Heimilispósturinn - desember 2023

HEIMILISPÓSTUR

Grundarheimilanna

Gleðileg jól

Forsíðumyndin:

prýðir heimiliskonan Sigurlaug Kristjánsdóttir þar sem hún er að skreyta jólatréð í setustofu Grundar. Ljósmynd:

Kæst skata og rjúpur

Kæri lesandi.

Jólin eru á næsta leiti, eina ferðina enn.

Þau koma víst á hverju ári, og á sama tíma. Þegar sól er sem lægst á lofti og framundan eru bjartari og lengri dagar.

Daginn lengir þó afar hægt til að byrja með, en smátt og smátt birtir þó til. Ég er lítið jólabarn, ef þannig má að orði komast. Finnst sífellt minna koma til jólanna sem slíkra en held þau hátíðleg með þeim siðum og venjum sem við Alda eiginkona mín erum búin að temja okkur í gegnum árin. Hún er aftur á móti miklu meira jólabarn en ég, skreytir húsið innan sem utan og undirbýr það sem þarf að undirbúa, og ég geri auðvitað það sem hún biður mig um að græja.

Það fyrsta sem kemur upp í hugann þegar ég hugsa um jól er matur. Kæst skata á Þorláksmessu, rjúpur á aðfangadag og hangikjöt á jóladag. Ég viðurkenni að jólin eru líklega meiri matarveisla hjá mér en það að minnast fæðingar Jesú, og maður á að segja/skrifa það sem manni finnst. Hef farið í messu á aðfangadag í Mörkinni undanfarin ár, meira af skyldurækni en áhuga.

Ég hef engu að síður fullan skilning á því að margir fjölmenni í messur á jólum. Viðhorf mitt á ef til vill eftir að breytast eftir því sem aldurinn færist yfir, messuáhugi að aukast, maður veit aldrei. Það er svo gott og frelsandi að geta leyft sér að skipta um skoðun, gera það sem hugurinn býður manni.

Gísli Páll Pálsson.

Sumir prestar eru skemmtilegir og hafa áhugaverða sýn á guðsmálin. Eru ekki allt of fastir í Biblíunni, tilvitnunum þaðan og finna stundum skemmtilegar tengingar guðsmálanna við daglegt líf. Þannig prestur var pabbi heitinn. Hann var ekki með það sem sumir kalla helgislepju í prédikunum sínum, heldur sagði hlutina eins og þeir blöstu við honum. Hann náði oft góðum tengingum á milli Biblíu og raunveruleikans eins og ég nefndi hér að framan. Hann náði til fólks á ferskan og skemmtilegan hátt og prédikanirnar hans eru margar hverjar tær snilld og ég á eftir að koma þeim á framfæri við afkomendur hans og kannski einhverja fleiri þegar fram líða stundir. Ég sakna hans mikið.

Jólin eru samverustundir fjölskyldna og vina. Maður er manns gaman og það er mjög ánægjulegt að njóta samvista við öll börnin, barnabörnin og tengdabörnin sem við Alda erum svo heppin að eiga. Einstaka heimilismenn geta farið heim til sín um jól, þá sérstaklega á aðfangadag. Þeir dvelja kannski ekki yfir nótt en eyða kvöldinu í faðmi maka, ættingja og vina sem er fallegt og gott.

Ég óska ykkur öllum notalegra samverustunda

á aðventunni með ættingjum ykkar og vinum og njótið lífsins.

Gleðileg jól

Gísli Páll Pálsson

Samvera, gleði, söngur og jólaföndur

Jólasöngvar, sögur, hlátur, gleði og föndur. Þannig var andrúmsloftið á Litlu Grund þegar börn úr 5. bekk í Mýrarhúsaskóla á Seltjarnarnesi komu í heimsókn í upphafi aðventu. Það er ómetanlegt fyrir heimilisfólkið að fá þessa dásamlegu gesti í heimsókn. En það er ekki síður frábært fyrir unga fólkið að fá tækifæri til að kynnast öllum þessum langömmum og langöfum sem taka börnunum opnum örmum og hafa allan tíma í heiminum til að hlusta og dást að því sem ungviðið hefur fram að færa.

Nemendur úr Mýrarhúsaskóla komu og föndruðu með heimilisfólki.

Konný Björg Jónasdóttir, kennari barnanna í Mýrarhúsaskóla með heimilisfólkinu Unni Sigurjónu og Sigmundi.

Það var spjallað og sprellað og rætt um allskonar hversdagsleg mál.

Þessar heimsóknir nemenda úr Mýrarhúsaskóla eru ótrúlega skemmtilegar og allir sem njóta þessara gleðistunda.

Sumir lituðu en aðrir prjónuðu eða spjölluðu bara.

Það mikilvægasta í lífinu skiljum

við með hjartanu

Sumt í lífinu er þannig að við skiljum það ekki til fulls en skynjum áhrif þess, töfrana og jafnvel hið heilaga. Þannig er það með jólin. Við skiljum e.t.v. ekki til fulls jólasöguna eða þau áhrif sem jólin hafa á okkur, hvernig þau hreyfa við okkur jafnvel þótt við séum orðin að heita má fullorðin en við finnum þessi áhrif í hjarta okkar. Það mikilvægasta í lífinu skiljum við nefnilega með hjartanu. Allt það sem veitir okkur raunverulega hamingju og gefur lífi okkar merkingu munum við aldrei meðtaka til fulls með skynsemina eina að vopni.

Við vitum það líka að það mikilvægasta í lífinu og hamingjan sjálf er brothætt og að allt getur gerst. Ekkert er sjálfgefið. Við vitum það öll líka að það dýrmætasta og mikilvægasta í lífinu er nokkuð sem við ráðum ekki að öllu leyti yfir sjálf, heilsa okkar, aðstæður í fjölskyldum okkar og á heimilum, tengsl okkar við fólkið sem við elskum og hvort við fáum að hafa þau hjá okkur eða ekki. Sorgin gleymir engum eins og sagt er. Það er ekkert sjálfgefið að fá að njóta jólanna og halda þau hátíðleg með þeim sem við elskum og einmitt þess vegna er mikilvægt að temja sér þakklæti.

Jólin eru þakkargjörðarhátíð

Segja má um jólin að þau séu þakkargjörðarhátíð. Þau eru hátíðin sem gefur okkur tækifæri til þess að segja við fólkið okkar sem við elskum og höfum í kringum okkur: takk fyrir að vera hluti af lífi

Sr. Ninna Sif Svavarsdóttir.

mínu. Takk fyrir að gefa mér tækifæri til að verða betri manneskja, af því það er það sem góð náin tengsl gera fyrir okkur, þau gera okkur að betri manneskjum. Athugum að þetta segjum við með miklu skýrari hætti með því að gefa nærveru, umhyggju og góðar samverustundir heldur en dýrar gjafir.

Um leið og jólin eru þakkargjörðarhátíð eru jólin líka hátíð sem segir okkur satt um líf okkar og tengsl okkar við þau sem skipta okkur mestu máli. Lífið snýst um tengsl.

Ein mesta heilsufarsógn samtíma okkar, kvíði og einsemd, varðar að hluta tengslaleysi. Tengslaleysi við okkur sjálf, hvert annað og við æðri mátt. Lífshamingja okkar veltur að svo miklu leyti á því, hvernig okkur lánast að mynda tengsl og rannsóknir sýna að þau okkar sem eiga innihaldsrík og náin tengsl við aðra eru líklegri til að skilgreina sig sem hamingjusamar manneskjur.

Aðventan og jólin opna hjarta okkar

Það er einhvern veginn þannig. Þegar allt er í lagi í lífi okkar, eins langt og það nær, þá finnum við það á jólunum og fyllumst vonandi þakklæti. Þegar eitthvað vantar, þegar eitthvað er að, þá finnum við það líka svo sterkt á jólunum. Það er eitt af því sem aðventan og jólin gera við okkur, þau opna hjarta okkar, og jafnvel líka þau hólf sem við viljum ekkert sérstaklega hafa með að gera, þau sem geyma sára reynslu, t.d. missi og áföllum. Þegar við syrgjum og söknum, þar sem búið er við kröpp kjör, þar sem glímt er við veikindi eða þar sem gæði náinna tengsla eru af skornum skammti, þá verður þetta allt meira áberandi um jólin, þótt við getum í annan tíma leitt það hjá okkur. Leiðum hugann snöggvast að því. Dettur okkur e.t.v. einhver í hug í okkar nærumhverfi sem kann að kvíða jólunum af einhverri ástæðu og við getum mögulega sýnt umhyggju í orði eða verki?

Jólin koma, hverjar sem aðstæður okkar eru. Hvort sem við höfum skilaboð jólaguðspjallsins á hreinu, með gulli, reykelsi og myrru vitringanna, eða erum uppfull af bulli, ergelsi og pirru, þá skulum við leitast við að taka á móti jólunum með þakklæti og opnum huga. Minnug þess að til þess að halda jólin er ekkert sem við þurfum að gera, heldur bara vera.

Ástæða þess að jólin hafa þann tilgang einan að segja þér sannleikann um þig, mikilvægustu fréttir sem þú munt nokkurn tímann heyra: að þú ert elskað barn Guðs sem heldur þér í faðmi sér alla daga lífs þíns.

Guð gefi þér og þínum gleðilega jólahátíð.

Ninna Sif Svavarsdóttir, sóknarprestur í Hveragerðisprestakalli

Vinir Ragga Bjarna

Heimilismenn sungu með hástöfum

Vinir Ragga Bjarna komu í Ás á aðventunni og skemmtu heimilisfólki og starfsfólki. Það er óhætt að segja að það hafi verið við mikinn fögnuð viðstaddra því ánægja og gleði skein úr hverju andliti og margir sungu með hástöfum.

Vinir Ragga sungu fyrir fullum sal.

Fornir vinir hittast í Ási. Þetta eru þeir (séð frá vinstri) Eðvarð Ingólfsson, Þorgeir Ástvaldsson og Ásgeir Páll Ágústsson.

Gaf út myndskreytta ljóðabók nú fyrir jólin

Meðal jólabókanna í ár leynist ljóðabókin Engladans.

Ólafur Sveinberg Sigurðsson er heimilismaður í Mörk og gaf út bókina í 100 eintökum. Þær eru allar áritaðar af höfundi.

Öll ljóðin segist hann hafa ort á þessu ári og Ólafur, sem er myndlistarmaður, myndskreytti einnig ljóðin. Bókin fæst í Boggubúð sem er til húsa í anddyri hjúkrunarheimilisins í Mörk og kostar 3.000 krónur.

Heimilismenn og starfsfólk skreyta piparkökuhús

Á Grundarheimilunum hefur skapast sú hefð að skreyta piparkökuhús fyrir jólin. Stundum er metnaðurinn mikill ef efnt er til samkeppni innan hvers heimilis. Hér gefur að líta nokkrar útgáfur af skreytingum ársins 2023.

Aðventan undirbúin í Ási Kransar og kátína

Rétt áður en aðventan gekk í garð var starfsfólk og heimilisfólk í óðaönn að skreyta og gera fínt í Ási. Það er hefð fyrir því að búa til aðventukransa þar og síðan voru líka dagatöl útbúin. Úr urðu ljúfar samverustundir þar sem kátínan réð ríkjum.

Elín Magnea Magnúsdóttir og Eðvarð Ingólfsson bregða á leik með aðventukransana.

Eyrún Sif Pálmadóttir Kragh og Helga Baldvina Ásgrímsdóttir ásamt Miroslaw Tomczyk búa hér til skreytingar fyrir heimilið.

Elínborg Björnsdóttir, Halla Vigdís Jóhannsdóttir og Ólöf Fríða Gísladóttir útbúa dagatal.

Eygló Antonsdóttir ásamt Ævari Halldóri Kolbeinssyni að sprella fyrir myndatöku.

Listin á Grund

Daglega er fagurrautt tjald fyrir altari kapellunnar á Grund í Reykjavík og salurinn notaður fyrir ýmsa viðburði á heimilinu. Þegar tjaldið er dregið frá kemur í ljós hin fallegasta kirkjuumgjörð, altari, með altaristöflu eftir Jóhann Briem (1907­1991). Minna ber á tveimur steindum gluggum, norðan og sunnan megin í kór kapellunnar.

Í myndarlegri kapellunni, sem vígð var 1955, [1] er að finna fyrstu steindu gluggana með trúarlegu myndefni í vígðu rými á Íslandi. [2]

Þeir eru eftir listakonuna Gerði Helgadóttur (1928­1975).

„Saga steinda glersins í nútíð hefst með tveimur gluggum sem Gerður Helgadóttir gerir fyrir kapellu Elliheimilisins í Reykjavík árið 1955…“[3]

Segja má að undarleg þögn hafi ríkt um þessa merku listglugga en þáverandi forstjóri Grundar, Gísli Sigurbjörnsson (1907­1994), hafði frumkvæði að því að fela listakonunni að skapa þá árið 1955 [4]. Þá var hún aðeins 27 ára gömul. Hvorki í listasögu Björns Th. Björnssonar (1922­2007) frá 1973 né í Íslenskri listasögu frá 2009 er getið um þessa glugga. Samt er þetta tímamótaverk í íslenskri nútímalist þótt myndefnið sé að mestu hefðbundið.

Myndefni glugganna tveggja var valið af sr. Sigurbirni Á. Gíslasyni (1876­1969) sem var heimilisprestur á Grund. Hann kaus að annar glugginn sýndi fagnaðarerindi jólanna og hinn upprisuna. Til stóð að gera þriðja gluggann en vegna mistaka í mælingum varð ekkert af því.

Gísli Sigurbjörnsson var afar hliðhollur listakonunni ungu og gaf til dæmis steinda gluggann sem hún gerði á vesturstafn Hallgrímskirkju í Saurbæ til minningar um gamla fólkið í landinu.[5]

Það var árið 1953 sem áhugi Gerðar vaknaði á glerlist og næsta áratug helgaði hún sig þeirri listgrein en sneri sér síðar að höggmyndum. Hún vann skúlptúra, lágmyndir og mósaíkverk. Þegar hún lést, innan við fimmtugt, var hún orðin einn helsti myndhöggvari þjóðarinnar á 20. öld.

Glerlistaverk Gerðar má finna í nokkrum kirkjum á Íslandi fyrir utan kapelluna á Grund: Hallgrímskirkju í Saurbæ, Skálholtsdómkirkju, Kópavogskirkju, Neskirkju í Reykjavík, og Ólafsvíkurkirkju. Auk þess á hún mörg glerlistaverk í kirkjum í útlöndum.

Steindi glugginn hér til vinstri sýnir Maríu guðsmóður og Jesúbarnið og dregur fram kraftmikla mynd sem er í miklu jafnvægi. Blár litur er gjarnan eignaður Maríu. Hér er hún þó í rauðum kyrtli en sá litur er tákn kærleikans. Hins vegar er blár litur ríkjandi í allri myndinni, djúpur blár litur himinsins umvefur alla á myndinni. Sólin er kærleiksrauð og geislar hennar leysast upp í bjarta liti. Þrír englar vaka yfir Maríu og barninu hennar, einn karlkyns engill og tveir kvenkyns. Yfir öllum er geislabaugur.

Steindi glugginn norðan megin í kapellu Grundar.

Andlitssvipur englanna er alvarlegur sem og Maríu – en svipbrigði sjást afar vel, enda teiknað í glerið. Það er drengjalegur svipur á Jesúbarninu og augu hans stór og opin eins og á móðurinni.

Enda þótt myndin sé hefðbundin eins og sagt er kennir þar og tilhneigingar til hins óhlutlæga listforms (abstrakt) sem Gerður átti eftir að snúa sér að í ríkum mæli.

Steindi glugginn sunnan megin er upprisumynd (hér til hægri). Þar er Jesús Kristur miðpunktur og brýst svo að segja með miklum og kraftmiklum ljóma út úr myndfletinum. Mildur á svip og umvafinn sterkum geislabaug.

Fimm manneskjur eru með á myndinni og er svo að sjá að fjórar þeirra séu karlar og ein kona – kannski María Magdalena, sem styður hönd undir kinn?

Báðum megin á myndinni eru tveir karlar, fullir lotningar andspænis meistaranum og aðrir tveir við fætur hans og annar þeirra nokkuð hugsi. Litasamspilið gerir myndina í senn fjörlega og hátíðlega. Þá skal bent á tré með laufblöðum vinstra megin. Kannski er það tilvísun til skilningstrés góðs og ills. Í þessum glugga, sem hinum fyrri, renna saman hefðbundin mótíf sem og óhlutlæg.

Steindi glugginn sunnan meginKristur upp risinn.

Hreinn S. Hákonarson

Altaristaflan á Grund ­ eftir Jóhann Briem.

„Bæn,“ eftir Einar Jónsson (1874­1954).

Bæn, demantur og kona

Þegar gengið er um heimili Grundar blasa hvarvetna við listaverk, bæði frumverk og eftirmyndir. Innan húss sem utan. Fyrir utan heimilið eru höggmyndirnar Bæn, Demantur og Kona eftir Einar Jónsson (1874­1954). Þau sem hafa verið og eru í forystu fyrir þessari merku stofnun gerðu sér strax glögga grein fyrir mikilvægi listarinnar fyrir heimilisfólkið, hvort heldur til menningarlegrar ánægju eða trúarlegrar ástundunar. Auk þess er listin hvatning til íhugunar og hin trúarlegu verk eru bænahvetjandi sem eflir heilsu og andlegan hag.

„Kona,“ eftir Einar Jónsson (1874­1954).

„Demanturinn,“ eftir Einar Jónsson (1874­1954).

Tilvísanir

Allar myndir: Kirkjublaðið.is

[1] Séra Guðmundur Óskar Ólafsson og Guðbjörg R. Guðmundsdóttir, Grund — afmælisrit 1922­2022, (Bókaútgáfan Grund, Reykjavík 2022), bls. 94. Og: M.J. (Magnús Jónsson), „Kórvígsla í Elliheimilinu Grund,“ Kirkjuritið 4. tbl. 1. apríl 1955, bls. 174.)

[2] Ekki liggur fyrir hvenær nákvæmlega steindu gluggarnir komu í kapellu Grundar, þeir voru ekki komnir við vígslu hennar 1955. Líklegt er að þeir hafi komið á því ári eða 1956. Steindan glugga í Hallgrímskirkju í Saurbæ vann Gerður 1955­1956. (Sjá: Elín Pálmadóttir, Gerður – ævisaga myndhöggvara, Almenna bókafélagið, Reykjavík 1985, texta við litmynd gegnt bls. 128.) Steindir gluggar voru settir í Bessastaðakirkju og segir Ásgeir Ásgeirsson forseti frá aðdraganda þess í ævisögu sinni sem Gylfi Gröndal skráði. Ásgeir varð sextugur 1954 og ákveðið var að setja steinda glugga í kirkjuna. Vinnsla þeirra tók tvö ár og síðan þurfti að koma þeim fyrir í kirkjunni. Gluggarnir voru vígðir á hvítasunnu 1957, sjá: Gylfi Gröndal, Ásgeir Ásgeirsson, ævisaga, Forlagið 1992, bls. 390­394. Einnig: Samvinnan 11.­12. tbl. 1. desember 1957. Og: Kirkjuritið 10. tbl. 1. desember 1956. Samvinnan — 11.­12. tölublað (01.12.1957) – Tímarit.is (timarit.is).

[3] Aðalsteinn Ingólfsson, Leifur Breiðfjörð — Steint gler. (Mál og menning, Reykjavík 1995) bls. 4.

[4] Elín Pálmadóttir, Gerður – ævisaga myndhöggvara, Almenna bókafélagið, Reykjavík 1985, bls. 96.

[5] Pétur H. Ármannsson, „Lýsing kirkjunnar“, Hallgrímskirkja í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd, í Kirkjum Íslands, Þjóðminjasafn Íslands o.fl., Reykjavík 2018,) bls. 41.

Útdráttur úr grein eftir sr. Hrein Hákonarson sem birtist í desember 2023 í Kirkjublaðinu á www.kirkjubladid.is

Grund stefnir að vottun á nýju ári

Leiðarljósið í allri vinnu á Grundarheimilunum er Eden hugmyndafræðin. Mörk og Ás hafa í töluverðan tíma starfað eftir þessari hugmyndafræði og fengið viðurkennda vottun þar að lútandi. Á

Grund hefur lengi verið starfað í þessum anda og leiðarljós Eden hugmyndafræðinnar höfð til hliðsjónar.

Ákveðið hefur verið að fá vottun fyrir Grund. Engar stórvægilegar breytingar þarf að gera í því skyni. Við veitum áfram heimilisfólki alúð og umhyggju og höfum hugfast að við störfum á heimili íbúa en heimilisfólk dvelur ekki á okkar vinnustað

Starfsfólk á námskeið

Til að uppfylla formkröfur fyrir vottunina er nauðsynlegt að stór hluti starfsmanna og stjórnenda fari á Eden námskeið eftir áramót.

Starfsmönnum Markar og Áss, sem ekki hafa farið á slík námskeið, gefst einnig kostur á að fara á námskeiðin á þeim tíma. Eden námskeiðin eru ætluð öllum starfsmönnum sem vinna í nánasta umhverfi heimilismanna

Hægt er að kynna sér nánar Eden hugmyndafræðina á slóðinni https://edenalticeland.org/

Heldur sláturboð sex sinnum á ári

„Menn éta ruslarétti daginn út og inn,“ sagði Pétur Þorsteinsson, safnaðarprestur Óháða safnaðarins, í samtali við Morgunblaðið í haust. Hann tekur slátur í anda gamallar hefðar á prestsetrinu á Hagamel.

Ljósmynd: Óttar.

Pétur hefur tekið slátur allt síðan hann var að alast upp í sveitinni og reynir að sinna því eins og kostur er. Pétur heldur sláturboð að jafnaði sex sinnum á ári, sex í sex á Magamel – á pétrísku klukkan sex mínútur í sex á Hagamel.

„12 manns við borðið á prestssetrinu, sem koma hver úr sinni áttinni. Sumt af þessu fólki fær aldrei svona mat heima hjá sér. Þá er maður glaður yfir því að fá allskonar lið hingað og kjafta og gleðja það.“

„Ég er svakalegt sveitasvín“

Þá er Pétri mikilvægt að halda í gömlu hefðirnar og styrkja Bændasamtökin um leið.

„Bændasamtökin eru á hausnum og þau vilja reyna að koma þessu út. Ég er svakalegt sveitasvín svo þetta er mitt framlag til þeirra, til þess að geta komið þessu heim og saman,“ segir Pétur og heldur áfram:

„Þetta er blóðríkt og járnríkur matur. Við þurfum á því að halda, sérstaklega konur sem eru komnar í kaskó. Þá þurfa þær að hafa járn til að styrkja sig,“ segir Pétur í gríni. Mikilvægt sé að halda í hefðina enda fylgi slátrinu mikið aðdráttarafl.

„Það er afar mikilvægt að halda við hefðinni. Fólk kemur hingað í heimsókn sem kemur aldrei í annan tíma allt árið. Og hlakkar til að koma næst og spyr: „Pétur, hvenær verður næst slátur hjá þér?“ Það reiknar bara með því að þetta sé gert og ef ég myndi hætta núna þá væri ekkert fram undan í þeim efnum,“ segir Pétur að endingu.

Birt með góðfúslegu leyfi Morgunblaðsins.

Garðskálinn

lengir sumarið í báðar áttir

Vori og sumri fylgir birta og ylur sem færir gróðurinn okkar í fallega liti. Við njótum þess gjarnan út um gluggann á Íslandi því okkar veðurfar er svo margbreytilegt.

Ekki síst vegna þessa er nú búið að teikna glerskála við Kaffi Mörk. Einmitt til að íbúar og heimilisfólk geti ásamt gestum sínum notið þess að sitja úti við, í glerskálanum og lengja þannig sumarið í báðar áttir.

Búið er að steypa sökkul fyrir glerskálann við Kaffi Mörk og í framhaldi verður sett upp álgrind sem verður glerjuð. Vonir eru bundnar við að þessum framkvæmdum ljúki fyrir jól þrátt fyrir að skálinn sjálfur verði ekki tekinn í notkun fyrr en á vormánuðum þar sem eingöngu er að ræða skjól en ekki upphitað rými.

Búið er að steypa sökkul fyrir garðskálann.

Ég var lánsamt barn

Æskujólin einkenndust af einfaldleika en voru samt afar hátíðleg. „Allt var heimatilbúið, jólatréð, gjafirnar, skrautið, jólafötin, maturinn og kökurnar,“ segir Anna Sigríður Kristjánsdóttir, heimiliskona í Mörk, þegar Guðbjörg R. Guðmundsdóttir heimsótti hana á aðra hæðina í Mörk.

Hún er dóttir Þorbjargar Kjartansdóttur og Kristjáns Jónssonar, ein af sex dætrum þeirra hjóna. Þau bjuggu að Dalsmynni Í Eyjahreppi á Snæfellsnesi, en fyrstu árin var þar tvíbýli. Kristján og mágur hans Eggert byggðu þar veglegt steinhús á þeirra tíma mælikvarða. Á heimili Þorbjargar og Kristjáns bjuggu einnig mæður beggja og ein ömmusystir. Anna Sigríður er fædd þann 17. ágúst árið 1925, þriðja barn hjónanna en fyrir áttu þau Guðborgu og Guðrúnu Margréti. Seinna fæddust svo Lilja, Þórdís og Elíveig Ásta. Anna er því alin upp á mannmörgu heimili. Anna segist hafa verið lánsamt barn, fékk ástríkt uppeldi og upplifði aldrei skort. Hún segist hafa verið alin upp á heimili þar sem ríkti friðsemd og umburðarlyndi.

Gestkvæmt á heimilinu

„Það var gestkvæmt á heimilinu, Kristján var oddviti og þar voru reglulega haldnir ýmsir fundir auk þess sem fólk kom við til að panta og sækja tilbúnar prjónavörur. Þorbjörg hafði lært á prjónavél og prjónaði m.a. nærfatnað, peysur og sokka fyrir fólk í sveitinni sem kom gjarnan með fulla poka af garni til að láta prjóna úr.“ Foreldrar Önnu lögðu mikla áherslu á vinnusemi og að vera sjálfbær um sem flest.

Anna S Kristjánsdóttir, heimiliskona í Mörk.

Kristján og mágur hans Eggert hófu skömmu eftir að þeir fluttu að Dalsmynni að reisa steinhús, tvær burstabyggingar og var gengið inn í miðju hússins. Íbúðirnar voru sitthvoru megin við innganginn.

Þau seldu afurðir til kaupfélagsins í Borgarnesi og Anna minnist þess t.d. að smjör var selt þangað í kílóa stykkjum. Pabbi hennar hafði smíðað mót fyrir smjörið og því var síðan pakkað inn og sent í kaupfélagið. Mikið hreinlæti var viðhaft á heimilinu þar sem allur matur var unninn heima.

Farskólinn var m.a. með aðsetur í Dalsmynni. „Það komu til okkar á bilinu sex til átta börn í um hálfan mánuð í senn. Börnin bjuggu hjá okkur og gistu í stofunni en kennarinn fékk alltaf sérherbergi“, segir Anna og hann fékk meira að segja sérhandklæði. Skólagangan var öðruvísi en við eigum að venjast því þau byrjuðu tíu ára í skóla og höfðu mörg börnin áður lært að lesa, skrifa og reikna. Anna tók virkan þátt í félagslífinu. 13 ára gömul var hún í skemmtinefnd ungmennafélagsins sem skipulagði dansleiki sumarsins.

Anna Sigríður Kristjánsdóttir

Eigin hitaveita

Anna segir að þær systur hafi gengið í öll verk á bænum, alltaf hafi verið nóg að gera og gaman að vinna. Þær voru líka stundum lánaðar á næstu bæi til að aðstoða við heimilisstörf ef um

Hjónin Anna og Guðni.

barneignir var að ræða eða sérstakar aðstæður. Það létti störfin í Dalsmynni að pabbi hennar, sem hafði lært til vélstjóra, var framkvæmdamaður og framsýnn. Hann átti sláttuvél löngu áður en það var orðið algengt sem og rakstrarvél. Til marks um framkvæmdir segir Anna að hann hafi grafið 500 metra langan skurð upp í fjall til að fá vatn í bæinn en það var ekki algengt í þá daga að vera með rennandi vatn. Vatnið var líka notað til að hita bæinn, „Sólóleldavélin“ í eldhúsinu gekk fyrir kolum og mör og hitaði vatnið sem rann í ofnana í húsinu. „Pabbi kom líka upp vatnssalerni, sem þá var fyrst aðeins hjá okkur og prestinum í sveitinni“.

En það var ekki bara pabbi Önnu sem var framkvæmdaglaður því mömmu hennar féll ekki verk úr hendi. Hún óf sjálf allt mögulegt, rúmteppi og efni í fatnað. Rúmteppin vöktu athygli því það var alls ekki til siðs að vera með þannig teppi. Þorbjörg var vinsæl prjónakona í sveitinni, hafði lært að prjóna í Reykjavík. Foreldrar Önnu seldu jörðina og fluttu úr sveitinni þegar pabbi hennar var um fimmtugt. Hann vann lengi sem skattstjóri á Akranesi þar sem mamma hennar prjónaði áfram fyrir fólk.

Jólin í Dalsmynni

Anna minnist jólahaldsins með hlýhug þegar hún hverfur aftur til æskunnar í Dalsmynni. „Það var eins með jólin og annað, allt var heimatilbúið. Mamma saumaði handa okkur jólafötin og ég man að jólagjafirnar voru líka búnar til heima, t.d. prjónaðar og saumaðar dúkkur. Allur matur var gerður frá grunni, hangikjötið heimareykt og svo bakaði mamma líka heil býsn af smákökum og öðru bakkelsi. Við áttum heimasmíðað jólatré og músastiga úr marglituðum pappír. Pabbi var organisti og því bæði sungið mikið heima og farið til messu um jólin. Jólin voru hátíðleg en einföld.“

Flutt að heiman

Þegar Anna var 16 ára gömul fór hún í vist til frænda síns í Reykjavík. Þar bjó hún í einn vetur. Næsta vetur fór hún að vinna á saumastofu við Laugaveg og fékk að gista í stofu hjá frændfólki á Laugaveginum þangað til hún fór að leigja herbergi. Eftir þriggja ára vinnu á saumastofunni tók hún sveinspróf í klæðskerasaumi.

Anna náði prófinu með glæsibrag. Henni voru allir vegir færir á þessu sviði. Næst lá leið Önnu í Húsmæðraskólann á Löngumýri, veturinn 1946­’47. Anna útskrifaðist með hæstu einkunn í sínum bekk og þar eignaðist hún sínar bestu vinkonur sem hittust reglulega alla ævi. Auk hennar er aðeins ein þeirra enn á lífi. Tvær góðar vinkonur í Keflavík eru einnig á lífi en annars eru margir dánir af hennar samferðafólki og lést sonur hennar nýlega, aðeins sjötugur. „Það er erfitt að missa börnin sín.“

Börn og búskapur.

Þegar náminu í húsmæðraskólanum lauk kom Anna suður og kynntist þá fljótlega verðandi eiginmanni sínum, Guðna Erlendssyni. Þau giftu sig í mars árið 1948 og bjuggu fyrst í Kópavogi, eignuðust þrjú börn á fjórum árum. Fjórða barnið fæddist eftir að

Anna Sigríður Kristjánsdóttir

þau fluttu til Keflavíkur. Anna saumaði mikið alla sína búskapartíð og konur lögðu stundum á sig langa leið til að fá hana til að sauma á sig kjóla. Þá hélt hún saumanámskeið fyrstu búskaparárin, m.a. í Borgarfirði, Kópavogi og í Garðinum eftir að hún flutti suður. Seinna fékk hún vinnu hjá varnarliðinu á Keflavíkurflugvelli í mötuneyti þar sem fleiri hundruð manns borðuðu, Bandaríkjamenn og Íslendingar. Þá fyrst dró hún úr saumaskap fyrir aðra en fram að því var alltaf nóg að gera og oft voru síðustu kjólarnir fyrir jólin sóttir á aðfangadag. „Ég met það mikils að allar konur sem ég saumaði fyrir voru ánægðar og aldrei skemmdist efni hjá mér.“

Gott að vinna hjá varnarliðinu

Anna hefur ekki farið varhluta af áföllum og sorginni í lífinu. Þar má nefna að þegar Anna var nýorðin 47 ára varð Guðni, eiginmaður hennar, bráðkvaddur og Anna því orðin ung ekkja. Yngstu tvö börnin voru þá enn heima. Anna ákvað strax að láta áfallið og sorgina ekki buga sig. Hún hafði árinu áður fengið vinnuna á Keflavíkurvelli. Hún tók þar að sér mikla vinnu til að ná endum saman og sjá um heimilið. Hún tók bílpróf og keypti bíl sem hún keyrði þar til hún varð 82 ára. Hjá varnarliðinu fékk hún viðurkenningar fyrir vel unnin störf og þegar ég spurði hana út í þessar viðurkenningar fór hún aðeins hjá sér en segir að það hafi verið gott að vinna hjá varnarliðinu.

Anna Sigríður fékk margar viðurkenningar frá varnarliðinu fyrir vel unnin störf.

Börnin fjögur í heimasaumuðum fötum eftir Önnu Sigríði.

Allt leikur í höndunum á Önnu

Það er ekki hægt að spjalla við Önnu án þess að tala um handverkið hennar. Allt handverk leikur í höndunum á henni og heimilið hennar í Mörk ber þess glöggt vitni. „Eftir að ég kom í Mörkina hef ég meiri tíma og þá finnst mér gott að sitja með prjóna. Hér áður fyrr og eftir að ég hætti að vinna þá prjónaði ég peysur, þar á meðal lopapeysur og barnaföt. Ég saumaði líka, bæði útsaum og fatnað á börn og barnabörn. Ég tók þátt í föndri, málaði m.a. postulín, gerði leirmuni og vann fleira sem var í boði hjá eldri borgurum í Keflavík. Ég sá lengi um kaffiveitingar í sjálfboðastarfi í félagsmiðstöð eldri borgara þar sem spiluð var vist, bakaði og útbjó veitingarnar sem skilaði hagnaði fyrir félagið.“

Anna spilaði reglulega vist þar til Covid lokaði öllu. Gerði alltaf margvíslegar jólavörur og náði að gefa öllum börnum og barnabörnum handgerðar jólagjafir þar til hún varð 85 ára. Þar með talin jólahús, jólasokka og prjónaða jólasveina. „Undanfarin ár hef ég einnig heklað teppi og hafa öll börnin og barnabörnin fengið teppi hjá mér.“ Hún vandist því sjálf um jólin í sinni æsku að allt var heimatilbúið. „Þess vegna hef ég líklega lagt áherslu á að búa sem mest til sjálf.“

Fallegu vettlingarnir

Eftir Önnu liggja fallegar útsaumsmyndir, stólar, dúkar, prjónaðir, heklaðir og saumaðir munir og flíkur, dúkkufatnaður, púðar og allt sem nöfnum tjáir að nefna. Undanfarin ár hefur hún prjónað vettlinga sem hún hefur bæði gefið fjölskyldu og vinum og stundum selt, t.d. í Boggubúð í Mörk.

Anna Sigríður Kristjánsdóttir

Það er ekki mikið sem hún fær fyrir en að minnsta kosti nóg fyrir garninu, segir hún og brosir svo blíðlega eins og henni er lagið. „Mér finnst gott að hafa eitthvað fyrir stafni og sit hér við gluggann í Mörk og prjóna þegar ég á lausa stund.“ Vettlingana prjónar hún í ýmsum litum.

Aldrei reykt og aldrei drukkið áfengi

Anna unir sér vel í Mörk og fer fallegum orðum um starfsfólkið. Hún leynir því þó ekki að það sé erfitt að yfirgefa heimilið sitt og flytja á hjúkrunarheimili. Það sé áfall og það sem henni finnst lang erfiðast er að sætta sig við er að geta ekki lengur gert allt sjálf. Það er erfitt að þiggja aðstoð.

Það er ekki hægt að kveðja þessa öðlingskonu nema spyrja hverju hún þakki frábæra heilsu, fast komin að tíræðu. Það liggur svo sem ekki á svarinu: „Ég hef alltaf hreyft mig mikið, stundaði sund og göngutúra og aldrei drukkið áfengi og aldrei reykt.“

Og ég sem þetta skrifa er viss um að hugarfarið hennar Önnu á líka ríkan þátt í langlífinu, þessi léttleiki og jákvæðni sem einkennir hana og hennar lífsviðhorf. Hún biður líka á hverju kvöldi fyrir fólkinu sínu og þakkar almættinu fyrir lífið. Það hefur líka sitt að segja.

Börn frá Steinahlíð aðstoðuðu við að skreyta

Það voru margar litlar hendur sem aðstoðuðu heimilisfólk við að skreyta jólatréð í matsal Markar á aðventunni.

Börn úr leikskólanum Steinahlíð mættu galvösk, völdu úr kössum kúlur og annað jólaskraut og hengdu á jólatréð. Þau allra huguðustu stóðu uppi á stól til að hengja kúlur nógu ofarlega á tréð.

Það skein gleði úr andlitum allra. Bæði börn og heimilisfólk kunnu svo sannarlega að meta þessa stund saman. Svo var auðvitað boðið upp á hressingu að vinnu lokinni.

Á annað þúsund rjómapönnukökur

Það hefur skapast sú hefð á Grundarheimilunum að bjóða upp á hangikjöt með tilheyrandi meðlæti þann 1. desember og bjóða upp á rjómapönnukökur í eftirmat. Þá er ekkert annað að gera en að bretta upp ermar eins og þær Rakel og Chutima gerðu og baka á sjö pönnum á annað þúsund pönnukökur. Geri aðrir betur.

Rakel og Chutima fóru létt með að baka á sjö pönnum í einu.

Klæðast rauðu í tilefni dagsins

Það er hefð fyrir því 1. desember að bjóða jólamánuðinn velkominn með þvi að klæðast rauðu. Hér eru það íbúar hjá Íbúðum 60+ sem fögnuðu því að aðventan væri að ganga í garð. Það er einnig hefð að bjóða alltaf upp á sama matseðilinn 1. desember.

Það er kátt á hjalla í matsalnum þegar íbúar koma saman í hádeginu og ekki spillir nú fyrir kátínunni þegar allir mæta í rauðu og borða hátíðarmat.

Haraldur B. Finnsson, Bára S. Ragnarsdóttir og Lilja Benediktsdóttir hress og kát að vanda.

Rauðklædd og jólaleg, Sævar Herbertsson, Bergdís R. Jónasdóttir, Hrafnhildur Ólafsdóttir, Margrét Snæbjörnsdóttir, Katla Ólafsdóttir, Magnea Steiney Jónsdóttir, Anna Heiðdal og Gyða Gunnarsdóttir.

Gíslrún Sigurbjörnsdóttir með bros sem getur dimmu í dagsljós breytt.

Sigríður S. Rögnvaldsdóttir svo falleg og fín.

Magnús S. Fjeldsted, Gyða Guðjónsdóttir og Rudolf Kristinsson taka aðventunni fagnandi.

Smákökubakstur

Spesíur og súkkulaðibitakökur

Það er svo sannarlega hægt að renna á ilminn af smákökum víða í Ási þessa dagana en þar bakar heimilisfólk í gríð og erg spesíur, súkkulaðibitakökur, mömmukökur og aðrar smákökur sem það þekkir og heldur upp á. Herrarnir eru ekkert síður liðtækir við jólabaksturinn og ekki skemmir fyrir jólatónlistin sem ómar um húsakynnin sem og fallegu skreytingarnar sem búið er að setja upp víða.

Guðrún V. Hallgrímsdóttir og Arnfríður Gunnarsdóttir líta vart upp frá smákökugerðinni.

Ástþór Eydal Ísleifsson, Þorsteinn Vigfússon og Ólafur Sigurðsson voru liðtækir við baksturinn.

Guðrún Kristjánsdóttir og Ólöf Fríða Gísladóttir voru saman að búa til smákökur.

Eyjólfur P. Kolbeins ánægður með afraksturinn.

Guðrún Lilja Jóhannsdóttir og Lilja Guðmundsdóttir tilbúnar að smakka.

Skiptir miklu

máli að hafa lífssöguna

Ingibjörg er ættuð úr Húnavatnssýslu og Ölfusi. Hún var kennari við Melaskóla og það lék allt í höndunum á henni. Ingibjörg bjó um skeið bæði í Bandaríkjunum og Danmörku og lærði þar ýmisskonar handverk, m.a. glervinnu og að vinna með bein og horn. Hún elskaði allt yfirnáttúrulegt og spáði í bolla fyrir fólki þegar vel lá á henni. Þetta eru bara nokkrar línur úr æviágripi konu en þær segja samt ýmislegt um hana. Í æviágripi hennar voru líka upplýsingar um búsetu í æsku og á fullorðinsárum, talað um foreldra og systkini, afkomendur og áhugamál og svo fylgdu með myndir af handverki og afkomendum sem og henni sjálfri á ýmsum skeiðum lífsins.

Spáði fyrir starfsfólkinu

Bara þessar nokkru línur hér að ofan nægðu til þess að starfsfólk sá Ingibjörgu ekki bara eins og hún var í viðkynningu þegar hún flutti á hjúkrunarheimili. Hún var komin með minnisglöp, ruglaði saman raunveruleika og því sem hún t.d. sá í sjónvarpinu og oft var erfitt að ná samhenginu í því sem hún talaði um. Það skemmtilegasta var þó að í kjölfarið fóru bæði starfsmenn og heimiliskonur að falast eftir spádómi hjá henni og dóttir hennar mætti með Bing og Gröndal­bollana sem hún las svo í eftir kaffisopa þegar sá var gállinn á henni.

Æviágripin hjálpa oft mikið þegar minni hefur hrakað, til að rifja upp og spjalla og ekki síst þá hjálpa þau oft starfsfólkinu að kynnast heimilisfólki.

Bjóða aðstandendum að koma á lífssögukvöld

Þegar fólk flytur á Grundarheimilin er lagt upp úr því að lífssaga fylgi viðkomandi. Lífssagan er eitt það mikilvægasta sem starfsfólkið fær í hendur um heimilismenn.

Þannig getur saga heimilismanns oft verið kveikja að umræðum og starfsmenn geta kynnst heimilismanninum ögn betur en ella með því að sjá myndir af honum frá liðnum árum eða fjölskyldunni. Hvaðan er hann, hverjir skipta hann máli og hvað finnst honum gaman að fást við? Mismunandi er hvernig lífssagan er útfærð. Sumir prenta út myndir og hengja upp á veggi með stikkorðum, aðrir búa til spjöld þar sem stiklað er á stóru um ævi viðkomandi og enn aðrir útbúa myndabækur.

samstarfskonur

Nokkrar

á Grundarheimilunum komu saman og útbjuggu eigin lífssögu á veggspjald.

Mússa og Fanney útbjuggu sína lífssögu.

Til stendur eftir áramót að bjóða aðstandendum að koma á lífssögukvöld. Koma með útprentaðar myndir af heimilismanni og gera veggspjöld. Einnig verður hægt að fá upplýsingar þar um uppbyggingu lífssögu ef gera á hana rafrænt og hverjir selja myndabækur til að fylla út í á netinu. Lífssögukvöldin verða auglýst á samfélagsmiðlum og sendur tölvupóstur með nánari upplýsingum.

Jólahlaðborð og jólasveinn

Það var jólalegt á Grundarheimilunum þegar boðið var upp á jólahlaðborð um miðja aðventu. Í Mörk klæddi starfsfólkið í eldhúsi og vinnustofu sig upp í jólabúninga og heimsótti allar hæðir og bauð upp á sérrí með jólamatnum. Þessu skemmtilega fólki var að vonum vel tekið og stundum var jafnvel stiginn dans. Jólasveinninn í hópnum tók hlutverk sitt alvarlega og minnti ótrúlega mikið á Bjúgnakræki.

Bætir líkamlega getu og eykur vöðvastyrk

Vikulega er boðið upp á jóga á Grund og fyrir íbúa Íbúða 60+ í Mörk. Það er jógakennarinn Shinde sem leiðir tímana en hann er sjálfboðaliði

á heimilunum. Shinde er með frábærar teygjuæfingar sem bæta líkamlega getu og auka vöðvastyrk. Enn fremur gerir hann með fólkinu öndunaræfingar og æfingar sem efla andlegan styrk.

Um fimmtíu starfsmenn sóttu námskeiðin

Í vetur héldu Grundarheimilin áfram að bjóða upp á íslenskunám fyrir starfsfólk sitt í samstarfi við Mími símenntun. Mikill áhugi var á námskeiðunum og var boðið upp á bæði íslensku 1 og íslensku 3. Samtals voru nemendur 51 talsins og mæting og þátttaka góð. Í íslenskunáminu æfa nemendur tal, skilning, lestur og ritun og einnig er lögð áhersla á starfstengdan orðaforða.

Sýndu framfarir

Það hefur verið virkilega gaman að fylgjast með framförum starfsfólks í íslensku enda íslenskan lykillinn að góðum samskiptum innan vinnustaðarins.

Grundarheimilin munu áfram styðja við starfsfólkið í íslenskunámi og vona að heimilismenn og aðstandendur gefi starfsfólkinu tækifæri til að æfa sig í íslenskunni.

Hluti af Eden umsóknarferli

Fyrir skömmu var lögð hlýleikakönnun fyrir heimilisfólk og aðstandendur Grundarheimilanna.

Könnunin var rafræn, tengill var sendur á netföng aðstandenda og þeir beðnir um að aðstoða sína heimilismenn við að svara. Nokkrum vikum síðar var svo sendur aftur tengill á netföng aðstandenda og það voru þá spurningar sem voru ætlaðir þeim. Könnunin til aðstandenda innihélt 20 spurningar og það sama til heimilismanna. Þjónustukönnunin er byggð á stöðluðum spurningalista Eden samtakanna og kallast Hlýleikakönnun enda er markmiðið að mæla hlýleika heimilanna.

Hlýleikakönnunin er hluti af umsókn heimilisins til að verða vottað Eden heimili. Í viðurkenningu Eden samtakanna felst gæðavottun á starfsemi og stöðu heimilanna, sem þarf að endurnýja reglulega. Ýmsar athuganir og fyrirliggjandi gæðamælikvarðar eru hluti af heildarmati við umsókn um Eden vottun. Dæmi um slík gögn eru niðurstöður RAI mats, niðurstöður þjónustukannana og starfsmannakannana. Mikilvægur hluti af úttektinni er fyrirlögn hlýleikakönnunar á meðal heimilismanna, starfsfólks og aðstandenda.

Slíkt ferli viðheldur stöðugu mati á því sem gert er og hvað megi betur fara og leggur grunn að því úrbótastarfi sem viðheldur og eflir gæðin í starfseminni.

Heimilisfólki og aðstandendum er þakkað kærlega fyrir þátttökuna og framlag sitt til að styrkja og bæta starfið á heimilunum.

Nokkuð var um að netföng vantaði til að senda póstinn á aðstandendur og væri frábært ef hægt væri að bæta úr því. Best er að senda upplýsingar um tengsl við heimilismann og netföng á eftirfarandi staði: Á Grund til Írenu. Netfangið er irena@grund.is Í Mörk til Lilju í Boggubúð. Netfangið er boggubud@morkin.is Í Ási til Huldu Bergrósar. Netfangið er huldast@dvalaras.is

Hlýleiki heimilis: Grund

Endanlegar niðurstöður um hlýleika voru eftirfarandi: Hiti Kuldi

Grund íbúar

Hlýleiki heimilis: Ás

Grund aðstandendur

Ás íbúar

Ás aðstandendur

Hlýleiki heimilis: Mörk

Mörk íbúar

Mörk aðstandendur

Gefa snyrtivörurnar í gistiskýlið

Nýlega kom flugfreyja færandi hendi með sápur, sjampó, krem, eyrnapinna, handsápur og fleiri snyrtivörur sem hafa safnast upp hjá flugfreyjum sem hafa fengið þær á hótelum í vinnuferðum.

Flugfreyjan sem kom með

snyrtivörurnar í Mörk keypti líka fallega poka sem heimilisfólkið

límdi á gamaldags engla límmiða og setti snyrtivörurnar í.

Pokarnir verða svo gefnir í gisti­

skýlið fyrir heimilislausa karlmenn sem er á Lindargötu.

Heimilismaðurinn Adolf pakkaði m.a. inn snyrtivörum sem síðan fóru í gistiskýlið.