Naar dat doel in de verte...
Handel
Toeschouwer wordt deelnemer
Waar beelden voor zichzelf spreken is een voorwoord in een fotoboek overbodig. Beelden over een eeuwenoude traditie waarvan de broederschap hoeder is. Cultureel erfgoed dat mensen raakt, bemoedigt en bol staat van saamhorigheid. Periodiek wil de broederschap het tijdsbeeld vastleggen. Dit deed ze al eerder met een boek in 1993 en een film in 2012. Het eigentijdse van gebruiken, rituelen en symbolen wordt hierdoor zichtbaar.
De Handelse Processie is voor de deelnemers, niet alleen een lichamelijke, maar ook een sociale, emotionele en wellicht ook een spirituele ervaring. Het raakt iets wat groter is dan jezelf. Dat ook toeschouwers ontroerd kunnen raken bezingt Gerard van Maasakkers in zijn “Salve Regina”. Als toeschouwer krijgt hij “waterogen, kippenvel” en wordt zo eigenlijk ook onderdeel van een gemeenschappelijke beleving.
Dit heeft ook fotograaf Paul van der Meer ervaren. Hij bekeek de bedevaart door de ogen van een toeschouwer, maar werd al kijkende ook deelnemer. Niet alleen de lange stoet van mensen raakte hem, maar vooral ook de kleine dingen van mensen onderweg. Hij staat stil bij de wisselwerking tussen mens en zijn omgeving. Ieder beeld vertelt zowel het verhaal van de deelnemer als dat van de toeschouwer.
De beelden van Paul van der Meer zijn gelinkt aan de door de broederschap vastgestelde Moederintentie.
Veel kijkplezier.
Historie
De verering van Onze Lieve Vrouw van Handel is ontstaan anno 1220, als een schaapsherder in een meidoornboompje een Mariabeeldje aantreft. Dit wordt gezien als een goddelijke uitverkiezing. Reden om op die plaats een kapel te bouwen ter verering van Maria. De huidige parochiekerk (vroeger een kapel) is nabij deze doornstruik gebouwd, waar spontaan ook een bron ontstond. Al snel begon het gelovige volk het beeldje te vereren. In de eeuwen hierna vonden vele wonderbaarlijke genezingen en gebedsverhoringen plaats.
De inwoners van Valkenswaard zijn voor het eerst naar Handel gegaan om Maria te smeken het dorp te vrijwaren van de pest. Onder pest werden toen tal van ziekten verstaan zoals tyfus, tuberculose en dysenterie. Ook het vragen om een gunst en persoonlijke intenties zijn eeuwenlang aanleiding geweest voor een pelgrimstocht naar Handel.
Tussen 1687 en 1696 is de Gemertenaar Caspar Molensteens pastoor van Valkenswaard en deken van het district Eindhoven. Hij was een grote promotor van een pelgrimage naar het Mariabedevaartsoord Handel en had veel contact met zijn plaatsgenoot Johannes Aldenhuijzen, pastoor van Geldrop en rector van Handel. Decennia lang hebben pelgrims uit Geldrop en Valkenswaard samen de tocht afgelegd. De Valkenswaardse processie naar Handel dateert van omstreeks 1690, een roerige periode met veel krijgsgeweld en gezondheidsproblemen.
De huidige route van Valkenswaard naar Handel is door de jaren heen ontstaan. Voor 1900 trok men via Geldrop naar Handel. De Eindhovenseweg bestond toen nog niet en naar Geldrop liep al wel een rechtstreekse weg. De processie zou pas tegen het einde van de 19e eeuw de traditionele route hebben verlaten om vervolgens via Stratum, Tongelre, Nuenen en Lieshout naar Gemert te trekken. Aan deze route wordt tot op de dag van vandaag nog steeds zoveel mogelijk vastgehouden, hoewel de verkeersomstandigheden om steeds meer voorschriften en veiligheidsregels vragen.
Bij de Handelse Processie speelt en speelde de verering van Onze
Lieve Vrouw van Handel de hoofdrol. Het geloof en het volgen van de voetsporen van Maria zijn belangrijke drijfveren om aan de bedevaart deel te nemen. Door de tijd is het pad van de voettocht veranderd; van zand naar keien, naar asfalt. Dat geldt ook voor de kleding, het schoeisel en verzorging van de hedendaagse pelgrims. Maar hun enthousiasme is gebleven.
De bedevaart kenmerkt zich momenteel door een gevoel van saamhorigheid. Het is twee dagen uit en thuis met gebed, samenzang, stilte en een goed gesprek.
Een weekend van saamhorigheid, reflectie en spiritualiteit.
De Moederintentie geeft richting
Waar andere bedevaarten in de loop van de tijd zijn verdwenen, daar blijkt de Handelse Processie in 2024 nog steeds springlevend te zijn.
Ook al is de binding met de Katholieke Kerk voor velen verdwenen, nog steeds is er iets wat hen aanspreekt en verbindt met een lange traditie. Iedereen heeft een eigen drijfveer, een intentie om naar Handel te gaan. Als die allemaal samengevat zouden worden, dan vormt zich een “moederintentie”, wat de bron is van alle beweegredenen. Deze verwoordt, wat er diep in mensen leeft om met zijn allen twee dagen lang zingend, pratend en luisterend te voet van Valkenswaard naar het bedevaartsoord Handel te gaan.
Zo’n moederintentie is in 2011 door de Broederschap vastgesteld en dient als bron voor een jaarlijkse intentie, die aangereikt wordt voor verdere bezinning om de bedevaart actueel te houden in de huidige maatschappij.
Samengevat is de moederintentie: Dromen, wakker worden en op weg gaan! Met Handel beseffen, dat je daadwerkelijk zelf op weg moet gaan met anderen om je droom waar te maken.
Droomvisie Moederintentie
Ik droom …
ik ben op weg
naar een doel in de verte op zoek naar warmte en geborgenheid
Ik droom …
ik voel me deel van een groter geheel, van een lange stoet van mensen, die vanuit het verleden naar morgen trekken. In hun spoor ga ik verder.
Ik droom …
ik verlang zo naar thuiskomen, naar een plaats waar rust is en vrede, waar ruimte is voor zuster- en broederschap.
Ik droom … en mijn droom krijgt een naam: Maria, Moeder van God, Moeder van menselijk verlangen naar verbondenheid, liefde, hoop en troost.
Ik droom … dat ik daar gevoed word, getroost, bemoedigd en geholpen als ik dat nodig heb.
Ik droom … dan word ik wakker en ik wil mijn droom waarmaken.
Ik ga op weg … naar dat doel in de verte: Handel.
Strofe
Een doel in de verte, warmte en geborgenheid.
1
Scouting
Vanaf 1945 nemen de scouts ieder jaar in groten getale deel aan de bedevaart. Ze zijn herkenbaar aanwezig en afkomstig uit de Valkenswaardse scoutinggroepen Dick van Toor, St. Stefanus en Sint Maarten.
Eind jaren zestig nam de deelname aan de jaarlijkse processie naar Onze Lieve Vrouw van Handel af waarna deze in de jaren tachtig vorige eeuw weer toenam. De scouting was in deze periode een trouwe deelnemer met een groot aantal scouts. De leiding van de scouting verricht tal van operationele taken tussen en op de rustplaatsen. Waaronder het dragen van de Mariatroon in Handel.
Onderweg dragen de scouts processievlaggen mee en sinds 1987 hebben zij een vaste plaats in de stoet. Samen met de EHBO-ers direct achter de Handelse harmonie.
Ik vraag Maria niets.
Ik luister… Zij trouwens ook.
Processievlag
De processievlag is het symbool van de jaarlijkse bedevaart naar Handel en de daarbij horende geschiedenis. Het is het begin van de processie en een herkenningspunt voor de pelgrims. Onderweg gaat de vlag voorop en bij de rustpunten vormt ze bij ieder vertrek het middelpunt van waaruit de stoet weer op weg gaat. Zolang ze wappert boven of voor de mensen, straalt het moed en hoop uit. Bij die vlag wil je horen en je laten leiden tijdens de tocht. Het is een teken van sociale eenheid van de groep pelgrims.
Door de jaren heen zijn er meerdere vlaggen geweest en de huidige processievlag dateert uit 2018. Het dragen van de processievlag is door de jaren heen een zaak van eer geweest.
Het vuur doorgeven en niet de as aanbidden.
Verlangen naar
thuiskomen, rust, vrede, zuster- en broederschap.
Strofe 2
Harmonie
Jaarlijks lopen er muzikanten mee tijdens de bedevaart naar Handel. Sinds 1894 wordt er een speciale harmonie geformeerd. Tot eind twintigste eeuw is de deelname exclusief voor leden van Koninklijke harmonie UNA, de oorspronkelijke fabrieksharmonie van sigarenfabriek Van Best. Momenteel komen de deelnemers uit meerdere Valkenswaardse muziekgezelschappen.
Tijdens de jaarlijkse bedevaart werd er door de muzikanten sinds 1930 overnacht bij familie Van de Vossenberg in Handel. Dat gebeurde in de boerderij het Mariahofke oftewel bij “moeder Van de Vossenberg”. Deze traditie is vanaf 2002 door zoon Gerard en echtgenote Willemien voortgezet tot en met 2016. Momenteel slapen de muzikanten verspreid bij gezinnen in Handel of in gemeenschapshuis De Bron.
Het is een hechte groep van circa 65 muzikanten die op zaterdagavond ook de Heilige mis muzikaal opluistert. De aanwezigheid van de Harmonie is indrukwekkend voor degene die langs de weg staan om de stoet voorbij te zien trekken. Voor degene die meeloopt is de muziek wellicht nog belangrijker. Je loopt nu eenmaal makkelijker als de muziek speelt. De traditionele Marialiederen die van oudsher gespeeld worden zijn opgenomen in een zangbundel zodat de pelgrims mee kunnen zingen. Ze worden onderweg in marstempo gespeeld. Bij aankomst in het Processiepark in Handel op zaterdagen in de Nicolaaskerk op zondagavond vormt de muziek een hoofdrol.
Maria, mag ik dan bij jou thuiskomen.
Mariakapel
In de Nicolaaskerk aan de Markt in Valkenswaard heeft de broederschap een kapel ter verering van Maria. Deze prachtige kapel heeft een eigentijdse ingetogen sfeer. De inrichting van de kapel dateert van 2012 toen de kapel een metamorfose heeft ondergaan.
Aan de wand is een muurornament aangebracht symboliserende een pelgrim welke de processievlag draagt. De getoonde vlag werd tot 2018 gebruikt. In de kapel kan men tegenover het Mariabeeld plaatsnemen op banken met daarin beelden van de jaarlijkse bedevaart naar Onze Lieve Vrouw van Handel. Een plek voor gebed, bezinning of zomaar even stil zijn met jezelf. In de kaarsensteunen kan men een lichtje of een noveenkaars opsteken.
Aan de wand staat een processiekaars in een ring en is de Moederintentie weergegeven naast een schilderij met een afbeelding van de processie.
Dagelijks bezoeken Maria-vereerders en mensen die vragen om een gunst of uit dankbaarheid de Mariakapel. Het opsteken van een kaarsje is voor inwoners van Valkenswaard een vast ritueel. De kapel is te bereiken via de hoofdingang van de kerk en is dagelijks geopend.
Een kaars bij Maria zegt meer als woorden kunnen uitdrukken.
Gevoed
worden,
getroost, bemoedigd en geholpen.
3
Strofe
EHBO
De EHBO-vereniging Sint Nicolaas gaat voor het eerst direct na de tweede wereldoorlog mee. Toen nog met een Rode Kruis wagen. Inmiddels hebben zij een eigen huifkar die ingericht is voor behandeling van pelgrims en het meenemen van de materialen.
Het is een groep van circa vijftien EHBO’ers die jaarlijks deelneemt.
De behandelmethoden zijn door de jaren heen veranderd, waarbij hygiëne voorop staat. Het doorprikken van blaren is een veel voorkomende behandeling.
Op de rustplaatsen verzorgen zij de voeten van de pelgrims. In Handel is er in gemeenschapshuis De Bron een permanente ruimte ingericht voor verzorging na binnenkomst in Handel.
Sta eens stil bij wat je beweegt.
Intentietrommel
De Broederschap zorgt al sinds jaar en dag voor een actuele intentie, afgeleid van de Moederintentie. Iedere pelgrim heeft ook een eigen reden of intentie om deel te nemen aan de bedevaart.
Pelgrims kunnen deze intentie op schrift stellen en in de zogeheten intentietrommel deponeren. Deze intentietrommel staat het gehele jaar in de Mariakapel in de Nicolaaskerk. De vorm van deze intentietrommel is afgeleid van de koekblikken welke in het verleden werden gebruikt om proviand voor twee dagen mee te nemen. Valkenswaard kende lange tijd een aantal koekfabrieken die hun koeken in vierkante ijzeren blikken verkochten. Voor de Handelse processie werden ze door inwoners bekleed met rabarberbladen en met een touwtje of elastiek bleef de trommel dicht.
De eigen intenties zijn vaak uit dankbaarheid of het vragen om een gunst. Veelal ook een bijzondere boodschap aan Maria.
De intentietrommel met persoonlijke intenties wordt in het Handelweekend meegenomen naar Handel en tijdens de Heilige missen aangeboden aan Onze Lieve Vrouw van Handel.
Maria, zij gelooft in mij!
Lange stoet van mensen, spoor naar morgen. Strofe
4
Paarden met huifkarren
Een typerend en traditioneel beeld van de jaarlijkse bedevaart zijn de circa vijftien paarden met huifkarren. Het welzijn van de trekpaarden staat hoog in het vaandel van de organisatie. Op beide dagen worden de dieren op onverwachte momenten veterinair gekeurd door een dierenarts.
Sinds 1993 wordt de volgorde van de huifkarren bepaald op een loting dinsdagavond voorafgaande aan de processie. Heen- en terugweg lopen de paarden in omgekeerde volgorde. Achteraan op de heenweg, betekent vooraan op de terugweg.
De voorste kar is altijd de zogenaamde processiekar met daarop informatie over de vertrektijden en de jaarintentie van de broederschap. Ook bevat deze diverse gebruiksvoorwerpen voor onderweg.
Sinds 2022 wordt de stoet afgesloten met een bus. Deze bevat reinigingsmateriaal voor de weg en wordt gebruikt bij calamiteiten om spullen die op een kar liggen over te nemen.
Om bij de bron te komen moet je tegen de stroom ingaan.
Processiekaars
De processiekaars is van oorsprong een grote witte waskaars, die namens de broederschap aan Onze Lieve Vrouw van Handel geofferd werd.
Ieder jaar wordt er een nieuwe kaars gemaakt en in de kleine processie bij de intocht in Handel binnengedragen door een broedermeester.
In de Heilige Missen staat de kaars symbool voor de verhoring van intenties: licht dat duisternis mag verdrijven.
Werd vroeger de kaars in de Mariakapel achtergelaten als echte offerkaars, nu wordt ze teruggebracht en siert een jaar lang de Mariakapel in de Nicolaaskerk van Valkenswaard.
Moeder van menselijk verlangen, verbondenheid, liefde, hoop en troost. Strofe
5
Zangbundel
Onderweg naar Handel wordt veel gezongen, maar heel opmerkelijk is, dat het nog steeds hele oude traditionele Marialiederen zijn. Deze zijn ondergebracht in een handzaam zangbundeltje. Het is een overblijfsel van een veel dikker processieboekje, waarin ook vele gebeden en andere liturgische teksten stonden. Sinds 2016 is er een nieuw lied “naar ’t Handel’s Oord” opgenomen, waarin de moederintentie van de broederschap wordt bezongen. Het vormt de brug van verleden naar toekomst.
In de zangbundel is ook “de kroniek” weergegeven: een lied dat de geschiedenis van Onze Lieve Vrouw van Handel beschrijft en nu nog steeds wordt gezongen op zaterdagavond na de Heilige Mis in de parochiekerk in Handel.
Hoe zit dat met Maria en mij?
Veiligheid
Voor de broederschap staat veiligheid tijdens de jaarlijkse bedevaart voorop. Daarom is er een veiligheidsplan om bij calamiteiten direct te kunnen handelen. De pelgrims worden onderweg begeleid door twee politieagenten, twee verkeersregelaars op motor en tien verkeersregelaars op de fiets. Zij zorgen voor een ongestoorde doorgang van de pelgrimage.
De verkeersregelaars voelen zich nauw verbonden met de jaarlijkse bedevaart en haar tradities. Zij zijn pelgrim met een bijzondere taak. Na het succesvol afronden van een training worden zij jaarlijks beëdigd door de burgemeester.
De broedermeesters manifesteren zich langs de stoet en ook zij zorgen dat de pelgrimage veilig verloopt. Op een eigentijdse wijze met respect voor de gebruiken en symbolen die horen bij een bedevaart. Zij zijn herkenbaar aan de zogenoemde broedermeesterspeld maar vooral aan een gele band om de arm.
Valkenswaard-Handel is afstanden overbruggen. Ook tussen jou en mij.
Wakker worden, op weg gaan naar dat doel in de verte.
6
Strofe
Een kèske
Op de weg van Gemert naar Handel staan zeven oude kapelletjes, aan de Kèskesdèjk die de zeven Smarten van Maria uitbeelden.
Deze worden in de volksmond “kèskes” (kastjes) genoemd. In het verleden hield de processie hier stil om te bidden.
De Broederschap gebruikt de laatste jaren op Facebook ook korte bezinnende spreuken als “kèskes”, onder het motto “Sta eens stil bij wat je beweegt”.
Ook de glazen vitrines in de Nicolaaskerk, die een permanente kijk bieden op de bedevaart, hebben de vorm van een “Kèske”.
Traditie weer beleven.
Wat geeft jij door?
Broeder- en zusterschap
Van het ontstaan en activiteiten van de ‘Broederschap der Handelse Processie‘ is niet veel bekend. Pas in de 19e eeuw werd de organisatie opgericht. De voornaamste taak van de groep van circa veertig broedermeesters is het in stand houden van een traditionele, doch eigentijdse, verering van Onze Lieve Vrouw van Handel, zowel in Handel als in Valkenswaard. De jaarlijkse tweedaagse bedevaart is daar onderdeel van.
Sinds 2002 is de functie van broedermeester niet langer exclusief voorbehouden aan mannen. Ook binnen de broederschap tracht men een afspiegeling van de samenleving te zijn.
Pelgrims, maar ook niet deelnemende inwoners uit Valkenswaard konden vroeger lid worden van de Broederschap door het betalen van een zelf te bepalen bedrag als contributie. Dat werd gebruikt voor misintenties van overleden leden, maar ook voor de algehele organisatie van de tocht.
Tegenwoordig heeft de Broederschap de vorm van een stichting, maar broedermeesters gaan nog steeds langs alle adressen in Valkenswaard voor een financiële bijdrage. Er wordt alleen niet meer gesproken over ‘leden’ maar van ‘sympathisanten’. Mensen die niet meer kunnen of willen lopen houden op deze manier nog hun betrokkenheid bij de bedevaart in stand.
Een fotoboek met een andere kijk op een eeuwenoude traditie, de Valkenswaardse processie naar het Mariabedevaartsoort Handel.
Maria, een warme dekenn
‘t Is als een deken om mij heen het blij gevoel van smaken een kind van Maria te mogen zijn.
Haar even aan te raken met vreugde en betrokkenheid naar wat Zij zegt te luist’ren en dan iets vol genegenheid zacht in haar oor te fluisteren.
‘t Is als een deken om mij heen Maria heel dichtbij te weten met deze vaste zekerheid
Zij is mij niet vergeten!
wanneer Zij mij weer tot zich trekt vaak zonder iets te zeggen dat ik dan weer mijn kinderhand stil in Haar hand kan leggen.
‘t Is als een deken om mij heen als Maria mijn ziel zal raken zelfs na een troosteloze nacht mij rustig laat ontwaken. En als dan soms een gure wind mij met zijn kracht wil breken sla ik iets vaster om mij heen die zachte, warme deken.
Copyright © 2024 Broederschap der Handelse Processie Valkenswaard
Fotografie 2022-2023 Paul van der Meer
Ontwerp & productie Bart Koolen & Nick van den Boogaard
Reclamebureau Explose, Valkenswaard
Geert van den Haterd)