.nr. SMH 85/001 april 1991 : CATHARINAPANEEL VAN DE OUDE HANDB00GKAMER, anoniem, einde 17de - begin 18de eeuw, inv.nr. MSW 90.B.011