Jólablað Faxa 2023 1. tbl 83. árgangur

1. tölublað - 83. árgangur - 2023

Jólin

2023

E

Ritstjóraspjall

kki óraði mig fyrir því þegar Faxi var í undirbúningi síðsumars og vegleg goslokahátíð í Vestmannaeyjum kom til tals, að sú atburðarás ætti eftir að fara af stað sem hófst 10. nóvember sl. Ákveðið var að fá litla sögu frá einstaklingi sem þurfti að yfirgefa Vestmannaeyjar vegna gossins í Hér og nú og Viðlagasjóðshúsin sem spruttu upp á methraða víða um Suðurnesja áttu að fá athygli í Sögu húsanna. Hvern hefði grunað að Grindvíkingar myndu standa í sömu sporum og þeir Vestmanneyingar sem þurftu að yfirgefa heimili sín í snatri.

Mögulega mun Faxi fá sögur frá Grindvíkingum í fyllingu tímans en núna látum við okkur nægja að hugsa hlýlega til þeirra og senda þeim góðar óskir. Það gerir Eyja- og Suðurnesjakonan Bryndís Kjartansdóttir einmitt í pistli sínum í Hér og nú þar sem hún rifjar upp brottflutninginn frá Eyjum eftir að gosið hófst, þá sex ára gömul sem og árin hér syðra, m.a. í Viðlagasjóðshúsi.

Friðjón Einarsson formaður bæjarráðs ætlar að venda sínu kvæði í kross og yfirgefa bæjarpólitíkina um áramótin. Í pistlinum Hér og nú lítur Friðjón yfir svið Reykjanesbæjar ásamt því að segja frá sárri reynslu. Það er vont til þess að hugsa að hatursorðræða skuli vera daglegt brauð á samfélagsmiðlum og sannarlega vont að verða fyrir barðinu á henni eins og Friðjón hefur þurft að reyna.

Steini á hótelinu, Steinþór Jónsson hefur aldrei setið auðum höndum. Í áhugaverðu spjalli segir hann frá framkvæmdum sem nú eru í gangi í og við hótelið. Þar leikur húsið Vatnsnes stórt hlutverk en ekki síður verður spennandi að upplifa heilsulindina sem senn opnar í kjallara Hótels Keflavíkur. Ég hlakka sannarlega til að prófa infrarauða eimbaðið meðan bóndinn kælir sig í snjóhúsinu. Hver vill ekki prófa það?

Dagný Maggýjar á ekki síður áhugavert spjall við Þráinn

1. töl ubl a ð - 8 3 . á r ga ng u r - 20 2 3 A l l i r m y n d a t e x t a r í þ e s s u o g ö ð r u m h e f t u m Fa x a eru blaðsins nema annað sé tekið fram.

2 FAXI

Kolbeinsson ljósmyndara sem er heillaður af Reykjanesinu, sérstaklega í vondu veðri.

Viðtalinu fylgja fallegar myndir Þráins úr ferðum um nesið, en hann hefur fylgt jarðhræringum á Reykjanesi vel eftir og myndað ægifegurðina í iðrum jarðar.

Tónskáldið og Grindvíkingurinn Sigvaldi Kaldalóns er til umfjöllunar hjá Dagnýju en Sigvaldi hefur yljað okkur Suðurnesjamönnum og landsmönnum öllum með fallegum sönglögum. Það er sannarlega hægt að segja um Suðurnesjamenn að þeir eru fjölhæfir því eins og margir vita var hann læknir að aðalstarfi. En þessi staðhæfing á einnig við um viðmælendur blaðsins og þá sem hér skrifa pistla og skrifað er um.

Helga Ásta Ólafsdóttir er ekki Suðurnesjakona en hingað kemur hún hvern virkan dag til að stýra dansskóla, Danskompaníi í Reykjanesbæ, ásamt því að kenna dans og semja dansa. Nemendur og kennarar urðu sigursælir á heimsmeistaramótinu í Braga í Portúgal sl. sumar og það var virkilega skemmtilegt fyrir okkur Suðurnesjamenn að taka þátt í þeirri gleði. Forsíðumynd Faxa í ár er einmitt prýdd hæfileikaríkum dönsurum skólans. Helga Ásta segir m.a. frá ævintýrinu í skemmtilegu spjalli.

Við fjöllum einnig um verslunarsöguna á Suðurnesjum í gegnum Byggðasafn Suðurnesjabæjar. Í sumarbyrjun var opnuð sýning þar sem verslun Þorláks Benediktssonar í Garði leikur stórt hlutverk. Þá má ekki gleyma sögu Eldeyjar sem Dagný rekur í áhugaverðri grein.

Við minnumst Faxafélagans Hilmars Pétursson og fyrsta og eina heiðursborgara Reykjanesbæjar, Ellerts Eiríkssonar en þeir létust á árinu. Báðir mörkuðu þeir djúp spor í samfélag okkar Suðurnesjamanna.

Að þessu sögu óska ég lesendum gleðilegrar hátíðar.

Útgefandi: Málfundafélagið Faxi

Öll prentvinnsla: Stapaprent ehf.

Ritstjóri: Svanhildur Eiríksdóttir, sími 894 5605,

Vesturbraut 8, 230 Reykjanesbær

netfang: svei@simnet.is

sími 421 4388, netfang: stapaprent@stapaprent.is

Blaðamaður: Dagný Maggýjar

Netfang vegna auglýsinga: eysteinne@gmail.com

Blaðstjórn: Eysteinn Eyjólfsson formaður,

Auglýsingasími: 698 1404

Jóhann Friðrik Friðriksson, Ríkharður Ibsen, Kristinn Óskarsson, Hannes Einarsson,

Forsíðumynd:

Kristján Jóhannsson, Guðmundur Ingvar Jónsson

Dansarar úr Danskompaníi. Ljósm. Sporthero

Bryndís Kjartansdóttir

Þá og þar...

„Ég hugsa um hvað fólkið þurfti að upplifa“ Þ

ann 23. janúar 1973 byrjað að gjósa á Eyjunni minni fögru. Ég 6 ára fattaði ekki alveg hvað var í gangi. Mamma og pabbi töluðu um að það væri komið gos og að við þyrftum að fara til Reykjavíkur. Ég leit út um gluggann á Hilmisgötunni þar sem við bjuggum og horfði á fólkið ganga í átt að bryggjunni, allir eitthvað svo rólegir en um leið allt svo skrítið. Þegar ég hugsa til baka var þetta ótrúleg sjón. Ég ákvað að fara út á tröppur, þar sá ég gosið, það voru mikil læti í því og lyktin ekki góð svo ég fór aftur inn, var bara smá spennt yfir því að vera að fara til Reykjavíkur enda átti ég þrjár ömmur þar sem ég var spennt að hitta.

Við fórum svo saman niður á bryggju með öllu fólkinu. Pabbi varð eftir á Eyjunni til að aðstoða við að bjarga því sem hægt var að bjarga en mamma fór um borð í Gullborgina með mig og Gunnheiði systur sem var nýorðin tveggja ára. Þar var hluti af mínu frændfólki mætt. Ég man lítið eftir þessari sjóferð enda mjög sjóveik. Ég hugsa stundum um það hvernig þetta hafi verið fyrir mömmu 24 ára með okkur tvær og pabbi 26 ára eftir í Eyjum og í raun vissi enginn neitt, fólkið yfirgaf bara allt sem það átti og fór um borð í bátana.

Við fórum fyrst til Reykjavíkur til föðurömmu minnar, þar var föðurfólkið mitt. Við byrjuðum á því að flytja á Akranes, stoppuðum stutt þar en samt nógu lengi til að ég fór í skólann, í 6 ára deild (stubbadeild).

Við fluttum fljótlega út í Garð. Pabbi hafði kynnst Njáli Benediktssyni þar sem pabbi var fiskeftirlitsmaður og Njáll með útgerð. Í framhaldi af öllu þessu stofnuðu Baldvin, sonur Njáls, og pabbi Fiskverkun Baldvins og Kjartans. Þetta var dásamlegur tími, við fengum yndislegt Viðlagasjóðshús, Eyjaholt 11. Föðuramma mín flutti út í Garð með okkur, hún fékk líka yndislegt Viðlagasjóðshús. Þetta voru minni og stærri hús, fór væntanlega eftir fjölskyldustærð. Í Garðinum eignaðist ég yndislega vini sem eru vinir mínir enn í dag, þó svo að stoppið hafi ekki verið langt þar, við fluttum aftur á Eyjuna okkar fögru, en komum svo aftur suður árið 1984. Það var bara fyrir sirka tveimur árum sem

að fá, bara enga hjálp ég fór að heyra af því að fá til að vinna úr að það voru ekki allir þessu áfalli, þetta gerðsvona heppnir eins og ist og fólkið hélt bara ég, að krakkar höfðu áfram. Sjálf var ég bara lent í vondu einelti 6 ára og áttaði mig ekki og fleiru. Ég get seint á alvarleika málsins þakkað þær móttökur fyrr en miklu seinna. sem ég fékk í GarðinÉg sendi þakklæti um, segi því núna út í geiminn fyrir það takk takk elsku þið, ég hvað þetta fór þó allt var og er svo heppin vel. með ykkur.

Eftir að ég var Eitt hef ég líka beðin um að skrifa verið að hugsa um þessa grein komu undanfarið hversu þessar hamfarir yfir frábært þetta ViðGrindavík. Ég ætla að lagasjóðskerfi er. Það nota þetta tækifærið var stofnað í kringog senda þeim öllum um Eyjagosið. Heilu samkenndarkveðjur. Ég hverfin byggðust upp trúi því að fólkið okkar víða um land. Hversu Systurnar Bryndís og Gunnheiður Kjartsé á heimsmælikvarða frábært er það. ansdætur á góðri stundu á Hilmisgötunni til að vega og meta Í dag eigum við í Eyjum. þessar aðstæður sem hjónin íbúðina þar þar eru. Fyrir það er ég þakklát og vona eins sem ég upplifði gosið. Ég hugsa því oft þegar og öll þjóðin að þetta fari eins vel og í Eyjum ég horfi út um gluggana á Hilmisgötunni og að Grindavík eigi eftir að blómstra aftur hvernig þetta allt var, hvað fólkið þurfti að eins og Eyjan mín fagra. upplifa. Á þessum tíma var enga áfallahjálp FAXI 3

Sigvaldi Kaldalóns og Grindavíkurárin

Héraðslæknirinn og lagahöfundurinn

Sagt hefur það verið um Suðurnesjamenn að fast þeir sóttu sjóinn og sækja hann enn, eins og segir í lagi Sigvalda Kaldalóns en segja má að hann hafi borið hróður Suðurnesja víða og vilja sumir halda því fram að vera hans í Grindavík hafi verið menningarbylting fyrir byggðalagið.

Þ

að er óhætt að segja að Sigvaldi Kaldalóns sé eitt vinsælasta sönglagaskáld Íslands en færri vita hins vegar að hann starfaði um árabil sem héraðslæknir í Keflavíkurhéraði. Sú stöðuveiting olli miklu pólitísku fjaðrafoki og gengu menn svo langt að lýsa því yfir að enginn í Keflavík myndi hýsa Sigvalda Kaldalóns yrði hann fyrir valinu - því varð það svo að héraðslæknir Keflvíkurlæknishéraðs, sem náði yfir öll Suðurnes settist að í Grindavík.

Sigvaldi Kaldalóns fæddist frostaveturinn mikla árið 1881, þegar allt fraus, sem frosið gat og klaki fór ekki úr jörðu allt sumarið.

Hann var sonur Stefáns Egilssonar handverksmanns og múrara í Reykjavík og Sesselju Sigvaldadóttur innistúlku, síðar ljósmóður í Reykjavík, elstur 4ra systkina sem lifðu. Yngsti bróðir hans Eggert varð kunnur söngvari og vöktu þeir bræður athygli hvar sem þeir fóru fyrir meðfædda 4 FAXI

hefðarmennsku í svip og fasi og var kært milli drengjanna og foreldranna. Heimilið var ekki einungis griðastaður vinnandi fólks eftir strit dagsins heldur menningarreitur þar sem sögur voru sagðar, sungið var og kveðið.

Sigvaldi var farinn að semja lög á stúdentsárum sínum en hann fór dult með það – jafnvel hans nánustu vissu ekki af því. Á þessum árum lét hann sér detta í hug að gera tónlistina að ævistarfi sínu en slíkt þótti með engu móti

lífvænlegt, jafnvel fjarstæða og því hélt hann áfram í læknisfræðinni þótt ekki hafi hann verið góður námsmaður.

Að loknu læknisfræðiprófi sigldi Sigvaldi til framhaldsnáms í Kaupmannahöfn en þar kynntist hann danskri og annarri erlendri tónlist sér til mikillar gleði. Hann kom heim með danska konu, hjúkrunarkonuna Karen Margrethe Mengel-Thomsen sem átti eftir að reynast honum mikill styrkur, bæði í læknastörfum sínum en líka vegna þeirra veikinda sem lengi hrjáðu hann.

Nýr héraðslæknir Keflavíkurhéraðs veldur ólgu Þegar staða héraðslæknis í Keflavík losnaði árið 1929 skipaði Jónas frá Hriflu, sem þá var dóms- og heilbrigðisráðherra, Sigvalda í embættið og fór þar gegn áliti læknafélagsins, sem hafði tilnefnt annan mann. Urðu af þessu miklar deilur og leist Sigvalda ekki

betur á málið en svo að hann reyndi að draga umsókn sína til baka, án árangurs.

Taldi Jónas Læknafélagið hafa tekið veitingavaldið af veitingavaldinu sjálfu með því að fá því framgengt að læknar ættu að sækja um stöður til Læknafélagsins en ekki ráðuneytisins. Þegar embættið losnaði í Keflavík reyndi fyrst á þessi ólíku sjónarmið en sjálfstæðismaðurinn Jónas Kristjánsson einn harðasti andstæðingur Jónasar á þingi sótti um stöðuna og fékk meðmæli lækna.

Jónas var þar kominn í öngstræti því hann hafði ekki annan umsækjanda til að skipa en þá barst honum himnasending í umsókn frá Sigvalda. Læknar brugðust hinir verstu við og hótuðu öllu illu en Jónas gaf sig þó hvergi og beitti Sigvalda miklum þrýstingi og hið sama gerðu læknar. Þetta var erfið staða fyrir tónskáldið sem var friðsamur og ópólitískur maður og varð með umsókn sinni bitbein Framsóknarflokks og sjálfstæðismanna auk þess sem hann var rekinn úr Læknafélaginu. Á hluthafundi um málið fór það svo að sjálfstæðismenn í Keflavík bönnuðu héraðsbúum að hýsa hann eða veita honum nokkuð lið.

Einar G. Einarsson athafnamaður í Grindavík gekk þá á fund ráðherra og tók að sér að hýsa Sigvalda og fjölskyldu hjá sér í Garðhúsum í Grindavík og lofaði hann að byggja þar læknisbústað innan árs. Jónas frá Hriflu breytti þá tilskipuninni á þann veg að héraðslæknirinn skyldi hafa aðsetur í Grindavík en ekki Keflavík.

Læknishús reist í Grindavík Einar stóð við orð sín og læknishúsið reis við Vesturbraut 4 ári síðar en það var teiknað af Guðjóni Samúelssyni húsameistara ríkisins. Síðar varð húsið þekkt undir nafninu Hamraborgin eftir einu af þekktari lögum Kaldalón, sem varð einmitt til á Grindavíkurárunum, enda vandað til byggingarinnar sem reis þar há og fögur.

Með komu Sigvalda þurftu Grindvík-

Góð stund á góðviðrisdegi, Lengst til vinstri er Einar G. Einarsson (1872-1954) kaupmaður og velgjörðamaður Kaldalóns, Sigvaldi Kaldalóns (1881-1946) og til hægri sr. Brynjólfur Magnússon sóknarprestur í Grindavík (1881-1947).

ingar ekki lengur að sækja læknisþjónustu til Hafnarfjarðar eða Keflavíkur. Hagur bæjarbúa af Sigvaldi var því mikill en hann varð fljótt vinsæll og vann hug og hjörtu Suðurnesjamanna með hetjusöngnum við ljóð Ólínar Andrésdóttur: Sagt hefur það verið um Suðurnesjamenn.

Kaldalón starfaði nú við hagkvæmar aðstæður og undi sér vel þótt vetrarvertíð gæti verið annasöm í Grindavík. Þá fjölgaði íbúunum verulega og oft var kvillasamt við erfiða vinnu við sjóinn, vökur og vosbúð.

Hann hafði þörf fyrir að láta aðra njóta með sér og stundum fór hann út á götu og mætti kannski sjómanni, sem var að koma upp úr skipi, og sagði við hann: - Komdu snöggvast inn með mér, ég ætla að spila fyrir þig lag, það er nýtt lag."

En Grindvíkingar nutu ekki einungis góðs af læknisstörfum Sigvalda. Hann hafði einnig mikil áhrif á allt menningar- og félagslíf í hreppnum og komst Einar Einarsson skólastjóri þannig að orði að ár Kaldalón í Grindavík hafi verið eins og menningarleg vígsla í héraðinu og að áhrifin af veru hans verði aldrei þurrkuð út.

Í Grindavík hélt Kaldalón utan um að minnsta kosti tvo kóra innan stúkunnar Járngerðar, karlakór og blandaðan kór sem hann að öllum líkindum stjórnaði sjálfur auk þess að starfa með Kvenfélaginu en það hafði reist nýtt samkomuhús í þorpinu sem var vígt sama ár og Kaldalón settist að í Grindavík. Bygging hússins þótti mikið þrekvirki og þar áttu lög Kaldalóns eftir að hljóma á tónleikum þeirra bræðra.

Heimilið varð menningarsetur Mikill gestagangur var á heimili þeirra hjóna sem varð eins konar menningarsetur en margir þjóðkunnir listamenn löðuðust að tónskáldinu og kusu að starfa í návist hans og jafnvel dvelja um lengri eða skemmri tíma á heimili hans. Nægir að nefna Einar Benediktsson, Gunnlaug Scheving, Halldór Laxness, Ríkharð Jónsson og skáldið Stein Steinarr því til sannindamerkis. Þannig hafði það verið hvar sem Kaldalón og kona hans fengu búsetu að heimili þeirra varð að nokkurs konar miðdepli byggðarlagsins. Heimili þeirra þótti aðlaðandi og umhyggja húsmóðurinnar gerði það að

„Hann hafði þörf fyrir að láta aðra njóta með sér og stundum fór hann út á götu og mætti kannski sjómanni, sem var að koma upp úr skipi, og sagði við hann: - Komdu snöggvast inn með mér, ég ætla að spila fyrir þig lag, - það er nýtt lag.“

FAXI 5

Helgi Guðmundsson, læknir, Georg Ólafsson, læknir, Sigvaldi Kaldalóns, héraðslæknir og óþekkt hjúkrunarkona í sjúkraskýlinu í Sandgerði.

Sigvaldi í Grindavík ásamt dóttur sinni Selmu.

Steinn Steinarr skáld. verkum að það var viðburður í lífi margra að koma þar, tala við þau hjónin og hlýða á þegar læknirinn settist við flygilinn sem var hans yndi alla tíð, þar var hann töframaður.

Halldór Laxness dvaldi oft hjá Sigvalda og bjó í Grindavík á meðan hann vann að skáldsögunni Sölku Völku sem átti eftir að vekja athygli á honum út fyrir landsteinana.

Fyrir atbeina Sigvalda fékk hann aðstöðu hjá Einari í Krosshúsum sem var sonur velgjörðarmanns hans, Einars í Garðhúsum.

Segja má að þessi þrjú hús hafi verið miklar menningarmiðstöðvar fram undir miðja öldina.

Salka Valka kom út í tveimur hlutum 1931-1932 og markaði tímamót á ferli Halldórs Laxness en hún var fyrsta þjóðfélagslega skáldsagan hans og átti eftir að verða eitt hans vinsælasta verk.

Steinn Steinarr Ungur Steinn Steinarr sem þá gekk undir nafninu Aðalsteinn Kristmundsson fékk einnig að njóta góðs af gestrisni læknishjónanna og vann þar við sín hugðarefni en hann hafði verið fluttur hreppaflutningum ungur ásamt foreldrum sínum og systkinum úr Nauteyrarhreppi þegar Kaldalóns var þar læknir. Þegar Kaldalóns varð fimmtugur 1931 orti Steinn til hans afmæliskveðju í ljóðaformi 6 FAXI

Nóbelskáldið var einn af menningargestum Kaldalóns og skrifaði Sölku Völku hjá Einar í Krosshúsum. sem birtist í Tímanum en það var fyrsta ljóðið sem birtist eftir hann á prenti en kom þó aldrei út á bók.

Til Kaldalóns, fimmtíu ára

Þú syngur um æskunnar elda og æfintýranna þor: lögin, sem létta´okkur sporið og lýsa upp heimkynni vor.

Er skuggarnir jörðinni skýla og skammdegið svartast er, við svífum til sólheitra landa á söngvanna vængjum, með þér.

Við þökkum af heilum huga þann hjartans- og sálar-yl. Þú lifir í lýða-minnum svo lengi, sem þjóðin er til.

Þú syngur um æskunnar elda og æfintýranna þor.

Með ljósi frá listanna hæðum lýsirðu heimkynni vor.

Ég óska þér lífdaga langra með lifandi, starfandi þrótt úr skammdegismyrkrinu´að skapa skínandi Jónsmessunótt.

Þú gafst okkur sólríka söngva um sagnir frá gamalli tíð, um sumarið, æskunnar ástir og einmana förulýð.

Steinn fékk vinnu sem aðstoðarmaður vitavarðar Reykjanesvita fyrir atbeina Kaldalóns en hann var þá aðeins 22 ára og ekki gerður fyrir erfiðsvinnu vegna vöðvarýrnunar í handlegg. Vitavörður var þá Jón Ágúst Guðmundsson en vitinn var eini viti landsins um nærri tveggja áratuga skeið og hafði vitavörður aðsetur á Reykjanesi sem var víðs fjarri mannabyggð þar sem enginn

Í hreysi og höfðingjasetri þig hyllir hin íslenzka þjóð.

Við krakkana konurnar raula Kaldalóns-vögguljóð.

Einar Einarsson í Krosshúsum, athafnamaður og velgjörðarmaður Kaldalóns í Grindavík.

Gunnlaugur Scheving.

Nóbelskáldið Halldór Laxness.

vegur lá yfir auðnina. Í misjöfnum vetrarveðrum þurfti oft að hafa mann næturlangt uppi í vitanum til að hreinsa af snjó sem vildi festast á rúðurnar í ljósaklefanum. Kom það gjarnan í hlut Steins. Má gera sér í hugarlund að þar hafi orðið til ljóð þegar leiðindi sóttu að honum á þessum löngu og köldu vetrarnóttum.

Kvennó í Grindavík en Sigvaldi starfaði mikið með kvenfélaginu að menningarviðburðum og þar héldu þeir bræður oft tónleika.

Grindavíkurár Gunnlaugs Scheving Það má segja að dvöl þessara kunnu listamanna á heimili Sigvalda hafi ekki aðeins verið lyftistöng fyrir menningarlíf í Grindavík heldur fyrir alla þjóðina. Þannig hafa Grindavíkurár Gunnlaugs Scheving hlotið þann sess að vera sérstakur kapítuli í sögu íslenskrar myndlistar, eins konar óður til íslenskra sjómanna með svipuðum hætti og lag Sigvalda Kaldalóns „Suðurnesjamenn”.

Gunnlaugur Scheving listmálari bjó hjá þeim hjónum í rúmlega eitt ár og þar urðu til hans merkustu sjávarmyndir.

Ekki er ofsögum sagt að Gunnlaugur hafi endurfæðst sem listamaður í Grindavík og nýtt tímabil hefst í myndlist hans. Í Grindavík finnur hann ekki aðeins innblástur fyrir myndlist sína heldur er hann í öruggu og áhyggjulausu umhverfi meðal fólks sem var listhneigt og jákvætt gagnvart starfi hans.

Gunnlaugur kortlagði þorpið, einkum Járngerðarstaðahverfið og þegar hann hafði málað myndir af húsunum teiknaði hann gjarna húsbóndann en húsmæður leyfðu honum ekki að teikna sig. Skissur verkanna gerði Gunnlaugur á brúnan umbúðapappír sem hann fékk hjá Einari kaupmanni í Garðhúsum og launaði fyrir með málverkum af gömlu búðinni. Hjá Kaldalóns málaði hann og svaf í herbergi sem hann hafði til umráða

Gunnlaugur Scheving dvaldi hjá Kaldalóns í Grindavík en segja má að þar hafi hann endurfæðst sem listamaður og þar urðu til hans merkustu sjávarmyndir.

uppi á lofti í húsinu vestanverðu, þaðan sást yfir brekku með kúm kaupmannsins. Þannig málaði hann flest verka sinna niðurávið svo þau eru eins og séð að ofan. Gunnlaugur málaði fólkið í plássinu, göturnar og húsin.

Hann tengdi saman í list sinni lifandi fólk, einkum veðurbitna sjómenn og batt umhverfi sínu, fiskinum og sjónum.

Gunnlaugur hélt einungis eina sýningu í Grindavík, í barnaskólanum, ljósmyndir

Gunnlaugur Scheving - Gamla búðin.

Eitt þekktasta verka hans frá Grindavíkurárunum er gamla búðin sem gerð er að fyrirmynd verslunar Einars G. Einarssonar verslunarmanns og velgjörðarmanns Kaldalóns.

FAXI 7

Fjölbrautaskóli Suðurnesja óskar nemendum, kennurum og öðrum Suðurnesjabúum

gleðilegra jóla

og farsældar á komandi ári. Þökkum samstarfið á árinu.

SKÓLAMEISTARI

Sendum öllum Suðurnesjabúum góðar

jóla- og nýársóskir,

með þakklæti fyrir viðskiptin á liðnum árum.

Sundmiðstöðin

Málfundafélagið Faxi óskar öllum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsæls komandi árs.

óska Suðurnesjamönnum gleðilegrar jólahátíðar og farsæls nýs árs.

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár!

Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Útvegsmannafélag Suðurnesja

Bílrúðuþjónustan óskar viðskiptavinum

gleðilegra jóla

Gleðileg jól Gott og farsælt ný tt ár!

Þökkum samskiptin á liðnu ári.

8 FAXI

Allar b

eru til af henni og á einni er Kaldalóns eini gesturinn, en engum mun hafa dottið í hug að kaupa verk af sjálfu sér, eigin húsum eða umhverfi sem það gerþekkti.

Tónelsku bræðurnir

Þrátt fyrir átakamikið upphaf reyndust Grindavíkurár Sigvalda Kaldalóns vera mikil lyftistöng fyrir byggðalagið og hægt er að segja að á þeim tíma hafi Grindavík verið háborg menningarinnar á Íslandi.

Bræðurnir Eggert og Kaldalóns voru nánir.

Eggert kom reglulega heim til Íslands og fóru þeir bræður víða um landsbyggðina með tónleikahaldi þar sem hvert Kaldalónskvöldið á fætur öðru var haldið og Eggert söng þannig lög Kaldalóns í þjóðina.

Sigvaldi var síður en svo hættur að semja og náttúran á Suðurnesjum var honum ekki síður hugleikin en í Flatey eða Ísafjarðardjúpi. Þar verður til lagið Góðan dag, Grindvíkingur við ljóð Arnar Arnarssonar, þetta er falleg kveðja og veðrið er gott.

Góðan daginn, Grindvíkingur!

Gott er veðrið, sléttur sær.

Svífa í hilling Suðurnesin.

Sólarroða á Hlíðar slær.

Fyrir handan hraun og tinda huga kær og minnarík bíður okkar bernskuströndin, brimi sorfi, Grindavík. Þótt Kaldalóns hafi orðið þekktastur fyrir sönglög sín þá var hann jafnframt trúarskáld og það gladdi hann ávallt þegar lög hans voru flutt í kirkjum. Einn þekktasti jólasálmur Íslands, Nóttin var sú ágæt ein, varð einmitt til í Grindavík. Kaldalóns hafði heillast af ljóðinu sem hafði legið í gleymsku um aldir en var prentað í tímaritinu Vikunni um jólaleytið 1940. Samdi hann lag við ljóðið á nokkrum dögum og var það frumflutt í kirkjunni í Grindavík. Annar sálmur Kaldalóns er oft fluttur á jólum en það er Kirkjan ómar öll við texta Stefáns frá Hvítadal.

Tónlist Sigvalda breiddist mun hraðar út með tilkomu Ríkisútvarps 1930 og þá fengu hlustendur um land allt notið tónlistar hans. Þegar Sigvaldi varð sextugur árið 1941 var jafnvel dagskráin að hluta til helguð honum og slíkt ýtti undir og hjálpaði til við vinsældir tónlistar hans. Þeir bræður héldu einnig áfram að halda tónleika þegar því var komið við, t.d. árið 1943 og ári síðar héldu þeir tónleika í Grindavík fyrir troðfullu húsi. Það voru þó líklega síðustu tónleikar Sigvalda því vorið 1945 fékk hann heilablæðingu og spilaði ekki aftur á hljóðfæri eftir það. Fleiri áföll komu í kjölfarið og rúmlega ári síðar lést hann aðeins sextíu og fimm ára gamall, afkastamesta og vinsælasta tónskáld samtímans og þótt til lengri tíma væri litið.

Sigvaldi var kvaddur hinstu kveðju á heimili sínu að viðstöddum ættingjum og nánustu vinum. Það var bróðir hans sem söng yfir hinu hrifnæma tónskáldi, án undirleiks að þessu sinni, lagið var falleg vögguvísa Kaldalóns, sofðu, sofðu góði.

Jóhannes skáld úr Kötlum komst svo að orði um tónlist Kaldalóns við andlát hans: Vart mun finnast sú sál á Íslandi, að hún hafi ekki einhverju sinni orðið snortin af söngvum hans, vart sú rödd, sem ekki hefur reynt að taka undir þá. Eins og mild kveðja

Frá afhjúpun minnismerkis um Kaldalóns við gamla Kvennó í Grindavík

Bræðurnir Kaldalóns og Stefán undir húsvegg á góðum degi í Grindavík. vorboðans hafa þeir borizt efst upp í dali, yzt út á nes, bóndinn hefur raulað þá yfir fé, sjómaðurinn á vaktinni, heimasætan á meðan hún beið unnusta síns. Þetta eru tónar alþýðunnar sem allir skilja og eiga og þess vegna geta þeir ekki dáið.

Dagný Maggýjar

Heimild Byggt á handriti höfundar sem gert var fyrir tónleikaröðina Söngvaskáld á Suðurnesjum.

Myndir

Byggðasafn Reykjanesbæjar Ólafur J. Engibertsson, mynd úr sýningu Snjáfjallaseturs Einar Einarsson, safn Saga Grindavíkur

FAXI 9

Óskum Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla

10 10 FAXIFAXI

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári. Þökkum samskiptin á árinu sem er að líða.

Óskum Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári.

haldinn í Safnaðarheimili Keflavíkurkirkju, Reykjanesbæ fimmtudaginn 13. ágúst kl. 17:00 1. Kosinn fundarstjóri, ritari 2. Athuguð kjörbréf og boðun fundarins 3. Skýrslur félagsstjórnar og framkvæmdastjóra 4. Umræður 5. Reikningar bornir upp til samþykktar 6. Tillögur um breytingar á samþykktum 7. Ákveðin laun félagsstjórnar 8. Kosningar: a. Kosnir tveir aðalmaður í stjórn b. Kosinn einn varamaður í stjórn c. Kosinn löggiltur endurskoðandi d. Kosnir níu fulltrúar á aðalfund Sambandsins 9. Önnur mál

2019

KSK 75 ára Kaupfélagið býður til afmælishófs

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

Gleðileg jól

og farsæls komandi árs, með þakklæti fyrir viðskiptin á undanförnum árum.

Gott og farsælt nýtt ár! Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Vesturbraut 8 • 230 Reykjanesbær Sími 421 4388

FAXI 11

„Staðráðin í að vera langbest í því sem við gerum!“ - segir Steinþór Jónsson hótelstjóri Hótels Keflavíkur í samtali við Kristján Jóhannsson

Þ

að er ekki heiglum hent að ná í Steina á hótelinu. Steinþór Jónsson hótelstjóri á Hótel Keflavík er önnum kafinn maður.

Eftir misheppnaða tilraun til að spjalla segir hann mér að hann hafi óvænt lent á námskeiði með stjórnendum fyrirtækisins „Fékk reyndar bara 4 á þessu prófi þeirra, en námskeiðið var mjög gagnlegt“.

Steinþór er að alla daga. Vinnur frá morgni til kvölds og er með puttann á púlsinum. Nú er það ný heilsulind í kjallara hótelsins sem á hug hans allan, enda verður hún glæsileg þegar hún opnar, væntanlega í maí á næsta ári. Svo er það endurbygging á því fornfræga húsi Vatnsnesi, sem stendur kippkorn frá hótelinu. Þar hefur heldur betur verið tekið til hendinni.

Steinþór Jónsson hefur rekið Hótel Keflavík í 38 ár en það var opnað 17. maí 1986. Fyrstu árin vann Steini með eiginkonu sinni Hildi Sigurðardóttur og foreldrum sínum, Jóni William Magnússyni og Unni Ingunni Steinþórsdóttur. Þau eru bæði látin. Í dag eru dætur Steinþórs og fjölskylda komin inn í reksturinn með honum. Hótel Keflavík er því sannkallað fjölskylduhótel og tilheyrir ekki neinni hótelkeðju. Bókanir berast í gegnum heimasíðu hótelsins eða í gegnum byrgja. Aðalsmerki þeirra feðga frá upphafi var að byggja vel og gera alla hluti sem besta úr garði, og það á enn við í dag, enda er Hótel Keflavík eitt glæsilegasta hótel landsins. Kristján Jóhannsson átti stund með Steinþóri í aðdraganda aðventu til að ræða ný áform í rekstri hótelsins.

Höfðu ekki allir trú á hótelrekstrinum í upphafi „Það voru ekki margir sem höfðu trú á þessu ævintýri okkar feðga í upphafi. Það er gaman 12 FAXI

ur, það var fyrsta verkið eftir opnun. Í dag að fá í dag heimsóknir frá mönnum sem er þó allt á öðrum skala en í upphafi, hótelið unnu við byggingu hótelsins á sínum tíma og hefur stækkað margfalt og við búin að kaupa rifja upp aðferðirnar. Það voru álprófílar og lóðir allt í kringum okkur, allt niður að tvöfaldar gifsplötur í veggjum, eitthvað sem Hafnargötu. Við keyptum lóðina þar sem ekki tíðkaðist í þá daga. Flestir ypptu öxlum Smurstöðin og Olís voru til margra ára og og töldu það vonlaust verk að reka hótel í eins hús þar í kring.“ Keflavík. En það gekk vel frá fyrsta degi.

Steinþór kemst allur á flug þegar hann Við byrjuðum með 22 herbergi þarna í maí fer að tala um framtíðina, enda hefur hann 1986 og ég man það að fyrstu gestirnir voru skýra sín og hugsar mörg skref fram í tímsjóstangaveiðimenn frá Skotlandi. Það haust ann. opnuðum við svo önnur 10 herbergi „Við erum með hugmyndir varðandi á fimmtu hæðinni sem núna eru þessar nýju lóðir og köllum hugDimond svíturnar okkar sem við myndina Kef City. Samkvæmt því tókum í gagnið 2016. Það var skipulagi munum við jafnvel þrefalda fyrsta 5 stjörnu gisting á Íslandi,“ stærð núverandi hótels. Við viljum segir Steinþór. byggja upp upplifunarsvæði á Steini rifjar upp að hann var þessum reit og viljum kornungur, aðeins 22 ára gera það í samvinnu gamall þegar hann varð við aðra. Við erum hótelstjóri og segir að ekki að fara að margt af því sem þeir byggja í kringum feðgar hafi farið af stað Vatnsneshúsið en með hafi staðist tímans það eru aðilar sem tönn. hyggja á bygginu á „Ég las viðtöl sem Vatnsnessvæðinu höfðu verið tekin við og það er gríðarmig við opnun hótlega spennandi elsins á sínum tíma verkefni.“ og áttaði mig á því að þrátt fyrir ungan aldur þá virðist Skrefin stundsem hlutirnir hafi um tekin á gengið prýðilega. hlaupum Við fórum strax af stað með því Steinþór segir að hugarfari að við fjölskyldan sé mjög gætum stækkað meðvituð um að hótelið. Í fyrstu það krefst gríðarlegs var ekki einu tíma og fylgir því sinni kominn mikið álag að vera Steinþór Jónsson fyrir framan morgunverðarsalí daglegri stjórnun á endurgert Vatnsnesið

svona stóru fyrirtæki enda hafi rekstur hótels Keflavíkur margfaldast í gegnum árin. Aukin áhersla hefur verið lögð á veitingadeild fyrirtækisins og í ráðstefnu- og fundarhöld og veislur. Það heyrist á Steinþóri að það er ástríða fyrir að gera og gleði yfir því að vinna að verkefnum sem ganga vel. „Þetta er fjölskyldufyrirtæki og hefur alltaf verið. Pabbi byrjaði með rekstur hér á lóðinni 1972, þegar hann keypti Ofnasmiðju Suðurnesja. Við erum búin að vera á þessum bletti með rekstur í meira en fimmtíu ár. Síðar færðum við Ofnasmiðjuna sem Litla milljón var í niður við höfn og þar sem Ofnasmiðjan var áður var síðar rekin líkamsræktarstöð og þar erum við að byggja upp okkar nýju heilsulind. En við höfum alltaf fylgt þeirri frumhugsjón að skapa fjölskyldunni gott lífsviðurværi. Reynum alltaf af taka eitt skref í einu en ég verð að játa að það tekst ekki alltaf og stundum tek ég skrefin á hlaupum.“ Tímarnir hafa sannarlega breyst í 38 ára sögu hótelsins. Þegar það var opnað 1986 var ennþá ár í að flugstöð Leifs Eiríkssonar opnaði og allt sem tengist ferðamönnum og ferðamennsku með öðrum blæ en er í dag. „Við sáum strax í upphafi ákveðna tengingu við flugið og flugreksturinn, en þó mest í kringum herinn og hans starfssemi í gömlu varnarstöðinni. En við lærðum fljótt og erum í dag með marga samstarfsaðila.

Við gætum þurft að redda 1000 herbergi á einum tímapunkti en svo erum við sjálfbær aðra daga. Þetta krefst samvinnu við marga aðila. Í dag bókum við mest í gegnum okkar eigin heimasíðu og það er lítið bókað í gegnum erlendar vefsíður, enda er það dýrt. Ég er duglegur að ferðast og hef komið mér upp ómetanlegum samböndum við erlenda byrgja. Á því byggist velgengnin. Það eru svo sannarlega breyttir tíma frá því við opnuðum. Þá sat maður á bak við afgreiðsluborð með handskrifaðar pantanir og strikaði yfir með tippex-i ef það komu afbókanir. Einn snúrusími og enginn tölva.

Samskiptin fóru fram gegnum í síma eða faxtæki þannig að hlutirnir hafa breyst ansi mikið. Að mínu mati er tæknin aðeins of mikil og aðeins of flókin, við erum stundum aðeins á undan okkur og ekki tilbúin að takast á við svona hraðar breytingar.“

Vissi að skálinn færi Hótel Keflavík betur en Iðnó Áherslur í rekstri hafa líka vissulega breyst, segir Steinþór, stækkun á rými opnaði möguleika á að byggja upp öflugri veitingardeild og í dag getur hótelið boðið 230 gestum í sæti. Viðsnúningur varð í veitingarekstrinum eftir að hótelið keypti skrifstofur Verslunarmannafélags Suðurnesja, en þar er í dag ,,Gyllti salurinn“ veislu- og ráðstefnusalur. Sama má segja um veitingastaðinn Kef Restaurant. Upphafið að þeim rekstri var glerskáli sem upphaflega var reistur við Iðnó í Reykjavík en stóð þó afskaplega stutt við þar.

Loftmynd af Vatnsnesi sem sýnir þær framkvæmdir á lóð sem nú eru í gangi Steinþór við einn af heitu pottunum í heilsulind Hótels Keflavíkur

„Ég var á ferð um Sóleyjargötuna í Reykjavík þegar ég sé iðnaðarmenn vera að reisa þennan skála við Iðnó. Ég fór beint niður í ráðhús Reykjarvíkur og fékk viðtal við einhverja embættismenn og bauðst til að kaupa þennan skála. Þeir hváðu og fóru að hlægja og sögðu að verið væri að reisa hann og hann væri klárlega ekki til sölu. Ég svaraði þeim að ég vissi það en þetta væri skáli sem engan veginn hentaði þessu húsi, Iðnó. Ég væri aftur á móti með hús sem passi þessu vel og þegar hann yrði tekinn niður, sem ég var handviss um að yrði raunin, þá myndi ég kaupa hann. Ári seinna seldi Reykjavíkurborg mér skálann. Enda varð allt vitlaust í borginni þegar skálinn var kominn upp!“ Það vakti athygli meðal bæjarbúa þegar spurðist út að Steinþór hefði gert samning við Reykjanesbæ um að fara í endurbætur á Vatnsnesi, húsi sem tengt hefur verið nafni Framnessystra og gefið af afkomendum þeirra Keflavíkurbæ undir starfsemi byggðasafns. Hvað ætlar Steinþór sér að gera

með það hús? „Ég er náttúrulega búinn að horfa á þetta hús alla tíð. Horfði á þetta úr gömlu Ofnasmiðjunni og við strákarnir og kallarnir sem unnum þar spiluðum fótbolta á túninu fyrir framan Vatnsnesið. Lengi vel og framan af hafði húsið tilgang og hýsti Byggðasafn Suðurnesja, en svo fór að halla undan fæti í rekstri hússins og svo var komið að það var beinlínis í niðurníðslu. Ætli það séu ekki svona 10-15 ár síðan ég fór að spyrjast fyrir um húsið hjá bæjaryfirvöldum. Ég hafði ýmsar hugmyndir um húsið, þó alls ekki þær sömu og ég hef í dag. Með tímanum þá stillast þessir strengir saman, mínar og bæjarins og sérstaklega fjölskyldu gefenda hússins á sínum tíma.

Margar hugmyndir varðandi nýtingu Vatnsnessins Við göngum síðan til samninga við Reykjanesbæ og tókum við húsinu í október 2022 og réðumst strax í endurbætur á því. Á 48 dögum var ytra byrði hússins komið í það lag sem það er í dag. Búið er að gera við múrinn á húsinu og laga þakið. Einnig er búið að vinna í lóðinni kringum húsið, búið að jarðvegsskipta, skipta um allar lagnir og að auki bæta við salernum í kjallara. Þar verða fjórar íbúðir, en á miðhæð er móttökurými. Þriðja hæðin er hugsuð fyrir íbúðir, svo er ris yfir þriðju hæðinni og þar eru ýmsar hugmyndir í gangi þótt ekkert hafi verið ákveðið. En hjartað í húsinu verðu miðhæðin og þar er möguleiki á móttökum og smærri veislum. Svo er það garðurinn í kringum húsið, 500m2 sem væri hægt að nýta í ýmislegt. Það verður líka möguleiki á að leigja húsið í heild sinni, með gistingu fyrir 12-14 manns.“ Steinþór nefnir að ein hugmyndin sé að Vatnsnesið verði móttökuhús í Reykjanesbæ, FAXI 13

Óskum öllum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsæls komandi árs, með þökk fyrir það liðna.

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár! Þökkum samskiptin á liðnu ári.

VERKALÝÐS- OG SJÓMANNAFÉLAG KEFLAVÍKUR OG NÁGRENNIS

Óskum Suðurnesjamönnum nær og fjær gleðilegra jóla og farsældar á nýja árinu. Þökkum samskiptin á liðnu ári.

ELDVARNIR EHF. Iðavöllum 3 Sími 420 2020 - 892 7519 14 FAXI

Sveitarfélagið Vogar

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsældar á nýja árinu. Þökkum samskiptin á liðnu ári.

ekkert ósvipað og Höfði er fyrir Reykjavík.

Einnig gætu smærri athafnir átt sér stað í húsinu á nýjan leik, það voru ófá brúðhjónin gefin saman í húsinu á tíma Sr. Björns Jónssonar heitins. „Viðgerðir á húsinu standa enn yfir og það er búið að fara mikill tími í að hreinsa tjöru af veggjum innanhúss en tjaran var notuð sem einangrun á veggjum í þá daga og slíkt gengur ekki í dag. Nú tekur við uppbygging á miðhæðinni. Ég sé fyrir mér kaffihús þar sem hægt verður að koma við á sunnudögum og fá sér vöfflur með rjóma og jafnvel sitja úti í garðinum, nú og ef ekki viðrar rétt þá verður hægt að sitja inni. Húsið býður upp á óteljandi möguleika. En svo það komi fram þá er ég algjörlega tilbúinn að endurskoða allar hugmyndir sem ég er með núna, komi einhverjar aðrar hugmyndir fram um nýtingu hússins, algjörlega. Við höfum fengið gríðarlega góðan stuðning frá bæjarbúum í þessum framkvæmdum og gaman að heyra sögur og minningar fólks um þetta hús. Ég vil að húsið muni líka nýtast bænum okkar. Það að samtengja sögu Vatnsnes við sögu hótelsins og samvinna reksturinn býður upp á marga möguleika. Ég sé fyrir mér heilsuböð í fjörunni hér fyrir neðan með útsýni yfir flóann, Snæfellsnes og upplýst Bergið.“

Hér stendur Steinþór framan við saunurnar í nýju heilsulindinni, hefðbundna og innfrarauða og rými sem mun hýsa snjóhús!

Aðsókn bæjarbúa skipta öllu máli fyrir reksturinn Þau eru fjölmörg verkefnin í stóru fyrirtæki og Steinþór gjarn á að vera með nokkur járn í eldinum á sama tíma. Nýjasta viðbótin í rekstri Hótels Keflavíkur lítur brátt dagsins ljós. Í kjallara hótelsins, þar sem Suðurnesjamenn hafa árum saman beygt lóðin í líkamsræktarstöðinni Lífsstíl sem nú hefur verið lokað, er í bygginu glæsileg heilsulind. En hvenær er stefnt á opnun? „Ætli ég geti ekki farið að segja að við munum sennilega getað miðað við okkar hefðbundna opnunardag 17. maí. Þann dag opnaði hóteli 1986, Dimond svíturnar 2016 og svo vonandi heilsulindin 2024. En ég er að vona að í janúar verði þetta að mestu klárt. Þetta á að vera upplifun, bæði í líkamsræktinni sem verður búin bestu tækjum sem völ er á og einnig í sauna og heitum og köldum pottum. Þetta verður ekki eingöngu fyrir hótelgesti heldur verður opið öllum. Það er grundarvallaratriði að allt sé opið fyrir alla, veitingastaðir og önnur starfsemi.

Við gætum ekki haldið úti svona góðum veitingastöðum ef þeir væru eingöngu fyrir hótelgesti. Við eru bæjarbúum og íbúum nágrannasveitarfélaga þakklát fyrir að heimsækja veitingastaðina okkar og þannig viljum við hafa það áfram. Við vitum að við erum í hörku samkeppni við hótel og verðum það á sviði heilsulindarinnar líka. Við erum ekki stærst og verðum það aldrei en við erum staðráðin í að vera langbest í því sem við gerum!“ En þrátt fyrir annir í hótelrekstri gaf Steinþór sér tíma til að vera virkur í bæjarmálapólitíkinni í fjölmörg ár. Hann sagði

Hjónin Steinþór Jónsson og Hildur Sigurðardóttir í fallegu umhverfi Hótels Keflavíkur skilið við þann kafla í lífi sínu fyrir nokkru.

Saknar hann þess tíma? „Pólítíkin er mjög sérstök tík! En ég naut þess að vera á kafi í henni á sínum tíma. Ég er framkvæmdamaður og finnst gaman að sjá hugmyndir verða að veruleika. Ég er ekkert mikið fyrir að vera sífellt að horfa yfir farinn veg en verð þó að segja að ég er stoltastur yfir tveimur verkefnum sem ég tók þátt í og voru algjörlega þvert á allar pólitískar skoðanir. Það fyrsta er baráttan fyrir að hafist yrði handa við tvöföldun Reykjanesbrautar

og að aðskilja akstursstefnu. Sú barátta kom í kjölfar hörmulegra banaslysa á brautinni ár eftir ár. Þar var það samtakamáttur samfélagsins í heild sem réði úrslitum þó svo að ég hafi verið þar í forsvari. Hitt er Ljósanótt, verkefni sem hófst pínulítið með því að lýsa upp Bergið okkar. Sú hátíð hefur fyrir löngu orðið að risaverkefni ár hvert og þar er það drifkraftur íbúanna sjálfra sem ræður mestu. Ég er stoltur að hafa fengið að koma að þessum verkefnum,“ segir athafnamaðurinn Steinþór að lokum.

FAXI 15

Saga húsanna

Viðlagasjóðshúsin á Suðurnesjum landi, sem m.a. rannsakaði viðlagasjóðshúsin á Íslandi, að fólki líkaði húsin vel. Það vill svo vel til að Kristjana var samstúdent minn við Menntaskólann á Akureyri og ég vissi af þessari rannsókn hennar. Það var því auðsótt mál að fá hjá henni greinar sem hún skrifaði í kjölfar rannsóknarinnar og eru meðal annarra heimilda er stuðst við í þessari grein.

Suðurnesjamenn opna heimili sín

Fyrsta húsið í Eyjabyggð í Keflavík til sýnis. Úr ljósmyndasafni Heimis Stígssonar, Byggðasafni Reykjanesbæjar

Í

ár eru 50 ár liðin frá eldgosinu í Heimaey.

Gosið hófst aðfaranótt 23. janúar og stóð yfir í rúma fimm mánuði eða til 3. júlí 1973.

Vestmannaeyingar hafa á undanförnum árum og áratugum haldið goslokahátíð sem í ár var einkar vegleg vegna tímamótanna.

Náttúruhamfarirnar höfðu áhrif á Suðurnesin með þeim hætti að hingað flutti fólk sem þurfti að flýja eyjuna og leita skjóls í nærliggjandi byggðarlögum. Suðurnesjamenn opnuðu heimili sín og um 500 manns komu til Suðurnesja. Að tilstuðlan Viðlagasjóðs og með stuðningi frá Norðurlöndum voru reist viðlagasjóðshús í Keflavík, Grindavík, Sandgerði og Garði, samtals 122 hús. Hverfin þar sem húsin voru reist gengu gjarnan undir nafninu Eyjabyggð. Um utanumhald sáu Vestmannaeyjaskrifstofur svæðanna og Eyjamenn leituðu til. Margir þeirra sem komu til Suðurnesja settust hér að en fjölmargir snéru einnig aftur heim að gosi loknu.

Sem ung stúlka í Garði skynjaði ég ekki alvarleika málsins þegar hamfarirnar dundu yfir en mikið af börnum bættust við í okkar litla samfélag sem var kærkomið. Litlu seinna byggðu foreldrar mínir hús á horni Eyjaholts, eins og gata Eyjabyggðarinnar var nefnd, og Heiðarbrautar svo íbúarnir urðu nágrannar mínir. Ég var forvitin um hagi þessa fólks því ég skynjaði að það bjó yfir annarri reynslu en við í Garði. Eyþór Þórðarson formaður félags Vestmannaeyinga á Suðurnesjum, sem stofnað var í miðju gosi, sagði í ávarpi í Stapa 11. maí 1975 að Eyjamönnum hafi þótt gott að vera meðal Suðurnesjamanna. Það mátti líka heyra af þeim sem svöruðu könnun arkitektsins og doktorsnemans Kristjönu Aðalgeirsdóttur við Aalto háskólann í Finn-

Viðlagasjóðshúsin sem reist voru í Sandgerði. Úr ljósmyndasafni Heimis Stígssonar, Byggðasafni Reykjanesbæjar 16 FAXI

Þann 17. júní 1973 flutti bæjarstjóri Keflavíkur, Jóhann Einvarðsson, ávarp í skrúðgarðinum eins og siður er á þjóðhátíðardeginum og kom hann m.a. inn á gosið og þann íbúðaskort sem Eyjamenn stóðu frammi fyrir. Ræða Jóhanns var birt í Faxa.

Jóhann nefndi að eitt helsta verkefni sem ráðist hafi verið í hafi verið það að reisa íbúðarhús á þeim stöðum sem Vestmannaeyingar höfðu sjálfir kostið að dvelja á, a.m.k. meðan þetta ástand varir, eins og Jóhann komst að orði. „Innan ekki langs tíma munu þeir Vestmannaeyingar, er úthlutun fengu á húsum Viðlagasjóðs hér í Keflavík, geta flutt inn. Ég vona að við það leysist nokkuð úr þeim húsnæðisvandræðum, sem þeir hafa átt í. Ég vil svo bjóða þá Vestmannaeyinga, sem til Keflavíkur eru komnir, velkomna, og vona að þeim líki vistin hér vel. En enga ósk á ég samt heitari þeim til handa, en að gosinu ljúki sem fyrst, svo þeim verði unnt að flytja aftur til heimabyggðar sinnar og geti tekið til við störf sín þar sem frá var horfið, örlaganóttina miklu.

Og sem betur fer virðist útlitið í dag gefa tilefni til bjartsýni.“ Fram að gosi höfðu fáir Eyjamenn verið búsettir á Suðurnesjum. Í hófi sem Félag Vestmannaeyinga á Suðurnesjum hélt i Stapa 11. maí 1975, þar sem Sveinn Eiríksson þáverandi slökkviliðsstjóri á Keflavíkurflugvelli var heiðraður fyrir frábær björgunarstörf á vettvangi eldgossins, sagði Eyþór Þórðarson formaður félagsins að eldgosið hafi tengt Eyjamenn saman á félagslegum grundvelli. Á fyrstu vikum gossins tóku margar Eyjafjölskyldur hér skammtíma búsetu og við þær aðstæður hafi Vestmannaeyjafélagið verið stofnað í marsbyrjun árið 1973. „Við söknum landa okkar úr Eyjum, sem flestir fluttu héðan frá Suðurnesjum eftir skamma viðdvöl. En efst er í huga þakklæti til allra góðra vætta fyrir það að eldgosið hætti og Eyjafjölskyldur gátu á ný snúið til síns heima. Margir eiga daprar minningar í sambandi við gosið, en það sem m.a. skilur eftir er þakklæti til landa okkar og margra erlendra þjóða er sýndu vilja í verki samhjálpar.,“ sagði Eyþór í ræðu sinni sem birt var í Faxa. Hann tók

einnig fram að ekki hafi komið á óvart að í tilkynningu í Ríkisútvarpinu á fyrsta degi gossins, hafi ýmis félagasamtök hér syðra boðið Vestmannaeyingum til dvalar á heimilum Suðurnesjamanna.

Húsin á Suðurnesjum voru af fjórum gerðum Viðbrögð stjórnvalda á fyrstu dögum gossins var að stofna sérstakan Viðlagasjóð sem átti að halda utan um björgunar- og uppbyggingastarf vegna náttúruhamfaranna í Heimaey. Eitt af fjölmörgum verkefnum Viðlagasjóðs var að kaupa og setja upp einingarhúsnæði fyrir Vestmannaeyinga, bæði í Heimaey og annars staðar á landinu. Um 4500 Vestmannaeyingar eða 90% þeirra sem byggðu Heimaey á tímum gossins höfðu tilkynnt um nýjan dvalarstað þegar aðeins tvær vikur voru liðnar frá upphafi gossins. „Eftir að Viðlagasjóður tók frumkvæði í húsnæðismálum Vestmannaeyinga á fastalandinu fóru varanlegar lausnir að verða að veruleika en úr þeim málum rættist þó fyrst til frambúðar er líða tók á sumarið og hin svokölluðu Viðlagasjóðshús fóru að koma til landsins. Frá fyrstu vikum gossins hafði sú umræða verið í gangi að kaupa tilbúin hús að utan og flytja til landsins fyrir Eyjamenn.

Fór fjögurra manna sendinefnd á vegum Vestmannaeyjanefndar, sem var forveri Viðlagasjóðs, til Norðurlandanna að skoða tilbúin timburhús til kaupa og innflutnings“ (Guðbjörg Helgadóttir, 2011).

Sjóðurinn keypti 479 tilbúin hús frá Norðurlöndum og var þeim komið fyrir þar sem flestir Vestmanneyingar höfðu sest að eða óskuðu eftir að fá að setjast að, langflestir á suðvesturhorni landsins. Alls 122 hús voru reist á Suðurnesjum, flest í Keflavík eða 55. Í Grindavík risu 42 hús, 15 í Garði og 10 í Sandgerði. Húsin í Keflavík og Garði voru eins, svokölluð G. BlockWathne hús sem komu frá Noregi. Húsin í Grindavík voru sænsk, af gerðinni Oresjö-Wallit og í Sandgerði voru einni reist norsk hús, en af gerðinni Trysil. Uppsetning húsanna gekk að mestu leyti vel og var flutt inn í fyrstu húsin um 100 dögum eftir undirritun kaupsamnings.

Upprunaland og tegund húsa.

Kristjana Aðalgeirsdóttir 2020 Húsin voru einingahús, einföld að gerð sem töluvert hafði verið byggt af á hinum Norðurlöndunum á árunum fyrir gos. Húsin voru hins vegar lítt þekkt á Íslandi. „Grunnflötur flestra var um 120 m2, grunnmyndir keimlíkar og í samræmi við þær venjur sem þá voru ríkjandi; með svefnherbergisgangi, lokuðu eldhúsi og skýr skilgreindum rýmum. Auk þessa báru húsin merki upphafs-

Dreifing viðlagasjóðshúsa yfir landið. Kristjana Aðalgeirsdóttir, 2020 voru flestir ánægðir með húsin sín og báru til þeirra hlýjar tilfinningar. Á skalanum 0-10 gáfu svarendum húsunum meðaleinkunnina 8,6. Margir nefndu að einfalt skipulag húsanna væri mikill kostur, það gerði þau auðveld í breytingum og aðlögum að síbreytilegum þörfum íbúa sinna.

Einhverjir nefndu þó að sumir nágrannar hafi haft neikvætt viðhorf til húsanna, að litið hafi verið á þau sem viðarhýsi af litlum gæðum.

Svanhildur Eiríksdóttir

Horft eftir Bjarnavöllum í Keflavík á fallegum haustdegi landa sinna. Til dæmis komu norsku húsin með snúanlegum gluggum, hinum svokölluðu „husmorvinduer” og í finnsku húsunum voru, fyrir Finnum, hin ómissandi sána, þurrkskápur fyrir leirtau yfir eldhúsvaski og stæðilegur kæliklefi“ (Kristjana Aðalgeirsdóttir, 2018). Mikil vinna var lögð í að aðlaga húsin íslensku veðurfari. Þannig var einangrun aukin og húsin styrkt. Einnig var hurðum og gluggum snúið svo þau opnuðust inn en ekki út. Einn viðmælanda í rannsókn Kristjönu hafði á orði að nágrannarnir hafi öfundað hann af gluggunum sem hann gat snúið við og þvegið glerið að utan innan frá. Í rannsókn Kristjönu kom einnig fram að núverandi og fyrrverandi íbúar húsanna

Heimildir

Eyþór Þórðarson, 1975 : Félag Vestmannaeyinga á Suðurnesjum heiðraði Svein Eiríksson fyrir frábær störf.

Faxi 5. tbl. 35. árg.

Faxi 4. tbl. 33. árg. 1973 : 40 hús rísa í Eyjabyggð Guðbjörg Helgadóttir, 2011 : Fjölskyldur á flótta, áhrif eldgossins á Heimaey 1973 á íbúa hennar. B.A. ritgerð við Háskólann á Akureyri Helga Hlín Bjarnadóttir, 2021 : Eldgos í Vestmannaeyjum. Stofnun Viðlagasjóðs. Þjóðskjalasafn Íslands.

Jóhann Einvarðsson, 1973 : Reistu í verki viljans merki.

Faxi 6. tbl. 33. árg.

Kristjana Aðalgeirsdóttir, 2018 : Hús segja sögu – Viðlagasjóðshúsin á Íslandi. HA – rit um íslenska hönnun og arkitektúr, 7. tbl.

Kristjana Aðalgeirsdóttir, 2020 : The story of the disaster-relief houses in Iceland. Bókakafli.

FAXI 17

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

Sendum Suðurnesjamönnum hugheilar jóla- og nýárskveðjur með þökk fyrir samveru og stuðning á árinu sem er að líða.

GRP www.grp.is

Oddný G. Harðardóttir og Eiríkur Hermannsson

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár! Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Reykjanesbær óskar starfsmönnum

sínum og öllum bæjarbúum

gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári. Þökkum liðið ár.

SUÐURNESJABÆR

18 FAXI

Óskum Suðurnesjamönnum

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsældar á nýju ári.

gleðilegra jóla

og farsældar á nýju ári. Þökkum samskiptin á árinu sem er að líða.

Þökkum samskiptin á árinu sem er að líða.

Brunavarnir Suðurnesja sími 421-4748

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsældar á nýja árinu. Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Gleðilega hátíð BHM sendir félögum og landsmönnum öllum bestu óskir um gleðileg jól og farsælt komandi ár og þakkar samstarfið á vinnumarkaði.

FAXI 19

Axel Jónsson og fjölskylda.

Verzlun Þorláks Benediktssonar opnuð að nýju í Byggðasafninu á Garðskaga Hver man ekki eftir appelsíni í gleri og lakkrísröri?

V

erslunarsýning Byggðasafnsins á Garðskaga hefur dregið að sér fjölmarga gesti frá því að hún var opnuð 1. maí 2022. Á sýningunni er reynt að fanga andann í Verzlun Þorláks Benediktssonar, sem hann rak í Akurhúsum í Garði í rúma hálfa öld.

Faxa lék forvitni á að kynnast verslunarsögunni í Suðurnesjabæ betur og þær Margrét I. Ásgeirsdóttir forstöðumaður og Tanja Halla Önnudóttir safnvörður byggðasafnsins veittu ritstjóra góðfúslegt leyfi til að birta textann sem tekinn var saman við undirbúning sýningarinnar. Í greininni er farið vel yfir sögu verslunar í Garði og Sandgerði. Það er alltaf sérstök tilfinning að ganga inn á byggðasafn. Minningarnar hrannast upp þegar munir og myndir úr bernsku eða ungdómsárum líða hjá við heimsókn á slík söfn. Þeir sem muna eftir Verzlun Þorláks Benediktssonar í Garði finnst mikil upplifun að ganga inn í safnið, en móttaka þess og safnaverslun eru upprunalegar innréttingar úr verzlun hans. Verzlunina rak Þorlákur í Akurhúsum í Garði á árunum 1921 til 1972.

Garðmenn lögðu minningabrot í sýninguna Verzlunin var opnuð að nýju við hátíðlega athöfn þegar byggðasafnið hóf sumaropnun sína þann 1. maí 2022. Sælgætisgerðin Góa styrkti opnunina um lakkrísrör og Ölgerð Egils Skallagrímssonar bauð upp á Appelsín í anda kaupmannsins í Akurhúsum, þar sem 20 FAXI

Byggðasafnið á Garðskaga Byggðasafnið á Garðskaga stendur á fallegu safnasvæði við gamla Garðskagavita frá 1897 og lýðveldisvitann frá 1944. Safnið var formlega stofnað árið 1995. Þar eru varðveittir munir, ljósmyndir og skjöl um byggða-, menningar- og atvinnusögu Suðurnesjabæjar (áður Gerðahreppur, Sandgerði, Miðneshreppur) frá fyrri tíð til dagsins í dag. Upplýsingaþjónusta fyrir ferðamenn er einnig orðin hluti af safninu og kemur það m.a. til vegna staðsetningar safnsins og langs opnunartíma frá maí til september. Fjölbreyttar sýningar eru á safninu, en allir munir og ljósmyndir í varðveislu safnsins eru myndaðir og skráðir í sarpur.is. Allir geta leitað í sarpur.is eftir ljósmyndum og munum, skoðað skráningar og fræðst.

Byggðasafnið á Garðskaga stendur fyrir fjölmörgum sýningum, viðburðum og fræðslu sem fylgjast má með á Facebook síðu safnsins. Fjölbreyttan varning tengdum Suðurnesjum er að finna í safnversluninni og þar á meðal vitana fimm í Suðurnesjabæ sem nýlega voru steyptir sem kerti. Það verkefni byggðasafnsins og Kertahússins á Ísafirði var einnig styrkt af Uppbyggingasjóði Suðurnesja. Opið er alla daga frá 1. maí til 30. september frá kl. 10-17. Á veturna er hægt að hringja og panta heimsóknir fyrir einstaklinga og hópa.

Einar Axelsson. margir höfðu keypt Appelsín og lakkrísrör í gegnum tíðina. Uppbyggingasjóður Suðurnesja veitti styrk til uppsetningar verslunarinnar. Forverðir frá Þjóðminjasafni Íslands veittu leyfi til notkunar og litgreindu málninguna á innréttingunum, þá þrjá liti sem Þorlákur valdi um 1921.

Að sögn Margrétar I. Ásgeirsdóttur forstöðumanns byggðasafnsins voru Garðmenn duglegir að heimsækja safnið á meðan á uppsetningu verzlunarinnar stóð og deildu minningum sínum með safnvörðum frá verslunarferðum bernskuáranna. „Munir tengdir versluninni bárust til safnsins þegar fréttist að verið væri að setja hana upp á ný, ásamt ljósmyndum af fólki tengdu henni og verslunarsögu Garðs og Sandgerðis á 20. öld, sem var tekin saman eftir því sem hægt var á sama tíma. Enn þá vantar inn í verslunarsöguna og eru bæði upplýsingar um gamlar verslanir og fyrirtæki, munir (skilti, plastpokar, pennar, stimplar og fleira þess háttar) ásamt ljósmyndum vel þegin til varðveislu á safninu.“ Þær ljósmyndir sem tengjast samantekt um verslunarsögu Garðs og Sandgerðis á 20. öld og fylgja þessari grein eru allar varðveittar á Byggðasafninu á Garðskaga og flestar aðgengilegar á sarpur.is Margrét I. Ásgeirsdóttir, forstöðukona safna í Suðurnesjabæ

Suðurnesjabær – Verslunarsaga Garðs og Sandgerðis á 20. öld Saga verslunar á því svæði sem nú heitir Suðurnesjabær nær langt aftur í aldir, en hér verður aðeins stiklað á stóru um verslunarsögu svæðisins um og upp úr aldamótunum 1900, þegar Íslendingar eru að taka verslun í landinu í sínar eigin hendur. Einokunarverslun Dana var afnumin 1787, en þó ríkti ekki verslunarfrelsi. Einungis þegnum danska ríkisins var leyft að versla á Íslandi en aflagður var sá siður að aðeins einn kaupmaður mætti versla í hverri höfn. Landsmönnum var frjálst að velja kaupmann til viðskipta, svokölluð frí höndlun. Verslunin var eftir sem áður öll í höndum Dana. Landsmenn vöknuðu til vitundar um að þeir gætu sjálfir bætt kjör sín með verðkröfufélögum um miðja 19. öldina.

Garður Fyrstu verslunarsamtök Suðurnesjamanna, Garðfélagið var stofnað 1880 með samtakamætti fólks úr Garðinum og nærliggjandi

Gugga, Guðríður Sigurðardóttir.

Herdís Díana Benediktsson seinni kona Þorláks. sem átti eftir að standa í áratugi.

Finnbogi G. Lárusson

Pöntunarblað Verzlunar Þ.B. til Ölgerðarinnar héruðum. Fyrsta vörusendingin kom frá Englandi árið 1881. Garðfélagið starfaði þó aðeins til ársins 1883. Í Suðurnesjaannál segir frá veðurhörku og matarskorti árið 1887. Hafði þá Sighvatur Gunnlaugsson í Gerðum fengið verslunarréttindi á Rosmhvalanesi (Miðnes sem gengur norður úr Reykjanesi vestanverðu milli Ytri-Njarðvíkur og Kirkjuvogs. Garðskagi er nyrsti oddi Miðness. Í forníslensku voru rostungar nefndir rosmhvalir en við þá var nesið kennt. Keflavík, Garður og Sandgerði eru á nesinu og einnig Keflavíkurflugvöllur), því erfitt gat verið að sækja verslun til Keflavíkur, en margir urðu úti sem áttu erindi milli byggðarlaga á Suðurnesjum á þessum tíma. Á árunum 1893-1895 voru einstök harðindi og stóðst verslun Sighvats ekki það áhlaup. Sighvatur stundaði þó áfram verslun í smáum stíl, bæði í Garðinum og frá heimili sínu Sandhóli sem var skammt neðan við Kirkjuból á Miðnesi.

Bárufélagið Árið 1894 stofnuðu sjómenn félagið Báruna í Reykjavík. Félög af þessu tagi spruttu síðan upp víða á Suðvesturlandi, þar á meðal í Garðinum. Þessi félög voru að verulegu leyti skipulögð í samræmi við starfshætti innan Góðtemplarareglunnar sem þá var langöflugust frjálsra félagasamtaka hér á landi. Barátta gegn áfengisneyslu varð líka eitt af viðfangsefnum Bárufélaganna. Á þessum árum mynduðust því sterk bönd á milli verkalýðshreyfingar og bindindishreyfingar, samband

Árið 1896 fluttist Finnbogi G. Lárusson að Gerðum. Fékk hann svokallað borgarabréf eða verslunarleyfi sem gilti fyrir Gerðaland og þar með var Gerðahreppur löggiltur sem verslunarstaður, en kaupstaðalóðin var bundin við Gerðaland. Verslun sína byrjaði hann í smáum stíl og var hún fyrst í stofunni á heimili hans í Gerðum, en stækkaði fljótt og flutti síðar í nýtt hús sem Finnbogi byggði. Finnbogi dró verslun úr höndum Keflvíkinga og innleiddi þann hugsunarhátt, að nauðsynlegt væri að færa alla vinnu inn í plássið. Hann seldi Gerðabúð árið 1906 og setti upp stórbú að Búðum á Snæfellsnesi.

Finnbogi átti hins vegar eftir að koma aftur að verslun í Garðinum síðar meir.

Milljón P.J. Thorsteinsson & Co. sem í daglegu tali var kallað Milljónafélagið keypti verslun Finnboga en fyrsti verslunarstjóri þess í Garði var Guðmundur Þórðarson. Félagið rak stóra verslun og verkaði fisk til útflutnings, atvinnulífið varð mjög blómlegt.

Starfsemi Milljónafélagsins lagðist niður árið 1913 og þá keyptu nokkrir Garðbúar skip félagsins og hófu sjálfir útgerð.

Finnbogi Lárusson sneri aftur að vestan árið 1914 og keypti að nýju verslunina í Gerðum. Guðmundur Þórðarson setti upp eigin verslun eftir að hann hvarf frá Milljónafélaginu. Guðmundur kom að ýmsu öðru en útgerð og verslun, en hann beitti sér meðal annars fyrir vegalagningu milli Garðs og Keflavíkur.

Björn Finnbogason Eiríkur Þorsteinsson tók við verslun Finnboga árið 1916 og rak hana til ársins 1928. Þá tók við Sveinn Magnússon sem stóð fyrir versluninni til 1937.

Björn, sonur Finnboga Lárussonar, keypti verslunina aftur til fjölskyldunnar og rak hana í gamla verslunarhúsinu í Gerðum þar til hann lét byggja veglegt nýtt verslunarhúsnæði við aðalbrautina árið 1955, sem nú nefnist Gerðavegur. Starfssaga Björns Finnbogasonar og saga Gerðahrepps um miðbik 20. aldarinnar eru samofnar. Ásamt því að starfa við verslun og fiskvinnslu var hann oddviti hreppsnefndar í 36 ár. Auður Tryggvadóttir kona hans stóð þétt að baki FAXI 21

Hjónin Einar og Einarína.

Auglýsingar frá Kaupfélaginu Ingólfi og Nonna & Bubba í Vikunni árið 1949.

Eigendur Öldunnar í Sandgerði, f.v. Óli, Gunnþórunn, Björn og Lydía.

Birni bónda sínum, en hún var einnig mjög virk í félags- og menningarlífi Gerðahrepps og organisti í Útskálakirkju í 52 ár.

Reksturinn keypti seinna Þorlákur Arnórsson og rak að Gerðavegi 1 til ársbyrjunar 1988 þegar Kaupfélag Suðurnesja tók við rekstrinum. Kaupfélagsverslunin var opnuð formlega 2. febrúar 1988. Félagar í Garðdeild kaupfélagsins voru þá 151 talsins og stjórn deildarinnar skipuðu Jóhann Jónsson, Ólafur Sigurðsson og Brynja Pétursdóttir. Deildin var stofnuð árið 1979 með 90 félagsmönnum.

Verzlun Þorláks Benediktssonar Þorlákur Benediktsson var fæddur 18. janúar 1888, í Akurhúsum Garði. Foreldrar hans voru ættuð austan úr Skaftafellssýslum og byrjaði Þorlákur ungur að róa með föður sínum. Hann stofnaði útgerð ásamt Bjarna Björnssyni í Nýlendu og Einari Helgasyni í 22 FAXI

Nýjabæ. Verslun Þorláks var opnuð árið 1921 og stundaði Þorlákur sjómennsku samhliða verslunarstörfum fyrstu árin. Þorlákur kvæntist Jórunni Sigríði Ólafsdóttur árið 1914.

Jórunn var dugnaðarkona ættuð af Vatnsleysuströnd. Kjörsonur hjónanna var Haukur og Ingibjörg Gísladóttir var fósturdóttir þeirra. Hjónin fluttust til Hafnarfjarðar árið 1929 og rak Þorlákur þar tvær verslanir. Að þeim árum liðnum snéru þau aftur í Garðinn og opnaði Þorlákur verslunina í Akurhúsum að nýju, þar sem hann tók að sér að verka fisk fyrir aðra, þ.á.m. Loft Loftsson útgerðarmann í Sandgerði. Árið 1955 sneri Þorlákur sér alfarið að verslunarstörfum. Jórunnar minnast margir Garðbúar með hlýju, hún var í Kvenfélaginu Gefn frá stofnun þess árið 1917 og var ein af stofnendum Slysavarnadeildar kvenna í Garðinum. Jórunn lést þann 13. nóvember 1959 þá 68 ára gömul. Árið 1960 stofnaði Þorlákur veglegan sjóð til kaupa á

pípuorgeli fyrir Útskálakirkju sem minningargjöf um konu sína Jórunni. Þorlákur var um árabil organisti Útskálakirkju, safnaðarfulltrúi og hringjari Útskálasóknar og átti sæti í hreppsnefnd í mörg ár. Öll þau ár sem Verzlun Þorláks var starfrækt í Akurhúsum vann þar Guðríður Sigurðardóttir frá Nýjabæ. Guggu, eins og hún var kölluð, minnast allir sem versluðu í Akurhúsum, með hlýhug. Árið 1963 kvæntist Þorlákur seinni konu sinni, Herdísi Díönu Benediktsson frá Færeyjum og var hún manni sínum mikill styrkur og stoð við rekstur verslunarinnar þegar Þorlákur veiktist. Þorlákur Benediktsson lést árið 1972 og þar með lauk verslunarsögu í Akurhúsum í Garði.

Sandgerði Sandgerðisvík varð löggiltur verslunarstaður árið 1901 og þorp tók að vaxa við víkina í kjölfar hafnarframkvæmda þar á vegum Ísland-Færeyjafélagsins árið 1908.

Verslunarstaður myndast í Sandgerði um

Verslunin Aldan við Tjarnargötu í Sandgerði.

leið og útgerð hófst þaðan á árunum 19071908. Gammur RE107, fyrsti vélbáturinn á Suðurnesjum kom til Sandgerðis árið 1907.

Loftur Loftsson verslunar- og útgerðarmaður frá Akranesi sá tækifæri í Sandgerði sem þá var þá lítil útgerðastöð. Árið 1913 selur Matthías Þórðarson Lofti aðstöðu sína í verstöðinni og hefst þar með stóruppbygging í Sandgerði með aðkomu fleiri verslunarmanna frá Akranesi. Timburhús, svokallað Loftshús í Sandgerði, verbúð og verslun brann árið 1952.

Axel Jónsson

var Jóhannes Eiríksson frá Hlíðarhúsum og pöntunarstjóri félagsins var Stefán Friðbjörnsson í Nesjum. Þann 6. ágúst 1937 sameinaðist félagið í eitt pöntunarfélag, KRON, Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis. Helsti hvatamaður og frumkvöðull þess var Hjörtur Helgason frá Melabergi í Sandgerði. Sandgerðisdeild KRON skildi síðan við aðalfélagið árið 1947 og varð sér kaupfélag. Hjörtur gerðist þá kaupfélagsstjóri og gegndi því starfi til ársins 1977, þegar Kaupfélag Suðurnesja yfirtók rekstur kaupfélags-

ins Ingólfs þann 1. nóvember það ár.

Var jafnframt stofnuð sérstök deild fyrir Sandgerði og Garð. Í stjórn hennar voru Maron Björnsson, Kristinn Lárusson og Ólafur Gunnlaugsson.

Axelsbúð Árið 1946 keypti Axel Jónsson verslun Sigurbjörns Stefánssonar í Sandgerði og rak þá verslun þar til hann lést, síðustu árin í félagi við Einar son sinn.

Auk síns fasta starfs gegndi Axel mörgum trúnaðarstörfum í Sandgerði, hafði t.d. á

Axel Jónsson hóf ungur verslunarstörf og vann við þau lengst af ævinnar.

Um fermingaraldur hóf hann að starfa hjá Böðvari Þorvaldssyni, sem rak verslun í meira en hálfa öld á Akranesi. Axel fluttist með Haraldi syni Böðvars til Sandgerðis um 1915. Fyrstu árin var hann aðeins á vertíðinni í Sandgerði, en aðra tíma ýmist á Akranesi eða Austfjörðum. Um 1920 flutti Axel með verslun Lofts Loftssonar til Sandgerðis og bjó þar óslitið síðan. Árið 1933 kom Axel aftur að verslun Haralds Böðvarssonar & Co í Sandgerði. Það ár gerðust Ólafur Jónsson og Sveinn Jónsson meðeigendur og stjórnendur Haraldar Böðvarssonar & Co. Axel gerðist meðstofnandi að h/f Miðnes 1941, er það félag keypti eignir H.B. & Co. í Sandgerði og var Axel einnig í stjórn þess fyrirtækis ásamt því að vera starfsmaður þess til ársins 1949.

Kaupfélagið Ingólfur í Sandgerði Pöntunarfélagið Ingólfur í Sandgerði var stofnað árið 1936. Formaður þess

Aldan bensínstöð.

FAXI 23

Viðskiptavinir Öldunnar í Sandgerði þegar gos fékkst einungis í gleri. hendi póstafgreiðslu, var í hreppsnefnd og skattanefnd í mörg ár, umboðsmaður Brunabótafélags Íslands og Happdrættis S.Í.B.S., fréttaritari RUV og Morgunblaðsins í fjölda ára. Kona Axels var Þorbjörg Einarsdóttir.

Börn þeirra voru Friðrikka Pálsdóttir (dóttir Þorbjargar), Jón sem síðar varð kaupmaður verslunarinnar Nonna & Bubba, Einar kaupmaður í Sandgerði, Gróa og Soffía.

Einar Axelsson Einar Axelsson tók að fullu við rekstri Axelsbúðar þegar faðir hans lést árið 1966.

Verslunin var opin alla daga langt fram eftir kvöldi og margir minnast Einars í Axelsbúð þar sem glymskrattinn ómaði og allt úði og grúði af fjölbreyttu vöruúrvali. Einar lést langt fyrir aldur fram, 43 ára. Hann var giftur Einarínu Sumarliðadóttur fæddri á Meiðastöðum í Garði. Börn Einars og Einarínu voru Tómasína, Þorbjörg, Óskar, Vilhelmína Þorgerður og Sumarliði. Einarína rak verslunina áfram með aðstoð elstu barna sinna. Óskar, sem hafði lært réttu handtökin af föður sínum Einari, aðstoðaði móður sína þá tólf ára gamall ásamt systrum sínum Þorbjörgu og Tómasínu þar til verslunin var seld árið 1971.

Jón Axelsson Jón Axelsson og Einar Axelsson voru tvíburar og mikils metnir kaupmenn í Sandgerði líkt faðir þeirra, Axel Jónsson í Axelsbúð.

Jón, eða Nonni eins og hann var alltaf kall24 FAXI

aður, vann meðal annars hjá Lofti Loftssyni og Haraldi Böðvarssyni í Sandgerði fyrstu starfsár sín. Árið 1944 opnaði Jón verslun Nonna & Bubba í Sandgerði ásamt meðeiganda sínum til 40 ára, Þorbirni Einarssyni úr Keflavík. Árið 1949 brann verslunarhús hf. Garðs, en í því húsi var verslun Nonna & Bubba, ásamt vörubirgðum og skrifstofu.

Tjón Nonna & Bubba var mikið, en fljótlega eftir brunann opnuðu þeir verslun sína í húsi sem margir muna eftir, húsið sem hf. Garður og Miðnes hf. létu byggja árið 1950 við Tjarnargötu í Sandgerði.

Nonni & Bubbi Árið 1952 opnuðu Nonni & Bubbi verslun í Keflavík undir sama nafni og sá Þorbjörn um þá verslun og Jón um verslunina í Sandgerði.

Verslun Nonna & Bubba í Sandgerði var seld árið 1974 og fluttist Jón þá til Keflavíkur og ráku þeir félagar verslun sína þar til áramóta ´81 / ´82.

Aldan Tvenn hjón, þau Gunnþórunn Gunnarsdóttir og Óli B. Bjarnason ásamt Lydíu Egilsdóttur og Birni Maronssyni, keyptu Axelsbúð á Tjarnargötu í Sandgerði af Einarínu og börnum hennar. Þau opnuðu verslunina aftur 22. nóvember 1971 undir nafninu Aldan.

Fyrstu árin var aðallega stílað inn á vörur fyrir sjómenn og verkafólk í fiskvinnslunni en brátt bættust við gjafavörur og fatnaður við allra hæfi. Guðjón Þorgils Kristjánsson sem

starfaði í mörg ár sem skólastjóri Sandgerðisskóla teiknaði einstakt merki Öldunnar.

Glymskrattinn úr Axelsbúð var enn á sínum stað og ört stækkandi verslunin iðaði af lífi langt fram eftir kvöldi, alla daga vikunnar. Árið 1973 keyptu Ölduhjónin Ólabúð að Strandgötu 11, af þeim hjónum Ólafi Erlingssyni og Sigríði Rósinkransdóttur. Tveimur árum síðar opnuðu þau síðan nýja smáverslun eða sjoppu og glæsilega bensínstöð við Strandgötu. Var það fyrsta bensínstöð landsins þar sem olíufélögin voru með sameiginlega stöð. Magnús Þórðarson sem hafði áður farið með bensínsölu Olís á Vörubílastöðinni í Sandgerði kom yfir til starfa á bensínstöðinni á Strandgötunni. Árið 1982 var gamla Axelsbúð rifin og opnað var í nýju húsi 2. desember sama ár. Mikil vinna var alla tíð lögð í verslanir Öldunnar, með löngum afgreiðslutíma, fjölbreyttu vöruúrvali og góðu starfsfólki sem starfaði mörg ár í verslununum. Verslun Öldunnar á Tjarnargötu lokaði árið 2000 og árið 2003 á Strandgötu.

Samantekt: Tanja Halla Önnudóttir safnvörður Byggðasafnsins á Garðskaga.

FAXI 25

Tindar Reykjaness

„Reykjanesið varð minn leikvöllur“

„Ég veit ekki alveg hvaðan þetta vondaverðursblæti kom“ 26 FAXI

Þ

ráinn Kolbeinsson ljósmyndari hefur getið sér gott orð að undanförnu bæði hér heima og út fyrir landsteinana og er óhætt að segja að hann hafi myndað Reykjanesið meira en margir.

Hann er sálfræðingur að mennt en uppgötvaði fljótlega að ljósmyndun ætti hjarta hans en þar sameinar hann bæði ástríðuna fyrir faginu og útivist í ægifagurri náttúru.

Reykjanesið var meðal fyrstu verkefna sem Þráinn tók sér fyrir hendur og nýverið var hleypt af stokkunum verkefninu Tindar Reykjaness sem hann vann í samstarfi við Reykjanes Geopark en þar eru teknar saman 13 gönguleiðir á Reykjanesinu.

Við tókum Þráinn tali og fengum að fræðast meira um ljósmyndarann og ævintýramanninn og eins þau tækifæri sem búa á Reykjanesi til útivistar. En fyrst lék okkur hugur að vita hvaðan pilturinn kemur. „Ég ólst upp á Seltjarnarnesi svo maður fékk sinn skerf af vindi eins og á Reykjanesi – ég meina golu,” segir Þráinn og brosir út í annað. „Þar æfði ég fótbolta og handbolta þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir móður minnar að koma mér í samkvæmisdans. Ég var orkumikill og gat verið uppátækjasamur svo ég held að mamma hafi verið að reyna að koma mér í öruggt umhverfi. Það gekk ekki betur en svo að eftir að ég hætti í handbolta fór ég að æfa íshokkí með tilheyrandi hnjaski og líkamsilm - henni til mikillar hamingju.“

Ferill í bardagaíþróttum Þráinn byrjaði að æfa júdó þegar hann var 19 ára en færði sig fljótlega yfir í Mjölni MMA þar sem hann æfði brasilískt Jiu Jitsu.

Hann segist hafa orðið heltekinn af íþróttinni og árið 2016 var hann kominn með svarta beltið en þá var leiðbeinandi hans enginn annar en Gunnar Nelson. Brasilískt Jiu Jitsu er uppgjafarglíma þar sem ýmist er keppt í eins konar júdógalla eða stuttbuxum og bol. Á hans tíu ára ferli varð hann margfaldurÍs-

Þráinn ásamt konu sinni Berglindi Önnu Magnúsdóttir lækni sem er úr Grindavík. Þar fæddist elda barn þeirra Þröstur sem er fimm ára og seinna bættist við Sóley þriggja ára og nýverið fögnuðu þau þriðja barninu. landsmeistari ásamt því að ferðast víða um heiminn þar sem hann keppti og stundaði æfingar. „Ég fékk þetta bara á heilann. Ég nýtti hverja einustu mínútu í mínum frítíma annað hvort í að æfa, hugsa um eða horfa á eitthvað sem tengdist uppgjafarglímu. Ég hélt meira að segja dagbók utan um allt sem ég lærði og alls konar pælingar. Þetta var hrikalega skemmtilegur tími og íþróttin sjálf frábær fyrir líkama og sál - nema kannski hné, háls, axlir og fingur og í rauninni öll liðamót bara,” segir Þráinn og hlær. „Þegar ég var rúmlega tvítugur fórum við Gunnar Nelson að leigja saman sitt hvort herbergið í hurðalausri íbúð á Bárugötunni en fyrir neðan okkur bjuggu stofnandi og þáverandi formaður Mjölnis og unnusta hans. Þetta Ljósmyndunin hefur leitt Þráinn á ævintýravarð fljótlega einhvers konar glímukommúna slóðir.

FAXI 27

og skemmtilegur reytingur af glímufólki sem staldraði þarna við um tíma. Í um tíu ár gerði ég lítið annað en að glíma og þjálfa þangað til ég áttaði mig á því að það væri mögulega sniðugt að hafa eitthvað í bakhöndinni þegar maður gæti ekki glímt lengur. Eins og í flestum íþróttum þá getur verið erfitt að lifa lengi á glímunni einni saman. Á þessum tímapunkti skráði ég mig í sálfræðinám við Háskóla Íslands með stefnuna á íþróttasálfræði.“

Ákvað að leggja allt undir Eftir fimm ára nám útskrifaðist Þráinn sem klínískur sálfræðingur árið 2016. Í kjölfarið bauðst honum vinna á fíknideild Landspítalans þar sem hann vann í eitt ár áður en hann færði sig yfir á einkastofu. Þar vann hann með börnum og unglingum í eitt ár áður en hann ákvað að leggja allt undir og gerast ljósmyndari þrátt fyrir að hafa engan bakgrunn sem slíkur. „Mér hefur alltaf fundist áhugavert hvernig við getum stjórnað líðan okkar í gegnum hugarfar og hegðun. Á lokaárinu mínu í klíníska náminu vann ég með frábæru fólki á fíknideild Landspítalans og bauðst vinna þar að námi loknu. Starfið var fjölbreytt og mér leið mjög vel þar en eftir tæpt ár fann ég að starfið sem slíkt var ekki að henta mér á þeim tímapunkti. Ég færði mig því yfir á Litlu Kvíðameðferðarstöðina þar sem ég vann með börnum og unglingum. Að ári liðnu var ég kominn að sömu niðurstöðu. Á báðum stöðum vann ég með frábæru fólki sem ég sakna enn þá en ég held ég hafi bara ekki verið tilbúinn í svona mikla skrifstofuvinnu – kannski seinna. Þegar ég lít aftur var ljósmyndabeygjan mjög áhugaverð og eitthvað sem ég hefði aldrei giskað á þegar ég var yngri. Pabbi var duglegur að taka myndir og hann hefur eflaust óvitandi sáð áhugafræi hjá mér. Það

28 FAXI

var svo á Landspítalanum að einn ráðgjafanna sem ég vann mikið með sannfærði mig um að kaupa gamla Olympus myndavél.

Hann hafði oft verið að sýna mér alls konar ljósmyndabúnað og flottar myndir sem hann hafði tekið og á endanum lét ég undan. Áður en ég vissi af var ég kominn með sömu þráhyggju fyrir ljósmyndun og ég hafði haft fyrir glímu – ég gerði ekki annað en að taka myndir eða vinna myndir. Á þessum tímapunkti datt mér þó ekki í hug að ég gæti unnið við ævintýra- og landslagsljósmyndun og það var ekki fyrr en rúmu ári síðar sem ég tók stökkið, hætti á einkastofunni og fór á fullt í þetta. Boltinn hefur rúllað jafnt og þétt síðan en þetta hefur verið ótrúlega mikil en skemmtileg vinna.“

Reykjanesið var ekkert nema flugvöllur og hraun fyrir mér Kynni Þráins af Reykjanesinu hófust árið 2017 þegar hann flutti þangað ásamt konu sinni Berglindi Önnu Magnúsdóttur sem er uppalin þar. Þar fæddist elsta barnið þeirra Þröstur sem er fimm ára og seinna bættist við Sóley þriggja ára og nýverið fögnuðu þau þriðja barninu, ónefndri dömu. Þegar hann flutti til Grindavíkur vissi hann lítið um skagann sem þó var svo stutt frá höfuðborginni. „Það er hálf vandræðalegt að segja frá því, en fyrir það var Reykjanesið ekkert nema flugvöllur og hraun fyrir mér. Ég hafði bara ekkert ferðast um það. Ári eftir að við fluttum eignuðumst við fyrsta barnið okkar, Þröst. Þresti fannst ekki gaman að sofa. Til að halda geðheilsu allra á floti var ekkert annað í stöðunni en að minnka ljósmynda-radíusinn og fara einungis í styttri ferðir. Þannig varð Reykjanesið minn aðal leikvöllur í um tvö ár. Fyrst leið mér eins og ég þyrfti að sætta mig við þetta en fljótlega áttaði ég mig á

því að við bjuggum á algjörri perlu sem hefði bara verið svona lítið mynduð. Ég fór að glugga í gamlar ljósmyndabækur og skoðaði alls konar kort til að finna áhugaverða staði. Við tók ótrúlega skemmtilegur tími þar sem ég var alltaf að mynda og

„Það sem heillaði mig sérstaklega var einhver kraftur í veðrinu og náttúrunni – þetta er mjög hrátt landsvæði.“

uppgötva eitthvað nýtt. Grasið er ekkert alltaf grænna hinum megin - reyndar á það örugglega við um Reykjanesið, ekki mikið um gras þar. Það vantar einhverja hraunútgáfu af þessu máltæki.”

Hvað var það helst sem kom þér á óvart? „Í rauninni bara allt sem var ekki hraun og flugvöllur,” segir Þráinn og brosir. „Ég hafði ekki hugmynd um öll jarðhitasvæðin á

Reykjanesi, öll skemmtilegu fjöllin, gígana, mögnuðu strandlengjurnar og einn daginn rambaði ég meira að segja á foss sem rennur þar beint út í sjó. Svo það var bara fjölbreytileikinn sem kom mér á óvart og hvað Reykjanesið hafði verið lítið myndað fram

FAXI 29

að þessu. Það sem heillaði mig sérstaklega var einhver kraftur í veðrinu og náttúrunni – þetta er mjög hrátt landsvæði.

Sumir vilja meina að það sé engin náttúra á Reykjanesi, hverju svarar þú því? „Fyrir mér er Reykjanes í alvörunni einn náttúrulegasti staður á landinu. Maður byrjar kannski seint að rækta tómata og mangó þar og vissulega hefur hluti náttúrunnar þar verið virkjaður og ákveðin uppbygging á nokkrum ferðamannastöðum en þrátt fyrir það er Reykjanesið að megninu til ósnortið og einn besti staður sem ég veit til að ferðast um og líða eins og maður sé einn í heiminum. Meira að segja eru flestar gönguleiðirnar meira og minna óstikaðar. Þannig að ég veit ekki hvaða náttúru fólk er að leita að ef það finnur hana ekki á Reykjanesi. Það væru kannski helst jöklar og íshellar, sem voru víst á Reykjanesi einhvern tímann, en við fáum bara eldgos í staðinn.”

Mér skilst að þér finnist skemmtilegast að upplifa náttúruna í leiðinlegu veðri.

Hvað er það? „Þó mér finnist mjög gott að vera úti í góðu veðri og njóta með vinum og fjölskyldu þá get ég fljótt orðið eirðarlaus. Ég veit ekki alveg hvaðan þetta vondaverðursblæti kom en ég held að eftir að ég fullorðnaðist hafi ég óvart fjarlægst náttúruna meira en góðu hófi gegnir. Þegar maður var yngri var maður miklu oftar úti að brasa í alls konar veðri. Svo allt í einu hætti maður því. Eftir að ég byrjaði að mynda komst ég fljótt að því að mér finnst ljósmyndir sem teknar eru í slæmu veðri töluvert áhugaverðari en þær sem eru teknar í góðu veðri. Það er auðvitað vesen að mynda í roki og rigningu en það er alltaf þess virði þegar maður skoðar myndirnar eftir á. Þegar ég fór að fara meira og meira út í slæmu veðri fór ég líka að átta mig á því hvað mér leið vel að vera úti í svona veðri, óháð ljósmynduninni – og í rauninni bara betur eftir því sem veðrið var verra. Ég lifna einhvern veginn við og verð spenntur á mjög jákvæðan hátt. Ég hef oftar en einu sinni og oftar en tvisvar gleðigrátið við það að vera úti í einhverju rugli. Kannski þýðir það bara að ég er í svo miklu andlegu ójafnvægi að það þurfi ekki nema smá golu og rigningu til að græta mig. Ég ætti kannski að kíkja til sálfræðings.”

Má ekki segja að náttúran sé góð fyrir sálina? „Ef ég klæði mig í rúllukragann og set á mig sálfræðigleraugun þá er svarið augljóst.

Rannsóknir hafa sýnt fram á ótvíræð jákvæð áhrif þess að vera úti. Hreyfing, sólarljós og jarðtenging virðist ekki vera einhver „hippaþvæla“ eins og ég hélt sjálfur lengi vel.

Ef ég fer svo úr rúllukraganum þá finnst mér pælingarnar verða enn áhugaverðari. Ég hef mjög gaman að þróunarfræðilegri nálgun á allt og ekkert og ég trúi því fastlega að við séum gerð til að eyða tíma úti í náttúrunni, 30 FAXI

takast á við áskoranir í henni, verða kalt, verða heitt, verða skítug og svo framvegis. Það sést best á börnum. Þeim líður sjaldnast betur en þegar þau fá bara að vera frjáls úti að brasa og prófa hluti. Á hinn bóginn, allavega þegar kemur að mínum börnum, þá eru þau sjaldan jafn ómöguleg og þegar þau eru búin að vera lengi inni. Ég held að við gætum bætt mjög margt í okkar samfélagi ef fólk eyddi meiri tíma úti í náttúrunni. Hlutirnir fara tímabundið í annað samhengi og því meiri tíma sem maður eyðir þar því meira áttar maður sig á því hvað við þurfum raunverulega lítið. Nægjusemi og útsjónarsemi eru tveir mannkostir sem ég held að maður geti aldrei haft of mikið af. Að eyða frekar tveimur vikum með fjölskyldunni úti í sveit heldur en að kaupa tvöfaldan tungusófa eða uppstillidót í barnaherbergið mun alltaf vera þess virði, með fullri virðingu fyrir herra og frú Iittala og Kay Bojesen apanum.”

Hvernig byrjaði samstarfið við Reykjanes Geopark og hver eru helstu verkefni sem þú hefur unnið fyrir Reykjanesið? „Fyrsta árið eftir að ég byrjaði að mynda eyddi ég miklum tíma á Reykjanesi og

„Eftir að ég byrjaði að mynda komst ég fljótt að því að mér finnst ljósmyndir sem teknar eru í slæmu veðri töluvert áhugaverðari en þær sem eru teknar í góðu veðri. Það er auðvitað vesen að mynda í roki og rigningu en það er alltaf þess virði þegar maður skoðar myndirnar eftir á.“

var duglegur að deila myndum þaðan á samfélagsmiðla. Fljótlega byrjaði samtal milli mín og Markaðsstofu Reykjaness og Reykjanes Geopark og mér bauðst að taka þátt í ljósmyndabók um Reykjanes sem þau voru að vinna að á þeim tíma. Það fór þannig að ég endaði á að taka næstum allar myndirnar í bókinni sem var miklu stærra verkefni en ég hafði reynslu af og mikill skóli fyrir mig. Ég er ennþá í dag ótrúlega stoltur af þessari bók og hefði mjög gaman að því að vinna að svipuðu verkefni aftur.

Síðan þá hef ég reglulega unnið bæði með Reykjanes Geopark og Markaðsstofunni að hinum ýmsu markaðsmálum á svæðinu. Það sem mér þykir hvað mest vænt um af þeim er verkefni sem ég vann í tengslum við gönguleiðir á Reykjanesi sem við kölluðum Tinda Reykjaness.”

Tindar Reykjanes - það var þín hugmynd, hvernig þróaðist það verkefni áfram og hver er staðan á því í dag? „Þegar ég hafði áttað mig á möguleikum Reykjaness til útivistar og hvað það vantaði miklar upplýsingar datt mér í hug að það gæti verið gaman að mynda valdar leiðir

„Ég hef oftar en einu sinni og oftar en tvisvar gleðigrátið við það að vera úti í einhverju rugli.“ og búa til aðgengilegar upplýsingar um þær. Fyrir valinu urðu 13 hæstu punktar Reykjaness og verkefnið fékk því vinnuheitið Tindar Reykjaness. Þrátt fyrir að verkefninu sé formlega lokið þá verður þetta fyrir mér einhvers konar eilífðarverkefni, sem ég er bara fastur með að eigin vali.

Annað sem gerði það skemmtilegt var að í miðjum tökum byrjaði gosið við Fagradalsfjall. Það breytti auðvitað landslagi þessa svæðis heilmikið. Ég hafði verið að mynda þarna nokkrum vikum áður svo við fórum nokkrar viðbótarferðir til að fanga tindana þarna ásamt nýjustu viðbótinni. Ég er með margar hugmyndir sem snúa að því að vekja athygli á og hvetja til útivistar á Reykjanesi. En góðir hlutir gerast hægt og sérstaklega þegar kemur að náttúrunni. Það græðir enginn á því að einhver staður verði heitasti Instagram staðurinn á einni nóttu. Náttúran fer illa, uppbygging verður oft meiri og upplifun fólks síðri. Þess vegna finnst mér lang gáfulegast að byggja svona svæði hægt og rólega upp. Að því sögðu hvet ég reyndar alla og ömmur þeirra til að kíkja á Tinda Reykjaness, velja sér gönguleið og skella sér út um næstu helgi.”

Hvaða stóru verkefnum ert þú að vinna að um þessar mundir og hvernig lítur framtíðin út?

„Fyrr á árinu fór ég til Baffinslands í Núnavút í Kanada að mynda ísbirni og er núna að vinna í stuttmynd um þá ferð. Þar gistum við úti á ísnum í tæpa viku á meðan við ferðuðumst um svæðið í leit að björnum. Þetta var mögnuð ferð og áhugaverð upplifun að fá smá innsýn í líf innfæddra þarna. Ég vann einnig skemmtilegt verkefni um íslenskan æðabónda fyrir fatamerkið Härkila og Icelandic Eider þar sem ég bjó til stutt myndband þar sem við fórum yfir fjölskyldusögu þessa tiltekna verndarsvæðis og náttúrulegt samstarf fólksins og fuglanna.

Svo hef ég líka verið að vinna að spennandi verkefni með markaðsstofum Suðurlands og Reykjaness þar sem við erum að búa til markaðsefni fyrir nýja ferðamannaleið, Eldfjallaleiðina. Þar er markmiðið að hjálpa ferðamönnum að sjá allt sem þessi svæði hafa upp á að bjóða, ekki bara vinsælustu perlurnar. Annar draumur sem er einnig að verða að veruleika er að ég er að koma mér upp vinnurými og stúdíói sem ætti að vera orðið fullgert í byrjun 2024. Það var hætt að vera vinsælt að taka íbúðina undir hvert einasta verkefni svo þetta kemur vonandi til með að létta aðeins á heimilislífinu. Það verður líklega pláss fyrir 3-4 þarna svo ef einhvern skapandi einstakling vantar skemmtilegt vinnurými þá er sjálfsagt að bjalla í mig. Öll list getur orðið einmanaleg

og það er ótrúlegt hvað getur gerst þegar nokkrir skapandi einstaklingar koma saman.

Hverjir eru uppáhaldsstaðir þínir á Reykjanesinu? „Úff, ég vissi að þessi spurning kæmi og ég á alltaf jafn erfitt með að svara henni. Það er líka alltaf að breytast. Ef ég ætti að segja topp þrír núna þá er það Sveifluhálsinn við Kleifarvatn, Sogin, ásamt tindunum og vötnunum þar í kring, og Vigdísarvellir.

Tindarnir meðfram Kleifarvatni bjóða upp á endalausa göngumöguleika og auðvelt að tengja þá saman ef maður vill lengri göngur. Þaðan er útsýnið líka frábært í allar áttir, annars vegar yfir Kleifarvatn og hins vegar í átt að Sogunum. Sogin og umhverfið þar í kring er algjört draumasvæði. Þar eru magnaðir litir, nokkrir skemmtilegir tindar og þrjú falleg vötn og því endalaust hægt að gleyma sér þar. Svo set ég Vigdísarvelli þarna líka hreinlega af því ég hef svo sjaldan keyrt þá en þeir liggja á milli þessara tveggja svæði. Ég nota Google Maps mikið til að finna áhugaverða staði og er búinn að merkja svo marga þarna að það er klárlega kominn tími fyrir mig að skoða Vigdísarvellina betur.”

Að sögn Þráins er úr mörgu að velja þegar kemur að áhugaverðum gönguleiðum

FAXI 31

„En þrátt fyrir það er Reykjanesið að megninu til ósnortið og einn besti staður sem ég veit til að ferðast um og líða eins og maður sé einn í heiminum.“ á Reykjanesi en Þorbjörn, Keilir og Sogin væru góðu byrjun. „Þetta eru allt fjölskylduvænar göngur en líka fínustu æfingar fyrir þá sem vilja svitna aðeins. Leiðirnar eru ekki flóknar en gefa manni samt góða innsýn og yfirlit yfir hálendi Reykjaness.

Fjallið Þorbjörn er auðvitað stolt Grindvíkinga og kom mér virkilega á óvart þegar ég fór þar upp fyrst. Það er staðsett ofan á misgengissprungum og hafa sprunguhreyfingar myndað sigdal og hamragjá. Gjáin kallast Þjófagjá og er gaman að brölta í gegnum hana, svo má sjá uppi á Þorbirni ummerki og leifar frá seinni heimsstyrjöldinni en Bandaríkjamenn settu upp bækistöð þar. Að mínu mati er Keilir svo eitt af þessum fjöllum sem allir verða að fara upp á. Við höfum öll séð það á leiðinni til og frá flugvellinum og útsýnið af toppnum er frábært. Þó það sé ekki nema bara til að geta montað sig, bent og sagt „sjáðu tindinn, þarna fór ég.“ Sogin eru svo svæði sem fá alla til að gapa. Ég veit ekki um eina manneskju sem fer þangað og er ekki hissa á því að svona svæði sé í klukkutíma fjarlægð frá höfuðborginni.

Nú svo mæli ég auðvitað með Fagradalsfjalli, Langahrygg og Stóra-Hrúti fyrir þá sem eiga enn þá eftir að skoða gossvæðið. Þetta er svæði sem gæti breyst mikið á næstu áratugum og ég held það gæti verið gaman að fara þarna reglulega og upplifa breytingarnar í beinni.”

Dagný Maggýjar 32 FAXI

FAXI 33

Góðar sögur síðan 2016 Um leið og við óskum íbúum Suðurnesja gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári heitum við því að halda áfram að segja góðar sögur af hinu ægifagra Reykjanesi. Af nógu er að taka.

34 FAXI

Kveðja frá Faxafélögum

Ellert Eiríksson Fœddur 1. maí árið 1938 - Dáinn 12. nóvember 2023 Ellert Eiríksson var síðasti bæjarstjóri Keflavíkur og fyrsti bæjarstjóri Reykjanesbæjar.

Hann markaði djúp spor í mótun samfélagsins hér á svæðinu. Ellert ólst upp í Grindavík til þriggja ára aldurs en flutti þá til Keflavíkur ásamt móður sinni.

Eftir gagnfræðapróf vann Ellert sem hafnarverkamaður við uppskipun. Eitt sumarið vann hann við uppskipun á sementi en þá komu þúsundir tonna í hverri viku að utan sem fór í að steypa flugbrautirnar á vellinum. Hann hóf störf hjá Keflavíkurbæ fjórtán ára gamall sem flokksstjóri í unglingavinnu. Hann gerðist síðan messagutti á fraktskipi í nokkur ár. Etir að heim var komið gerðist hann barþjónn í Fríhöfninni í gömlu flugstöðinni í tvö ár en sneri síðar aftur til starfa hjá Keflavíkurbæ sem verkamaður við að grafa skurði fyrir nýtt íbúðarhverfi í bæjarfélaginu. Hann vann sig upp úr skurðinum í stöðu verkstjóra og gegndi síðan stöðu yfirverkstjóra í átján ár.

Ellert vann við að leggja bundið slitlag á flugbrautir í Minnesota í Bandaríkjunum þar sem hann öðlaðist reynslu sem átti eftir að reynast honum vel í uppbyggingu hér heima. Það átti síðar eftir að koma vel í ljós en hann tók m.a. þátt í að malbika Reykjanesbrautina. Hann gerðist sveitarstjóri í Gerðahreppi í átta ár og varaslökkviliðsstjóri hjá Brunavörnum Suðurnesja. Hann var kosinn varaþingmaður Reyknesinga frá 1987 - 1990 en sama ár varð hann síðasti bæjarstjóri Keflavíkurbæjar 1990 og síðan fyrsti bæjarstjóri Reykjanesbæjar frá 1994 – 2002.

Sem bæjarstjóri var Ellert bæði útsjónarsamur og framtakssamur. Hann var alþýðlegur, duglegur og heiðarlegur. Hann vildi vinna að hag bæjarbúa og nýta sjóði bæjarfélagsins á sem bestan máta en hann lét líka verkin tala. Reynsla Ellerts af bundnu slitlagi leiddi til þess að langflestar götur í bænum voru malbikaðar sem ekki var vanþörf á. Bærinn fjárfesti m.a. í malbikunarvélum. Rekstur grunnskóla var færður frá ríki til sveitarfélaga árið 1996. Rekstur þeirra og einsetning var eitt af stóru málunum sem Ellert þurfti að takast á við. Það þurfti að byggja nýjan skóla, stækka og byggja við aðra og laga vinnuaðstöðu kennara ásamt mörgu öðru. Fyrsta knattspyrnuhús landsins, Reykjaneshöllin, var síðan opnuð árið 2000. En því má ekki gleyma að eitt af stærri hlutverkum bæjarstjórans á

þessum árum voru samskiptin við Varnarliðið sem var stærsti atvinnuveitandi svæðisins og skapaði miklar tekjur fyrir sveitarfélagið.

Ellert var skipaður af Jóhönnu Sigurðardóttur félagsmálaráðherra í sérstaka samráðsnefnd um sameiningarmál sveitarfélaga 1993 sem vann að því að fækka sveitarfélögum sem voru þá 211 talsins. Miklar umræður og viðræður um sameiningu sveitarfélaga leiddu síðan til þess að Keflavík, Njarðvík og Hafnir sameinuðust í Reykjanesbæ þann 11. júní 1994. Þar var Ellert í fararbroddi en nafnamálið varð að stórmáli og gerði hreinlega allt vitlaust eins og bæjarstjórinn sagði sjálfur. Sameiningin var klárlega eitt stærsta málið sem Ellert kom að á ferli sínum sem bæjarstjóri og sveitarstjórnarmaður.

Reyndist það farsælt spor í rétta átt.

Ellert var flokksbundinn sjálfstæðismaður alla tíð. Hann var formaður kjördæmisráðs á Reykjanesi og formaður fulltrúaráðsins í Keflavík. Hann var einnig leiðbeinandi á stjórnunarnámskeiðum JC-hreyfingarinnar. Hann átti einnig sæti í fjölmörgum stjórnum og ráðum eins og t.d. Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum (MSS), Isavia áður FLE (Flugstöð Leifs Eiríkssonar) og Fríhafnarinnar.

Ellert var með próf upp á vasann úr skóla lífsins, hokinn af reynslu bæði úr atvinnulífinu og virkri þátttöku í félagsstörfum. Hann var tíður gestur síðustu ár á Laugardagsfundum sjálfstæðismanna á Kaffi DUUS. Honum var sérstaklega umhugað um frelsi einstaklingsins til orða og athafna og jafnrétti til tækifæra. Reynsla hans og þekking reyndist oft afar vel í umræðum fundarmanna. Ellert var gerður að fyrsta heiðursborgara Reykjanesbæjar á 500. fundi bæjarstjórnar Reykjanesbæjar þann 17. maí 2016 fyrir vel unnin störf í þágu íbúa Keflavíkur og síðar Reykjanesbæjar. Sporin sem Ellert skilur eftir sig í samfélagi okkar eru spor uppbyggingar og vaxtar.

Við Faxafélagar færum fjölskyldu Ellerts Eiríkssonar okkar innilegustu samúðarkveðjur.

Fh. Faxafélaga Ríkharður Ibsen Formaður Faxa

FAXI 35

Hin eftirsótta Súla og ungar hennar

Dagný Maggýjar:

Landnám eyðieyjunnar

Eldeyjar -gúanó, fugl og selveiðar

E

ldey var lengi eftirsótt

matarkista og ofurhugum áskorun en þar má finna mestu varpstöðvar súlunnar í Evrópu og þar var síðasta athvarf geirfuglsins. Margir vildu nýta sér þau hlunnindi sem þessi eyja út af Reykjanesi gaf þótt það hafi verið bundið miklum erfiðleikum að komast að henni enda rís hún um 70 metra upp úr sjó, þverhnípt og illkleif á alla vegu. Ekki skiluðu þær tilraunir allar árangri en deilt var um eignarhald á eynni sem lengi vel var utan landhelgi Íslands og heyrði því undir Danakonung en Danir kölluðu eyjuna Melsakken eða Mjölsekkinn vegna lögunar hennar og litar.

36 FAXI

Hjalti Jónsson skipstjóri varð þekktastur fyrir að klífa Eldey ásamt Ágústi og Stefáni Gíslasonum og fékk viðurnefnið Eldeyjar Hjalti.

Reistum vér þar hið danska flagg

Leiðin upp! Leiðangursmenn í bjarginu að fást við stigann góða, en aðrir bíða átekta í skúta nokkru neðar. um vér 30 þ.m til eyjarinnar og heppnaðist þá þremur bjargmönnum úr Vestmannaeyjum að ná uppgöngu í eyjuna og leggja veg upp með þeim hætti að leggja gadda í bergið svo hægara er og hættuminna að komast upp aftur. Reistum vér þar hið danska flagg.

Eldey Íbúar í Hafnahreppi höfðu lengi vel nýtt sér það sem eyjan gaf og sótt þar bæði egg og veitt fugl. Þann 2. júní 1894 gerði nýtt félag tilkall til „eyðieyjunnar Eldeyjar” eins og hún er nefnd í bréfi félagsins til Landsstjórnar Íslands.

Sigfús Eymundsson bóksali í Reykjavík ritaði bréfið fyrir hönd félagsins, sem bæði var á íslensku og dönsku, en félagar voru auk hans Jón Magnússon bæjarfógeti, Hjalti Jónsson skipstjóri í Reykjavík, Jes A. Gíslason og bræðurnir Ágúst og Stefán Gíslason í Vestmannaeyjum.

Í bréfinu segir m.a.: „Eins og yður háttvirta herra og landshöfðingia er kunnugt liggur sker nokkurt suðvestur af Íslandi sem kallað er Eldey (af Dönum Melsekken). Sker þetta er klettur þverhníptur í sjó niður ca 220 fet á hæð og verpir mikill fugl í eynni, hafsúla og svartfugl. Eftir því sem kunnugt er hefur eyjan aldrei verið notuð af neinum þó að bæði innlendir og útlendir hafi stundum komist upp á stall nokkuð neðarlega í berginu og haft með sér egg og þvíumlíkt. Fór-

Fram kemur í bréfinu að þótt það sé miklum erfiðleikum bundið að komast að eynni og dýrt að koma við þeim búnaði sem nauðsynlegur sé til þess að hægt sé að hafa not af þeim hafi félagið þó áformað að nota hana vegna gnægðar fugla og stefndi það að því að koma upp búnaði þá um sumarið.

Gerði félagið tilkall til eyjarinnar en til vara var sett fram krafa um einkarétt í minnst 50 ár vegna hins mikla kostnaðar. Óskum vér eftir því að auglýsa einkarétt félagsins á afnotum af eyjunni, að hafa numið eyjuna og leggja bann við því að aðrir noti eyjuna.

Ekki er vitað um aldur Eldeyjar en skv. ferðabók þeirra Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar mátti sjá merki um mikla nagla í berginu þar sem stigar hafa verið festir og er yfirlýsing þeirra félaga því ekki rétt. Þá var Eldey á siglingaleið og fiskislóðum og munu erlendir sjómenn þ. á.m. franskir hafa náð úr henni eggjum og fugli við syllu út undan eyjunni sem auðvelt var að komast að.

Svar barst frá Landshöfðingja Íslands þann 4. júní sama ár þar sem hann sér ekkert því til fyrirstöðu að fyrirtækið fá einkarétt á nýtingu eyjarinnar en skýtur málinu þó til ráðgjafar áður en endanleg ákvörðun verði tekin.

Málinu er vísað til amtmanna í Suður- og Vesturamti og leitað er eftir áliti frá hreppsnefnd Hafnahrepps og Grindavíkurhrepps

FAXI 37

Eldeyjarfararnir 1982. Standandi frá vinstri: Örn Harðarson, Jón Arason, Páll Reynisson, Haraldur Geir Johnsen, Olgeir Sigmarsson, Valur Andersen, Árni Johnsen, Hörður Guðjónsson, Trausti fuglamerkingamaður, Hjálmar R. Bárðarson og Sigurður Sigurbergsson (Siggi minkur).

Sitjandi frá vinstri: Halldóra Filippusdóttir, Hlöðver Johnsen, Þorkell Húnbogason, Ragnar Jónsson, Páll Steingrímsson og Hörður Hilmisson.

Myndina tók Ragnar Axelsson, ljósmyndari Morgunblaðsins. um tilkall til eyjarinnar eða notkun á henni.

Er sýslumanni í Gullbringu- og Kjósarsýslu falið að taka saman andsvör og koma með tillögur. Þar kemur fram að Grindavíkurhreppur hafi ekki nota eyjuna en Hafnahreppur sendi yfirlit þann 16. október sama ár þar sem fram kom hverjir hefðu notað hana en undir bréfið rita Halldór Sigurðsson, Ólafur Ketilsson og Ketill Ketilsson. Þar tilnefna þeir lögsagnaog lögréttumanninn Hákon Vilhjálmsson frá Kirkjuvogi 1752-1821 en eftir hans dag héldust ferðir í eyjuna af þáverandi hreppstjóra Halldóri Gunnarssyni í Kirkjuvogi sem lést árið 1830. Að honum gengnum stýrðu ferðum þangað „merkismennirnir” Brandur Guðmundsson hreppstjóri frá Kirkjuvogi og Ketill Jónsson frá Kotvogi sem létust 1845 og 1869. Síðastur af þeim mönnum er höfðu Eldey til afnota er talinn vera Vilhjálmur Hákonarson er lést 1871.

Síðustu geirfuglarnir Af núlifandi mönnum er brúkað hafa Eldey til afnota getur hreppsnefndin ekki gefið nákvæmari skýrslur um en hún áður hefur gjört en bætir nefndin því við að Ketill Ketilsson sem um langan tíma fór til Eldeyjar flutti árið 1841 tvo þá seinustu geirfugla er menn hafa sögur af að náðst hafi við strendur Íslands.

Taldi hreppsnefndin sig hafa gefið nægar upplýsingar til þess að helga sér allt undirlendi Eldeyjar ásamt neðstu fjöllum og 38 FAXI

svokölluðum selatanga vestanundir eyjunni.

Eyjan hafi verið notuð af Hafnahreppsmönnum þótt engin skrif fyrirfinnist um það hverjir hafi brúkað eyjuna fyrst til afnota. Telja Hafnamenn því að þeir hafi fyrstir numið land í Eldey.

Lýsum vér því hér með yfir að við fyrstir helgum oss landnám áðurnefnd svæði Eldeyjar. Í áliti sýslumanns kemur fram að engum vafa sé undirorpið að Hafnarmenn hafi langalengi farið um Eldey og hagnýtt hana sem eign sína óátalið af öllum. Er það sent amtsmanni yfir Suður- og Vesturamti.

Magnús Stephensen landshöfðinginn yfir Íslandi sendi ummæli og álit sýslunefndarinnar til Sigfúsar Eymundssonar bókasala og félaga hans þann 19. nóvember 1895 og gaf þeim kost á því að kynna sér efnið og koma með andmæli.

Danir gefa eftir rétt til Eldeyjar Erindi bóksalans og félaga var jafnframt sent dönskum yfirvöldum sem varð til þess að bréf barst frá ráðherra M. Nellemann sem tilkynnti að eyjan muni framvegis heyra til landsins og undir Gullbringu- og Kjósarsýslu.

Lítið virðist ganga í málinu næstu árin en í bréfi til sýslumanns kvartar Sigfús bóksali yfir því að aðrir séu að nota tækin í eyjunni sem þeir félagar hafi sett upp með miklum tilkostnaði og þeir ekki fengið þakkir eða gjald fyrir og standi tekjur þeirra af fuglaveið-

um langt undir þeim kostnaði. Má því áætla að þeir hafi nýtt sér hlunnindi eyjarinnar þrátt fyrir að landnám þeirra hafi ekki verið viðurkennd af íslenskum stjórnvöldum.

Hér eiga þeir félagar við danska kaupmanninn Hr. L. Gram sem leigt hafði Eldey til þess að rannsaka hvort í jarðvegi eyjarinnar væri gúanó og ef svo væri að undirbúa útflutning og hagnýta sér nefnda áburðartegund. Samningurinn var gerður árið 1904 til 33 ára. Skyldi kaupmaðurinn greiða 1000 krónur árlega fyrir réttinn meðan á rannsókn stæði en 2000 krónur eftir að farið yrði að flytja úr eyjunni áburð. Að auki yrði greitt 25 aura gjald af hverjum 100 pundum sem flutt yrðu út.

Lítið varð af þessum áformum þar sem kaupmaðurinn lést stuttu síðar og hófust þá bréfaskriftir milli Íslands og ekkjufrú hans Ellu Gram þar sem hún óskaði eftir að slíta samningnum. En fyrstu þrjú ár hans voru ekki uppsegjanleg og greiddi hún því til ríkissjóðs leigutekjur af eyjunni til ársins 1907.

Lítið varð þó af gúanótekjum.

Bóksalinn og félagar gera kröfu um afnot af eyjunni leigulaust alla tíð og ítreka erindið sitt árið 1908 þar sem þeir gera aftur tilkall til eyjarinnar til eggjatöku og fuglaveiði en að öðru leyti geti ríkið selt aðgang að fuglaskít ef leigjendur skemmi ekki áhöld þeirra eða trufli fuglaveiði eða eggjatöku. Þann 26. nóvember 1908 sendir Stjórnarráð Íslands Sigfúsi Eymundssyni og félagi bréf þar

sem þeim er gefinn kostur á að taka Eldey til leigu til fuglaveiða og eggjatöku með vissum skilyrðum sem þeir þiggja.

Hafði því sama ár borist beiðni frá Sigurði Ólafssyni sem óskaði eftir leyfi til þess að fara til eyjunnar til fuglaveiða ef veður leyfði.

Hafði hann að eigin sögn farið nokkrum árum áður í eyjuna með leyfi Hjalta Jónssonar skipstjóra. Ekki er hægt að sjá hvort leyfið

hafi verið veitt en Hjalti var hluti af Eldeyjarfélaginu sem sótti stíft eftir afnotum af Eldey með bóksalann í framlínunni og því er mögulegt að þeir hafi haft not af eyjunni eða haft einhvern umráðarétt yfir henni áður en til samnings kom en Hjalti framleigir samning um gúanótekju frá 1909. Í febrúar árið 1909 er gerður samningur við félagið um leigu á Eldey til fuglaveiði

FAXI 39

Árið 1940 var Eldey friðuð og þar með lauk veiði og eggjatöku í eyjunni

og eggjatöku Samningurinn er gerður til 30 ára og er gúanótekja þar bönnuð á meðan á eggjatöku stendur og greiða þarf fyrir afnot af búnaði sem settur var upp í eyjuna 25 krónur á ári. Samningurinn er gerður við Sigfús Eymundsson bóksala, Jón Magnússon bæjarfógeta og Hjalta Jónsson skipstjóra öllum í Reykjavík og Jes A. Gíslason, Ágúst Gíslason og Stefán Gíslason í Vestmannaeyjum.

Gúanótekja Fleiri gerðu tilraun til þess að nýta sér gúanóið í Eldey og bárust ríkissjóði tvö tilboð í leigu á eyjunni. Annar þeirra áhugasömu var Magnús Blöndal en gerður var samningur við Lárus Fjeldsted og Hannes Hansson þann 30. maí 1911 með rétti til að framlengja leiguna eftir 2 ár í 8 ár. Leiga var 200 krónur á ári meðan á rannsókn stóð en myndi hún hækka þegar útflutningur hæfist.

Ekki virðist verkið hafa gengið vel en félagarnir óska ítrekað eftir ívilnun frá landsstjórn á leiguverði næstu ár þar sem þeim hafi ekki tekist að notfæra sér samninginn.

Reynsla okkar á hinum liðnu árum hefur verið sú að mjög miklir erfiðleikar eru á því að gera samning þennan arðbæran og höfum við þó lagt í nokkurn kostnað til þess að ná sýnishornum og fl. Auk þess sem við höfum greitt í leigu kr. 1.200.

Við erum þó ekki alveg vonlausir um að geta að minnsta kosti haft útlagða peninga upp úr samningum en eins og kringumstæður eru nú er ekkert hægt að gera fyrst um sinn til þess að hrinda málinu áfram.

40 FAXI

Óstöðug veðrátta hafði áhrif og því erfitt að ná sýnishornum og vísa þeir félagar til fyrri leigutaka hr. Gram sem hafi varið mörgum þúsundum króna í þetta „experiment”.

Okkur virðist að þessi tilraun okkar sé eins mikið í þágu landssjóðs þar sem leigan af gúanó tekjunni færist upp í kr. 2000 ef við getum hagnýtt okkur rjéttinn, auk þess má ganga út frá því, verði um framleigu að ræða að ýmsar umbætur verði gerðar á eynni til þess að koma í veg fyrir að gúanóið renni burt, en með því er sjéð um það að eyjan verði ábyggileg tekjugrein fyrir landssjóðinn framvegis.

Selveiði En það eru fleiri not af Eldey og árið 1914 gerir ríkið samning við Kjarval um selveiði í eynni fyrir 10 krónur á ári. Samningurinn var gerður til 10 ára en að þeim tíma liðnum sagði Kjarval samningnum upp og segist engan sel hafa fengið.

Lítið er að frétta af nýtingu Eldeyjar næstu árin en næsti samningur sem finnst um leigu á eyjunni er gerður um fuglaveiði og eggjatöku og undirritaður árið 1937 en tók hann ekki gildi fyrr en 1. janúar 1939. Undir hann rita frú Þóra Magnússon, Hjalti Jónsson, Jes A. Gíslason og Stefán Gíslason er áður höfðu haft slíkan samning um afnot. Samningurinn er svo framseldur til Hreggviðs Bergmann og Finnboga Guðmundssonar í Keflavík en hann var gerður til 40 ára. Kaupverð var 3.500 krónur og er leigutökum gert að greiða leigu kr. 25 krónur á ári til Sýslumanns í Gull-

bringu- og Kjósarsýslu. Ári seinna keypti Hreggviður Finnboga út úr samningnum og greiddi fyrir kr. 1.500. Þann 5. ágúst 1939 má finna yfirlýsingu undirritaða af Hreggviði Jónssyni þar sem fram kemur að hann hafi leigt Árna Johnsen í Vestmannaeyjum súlnatekju í Eldey gegn því að hann skili honum einum þriðja af þeim fugli sem veiðist.

Hreggviður lætur smíða keðjustiga og fleyga til uppgöngu í eyjuna í Skipasmíðastöð Njarðvíkur en kostnaður og uppsetning var verulegur eða 850 krónur.

Farnir eru leiðangrar út í eyjuna og nokkuð virðist veitt af súlu en hver túr taldi um 3 - 5 þúsund súlur. Finna má kvittanir fyrir sölu á fugli frá árunum 1938 til 1940. Björn Andrésson kaupir til að mynda 1000 súluunga af Árna Johnsen árið 1938 og 1.100 árið 1939 og notar í refafóður. Nettótekjur skv. uppgjöri voru samtals 1.750 árið 1938

og 2.475 árið 1939. Árið 1940 má sjá sölu á 3800 súlum en verð var kr. 1,10 aurar á fugl.

Eldey friðuð Árið 1940 var Eldey friðuð og þar með lauk veiði og eggjatöku í eyjunni. Þá ritar Hreggviður Bergmann bréf til Atvinnu- og samgönguráðuneytis þar sem hann fer fram á bætur frá ríkinu fyrir missi leiguréttinda til súlutekna. Leggur hann til.

1.500 krónur en ríkissjóður greiddi honum 7.500 krónur í bætur og er þar gert ráð fyrir útlögðum kostnaði vegna keðjustiga sem hann lét smíða og setja upp auk annars kostnaðar. Að sama skapi óskar Árni Johnsen eftir bótum frá ríkinu sama ár. Fór hann fram á kr. 500 í skaðabætur og telur það hóflega kröfu. Í bréfinu er óskað eftir því að erindið sé afgreitt hið fyrsta af sérstökum ástæðum. Fékk hann bæturnar greiddar og gerði engar frekari kröfur til ríkissjóðs.

gleðilega

HÁTIÐ

Óskum Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla og farsæls komandi árs.Þökkum árið sem er að líða.

@skolamatur

Þessi samantekt er að mestu unnin úr skjölum sem fundust í safni Sýslumanns í Gullbringu- og Kjósarsýslu og amtmanni í Þjóðskjalasafni Íslands en þau gefa nokkra innsýn í það hvernig Eldey hefur verið nýtt í gegnum tíðina og skiptar skoðanir um eignarhald hennar. Svo virðist sem eyjan hafi ekki verið sú mikla gullkista sem menn töldu í upphafi en gúanótekja virðist hafa skilað litlum árangri og líklega ekki svarað fyrirhöfn og kostnaði en erfitt reyndist að komast að eyjunni vegna veðurs og sjávarstrauma í röstinni auk þess sem sem hún er illkleif og mikill kostnaður fylgdi útbúnaði.

Fuglinn virðist þó hafa verið ábótasamari og urðu ferðir í Eldey samtals 21 á tímabilinu 1910 - 1939 og voru þaðan teknir að meðaltali 3257 súluungar árlega.

Eftir að Eldey var friðuð fjölgaði stofninum verulega og telur hann í dag 14 - 18000 súlupör.

Við óskum öllum Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári.

@skolamatur_ehf

skolamatur@skolamatur.is | S: 420-2500

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsældar á nýju ári.

FAXI 41

42 FAXI

Hér og nú Friðjón Einarsson

É

g hafði lengi haft áhuga á stjórnmálum.

Fæddur á Ísafirði þar sem stjórnmálin voru nánast í blóðinu og bærinn skiptist í fylkingar eftir flokkum. Bar út öll flokksblöðin reglulega og tók ungur þátt í kosningum með því að bera út kosningabæklinga með pabba mínum. Fjölskyldan var helblá og studdi Sjálfstæðisflokkinn með miklum krafti.

Flutti tólf ára til Reykjavíkur og hóf nám í Vogaskóla. Mikill kraftur í hverfinu, margir leiðtogar sem síðar voru í forystu í Kvennaframboðinu og Reykjavíkurlista í Reykjavík.

Lauk landsprófi og hóf nám í Menntaskólanum við Tjörnina (MT) haustið 1972. Í MT var mikil orka, mikil pólitík og áberandi voru listamenn sem síðar urðu þekktir rithöfundar, listmálarar og kvikmyndagerðarfólk. Áberandi var vinstri slagsíða sem óneitanlega hafði mikil áhrif á mig og fjarlægði mig frá pólitík fjölskyldunnar. Í mínum fyrstu kosningum kaus ég til vinstri þvert á uppeldið.

Aldrei hef ég horft til baka og kosið Sjálfstæðisflokkinn. Þessi fortíð skýrir afstöðu mína í dag og skoðun mína á framtíð Reykjanesbæjar. Eftir fjórtán ár í forystu í stjórnmálaflokki og 10 ár sem formaður bæjarráðs hef ég kynnst flestum hliðum stjórnmálastarfsins. Í nútímanum þarf að hafa sterk bein til að taka þátt í stjórnmálum. Ómálefnaleg umræða er ráðandi og persónulegt skítkast orðið allsráðandi í netheimum. Flokksblöð hafa dáið og kosningabæklingar komnir á netið. Einhvern veginn finnst mér að nútíminn sé blanda af trúðleik og innan tómum loforðum. Stjórnmálamenn eru hræddari við umræðuna, óttast netheima og einelti á netinu. Hér og nú er enginn óhultur fyrir persónulegri gagnrýni og skítkasti sem hefur hamlandi áhrif á þátttöku ungs fólks í stjórnmálum. Skilaboð á netinu til mín nýverið voru m.a. „ vona að þú drepist helvítið þitt“. Það er erfitt að hafa „netheima“ á bakinu alla daga ársins og fjölskyldan verður óneitanlega fyrir barðinu á öllu bullinu. Innantóm umræða á netinu má ekki hafa of mikil áhrif

Friðjón Einarsson, á neðri mynd ásamt eiginkonu sinni Sólveigu Guðmundsdóttur

á huga stjórnmálamanna sem verða að þora að hafa skoðun og læra að segja nei.

Hvað sem þessu líður að þá er framtíðin björt hér í Reykjanesbæ. Fjármálin komin á góðan stað, umræður um sameiningu við Voga hafin og næsta skref ætti í mínum huga að vera síðan sameining við Suðurnesjabæ.

Hvaða vit er í því að hafa þrjár bæjarstjórnir yfir 30 þúsund íbúum? Hægt er að gera mikið betur ef sameining verður að veruleika, gera fjárfestingar agaðri og skýrari markmið til framtíðar. Við þurfum t.d. ekki 10-15 knattspyrnuvelli á þessu svæði, kannski duga 10? Í dag stunda t.d. um 280 unglingar frá Suðurnesjabæ íþróttir í Reykjanesbæ, sömuleiðis 50 unglingar frá Vogum og um 40 frá Grindavík. Sveitarfélögin þrjú hafa t.a.m. ekki enn lagt neitt fjármagn til uppbyggingar í Reykjanesbæ vegna þessa. Skattgreiðendur í Reykjanesbæ leggja aftur á móti um 200 300.000 kr. með hverjum iðkanda auk þess að borga æfingagjöld. Þetta er ekki sanngjarnt.

En þetta er svona víða um land en þó þekkist það líka að sum minni sveitarfélög sem ekki hafa nægjanlega fjölda ungmenna til að iðka t.d. fimleika borga aukalega til að styðja við viðkomandi íþrótt. Vonandi tekst samkomulag við hin sveitarfélögin um þátttöku í kostnaði því annars þurfa foreldrar viðkomandi ungmenna að borga meira en góðu hófi gegnir. Samstarf sveitarfélaga á Suðurnesjum er ágætt en við getum gert miklu betur fyrir samfélögin ef við tökum skrefið lengra og sameinum sveitarfélögin þrjú.

Minn tími er liðinn og ég sigli inn í framtíðina með bros á vör, sáttur við allt og alla og enginn kvíði fyrir framtíðinni. Það er ungt frábært fólk í öllum flokkum í bæjarstjórn sem mun takast á við verkefni framtíðarinnar. Starfsfólk Reykjanesbæjar á sérstakan heiður skilið fyrir að umbera mig allan þennan tíma og hefur staðið sig frábærlega undir dyggri stjórn Kjartans bæjarstjóra. Íbúum Reykjanesbæjar þakka ég sérstaklega fyrir stuðninginn og aðhaldið.

Kærar þakkir, FE

FAXI 43

→ kefairport.is

Njóttu vel fyrir vél

Gefðu þér góðan tíma fyrir brottför. Hér finnur þú úrval verslana og veitingastaða þar sem þú getur skálað fyrir komandi ævintýrum og átt notalega stund.

44 FAXI

Kveðja frá Faxafélögum

Hilmar Pétursson Fœddur 11. september 1939 - Dáinn 2. maí 2023 Hilmar Pétursson var Faxafélagi í fjörutíu ár, 1972-2012.

Hann tók virkan þátt í störfum málfundafélagsins, gegndi formennsku af trúmennsku, hélt fjölbreytta framsögu á Faxafundum og talaði jafnan af virðingu og mikilli yfirvegun. Síðustu árin var hann heiðursfélagi Faxa.

Hilmar fæddist 11. september 1926 í gamla torfbænum á Ingveldarstöðum á Reykjaströnd í Skagafirði og var hann elstur fimm systkina.

Hilmar ólst upp að Steini á Reykjaströnd og stundaði skóla í Skagafirði. Hann fór í framhaldinu suður í Héraðsskólann á Laugarvatni og síðar í Samvinnuskólann í Reykjavík og lauk námi þaðan árið 1947. Á námstímanum vann Hilmar öll sumur við vegavinnu eða sjómennsku og aðeins eftir að skólanum lauk 1947.

Hilmar flutti til Keflavíkur þar sem hann starfaði frá 1948 sem skrifstofumaður og síðar bæjargjaldkeri hjá Keflavíkurkaupstað. Hilmar giftist Ásdísi Jónsdóttur frá Keflavík þann 7. júní 1952 og eignuðust þau synina Jón Bjarna og Pétur Kristinn.

Hilmar var skattstjóri í Keflavík árin 1956 til 1962.

Hann stofnaði og rak Fasteignasöluna Hafnargötu 27 Keflavík ásamt Bjarna F. Halldórssyni frá 1963 til 1989 en með Ásdísi eiginkonu sinni 1989-1999. Hann vann einnig við skattframtalsaðstoð frá 1963 til 2009.

Hilmar var mjög virkur í félagsmálum og bæjarmálum í Keflavík. Hann var gegnheill Framsóknarmaður og samvinnumaður alla tíð, tók fyrst sæti á lista Framsóknarflokksins í Keflavík í sveitarstjórnarkosningunum 1958, var kosinn bæjarfulltrúi í Keflavík árið 1966 og var oddviti Framsóknarmanna í bæjarstjórn Keflavíkur frá 1970 þar til hann dró sig í hlé árið 1986 - tók þá heiðurssætið á framboðslista Framsóknarflokksins.

Hilmar var áhrifamaður í bæjarstjórn Keflavíkur, var formaður bæjarráðs Keflavíkur 1974 til 1984 eða í 10 ár af þeim tuttugu sem hann sat í bæjarstjórn. Auk þess sat hann í mörgum nefndum á vegum bæjarfélagsins og má þar nefna bygginganefnd og framtalsnefnd. Þá var Hilmar varaþingmaður Reyknesinga fyrir Framsóknarflokkinn kjörtímabilið 1971-1974.

Hilmar var félagi í Kaupfélagi Suðurnesja og skoðunarmaður reikninga 1957-1997. Hann var stofnfélagi og síðar formaður í Lionsklúbbi Keflavíkur og stofnfélagi og síðar yfirmeistari Oddfellowstúkunnar Njarðar.

Hilmar Pétursson lést á Hrafnistu á Nesvöllum í Reykjanesbæ 2. maí 2023.

Með Hilmari er genginn einn af hinum síðustu af þeirri kynslóð sem mótaði og byggði upp samfélagið í Keflavík á miklum vaxtartímum á seinni hluta tuttugustu aldarinnar.

Kynslóð sem þrátt fyrir að lifa krefjandi tíma byggði upp ört vaxandi sveitarfélag með tilheyrandi innviðum og aukinni þjónustu við íbúa sem tímarnir og íbúafjölgun kallaði á. Kraftmikil kynslóð sem var mjög virk félagslega eins sjá má t.d. á fjölda ólíkra félagasamtaka sem stofnuð voru á þessum vaxtarárum bæjarins sem og blómlegu menningarstarfi í Keflavík.

Kynslóð frumkvöðla sem Suðurnesjamenn allir standa í þakkarskuld við.

Við Faxafélagar þökkum framlag Hilmars til Faxa, og til samfélagsins á Suðurnesjum, og færum fjölskyldu hans okkar innilegustu samúðarkveðjur.

Fh. Faxafélaga Eysteinn Eyjólfsson formaður blaðstjórnar Faxa

FAXI 45

DansKompaní í Reykjanesbæ:

Úr dansverkinu Scar eftir Helgu Ástu. Elma Rún Kristinsdóttir er dansarinn í rauða búningnum. Ljósmynd Sporthero

„Vil undirbúa nemendur vel fyrir áframhaldandi dansnám kjósi þeir það“ - viðtal við Helgu Ástu Ólafsdóttur eiganda DansKompanís, danshöfund og kennara

Á

rangur DansKompanís á heimsmeistaramótinu Dance World Cup var ævintýralegur í ár.

Heimsmeistaratitlar urðu fimm og fjölmargir silfur- og bronspeningar komu í hlut dansara frá DansKompaní, auk þess sem mörg atriði komust í topp 10 sætin. Atriðin fimm kepptu svo á sérstöku galakvöldi þar sem aðeins bestu siguratriðum var boðið að taka þátt. Þar sigruðu þrjú atriði frá skólanum í þremur aldurshópum. Svanhildur Eiríksdóttir settist niður með Helgu Ástu Ólafsdóttur eiganda DansKompanís en nú í desember eru liðin 10 ár frá því að hún tók við rekstri dansskólans.

Skólinn var stofnaður af Ástu Bærings í byrjun árs 2010. Helga hafði einungis verið kennari í skólanum í um hálft ár þegar hún tók við rekstrinum. Sjálf rak hún dansskóla í Reykjavík til ársins 2014, samhliða DansKompaníi.

46 FAXI

Danshöfundarnir Elma Rún Kristinsdóttir og Helga Ásta Ólafsdóttir á gleðistund á heimsmeistaramótinu í Braga í Portúgal sl. sumar. Ljósmynd úr einkasafni.

Dansarar og danshöfundar fengu höfinglegar móttökur frá Slökkviliðinu á Keflavíkurflugvelli við lendingu á Keflavíkurflugvelli í sumar. Ljósmynd Hafsteinn Fannar Barkarson.

Félagslegi þátturinn aðalatriði skólans Þetta var í fimmta sinn sem DansKompaní tók þátt í úrslitakeppni Dance World Cup og árangurinn á mótinu hefur verið stígandi. Í fyrstu keppninni árið 2019 fóru einungis sjö dansarar enda var ákveðið með stuttum fyrirvara að taka þátt. Hópurinn hafði þá tekið þátt í undankeppninni í Borgarleikhúsinu með góðum árangri og gengi í keppninni í Portúgal var líka gott, keppnisliðið hneppti bronsið. Ástæðuna fyrir fámennu keppnisliði segir Helga vera þá að ekki hafði verið gert ráð fyrir keppninni í skóladagatalinu og því hafi keppnin orðið að hliðarverkefni. „Að taka þátt í svona keppni er gríðarlega mikil vinna og við fengum ekki langan fyrirvara þetta fyrsta keppnisár okkar.“ Helga segir að þau öll sem fóru út hafi fallið fyrir keppninni og því hafi ekki verið aftur snúið þegar keppnin var haldin að ári. Hún segist enda mikil keppnismanneskja þó hún tilgreini jafnframt að áherslur í skólanámskrá DansKompanís sé ekki að keppa í dansi, heldur sé félagslegi þátturinn þar mjög mikilvægur. „Í forkeppninni árið 2020 voru við með mörg stór og flott atriði sem urðu sigursæl. Keppnin var haldin í Borgarleikhúsinu í febrúar, en svo skall Covid harkalega á stuttu seinna og keppnin erlendis var smækkuð niður í netkeppni. Okkur gekk samt vel í þeirri keppni og unnum til margra verðlauna en það fór ekki hátt.“ Enn var keppnin haldin á netinu árið 2021 og í henni voru atriði úr forkeppninni bæði 2020 og 2021.

sé einungis hliðarverkefni við dansnámið yfir veturinn. Dansarar séu annars lítið að keppa þar sem listdans sé ekki keppnisíþrótt, einungis samkvæmisdansar. Einhverjir dansara í DansKompaníi taki þó þátt í einstaklingsverkefnum, t.d. innan vébanda Samfés, Landssamtaka félagsmiðstöðva og ungmennahúsa. Nemendur skólans voru vel undirbúnir fyrir forkeppnina árið 2020 og því brá skólinn á það ráð að nota grunn af nokkrum atriðanna í keppnina í fyrra og í ár, þó nokkrar breytingar hafi þurft að gera á dansarahópnum. „Dansinn Penny sem fékk heimsmeistaratitilinn í ár í flokki Senior show dance small group var t.d. í forkeppninni árið 2020 og það var algjör negla,“ segir Helga.

En hvernig stóð á því að DansKompaní hóf að taka þátt í Dance World Cup? „Þannig er að dansarinn og danshöfundurinn Chantelle Carey keypti réttinn að forkeppninni hér á landi og kom því með þessa keppni hingað. Dance World Cup er árlega og er úrslitakeppnin oftast haldin á meginlandi Evrópu.“ Fyrsta forkeppnin var haldin í Borgarleikhúsinu árið 2019 og hefur DansKompaní tekið þátt frá upphafi. Það sést á bikarmagninu í húsakynnum skólans hversu vel dönsurum skólans hefur gengið þau fimm ár sem hann hefur tekið þátt. Þau bestu af 7500 þátttakendum Það má þó segja að gengi dansskólans

Dansverkið Gefðu skít í það eftir Elmu Rún landaði heimsmeistaratitli. Hér er Elmu Rún haldið uppi af dönsurum í hópnum.

Ljósmynd World Dance Cup

Ekki hefð að keppa í listdansi Eftir þátttöku á fyrsta mótinu var keppninni framvegis komið í skóladagatalið. Helga segir að valið sé í keppnisliðið að hausti og það

FAXI 47

Helga Ásta við kennslu í DansKompaníi.

Ljósmynd DansKomapaní

í keppninni í ár hafi verið ævintýralegt svo ekki sé sterkar að orði kveðið, enda fékk liðið góðar móttökur við komuna á Keflavíkurflugvöll að keppni lokinni í Braga í Portúgal. Flugvél frá Play með dansara og kennara innanborðs ók í gegnum sigurboga sem starfsmenn frá Slökkviliðinu á Keflavíkurflugvelli mynduðu.

Atriðin fimm sem fengu heimsmeistaratitla voru sólóatriði Vals Axels Axelssonar „Captain Jack Sparrow“ eftir Helgu Ástu Ólafsdóttur, dúettinn „Say my name“ með Andreu Ísold Jóhannsdóttur og Aroni Gauta Kristinssyni eftir Elmu Rún Kristinsdóttur og hópatriðin „Ert þú skræfa?“, „Gefðu skít í það“, bæði eftir Elmu Rún og „Penny“ eftir Helgu Ástu. Þrjú fyrstu atriðin sem hér eru talin upp sigruðu á svokölluðu Galakvöldi þar sem bestu siguratriðunum var boðið að taka þátt. Þegar rætt er um árangur skólans í ár er vert að minnast á að um 7500 dansarar hvaðanæva úr heiminum kepptu á úrslitamóti heimsmeistaramótsins. Þar af voru um 250 nemendur frá Íslandi frá 11 dansskólum og komu 53 þeirra frá DansKompaníi. Að sögn Helgu þótti árangur skólans á mótinu ótrúlegur og hann mikið ræddur. „Það var mjög oft talað um hversu ótrúlegt fólki fannst að Ísland væri að sigra stóru þjóðirnar. Ofan á það þótti fólki ótrúlegt að við

Valur Axel Axelsson á verðlaunapalli fyrir frammistöðu sína í dansverki Helgu Ástu "Captain Jack Sparrow." Ljósmynd World Dance Cup 48 FAXI

Úr dansverkinu Penny eftir Helgu Ástu sem vann heimsmeistaratitil á mótinu í Braga sl. sumar. Ljósmynd World Dance Cup Nemendur velja sjálfir sína leið

værum að koma frá litlu samfélagi eins og Reykjanesbæ.“ Mikill dugnaður og kraftur hér Aðspurð um hverju sé að þakka þessum ótrúlega árangri segir Helga það samspil nokkurra þátta. „Ég hef stundum verið spurð að því í viðtölum hvað sé eiginlega í vatninu á Suðurnesjum, en ég veit að árangurinn er ekki að koma úr vatninu, heldur frá miklum æfingum. Nemendurnir eru ótrúlega kraftmiklir og margir í mikið af íþróttum og tómstundum, ég er heppin með danskennara og aðstandendahópurinn er þéttur og góður. Að auki er mjög góður andi í skólanum og starfsfólkið hefur lagt sig fram við að skapa góða dansmenningu í Reykjanesbæ.“ Helga hefur verið eigandi DansKompaní í 10 ár, kom fyrst inn í skólann sem kennari snemma árs 2013 en var svo farin að reka hann nokkrum mánuðum seinna, þá enn með rekstur dansskóla í Reykjavík. Þeim rekstri lauk árið 2014 enda þótti Helgu mikilvægt að einbeita sér að rekstri eins skóla. Hún hafði þó verið að líta til þess að opna útibú í sveitarfélögum nálægt höfuðborgarsvæðinu því henni finnst mikilvægt að börn geti stundað dansnám í sinni heimabyggð. Sjálf stundaði hún sitt listdansnám í Jassballett skóla Báru og kynntist þar dansara úr Reykjanesbæ, Ósk Björnsdóttur. „Mér fannst því spennandi að koma að dansnáminu hér og sló til þegar mér var boðið að kenna við skólann.

Markmið DansKompanís þegar ég tók við honum var að nemendur fengju það mikla og góða menntun að þeir kæmust inn á listdansbrautir í Reykjavík. Þegar ég svo

Valur Axel sýndi mikil tilþrif í dansverkinu Captain Jack Sparrow sem færði honum heimsmeistaratitil. Ljósmynd World Dance Cup tók við honum vildi ég ganga lengra. Mig langaði að nemendur sem væru í námi í DansKompaníi kæmust í háskólanám erlendis ef þeir kysu það og það hefur sannarlega ræst.“

Þegar Helga tók við rekstri DansKompaní var nemendafjöldinn um 200 en hann hefur tvöfaldast á þessum 10 árum. Hún segir enn svigrúm til þess að bæta við. „Skólinn er byggður þannig upp að hver og einn nemandi getur stjórnað sinni áherslu og sínu æfingaálagi að mestu sjálfur. Þeir sem hafa áhuga á sviðslistum og vilja t.d. komast inn í leikhúsin eða vilja fara erlendis í nám, geta fengið undirbúningsmenntunina hér.

Við höfum verið með dansara að dansa í atvinnuleikhúsunum hér heima og nemandi héðan, hún Laufey Soffía útskrifaðist sl. sumar með BA gráðu í dansi frá London Studio Center. Það er fyrsti nemandi minn sem fer alla leið, en töluvert fleiri eru komnir í nám erlendis. Það er gaman að sjá hve gífurlega sterkir dansararnir eru, sem sést vel á árangrinum í Dance World Cup í sumar.“ Helga tekur þó skýrt fram að hennar áherslur í skólanum og uppsetning námsins liggi ekki í því að allir verði heimsmeistarar. „Flestir vilja koma í skipulagt dansnám og finna sig þar og skiptir félagslífið þar miklu máli. Þess vegna erum við með sér samfélagsmiðlareikning fyrir skólann og annan fyrir TeamDansKompaní, keppnislið skólans. Það er líka kostur við dansinn að hann er ekki keppnisgrein, þó þessi Dance World Cup sé til og gaman að taka þátt í henni. Keppni er ekki fyrir alla. Í síðustu keppni var 1/8 nemendafjöldans að keppa,“ segir Helga að lokum.

FAXI 49

Eftirtaldir aðilar óska lesendum Faxa g Keflavík

Sigurjónsbakarí Hólmgarði 2

Aðaltorg Aðalgötu 60

Tannlæknastofa Kristínar Geirmundsdóttur Hafnargötu 45

Agnar Guðmundsson Hafnargötu 29

Tækniþjónusta SÁ ehf. Hafnargötu 60

Áfangar ehf Hafnargötu 90

Verkfræðistofa Suðurnesja Víkurbraut 13

Álnabær Tjarnargötu 17

Verslunin Koda Hafnargötu 15

AppStarME ehf. Víkurbraut 17

Vísir - félag skipstjórnarmanna á Suðurnesjum Hafnargötu 90

Blikksmiðja Ágústs Guðjóns ehf. Vesturbraut 14 Casablanca Íbúðir í skammtímaleigu Suðurgötu 29

Njarðvík

Dacoda Hafnargötu 18

AM trésmíði Melavegi 13

Deloitte ehf. Hafnargötu 91

Bílar og Hjól ehf. Njarðarbraut 11a

DMM lausnir ehf. Hafnargötu 91

Bílnet ehf. Fitjabraut 30

Efnalaugin Vík ehf. Iðavöllum 11b

Grjótgarðar ehf. Starmóa 13

Ellert Skúlason Selvík 3

Hjólbarðaverkstæði Suðurnesja ehf. Fitjabraut 13

Fasteignasalan Stuðlaberg Hafnargötu 20

HUG verktakar Trönudal 13

Flügger ehf. Hafnargötu 90

K. Steinarsson ehf. -söluumboð Öskju á Suðurnesjum Njarðarbraut 15

Fraktferðir slf. Elliðavöllum 4

KÍM fjárfestingafélag Seljudal 56

Framsóknarfélag Reykjanesbæjar Hafnargötu 62

KSK eignir Krossmóa 4

Hótel Keflavík Vatnsnesvegi 14 Humarsalan Heiðarbrún 17 Húsagerðin hf. Hólmgarði 2c Íslandsbanki hf. Hafnargötu 91 Kapalvæðing ehf. Hafnargötu 21 Kaffi DUUS Duusgötu 10 Lagnaþjónusta Suðurnesja ehf Selvík 3 Langbest Aðalgötu 60 Málningarþjónusta Hemma Karls ehf. Háholti 25 Merkiprent ehf. Norðurtúni 2 Nesraf ehf. Grófinni 18a Optical Studio Keflavík Hafnargötu 45 Rafiðn ehf. Víkurbraut 1 Samfylkingin Reykjanesbæ Víkurbraut 13

50 FAXI

gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári Lyfta hf. Njarðarbraut 1k

Faxafélagar

Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum Krossmóa 4

Eysteinn Eyjólfsson

Sparri ehf. Fitjabraut 30

Guðbergur Reynisson

Víkurfréttir Krossmóa 4

Guðmundur Ingvar Jónsson

Vörudreifing ehf. Beykidal 2

Hannes Einarsson

Ásbrú

Haraldur Helgason Helgi Arnarson

Airport Associates Fálkavelli 7

Jóhann Friðrik Friðriksson

Isavia Keflavíkurflugvelli

Kristján Jóhannsson

Samtök atvinnurekenda á Reykjanesi Grænásbraut 506

Kristinn Óskarsson

Skólar ehf. Klettatröð 3

Kristinn Þ. Jakobsson

Sandgerði Lagnir og þjónusta ehf. Strandgötu 25a

Reykjavík

Ríkharður Ibsen Stefán B. Ólafsson ----Eðvarð T. Jónsson Helgi Hólm

Borgarbílasalan Funahöfða 1

Jóhann Geirdal

Júlíus Rafnsson Brávallagötu 40

Geirmundur Kristinsson

S4S ehf. Guðríðarstíg 6-8

Karl Steinar Guðnason Kristján A. Jónsson Kristján Gunnarsson Magnús Haraldsson Skúli Skúlason

FAXI 51

föstudagur

þriðjudagur

4 50%

5 40%

Jólagos frá Ölgerðinni

Baylis & Harding gjafavara

miðvikudagur

6 50%

Beretta kjötálegg

sunnudagur

1 50%

2 50%

3 50%

8 40%

9 30%

10 40%

Nóa konfekt

mánudagur

laugardagur

Jólaskraut

Klementínur

fimmtudagur

7 50%

Leikföng

Quality Street

Allar bækur

Jólasmákökur

11 50%

12 40%

13 50%

14 40%

15 40%

16 50%

17 40%

18 40%

19 40%

20 40%

21 30%

22 50%

23 50%

24 50%

Frosnar nautalundir

Hangikjöt

Coke og Fanta, 1 l

Humar

Bökunarvörur frá Nóa Síríus

Jólaís

Heill kalkúnn

Rjómi

Hamborgarhryggur

4x2 l Pepsi og Appelsín

Niðursuðuvörur

Lay’s snakk

Spil

Jólanammi

Við kynnum ný og vegleg apptilboð á jólavörum á hverjum degi frá 1. til 24. desember.

Með appinu færðu appslátt af öllum vörum í hvert skipti sem þú verslar.

Afslátturinn birtist sem inneign í Samkaupaappinu.

Inneignina má nýta í verslunum um allt land.