GINO MARCHAL EN HET RAADSEL VAN DE RECHTVAARDIGE RECHTERS

Op 7 mei 2019 houden Gent en kunstminnend Vlaanderen even de adem in. Op de Kalandeberg is een ondergrondse tunnel blootgelegd. Daarin zou zich het in 1934 gestolen paneel van de Rechtvaardige Rechters uit Van Eycks Lam Gods bevinden. Uiteindelijk wordt niets gevonden. Maar het voorafgaande zoekwerk is tot vandaag nog door niemand weerlegd. Wie is de vernuftige speurneus en hoe kwam hij de onvindbare Rechters op het spoor?

Ik ben gek van puzzels en nog meer van geocaching”, zegt Gino Marchal. “Je weet wel, het spel waarbij je aan de hand van geografische coördinaten op zoek gaat naar een schat of ‘cache’ die ergens verstopt zit.” Wanneer hij in februari 2017 zijn zinnen zet op het nog altijd spoorloze paneel heeft hij geen idee dat hij een van de meest legendarische enigma’s van de recente kunstgeschiedenis zou oplossen. De Hercule Poirot van dienst is een industrieel ingenieur Elektronica-ICT, afgestudeerd in 2003 aan de toenmalige hogeschool Groep T. Hij start zijn carrière bij Option in Leuven als Product Quality Engineer. Op het moment van zijn speurwerk is hij R&D Engineer bij AXSGUARD in Mechelen, gespecialiseerd in de cyberbeveiliging van KMO’s en lokale besturen. Complexe problemen zijn dagelijkse kost voor Gino en outside the box denken is zijn tweede natuur.

Sterfbed

We draaien met Gino de klok terug naar 1934. In de nacht van 10 op 11 april verdwijnen uit de Sint-Baafskathedraal in Gent twee delen uit het ongeëvenaarde Lam Gods retabel van de gebroeders Van Eyck: de grisaille van Sint-Jan de Doper en het paneel van de Rechtvaardige Rechters. “Al snel blijkt dat het om een afpersingszaak gaat want de dief eist in een brief aan het bisdom een som van 1 miljoen Belgische frank”, vertelt Gino.

“Daarna beginnen moeizame onderhandelingen via brieven en contactadvertenties in kranten. Die leiden ertoe dat Sint-Jan de Doper opnieuw boven water komt maar de Rechtvaardige Rechters spoorloos blijven.”

Op 25 november van hetzelfde jaar neemt de zaak een onverwachte wending. Op zijn sterfbed verklaart een zekere Arsène Goedertier, een wisselagent uit Wetteren, als enige te weten waar het paneel zich bevindt. In de lade van zijn bureau wordt een enveloppe gevonden met daarin kopieën van dertien eerder verstuurde brieven naar het bisdom en een veertiende, onvoltooide en niet verzonden brief. “Dit exemplaar bevat naast een oproep om een ‘laatste’ voorstel te doen en richtlijnen in dat verband ook een groep van vijf onsamenhangende woorden en het cijfer 152”, vervolgt Gino. Als ervaren puzzelaar en geocacher vermoedt hij snel de verborgen boodschap. De woorden staan wellicht voor locaties en het cijfer verwijst naar een afstand.

Dat Goedertier een dergelijke constructie kon hebben bedacht, verwondert Gino niet. “De man was een groot liefhebber van detectiveverhalen. Zijn boekenkast bevatte tal van werken over Arsène Lupin, de gentleman-dief uit de verhalen van Maurice Leblanc. In de afpersingsbrieven staan soms zinnen die letterlijk zijn overgenomen. Bovendien bevat een van de boeken uit de reeks een gelijkaardig raadsel. Arsène deinsde er niet voor terug leentjebuur te spelen bij zijn bekende naamgenoot.”

Stadsplan

De sleutel van de puzzel vindt Gino in een zeldzaam boek uit 1907 over de ontstaansgeschiedenis van het Lam Gods, een werk dat Goedertier kende. Daarin wordt aangetoond dat de gebroeders Van Eyck het Lam Gods effectief in Gent hebben geschilderd. Bovendien bevat het boek een stratenplan van de stad zoals ze er in de 15de eeuw uitzag. “Precies wat ik nodig had.”

“Op deze kaart kon ik vier van de cryptische woorden localiseren”, aldus Gino. “Ze verwijzen naar de kathedraal, de Vogelmarkt, het inmiddels verdwenen huis van Erpe en dat van Artevelde. Op precies 152 meter wandelafstand van deze punten bevindt zich de Kalandeberg.”

Gino neemt de proef op de som en stapt zelf de afstanden af. Meer nog, hij ontdekt dat het nog niet opgehelderde cryptische woord de letters vormen van de weg van de vier locaties naar de Kalandeberg. Een dubbele hint dus van Goedertier. Het wordt nog spannender wanneer Gino ontdekt dat er in 1932 rioleringswerken zijn uitgevoerd op het pleintje waarbij een ondergrondse tunnel is blootgelegd. “Op weg naar zijn stamcafé moet Goedertier deze tunnel gezien hebben”, meent Gino. “Op de plannen van de Dienst Wegen, Bruggen en Waterlopen is de tunnel ook te zien, inclusief de hoogte ervan: 1,55 m. Een ideale schuilplaats om het paneel te verbergen in afwachting van het losgeld.”

Jeugdboek

Gino’s speurwerk komt in een stroomversnelling wanneer hij samen met auteur Marc De Bel in 2018 ‘De veertiende brief’ publiceert, een jeudboek waarin twee jongeren op zoek gaan naar het gestolen paneel. Daniël Termont, toenmalig burgemeester van Gent, laat er geen gras over groeien en organiseert in mei 2019 de graafwerken.

De tunnel wordt effectief blootgelegd maar op de plek van het kostbare paneel blijkt zich een ijzeren ladder te bevinden.

Dat roept meteen de volgende vraag op. Gesteld dat Goedertier het paneel zou hebben verstopt op de plaats die hij suggereerde in zijn veertiende brief, wat is er dan mee gebeurd? Gino overloopt enkele pistes. “Een eerste mogelijkheid is dat het vernield werd bij verbouwingen in 1938 of meer recent in de jaren 90 bij de renovatie van het plein. Een tweede piste leidt naar het gebouw op de Kalandeberg waar tot in 1932 de Handelsbank gevestigd was. Tijdens de opgravingen hebben we gezien dat de tunnel naar dit gebouw leidt. In de kelder ervan bevindt zich een dichtgemetselde opening. Ik heb contact opgenomen met de huidige eigenaars en met het Stadsarchief maar vindt er geen gehoor.”

Eindpunt

Gino beschouwt zijn taak als volbracht. “Mijn belangrijkste doel bestond erin het raadsel van Goedertier op te lossen en de locatie te vinden die erin gesuggereerd wordt. Wat er na zijn dood met het paneel is gebeurd, is onderwerp van een nieuw onderzoek. Zolang het verborgen blijft, is er nog een sprankel hoop. Want één zaak is zeker. Hadden we het teruggevonden in de tunnel, dan zou het zeker onherroepelijk verloren zijn geweest.”

Yves Persoons