Jólablað Faxa 2020 1. tbl 80. árgangur

1. tbl. - 80. รกrgangur 2020

Gleรฐileg jรณl

Ritstjóraspjall

Ekki það að okkur hafi vantað umfjöllun um Covid, við höfum vart heyrt af öðru megnið af þessu ári en Faxi er menningar- og framfararit sem hefur haldið tryggð við þá ritstefnu sína alla tíð. Það er því nokkur Covid bragur á þessu blaði. Við heyrum í bæjarstjórum á Suðurnesjum um áhrif heimsfaraldursins á bæjarfélögin og horfur á næsta ári. Við heyrum einnig í fimm konum úr framvarðasveitum og hvernig heimsfaraldurinn hefur haft áhrif á þeirra störf, jafnvel til góðs.

En hvað hefur haft áhrif á ímynd Suðurnesjamanna í gegnum tíðina? Dagný Maggýjar rekur það í athyglisverðri grein, sem nær aftur til 18. aldar Hún fjallar einnig um skáldin í Reykjanesvita, þá Stein Steinarr og Hannes Sigfússon og hvernig vera þeirra á þessum einangraða og stormasama stað hafði áhrif á skáldskap þeirra, en þeir voru báðir aðstoðarmenn vitavarðar. Það er líka afmælisbragur á blaðinu, enda fagnar Faxi 80 ára óslitinni útgáfusögu þann 21. desember nk. Helgi Hólm sem var ritstjóri Faxa á árunum 1987 til 2001 ritar afmælisgrein í blaðið. Húsið í sögu húsanna, Kastalinn við Hafnargötu 39, er 90 ára á þessu ári og 20 á eru liðin frá því að safnaðarheimilið við Keflavíkurkirkju var vígt. Í blaðinu er rakin sú saga sem var býsna stormasöm framan af. Í grein frá byggðasafninu um söfnun varnarliðsminja af Vellinum er þess minnst að á næsta ári verða 70 ár liðin frá komu Varnarliðsins og 15 ár síðan herinn yfirgaf landið fyrir fullt og allt.

En að sjálfsögðu er einnig fjallað um tíðindi líðandi stundar, annað en Covid faraldurinn. Drottningin í Keflavíkurkirkju, en svo er nýja orgelið jafnan nefnt, hefur verið vígð þó ekki með þeim hætti sem organista dreymdi um. Drottningunni eru gerð skil í blaðinu og farið yfir þá möguleika í tónlistarflutningi sem nýja orgelið færir. Þess má geta að landsmönnum öllum gefast kostur á að heyra hljóminn í nýja orgelinu í helgistund á jólanótt sem sjónvarpað verður á RÚV á aðfangadagskvöld.

Jarðhræringarnar á Reykjanesi hafa einnig verið atkvæðamiklar í fréttaflutningi á árinu og framan af ári voru íbúar í Grindavík undir það búnir að yfirgefa bæinn í skyndi ef eldgos hæfist. Þó ekkert virðist benda til þess nú að stutt sé í eldgos hafa tíðir

1. t ölu b l a ð - 8 0 . á r g a ng ur - 2 0 2 0 Allir myndatextar í þessu og öðrum heftum Faxa eru blaðsins

2 FAXI

jarðskjálftar skotið íbúum á Reykjanesi skelk í bringu. Við ferðumst líka í huganum um Reykjanesið og fleiri staði á Íslandi með Melrökkum, hópi fólks sem þeysir um landið á fjórhjólum og Buggy bílum. Í Hér og nú pistli kemur Kristín María Birgisdóttur upplýsinga- og markaðsfulltrúi Grindavíkur einmitt inn á ægifegurð Reykjanessins sem gerir það svo vinsælt til ferðalaga. Kristín María ræðir einnig samstarf bæjarfélaganna fjögurra á Suðurnesjum og fyrirtækjanna Isavia og Kadeco við innleiðingu hringrásahagkerfis þar sem heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna og sjálfbær framtíð Suðurnesja verður höfð að leiðarljósi.

Bjarni Thor Kristinsson stórsöngvari og listamaður Garðabæjar steig fram á ritvöllinn í fyrstu bylgju Covid faraldursins og skrifaði stórskemmtilega pistla úr sóttkví á Facebook síðu sinni. Pistlarnir nutu mikilla vinsælda svo Bjarni hélt áfram að skrifa. Pistlarnir rötuðu síðan inn á streymisveituna Storytel. Það lá því beinast við að biðja Bjarna, sem er uppalinn í Garði og Keflavík að skrifa pistil í Þá og þar. Á honum er jólabragur og skemmtileg saga um þrjá jólasveina sem enn njóta sviðsljóssins.

Að venju rennum við einnig yfir þær bækur sem Suðurnesjahöfundar eru að gefa út fyrir þessi jól. Þær ánægjulegu fréttir hafa borist að bókin sé vinsæl sem aldrei fyrr, enda nota margir lestur til slökunar, auk fróðleiks og ljúfra samverustunda með börnum.

Við höfum einmitt verið hvött til þess að eiga fleiri samverustundir með okkar nánustu aðstandendum.

Daginn sem við fögnum 80 ára afmæli Faxa eru vetrarsólstöður og í framhaldi fer daginn að lengja á ný. Það eru því bjartir tímar framundan í mörgum skilningi.

Megi jólahátíðin verða gleði- og hamingjurík.

Svanhildur Eiríksdóttir ritstjóri

Útgefandi: Málfundafélagið Faxi, Keflavík Ritstjóri: Svanhildur Eiríksdóttir, sími 894 5605, netfang svei@simnet.is Blaðamaður: Dagný Maggýjar Blaðstjórn: Eysteinn Eyjólfsson formaður, Jóhann Friðrik Friðriksson, Ríkharður Ibsen, Kristinn Óskarsson, Hannes Einarsson og Kristján Jóhannsson.

Öll prentvinnsla: Stapaprent ehf. Grófin 13c, 230 Reykjanesbær sími 421 4388, netfang: stapaprent@gmail.com Netfang vegna auglýsinga: eysteinne@gmail.com Auglýsingasími: 698-1404.

Forsíðumynd: Rán Ísold Eysteinsdóttir

Syngjandi fíflagangur á aðventu Bjarni Thor Kristinsson

Þá og þar...

A

llar mínar æskuminningar um jól tengjast mínum fæðingarbæ Garðinum og svo Keflavík en faðir minn var leigubílsstjóri á Aðalstöðinni í áratugi og mamma vann langan tíma á „Gömlunni“ eða litlu Aðalstöðvarsjoppunni rétt hjá SBK. Ég var og er mikið jólabarn enda algjör nammigrís og svo fannst mér afskaplega gaman að fá pakka. Spenningurinn var því mikill á aðfangadag á æskuheimili mínu á Melstað í Garði og þá hjálpaði barnaefnið sem sýnt var í sjónvarpinu við að stytta biðina. Ég man þegar ég tók ákvörðun um það 10 ára gamall að kaupa myndbandstæki þegar ég yrði stór og horfa á teiknimyndir allan daginn, alla daga ársins.

Móðir mín Heiða sá um flest heimilisstörfin og er það mér enn þann dag í dag hulin ráðgáta hvernig hún fór eiginlega að því, vinnandi fulla vinnu. Pabbi hét Kristinn Kaldal og var leigubílstjóri á Aðalstöðinni eins og áður sagði og hann hafði númerið Ö41. Í því starfi var hægt að ráða vinnutíma sínum sjálfur og það var einmitt vandamálið. Á jólunum er fargjald í leigubíl mun hærra en aðra daga og því pínu synd að vera ekki að vinna þá. Framan af var pabbi því ekki alltaf heima á aðfangadagskvöld en eftir því sem árin liðu eyddi hann oftar tíma með okkur fjölskyldunni á hátíðisdögum.

Afi bjó á neðri hæðinni og borðaði auðvitað með okkur á aðfangadagskvöld en hann vildi ekki svínakjöt og fékk því sneiðar af hangikjötinu sem við hin borðuðum síðan á jóladag. Hlutirnir voru í föstum skorðum og á jóladag fór afi alltaf til sonar síns í Keflavík, Badda frænda í Stapafelli sem allir bílaeigendur á besta aldri á Suðurnesjunum kannast við. Baddi vann í bílabúðinni sem var skáhalt á móti „gjafavöru“ Stapafelli. Ég og tveir félagar mínir úr Fjölbrautaskólanum buðum eina aðventuna fram starfskrafta okkar í að herma eftir rauðklæddum, hvítskeggjuðum vinum okkar fyrir utan Stapafell. Við vorum ráðnir og þar sem að við áttum að vera með syngjandi fíflagang fyrir framan búðina líka sáum við okkur leik á borði og seldum sömu þjónustu til nærliggjandi verslana sem síðan allar borguðu okkur fyrir sama klukkutímann. Í stuttu máli; við fengum borgað fyrir að vera í sviðsljósinu og þar höfum við haldið okkur meira og minna síðan; ég sem söngvari, Guðmundur Karl sem sóknarprestur og Birgir Þórarinsson sem alþingismaður.

Við þetta reikar hugurinn neðar á Hafnargötuna, í „Gömluna“ þar sem mamma selur pylsur, kók, sígarettur og nammi. Heima á Melstað býð ég 10 ára gamall við gluggann eftir því að hún komi heim. Það snjóar í Garðinum enda jólin að nálgast og það hvín í vindinum. Ég stelst í smákökuboxið og næli mér í tvær smjörkökur. Vonandi tekur enginn eftir því.

Gleðilega hátíð.

Ljósm. Víkurfréttir

FAXI

3

Blaðstjórn Faxa 1979: Jón Tómasson, Ragnar Guðleifsson og Helgi Hólm

Faxi áttræður

– afmæliskveðja frá fyrrverandi ritstjóra og Faxafélaga

Þ

að er með mikill ánægju að undirritaður óskar Mánaðarblaðinu Faxa og Málfundafélaginu Faxa til hamingju með það að þann 21. desember n.k. verða liðin áttatíu ár frá því að fyrsta tölublað Faxa kom út. Það má með sanni segja að það sé mjög merkilegt að tímarit eins og Faxi eigi sér svo langa sögu því flest álíka tímarit hafa átt sér mun skemmri lífdaga. Mitt mat er að skýringin sé sú að útgefandinn, Málfundafélagið Faxi, hefur öll þessi áttatíu ár starfað með miklum ágætum og gerir enn. Færi ég því félögum í Faxa bestu afmæliskveðjur og hamingjuóskir með blaðið.

Málfundafélagið Faxi var stofnað í Keflavík á tímum mikilla umbrota um alla heimsbyggðina þvi síðari heimsstyrjöldin var þá hafin með öllum þeim hörmungum sem þeim hamförum fylgdu. Tilgangurinn með stofnun félagsins var að efla félagslega færni félaganna á sviði ræðumennsku og umræðna um mál sem væru efst á baugi hverju sinni. Þegar á fyrsta starfsárinu vaknaði áhugi Faxafélaga á því að efna til blaðaútgáfu til að skapa vettvang fyrir skrif

4

FAXI

og umræður um framfara- og menningarlíf á Suðurnesjum. Valtýr Guðjónsson, ritstjóri blaðsins, skrifaði eftirfarandi í fyrsta tölublaðið og gefa orð hans vel til kynna hvert tilefnið var með útgáfu Faxa. ,,Það sem vakir fyrir Málfundafélaginu Faxa í Keflavík er það ræðst í þessa útgáfu er meðal annars þetta: Sú þögn sem ríkir um menningar- og framfaramál þessa héraðs bæði utan þess og innan er óréttmæt og óholl. Hérðasbúum sjálfum þarf að gefast kostur á að fylgjast með því hvað er að gerast í þeirra fjölmenna og athafnasama héraði. Þeir þurfa að skilja og meta það sem þegar hefur áunnist fyrir átök margra og merkra manna. Þeir þurfa að koma auga á hina margháttuðu möguleika til stærri átaka í framtíð á sviðum menningar og framfara.“ Það er mín skoðun að blaðið hafi starfað eftir þeirri stefnu sem með ofanrituðum orðum var mótuð. Blaðið hefur ávallt verið öllum opið og hefur mikill fjöldi lagt blaðinu til fjölbreytilegt efni og ber sérstaklega að þakka það framlag. Málefni Suðurnesja, fréttir af hvers kyns atvinnustarfsemi, menningarmál, íþróttir og fl. og fl. Síðar

hefur ótvírætt komið í ljós að efni blaðsins hefur öðlast sögulegt gildi því Faxi hefur orðið fjölmörgum uppspretta mikilvægra heimilda. Ég nefni sérstaklega í því samhengi greinaskrif Mörtu Valgerðar Jónsdóttur á árunum 1945-1969 er hún nefndi ,,Minningar frá Keflavík.“ Þessar greinar Mörtu voru síðan lagðar til grundvallar við útgáfu hins sögulega verks ,,Keflavík í byrjun aldar.“ Undirritaður gerðist félagi í Faxa árið 1978 og var fljótlega skipaður í blaðstjórn. Þar átti ég mjög ánægjulegt samstarf við þá Ragnar Guðleifsson og Jón Tómasson sem ritstýrði blaðinu um árabil. Það var mikilvæg reynsla að starfa með ritstjóranum Jóni því hann var algjör hamhleypa í öllu því sem að útgáfunni snéri. Það var síðan fyrir hans orð að ég tók að mér ritstjórn blaðsins árið 1987 en því starfi gegndi ég til ársins 2001. Minn nánasti samstarfsmaður í blaðstjórninni þennan tíma var Kristján Anton Jónsson en helsta hlutverk hans var að sinna prófarkalestri sem hann ávallt leysti af hendi með miklum ágætum. Færi honum sérstakar þakkir fyrir samstarfið.

Helgi Hólm og Svavar Ellertsson ræða málin í Stapaprenti

Kristján Anton Jónsson Öðrum Faxafélögum sem með mér störfuðu færi ég einnig bestu þakkir.

Eins og gefur að skilja þá hefur útgáfa Faxa hvílt á mörgum stoðum allt frá því að fyrsta tölublaðið kom út fyrir áttatíu árum. Það eru því margir sem eiga þakkir skildar. Fyrst vil ég nefna þá sem hafa komið að vinnslu blaðsins á hverjum tíma. Áður hefur í Faxa verið rakið hvar blaðið hefur verið prentað svo ekki er ástæða til

að endurtaka það hér nema að því leyti að nefna að síðustu áratugina hefur umbrot og prentun verið í framúrskarandi umsjón Halldórs Kristjánssonar í Leturvali og síðan Stapaprents í Keflavík hjá Svavari Ellertssyni en þeir Halldór og Svavar hafa ávallt sýnt blaðinu mikinn áhuga og alúð. Næst ber að nefna hin fjölmörgu sölubörn sem fóru um öll Suðurnesin til að selja blaðið. Það var mér ávallt mikil ánægja að eiga samskipti við þau duglegu börn sem mættu á skrifstofu Faxa nokkrum sinnum á vetri til að selja blaðið. Að lokum ber að nefna þá tvo hópa sem hafa hvað mest tryggt útkomu Faxa. Í fyrsta lagi er það hinn tryggi hópur lesenda sem ávallt hefur sýnt blaðinu mikinn áhuga og tryggð en margir

þeirra hafa t.d. haldið öllum tölublöðunum til haga og jafnvel látið binda blaðið í fallegt band. Hinn hópurinn eru þau fyrirtæki og þeir einstaklingar sem hafa auglýst í blaðinu eða stutt blaðið á annan hátt. Stuðningur þessi hefur lagt grunninn að því að útgáfa blaðsins hefur ávallt staðið undir sér. Í þessum hópi má að sjáfsögðu einnig nefna bæja- og sveitastjórnir á Suðurnesjum sem hafa lagt sitt af mörkum.

Að lokum þetta: Það er einlæg ósk mín að Mánaðarblaðið Faxi megi vaxa og dafna um ókomin ár.

Helgi Hólm

Þarna eru þeir Hilmar Pétursson, Margeir Jónsson og Huxley Ólafsson að velta fyrir sér blaðaúgáfunni.

FAXI

5

Forsíða fyrsta tölublaðs Faxa 21. desember 1940.

Fyrsti pistill Mörtu Valgerðar Jónsdóttur var í Faxa í maí 1947.

Skemmtileg auglýsingaopna úr fyrsta tölublaði Faxa 21. desember 1940.

6

FAXI

Fyrstu litaforsíðuna prýddi séra Björn Jónsson sem var að kveðja Keflavíkurprestakall.

1. tbl 2015 - Svanhildur Eiríksdóttir og Sigrún Ásta Jónsdóttir taka við ritstjórn Faxa.

FAXI

7

Samstaða, aukin skilvirkni og minna kolefnisspor - er það jákvæða sem draga má fram í kórónuveirufaraldri

Þ

ó ekki vanti umfjöllun um kórónuveirufaraldurinn hefur markmið ritstjóra og blaðstjórnar Faxa frá upphafi verið að íbúum þessa svæðis gefist kostur á að fylgjast með því hvað sé að gerast, ekki síst í menningar- og framfaramálum. Því hefur verið fleygt, að þrátt fyrir alla þá erfiðleika sem faraldrinum hefur fylgt megi draga af þeim lærdóm, m.a. varðandi framfaramál. Vinnandi fólk muni nýta tæknina betur til fundarhalda, sem hefur ekki eingöngu tímasparnað í för með sér og aukna skilvirkni, heldur minnkun kolefnisspors.

Ritstjóri lagði fyrir bæjarstjórana fjóra á Suðurnesjum sex spurningar þar sem m.a. var reynt að fá fram hvort mögulega mætti draga jákvæðan lærdóm af faraldrinum.

8

FAXI

?

1. Hver hafa stærstu áhrifin af Covid 19 verið á þitt bæjarfélag?

2. Hverjar hafa verið stærstu áskoranirnar fyrir íbúa?

3. Hvaða viðspyrnu hafið þitt veitt til að dempa áhrifin?

4. Telur þú að kórónuveirufaraldurinn muni hafa veruleg áhrif á vinnulag til framtíðar, jafnt í stjórnsýslunni sem hjá fyrirtækjum í bænum?

5. Nú þegar glittir í 2021 hvernig sérðu stöðu þíns bæjarfélags í skugga heimsfaraldurs á nýju ári?

6. Hvaða lærdóm má draga af áhrifum faraldins?

Kannski einhvern jákvæðan?

Fannar Jónasson bæjarstjóri í Grindavík 1. Hvert bæjarfélag er svæðisbundin stjórnsýslueining sem ætlað er að veita íbúum og lögaðilum tiltekna þjónustu. Ef vel á að takast til þurfa bæjarfélögin að vera sjálfbærar þjónustu- og rekstrareiningar. Hagur bæjarfélagsins er samofinn hagsmunum og afkomu þeirra sem þar búa og starfa. Grindavík er kraftmikið og stöndugt bæjarfélag þar sem næg atvinna hefur jafnan verið til staðar. Nú ber svo við að atvinnuleysi er orðið meira en sést hefur um langa hríð og meira en þegar verst lét eftir hrun. Áhrifin af völdum Covid-19 eru meiri á Suðurnesjum en í öðrum landshlutum vegna mikilvægis ferðaþjónustu og flugreksturs hér um slóðir. Afleiðingarnar eru minnkaðar atvinnutekjur heimilanna sem hefur bein áhrif á útsvarstekjur og afkomu bæjarsjóðs.

2. Heimsfaraldurinn hefur mikil samfélagsleg áhrif, en lífsgæði og líðan einstaklinganna er þó misjöfn. Efnahagslegu áhrifin geta verið umtalsverð vegna tekjufalls og atvinnumissis. Álag í samfélaginu hefur á vissan hátt aukist og sumir upplifa kvíða og ótta við að veikjast. Covid-smitaðir einstaklingar hafa ekki verið hlutfallslega margir í Grindavík, en hlutskipti þeirra hefur verið að byggja sig upp andlega og líkamlega eftir veikindin. Almennt mætti segja að verkefni hvers og eins íbúa sé að gæta að almennum smitvörnum samkvæmt leiðbeiningum yfirvalda, rækta félagsleg tengsl, hafa reglu á hlutunum og hlúa hvert að öðru.

3. Eftir að neyðarstigi almannavarna var lýst yfir í byrjun mars sl. samþykkti bæjarráð Grindavíkur viðbragðsáætlun sem ætlað er að vera stjórnendum og forstöðumönnum bæjarfélagsins til stuðnings um það hvernig takast ætti á við afleiðingar neyðarástands sem kann að ógna lífi og heilsu almennings, umhverfi og/eða

Ljósm. Þráinn Kolbeinsson eignum. Markmið áætlunarinnar eru að stuðla að öryggi starfsmanna og órofnum rekstri Grindavíkurbæjar í faraldri eins og Covid-19.

Jafnframt samþykkti bæjarráð erindisbréf fyrir neyðarstjórn bæjarfélagsins. Í erindisbréfinu segir meðal annars að það sé frumskylda Grindavíkurbæjar að stuðla að öryggi og velferð íbúa bæjarins og að neyðarástand geti skapast þegar öryggi, velferð eða innviðum samfélagsins sé ógnað þannig að hætta sé á röskun á starfsemi bæjarfélagsins. Neyðarstjórn Grindavíkur hefur haldið fjölmarga fundi undanfarna mánuði og gert tillögur til bæjaryfirvalda eða gripið til ráðstafana í því skyni að forgangsraða lögbundinni þjónustu í samfélagslega mikilvægri starfsemi og lágmarka hugsanlegan samfélagslegan skaða.

Starfsmenn hinna fjölmörgu stofnana bæjarfélagsins hafa lagst á eitt við að verja grunnstoðir samfélagsins með hagsmuni íbúanna að leiðarljósi. Miklu varðar að í bæjarfélaginu er til staðar öflug félagsþjónusta fyrir íbúana og að tekist hefur að halda úti skólastarfi við krefjandi aðstæður.

4. Samkomutakmarkanir og aðrar smitvarnir hafa orðið til þess að fjarfundir og önnur rafræn samskiptatækni hefur að miklu leyti tekið við af hefðbundnu fundaformi. Ég á von á því að á þessi breyting verði að einhverju leyti varanleg, þó að ekki megi vanmeta þær persónulegu samverustundir sem hin „mennsku tengsl“ bjóða upp á. Þá er ég sannfærður um að upplýsingatækni muni taka stórstígum framförum á næstunni og að stafræn vinnsla muni breyta verklagi og venjum okkar. Samband

íslenskra sveitarfélaga vinnur nú að því að koma á miðlægu samstarfi sveitarfélaga til að auðvelda þeim að verða virkir þátttakendur í stafrænni framþróun og nýta nútímatækni til að bæta þjónustu og samskipti við íbúa.

5. Eftir góðæri síðustu ára hefur afkoma bæjarsjóðs versnað talsvert og búast má við hallarekstri næstu mánuði. Tekjur hafa minnkað en útgjöld aukist á sama tíma.

Fjárhagsstaða Grindavíkurbæjar var hins vegar mjög góð í upphafi faraldursins.

Handbært fé var umtalsvert og vaxtaberandi skuldir nær engar. Bæjarsjóður var því vel í stakk búinn til að mæta fjárhagslegum skakkaföllum og ekki er útlit fyrir annað en að handbært fé muni duga vel til að mæta þeim rekstrarhalla sem verður vegna faraldursins. Bærinn hefur enn fremur fjárhagslega burði til að fjárfesta í þeim innviðum sem áformað hefur verið.

6. Þegar upp er staðið er það heilsan, fjölskylda og vinir sem skipta mestu máli í hinu stóra samhengi, sem og fjárhagslegt öryggi.

Ekki er hægt að ganga að því sem vísu að lífsgæði okkar geti ekki versnað af völdum einhvers sem við fáum ekki ráðið við. Við getum þakkað fyrir þá stöðu sem íslenska þjóðin býr við í samanburði við flestar aðrar þjóðir og þá getu sem heilbrigðiskerfið og aðrir máttarstólpar þjóðfélagsins búa yfir.

Auðvitað óskum við þess heitt að geta á ný hitt stórfjölskylduna og vinahópinn, ferðast vítt og breitt, notið menningarviðburða og skemmtana og að þjóðlífið taki aftur við sér.

En við verðum reynslunni ríkari.

FAXI

9

Ásgeir Eiríksson bæjarstjóri í Vogum

Ljósm. Markaðsstofa Reykjaness

1. Stærstu áhrifin hafa verið á starfsemi ýmissa stofnana sveitarfélagsins, þar sem beita hefur þurft takmörkunum í samráði við tilmæli sóttvarnarlæknis og almannavarna, ásamt reglugerðum heilbrigðisráðherra. Í fyrstu bylgju faraldursins voru takmarkanir á skólastarfi, lokun á íþróttamiðstöð o.fl. Nú í þriðju bylgju faraldursins hafa takmarkanirnar minni áhrif, einkum á skólana.

2. Að takast á við breyttan veruleika í daglegu lífi, sem og hið aukna atvinnuleysi sem hefur fylgt faraldrinum, hafa verið stærstu áskoranirnar fyrir íbúa.

3. Við höfum fyrst og fremst reynt að standa vörð um grunnþjónustu sveitarfélagsins, einkum þá sem snýr að börnum og ungmennum.

4. Já, ekki nokkur vafi í mínum huga að breytingar verði á vinnulagi til framtíðar.

Nú þegar hefur starfsfólk sveitarfélagsins tileinkað sér ýmsar tæknilegar lausnir og úrræði sem til staðar eru. Ég er þess fullviss að margir munu sjá sér hag í að nýta sér það jákvæða úr þessari reynslu eftir að lífið færist aftur í eðlilegt horf. Áhrifin verða án efa mest á fundi og skipulag þeirra, með því að nýta fjarfundatæknina er unnt að draga umtalsvert úr ferðum og með því móti hafa jákvæð áhrif á umhverfið.

5. Rekstrarstaða sveitarfélagsins er erfið, bæði árið 2020 og fyrirséð að hún verði einnig erfið árið 2021. Það mun taka okkur langan tíma að vinna okkur út úr þeim erfiðleikum sem að okkur steðja, einkum hið mikla tekjutap sem sveitarsjóður verður fyrir í tengslum við afleiðingar faraldursins.

Við erum þess þó fullviss að batinn mun koma, en gerum okkur jafnframt grein fyrir að það mun taka okkur talsverðan tíma að ná fyrri styrkleika.

10

FAXI

6. Fátt er svo með öllu illt að ei boði gott. Það má draga margvíslegan lærdóm af áhrifum faraldursins, ekki síst finnst mér jákvætt hversu vel starfsmenn sveitarfélagsins og íbúar hafa staðið vel saman í þessum þrengingum. Það hefur ríkt góður skilningur á þeim ráðstöfunum sem grípa

hefur þurft til, og allir hafa lagst á eitt um að standa saman. Þegar faraldurinn er yfirstaðinn og lífið kemst aftur í eðlilegt horf er mikilvægt að staldra við, fara yfir hvernig til tókst og hvaða lærdóm má draga af reynslunni. Það munum við örugglega gera.

?

1. Hver hafa stærstu áhrifin af Covid 19 verið á þitt bæjarfélag?

2. Hverjar hafa verið stærstu áskoranirnar fyrir íbúa?

3. Hvaða viðspyrnu hafið þitt veitt til að dempa áhrifin?

4. Telur þú að kórónuveirufaraldurinn muni hafa veruleg áhrif á vinnulag til framtíðar, jafnt í stjórnsýslunni sem hjá fyrirtækjum í bænum?

5. Nú þegar glittir í 2021 hvernig sérðu stöðu þíns bæjarfélags í skugga heimsfaraldurs á nýju ári?

6. Hvaða lærdóm má draga af áhrifum faraldins?

Kannski einhvern jákvæðan?

Kjartan Már Kjartansson bæjarstjóri í Reykjanesbæ 1. Covid hefur haft mikil áhrif á starfsemi Reykjanesbæjar líkt og þjóðfélagið allt. Ef við horfum til bæjarbúa þá hefur þurft að skerða þjónustu þegar fjöldatakmarkanir hafa verið settar. Í fyrstu bylgjunni þurftum við til að mynda að loka bókasafni og þjónustuveri bæjarins, auk menningarhúsanna. Þá var skerðing á skólastarfi og sundlaugar og íþróttamannvirki lokuð. Í þriðju bylgjunni nú í haust þegar fjöldatakmarkanir fóru niður í 10 manns þurftum við aftur að loka á ákveðnum stöðum en náðum að hafa þjónustuverið opið og starfsemi skólanna var ekki eins takmörkuð og í fyrstu bylgjunni. Almennar smitvarnir hafa svo auðvitað sett svip sinn á alla starfsemina. Við höfum til að mynda þurft að passa vel upp á skjólstæðinga okkar í velferðarþjónustunni sem margir tilheyra viðkvæmum hópum. Þegar horft er á áhrif veirunnar á starf okkar þá hafa allar einingar og starfsstöðvar þurft að aðlaga sig á einhvern hátt.

Byggingar sem hýsa starfsemi bæjarins henta misvel við svæðaskiptingar svo heimavinna hefur aukist til muna hjá þeim starfsmönnum sem geta sinnt störfum að hluta eða öllu leyti heiman frá sér. Passa þarf gríðarlega vel upp á hreinlæti, halda fjárlægðarmörk og fjöldatakmarkanir. En þrátt fyrir krefjandi aðstæður á köflum þá tel ég að við höfum náð að halda góðu þjónustustigi og aðlaga okkur að takmörkunum hverju sinni.

2. Íbúar Reykjanesbæjar hafa flestir þurft að breyta daglegu lífi sínu á einhvern hátt. Þegar við horfum til sóttvarna þá hugsa ég að stærsta áskorunin sé tengd félagslega þættinum. Að þurfa að takmarka mikið þá sem þú átt í samskiptum við, þurfa að sleppa stórafmælinu, fermingarveislunni eða brúðkaupinu sem var búið að skipuleggja marga mánuði fram i tímann. Önnur stór áskorun sem við glímum nú við og er

Ljósm.Garðar Ólafsson afleiðing veirunnar er mikið atvinnuleysi á svæðinu. Flugvöllurinn er gríðarlega stór vinnustaður og á meðan flug liggur að mestu niðri verða krefjandi tímar.

3. Meðal aðgerða sem Reykjanesbær hefur farið í er að heimila fyrirtækjum að óska eftir fresti á greiðslu fasteignagjalda fyrir atvinnuhúsnæði, farið var í atvinnuátak með Vinnumálastofnun, boðið var upp á 250 ný sumarstörf fyrir námsmenn, þá var komið til móts við foreldra með lækkun gjalda í frístunda- og leikskólum þegar þjónusta var skert, sérstakt framlag var veitt til þjónusturekinna leikskóla auk framlags til dagforeldra. Einnig tók bæjarráð ákvörðun um að ráðast í mannaflafrek verkefni til að auka atvinnutækifæri. Menningarhúsin hafa svo verið dugleg að bjóða upp á viðburði sem kalla ekki á að stór hópur komi saman til að létta okkur lundina. Dæmi um það eru streymi frá tónleikum Hljómahallar, ratleikur um bæinn fyrir alla fjölskylduna, krakkajóga, viðtöl, upplestur og annað áhugavert efni á vef- og samfélagsmiðlum okkar.

4. Já ég tel að faraldurinn hafi veruleg áhrif á vinnulag til framtíðar. Margir horfa nú öðrum augum á heimavinnu sem þótti ekki koma til greina áður. Margir geta hugsað sér að vinna heiman frá sér í framtíðinni óháð Covid faraldrinum en svo eru auðvitað aðrir sem vilja heldur mæta á vinnustaðinn alla daga. Mér finnst líklegt að mörg fyrirtæki, þar sem heimavinna hentar, muni bjóða áfram upp á þann möguleika fyrir starfsmenn. Annað sem ég tel að muni breytast er fundahald. Í dag kunna allir, sem á annað borð þurfa að sitja fundi vegna vinnu sinnar, á fjarfundi. Það kemst enginn

upp með annað en að tileinka sér þá tækni. Það er margt jákvætt sem fæst með því að nýta fjarfundatækni, t.a.m. skilvirkni og tímasparnaður þó að það sé skemmtilegra að hitta fólk í eigin persónu. Ég held að það sé engin spurning að fjarfundir muni verða áfram mikið notaðir þó að Covid veiran kveðji okkur.

5. Það er erfitt að segja. Auðvitað óskar maður þess og vonar að hægt verði að hefja bólusetningar á fyrri hluta ársins en við verðum bara að bíða og sjá. Það er ljóst að við þurfum að gera ráð fyrir einhverjum takmörkunum áfram inn í árið 2021. Það er óskandi að flug muni aukast með hækkandi sól þó við vitum öll að það er töluvert langt í að það verði með sama hætti og það var fyrir Covid. Við munum áfram vinna í að styðja við bæjarbúa og reyna að fjölga atvinnutækifærum á svæðinu. Á svona tímum er samstaðan mikilvæg og að allir hugsi í lausnum og leiti nýrra atvinnutækifæra.

6. Mér er efst í huga hvað samtakamáttur okkar Íslendinga er mikill þegar á reynir og við finnum svo áþreifanlega fyrir því á svona tímum. Smæðin spilar auðvitað stóran þátt í því en ég held að það sé partur af menningu okkar að standa saman. Það er jákvætt og nauðsynlegt að virkja þennan samtakamátt eins og kostur er til að mynda til atvinnuþróunar og jákvæðrar uppbyggingar á samfélaginu okkar. Staðan hefur auðvitað undirstrikað að við erum með mjög mörg egg í sömu körfunni hvað atvinnutækifæri varðar þar sem flugvöllurinn og afleidd störf skapa um 42% íbúa vinnu. Eitthvað sem við vissum auðvitað fyrir en ýtir hressilega við okkur að leita nýrra og spennandi tækifæra.

FAXI

11

vegar er ég bjartsýnn á að í vor eða byrjun sumars fari að verða viðsnúningur og smám saman muni ástandið breytast á jákvæðan hátt, öllum til hagsbóta.

6. Við verðum alltaf að gera ráð fyrir að heimsfaraldrar af einhverju tagi herji á okkur og vera undir það búin, eða jafnvel einhvers konar hamfarir. Því getur verið lykil atriði að hafa tiltækar viðbragðs- og aðgerðaáætlanir sem hjálpa okkur um að takast á við áföllin. Íslendingar geta enn og aftur dregið þann lærdóm að samstaða þjóðarinnar fleytir okkur yfir erfiðustu hjalla og megnar okkur að standa af okkur

brotsjó. Gera má ráð fyrir að almennt hafi faraldurinn áhrif á viðhorf fólks til lífsgilda og lífsgæða, ekki er sjálfsagt að lífið gangi fram á beinni braut og ekki séu hæðir og lægðir og alls konar beygjur á leiðinni. Þá er reynslan og lærdómurinn einnig sá að fólk er almennt tilbúið til þess að bregðast við því ástandi sem upp kom. Starfsfólk sveitarfélagsins hefur sýnt aðdáunarvert framlag til þess að leysa þær áskoranir sem upp hafa komið, í þágu samfélagsins og til að halda þjónustu sveitarfélagsins og starfsemi gangandi.

Magnús Stefánsson bæjarstjóri í Suðurnesjabæ 1. Ef litið er til rekstrarins, þá hefur verið mikið tekjufall og aukin útgjöld sem afleiðingar Covid á þessu ári 2020. Einnig hafa verið mikil áhrif á ýmsa starfsemi, svo sem skólana, félagsstarf, menningarstarfsemi o.fl.

Ljósm. Hilmar Bragi

2. Það hefur verið mikil áskorun fyrir alla einstaklinga að fylgja leiðbeiningum og reglum varðandi sóttvarnir. Það hefur haft í för með sér ýmsar breytingar á fyrri hegðun og atferli hvers og eins. Einnig hafa íbúar þurft að takast á við og mæta alls konar takmörkunum í sínu daglega lífi, sem hafa verið á forsendum sóttvarna.

3. Suðurnesjabær hefur komið til móts við íbúa með ýmsum hætti, sérstaklega börnin og barnafjölskyldur. Það hefur verið með ýmsum hætti, þó aðallega í tengslum við skólastarfið. Þá hefur sveitarfélagið staðið fyrir ýmsum minni menningarviðburðum, til að halda lífi í samfélaginu. Þá hefur verið leitast við að gera ráðstafanir í rekstri sveitarfélagsins, til að draga úr kostnaði.

4. Þegar faraldurinn fór af stað sl. vetur urðu fljótlega ýmsar breytingar á vinnulagi.

Sem dæmi má nefna fjarfundi, sem komu í stað funda í raunheimum sem gátu ekki farið fram vegna sóttvarnaaðgerða. Sú aðferð er komin til að vera, í einhverjum mæli. Það verður á sviði tölvutækni og rafrænnar stjórnsýslu sem varanlegar breytingar verða, þar sem áhrifin af einstaklingsbundnum sóttvörnum munu væntanlega verða varanleg og birtast í því að fólk muni síður eiga persónuleg samskipti í návígi en áður var.

5. Rekstrarlega verður árið 2021 erfitt, þar sem tekjufall er og aukinn kostnaður. Hins

12

FAXI

Ljósm. Hilmar Bragi

?

1. Hver hafa stærstu áhrifin af Covid 19 verið á þitt bæjarfélag?

2. Hverjar hafa verið stærstu áskoranirnar fyrir íbúa?

3. Hvaða viðspyrnu hafið þitt veitt til að dempa áhrifin?

4. Telur þú að kórónuveirufaraldurinn muni hafa veruleg áhrif á vinnulag til framtíðar, jafnt í stjórnsýslunni sem hjá fyrirtækjum í bænum?

5. Nú þegar glittir í 2021 hvernig sérðu stöðu þíns bæjarfélags í skugga heimsfaraldurs á nýju ári?

6. Hvaða lærdóm má draga af áhrifum faraldins?

Kannski einhvern jákvæðan?

Óskum öllum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsæls komandi árs, með þökk fyrir það liðna.

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár! Þökkum samskiptin á liðnu ári.

VERKALÝÐS- OG SJÓMANNAFÉLAG KEFLAVÍKUR OG NÁGRENNIS

Sveitarfélagið Vogar

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár! Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár! Þökkum samskiptin á liðnu ári.

SUÐURNESJABÆR

FAXI

13

Nýja orgelið lokahnykkur í endurbótum Keflavíkurkirkju

N

ýtt orgel hefur verið sett upp í Keflavíkurkirkju. Þó Drottningin, eins og orgelið er kallað, bíði formlegrar vígslu hefur Arnór B. Vilbergsson organisti prufukeyrt hljóðfærið og segir það mikla byltingu frá því sem áður var. Með uppsetningu orgelsins lýkur endurbótum á Keflavíkurkirkju sem hófust 2012 þegar byrjað var á að færa kirkjuna í upprunalegt horf. Allt nothæft úr gamla orgelinu var nýtt en að stærstum hluta er nýja orgelið nýsmíði.

Vinna við endurnýjun orgelsins hófst árið 2011. Þá hafði verið ljóst um skeið að kominn væri tími á nýtt orgel enda hafði Arnór Vilbergsson organisti þurft að sparka reglulega í hljóðfærið þar sem nótur áttu það til að festast í miðju tónverki. Það gat verið pínlegt í kirkjuathöfnum. Að auki voru alls kyns aukahljóð komin í orgelið sem tónuðu illa við spilverkið.

Orgelsjóður var stofnaður árið 1995 í minningu Árna Vigfúsar Árnasonar fyrrum formanns sóknarnefndar. Lítið hafði mjatlast inn í sjóðinn og því ljóst að gera þurfti átak í söfnun fyrir nýju orgeli árið 2011 þegar farið var að huga að endurnýjun.

Allir velunnarar kirkjunnar lögðust á árar við að safna nægu fé fyrir nýju orgeli. Þegar ljóst var í ársbyrjun 2020 að nægt fé hafði

14

FAXI

Arnór við aukaspilaborðið sem staðsett er framan við söfnuðinn.

safnast var ráðist i verkefnið. Orgelið var tekið niður í febrúarlok og hljóðnaði því í 9 mánuði.

Að vel athuguðu máli var ákveðið að fá Björgvin Tómasson orgelsmið til þess að endurgera orgelið, enda fólst í því tölu-

verður sparnaður. Splunkunýtt orgel hefði kostað um 60 milljónir en hið nýja orgel kirkjunnar kostaði um 40 milljónir í endurgerð og uppsetningu.

Uppsetning hófst um miðjan október sl. og ásamt Björgvini komu að henni Margrét

Erlingsdóttir, Júlíus Óttar Björgvinsson og Jóhann Hallur Jónsson, öll hjá Orgelsmiðju Björgvins Tómassonar og Grétar Reinharðsson rafvirki hjá Nesraf. Um gyllingu framhliðar sá Sigmar Vilhelmsson málari. Það má heyra á máli Arnórs að með nýju orgeli opnast margir möguleikar sem hann er spenntur að leyfa söfnuðinum að heyra.

Nýja orgelið er 20 radda og hefur fengið principal 8 sem þýðir að hljómur hljóðfærisins hefur aukist til muna, en principal röddin er grunnrödd hljóðfærisins. Þá hefur bæst við fagott 16´ rödd í nokkurs konar bassaboxi sem útbúið var í ónýttu rými á kirkjuloftinu, sem gefur möguleika á skemmtilegri nýbreytni. Þá segir Arnór góða viðbót að fá raddirnar gamba 8` og vox coelestis 8` sem gefa honum færi á að búa til óræða stemmningu en henti auk þess sérstaklega vel í kyrrðarstundum.

Bluetooth takkinn á orgelinu gerir það einnig að verkum að organistinn er ekki lengur háður nótum á blaði, heldur getur beintengt sig við spjaldtölvu. Snjalltæknin er einnig nýtt á auka spilaborði sem sett hefur verið framan við söfnuðinn, sem gefur tækifæri á annars konar nýtingu orgelsins en áður hefur þekkst.

Bluetooth takkinn á orgelinu gerir það að verkum að er organistinn er ekki lengur háður nótum á blaði.

Stiklað á stóru um orgel Keflavíkurkirkju frá upphafi Þ egar Keflavíkurkirkja var reist á árunum 1914 – 1915 færði kvenfélagið Freyja kirkjunni nýtt harmóníum-orgel, en konur í Freyju unnu mikið og óeigingjarnt starf í þágu kirkjunnar.

Ein Freyjukvenna var Marta Valgerður Jónsdóttir Hún sendi sóknarnefnd Keflavíkurkirkju bréf 31. janúar 1915 þar sem hún býðst til þess að spila „í hinni nýju kirkju endurgjaldslaust í vetur,“ eins og fram kemur í afmælisriti Keflavíkurkirkju. Sóknarnefnd þáði boð Mörtu og varð hún þar með fyrsti organisti Keflavíkurkirkju.

Friðrik Þorsteinsson tók við starfi organista af Mörtu Valgerði. Þegar hann hafði gegnt starfinu í fimm ár var harmóníum-orgelið sem Freyjurnar gáfu selt og annað nýtt og stærra keypt í kirkjuna árið 1923. Í sögu Keflavíkurkirkju 1915 – 1985 eru tilgátur um að Friðrik hafi haft áhrif á að nýtt orgel yrði keypt.

Enn var komið að endurnýjun orgels árið 1952. Þá var keypt ensk rafmagnsorgel sem vígt var á síðasta degi ársins 1952. Nýja orgelið bauð upp á margfalt meiri möguleika en gamla harmóníum-orgelið, enda rafmagns, hafði tvö spilaborð og pedal og var 11 radda.

Geir Þórarinsson tók við organistastarfinu í Keflavíkurkirkju af Friðrik árið 1964. Geir hafði þá verið organisti í Njarðvíkurkirkju frá 1960 og var að hans undirlagi pantað pípuorgel í kirkjuna frá Walcker-orgelverksmiðjunni í Vestur-Þýskalandi og það sett upp árið 1963. Þegar kom svo að breytingum og stækkun Keflavíkurkirkju var gert ráð fyrir pípuorgeli í hana. Fyrir valinu varð 16 radda pípuorgel frá sama framleiðanda og Njarðvíkurkirkja hafði átt viðskipti við stuttu áður, einnig með tvö spilaborð og pedal.

Hljóðfærið kostaði kr. 900.000 og átti systrafélag Keflavíkurkirkju stærstan þátt í fjáröfluninni vegna orgelkaupanna. Orgelið var vígt árið 1967 og þjónaði því söfnuðinum allt fram á þetta ár, þegar það var tekið niður í febrúar og úr því nýtt sem hægt var að nýta í nýja orgelið.

Organistar Keflavíkurkirkju

Friðrik Þorsteinsson við enska rafmagnsorgelið.

Arnór Vilbergsson 2008 – nú Hákon Leifsson 2001 – 2008 Einar Örn Einarsson 1990 – 2001 Siguróli Geirsson 1977 – 1990 Geir Þórarinsson 1964 – 1977 Friðrik Þorsteinsson 1918 – 1964 Marta Valgerður Jónsdóttir 1915 - 1918

Heimildir: Þarf ekki lengur að sparka í orgelið. (2020, 15. september). Morgublaðið.

Drottningin býður prufukeyrslu. (2002, 28. nóvember). Morgunblaðið.

Sóknarnefnd Keflavíkurkirkju. (1985). Keflavíkurkirkja 1915 – 1985.

Keflavík, Grágás.

FAXI

15

Saga húsanna „Kastalinn“ Hafnargata 39 Keflavík

H

afnargata 39 í Keflavík er 90 ára á þessu herrans ári.

Húsið er að sönnu svolítið sérstakt í laginu, hálfgerður Funkis stíl en þó ekki alveg. Húsið var byggt af hjónunum Gunnari Sigurfinnssyni bólstrara og konu hans Sigrúnu Ólafsdóttur. Þar bjuggu þau með sínum börnum og Sigrún allt fram til ársins 1984. Íbúðarhúsið er ferningur, kjallari og hæð. Sérstæða hússins eru kastalasteinar efst á þakinu, enda húsið oftar en ekki verið nefnt Kastalinn.

Snemma á sjötta ártug síðustu

aldar stækkaði Gunnar svo um munar húsið og byggði verslunarrými við hlið íbúðarhússins. Þar opnaði hann húsgagnaverslun 1956 og rak hana til dánardags en Gunnar lést á aðfangadag 1966. Gunnar verslaði með húsgögn en margt annað líka samanber auglýsingu í Faxa fyrir jólin 1957.

Börn Gunnars og Sigrúnar ráku verslunina áfram í einhver ár eftir dauða föður þeirra.

Lindin söluturn sem hafði um árabil verið með starfssemi sína í litlum skúr að Hafnargötu 15, við

Ljósm. Byggðasafn Reykjanesbæjar 39

Óskum Suðurnesjamönnum nær og fjær gleðilegra jóla og farsældar á nýja árinu. Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Eldvarnir ehf.

Iðavöllum 3 Sími 420 2020 - 892 7519 16

FAXI

hlið Ingimundarbúðar og gömlu lögreglustöðvarinnar flutti sig um set árið 1973 og opnaði við Hafnargötu 39. Má segja að það hafi verið algjör bylting að fara úr litlum skúr sem rúmaði ekki einu sinni allan lagerinn og í rúmgott húsið. Jóna Björg Georgsdóttir hafði rekið Lindina frá stofnun en eiginmaður hennar Jóhann Ólafsson kom seinna að rekstrinum.

Ráku þá Lindina til 1995. Segja má að staðsetning á sjoppu á Hafnargötu 39 hafi verið kjörin. Stór og mannfrek fiskverkunarhús starfrækt allt í kring.

Pósthúsið og símstöðin beint á móti og Sparisjóðurinn á Suðurgötu. Enda voru þeir margir sem ,,duttu“ inn til Jóa á Lindinni.

Síðar var rekin raftækjaverslun í húsnæðinu og gjafavöruverslun sem einmitt kallaðist Kastalinn. Í dag er veitingastaðurinn Thai Keflavík í húsinu og hefur verið um ár abil.

KJ.

Óskum Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla og farsældar á nýja árinu. Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Fjölbrautaskóli Suðurnesja óskar nemendum, kennurum og öðrum Suðurnesjabúum

gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári. Þökkum samstarfið á árinu SKÓLAMEISTARI

Sendum öllum Suðurnesjabúum góðar

jóla- og nýársóskir,

með þakklæti fyrir viðskiptin á liðnum árum.

Sundmiðstöðin

Málfundafélagið Faxi óskar öllum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsæls komandi árs.

óska Suðurnesjamönnum

gleðilegrar jólahátíðar og farsæls nýs árs.

Flugvellir 6, Keflavík · Sími 42 100 42 · Fax 42 100 43 · www.dyri.com

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár!

Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Útvegsmannafélag Suðurnesja

Bílrúðuþjónustan óskar viðskiptavinum

gleðilegra jóla

Gleðileg jól Gott og farsælt nýtt ár!

Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Allar b

ÞJÓNUSTUVERKSTÆÐI

Bílaver ÁK óskar viðskiptavinum

gleðilegra jóla

FAXI

17

Eiríkur P. Jörundsson Helgi V.V. Biering

Grænn flugbrautarslökkvibíll af OshKosh M-6000 gerð. Slökkvibíllinn er stærsti slökkvibíll á Íslandi fyrr og síðar og var í þjónustu Slökkviliðsins á Keflavíkurflugvelli til margra ára. Hann var notaður á flugbrautum Keflavíkurflugvallar. Slökkvibíllinn er á risastórum dekkjum og átti, þrátt fyrir þyngd sína, að komast út fyrir flugbrautir ef flugvélar myndu farast við flugvöllinn. Fulllestaður af vatni og kvoðu vóg hann rúm 70 tonn.

Hann tekur 23.091 lítra (6100 gallon) af vatni og 1.893 lítra (500 gallon) af kvoðu. í honum eru tvær 500 hp vélar og tvær vatnsbyssur sem gátu tæmt bílinn á örfáum mínútum. Bíllinn er með skráningarnúmerið VL 285. Hann er með tækjanúmer 11 og herskráninguna USN 71-02648.

Söfnun varnarliðsminja af Vellinum og mótun sýningar S

aga Reykjaness er um margt sérstök og merkileg í einstakri náttúru skagans.

Frá því fyrir landnám hafa fiskveiðar verið meginstefið í sögu mannlífs á Suðurnesjum, enda lítt um blómlegar sveitir en þeim mun meiri er nálægðin við auðug fiskimið. En að einu leyti er þó sagan alveg sér á báti, bæði hér á landi og þótt víðar væri leitað.

Síðari heimsstyrjöldin og vera Varnarliðsins á Miðnesheiði gerir sögu Suðurnesja afar sérstaka og sker svæðið frá öðrum landshlutum hvað það varðar, þótt vissulega hafi þessir þættir einnig haft mikil áhrif á íslenskt samfélag í heild sinni.

Óhætt er að fullyrða að tilkoma Varnarliðsins og vera þess á Suðurnesjum í 55 ár hafi markað djúp spor og haft margvísleg varanleg áhrif á mannlíf og samfélag í áratugi og gerir í raun enn. Það er því eðlilegt og sjálfgefið verkefni Byggðasafns Reykjanesbæjar að halda utan um þessa sögu og safna munum og minjum er tengjast veru herliðsins á Miðnesheiði. Safnið hefur um árabil safnað minjum um þessa mikilvægu og merku sögu og sett upp sýningar til að fræða íbúa og gesti um hana.

En það fennir fljótt í sporin. Á næsta ári verða 70 ár liðin frá komu Varnarliðsins árið

18

FAXI

Bandaríkjamaður að þiggja þjónustu hjá Esso á Keflavíkurflugvelli. Myndin er tekin einhvern tímann á árunum 1950 – 1960. Bíllinn sem sést aftan á er Renault 4CV. Til gamans má geta þess að bíllinn var uppnefndur "La motte de beurre". Sem útleggst á íslensku sem smjörklípan.

1951 og 15 ár liðin frá því herinn hvarf á brott árið 2006. Byggðasafnið hefur því sett aukinn þunga í söfnun varnarliðsminja. Á síðasta ári var ráðinn sérstakur verkefnisstjóri hjá Byggðasafninu sem hefur haft það meginverkefni að safna munum, myndum og sögum sem tengjast veru Varnarliðsins.

Sú vinna hefur skilað miklum árangi og er ennþá að vefja utan á sig. Árið 2019 voru skráðir inn í safnkostinn ríflega 300 gripir sem skilað var inn eingöngu vegna söfnunarátaksins og á árinu 2020 er þegar búið að skrá inn um 200 gripi og um 1000 gripir bíða skráningar.

Frá barmmerki til risavaxins slökkviliðsbíls Þeir munir sem hafa komið inn síðan átakið hófst eru af ýmsum stærðum og tegundum.

Stærsti einstaki gripurinn er risavaxinn flugbrautarslökkviliðsbíll sem fulllestaður vóg um 80 tonn. Minnsti gripurinn er hins vegar lítið barmmerki. Annars eru gripirnir ýmiskonar; heimilistæki eins og þvottavélar, hljómflutningstæki, pottar og pönnur, brot úr flugvélum, tóm skothylki, að ógleymdu píanóinu sem var í Officeraklúbbnum og kom til landsins með breska hernámsliðinu í maí 1940. Munirnir hafa borist víðsvegar að og frá fjölmörgum einstaklingum, en óhætt er að segja að stór hluti gripa og ljósmynda hafi borist frá þeim Friðþóri Eydal, Tómasi Knútssyni, Páli Bj. Hilmarssyni og Sigurði Má Grétarssyni, sem hafa lagt einstaka vinnu í að halda þessum minjum til haga og eiga þakkir skilið fyrir framtakið. Einnig hefur talsvert borist af munum frá fyrirtækjum og stofnunum, ekki síst Isavia og Landhelgisgæslunni.

Jafnframt þessu hefur safninu borist talsvert af ljósmyndum sem sumar hverjar eru nú þegar komnar á ljósmyndavef Byggðasafnsins, reykjanesmyndir.is Þá hafa verið skráðar sögur sem tengjast veru hersins og samskiptum milli íbúa varnarsvæðisins og íbúa utan girðingarinnar.

Og ef einhverjir búa yfir einhverjum sögum sem þeir vilja deila með starfsmönnum safnsins er um að gera að hafa samband við Byggðasafnið og segja frá. Í þessari söfnun hefur berlega komið í ljós hversu stóran þátt Slökkviliðið á Keflavíkurflugvelli á í uppbyggingu slökkvistarfs og brunavarna á Íslandi almennt. Margir veglegir slökkvibílar sem notaðir voru á vellinum fóru síðar í minni slökkvilið úti á landi þegar endurnýja þurfti bíla á Vellinum sem jafnan voru af flottustu gerð. Nokkrir af þessum slökkviliðsbílum eru staðsettir á Slökkviminjasafninu í vesturenda Safnamiðstöðvar Reykjanesbæjar í Ramma, en þeir voru m.a. notaðir á Sauðárkróki og Ólafsfirði á áratugi eftir að Slökkviliðið á Keflavíkurflugvelli lét þá frá sér. Byggðasafnið hefur síðustu misserin tekið á móti fjórum slökkvibílum beint af Vellinum.

En hvað ætlar Byggðasafnið að gera við alla þessa muni sem hafa safnast í hús og streyma enn í safngeymslurnar? Til-

Einkennismerki frá slökkviliði varnarliðsins, merkt „U.S.N.A.S Fire Dept Keflavk. Airfield Operations“ gangurinn og markmiðið með söfnuninni er fyrst og fremst að varðveita merka sögu Varnarliðsins og áhrif þess á íslenskt samfélag fyrir komandi kynslóðir. Jafnframt er brýnt að koma sögunni á framfæri og fræða jafn landsmenn og erlenda gesti um þetta einstaka tímabil í íslenskri sögu sem enn markar djúp spor og hefur að auki mikla alþjóðlega skírskotun.

Þríþætt fastasýning Annað meginmarkmiðið með söfnuninni er að koma upp myndarlegri fastasýningu um veru og áhrif Varnarliðsins hér á landi,

Þyrlubjörgunarsveitarmerki ameríkanans. Merkið er hvítt og grænt og í grænum stöfum stendur „56TH RESCUE“ og „JOLLY GREEN“. Fígúran "The Jolly Green Giant" er einnig á merkinu. sýningu sem mun án efa vekja verðskuldaða athygli og hefur oft komið til tals að setja upp. Slík sýning hefur alla kosti og burði til að vera mikilvægt innlegg í menningartengda ferðaþjónustu á Reykjanesi. Og þegar ástandið lagast í heimsfaraldrinum og fólk fer að ferðast aftur verður sýningin í alfaraleið fyrir vel flesta ferðamenn sem koma til landsins.

Slík sýning er þó flókin í uppsetningu ef koma á til skila sem mest af þessari sögu sem hafði og hefur ennþá býsna víðtæk áhrif.

Svartmálað píanó sem notað var meðal annars af Varnarliðinu á Keflavíkurflugvelli. Ekkert finnst af merkingum á píanóinu sem segir til um tegund og týpu en á spilverkinu innan í því er merkingin „Schwander.“ Píanóið kom líklega með Breska hernámsliðinu 1940. Á bakhlið þess er merkt „NAAFI“ sem stendur fyrir „Navy, Army og Air Force Institutes.“ En það er fyrirtæki sem stofnað var af bresku ríkisstjórninni 9. desember 1920 til að reka útivistarstöðvar sem breskar hersveitir þurfa og selja hermönnum og fjölskyldum þeirra ýmsar vörur. NAAFI rekur klúbba, bari, verslanir, matvöruverslanir, þvottahús, veitingahús, kaffihús ásamt ýmiskonar annarri aðstöðu á flestum breskum herstöðvum. Áður en það fór af vellinum var það líklega í Officeraklúbbnum

FAXI

19

Stefnt er að því að sýningin verði byggð upp af þremur meginþáttum. Í fyrsta lagi er það Varnarliðið sjálft, uppbygging herstöðvarinnar og hlutverk hennar í þeim óróa sem fylgdi í kjölfar seinni heimsstyrjaldar. Árið 1951 kom Varnarliðið til Keflavíkur eftir undirritun varnarsamnings milli ríkisstjórna Íslands og Bandaríkjanna um hervarnir Íslands á þeim ógnvænlegu tímum sem þá voru í heimsmálunum. Kalda stríðið var staðreynd og varði í áratugi, allt þar til Sovétríkin leystust upp undir lok síðustu aldar og Bandaríkjamenn misstu áhugann á að halda úti herstöð á Íslandi. Þessi hluti sýningarinnar mun fjalla um herstöðina sem slíka, tækin og tólin sem notuð voru og ekki síst að minnast framgöngu þyrlusveitar Varnarliðsins sem vann ómetanlegt björgunarstarf hér á landi í áratugi. Í öðru lagi og nátengt veru Varnarliðsins er uppbygging eina alþjóðaflugvallar Íslendinga, sem í dag gengur undir nafninu Keflavíkurflugvöllur. Saga hersetu á Suðurnesjum nær til ársins 1941. Í júní það ár var lögð 1.5 kílómetra löng og 90 metra breið flugbraut á Garðskaga sem gekk undir nafninu Skagavöllur en var hins vegar lítið notuð. Um svipað leyti var hafist handa við gerð flugvallar á Njarðvíkurheiði, rétt neðan við Háaleiti á svonefndum Sviðningum en sá flugvöllur var nefndur Pattersonflugvöllur.

Fljótlega eftir að þær framkvæmdir hófust snemma árs 1942 var lagt í gerð þriðja flugvallarins og varð fyrir valinu svæði á Miðnesheiði sem heitir Háaleiti. Þar var gerður flugvöllur sem í fyrstu var nefndur Meeksvöllur en er betur þekktur í dag sem Keflavíkurflugvöllur. Báðir flugvellirnir voru nefndir eftir flugmönnum sem fórust hér við land á stríðsárunum. Framkvæmdir við hann hófust í júlí 1942. Í stríðslok var Meeksvöllur orðinn einn stærsti flugvöllur í heiminum og hafði þá gegnt mikilvægu hlutverki við birgðaflutninga í lofti milli Bandraríkjanna og Evrópu í stríðinu. Þetta var aðeins

Hermenn að koma í hús, jólaskraut? Drengur fremst í hermannalegum búning, með borða á handlegg "MP" og leikfangabyssu. Myndin er líklega tekinn milli áranna 1943 – 1945. upphafið af umtalsverðu ævintýri á Miðnesheiðinni. Varnarsvæðið varð miðdepill umræðunnar varðandi varnir eða ekki varnir landsins. Skagavöllurinn lifði stutt og svipaða sögu er að segja af Patterson, þótt hann sé reyndar ennþá vel sýnilegur. En Meeksvöllur er enn í fullu fjöri sem millilandaflugvöllur Íslendinga, en það var 5. október 1946 sem flugvöllurinn komst í eigu Íslendinga með undirritun Keflavíkursamningsins. Lengst af var völlurinn hins vegar rekinn af bandaríska Varnarliðinu.

Einstakt samfélag Í þriðja lagi mun væntanleg sýning ekki síst snúast um þau samfélagslegu áhrif sem vera Varnarliðsins hafði hér á landi og er einkar athygliverð, ekki síst fyrir Íslendinga. Í raun má segja að fimm þúsund manna amerískum bæ hafi verið plantað í bakgarði íslenskra fiskiþorpa á Suðurnesjum með margvís-

Íslenskur lögreglumaður og bandarískur hermaður á vakt í einu af hliðum Keflavíkurflugvallar.

Dagsetning er ekki þekkt.

20

FAXI

Ljósmynd af F15 orrustuþotu sem stendur á blautri flugbraut, á myndina er ritað „F15E Strike Eagle.“ Samskonar þotur voru staðsettar á Keflavíkurflugvelli. Nokkrar slíkar myndir í römmum hafa komið til okkar síðastliðið ár.

Ljósviti sem var á vatnstanki Keflavíkurflugvallar. Vitinn sýndi tvö hvít og eitt grænt ljós.

Vitinn samanstendur af tveimur stórum kastljósum sem hvort um sig var með tveimur 1.200 vatta ljósaperum í hvorum kastara. Ljósið snerist í hringi ofan á vatnstanknum og fór sex hringi á mínútu.

Brot úr flugvél af gerðinni "Junkers Ju 88 D-5", sem var skotin niður á Strandarheiði 24. apríl 1943.

Laugardagsmorgunn 24. apríl 1943 kl.: 13:00 er tilkynnt um flugvél yfir Reykjavík sem stefnir á Keflavík. Nokkrum mínútum seinna er það staðfest að flugvélin sé þýsk Luftwaffe Ju88. Í framhaldinu voru nálægar loftvarnabyssur settar í viðbragsstöðu og tvær orustuflugvélar sendar í loftið frá Reykjavík og stefnt í átt að Keflavík.

Skyggnið var lélegt, lágskýjað og regnskúrir, en fór batnandi. Tvær P-38 orrustuvélar frá USAAF 50th FS2 fara í loftið frá Patterson flugvelli við Keflavík. P-38 flugmönnunum er beint að óvinavélinni frá radarstöð á jörðu niðri þannig að þeir flugu í veg fyrir Ju88 vélina til að komast í árásarstöðu. Ju88 flugvélin reynir að flýja og orrustan færist nær Vatnsleysuströnd og Strandarheiði. Nokkur skot frá P-38 vélunum hæfðu Ju88 vélina þannig að hún fórst.

Junkers Ju 88 vélin var í könnunarflugi frá Sola í Noregi og var að skoða Hvalfjörð, Reykjavík og Keflavík þegar hún var skotin niður. Með henni fórust þrír menn en einn bjargaðist og var tekin til fanga af Bandaríkjaher. Hann var fyrsti þýski flugliðinn sem tekinn var til fanga á Íslandi í stríðinu.

Vél sem notuð var til mælingar á skýjahæð. Þessi vél var einn hluti af þremur til að mæla hæð skýja með því að senda ljós upp í skýin.

Ljósið endurkastaðist svo niður í aðra vél sem sendi svo merkið í þriðju vélina sem las úr merkinu og gaf upp skýjahæðina. Þessi vél var framleidd einhvern tíma á árunum 1959 til 1972, en miðað við númer í kassanum er líklegt framleiðsluár 1967.

Brot af þeim gripum sem hafa komið nýlega til byggðasafnsins vegna varnarliðssöfnunarinnar og bíða skráningar.

Reyklosunarblásari frá "Vanguard." Blásarinn er svartur og rauður á litinn og knúinn áfram af 2 cylendra16hp "Briggs og Stratton" mótor sem á er fest fjögurra blaða loftskrúfa úr tré. Á blásaranum er límt merki slökkviliðsins á Keflavíkurflugvelli. legum áhrifum og afleiðingum. Áhrif veru Varnarliðsins urðu gríðarleg á samfélagið í heild og ekki síst nærsamfélag hersins. Þessi áhrif eru ennþá að koma í ljós og er það m.a. markmið sýningarinnar að draga þau fram. Það samfélag sem varð til innan varnargirðingarinnar milli Íslendinga og Bandaríkjamanna var einstakt á Íslandi. Þar blandaðist saman fólk úr fjölmörgum menningarsamfélögum sem komu víða að. Íslendingar voru nokkuð fjölmennir sem verkafólk hjá flestum fyrirtækjunum sem voru á Vellinum og í stjórnunarstöðum nokkurra stofnana innan girðingar. Við komu Varnarliðsins jókst gríðarlega þörf á verklegum framkvæmdum við uppbyggingu og viðhald herstöðvarinnar. Einnig þurfti að sjá til þess að hermenn á frívakt hefðu eitthvað að gera sem leiddi m.a. til stofnunar ýmissa klúbba á varnarsvæðinu. Á sama tíma og íslensk stjórnvöld voru með samning um veru Varnarliðsins vildu þau sömu stjórnvöld ekki að hermenn yrðu mikið á vegi Íslendinga. Margir þeirra hermanna sem

Blátt húsnúmeraskilti með ljósum endurskinsstöfum og útjaðri. Á skiltið er letrað „782.“ Þetta var húsnúmerið á gömlu flugstöðinni sem stóð við svokallað Háaleitishlað á Keflavíkurflugvelli. Gamla flugstöðin var byggð sem flugstöð og hótel við Keflavíkurflugvöll. Hafist var handa við byggingu flugstöðvarinnar haustið 1947. Flugstöðin átti að vera af fullkomnustu gerð og með hótelherbergjum á annarri hæð.

Byggingu var lokið í apríl 1949. Flugstöðin var timburklædd að utan og með þunnu áli. Upphafleg lýsing á henni er finnanleg í grein í Vísir frá 11. apríl 1949, bls, 4 „Flugstöðvarbyggingin í Keflavík er eins vönduð og frekast er unnt.

Ræða Harðar Bjarnasonar skipulagsstjóra við vígslu hússins." [http://timarit.is/] og í viðauka sögukafla húsakönnunarinnar. [http://www. minjastofnun.is/media/husakannanir/02_ Haaleitishlad_Lokasyrsla.pdf].

Eftir að Íslendingar eignuðust nýja flugstöð (Flugstöð Leifs Eiríkssonar) þjónaði gamla Keflavíkurstöðin sem flugstöð fyrir bandaríska herinn og á sama tíma hýsti hún að hluta ýmiskonar þjónustu svo sem verslun og í lokin þjónaði hún sem ráðgjafar- og þjónustumiðstöð flotans (Counseling and Assistance Center (CAAC)). Byggingin var svo rifin niður 2018.

komu með Varnarliðinu 1951 og næstu ár á eftir voru einhleypir ungir menn sem eðlilega sóttu í samskipti við íslenskar konur. Til gamans má nefna að í tímaritinu Vikan frá júní 1951 var stutt grein sem lítur nánast út eins og auglýsing til íslenskra kvenna um að á Keflavíkurflugvelli séu ungir menn á lausu sem vert sé að kynnast.

FAXI

21

Hljómtækjasamstæða frá Sony. Stæðan samanstendur af plötuspilara, segulbandstæki og útvarpi. Margir eignuðust samskonar græjur sem komu misjafnlega heiðarlega af vellinum.

Sumir keyptu þær í sölunefnd varnarliðseigna, aðrir hirtu þær af haugunum og svo voru aðrir sem eignuðust slíkar nauðsynjar eftir að þeim hafði verið smyglað af vellinum. „Á Keflavíkurflugvelli er nú fjöldi bandarískra hermanna, en það eru yfirleitt ungir menn, flestir um tvítugt. Til fróðleiks er gaman að geta þess, að þessir menn eru flestir frá suðurríkjum Bandaríkjanna, Tennessee og ríkjunum þar í kring... Þeir búa í bröggum sem eru fremur þægilega útbúnir, sæmilega kyntir og rennandi vatn í þeim öllum... Þeim líður vel hérna.

Ein leið íslenskra stjórnvalda til að stemma stigu við fjölda hermanna sem gátu blandað geði við Íslendinga, og þá sér í lagi kvenfólkið, var að setja lög sem áttu að hindra náin kynni á milli hermanna og íslensks kvenfólks. Einnig settu stjórnvöld útivistarbann á hermennina sjálfa. Þannig varð raunin sú að þann tíma sem hermennirnir voru staddir hér bjuggu þeir við einangrun og í raun vissu þeir lítið hvað var að gerast á Íslandi almennt.

En það var ekki nóg að yfirvöld settu þeim stólinn fyrir dyrnar heldur gerðu helstu veitingahúsin það sama. Í upphafi áttunda áratugarins voru Hótel Saga, Hótel Loftleiðir og Hótel Borg búin að banna einkennisklæddum hermönnum aðgang. Það varð til þess að mikil óánægja varð innan raða hersins þar sem þeir lægst settu voru skikkaðir til þess að vera alltaf í einkennisbúningum sínum. Þar með gátu þeir ekki notið þess að borða á fínni veitingastöðum Reykjavíkur en þessi höft á ferðir bandarískra hermanna voru óskiljanleg í augum þeirra og talin bera sterkt svipmót öfgaþjóðernishyggju og einangrunarstefnu.

Líklegt má telja að fjölgun næturklúbba innan varnargirðingarinnar hafi verið bæði bein og óbein afleiðing þess að íslensk stjórnvöld gerðu mikið í því að hamla bandarískum hermönnum að fara á skemmtistaði í Reykjavík. Í Keflavík og Njarðvík var nánast eyðimörk þegar kom að einhverju sem hét skemmtistaður. Næturklúbbum fjölgaði því á Vellinum og urðu afar vinsælir hjá heimamönnum sem sóttu klúbbana sem mest þeir máttu og þá bæði Suðurnesjamenn og fólk af höfuðborgarsvæðinu.

Vera hernámsliðs Breta fyrst og Bandaríkjamanna á stríðsárunum, og síðar Varnarliðsins, skapaði mikla atvinnu og miklar tekjur fyrir bæði einstaklinga og

22

FAXI

Tveggja sæta Flintstones sófi, trégrind með vínrauðum vínyl sessum.

Ísvél til að búa til mjólkurhristing, shake. Eitt af því sem einhverra hluta vegna er tengt Rock‘n Roll er mjólkurhristingurinn. Hér er einmitt vél til að framleiða slíkar veitingar.

Margir kannast við að hafa fengið sér „Shake“ í Wendys eða öðrum þeim stöðum sem var að finna á vellinum.

Blátt og gult kælibox úr málmi. Merkt "Corona Extra" Þessi kælir var fylltur af ís til að kæla innihaldið. þjóðfélagið í heild. Allir sem vildu fengu vinnu hjá hernum og tekjurnar voru mjög góðar. Mannlífið blómstraði. Þegar svo kom að því að Varnarliðið fór árið 2006 olli það miklu atvinnuleysi á Suðurnesjum.

Fjöldi manna starfaði fyrir herinn í einni eða annarri mynd, ýmist sem starfsmenn Varnarliðsins eða hjá einhverjum af þeim íslensku verktakafyrirtækjum sem störfuðu fyrir herinn. Þá má ekki gleyma því að herinn skildi eftir sig bæ með miklum innviðum, t.d. skemmtistöðum, sundlaug, íþróttahúsi, heilsugæslustöð og skólum og íbúðarhúsum sem stóðu eftir auð og tóm. Í dag nefnist þessi bær Ásbrú og er nú hverfi í Reykjanesbæ. Þar hefur verið unnið mikið starf við að koma í notkun mannvirkjum og búnaði sem herinn skildi eftir sig.

Ferskar stefnur og smygl Með komu hersins til Íslands komu nýjar og ferskar stefnur í ýmsum menningarkimum og afþreyingu. Þar á meðal var nýtt hljóð sem tröllreið hinum vestræna heimi. Rokk og ról var komið til landsins, mönnum til mismikillar gleði, en íslensk ungmenni tóku þessari nýju tónlist fagnandi. Strax við komu sína til landsins árið 1951 hóf Varnarliðið útvarpsrekstur á Keflavíkurflugvelli og sjónvarpsútsendingar árið 1955. Í upphafi

sendi Kanasjónvarpið svokallaða út með bráðabirgðaleyfi á litlum sendistyrk og mestmegnis voru sýndar afþreyingarmyndir og fréttaefni frá Bandaríkjunum. Árið 1963 var sendistyrkurinn aukinn og þá gat stór hluti íbúa á suðvesturhorninu náð útsendingunum. Íslenskir menntamenn töldu að aðal markmið Bandaríkjamanna með útvarps- og sjónvarpsútsendingum væri fyrst og fremst áróður vegna eigin hagsmuna. Leiða má líkur að því að sjónvarp RÚV hafi verið stofnað fyrr en ella til að bregðast við þessum áhrifum Kanasjónvarpsins. Árið 1974 hvarf Kanasjónvarpið Íslendingum þegar það hóf að senda eingöngu út efni í gegnum kapal innan girðingar.

Eitt af því sem vakti mikið umtal og tengist veru hersins var smygl af vellinum á hinum ýmsu munum s.s. fatnaði, hljómflutningstækjum, bílum, áfengi og mat. Margt af því sem laumað var út af vellinum er enn til og leynist víða. Mikið var einnig selt í gegnum sölunefnd varnarliðseigna. Herinn var víða á Suðurnesjunum og sjást ummerkin um hann enn. Ásbrú og Patterson eru stærst og mest áberandi í dag en einnig sjást ummerki á fjallinu Þorbirni og ofan við Sólbrekkuskóg þar sem fjarskiptastöðin Broadstreet var staðsett. Fyrir marga íbúa á Suðurnesjum var spennandi að komast þangað sem herinn var með aðsetur eða starfsemi. Margir fóru á ruslahaugana til þess að finna nýtanlega hluti sem herinn var að henda og margir eignuðust ýmislegt áhugasvert eftir þeirri leið, hluti eins og nýleg reiðhjól og hljómflutningstæki. Einnig var eftirsóknarvert hjá börnunum í Keflavík og Njarðvík að príla inn í ónýtar flugvélar sem geymdar voru rétt ofan við byggðina í Keflavík. Þar fundu þau ýmsa dýrgripi og fjársjóði sem suma hverja má finna í bílskúrum og háaloftum víða um bæinn í dag.

Til gamans látum við eina af þekktari smyglsögunum fylgja með en hún er af manninum sem fór á hverju kvöldi með hjólbörur fullar af sagi í gegnum aðalhliðið.

Alltaf var leitað í saginu í hjólbörunum en aldrei fannst neitt ólöglegt. Mörgum árum síðar spurði ákveðinn lögreglumaður gamla manninn hverju hann hafi verið að smygla í gegn. Lögreglumaðurinn var nefnilega viss um að sá gamli væri að lauma einhverju í gegn í börunum. Sá gamli svaraði: „Jú, væni minn, ég var að smygla hjólbörum.“

Jólapennar

Drottningin

Til þeirra

Fritz Már Jörgensson Presturinn í Keflavíkurkirkju skrifar spennusögu sem fjallar um svik, morð og valdatafl í ofbeldisfullum veruleika á Íslandi.

Unnur Guðrún Þórarinsdóttir Bókin geymir ljósmyndir og tilfinningar.

Hún er nokkurs konar dagbók ljóða, bréfa, bakþanka og hugrenninga. Allur ágóði rennur til alnæmissamtakanna á Íslandi og Laufsins.

Fjarvera þín er myrkur Jón Kalman Stefánsson Þetta er þrettánda skáldsaga Jóns Kalman sem segir frá lífi, kynslóð fram af kynslóð og yfir staði og tíma.

Lífið á vellinum Dagný Maggýjar Hvaða áhrif hafði amerísk varnarstöð á Keflavíkurflugvelli í hálfa öld og hvernig var sá kokteill ólíkra menningarheima? Hér er sjónum beint að hinu hversdagslega.

Fávitar Sólborg Guðbrandsdóttir Átakið Fávitar birtist nú í bókaformi þar sem Sólborg hefur tekið saman spurningar sem henni hafa borist síðastliðin ár og svör við þeim. Fávitar er samfélagsverkefni gegn stafrænu og annars konar kynferðisofbeldi.

Að eilífu ég lofa

Hasar í hrauninu Sigríður Etna Marinósdóttir.

Bókin fjallar um vinina Þórkötlu, Gnúp og Járngerði. Þeim þyrstir í ævintýri og ákveða að fara að leika sér í hrauninu í kringum bæinn sinn. Saman lendir hópurinn í óvæntum atburð sem leiðir þau í spennandi ferðalag í hrauninu.

Bakað Með Elenoru Rós Aragrúi ómótstæðilegra uppskrifta, allt frá einföldum súrdeigsbakstri, frönsku fínheitabakkelsi, Berlínarbollum, súkkulaðivafningum, kleinum, brauðréttum og samlokum sem slá í gegn.

Minningin um minnkinn Sævar Sævarsson Sprenghlægileg frásögn af bandaríska

körfuboltamanninum Jimmy Miggins sem lék og æfði með körfuboltaliði Keflavíkur í stuttan tíma árið 2004. Bókin er fyrsta verk Sævars Sævarssonar, lögfræðings og bekkjasetumanns í körfubolta.

Reykjanesið í brennidepli Hér eru svo tvær bækur þar sem Reykjanesið kemur við sögu. Þar er fjallað um jarðhræringar á Reykjanesi og síðasta geirfuglinn sem veginn var á Reykjanesi.

Eldarnir, ástin og aðrar hamfarir Sigríður Hagalín Björnsdóttir Jarðskjálftar skekja Reykjanesskaga, eldfjöllin eru vöknuð til lífsins eftir 800 ára hlé. Enginn þekkir þau betur en eldfjallafræðingurinn Anna Arnardóttir forstöðumaður jarðvísindastofnunar sem þarf að takast á við eitt stærsta verkefni almannavarna.

Fuglinn sem gat ekki flogið Gísli Pálsson Hér er geirfuglinn í aðalhlutverki en sá síðasti var veginn í Eldey á Reykjanesi árið 1884. Hér er veiðiferðin í brennidepli.

Sigga Dögg Að eilífu ég lofa er fimmta bók kynfræðingsins Siggu Daggar og hennar fyrsta barnabók. Hér er fjallað um skilnað á fallegan hátt en líka ástina og vináttuna.

Það sem ég hef lært Anna Lóa Ólafsdóttir Bókin byggir á hamingjuhorni Önnu Lóu og pistlum sem þar hafa verið birtir og fjallar um hamingjuna, sorgina, ástina, sambönd, breytingar, sjálfstraust, kvíða og fleira.

Íslenskir matþörungar, ofurfæða í fjörunni Eydís Mary Jónsdóttir og Silja Dögg Gunnarsdóttir skrifa ásamt Hinrik Carl Ellertssyni og Karl Peterssyni um íslenska matþörunga. Þar má finna alhliða fróðleik um undraheim matþörunga og er fjallað um sjálfbæra nýtingu, verkun og geymsluaðferðir auk þess sem bókin inniheldur fjölda mataruppskrifta.

Ísland, náttúra og undur

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsældar á nýja árinu. Þökkum samskiptin á liðnu ári.

Ellert Grétarsson Ellert gefur frá sér aðra ljósmyndabók á stuttum tíma en að þessu sinni er sjónum beint að Íslandi og myndir sýna ýmsar fáfarnar og áhugaverðar náttúruperlur, tignarleg eldfjöll, hrikalegt landslag jöklanna og undraheim hraunhellanna.

FAXI

23

Melrakkar á Hveravöllum

Melrakkar á ferð um landið -skemmtilegast að keyra um Reykjanesið

M

elrakkar er hópur innan Akstursíþróttafélags Suðurnesja sem stofnaður var fyrir 10 árum en hefur verið að byggjast upp í rólegheitum síðan þá.

Eftir að 11 Melrakkar fóru árið 2019 frá Reykjanestá þvert yfir landið á Font yst á Langanesi, spratt upp mikill áhugi á þessu sporti. Nú er 101 félagi í hópnum sem allir hafa það að sameiginlegu markmiði að aka um landið á fjórhjólum og Buggy bílum en alls eru á milli 80 og 90 farartæki í hópnum.

Mesta fjölgunin hefur verið síðustu tvö árin. Í hópnum eru bæði karlar og konur og alls konar ævintýri eru á takteinum.

Tveir Faxafélagar eru í hópnum þeir Guðbergur Reynisson formaður Melrakka frá byrjun og Kristinn Jakobsson sem er einn varaformanna hópsins. Árið 2020 var viðburðaríkt ár og fór hópurinn í sex skipulagar ferðir um hálendi Íslands. Fyrsta ferðin í sumar var farin frá Hrauneyjum norður Sprengisand á Akureyri. Í annarri ferðinni var svo lagt af stað frá Flúðum, yfir Hrunamannaafrétt, norður yfir Sprengisand með viðkomu í Laugafelli, þaðan norður fyrir Hofsjökul niður í Skagafjörð að Varmahlíð,

24

FAXI

Melrakkar við Krókamýri. Ljósmynd Emil Georgsson þaðan inn á Hveravelli og suður Kjöl með viðkomu í Kerlingafjöllum, þaðan niður Leppistungur og loks aftur á Flúðir. Þetta var fjölmennasta fjórhjólaferð Íslandssögunnar þar sem 31 manns af Suðurnesjum fóru í ferðina.

Í ágúst var farið inná Fjallabaksleið nyrðri inn í Eldgjá og gist í Hólaskjóli, ekið norðan Mýrdalsjökuls niður Emstrur og yfir í Hungurfit.

Fjórða ferð sumarsins var síðan frá Geysi í Haukadal hringinn kringum Langjökul með

Melrakkar á ferð um Skógshraun gistingu í Húsafelli. Loks var svo farin ferð frá Baulu í Borgarfirði yfir Sópandaskarðið í Hörðudal og til baka. Venjulega eru 15 til 30 manns með í ferð sem er einstakt á landsvísu.

Skemmtilegast finnst okkur þó að keyra um Reykjanesið því það hefur upp á ótrúlega fjölbreytt landslag að bjóða, alltaf eitthvað nýtt sem kemur í ljós í hverri ferð. Þegar keyrt er upp frá Suðurstrandarvegi upp að Fagradalsfjalli og þar í kring er eins og að vera kominn að Fjallabaki, hrikalegt landslag, hólarnir og hraunið er ótrúlega fallegt á því svæði. Þá er hægt að keyra yfir að Höskuldarvöllum upp að Spákonuvötnum, leið sem liggur milli nokkurra eldgýga. Þar uppi sést yfir hálfan Reykjanesskagann og alla leið til Reykjavíkur. Ótrúleg fegurð rétt í bakgarðinum hjá okkur. Þá er einnig mjög falleg leið að aka Djúpavatnsveginn að Sveifluhálsi en þar fer maður yfir að Kleifarvatni. Þar er hægt að eyða deginum við útivist og ævintýri.

Ekki vita margir Suðurnesjamenn af einu merkilegu náttúruundri eða eina fossinum á Reykjanesinu en hann rennur fram af Krísuvíkurbergi rétt austan við Krísuvíkurvita. En varast ber að fara of nálægt bergbrúnni þar sem bergið er allt þversprungið og margar syllur við það að falla niður í fjöruna.

Ein mjög falleg ferð er að keyra uppá Þórðarfell, sem er fellið sunnan við Stapafell sem nú er nærri horfið í vegi og húsgrunna hér á Suðurnesjum og á höfuðborgarsvæðinu. Ofan af Þórðarfellinu er frábært útsýni yfir allan Reykjanesskaga. Þaðan sést vel í Eldvörpin og yfir til Grindavíkur, Eldeyjar og yfir Reykjanesið, allt að Garðskaga. Þess má geta að nú er verið að skipuleggja sumarið 2021 en lengsta ferðin verður líklega fjögurra til sex daga ferð sem farin verður seinni hlutan í júlí frá Dalatanga alla leið á Látrabjarg eftir hálendisslóðum. Þá er í bígerð ferð um vegaslóða á Vestfjörðum. Svo eru auðvitað skipulagðar styttri ferðir um hálendið frá júlí fram í september.

Til þess að geta farið í þessar ferðir þarf fjórhjól eða Buggy bíl og ævintýralöngun, hafa áhuga á útivist, fallegu landslagi og bera virðingu fyrir Íslandi og náttúru þess. Þetta eru algjör skilyrði þess að gerast félagi í Melrökkum.

Guðbergur Reynisson og Kristján Þór Jakobsson

Melrakkar við Hólaskjól

Áð við Höskuldarvelli

Hópurinn við eina fossinn á Reykjanesi

Hópurinn með Heklu í baksýn

FAXI

25

20 ár frá vígslu safnaðarheimilis við Keflavíkurkirkju

Ljósm. Ozzo

Faxi rifjar forsöguna upp og ekki síst deilurnar sem stóðu um framkvæmdina

O

kkur er öllum hollt að rifja annað slagið upp heit mál sem bitist hefur verið um í samfélaginu en hafa fengið farsælan endi. Mikill tilfinningahiti var í umræðunni um safnaðarheimili við Keflavíkurkirkju þegar undirbúningur byggingar hófst. Svo virðist sem bogadregna lóðin hafi spilað stóran þátt í mótbárum íbúa, útsýni sem kynni að glatast og eyðilegging á ásýnd kirkjunnar, sem í árdögum blasti við hvarvetna enda byggð langt ofan við bæinn snemma á 20. öld. Staðreyndin er hins vegar sú að safnaðarheimilið tekur einungis um fjórðung af lóð umhverfis kirkjuna. Í dag hefur sannast að bygging safnaðarheimilis við Keflavíkurkirkju var mikið framfaraspor fyrir söfnuðinn og bæjarfélagið allt. Sátt hefur ríkt um safnaðarheimilið í þau 20 ár sem nú eru liðin frá vígslu þess og gott félagsstarf hefur náð að byggjast upp, að sögn séra Erlu Guðmundsdóttur sóknarprests í Keflavíkurkirkju. Svanhildur Eiríksdóttir stiklar hér á stóru í sögu undirbúnings safnaðarheimilis.

Undir lok 9. áratugar síðustu aldar hóf sóknarnefnd Keflavíkurkirkju undirbúning byggingar safnaðarheimilis við kirkjuna.

Kirkjan sem hafði í upphafi rúmað alla bæjarbúa gat ekki lengur sinnt því öfluga safnaðarstarfi sem var að byggjast upp og því var ákveðið að ráðast í þessa framkvæmd.

Sóknin var ein sú stærsta á landinu sem taldi hátt í 8000 manns. Skipuð var undirbúnings-

26

FAXI

nefnd síðari hluta árs 1990 en í henni sátu Árni V. Árnason, Ásta Árnadóttir, Birgir Guðnason Kjartan Már Kjartansson, Steinn Erlingsson, Sævar Reynisson og Guðmundur Björnsson sem jafnframt var formaður nefndarinnar. Útgangspunktar sóknarnefndar voru m.a. þeir að kirkjan og safnaðarheimilið yrði ein heild svo hámarka mætti nýtingu. Safnaðarheimilið átti að þjóna hvers kyns safnaðarstarfi, s.s. aðstöðu fyrir fermingarfræðslu,

sunnudagaskóla, kórastarf og annað félagsstarf, aðstöðu fyrir viðburði, vera viðbót við kirkjuna við fjölmennar athafnir ásamt því að hafa vinnuaðstöðu fyrir starfsfólk kirkjunnar. Þá skyldi vera kapella í byggingunni. Einnig var lagt upp með að útlit safnaðarheimilisins myndi raska sem minnst umhverfi kirkjunnar og ekki vera stærri en 700 fermetrar. Í sóknarnefnd voru Jónína Guðmundsdóttir formaður, Birgir Guðnason, Sævar Reynisson, Gunnar Sveinsson og Ragnar Snær Karlsson.

Lokuð samkeppni Efnt var til lokaðrar samkeppni um byggingu nýs safnaðarheimilis við kirkjuna sem var undirbúin og framkvæmd í samvinnu við Arkitektafélag Íslands. Fimm aðilum/hópum var boðin þátttaka sem skiluðu tillögum sínum til dómnefndar þann 17. janúar 1992. Eftir mikla yfirlegu komst dómnefnd að þeirri niðurstöðu að hugmynd þeirra Elínar Kjartansdóttur, Haralds Ó. Jónssonar og Helgu Benediktsdóttur uppfyllti öll skilyrði samkeppninnar.

Um vinningshugmyndina var m.a. sagt að höfundar hefðu sterk skipulagsleg tök á svæðinu. „Jafnvægi ríkir á lóðinni og sjónræn tengsl milli safnaðarheimilis og kirkju eru góð. Tengslin við sali safnaðarheimilis úr kirkjuskipi undirstrika þau markmið höfunda að skapa tilfinningaleg tengsls kirkjugesta við kirkju og athöfnina í kirkjunni.“ (Faxi 1. tbl. 52. árg. 1992). Úrslitin voru kynnt í samsæti sem sóknarnefnd hélt í febrúarlok ásamt því sem allar tillögur voru kynntar.

Sóknarnefnd samþykkti síðan á fundi sínum 22. apríl 1992 að byggja safnaðarheimili eftir nánari útfærslu á vinningstillögunni. Þá áttu fleiri hagsmunaaðilar eftir að fjalla um tillöguna, s.s. Húsfriðunarnefnd ríkisins en hún skilaði síðar inn jákvæðu áliti á hönnun safnaðarheimilis og staðsetningu þess við kirkjuna, einnig á hönnun anddyris framan við kirkjuna, sem ráðist var í að byggja samhliða safnaðarheimili.

Bygginganefnd Keflavíkur felldi umsókn um lóð undir safnaðarheimili við Keflavíkurkirkju á fundi sínum í nóvember 1992, aðeins einn greiddi atkvæði með umsókninni en hinir fjórir voru á móti. Heyra mátti rök eins og að byggingarreiturinn væri „einn sá þokkalegasti í bæjarfélaginu“, „meirihluti íbúa verður að vera sáttur“ og „það form sem nú er á þessum bletti fer mjög vel og honum vil ég ekki klúðra.“ Sá eini sem var hlynntur lóðarumsókn benti á að verið væri að úthluta lóð en ekki spyrja um útlit á safnaðarheimili, sem honum fannst menn vera fastir í. Hér sem annarsstaðar virðast miklar tilfinningar gagnvart lóðinni umhverfis Keflavíkurkirkju hafa yfirtekið umræðuna.

Bæjarstjórn Keflavíkur samþykkti litlu síðar að lóðin yrði færð kirkjunni að gjöf þó samþykkt um byggingu á lóðinni lægi ekki fyrir. Í grein sem bygginganefnd ritaði í 5. tbl.

Faxa árið 1993 sagði nefndin óeðlilegt að fyrstu viðbrögð manna væru þau „að ekki megi hrófla við kirkjulóðinni og hinum fallega boga sem Kirkjuteigurinn er. Það sama stóð undirbúningsnefndin frammi fyrir í byrjun.“ Allir þeir sem hafi komið að þessari fyrirætlan séu hins vegar sammála um að réttast sé að byggja á kirkjulóðinni og í anda þeirrar hugmyndar sem hlutskörpust var.

FAXI

27

Tillaga samþykkt eftir breytingar Skipulagsnefnd Keflavíkur lagði í framhaldi fyrir bæjarstjórn nýtt deiliskipulag fyrir kirkjulóðina og var hún auglýst. Fljótlega kom í ljós að bæjarbúar voru mjög andsnúnir tillögunni og vildi bæjarstjórn Keflavíkur því að kosið yrði um tillöguna samfara kosningu um sameiningu sveitarfélaga 20. nóvember 1993. Jafnframt var borin upp sú spurning hvort bæjarbúar vildu yfirhöfuð að byggt yrði á kirkjulóðinni?

Skipulagstillagan var felld, því 1605 greiddu atkvæði á móti en 992 með tillögunni. Þótt bæjarbúar væru ekki mótfallnir nýju safnaðarheimili var staðsetningin talin fráleit. Fremstir í flokka andstæðinga voru íbúar í nágrenni kirkjunnar. Sóknarnefnd missti ekki móðinn en sannarlega hægðist á ferlinu. „Við sem erum fædd og uppalin í næsta nágrenni kirkjunnar, þar sem kirkjutúnið var leikvöllur okkar í æsku, áttum erfitt með að sætta okkur við þessar fyrirætlanir í fyrstu og létum það ósparlega í ljós. Eftirá held ég að allir hafi áttað sig á hversu mikilvægt og nauðsynlegt það var fyrir starfið að bæta aðstöðuna, ekki bara fyrir starfsfólk kirkjunnar heldur einnig fyrir söfnuðinn.

Kirkjan er vettvangur stærstu stunda í lífi fólks t.d. þegar við skírum, fermum, giftum, jörðum og leitum huggunar og svara við lífsgátunni og mikilvægt að búa vel að fólki á þessum stundum. Það lærir maður smátt og smátt að meta aldrinum,“ segir Kjartan Már Kjartansson sem sat í undirbúnings-

28

FAXI

nefnd og er fyrrum íbúi við Kirkjuteig.

Ný tillaga var því borin upp á aðalsafnaðarfundi 19. febrúar 1995 og kosið um tillöguna á kjörfundi sem hófst í framhaldi.

Mjög miklar breytingar höfðu þá verið gerðar á vinningshugmyndinni, byggingin var lækkuð mikið með því að taka niður gólf og útlit hennar fellt enn betur að útliti kirkjunnar og hún vel kynnt. Tillagan var samþykkt og þá loksins náðist sátt um byggingu safnaðarheimilis eftir miklar deilur sem töfðu framgang. Bæjarstjórn gaf kirkjunni lóðina með gjafabréfi árið 1996, alls 4491 fermetra. Fyrir átti kirkjan lóðina umhverfis kirkjuna sem var alls 1134 fermetrar. „Eftir að teikningar lágu fyrir var lögð mikil áhersla á góða kynningu, m.a. var útbúið tölvumyndband þar sem fólk gat skoðað bygginguna frá öllum hliðum. Í framhaldi var efnt til kosningar meðal sóknarbarna og hlaut tillagan samþykki.

Voru þá flestir sem höfðu efasemdir orðnir samþykkir góðu heilli,“ sagði Jónína Guðmundsdóttir sem var formaður sóknarnefndar þegar ráðist var í bygginguna í jólablaði Faxa árið 2015.

Fyrsta skóflustunga að nýju safnaðarheimili var tekin að lokinni messu 6. október 1996 af Matthildi Óskarsdóttur ekkju Árna V. Árnasonar, sem setið hafði í undirbúningsnefnd og jafnframt gegnt stöðu formanns sóknarnefndar en lést í október árið 1991. Í framhaldi hófust framkvæmdir við fyrsta áfanga sem var jarð-

vinna og sökkull hins nýja safnaðarheimilis, en útboðsáfangar urðu fimm í heildina.

Byggingarnefnd skipuðu Birgir Guðnason formaður, Guðmundur Björnsson og Einar Magnússon. Safnaðarheimilið var vígt með viðhöfn þann 1. júní árið 2000 sem var uppstigningardagur. Heildarkostnaður var rúmlega 300 milljónir.

Birgir Guðnason sem var formaður byggingarnefndar safnaðarheimilisins sagði í jólablaði Faxa 2015 að bæjarfélagið hafa sýnt mikla framsýni með því að fresta byggingum á lóðum umhverfis kirkjuna ef nýta þyrfti það svæði fyrir kirkjuna. Hefði það ekki verið gert hefði safnaðarheimilið aldrei verið byggt. Þar var helst að nefna Björn Guðbrandsson verkstjóra hjá Keflavíkurbæ sem hafði mikinn áhuga á blóma- og trjárækt. Björn taldi kirkjuna þurfa að nýta lóðina umhverfis kirkjuna og varð manna fyrstur til að planta trjám í jaðar lóðarinnar.

Heimildir: Faxi 1. tbl. 52. árg. 1992 Faxi 5. tbl. 53. árg. 1993 Faxi 1. tbl. 55. árg. 1995 Faxi 2. tbl. 60. árg. 2000 Faxi 3. tbl. 75. árg. 2015 Víkurfréttir 47. tbl. 13. árg. 1992 Víkurfréttir 48. tbl. 13. árg. 1992 Víkurfréttir 10. tbl. 14. árg. 1993 Víkurfréttir 7. tbl. 16. árg. 1995 Víkurfréttir 40. tbl. 17. árg. 1996 Víkurfréttir 23. tbl. 21. árg. 2000

Skáldin í vitanum

Á

Reykjanesi má finna þrettán vita. Þeir eru ekki einungis sögulegt kennileiti heldur leiðarminni í sögu þjóðar sem allt fram á þennan dag hefur átt afkomu sína undir því að draga fisk úr sjó. Vitarnir voru logandi líflína til lands, ljósberar sem leiddu menn heim af hafi.

Með tilkomu vita varð til starf vitavarðar sem gat verið einmanalegt. Svo hagaði til að tvö skáld gegndu starfi aðstoðarvitavarðar þessum elsta vita landsins en það eru atómskáldið Steinn Steinar og Hannes Sigfússon.

Reykjanesviti Reykjanesviti var reistur árið 1878 og var þá fyrsta stórframkvæmdin sem ráðist var í eftir að Íslendingar fengu heimastjórn frá Dönum. Vitinn laskaðist í jarðskjálfta en sá viti sem nú stendur var tekinn í notkun 1908. Vitinn stendur á Bæjarfelli upp af Valahnjúk, þar sem fyrsti vitinn stóð.

Reykjanesviti var eini viti landsins um nærri tveggja áratuga skeið og hafði vitavörður aðsetur á Reykjanesi sem var víðs fjarri mannabyggð þar sem enginn vegur lá yfir auðnina. Það var langur spölur frá vitavarðarhúsinu að gamla vitanum og þurfti hetjudug til starfsins.

Steinn Steinarr

við Reykjanes þann 28. febrúar árið 1950.

Starfið hafði hann fengið í gegnum gott orð frá vini sínum og læriföður, Steini Steinarr.

Hannes var þá 28 ára gamall og hafði gefið út sína fyrstu bók, Dymbilvöku, árinu áður sem er eitt hans þekktasta verk.

Skipið var það stærsta til þess að stranda við Íslandsstrendur og voru 50 menn í áhöfn þess þegar það strandaði þétt upp við hamravegginn sunnan Valahnúks. Hluti áhafnarinnar sem var að mestum hluta Kínverjar fór í björgunarbáta sem ýmist brotnuðu við skipshlið eða hvolfdu í briminu. Af þeim fórust 27 manns en fjórum mönnum skolaði upp í klettana þaðan sem þeim var bjargað. Þeim mönnum sem héldu kyrru fyrir um borð í skipinu var öllum bjargað af björgunarsveitinni Þorbirni frá Grindavík, en skipið brotnaði fljótlega í spón á staðnum.

Hannes bjargaði sjálfur tveimur mönnum úr flæðarmálinu og skrifaði síðar um atburðinn í skáldsögu sinni Strandið 1955. Þar segir frá olíuskipinu Atlantis sem rekur stjórnlaust undan veðri og straumum að hrikalegri klettaströnd. Við kynnumst áhöfn skipsins, Kínverjum, Evrópubúum og Bandaríkjamanni og við kynnumst vitaverðinum á Reykjanesi sem rækir einmanaleg skyldustörf í vetrarmyrkri og bíður þess

Ljósmyndari: óþekktur Reykjanesviti, í byggingu, sá yngri, bærinn í forgrunn

sem verða vill. Bókin fékk ekki góða dóma en Hannes var eitt helsta ljóðskáld sinnar kynslóðar og brautryðjandi í íslenskri ljóðagerð.

Ekki er vitað hvaða áhrif myrkrið og víðáttan á Reykjanesi hafði á skáldin og vinina Stein og Hannes en báðir voru þeir byltingarmenn og ortu um manninn í óræðri og dularfullri veröld þar sem vitundin ein er gegn alheiminum. Í miðju svartnætti ljóðanna leiftra óræðar blikur um mannlega reisn og jafnvel hina innstu vitund.

Starf vitavarðarins gat verið einmanalegt en hann hafði þó með sér aðstoðarvitavörð og skiptu þeir með sér verkum. Það var héraðslæknir Keflvíkinga, Sigvaldi Kaldalóns, sem útvegaði ungum vini sínum Steini Steinari starf aðstoðarvitavarðar á Reykjanesi en þá var vitavörður Jón Ágúst Guðmundsson.

Steinn hafði oft dvalist í Grindavík hjá tónskáldinu ásamt helstu listamönnum þess tíma. Steinn var þá aðeins 22 ára gamall og ekki gerður fyrir erfiðsvinnu vegna vöðvarýrnunar í handlegg. Framtíðarhorfur hans virtust því ekki glæsilegar enda hafði skólaganga hans verði stutt. Í misjöfnum vetrarveðrum þurfti oft að hafa mann næturlangt uppi í vitanum til að hreinsa af snjó sem vildi festast á rúðurnar í ljósaklefanum, Kom það gjarnan í hlut Steins. Má gera sér í hugarlund að þar hafi orðið til ljóð þegar leiðindi sóttu að honum á þessum löngu og köldu vetrarnóttum og hann þurfti að halda á sér hita. Steinn starfaði í vitanum einn vetur frá 1930 til 1931 en hans fyrsta ljóðabók Rauður loginn brann kom út þremur árum síðar eða 1934. Þar mátti finna róttæk ljóð um hlutskipti lítilmagnans og bar mikið á vonleysi og trega enda þjóðin í kreppu og atvinnuleysi mikið.

Hannes Sigfússon Rithöfundurinn Hannes Sigfússon var aðstoðarmaður vitavarðarins, Sigurjóns Ólafssonar, þegar olíuskipið Clam fórst

FAXI

29

Reykjanesið skelfur

Lifandi tilraunastöð jarðfræð R

eykjanesið minnti hressilega á sig á liðnu ári með töluverðum jarðhræringum svo mönnum þótti nóg um. Það má því segja að Reykjanesið sé lifandi tilraunastofa jarðfræðinnar enda skaginn einstakur á heimsvísu og viðurkenndur UNESCO Global Geopark.

Sérstaða Reykjaness felst í flekaskilunum á Mið-Atlantshafshryggnum sem ganga í gegnum Reykjanesskagann endilangan. Á flekaskilunum eiga sér stað bæði jarðskjálftar og eldgos sem er afleiðing kvikuhreyfinga þegar Norður-Ameríku- og Evrasíuflekinn færast í sundur, að jafnaði um tvo sentimetra á ári. Það eru þessir flekar sem eru grunnurinn að vinsælum áfangastað ferðamanna á Reykjanesi er kallast Brú milli heimsálfa en þar er hægt að ganga á milli Ameríku og Evrópu, svona hugmyndafræðilega séð.

30

FAXI

Sýnileiki flekaskilanna gerir Reykjanes einstakt á heimsvísu og varð það til þess að það hlaut inngöngu í alþjóðlegt net jarðvanga, Global Geoparks Network og European Geoparks Network en samtökin eru studd af UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). Reykjanes Geopark er annar jarðvanga á Íslandi og er hann samstarfsvettvangur sem byggir á því að nýta sérstöðu svæðisins til verðmætasköpunar. Í janúar hófst skjálftahrina á Reykjanesi sem ekki sér fyrir endann á og gefur til kynna mikla spennulosun á Reykjaneshryggnum. Hún er sú öflugasta sem mælst hefur á Reykjanesi frá því að stafrænar mælingar hófust árið 1991 og hefur hún mælst frá Eldey og að Krýsuvík. Velta menn því fyrir sér hvort kominn sé tími á eldgos á Reykjanesi en sagan

virðist styðja það. Stóra spurningin er hins vegar hvenær?

Land fer að rísa Upptökin voru við bæjarfjall Grindvíkinga, Þorbjörn, um 2 km austur af Svartsengisvirkjun en þar mældust margir skjálftar yfir þrá að stærð og land fór að rísa sem þótti gefa tilefni til þess að fylgjast sérstaklega náið með framvindu á svæðinu. Vegna nálægðar við Grindavík, Svartsengi og Bláa lónið olli það þó nokkrum áhyggjum og var boðað til borgarafundar vegna málsins og óvissustig almannavarna virkjað. Íbúar í Grindavík voru að vonum nokkuð skelkaðir en ef til eldgoss kæmi gæti þurft að flytja allt að fimm þúsund manns á brott, það er íbúa Grindavíkur og starfsmenn Svartsengisvirkjunar og Bláa lónsins, að ógleymdum ferðamönnum á svæðinu.

ðinnar

Það lýsti vel ástandinu að margir íbúar voru með ferðatösku í skottinu sem dugði fjölskyldunni nokkra daga fjarri heimilinu ef til eldgoss kæmi og fólk þyrfti að flýja í skyndi.

Landrisið mældist á flekaskilum og innan eldstöðvakerfis Svartsengis sem er ýmist talið sjálfstætt eldstöðvakerfi eða talið vera hluti stærra kerfis sem kennt er við Reykjanes. Að mati sérfræðinga gat það mögulega stafað af kvikuinnskoti sem svo framkallaði umtalsverða jarðskjálftavirkni á svæðinu norðan við Grindavík.

Orkuöryggi Suðurnesja í uppnámi Ljóst varð að tryggja þurfti orkuöryggi Suðurnesja ef Svartsengisvirkjun yrði óstarfhæf um lengri eða skemmri tíma og reisa þyrfti viðeigandi mannvirki til að verja byggðina í Grindavík fyrir hraunstraumi. Var mælst til þess að grípa ætti til slíkra ráðstafana fyrr en síðar.

Spennulosunin á Reykjanesi færði sig úr stað um sumarið en þann 19. júlí reið stór skjálfti yfir að stærðinni 5 og voru upptök hans sex kílómetra vestan við Kleifarvatn. Í kjölfar hans fylgdu mörg hundruð eftirskjálftar, þar af að minnsta kosti tveir yfir 4 stig en upptök þeirra voru vestar á Reykjanesi. Ekki urðu slys á fólki og eignatjón var smávægilegt.

Suðurnesjamenn eru vanir jarðskjálftum á Reykjanesi enda eru þeir alltíðir og má rekja það til þess að jarðfræði skagans er sérstök að mörgu leyti. Þar eru engar hefðbundnar megineldstöðvar heldur liggur brotabelti eftir skaganum endilöngum með mikilli skjálftavirkni sem markar skil milli jarðskorpuflekanna. Sú skjálftavirkni kemur í hrinum með nokkurra áratuga millibili en sumstaðar, eins og nærri Krýsuvík og á Reykjanesi, er jarðskjálftavirkni nánast viðvarandi.

Er Reykjanesið komið á tíma? Þótt að tímabil jarðskjálfta hafi áður gengið yfir Reykjanes hafa eldstöðvarnar látið lítið á sér kræla undanfarnar aldir, en hugsanlega er að verða breyting þar á.

Rannsóknir benda til þess að á síðustu árþúsundum hafi skipst á eldgosaskeið sem standa með hléum í fáeinar aldir en síðan

komi um 700–800 ára hlé. Síðustu eldgos á Reykjanesskaga urðu fyrir um 800 árum og má því ætla að Reykjanesið sé komið á tíma.

Talið er að eldgosaskeiðin hefjist austarlega á skaganum og færist síðar til vesturs og miðað við gossöguna síðustu árþúsundin mætti því álykta að líkur færu vaxandi á upphafi nýs eldgosaskeiðs á næstu áratugum eða öld.

Slíkar ályktanir byggja þó ekki á langri reynslu og telja sérfræðingar varhugavert að taka of mikið mark á þeim þótt þær gefi vísbendingar. Á Reykjanesskaga eru nokkur eldstöðvakerfi sem raðast eftir skaganum endilöngum. Vestast er Reykjaneskerfið, þá Svartsengi, síðan Fagradalsfjall, þá Krýsuvík, Brennisteinsfjöll og yfir skaganum gnæfir svo Hengillinn sem er stórt og öflugt eldfjall. Eldgos á Reykjanesskaga geta orðið á sprungusveimumsem teygja sig frá suðvestri til norðausturs og þar getur gosið hvar sem er. Yngstu hraunin hafa runnið á sögulegum tíma, eftir landnám, og sum þeirra ná niður í byggð, til dæmis í Grindavík og Vallahverfi í Hafnarfirði.

Stóri skjálftinn í júlí þótti boða tíðindi um fleiri stóra skjálfta í framhaldi. Sú spá rættist þann 20. október þegar einn stærsti skjálfti sem mælst hefur á Reykjanesi reið yfir en hann var 5 stig að stærð og fannst víða. Að þessu sinni voru upptök hans austan við Kleifarvatn sem þótti boða tíðindi því þar segir skjálftasagan okkur að skjálftar geti orðið öflugri en þeir sem eru vestan við Kleifarvatn. Þar hafa stórir skjálftar átt upptök sín eins og skjálftinn í Brennisteinsfjöllum árið 1968 sem var af stærðinni 6 og enn stærri skjálfti reið yfir 1929 sem var 6,5 að stærð og olli þó nokkrum skemmdum í höfuðborginni.

Ekkert orsakasamband virðist vera á milli jarðskjálftanna stóru í júlí og október og goshættu í fjallinu Þorbirni við Grindavík að mati sérfræðinga. Þykja harðir jarðskjálftar í nágrenni Krýsuvíkur engin sérstök vísbending um yfirvofandi eldgos heldur eru þeir taldir vera hluti af sífelldri og langvarandi virkni á svæðinu. Slíkir skjálftar koma á nokkurra áratuga fresti og tengjast hreyfingum jarðskorpuflekanna.

Síðast gaus á Reykjanesi á 13. öld en þá

FAXI

31

M74. Studio — 2020

ÞAR SEM ÆGIFEGURÐ FYLGIR ÞÉR HVERT FÓTMÁL Reykjanes UNESCO Global Geopark hefur gefið út veglega bók um Reykjanes þar sem finna má fjölda ljósmynda af einstökum Reykjanesskaganum og tilvísanir í menningu og sögu þessa landshluta sem kalla má hliðið inn í landið. Þú getur nálgast bókina á reykjanesgeopark.is 32

FAXI

urðu nokkur eldgos með hléum á tímabilinu 1210-1240 og voru kölluð Reykjaneseldar.

Hins vegar eru litlar líkur taldar á sprengigosi á Reykjanesi þótt þau séu algengust á Íslandi en þó er Krýsuvík undanskilin en þar er jarðskorpan þynnri en víðast annars staðar á landinu.

Mikilvægt að meta hættuna sem getur fylgt gosi Þorvaldur Þórðarson eldfjallafræðingur hefur sagt að eldgos gæti orðið hvað úr hverju á Reykjanesskaga en hann hefur rannsakað náttúruvá á svæðinu undanfarin ár ásamt samstarfsfólki sínu í Háskóla Íslands. Þorvaldur segir mikilvægt að meta hættuna sem fylgir yfirvofandi gosi svo hægt sé að bregðast við því viðbragðsaðilar munu aðeins hafa nokkra klukkutíma til stefnu eftir að eldgos hefst en byggðalög á Reykjanesskaga eru nær öll í grennd við „heit svæði“. Í því skyni hefur eldgosa- og náttúruvárhópur jarðvísindastofnunar Háskóla Íslands unnið að reiknilíkani fyrir jarðvá á Reykjanesi. Þar eru jarðfræðileg gögn notuð til að vinna áhættumat fyrir ákveðin svæði og reynt að meta hvar á svæðinu sé líklegast að gjósi. Þannig er hægt að vinna áætlun um viðbrögð fari að gjósa og eins er hægt að hafa upplýsingarnar til hliðsjónar þegar unnið er skipulagt fyrir byggð í kring. Unnin hafa verið hermilíkön sem hægt er að nota til að spá fyrir um hvert hraunið muni flæða, hvert gjóska dreifist og hvernig gas breiðist út. Þannig verði hægt að gera viðbragðsáætlun í samræmi við upplýsingarnar.

Flugsamgöngur niðri og mengað drykkjarvatn En hvernig skyldum við vera undirbúin undir eldgos ef af verður? Hraunflæði, öskufall og brennisteinsmengun gæti valdið skaða og óþægindum og þá myndu flugsamgöngur að öllum líkindum liggja niðri enda eru stærstu flugvellir landsins, Keflavíkur- og Reykjavíkurflugvöllur innan áhættusvæðisins. Þá getur eldgos haft áhrif á grunnvatnsgeyma og mengað drykkjarvatn.

Eldgos á Reykjanesi er því efni í æsispennandi hamfaramynd, með Bruce Willis í aðalhlutverki.

En hvað það verður, veit nú enginn eins og segir í kvæðinu og engin leið að spá fyrir um eldgos. Að mati sérfræðinga má vera að styttist í næstu goslotu en aðdragandinn gæti þess vegna verið tugir eða hundruð ára, sem er kannski ekki langur tími í jarðfræðiárum.

En það er óhætt að segja að Reykjanesið hafi minnt allverulega á sig á liðnu ári og haldið okkur á tánum, eins og vera ber. Ég vona bara að það haldi í sér áður en Faxi kemur út svo þessi grein verði ekki hjákátleg.

Dagný Maggýjar Heimildir Jarðskjálftavirkni á Reykjanesskaga - jardvis.hi.is Páll Einarsson, prófessor í jarðfræði RÚV 20.10.2020, Enn líkur á jarðskjálfta allt að 6,5 að stærð.

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári. Þökkum samskiptin á árinu sem er að líða.

RÚV 27.1.2020. Tími kominn á eldgos á Reykjanesskaga. Ármann Höskuldsson, eldfjallafræðingur.

Vefur Háskóla Íslands. Kortleggur jarðvá á Reykjanesi.

Viljinn 27. Janúar 2020. Reykjanesið er eldbrunnið frá fjöru til fjalla.

Halldór Geirsson jarðeðlisfræðingur RÚV 21.10.2020. Meiri virkni eftir þvi sem austar dregur. Þorvaldur þorvaldsson eldfjallafræðingur Vísir 5. október 2018. Reykjanesið komið á tíma og búast má við eldgosi hvenær sem er.

Magnús Tumi Guðmundsson DV 27.1.2020. Eldgos ekki það líklegasta í stöðunni.

DV 20.10.2020. Magnus Tumi róar þjóðina - það er ekki að fara að gjósa.

Yfirlit um jarðfræði Reykjanesskaga. Samantekt frá Kristjáni Sæmundssyni jarðfræðingi ÍSOR, birt árið 2010, teikningar uppfærðar í janúar 2020.

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsældar á nýju ári. Þökkum samskiptin á árinu sem er að líða.

Brunavarnir Suðurnesja sími 421-4748

FAXI

33

Konur í framvarðasveitum á tímum Covid-19 Þ að þarf ekkert að fjölyrða um þær áskoranir sem fólk hefur staðið frammi fyrir í leik og starfi mest allt þetta ár.

Mikið hefur mætt á þeim sem staðið hafa í framlínu grunnþjónustu og hafa þurft að bera grímur allan vinnudaginn og þurft að breyta vinnulagi með mjög stuttum fyrirvara. Ritstjóri Faxa heyrði í fimm konum sem koma úr stétt hjúkrunarfræðinga, grunnskólakennara, lögreglumanna, verslunarmanna og slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna. Við veltum fyrir okkur breytingum sem orðið hafa í þeirra starfi á Covid tímum og hvaða áskoranir þær hafa staðið frammi fyrir? Þá lék okkur einnig forvitni að vita hvort þær telji nýtt vinnulag, sem hefur skapast, komið til að vera og hvort jafnvel megi draga einhvern jákvæðan lærdóm af öllu saman?

Helga Jónsdóttir hjúkrunarfræðingur á legudeild HSS

M

argar breytingar hafa verið gerðar í starfsumhverfi Helgu síðan Covid skaut fyrst upp kollinum. Í fyrstu bylgju voru miklar breytingar gerðar á öllu verklagi og það þróað í takt við þarfir.

Helga segir mikinn tíma hafi farið í að læra á breyttar aðstæður vegna heimsfaraldursins. „Við á legudeildinni urðum að einangra deildina meira, loka fyrir heimsóknir, það varð að skipta upp starfsfólki eins og á mörgum öðrum vinnustöðum og takmarka þar með öll samskipti milli hópa.

Eins vorum við hvött til að einangra okkur sem mest því við erum jú að sinna mjög mikið af veiku fólki sem er í áhættuhópi. Ég myndi líklega segja að stærstu breytingarnar fyrir mig hafi verið breytingar á samskiptum við sjúklinga og aðstandendur.

Við höfum verið talsvert meira einangruð og hafa samskiptin við aðstandendur verið

34

FAXI

Helga Jónsdóttir hjúkrunarfræðingur á legudeild HSS í fullum skrúða. Margir hræðast hlífðarbúnaðinn og hann gerir samskipti erfiðari. að mestu í gegnum síma. Einnig erum við meira meðvituð um snertifleti og nálægð við sjúklinga og aðstandendur heldur en áður. Það hefur líka átt sér stað töluverð tækniþróun til að auðvelda samskipti til dæmis í gegnum netið og hún mun sjálfsagt halda áfram í kjölfarið. Í annarri og þriðju bylgju höfum við haft meiri reynslu og því verið fljótari að bregðast við breyttum áherslum og verklagi en í fyrstu bylgju. Allt er þetta þó í stanslausri þróun þannig að upplýsingaflæðið er töluvert á tímum Covid.“

Öflugur hlífðarbúnaður mikil áskorun Helga segir hlífðarbúnaðinn vera mjög krefjandi en hann hafi verið mjög fyrirferðamikill í faraldrinum. Öll samskipti verði snúnari og erfiðari í búnaðinum, ekki síst við þá sem heyri illa. Þá sé margt fólk hálf hrætt við starfsfólkið í fullum skrúða þegar það birtist inni á stofu þeirra sem eru í einangrun til að aðstoða. „Ég hef ekki unnið á Covid deildunum í þessum faraldri og þarf þess vegna að vera mjög lítið í þessu miðað við fólkið sem vinnur

þar og hafa þau alla mína samúð að vera í fullum skrúða í marga tíma í senn. Mér persónulega hefur fundist erfitt í tilfellum líknarsjúklinganna okkar að reyna að halda fjarlægð frá bæði sjúklingum og aðstandendum vegna þess að á erfiðum tímum vill maður sýna væntumþykju og geta tekið utan um fólk í sorginni en í dag er maður meira meðvitaður um hætturnar á smiti og þess vegna nálgast maður fólk ekki eins og vanalega, bæði til að vernda okkur sjálf en einnig sjúklingana á deildinni.

Svo ber líka að nefna það að þegar vinnustaðnum er skipt upp að þá breytist vaktafyrirkomulagið hjá starfsfólki með litlum fyrirvara sem auðvitað gerir það að verkum að möguleg plön með fjölskyldunni raskast vegna breytts vinnutíma. Einnig er aðskilnaður frá hluta af vinnufélögunum mjög krefjandi og þetta ástand þreytir fólk til lengdar.“

Betur undirbúin til að takast á við svona aðstæður Helga segist telja að einhverjar af þeim breytingum sem hefur þurft að gera verði til frambúðar og nefnir þá sérstaklega verkferla. „Ég held að allir hafi lært að vera meira meðvitaðir um sig og nærumhverfi sitt á þessum tímum sem mun pottþétt halda áfram þegar við komumst yfir þetta ástand. Tæknihluti starfseminnar hefur farið hraðar fram núna en áður og hjálpar það sérstaklega heilsugæslustarfseminni. Núna hefur líka átt sér stað þróun á verkferlum þegar kemur að því að eiga við heimsfaraldur og þess vegna erum við betur undirbúin til að takast á við svona hluti í framhaldinu. Ég held að það sé það jákvæða sem við tökum með okkur á þessum krefjandi tímum.“

á þessu ári út af Covid og það er mjög erfitt og sárt að horfa upp á. Ef eitthvað er þá hefur þetta fært okkur meira saman, við vinnum þetta sem ein heild með öryggi allra að leiðarljósi.“

Radmila Medic verslunarstjóri Krambúðarinnar í Innri Njarðvík. Hún segir grímuna vera stærstu breytinguna í hennar starfsumhverfi.

„Vá hvað þetta eru skrítnir tímar“ Radmila Medic verslunarstjóri Krambúðarinnar í Innri Njarðvík

R

admila, kölluð Milla, segir að fyrir sig persónulega sé gríman stærsta breytingin í hennar starfsumhverfi. „Þetta var allt hálfpartinn eins og venjulega þangað til grímuskylda á alla kom. Þá hugsaði ég fyrst „Vá hvað þetta eru skrítnir tímar.“ Milla segir mestu áskorunina aðallega þá að reyna að fylgja öllum sóttvarnarreglum og passa að enginn smitist, hvorki viðskiptavinir né starfsfólk. „Rútínan er að sótthreinsa, þurrka af og spritta. Ég held að það væri bæði gott að halda áfram að spritta og passa fjarlægðarmörkin þó faraldri verði lokið.“ -Finnst þér þú geta dregið jákvæðan lærdóm af ástandinu? „Ég er fyrst og fremst þakklát fyrir að hafa vinnu. Það hafa margir misst vinnuna

Mesta áskorunin er að passa að hvorki viðskiptavinirnir né starfsfólkið sýkist í versluninni.

FAXI

35

Hefur kennt mér margt nýstárlegt Kristbjörg Eyjólfsdóttir grunnskólakennari í Gerðaskóla

K

ristbjörg segir stærstu breytinguna í starfi sínu sem grunnskólakennara á Covid tímum vera þá að geta ekki nálgast nemendur eins og hún hafi alltaf gert, geta ekki tekið utan um þá og verið í þeirri nánd sem hún hefur kosið í gegnum árin. „Ég er mjög kærleiksrík manneskja og finnst snerting vera mikilvægur hluti af góðum samskiptum við þá sem eru í kringum mig.

En það er þessi Covid veira sem ég hræðist.

Að ég geti borið hana með mér, í nemendur og samstarfsfólk og í móður Teresu. Ég segi móður Teresu vegna þess að móðir mín, áttatíu og tveggja ára, er einstök kona sem hefur kennt mér mikið um mannleg samskipti og kærleika.“ Kristbjörg skipti um vinnustað í miðjum faraldri, hóf kennslu í 6. bekk í Gerðaskóla en hafði 13 ár þar á undan kennt í Njarðvíkurskóla. Hún upplifði því fyrstu bylgjuna í Njarðvíkurskóla en þá þriðju í Gerðaskóla. „Í fyrstu bylgju veirunnar í vor var ég umsjónarkennari 7. bekkjar í Njarðvíkurskóla og fór kennslan að mestu fram á netinu, með fjarkennslu. Þær breytingar voru mjög áhugaverðar, krefjandi en skemmtilegar. Þessar kennsluaðferðir kenndu mér í raun og veru mjög margt nýstárlegt sem ég nýti í kennslu í dag. En ég vona svo sannarlega að Covid tíminn fari að líða undir lok og þá verður yndislegt að geta kennt, með kærleik og án hræðslu við veiruna. Þetta ár hefur reynt mismunandi á einstaklinga. Æðruleysið hefur hjálpað mér og ég sendi það út til ykkar hinna, hér með.

Kærleikurinn umvefur okkur með hlýju, nú skulum við upplifa lífið að nýju.

Bjartir, góðir, yndislegir tímar koma aftur, til samfélagsins streymir mikill kraftur.

Nemendurnir fljótir að aðlagast Varðandi þær áskoranir sem Kristbjörg hefur staðið frammi fyrir í starfi nefnir hún sérstaklega þá að axla þá ábyrgð að nemendur séu varðir gegn veirunni. Þar sé mikilvægt að passa upp að allir innan skólans fari eftir reglum og kenni nemendum að hlýða Víði. „Nemendur eru ótrúlega snjallir og þeir voru fljótir að aðlagast þegar þeir þurftu að nota grímur í tíma. Sem betur fer var það ekki langur tími því ég sjálf átti í erfiðleikum með að nota grímu.

Unglingarnir eru þó enn að nota grímur en þeir aðlagast ótrúlega vel og tek ég ofan fyrir þeim. Starfsfólki skólans er skipt niður í hólf, en það gengur mjög vel að passa upp á það sé ekki verið að blanda hópum saman.

Við erum framlínufólk sem þurfum að vera góðar fyrirmyndir og við komumst í gegn-

36

FAXI

Kristbjörg Eyjólfsdóttir grunnskólakennari með hressum nemanda úr 6. bekk í Gerðaskóla.

Mest áskorunina segir Kristbjörg hafa verið að verja nemendur gagnvart veirunni. um þetta í sameiningu. Í þriðju bylgju hefur skólakerfið verið betur undirbúið en í fyrstu tveimur. Upplýsingar frá yfirvöldum eru þó að koma heldur seint svo hægt sé að vinna eftir tilskipun þeirra en reynslan úr fyrri bylgjum virðist skila sér. Skólastjórnendur þessa lands fá stórt og mikið hrós, þvílík vinna sem fer fram hjá þessum snillingum. Að koma öllu heim og saman þarfnast skipulags og tíma. Það hafa stjórnendur skóla svo sannarlega gert með miklum sóma.“

Verum þakklát og sáum kærleik Kristbjörg segist sannfærð um að nýting tækninnar í starfi sé komin til að vera og eigi eftir að opna augu þeirra sem hafa hræðst hana. „Í haust þegar samskiptadagur skólans átti að vera ákváðum við að hringja í foreldra í gegnum Zoom forrit eða með öðrum öppum. Það gekk vel og fannst mér einhvern veginn vera léttara yfir öllu í þessum samskiptum. Í heildina finnst

mér rólegra yfir öllu, einhvern veginn. Við höfum þurft að breyta eigin hegðun, siðum, venjum og lífsmynstri. Það kemur manni til að hugsa meira inn á við. Við eigum að vera þakklát fyrir það sem við höfum og finnst mér þá þakklæti vera mér efst í huga. Ég trúi því að næsta ár eigi eftir að rísa upp með kyrrð, seiglu, samhygð og vilja.

Betri tíð með blóm í haga var einhvern tímann sagt. Íslendingar hafa alltaf risið upp með elju. Ég er með bjartsýnis eðlisfarið. Ég vil að tímann ykkar varið að gefa af ykkur með gleði, af alúð!!! ég segi, það hjálpar ykkar geði. Æðruleysið mikla kallar okkur á, ég bið ykkur, elskurnar, öll fallega að sá kærleik, það sko ykkur gefur segir sá Mikli, sem einn það hefur.

Áskoranir í síbreytilegu verklagi Sigríður Sigþórsdóttir rannsóknarlögreglumaður í Flugstöð Leifs Eiríkssonar

S

tærstu breytinguna í störfum á Covid tímum segir Sigríður vera mun minni flugumferð og fækkun farþega. Í kjölfarið hafi verkefnin breyst þar sem umferð um ytri landamæri sé lítil sem engin því ekkert sé flogið til Kanada, lítið til Bandaríkjanna og Bretlands. Þá hafi breyttar sóttvarnarreglur einnig haft mikil áhrif. „Sóttvarnarreglur hafa bæst við aðrar reglur sem hafa bæði áhrif á verklag og umgengni okkar við hvert annað og við þá sem við höfum afskipti af en líka hverjir mega koma hingað til landsins og með hvaða formerkjum. Þessar reglur eru síbreytilegar en við erum með frábært samstarfsfólk og yfirmenn sem sjá til þess að við erum alltaf viðbúin breytingunum og lausnir yfirleitt til staðar áður en vandamálið kemur upp. Þá höfum við þurft að breyta viðveru lítillega til þess að forðast samgang á milli vakta.“ Sigríður segir þá breytingu sem hafi mest áhrif á starfsfólk félagslega séu svæðisskiptingarnar. „Þar sem við erum í framlínu eru gerðar miklar kröfur á hverja við megum hitta og hverja ekki. Þetta hefur ekki bara áhrif á félagslífið fyrir utan vinnu en einnig á fundarhöld, námskeið og æfingar sem hafa nánast fallið niður en það stendur til bóta með aukinni tækni.“ -Og þetta er ekki síður mikil áskorun heyri? „Já og ég er einmitt ekki frá því að helsta áskorunin sé svæðaskiptingin heyri ég.

Hún veldur því að sum okkar erum töluvert að vinna í einrúmi. Þá er ekki æskilegt að við séum að hitta samstarfsfólk okkar á vinnutíma né utan vinnu ef við tilheyrum ekki sama svæði eða hópi. Þá er það áskorun að fylgjast með síbreytilegu verklagi þar sem reglurnar eru alltaf að breytast.

En þetta er kannski álíka mikil áskorun og að leita lausna við þeim vandamálum sem geta komið upp þegar við erum að reyna að komast hjá því að vera í návígi við þá aðila sem við þurfum að hafa afskipti af.“ Sigríður segist heppin að hafa komist hjá sóttkví eða einangrun vegna smits sem hún telur stórkostlega áskorun.

Fagmenn fram í fingurgóma Sigríður segist vonast til þess að fólk haldi áfram að gera sér grein fyrir því hvað sóttvarnir og hreinlæti skipti miklu máli fyrir umgengni. Þá segist hún sjá fyrir sér að breytingar verði til frambúðar á fundum og námi, að það færist í meira mæli á netið.

Jafnframt því að nefna svæðisskiptinguna sem mikla áskorun á Covid tímum

segir Sigríður hana ekki síður hafa leitt til jákvæðni í starfsumhverfinu, hún hafi ýtt þeim sem vinna saman á vöktum betur saman og að samstarfsfólkið vinni betur sem heild. „En það hefur komið mér verulega á óvart að málum hefur ekki fækkað í samræmi við fækkun farþega, þeim hefur fjölgað. En ég verð að segja að mér er enn ljósara nú hversu miklir fagmenn vinnufélagar mínir eru. Þetta ástand hefur sýnt mér að hjá lögreglustjóranum á Suðurnesjum vinnur lausnarmiðað fólk sem er fagmenn fram í fingurgóma.“

Sigríður Sigþórsdóttir rannsóknarlögreglumaður í starfsstöð sinni í flugstöðinni. Hún nefnir svæðisskiptinguna bæði sem helstu áskorun á Covid tímum en einnig hafa gert það að verkum að samstarfsfólk vinni betur saman sem heild.

FAXI

37

Öll starfsemi innan slökkvistöðvarinnar takmörkuð Jóhanna Jóhannesdóttir slökkviliðs- og sjúkraflutningamaður hjá BS

J

óhanna segir að starfsfólk slökkviliðsins og sjúkraflutninga hjá Brunavörnum Suðurnesja hafi þurft að vinna eftir nýjum ferlum eftir að Covid-19 fór að gera vart við sig. Einnig hafi þurft að auka sóttvarnir verulega. „Allir hafa þurft að vera mjög varir um sig og fara varlega í og utan vinnu. Markmiðið var auðvitað að reyna smitast ekki og því var líf utan vinnunnar takmarkað eins og hjá öllu heilbrigðisstarfsfólki þar sem við erum að sinna áhættuhópum.“ Hún nefndir að það hafi verið áskorun að venjast nýju vinnufyrirkomulagi, ekki síst að reyna að hafa jákvæðnina alltaf að leiðarljósi. „En ég held að við höfum öll tæklað þetta eftir bestu getu, vaktirnar hafa ekki mátt hittast á vaktaskiptum og takmarka þurfti alla starfsemi innan stöðvarinnar sem tók smá tíma að venjast.“ -Áttu von á því að einhverjar af þeim breytingum, sem hefur þurft að gera, verði til frambúðar? „Já það er alveg hægt að búast við því. Ég held að maskanotkun í flutningum gæti verið áfram t.d ef verið er að fara í tilfelli þar sem hætta gæti verið á smiti að einhverju tagi. Við erum með maska í öllum okkar flutningum í dag og tók það smá tíma að venjast því en núna er þetta bara partur af því að fara í útkall eins og að setja á sig hanska. Ýmsar bættar sóttvarnir sem við höfum tekið upp gætu haldið sér.“

Óskum

Þrá að koma saman og gleðjast yfir nýrri slökkvistöð Jóhönnu finnst samstaða vera partur af þeim jákvæða lærdómi sem mætti draga af starfinu á þessum krefjandi tímum. Allir vilji leggja sitt af mörkum. „Svo að sjálfsögðu er það nýja slökkvistöðin sem við erum nýflutt í. Það er kærkomið að starfsmenn Brunavarna Suðurnesja fái loksins svona flotta aðstöðu fyrir starfsemina, þetta

DYNAMO REYKJAVÍK

Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla og farsæls komandi árs. Þökkum árið sem er að líða.

Sími 420 2500

www.skolamatur.is

Skólamatur ehf. | Iðavellir 1 | 230 Reykjanesbær

38

Jóhanna Jóhannesdóttir er hér í starfi sjúkraflutningamanns í einum af nýju sjúkrabílum BS. Hún segir nýju bílana vera mikla byltingu í allri starfsaðstöðu og telur maskanotkun jafnvel verða til framtíðar í sjúkraflutningum.

FAXI

er rosaleg breyting og starfsumhverfið frábært. Það er mikill munur að vera komin í svona glæsilega aðstöðu sem rúmar okkur öll og meira til. Þetta ástand er búið að vera langt og strangt og starfsmenn farnir að þrá að koma saman og gleðjast. Við vitum að þetta er tímabil og allir verða að standa saman. Það er bjart framundan hjá okkur og við tæklum þetta ástand eins og okkur er lagið.“

Við óskum öllum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla

og farsældar á komandi ári.

SAMBAND SVEITARFÉLAGA Á SUÐURNESJUM

Gleðileg jól Ljósmynd: Haukur Hilmarsson

Óskum Suðurnesjamönnum

gleðilegra jóla og farsæls komandi árs, með þakklæti fyrir viðskiptin á undanförnum árum.

Reykjanesbær óskar starfsmönnum

sínum og öllum bæjarbúum

gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári. Þökkum liðið ár.

stapaprent stapa prent Prentsmiðja síðan 1984 Grófin 13c • 230 Reykjanesbær Sími 421 4388

FAXI

39

Öryggism iðstöðin er í Kópa vogi

Snjallöryggisappið er afar einfalt í notkun

KOMDU Í HÓP SNJALLRA VIÐSKIPTAVINA

- öryggiskerfi sem þú hefur í hendi þér.

Þú getur stýrt Snjallörygginu þínu hvar og hvenær sem er og búið til þínar eigin snjallreglur.

Með Snjallöryggisappinu getur þú:

Gert öryggiskerfið virkt og óvirkt

Fylgst með hvort hurðir séu opnar

Fylgst með hitastigi

SNJALLÖRYGGISPAKKAR

Hreyfiskynjari Stjórnstöð

Stjórnborð

2xflögur

Sírena

Opnað fyrir myndavélar og upptökur

Fylgst með reykskynjara

Fengið tilkynningu um vatnsleka

Stjórnað lýsingu með snjallperum

SNJALLÖRYGGI 3

SNJALLÖRYGGI 5

Stjórnstöð +3 skynjarar Stjórnborð að eigin vali Sírena (hámark 1 hreyfiskynjari með myndavél) 2 flögur

Stjórnstöð +5 skynjarar Stjórnborð að eigin vali Sírena (hámark 1 hreyfiskynjari með myndavél) 2 flögur

Verð 6.900 kr. á mán.

Verð 7.900 kr. á mán.

Val um skynjara í pökkum: Hreyfiskynjari með myndavél – Hefðbundinn hreyfiskynjari Stofnkostnaður: 19.900 kr.

Reykskynjari – Hurðarrofi – Vatnsskynjari

ÞÚ STJÓRNAR VIÐ VÖKTUM SNJALLÖRYGGI 40

FAXI

Stjórnað raftækjum

Askalind 1 | Kópavogur | Sími 570 2400 – Njarðarnesi 1 | Akureyri | Sími 470 2400 – Nánar á oryggi.is

Einstök samvinna

Hér og nú Ljósm.Svavar

Þ

að þarf líklega ekki að segja Suðurnesjafólki hversu gjöfult og stórmerkilegt svæðið okkar er. Við vitum það. En við reynum að segja öðrum það, hvort sem það er fólk í öðrum landshlutum eða fólk sem kemur erlendis frá. Ég gæti skrifað langan pistil um allt sem við höfum; UNESCO vottaðan Reykjanes jarðvang, Auðlindagarð sem er einstakur á heimsvísu, einstakar hraunbreiður, mosa, stórbrotið landslag. Ægifegurð. Við höfum framúrskarandi fyrirtæki og auðvitað einkennir metnaður og keppnisskap íbúana. Hér er líklega fjölmenningarlegasti landshlutinn en við eigum ótrúlegan auð í fólki sem hefur komið annars staðar frá og valið Ísland, Suðurnesin sem sitt heimili.

En svo er það hitt. Það sem við erum. Því fékk ég að kynnast svo vel þann 12. nóvember síðastliðinn þegar 140 manns hvaðanæva af svæðinu komu saman á stórum fjarfundi, Suðurnesjavettvangi og fann leiðir og markmið til að innleiða heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna og um leið stuðla að sjálfbærri framtíð Suðurnesja.

Fimm ráðherrar tóku til máls á fundinum sem sýnir hversu veigamikið verkefni er um að ræða. Þeir aðilar sem standa á bak við Suðurnesjavettvang eru sveitarfélögin fjögur á Suðurnesjum, Grindavíkurbær, Reykjanesbær, Suðurnesjabær og Vogar ásamt Isavia og Kadeco.

Tilkynnt var í lok fundarins að allir sem standa að Suðurnesjavettvanginum, myndu

fundarins fjölmargar og mjög góðar. Áfram verður unnið að verkefninu þar sem fleiri fyrirtækjum og íbúum verðum boðið að borðinu. Þrátt fyrir áhrif farsóttarinnar á okkar landshluta, landið allt sem og heimsbyggðina er mikilvægt að þessir öflugu aðilar Suðurnesja standi saman og nýti þetta verkefni sem Suðurnesjavettvangur er og þau fjölmörgu tækifæri sem honum fylgja.

Nýti þau til að efla okkur til lengri tíma og ekki síst aðstoða okkur við að rísa á ný.

Við höfum kraftinn, viljann, mannauðinn, sveitarfélögin og vonandi ríkisvaldið til þess. Við brutum blað í sögunni með einstakri samvinnu. Ég veit að sú samvinna mun skila sér – svæðinu öllu til hagsbóta.

Kristín María Birgisdóttir Upplýsinga- og markaðsfulltrúi Grindavíkurbæjar Situr í skipulagshópi Suðurnesjavettvangs

skrifa undir viljayfirlýsingu um að hraða innleiðingu hringrásarhagkerfisins. Það felur í sér skuldbindingu um að vinna áfram að aðgerðum til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, sameinast gegn ógninni sem stafar af plasti í umhverfinu og ráðast í aðgerðir gegn matarsóun. Sérstökum hópi var í kjölfarið falið að halda utan um þetta mikilvæga verkefni sem áfram verður unnið að enda hugmyndir í kjölfar fjar-

FAXI

41

Sagt hefur það verið um Suðurnesjamenn S

agt hefur það verið um Suðurnesjamenn, eða er það fólk? Hvaða fólk er þetta?

Hvaðan kom það og hvers vegna staldraði þar við hér á suðvesturhorninu þar sem ferskir vindar blása, enda engin fjöllin til þess að slá niður lægðirnar þegar þær berast til landsins, fyrst á Suðurnesjum. Ímynd Suðurnesja hefur lengi verið veik og er það engin nýjung, heldur aldagömul hefð að segja má. En hvað er það sem hefur mótað þetta viðhorf og á það við enn þann dag í dag?

Fyrstu lýsingarnar sem finna má af Suðurnesjamönnum eru í ferðabókum frá 18. öld en þá þóttu þeir yfirleitt háir í vexti, vel á sig komnir og rjóðir í andliti en mikið vinnuálag og sjómennskan var talin hafa komið niður á heilsu og hreysti manna.

Suðurnesjamenn voru taldir ólíkari innbyrðis en annars staðar vegna þess að fólk úr öðrum fjórðungum hafði blandast saman við íbúana. Þá var fólk við sjávarsíðuna talið ólíkt hinum eiginlegu Íslendingum vegna þess að það hafði blandast erlendum mönnum. Þannig var það talið lakara en annars staðar á landinu - og mun ófríðara. Héraðsbragurinn var á þá leið að menn væru dramblátari, eigingjarnari, ógestrisnari og

Suðurnesjamenn voru taldir ólíkari innbyrðis en annarsstaðar vegna þess að fólk úr öðrum landsfjórðungum hafði blandast saman við íbúana. Ljósmyndari: Stefán Bergmann

Sjómaður í skinnklæðum. Ljósmyndari: óþekktur

42

FAXI

Sjómenn um borð í skipi. Ljósmyndari: óþekktur

óhreinskilnari en annars staðar á landinu og á það við alla Gullbringusýslu.

Uppivöðslusemi, brennivínsdrykkja og blótsyrði Að öllum líkindum má rekja þetta neikvæða viðhorf til breytinga á atvinnuháttum Íslendinga á þeim tíma þegar fiskveiðar tóku stærri sess sem mörgum þótti valda skekkju á landinu öllu. Fiskveiðunum fylgdi útflutningur og erlend verslun sem var að mati manna ekkert til að hrópa húrra fyrir því þar hafi Íslendingar fengið í skiptum tóbak, brennivín og pestir. Var talið æskilegra að menn sem búsettir voru við sjóinn myndu frekar taka eftir erlendum verslunarmönnum í hreinlæti, fögrum og gagnlegum siðum og hófsemi heldur en uppivöðslusemi, kaffi- og brennivínsdrykkju, blótsyrðum og annarri fífdirfsku.

Suðurnesin urðu því nokkurs konar birtingarmynd spillingarinnar við sjávarsíðuna þar sem menn lifðu á fiski, áttu samskipti við erlenda kaupmenn og drógu í ofanálag til sín góða bændur og vinnumenn úr flestum sveitum til starfa á vertíð. Þannig vanræktu bændur búskapinn sem þótti göfugri en fiskveiðarnar en talið var að sjómennskan dræpi annan hvern vinnufæran mann og aðrir drukknuðu á sjónum.

Samskipti við erlenda kaupmenn þóttu spilla tungumálinu og var það mat manna að hvergi á landinu væri talað jafn bjagað og blandað mál og á Suðurnesjum. Það voru aðeins góðir bændur og sæmdarfólk sem töluðu hreint og óbjagað mál. Þar sem Suðurnesjamenn bjuggu við sjávarsíðuna borðaði fólk nýjan fisk í mun meira magni en annarsstaðar. Tilbreytingin í mataræðinu var mest á tyllidögum en þar má nefna bygggraut eða kjötsúpu. Á stórhátíðum, svo sem páskum og jólum, var venjan að borða hangikjöt. Húsakynni þóttu lélegri en í meðallegi við sjávarsíðuna, en langlélegust og sóðalegust voru þó talin húsakynnin í Vestmannaeyjum, á Eyrarbakka og í verstöðunum á Suðurnesjum.

hluti karlmanna úr sveitum landsins hefur eytt drjúgum parti úr vetri fjarri heimilinu á þessum fjarlægu verstöðvum. Það er nægur tími fyrir snót og svein að finna hvort annað og áttu Suðurnesjamenn því öðrum fremur maka úr fjarlægum sýslum.

Vinsælastar til manneldis voru Rangárvallasýsla og V-Skaptafellssýsla.

Guðsvolaður staður Næsta vertíð hófst upp úr seinni heimstyrjöldinni þegar Ísland gekk í Nató og hingað kom bandarískt varnarlið sem smíðaði Keflavíkurflugvöll og kom sér fyrir upp á Miðnesheiði. Má segja að þá hafi hafist menningarpólitískt stríð þar sem Suðurnes og herinn urðu eitt í hugum margra

Herinn bauð börnum á Suðurnesjum á jólaskemmtanir og þar smökkuðu þau í fyrsta sinn hinn framandi drykk kóka kóla. Mynd Byggðasafn Reykjanesbæjar.

Rangárvallasýsla vinsælust til undaneldis Verin á Suðurnesjum voru ein þau eftirsóttustu á landinu og þangað kom fólk frá fjarlægum sýslum.Má þar nefna Húnvetninga, Skagfirðinga, Norðlendinga, Þingeyinga og Sunnlendinga. Flestir komu þó úr nærliggjandi sýslum sunnan og vestanlands. Vertíðirnar voru langar, þrír mánuðir á vor- og vetrarvertíð, þannig að allstór

Bandariskir varnarliðsmenn leystu verin af hólmi og færðu með sér alþjóðlega strauma.

Mynd Friðþór Eydal.

FAXI

43

Óskum Suðurnesjamönnum gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári.

44

FAXI

landsmanna. Suðurnesjamenn fengu á sig þjófsorð, menn sáu ofsjónum yfir kanagóssi, smygli og svartamarkaðsbraski. Í stað bænda og vinnumanna frá ólíkum sýslum komu hingað amerískir hermenn með byssur og tyggigúmmí.

Aftur höfðu menn áhyggjur af erlendri spillingu, íslenskri tungu og siðferði þjóðarinnar. Suðurnesjamenn náðu útsendingum kanaútvarpsins og kanasjónvarpsins þegar ekki var til íslenskt sjónvarp og gufan lék bara sjóaraslagara og klassíska tónlist. Börn lærðu enska tungu og fóru á trikk or trít á hallóvín og pössuðu kanabörn.

Svo við vitnum hér í annan greinarhöfund Faxa, Karl Steinar Guðmundsson þá hafði þetta umhverfi mikil áhrif á viðhorf til Suðurnesja.

Hermenn drepa tímann en einangrunarstefna stjórnvalda gerði afþreyingu þeirra fábrotna.

Mynd Byggðasafn Reykjanesbæjar.

Ég tel að þetta umhverfi og orðsporið um ofsagróða margra og nóga atvinnu hafa haft gríðarleg áhrif á afstöðu landsfeðranna gagnvart Keflavík og Suðurnesjum. Ef menn af miklu lítillæti gengu á fund landsfeðranna og kvörtuðu yfir hafnleysi og hag útgerðar, var sífellt sama svarið. „ Þið hafið völlinn......!!

Til að bæta gráu ofan á svart kallaði Nixon Bandaríkjaforseti Keflavík „guðsvolaðan stað” þegar hann ávarpaði hermenn í heimsókn sinni til landsins 1973 - en hugsanlega var rigning þá.

Suðurnesjamenn tóku amerísku gestunum vel og nálguðust menningu hersins á annan hátt en aðrir landsmenn. Segja má að sú menningarmótun sem átti sér stað í kjölfarið hafi verið fyrsta raunverulega tilraun Íslendinga til að takast á við nútímann og alþjóðavæðingu.

Herinn færði okkur rokk og ról, íslenska bítla og íslenskan Elvis og Suðurnesin urðu vagga íslenskrar rokktónlistar. Þar fæddist líka körfuboltinn, enda lítil von til þess að kaninn myndi kenna okkur fótbolta.

Suðurnesin urðu þannig fyrsti viðkomustaður erlendra áhrifa og framfara sem var gríðarlega mikils virði, en að sama skapi þóttu Suðurnesjamenn hafa verra siðferði, þjáðir af neysluhyggju, latir i vinnu, amerískir í háttum og linmæltir með afbrigðum a la Rúnni Júll.

Við komu hersins kynntust Íslendingar í fyrsta sinn munaðarvörum eins og kjúklingi, kalkúni, hamborgurum og já spagetti.

Þjóðernishyggja og hreintungustefna hafa því haft mikil áhrif á ímynd Suðurnesja og það er áhugavert að sjá þarna stef sem átti eftir að endurtaka sig á Suðurnesjum á næstu árhundruðum; uppgrip í vinnu, fjölbreytt samfélag og erlend áhrif.

Íslands. Það má færa nokkur rök fyrir því.

Við höfum reynst góðir gestgjafar, tekið á móti ólíkum einstaklingum og uppskorið ungt og kraftmikið samfélag sem er víðsýnt og óhrætt við nýjungar.

Enn eru þó Suðurnesin í átakalínu ólíkra fylkinga á landinu, nú þegar kemur að innflytjendamálum og ekki hjálpar það allt ímyndinni.

En hugsanlega er það alveg í takt við Suðurnesjamenn í gegnum aldirnar. Þeir eru óhræddir við að takast á við áskoranir, taka fagnandi á móti fólki án þess að dæma og græða að lokum mest allra, í enn betra samfélagi.

Dagný Maggýjar Heimildir Eggert Ólafsson (1975). Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar. Reykavík.

Sveinn Pálsson (1956). Ferðabók Sveins Pálssonar.

Dagbækur og ritgerðir 1791-1797.

Karl Steinar Guðnason (2009): Vanmetakennd Suðurnesjamanna. Faxi 1. tbl. Óskar Guðlaugsson (1980). Makaval og heimabyggð. Uppruni hjóna samkvæmt manntali 1845.

Háskóli Íslands.

Stefán Hrafn Stefánsson (2017). Hugmyndir um mun á mönnum og menningu eftir héruðum á Íslandi 1750-1850.

Hvað var það næst?

Herinn fór árið 2006 eftir hálfrar aldar dvöl, störf töpuðust og atvinnuleysi jókst. Svo kom kreppan í kjölfar mikilla kaupa á flatskjám.

Ferðaþjónusta fór á flug og þá vantaði aftur vinnufúsar hendur á Suðurnesjum. Í stað fátækra bænda og amerískra tindáta komu hingað erlendir verkamenn, pólskir í meirihluta. Suðurnesin öxluðu líka ábyrgð og buðu flóttamenn velkomna. Erlendir íbúar eru nú ríflega 20% íbúa á Suðurnesjum og samfélagið því fjölþjóðlegt og margbreytilegt.

Sumir hafa kallað Suðurnesin Ellis Island

Keilusalurinn á Keflavíkurflugvelli en þar léku margir Íslendingar keilu í fyrsta sinn.

Ljósmynd Friðþór Eydal.

FAXI

45

Eftirtaldir aðilar óska lesendum Faxa Keflavík

Húsagerðin hf Hólmgarði 2c

Samfylkingin Reykjanesbæ Víkurbraut 13

Íslandsbanki hf Hafnargötu 91

Sigurjónsbakarí Hólmgarði 2

JR smíði ehf Gígjuvellir 12

S45 ehf Hafnargötu 29

Kaffi Duus Duusgötu 10

Tannlæknastofa Kristínar Geirmundsdóttur

Kapalvæðing ehf Hafnargötu 21

Hafnargötu 45

Kosmos og Kaos ehf Hafnargötu 35

Talþjálfun Suðurnesja Hafnargötu 91

Lagnaþjónusta Suðurnesja ehf Selvík 3

Tækniþjónusta SÁ ehf Hafnargötu 60

Lögmannsstofa Reykjaness Hafnargötu 35

Verkfræðistofa Suðurnesja Víkurbraut 13

BYKO Víkurbraut 4

M2 Fasteignasala og leigumiðlun Hólmgarði 2c

Verslunin Koda Hafnargötu 15

Casablanca Íbúðir í skammtímaleigu Suðurgötu 29

Málningarþjónusta Hemma Karls ehf Háholti 25

Víkurás ehf Iðavöllum 6

Merkiprent ehf Norðurtúni 2

Vísir - félag skipstjórnarmanna á Suðurnesjum Hafnargötu 90

Áfangar ehf Hafnargötu 90 Álnabær Tjarnargötu 17 B og B Guesthouse Hringbraut 92a Bjarni málari ehf Íshússtíg 14 Blikksmiðja Ágústs Guðjónss ehf Vesturbraut 14 Bókhaldsþjónusta Sævars Reynissonar Hafnargötu 91

Dacoda Hafnargötu 18 Deloitte ehf Hafnargötu 91 DMM lausnir ehf Hafnargötu 91 Efnalaugin Vík ehf Iðavöllum 11b Ellert Skúlason Selvík 3 Fasteignasalan Ásberg Hafnargötu 27 Fasteignasalan Stuðlaberg Hafnargötu 20 Flügger ehf Hafnargötu 90 Fraktferðir slf Elliðavöllum 4 Framsóknarfélag Reykjanesbæjar Hafnargötu 62 Hótel Keflavik Vatnsnesvegi 14 HUG verktakar Ægisvöllum 27 Humarsalan Heiðarbrún 17

46

FAXI

Nesraf ehf Grófinni 18a Nýmynd ljósmyndastofa Iðavöllum 7a Optical Studio Keflavik Hafnargötu 45 Prodomo fasteignasala Hafnargötu 51-55 Rafiðn ehf Víkurbraut 1 Rekan ehf Iðavöllum 5b

Njarðvík AM trésmíði Melavegi 13 Bílar og Hjól ehf Njarðarbraut 11a Grjótgarðar ehf Starmóa 13

gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári HE verk Seljudal 56

Langbest Keilisbraut 771

Faxafélagar

Hjólbarðaverkstæði Suðurnesja ehf Fitjabraut 13

Samtök atvinnurekenda á Reykjanesi Grænásbraut 506

Eysteinn Eyjólfsson

K. Steinarsson efh – söluumboð Öskju á Suðurnesjum Njarðarbraut 15 KÍM fjárfestingafélag Seljudal 56 KSK eignir Krossmóa 4 Lyfta hf Njarðarbraut 1k Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum Krossmóa 4 Sparri ehf Fitjabraut 30 Víkurfréttir Krossmóa 4 Vörudreifing ehf Beykidal 2

Ásbrú Airport Associates Fálkavelli 7 Bílaútsalan ehf Flugvallarbraut 941 Keilir miðstöð vísinda – fræða og atvinnulífs Grænásbraut 910

Skólar ehf Klettatröð 3

Guðbergur Reynisson Guðmundur Ingvar Jónsson

Grindavík Bláa lónið Svartsengi Fjórhjólaævintýri ehf Þórkötlustöðum 3

Hannes Einarsson Haraldur Helgason Helgi Arnarson Jóhann Friðrik Friðriksson

Sandgerði Lagnir og þjónusta ehf Strandgötu 25a

Kristján Jóhannsson Kristinn Óskarsson Kristinn Þ. Jakobsson

Reykjavík Júlíus Rafnsson Brávallagötu 40 Borgarbílasalan Funahöfða 1

Ríkharður Ibsen Stefán B. Ólafsson ----Eðvarð T Jónsson

Hafnarfjörður Skuggi ehf Miðvangi 108

Helgi Hólm Hilmar Pétursson Jóhann Geirdal Geirmundur Kristinsson Karl Steinar Guðnason Kristján A Jónsson Kristján Gunnarsson Magnús Haraldsson Skúli Skúlason

FAXI

47

HAMBORGARHRYGGUR

Aðalréttir - Verð frá

2.666

KR Á MANN

Jólahlaðborð

Forréttir

1.499

Hamborgarhryggurinn frá Kjötseli er ómissandi hluti af jólahaldi landsmanna.

KR Á MANN

Veisla beint heim til þín!

Pakkningar fáanlegar í Nettó

Lægra verð – léttari innkaup