Kjelda nr. 2 2016

Kjelda, nr. 2 – 2016, årgang 25

Matteo Pisani

– stordansaren frå Lærdal Synnøve S. Bjørset, musikkarkivar En høi, bleg, mørk Gut med et skarpt skaaret Ansig staar, skjælvende af Iver, fremst blant Danserne. Med Hænderne famler han omkring paa Trøien, og Fødderne er ikke et Øieblik i Ro; han stryger sig over Panden, og han er saa utaalmodig, at han stønner høit.

Endelig er det hans Tur. Han kan næsten ikke vente, til Signalet er givet. Med brændende Øine styrter han frem og kaster sig over Gulvet, let som en Kat, bøielig som en Vidje. Det er, som findes der ikke Hindring i hans Krop, han snor sig og danser paa Hæl og paa Taa, han spænder op, og han huker sig ned med en Smidighed, et Liv og en Ild, som tænder Flammer i Salen, slig at der skriges og ropes. Og Feleslaatten sprætter, sprætter dertil.

Af Danserne er han den, som har taget alle med Storm, som et susende Veir. Det er ikke bare Glæden, en føler over hans Krops Smidighed, som river en med, men det er Lysten hos ham selv, hans egen indre Glød, som elektriserer alle. Han synes ét med Musiken.

Gutten er Sogning - Lærdøl. Men Farfaren var Italiener. Og naar det italienske Blod og Sogneblodet blandes, da maa der vel skabes noget usædvanligt.

Han blev Nummer 1 - absolut Nummer 1. Baade af Dommere og Publikum kaaret som den selvsagte Seierherre.

Kappleik i Vestmannalaget Slik skildra målkvinna og litteraturkritikaren Bolette C. Pavels Larsen (1847-1904) vinnardansen til Matteo Pisani på Vestmannalaget sin kappleik i 1898. Artikkelen «En Kveld i Vestmannalaget», prenta i Folkebladet 31. juli 1898, er ein frydefull lesnad der Pavels Larsen med stor entusiasme og levande språk formidlar stemninga i salen, og korleis det gjekk føre seg då tolv dansarar med liv og lyst kjempa om dommarane og publikum sin gunst i Bergen.

På denne kappleiken var det altså lærdølen Pisani som gjekk av med sigeren, og premielistene viser at han i åra fram mot 1914 var trufast deltakar med gode plasseringar i både hallingog springardans. Men kven var denne Matteo Pisani frå Lærdal? Pavels Larsen sin artikkel avslører at italienske aner forklarar det noko eksotisk klingande namnet. Men at sjølvaste Napoleon spelar ei rolle i historia, er det vel truleg få som har sett føre seg.

Frå Italia til Noreg På starten av 1800-talet bestemmer ein ung gipsmakar ved namn Matheo Pisani seg for å rømme frå heimbyen i Toscana. Italia er under angrep frå «Napoleon med sin hær», og etter alt å døme er det dei utrygge tilhøva som gjer at Matheo saman med broren set kursen nordover i Europa. På sin veg møter han den unge kvinna Johanna Maria, og gifter seg med henne i 1814. Dei har opphald i Nederland og Tyskland, der han held fram virket som gipsmakar, før dei kjem til Noreg og byane Larvik, Kristiania og Bergen. Medan dei bur i Kristiania, får dei 1825 sonen Carl Jacob August Pisani, og han blir seinare kjend som «Postførar Pisani».

Nordfjording, sogning og bergensar Postførar Pisani (1825-1889) veks opp i Bergen saman med foreldre og søsken. Nett som far sin, så tek han til å arbeide som gipsmakar. Seinare får han arbeid som hornblåsar i artilleriet i Bergen, men han slår ut ei tann og må difor måtte finne seg nytt arbeid.

Han tek då til som postførar, og har ansvar for ulike ruter mellom Bergen og Molde.

Ei tid bur postførar Pisani på Bryggja i Nordfjord, og der møter han Marie Jakobsdtr. som han gifter seg med.

Sonen Matteo Konstantin blir fødd på Bryggja i Nordfjord 20. mars 1878.

og vidare til Bergen, og heile familien flyttar difor til Lærdal. I Lærdal bur Pisani-familien i ei lita stove på Øyri, og denne stova blir i arkitekt Lindstrøm sin publikasjon «Lærdalsøren : et centrum for gammel bygningsskik paa Vestlandet» (1921) kalla for Pisani-huset. Huset er no rive, iflg. «Lærdal og Borgund : bygd og ætter» (1938).

Til liks med søskena, så flyttar Matteo etter kvart til Bergen. Og her giftar han seg den 6. mars 1899 Berte Johnsdtr. frå Vik. Ein annonse frå Bergens Tidende fortel at Matteo dansa halling på matineen i Eldorado 17. mai 1918. I 1930 fekk han «omframpremie» som gamal dansar under Vestlandskappleiken, og i 1935 skipa han til skeid i halling saman med spelemannen Lorentz Hop frå Fana.

Folketeljingane og kyrkjebøker vitnar om at han livnærer seg som smed, og har bustad i Bergen sentrum heilt til han døyr i 1946.

Litteratur og kjelder: Ask, Øyvind. «Sparing ikkje av det gode». http://www.bt.no/nyheter/lokalt/Sparingikke-av-det-gode-67866b.html (lesedato 06.10.16), Bergens Tidende, 2003 Hannaas, Torleiv. Vestmannalaget i 110 år.

Bergen, Norsk bokreidingslag, 1978 Laberg, Jon. Lærdal og Borgund : bygd og ætter. Bergen, Grieg, 1938 Larsen, Bolette C. Pavels. «En Kveld i Vestmannalaget». Folkebladet 1898.

Lindstrøm, Johan. Lærdalsøren : et centrum for gammel bygningsskik paa Vestlandet.

Kristiania, Grøndal & søn, 1921 Martinussen, Olav. «Postfører Pisani». http://fotomuseum.bergen360.no/-/ image/show/1970360_postfoererpisani?ref=checkpoint (lesedato 06.10.16) 2011 Thomsen, Kjell. Folkemusikken frå Nordhordland til Kvinnherad. Med glimt frå Noregssoga. Rådal, Kjell Thomsens folkemusikksamling, 1985

Postførar Pisani får etter kvart ansvar for posten på ruta til Gudvangen 11