Teigen (red) - Virkninger av kjønnskvotering i norsk næringsliv

Mari Teigen (red.)

På den ene siden er virkningene av kjønnsbalanselovgivningen relativt moderate.

Smitteeffektene fra styre til ledelse er begrenset. På den annen side har andelen kvinner i styrene for noen av landets mest sentrale selskaper gått fra nesten total mannsdominans til bortimot kjønnsbalanse. I tillegg har lovkravet om kjønnsbalanse i næringslivsstyrer spredt seg til en rekke andre europeiske land.

Den norske kvoteringslovgivningen har påvirket pågående internasjonale debatter om kjønnsbalanse i økonomisk beslutningstaking i lys av rettferdighet, demokrati og utnyttelse av samfunnets menneskelige ressurser.

Boka er skrevet for næringslivets og arbeidslivets aktører, studenter, forskere og for en opplyst samfunnsdebatt om likestillingspolitiske utfordringer i samfunnsog næringsliv. Den er redigert av sosiolog Mari Teigen. De øvrige bidragene i boka er skrevet av sosiologer og økonomer.

VIRKNINGER AV KJØNNSKVOTERING I NORSK NÆRINGSLIV

I denne boka presenterer forfatterne den første brede undersøkelsen av virkningene av det norske lovkravet om kjønnsbalanse i bedriftsstyrer. Målet med boka er å bidra til analyse, kunnskap og refleksjon om betingelsene for likestillingsutvikling i næringslivet og om kjønnskvotering som likestillingspolitisk virkemiddel.

Mari Teigen (red.)

Lovreguleringen av kjønnsbalanse i norske bedriftsstyrer var en innovasjon i skjæringspunktet mellom næringsliv og likestillingspolitikk. Hvilke ringvirkninger har lovkravet hatt nasjonalt og internasjonalt? Har holdningene blant norske næringslivsledere endret seg? Og har flere kvinner i styrene gitt flere kvinner i ansatt ledelse?

VIRKNINGER AV KJØNNSKVOTERING I NORSK NÆRINGSLIV

Mari Teigen er dr.polit. i sosiologi fra Universitetet i Oslo. Hun er assisterende direktør ved Institutt for samfunnsforskning og leder for CORE – kjernemiljø for likestillingsforskning. Hennes forskningsinteresser omfatter studier av likestillingspolitikk, kjønnssegregering i utdanning og arbeidsliv, effekter av kjønnskvotering, samt flerdimensjonal likestilling.

0000 Primus Mile Beta.book Page 7 Thursday, April 23, 2015 12:29 PM

Innhold

innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

kapittel 1 kjønnsbalanse i styre og ledelse av norsk næringsliv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

Mari Teigen Kjønnsbalanselovgivningens direkte effekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Det norske kjønnskvoteringslandskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nordisk variasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kjønnsskjevheter i økonomisk beslutningstaking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kvoteringslovens tilblivelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16 18 18 20 21 24

kapittel 2 kunnskap om kjønnsbalanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

Mari Teigen og Arnfinn H. Midtbøen Rekruttering til styreverv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rekrutteringspraksis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Styrerepresentantene – hvem er de? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Styremedlemmer med flere verv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Virkninger av kjønnsbalanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Flukten fra allmennaksjeselskap som registreringsform . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kvotering, kjønn og karriere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Styremedlemmenes opplevelse av kvoteringsreformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Etnisk balanse» i styrer og ledelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Affirmative action og andre modeller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Minoriteter i styrer og ledelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Etnisk balanse» i norske styrerom? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28 29 31 32 33 35 37 38 39 39 40 42 43

0000 Primus Mile Beta.book Page 8 Thursday, April 23, 2015 12:29 PM

8 innhold

kapittel 3 kvinner og menn i toppledelsen ringvirkninger av lovkrav om kjønnsbalanse i bedriftsstyrer? . . . . . . . .

Sigtona Halrynjo, Mari Teigen og Marjan Nadim Økende likestilling, men få kvinner på toppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Datamaterialet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Selskapstyper med og uten lovkrav om kjønnsbalanse i styrer . . . . . . . . . . . . . . .

Kjønnssammensetning i styrer med og uten lovkrav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kjønnssammensetning i toppledergrupper blant ulike selskapstyper . . . . . . . . .

Ulike mål på kjønnsbalanse i toppledelsen – betydning av selskapstype . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48 49 50 52 54 56 58 59

kapittel 4 flere kvinner på toppen? holdninger til likestilling blant toppledere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ragni Hege Kitterød, Mari Teigen og Sigtona Halrynjo Tidligere forskning om holdninger til likestilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data og metode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Holdning til likestilling blant norske toppledere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oppfatninger om hvorfor kvinner er underrepresentert . . . . . . . . . . . . . . . . .

Begrunnelser for hvorfor likestilling er viktig – eller ikke . . . . . . . . . . . . . . . . .

Holdning til kvotering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hva skal til for å fremme likestilling på toppen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Betydningen av lovkrav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

kapittel 5 kjønn, topplederkarriere og familie . . . . . . . . . . . . . .

Sigtona Halrynjo Tidligere studier av kjønn, topplederkarrierer og familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data og metode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kvinner og menn i topposisjoner i norsk næringsliv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toppledere og styreverv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Veien til toppledelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Topplederes familiesituasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Arbeid-familietilpasning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63 64 66 68 68 73 76 80 85 88 97 98 102 102 104 106 109 111 116

kapittel 6 kjønnsbalanse i styrer og kvinners karriere . . . . 120 Kjersti Misje Østbakken, Harald Dale-Olsen og Pål Schøne Relevant forskning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data, variabler og utvalg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Resultater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karriere- og lønnsutvikling før og etter innføring av ASA-reformen . . . . . . .

Har ASA-reformen økt kvinners sannsynlighet for å bli ledere? . . . . . . . . . . . .

Har lovkravet om kjønnsbalanse i ASA-selskapenes styrer økt kvinners lønn? . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

121 123 125 127 128 131 137

0000 Primus Mile Beta.book Page 9 Thursday, April 23, 2015 12:29 PM

innhold 9

kapittel 7 næringslivseliter og makt styrenettverk i perioden 2008–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Trond Løyning Styrenettverk blant allmennaksjeselskap i perioden 2008–2013 . . . . . . . . . . . . . .

Styrekarrierer 2008–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kjernen i styrenettverket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

139 140 149 153 157

kapittel 8 likestilling og mangfold i norske storselskapers selvprofilering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Marit Eline Lervik Christensen Hva vet vi om næringslivets tiltak for mangfold og likestilling? . . . . . . . . . . . . . . .

Nytte og rettferdighet som argumenter for mål om kjønnsbalanse . . . . . . . . .

Kjønnsbalanse som samfunnsansvar og omdømmebygging . . . . . . . . . . . . . . .

Familievennlighet som likestillingstiltak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data og metode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Selskapenes profilering av likestilling og mangfold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hva sier selskapene om kjønnsbalanse i styre, ledelse og stab? . . . . . . . . . . . . .

Hva sier selskapene om rekruttering til ledelse og lederutvikling? . . . . . . . . . .

Hva sier selskapene om familievennlighet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hvordan kommer likestilling og mangfold til uttrykk i visuelle virkemidler? . . .

Hvordan argumenterer selskapene for sin likestillingspolicy? . . . . . . . . . . . . . .

Stemmer kartet med terrenget? Profilering og praksis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

162 163 164 166 167 171 171 173 174 175 177 178 181

kapittel 9 rett til deltakelse – hvor langt strekker den seg? argumenter om demokrati og kjønnskvotering til styrer i økonomiske foretak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fredrik Engelstad Demokrati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Eiendomsrett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Frihet og begrensninger på samfunnsborgernes frihet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Statens demokratiske forpliktelser overfor borgerne – tilrettelegging . . . . . . . . .

Særtrekk ved forskjellige typer av organisasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Generelle argumenter for og mot kjønnskvotering i styrene i bedrifter . . . . . . . .

Praktiske tilleggshensyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Eieform og rimelige reguleringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Konkluderende om kjønnskvotering til styrer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hvordan blir kvotering vurdert av dem det gjelder? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

186 187 189 190 192 193 195 197 198 200 202

appendiks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 om forfatterne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214