Hagbarður and Hvutti (hvutti is a nick-name for any dog, Hvutti here a proper name ) (FREYJU-KETTIR) . .
Guðrún Kristín Magnúsdóttirby Er Hagbarður klár í að ala upp hund? Is Hagbarður good at training a dog?
Hundurinn sem gerði allt vitlaust, gerði allt vitlaust.
The dog who did everything the wrong way, messed up the whole situation.
double meaning of „gera allt vitlaust“
* do everything the wrong way
* stir up the situation
Hagbarður hrópar hástöfum (--þó ekki svo hátt að hann veki fókið á bænum--) : „-urrdan bítt´ann, Hvutti minn, urrdan bítt´ann“. Þá situr Hvutti kyrr á þekjunni hjá Hagbarði sínum og heldur að „urrdan bíttann“ þýði: „sestu hér og vertu rólegur!“ -Hvutti er svo bráðgreindur hundur.
Hagbarður shouts aloud
Hag-barður há-stöfum set-s þú (imperative/boðháttur (boð-háttur)) , ver þú (imperative/boðháttur (boð-háttur)) ró+legur bráð-greindur
(--not, though, being so noisy as to waken up the people on the farm--): urrdan bítt´ann, my little Hvutti. Note: this urrdan bítt´ann was used as to command dogs to chase sheep -- when gathering themurrdan bíttann : growl - bite him bítt´ann = bíttu /bít þú hann : Then, Hvutti sits still and quiet on the roof by the side of his Hagbarður, and takes “urrdan bíttann” to mean: sit here and be calm and quiet. Hvutti is such a highly intelligent dog.
Hér þarf smá þjóðfræðiinnskot (þjóð-fræði-inn-skot) í söguna – um hvernig var í gamla daga: * Hví skyldi Hagbarður vera vakandi um hánótt? (há-nótt) * Og hvers vegna er ekki myrkur fyrst það er nótt? Á vorin og á sumrin eru bjartar nætur á Íslandi. Verður ekki dimmt á nóttunni. Hagbarður er látinn vaka yfir túninu. Það á að slá þetta í haust. Kindur mega ekki stelast í túnið, þar eð hér verður heyjað. Það þarf forða handa fénaði þegar jarðbann er á veturna. (féna = græða fé / to earn; jarð-bann) Börn voru notuð í það að vaka yfir túninu og reka brott rollur sem stálust í grasið sem borið var á; beitt var á útjörð (út-jörð = ekki afgirt ræktað land).
Now we have here some ethnology-insert - interrupt the saga; learn about the olden ways:
* Why would Hagbarður be awake in the middle of night?
* And why is there broad daylight in the middle of night?
In spring and summer there are light nights in Iceland. It does not get dark.
Hagbarður is watching over the cultured grass-field which is to be harvested in autumn when ripe.
Sheep tended to sneak into the field for grazing, but, of course, this grass is meant for hay-making and winter-storage, when there is no grazing.
Children, awake and alone, were given this task of watching over the cultured field and chase away sheep.
Sheep was grazed on land outside the fence.
Höldum þá áfram með söguna: Féð rennur heim. Verið er að smala
Getting on with the story:
(Here we see the sheep coming from the mountains when gathered in autumn.)
Þar standa þeir vinirnir Hagbarður og Hvutti. Þegar verið er að smala, er Hagbarður alltaf látinn standa fyrir á erfiðasta staðnum, þar sem safnið kemur að, því hann á svo góðan hund. .
There they stand, the two friends, Hagbarður and Hvutti
When sheep is being gathered, Hagbarður always is given the most critical place where all the sheep approach, because he has such a good dog.
(standa fyrir : be placed where the sheep are not allowed to run when they come from the mountains
___________
Hinir krakkarnir eru stórhrifnir því Hvutti gegnir Hagbarði sem hugur manns. -- En hann gegnir engum nema Hagbarði. Það er alveg sama, hvernig aðrir skipa Hvutta fyrir. Þeir fá hann aldrei til að hlýða - hann gerir tóma vitleysu.
The other kids admire him as Hvutti obeys Hagbarður immediately. (stór-hrifinn sem hugur manns : happens as fast as thought aldr-ei vit-leysa)
But Hvutti never obeys anyone but Hagbarður. No matter how others give Hvutti orders. They can never have him obey. -- he does all things the wrong way.
Hérna er dálítið leyndarmál Þið megið ekki segja neinum frá því.
En Hagbarður hefur alið Hvutta upp frá því hann var lítill hvolpur. Og það er nú skrýtið uppeldi.
Hann leggur nefnilega þveröfuga merkingu í öll orð sem hann kann í mannamáli.
Here we have a little secret. You must not tell anyone. (leyndar-mál)
Hagbarður has brought Hvutti up since he was a little puppy. And that happens to be some peculiar teaching that Hvutti got from Hagbarður.
(upp-eldi (ala upp))
Hvutti, namely, takes the opposite meaning of every word that he learns. (nefni+lega þver-öfug merk+ing manna-mál : a language spoken by humans)
Allt frá því Hvutti var smáhvolpur hefur hann farið með Hagbarði að sækja kýrnar. Dumba gamla var með kálfi, sporlöt og seinræk. Þá hrópaði Hagbarður hástöfum á Dumbu: „Farðu heim, farðu heim, kusa !“ Þá kom Hvutti hlaupandi til Hagbarðs og fékk klapp og kjass. Þannig lærði Hvutti að koma þegar sagt var: „Farðu heim!“
(smá-hvolpur; spor-löt og sein-ræk)
All the time since Hvutti was a little puppy has Hagbarður taken him along when bringing the cows home from grazing. Old Dumba carried a baby-calf, walked slowly, and it was difficult to get her going.
(há-stöfum; far þú; kusa short./nick name for kýr (cow))
Then Hagbarður shouted to Dumba: Go home, go home, my little cow. Then Hvutti came running towards Hagbarður and got a nice stroke and smothering. This is how Hvutti learned to come when Hagbarður said: go home!
Þegar Hvutti var enn bara hvolpur, var hrafninn oft að stríða honum. Hvutti varð svo reiður, að hann fór að elta krumma út um holt og hæðir. Hagbarður hrópaði hástöfum: „Komdu, Hvutti, komdu !!“ En auðvitað hljóp Hvutti alltaf lengra og lengra í hvert sinn þegar krummi krunkaði og Hagbarður hrópaði: „Komdu !“ Svo Hvutti hélt bara að „komdu“ þýddi „farðu“.
When Hvutti was still just a puppy, the raven often teased him.
playful ravens tend to do that often!
Note: krummi is nickname for a raven; For fun: Boys having the proper name Hrafn are also nicknamed Krummi)
Hvutti became so excited that he started chasing krummi, all over.
Hagbarður shouted: come, Hvutti, come !! (auð-vitað; kom þú, far þú (imperative/boðháttur)
But, of course, Hvutti ran further and further every time the raven croaked, and Hagbarður shouted: Come !
So Hvutti just assumed that “come” meant “go” .
Hagbarður segir „farðu“, þegar Hvutti á að koma, „komdu“, þegar hann á að fara. Þetta er nú þeirra leyndarmál. Áfram með söguna:
when Hvutti is to come and
come
when he is supposed to go. This is just their secret.
go
with the
So: Hagbarður says “go”
“
”
ath. / note íslenskar gæsalappir (gæsa-lappir) : „farðu“, English quotation marks : “go” (gæsalappir : goose feet) ,,ath.” stands for athugið (at-hugið) So we
on
story:
Ekki er alltaf skemmtilegt að vaka yfir túninu, þótt sumarnóttin sé björt og heið. En þegar besti vinurinn er hjá manni, er tíminn fljótur að líða. Hagbarður þykist vera að fara í göngur og eiga svo og svo margar kindur á fjalli. Stundum er hann fjallkóngur eða hreppstjóri. Mænirinn á fjósþakinu er besti gæðingur í sveitinni - ef maður kann að berja fótastokkinn.
(allt-af; skemmti+legt; þótt = þó að; sumar-nótt)
It is not any fun to stay awake and watch over the grass-field, even though the summer-night is bright and the sky cloudless. But when one´s best friend is there, time goes by quickly.
(fara í göngur / smala fé: gather sheep from the highlands in autumn)
Hagbarður pretends to be up in the mountains gathering his sheep. And he imagines that he owns so and so many sheep himself.
(fjall-kóngur (supervisor and commander of the whole flock of men that “fara í göngur”)
literally: “mountain-king” ; hrepp-stjóri)
Sometimes he is the commander in chief “fjallkóngur” - or the Sheriff
(fjós-þak (fjós is originally fé-hús)
The ridge of the roof of the cow-shed is the best riding-horse
if one knows how to get the pony going. (fóta-stokkur; berja fótastokkinn: urging the pony on, by flapping ones legs on the pony´s sides (--now a days considered to be an un-horseman-like way of riding--)) - Note: Spurs are never allowed in Iceland.
Hagbarður hrópar hástöfum (--þó ekki svo hátt að hann veki fólkið á bænum--) „urrdan bítt´ann, Hvutti minn, urrdan bítt´ann“. Þá situr Hvutti kyrr á þekjunni hjá Hagbarði sínum og heldur að „urrdan bíttann“ þýði: „sestu hér og vertu rólegur!“ Hvutti er svo bráðgreindur hundur.
Hagbarður shouts aloud
(--not, though, being so noisy as to waken up the people on the farm--): urrdan bítt´ann, my little Hvutti.
Then, Hvutti sits still and quiet on the roof by the side of his Hagbarður, and takes “urrdan bíttann” to mean: sit here and be calm and quiet. Hvutti is such a highly intelligent dog.
En stundum kemur það fyrir, að einhver rollan læðist inn fyrir girðinguna og stelst í túnið, og þá kemur að Hagbarði að vinna skylduverk sitt: og reka úr túninu. Þarna er ein kindin að jarma á lambið sitt og segja því, hvað forboðna grasið á túninu sé sætt og safaríkt.
læði(r)+st; stel(ur)+st; skyldu-verk;
rolla” (pronounce as roddla) is a common (--but not very nice--) a nickname for a she-sheep, ewe;
But sometimes it happens that one of the sheep sneaks into the hayfield, and then it is Hagbarður´s duty to chase them out of the home field.
safa-ríkt)
Here, one of the sheep is calling her lamb, and telling it how the forbidden grass of the home field is sweet and juicy. þarna : there; hérna : here
(ein-hver;
“
(for-boðið;
„Þegiðu, kelli mín“, segir Hagbarður. En Hvutti geltir. „Róleg, góða“, segir Hagbarður. Og Hvutti geltir allt hvað af tekur. Hann þykist skilja að hann eigi að gelta, þegar Hagbarður segir „rólegur“ og „þegiðu“.
(þegiðu : þegi þú (boðháttur (boð-háttur) imperative) kelli (framb./pron. kedd li) short for kerling; ró+leg; góða (fem) /góði (mask) often used when addressing a child)
-Quiet, little girl, Hagbarður says. But Hvutti barks.
Easy, my good one, Hagbarður says. And Hvutti barks as loud as he possibly can.
He assumes that he is supposed to bark when Hagbarður says: -Easy, and shut-up.
Næst þegar fé komst í túnið, gat Hagbarður setið hinn rólegasti uppi á fjósþakinu. Hann þurfti ekki annað en segja „rólegar“. Þá hljóp Hvutti geltandi niður allt tún og rak úr. Jæja, nú vitið þið leyndarmálið, svo þið ættuð að vera með á nótunum, -- og þá er hægt að segja ykkur sögu af honum Hvutta.
Next time when sheep got into the grass field, Hagbarður could just sit, as easy as ever, on top of the cow-shed roof.
He only needed to say (to the sheep): Easy !
(rólegar adj. fem. plur. nominative)
Then Hvutti ran - barking - all over the field and chased the sheep off. (reka úr) (leyndar-mál;
vera með á nótunum (literally follow the notes of the tune) = understand the situation) Well, now you know the secret, so you should understand
So now we can hear the story of Hvutti.
.
Hér er nú heimilisfólkið að ríða úr hlaði. Það er á leið á skemmtun í kaupstaðnum. Hagbarður fær að fara með pabba og mömmu og vinnufólkinu. Ó, hve hann hlakkar til. En amma ætlar að vera eftir heima, segist vera orðin ónýt til ferðalaga.
(heimilis-fólk; kaup-staður; vinnu-fólk;
Here, the people on the farm are leaving. They are going to a feast in town.
Hagbarður is allowed to go with dad and mom and the workers on the farm. He is really looking forward to it. ó-nýt; ferða-lög)
But grandma is going to stay at home. She claims to be unable to travel any more.
Þá segir mamma: „Þú verður að skilja hundinn eftir, Hagbarður minn. Hann hefur ekkert að gera í kaupstaðinn, og hann hlýðir engum nema þér.“ -- Æ, það var nú leiðinlegt !
Oh. That was sad news. ((leiðinlegt (actually); boring)
Then mom says: -You must let the dog stay behind, my little Hagbarður. It has no errand to town, besides: it does not obey anyone except you leiðin+legt)
Amma lokaði Hvutta inni í fjósi. Þaðan horfði greyið á eftir vini sínum, þar sem hann reið niður traðirnar og úr augnsýn langt burt í fjarlægð. En nú var Dumba borin og bráðlega varð amma að fara út í fjós til að gefa kálfinum sullið sitt.
Grandma put Hvutti into the cow-shed and closed the door.
From there, the poor little thing (greyið), watched his friend where he rode down the road and out of sight far away, out in the blue.
But now Dumba´s calf was born, and soon granny would have to go into the cowshed to give it its food-mixture to drink.
(úr augn-sýn; fjar-lægð)
(bráð+lega)
Hún gleymdi víst að loka dyrunum á eftir sér og Hvutti var ekki seinn á sér að skjótast út.
She obviously forgot to close the door and Hvutti, immediately, spotted the chance to sneak out.
Hvutti náði ferðamönnunum rétt áður en þeir komust til kaupstaðarins.
Hvutti caught up with the riders just a moment before they reached their destination: town.
(ferða-menn)
„Nei, kemur ekki þarna hvolpkjáninn !“ sagði mamma, „æ, farðu nú heim, Hvutti litli!“ En það veit Hvutti vel að þýðir „komdu hingað“. Svo hann hleypur til mömmu og dinglar skottinu. Hún gat ekki fengið af sér að láta Hagbarð reka hann heim, þótt hún vissi, að hann myndi gegna honum.
-No! The little stupid puppy is here ! mom said. -Go home ! But Hvutti is sure that this means: “come here”
So he, wagging his tail, runs to mom.
She could not possibly be so cruel as to tell Hagbarður to send it back home, even if she knew that the dog would obey him.
. (hvolp-kjáni)
.
This is how Hvutti got to town for the first time.
Margir voru þegar komnir í kaupstaðinn, en það leit út fyrir að Hvutti yrði eini hundurinn á skemmtuninni.
Many people had already arrived to town, but it seemed as if Hvutti would be the only dog attending the gathering.
(skemmtun : amusement; enjoyment; party)
„Er þetta ekki hundurinn þinn?“ spyr einhver krakkinn sem þekkir Hagbarð. „Ég hef heyrt að hann sé besti smalahundurinn í dalnum. Hann má alveg koma á krakkaskemmtunina, ef hann er rólegur.“
-Isn´t this your dog, one of the kids asks, a kid who knows Hagbarður.
-I have heard that he is the best sheep-dog in the whole valley.
He is, for sure, welcome to the kids‘ party, if he stays calm.
(ein-hver smala-hundur krakka-skemmtun)
Auðvitað geltir Hvutti, þega hann heyrir orðið „rólegur“. „Ha? Er hann svona gáfaður? Svarar þegar maður talar við hann.“
Of course, Hvutti barks when he hears the word rólegur (calm).
-What !? Is he that intelligent !? Answers when someone speaks to him.
(auð-vitað)
„Megum við hafa hann með í útilegumannaleikritinu sem við ætlum að sýna á eftir í gömlu hlöðunni ? Hagbarði leist nú ekki of vel á að Hvutti gæti farið að leika í leikriti....
liggja
Can we have him in our play about the outlaws, which we are going to perform in the old barn ?
Hagbarður was not all too sure about if Hvutti could play a role in a drama. (lítast ekki á : does not look all too good, as Hagbarður sees it ( = sceptial) assume something not to be a good idea)
(úti-legu-manna-leik-rit (samanber (saman-ber)/compare:
úti))
... en smalamennina vantaði hund, svo það varð úr.
But the sheep-gatherers needed a dog, so it was decided upon.
(smala-menn)
Leikritið var ofsalega hallærislegt, en krakkarnir höfðu gaman af að horfa á Hvutta, sem beið aðeins eftir orði sem hann skildi.
The play was extremely crummy, but the kids enjoyed watching Hvutti who only waited for a word that he would understand.
(ofsa+lega hall-æris+legt; að-eins)
„Komdu, Hvutti, komdu! Við smölum Útilegumannadal“, sagði annar smalamannanna, sem þóttist eiga Hvutta. Auðvitað fór Hvutti þá hinn ánægðasti í hina áttina. Hann þóttist nú skilja sæmilega mannamál.
(Úti-legu-manna-dalur smala-menn auð-vitað)
-Come, Hvutti, come!
We gather the sheep in Out-Law-Valley, said one of the sheep-collectors, who pretended to be the owner of Hvutti.
Of course, Hvutti headed, happy go happy, in the opposite direction. He assumed that he fairly well understood language spoken by humans. (á-nægður; sæmi+lega; manna-mál)
„Jæja,
sagði smalinn til að láta líta út fyrir að hundurinn gegndi honum.
farðu þá, farðu!“
Þá kom Hvutti skokkandi til hans og dinglaði rófunni.
(far þú)
-All right, then go, go! said the sheep-boy, to have it look as if the dog obeyed him.
Then Hvutti happily returned to him, wagging his tail.
Smalinn þóttist nú vera að eltast við fé og fór að hóa og siga Hvutta: „Urrdan bítt´ann !“ (En þið munið nú kannski hvaða merkingu Hvutti leggur í orðin „Urrdan bítt´ann“?)
The sheep-boy now pretended to be chasing sheep, telling Hvutti to bark at them:
Urrdan bítt’ann
-
(You most likely remember what the phrase “urrdan bítt´ann” means, according to Hvutti.) (kann-ski = ef til vill (/perhaps)) .
Hvutti lagðist auðvitað niður flatur í mestu makindum. En krakkarnir í hlöðunni ráku upp skellihlátur.
The kids in the barn laughed out loud.
Hvutti, of course, lies down, relaxed and happy.
(auð-vitað skelli-hlátur)
nú
vita,
að gelta, svo undir tekur í hlöðunni.
..... smalinn hvíslar: „Rólegur
, Hvutti!“ En Hvutti þykist
hvað „rólegur“ þýðir og tekur til við
ó ó
the sheep-guy whispers: -Easy now, Hvutti.
But Hvutti is sure that he understands what the word “easy” means, and starts barking – which echoes in the whole barn.
…..
(oopseee)
Haldiðið að það hafi komið fát á útilegumennina? En krakkarnir hlógu svo allt ætlaði um koll að keyra. Þetta var skemmtilegur hundur, sem allt gerði vitlaust.
þið)
The kids laughed - filled the barn with laughter.
This was an amusing dog who did everything the wrong way.
/ He completely stirred up the situation.
Can you imagine the panic that the sheep-thieves suffered at this point of the play? (skemmti+legur; vit-laust)
(haldið
Einhver reyndi að þagga niður í áhorfendum: „Rólegir, krakkar, þegiðið nú !“ Þá espaðist Hvutti um allan helming. Hann skildi orðin „rólegur“ og „þegiðu.“ Þá átti hann að gelta. Allir voru líka hæstánægðir með það sem hann gerði.
Someone tried to quiet the audience down: Easy now, kids. Now be quiet !
(espaði+st)
Then Hvutti got far more excited. He understood the words “easy” and “quiet” . Then he was supposed to bark.
Besides, that everybody seemed to be pleased by what he did.
(á-horfendur; þegið þið)
(hæst-á-nægðir)
„Það var eins gott að pabbi og mamma og hitt fólkið er á fullorðinsskemmtuninni, en ekki hér í hlöðunni“, hugsaði Hagbarður. „En nú er líka nóg komið.“ „Hvutti !“ kallaði Hagbarður. „Farðu nú heim!“
-Luckily, Hagbarður thinks, -dad and mom and the others are now attending the amusements meant for the grown-ups,
meaning, luckily, that they are not here in the barn. But enough is enough.
shouts.
you go home
(full-orðins-skemmtun)
--
-Hvutti, Hagbarður
-Now
!
Samstundis þagnaði Hvutti. Hann veit vel að Hagbarður meinar „komdu“. Hvutti skokkar til Hagbarðs og dinglar rófunni.
Hvutti, at once, stops barking. He knows perfectly well that Hagbarður means: Come here. Hvutti, wagging his tail, runs to Hagbarður.
(sam-stundis)
Hann var frábær þessi hundur ! Hann gegndi aðeins húsbónda sínum. Hver vildi ekki eiga svona hund?
He was exquisite, this dog ! He only obeyed his master. Who wouldn´t like to own a dog like this ?
(frá-bær; hús-bóndi)
Enginn man lengur hvernig útilegumannaleikritið endaði, en allir muna eftir Hvutta, skemmtilega hundinum. En nú ætla ég að leggja fyrir ykkur erfiða spurningu: -- Finnst ykkur að Hvutti sé vel upp alinn hundur?
Nobody remembers any more how the out-law drama ended, but everyone remembers Hvutti, the amusing dog.
(úti-legu-manna-leik-rit; skemmti+legur)
But now I am going to place a difficult question, for you to answer: Do you see Hvutti as a well brought-up dog?
SÖGULOK Hagbarður var góður hundauppalandi því Hvutti er svo ágnæður hundur.
THE END
Note: in Iceland, we do not “break in“ horses. We teach them, cope with them, so they are not broken, but happy and playful.
Neither do we dress a dog, we teach him, bring him up. Unfortunately it used to be otherwise in olden times.
Hagbarður did a nice job - as Hvutti is a happy dog. (hunda-upp-alandi; á-nægður)
Ath/ Note: þykja gaman _að_ - hafa gaman _af_ A Auðvitað þótti krökkunum gaman að Hvutta Of course the kids saw Hvutti as great fun
