ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 135

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου

Αρχισυνταξία: Θάλεια Νουάρου

Δημιουργικό-Layout: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr

Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτρης Κοντούλης Συντακτική ομάδα: Νίκος Γαλάνης, Έλενα Κολλάτου, Νίνα Κουλετάκη, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Έλλη Μάγκου, Θάλεια Νουάρου, Άννα Σαρρή, Σταυρούλα Σταμουλακάτου, Δημοσθένης Τσαπάρας. Επιμέλεια - διορθώσεις: Θάλεια Νουάρου, Αλέκος Ξυλοπόδης. Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Χρήστος Κανατάς, Έλενα Κολλάτου, Θάλεια Νουάρου, Άννα Σαρρή, Σταυρούλα Σταμουλακάτου, Λεωνίδας Τούμπανος. Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος Εκτύπωση: Polygraphos press ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, ΤΚ. 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων, Νομικών προσώπων & Εξωτερικού: 50,00 € Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433

τη δημιουργούν μέσα στη λύπη και τα βάσανα του κόσμου. Και τι είναι στ’ αλήθεια η χαρά; Ν’ αγκαλιάζεις τον γεροπλάτανο της Άρνας χορεύοντας Ικαριώτικους και Καλαματιανούς δίπλα σ’ ένα Αφρικανικό μπάομπαν ή Αιγαιοπελαγίτικους συρτούς, καρσιλαμάδες πάνω σ’ εκείνη στην ταράτσα στα Λεπτόποδα με σούμα και βιολιά σαν να μην υπάρχει αύριο; Μήπως χαρά δεν είναι να ‘χεις έρθει περπατώντας από τη Σπάρτη για να πατήσεις την κορφή του Ταΰγετου ή με οδηγό ένα σύννεφο να ανηφορίζεις κατάκοπος μες στην ομίχλη, ώσπου να φτάσεις ν’ αγναντεύεις τη Δίρφυ, το Φεγγάρι, το Άγιο Όρος, το πέλαγος ατέλειωτο εκεί ψηλά στο Ξεροβούνι; Για κάποιους, χαρά είναι να περπατούν ανάλαφρα σαν πάνω σε πάπλωμα από πεσμένα φύλλα, τα ερείπια με τα μισογκρεμισμένα παράθυρα που μείναν ανοιχτά να βάλουν μέσα τους δάση αχανή, απάτητα κι άλλοτε τη θάλασσα την ξελογιάστρα… Για άλλους, χαρά είναι να βυθίζονται στα έγκατα της γης αποκρυσταλλώνοντας τα μυστικά της ή να πετούν ψηλά, αφού από μια κάποια απόσταση τα πράγματα φαίνονται ένα τσικ πιο ελαφριά και πιο καθάρια... Χαρά είναι να βρίσκεις πράγματα άγνωστα, καινούρια, απροσδόκητα σε τόπους οικείους, αγαπημένους – χαρά είναι η ανακάλυψη, το μόνο της ζωής σου ταξίδι. Χαρά είναι και να προσφέρεις την ίδια τη χαρά. Γιατί υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από το να νιώθεις πως είσαι μέρος της χαράς αυτού που τη χρειάζεται, πως γίνεσαι ο ίδιος χαρά για τη χαρά του; Όχι, δεν υπάρχει. Ποιος θεός, ποια κορφή, ποια ουσία μπορεί να συγκριθεί με αυτό το αίσθημα της μεταμόρφωσης, να κάνεις ρούχο τη χαρά, να ανατέλλεις. Χαρά είναι η γεύση, χαρά ειν’ τα δώρα, χαρά είν’ και τα γλυκά, χαρά είναι πάντα ένα ταξίδι. Χαρά είναι να διεκδικείς, να αγωνίζεσαι, να ‘χεις το κουράγιο να ελπίζεις. Γι’ αυτούς που δεν την έχουν, χαρά είναι η υγεία τους, χαρά είναι ο χορός και το φιλί, η αγκαλιά και το χάδι. Χαρά είναι ο έρωτας, χαρά είναι η Αγάπη. Χαρά είναι, βέβαια, τα παιδιά, οι νεράιδες και τα παραμύθια. Κι αν καμιά φορά κρύβουν δράκους και στοιχειά, πνεύματα κακά, φθορά και δόλιες υποθέσεις εσύ πάντα να ξέρεις πώς

έχουν πλέον τόσα όργανα πλοήγησης τα σύγχρονα βαπόρια αλλά ο φάρος είναι για τον καπετάνιο μια σταθερά επαλήθευσης ότι τα όργανα του λειτουργούν σωστά, ότι δεν έχουν βλάβη, είναι η ελπίδα ο φάρος για τον ναυτικό, ένα φως μες το σκοτάδι, τον βλέπει και ημερεύει· πρώτη φορά ένιωσε τότε ο Μάριος Τσόχος τη σημασία την αληθινή της λέξης ημερεύω, γίνομαι μέρα, εξημερώνομαι από τα σκοτάδια μου τα άγρια.» Αψηφώντας την πατρική κατάρα, ο δημοφιλής μετεωρολόγος Μάριος Τσόχος, γιος φαροφύλακα, επιστρέφει στη γενέτειρά του κινημένος από ερωτική ελπίδα. Έρχεται αντιμέτωπος με ένα άγνωστο, μιαρό παρελθόν και με την τοπική κοινωνία, που τον θεωρεί στιγματισμένο. Οι αναλαμπές του φάρου, στα έγκατα του οποίου περνάει μια κρίσιμη νύχτα, φωτίζουν διακεκομμένα την έως τώρα ύπαρξή του και τον αναγεννούν. Πόσο σκοτάδι έσβησαν πόσες αναλαμπές. (Από

● Ο Τζίμης στο «νεμπικαριό» του Κώστα Ρυμική στα Αγιάσματα.

●● Παλαιά Ποταμιά.

●●●

Το κοινοτικό καφενείο «Έμπολος» στα Λεπτόποδα. ●● ●●●

δροσίζονται από τα καλοκαίρια. Κάπως έτσι, το περίφημο απόσταγμα αποκτά για το νησί χαρακτήρα ιεροτελεστίας. Το ραντεβού δόθηκε στο «νεμπικαριό» του Κώστα Ρυμική στ’ Αγιάσματα, τον βορειότερο οικισμό του νησιού που μοιράζονται η Κέραμος και τα Λεπτόποδα – το άγνωστό σε πολλούς και ωραιότερο για κάποιους χωριό της Χίου! Το στοίχημα για μένα ήταν να αντικρύσω το οικείο με την καινούρια ματιά του ταξιδευτή, σκεφτόμουν καθώς ανηφορίζαμε τις χαρακτηριστικές στροφές του Αίπους. Παρέα μου ο Κώστας Μάγκος, σπηλαιοεξερευνητής και φυσιοδίφης, θα μοιραστεί τις γνώσεις και την αγάπη του για τον τόπο. Έπειτα από τα γυμνά οροπέδια με την κατάλευκη πέτρα

που λαμποκοπά κάτω από τον απέραντο ουρανό, θα προσπεράσουμε τη Βολισσό, το πανέμορφο κεφαλοχώρι της Αμανής, και θα τραβήξουμε ακόμη βορειότερα… Παλαιά Ποταμιά Μικρή-μεγάλη στάση στην Παλαιά Ποταμιά, ένα από τα χωριά «φαντάσματα του νησιού», το πιο ιδιαίτερο, ίσως, μαζί με τον περίφημο Ανάβατο. Βρίσκεται χτισμένο μέσα σε μια δασωμένη χαράδρα κι ο θρύλος θέλει τους κατοίκους του να το εγκαταλείπουν εν μια νυκτί χτίζοντας παραδίπλα, την προσήλια Νέα Ποταμιά. Ο ήλιος έβλεπε για δύο μόνο ώρες το χωριό στο βάθος αυτής της απόκρημνης χαράδρας κι οι κάτοικοι αρρώσταιναν από φυματίωση... Ένα με το βουνό, τα πέτρινα ερειπωμένα σπιτάκια της σχεδόν δεν ξεχωρίζουν από μακριά. «Πέτρα βουβή στο βορινό…» μου έρχεται αναπόφευκτα στο νου, η ποιητική Βάθεια της Μάνης και της Αλεξίας Τούλιου… Κάτι κοινό ψυχανεμίζομαι στα δυο χωριά, αφού κι εδώ, εντός των σπιτιών, βλέπεις ακόμη έπιπλα και αντικείμενα παρατημένα, τον απόηχο μιας παρουσίας μες στην ανθρώπινη σιωπή του δασωμένου τοπίου. Και όμως – τι έκπληξη! – στην αυλή του Αγίου Αντωνίου ξαποσταίνουν τέσσερις ακόμη επισκέπτες… «Ετοιμάζεται

δοχεία με το μίγμα της απόσταξης: νερό, σύκα ξέρα, μαγιά ή λίγο σταφύλι για τη ζύμωση. Πρόσωπα αναψοκοκκινισμένα, μάτια που γελούν, «πιείτε μια σουμίτσα να ζεσταθείτε». Μαζί ο απαραίτητος μεζές – χιώτικη κοπανιστή και Βολισιανό πικάντικο τυράκι, ελιές πράσινες τσακιστές γινωμένες στο αλάτι και τον μάραθο, ντόπια ντομάτα κι άνυδρες τηγανητές πατάτες. «Kazan Arena – Covid free» διαβάζω στην αυτοσχέδια

● «Κάβα Ρυμική». ●● Τα πανέμορφα Λεπτόποδα με τα χαρακτηριστικά πλακόστρωτα θολωτά στενά τους. ●●● Το Λαογραφικό Μουσείο στα Λεπτόποδα. ●●

μα σήμερα απέμειναν μόνο τρία: «τρεις φορές πάνω πήραν οι άδειες», θα μου πει κι είναι πλέον ασύμφορη για τους αποσταγματοποιούς η όλη διαδικασία πόσο μάλλον, αφού απαγορεύεται να πληρωθούν με χρήματα παρά μόνο με ποσοστό από την καζανιά. Δίπλα από το καζαναριό του, ο Ρυμικής διατηρεί ενοικιαζόμενα δωμάτια, ένα από τα δυο – όλα κι όλα – καταλύματα των Αγιασμάτων κι εξυπηρετούν τους λουόμενους στα ιαματικά λουτρά. Σε

απόσταση 16 χλμ. από τη Βολισσό τ’ Αγιάσματα σε γοητεύουν. Το μέρος έχει κάτι αλλόκοτα απρόσμενο κι απόκοσμο μαζί. Μ’ αυτή την πάντα φουρτουνιασμένη θάλασσα στο μάτι του Βοριά, το μονοπατάκι για τις θερμές πηγές που περνά ανάμεσα από εγκαταλειμμένες κάμαρες και καφενέδες με παράθυρα στο κύμα, είναι βγαλμένο από αλλού. Εδώ κι η ταβέρνα της πάντα πρόθυμης και χαμογελαστής Μαρίας που ακούραστα σερβίρει τους επισκέπτες της όλο το καλοκαίρι. Κουνέλι στιφάδο και γίδα κοκκινιστή με «χερίσια» μακαρόνια οι σπεσιαλιτέ της. Από την άλλη πλευρά η «Σκάλα», το καφενείο όπου θα κάτσεις για μια σούμα κι ένα μεζεδάκι – λίγη ντομάτα με κοπανιστή, ελιές και κοπανιστοπιτάκια – ό,τι πρέπει μετά από ένα ζεστό λουτρό στην ατομική μπανιέρα κι ένα ποτήρι νερό που θα σου προσφέρει η φιλόξενη Γεωργία στην ανακαινισμένη σάλα των λουτρών. Λειτουργούν μέχρι το τέλος του Οκτώβρη

και φέτος απέκτησαν κι ένα υπερσύγχρονο τζακούζι μεταθέτοντας σε άλλο επίπεδο την όλη εμπειρία. Όταν δεν έχει κύμα είναι υπεραρκετό να βάλεις τα πόδια σου μέσα στον λάκκο που έχει ανοιχτεί στη μαύρη ηφαιστειακή πέτρα της ακροθαλασσιάς, όπου μαζεύεται το λιγοστό νερό που υπερχειλίζει απ’ την πηγή ή να χωθείς ολόκληρος μες στη ζεστασιά του… Στου Μάμα στα Αφροδίσια Ένα με τον βράχο, το πλίθινο αποστακτήριο του γηραιότερου κύριου Μάμα Σιταρά στα Αφροδίσια είναι ό,τι πιο αυθεντικό συναντήσαμε. Τέσσερις κατοίκους έχει όλους κι όλους το χωριό που αγναντεύει τις κορυφογραμμές του Πελιναίου και μας υποδέχονται άπαντες στο καζαναριό παρέα με γλυκά κεράσματα – χιώτικα μανταρινοπιτάκια και βουτήματα. Πως αλλιώς, αφού οι τρεις είναι γυναίκες! Μαζί τους ακόμη δύο κυρίες έχουν έρθει από τη Βολισσό για την «πρωτιά» (ένα-δύο λίτρα από το «πρωτόβγαλαμα» του καζανιού), το λεγόμενο ξυλόπνευμα με πολύ υψηλή περιεκτικότητα αλκοόλ, ό,τι πρέπει δηλαδή για εντριβές! Θα μου πουν πως «δεν το αλλάζουν με τίποτα» και πως την υπόλοιπη σούμα θα τη δωρίσουν σε φίλους και γνωστούς ως κάτι χειροποίητο από τον τόπο, «έχει άλλη αξία». Μα και βέβαια. Φτιαγμένη απ’ τις τις συκιές του χωραφιού, τα σύκα που πέσανε στο χώμα κι άλλα που αποξηράθηκαν αφημένα για μέρες στον ήλιο και τον αέρα, απ’ το μεράκι του ποτοποιού και τον ιδρώτα του Μάμα, που ακούραστα κι επιδέξια αλλάζει τις καζανιές· ανοίγει, δηλαδή, και πλένει το καζάνι με άφθονο νερό προσθέτοντας, έπειτα, το περιεχόμενο από το καινούριο βαρέλι. «Απόσταξη μπορείς να πάρεις από όλα τα φρούτα, εδώ είχαμε περίσσια σύκων», θα μου πει ο κύριος Μάμας κι εγώ πάνω από κάθε βαρέλι να παίρνω τ’ αρώματα απ’ το εκάστοτε χαρμάνι. Κατά βούληση, στο μίγμα προστίθενται διάφορα ακόμη φρούτα – κυδώνια, μανταρίνια, μήλα και «κουντουρούδια» από τις άφθονες χαρουπιές αλλά και αρωματικά όπως γλυκάνισο και – τι άλλο από – μαστίχα, πάντα με φειδώ, ώστε να μην πικρίσει. «Αυτό που θα δώσεις, αυτό θα πάρεις», μου ‘χε πει νωρίτερα ο Ρυμικής για τη «σούμα», το σύνολο δηλαδή όλων αυτών των ζυμωμένων φρούτων και αρωμάτων με πρωτεργάτη το σύκο που συναντάμε αποκλειστικά στη Χίο και τη γειτονική Σάμο. Σούμα με γλυκάνισο στα Βορειόχωρα αποκλείεται, βέβαια, να συναντήσεις. Αποτελεί συνήθεια στα Νοτιόχωρα του νησιού και δίνει ένα σαφώς πιο «βαρύ» αποτέλεσμα στο ήδη έντονο άρωμα του σύκου. Πίσω από το καζάνι πέφτουν τα βρασμένα σύκα που τρώνε τα ζώα και αποτελούν το τέλειο λίπασμα για τα χωράφια. Τίποτα δεν πάει χαμένο… Δεν λείπουν οι ιστορίες από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και αργότερα, απ’ την ποτοαπαγόρευση του Μεταξά, όταν τα καζάνια λειτουργούσαν παράνομα πλάι στα ποτάμια χρησιμοποιώντας το νερό τους για την ψύξη. Μια ζωντανή βιωματική ιστορία, κομμάτι της λαογραφίας του εκάστοτε τόπου που πρέπει να αντέξει… Πόσα λίτρα σούμας να ‘χουν ταξιδέψει άραγε ανά τις ηπείρους περνώντας τα τελωνεία του κόσμου ως «Holy water» δηλαδή Αγίασμα… Πυραμά Η Πυραμά είναι το τρίτο χωριό που μας

●

●

●

σιο, ένα από

κρασιά της αρχαιότητας. Τον βρήκαμε, απέναντι από

καφεπαντοπωλείο του χωριού, ν’ αποστάζει χρησιμοποιώντας για την υγροποίηση την παραδοσιακή δεξαμενή ψύξης. Μ’ ένα γραδόμετρο μετρά τα γράδα κι επιλέγει την επιθυμητή «καρδιά» του μαγικού αυτού ποτού, που απευθύνεται σε έμπειρους και υπεύθυνους πότες. Κι αυτό επειδή οι τελικοί αλκοολικοί βαθμοί της σούμας κυμαίνονται στα 60 –70% ξεπερνώντας κατά πολύ τα υπόλοιπα αποστάγματα. Κι εδώ βρίσκεται η μαεστρία του κάθε αποσταγματοποιού. Πόσο θα πετάξει από την «κεφαλή» και την «ουρά» και πόσο θα κρατήσει από το βασικό συστατικό, δηλαδή την «καρδιά» του προϊόντος. ● Το «νεμπικαριό» του κ. Μάμα Σιταρά στα Αφροδίσια.

Δίπλα ακριβώς από το καζαναριό του Νίκου, το «Κέντρο Χαράς», όπου γίνονται τα γλέντια του χωριού, οι γάμοι και τα πανηγύρια του. Θα κεραστούμε «λειψούτες», τηγανίτες με νερό κι αλεύρι, ένας ταπεινός μεζές, που παραδοσιακά συνόδευε το καζάνισμα της σούμας στην Πυραμά. «Ο καθένας έφερνε ό,τι είχε. Άλλος σύκα, άλλος καρύδια, αμύγδαλα, κάνα ψάρι που ‘χε πιάσει και στηνότανε το γλέντι…» Λεπτόποδα

Ένα τέτοιο γλέντι ετοιμάζει και απόψε το βράδυ η παρέα στην Πυραμά, είμαστε όμως καλεσμένοι πίσω στα Αγιάσματα, όπου μας περιμένει ο Ρυμικής ν’ ανάψει τα κάρβουνα και να ψήσει τα κοψίδια. Στην παρέα ο Στέφανος Παγιάβλας, ο δραστήριος πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Λεπτοπόδων και ο Νίκος με τη γυναίκα του, οι καινούριοι και οι νεότεροι κάτοικοι του χωριού, που τόσο πολύ έχω αγαπήσει. Μαζί με τον Ρυμική, τη σύζυγο και τη μητέρα του είναι όλοι κι όλοι του οι κάτοικοι! Ο λόγος, φυσικά, για τα Λεπτόποδα. Τι να σας πρωτοπώ; Για τη θέση τους ανάμεσα στις δασωμένες ρεματιές; Τα πλακόστρωτα θολωτά του στενά με τις τοξωτές εισόδους και την αρχιτεκτονική τους που ανάγεται στον 15ο αιώνα; Για τις φροντισμένες τους αυλές – γεμάτες ροδιές, βασιλικούς, πολύχρωμα γεράνια και «σκυλάκια» – μια πανδαισία από χρώματα με θέα ως τη θάλασσα των Αγιασμάτων; Για το «Δέντρο της Γνώσης» με τα τοπωνύμια του χωριού που ‘στησε μπροστά από τον μεγαλόπρεπο ναό της Παναγιάς ο γλύπτης Γ. Κανέλλος; Ή μήπως για τον «Έμπολο», το κουκλίστικο κοινοτικό καφενείο στο πλατεάκι κάτω απ’ τις κληματαριές; Ό,τι και να σας πω θα ‘ναι λίγο! «Καλωσορίσατε», μας υποδέχεται το επόμενο πρωί το πανέμορφο χωριό μαζί με ένα ζωγραφιστό παλιό καζάνι, από κείνα που σφραγίζονταν με λάσπη, πηλό από χώμα ή σταχτόνερο. Ο Ρυμικής κατάφερε κι έσωσε το μισό και το ‘χει στολισμένο στον τοίχο του νεμπικαριού του. «Θα το φέρω εδώ», θα μου πει καθώς μας ξεναγεί στο Λαογραφικό Μουσείο του χωριού κι ευτυχώς για μένα όση σούμα και να πιεις αποβραδίς, το πρωί ξυπνάς καλά, με καθαρό το κεφάλι! Από το 2006, με πρωτοβουλία και χορηγία του, διαμόρφωσε με τους κατοίκους του χωριού το λιτό και σύγχρονο αυτό μουσειάκι, ενώ με πάθος μας μιλά για το απέναντι ερειπωμένο κτίριο, όπου οραματίζεται να φτιάξει ένα κελάρι. Όσο για τον «Έμπολο»; «Τα βράδια ζευγάρια έρχονται κι ανοίγουν την ξυλόσομπα και την περνάνε φίνα – ξέρεις πόσο το χαίρομαι;», μου λέει για τον χώρο που διέθεσε και διαμόρφωσε ο ίδιος έντεκα χρόνια πριν, ώστε ο επισκέπτης να ‘χει κάπου να κάτσει, να φτιάξει έναν καφέ, να πιει μια σούμα και ν’ αφήσει ό,τι επιθυμεί στον κουμπαρά απ’ όπου καλύπτονται τα έξοδα του αυτοδιαχειριζόμενου καφενείου. «Τον αγαπώ τον τόπο μου,

ένα ημερήσιο πανηγύρι που διοργανώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου παρέα με δωρεάν μεζέ. Εδώ κερνά όλη του τη σούμα ο Ρυμικής! Τα όργανα στήνονται στην κληματαριά και γύρω γίνεται το… «έλα να δεις», με τον κόσμο να χορεύει παντού, στα στενά, στις σκάλες, στα μπλακόνια και στις ταράτσες των σπιτιών. Κάπου εδώ ανασηκώνω το βλέμμα και συνδέομαι μ’ εκείνο το κορίτσι που χόρευε ασταμάτητα στο απέναντι ταρατσάκι, το καλοκαίρι του 2019, στην τελευταία ως σήμερα Γιορτή Σούμας στα Λεπτόποδα της Χίου. «Με ρέγουλα παιδιά, η σούμα τελειώνει» και «προσοχή στον δρόμο!», φώναζε απ’ τα μικρόφωνα ο Ρυμικής, τον χαβά μας εμείς, χορός μέχρι τελικής πτώσεως μ’ ένα σφηνάκι σούμα από τη μια κι ένα μπουκάλι «Αριούσιο»

από την άλλη… Κι ουδέποτε το μετανιώσαμε. «Μέχρι επάνω στο καζάνι χορεύανε!», θα μου πει στο τηλέφωνο για την καθισιά που οργάνωσε 3 του Δεκέμβρη στο νεμπικαριό του στ’ Αγιάσματα. Συμπέρασμα; Να μεθάμε, φίλοι. Από σούμα, από κρασί κι από χορό, από έρωτα, από ομορφιά κι από ποίηση. Επειδή ποτέ δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει…

● Η Μονή Μουνδών στα Διευχά. Το άγνωστο Καστρομονάστηρο με τις 475 τοιχογραφίες. ●● Ο Νίκος Χειλάς στο «νεμπικαριό» του στην Πυραμά. ●●

Αξίζει να γνωρίζουμε: Στον φιδωτό δρόμο πριν τη διασταύρωση για τα Λεπτόποδα και τα Αγιάσματα βρίσκονται διάσπαρτα τα απομεινάρια των Μεταλλείων Αντιμονίου Κεράμου. Λειτούργησαν από το 1897 μέχρι το 1910 από γαλλική εταιρία και από το 1947 μέχρι το 1955 από τον όμιλο Μποδοσάκη. Πρόκειται για ένα ανοιχτό κι ανεκμετάλλευτο ως τώρα βιομηχανικό μουσείο, όπου ο χρόνος μοιάζει να έχει παγώσει. Παρά τη φθορά, το τοπίο φαντάζει παραμυθένιο, πόσο μάλλον τώρα που ντύθηκε στα φθινοπωρινά. Ένα παραμύθι χωρίς «χάπι εντ», όπως αντιλαμβάνεται κανείς από το κενοτάφιο, που έφτιαξε πλάι στο παλιό νεκροταφείο ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κεράμου «ως ένδειξη σεβασμού και αγάπης για τους συγχωριανούς μας, που έχασαν τη ζωή τους από την οικονομική απληστία της εταιρίας και την αδράνεια της πολιτείας» όπως χαρακτηριστικά σημειώνουν. Αξίζει τον κόπο να κατεβείτε από το αμάξι και να περιηγηθείτε στα εγκαταλειμμένα σπιτάκια, που στέγαζαν τα γραφεία της διοίκησης, να τρυπώσετε στις γαλαρίες, τις στοές εξόρυξης μέσα στο βουνό και να ξετρυπώσετε τα απομεινάρια του μηχανουργείου, που βρίσκονται απέναντι κι έχουν γίνει ένα σχεδόν με την άναρχη βλάστηση. Τα περιπατητικά μονοπάτια της περιοχής είναι αναρίθμητα κι ένα απ’ αυτά οδηγεί στο Λαρδάτο, τον εγκαταλειμμένο οικισμό των μεταλλωρύχων με τ’ απομεινάρια της καπνοδόχου και την πανέμορφη θέα στην αντικρινή Κέραμο.

●

(τηλ.:

●

αίγλη

Εύβοια. Το κωνικό βου-

μικρογραφία του περίφημου ιαπωνικού Φουτζιγιάμα, είναι ο εμφανής στόχος

Γυμνή μοιάζει η απόκρημνη πετρώδης οροσειρά, όταν την αντικρύζεις από μακριά, ωστόσο περιβάλλεται από ένα υπέροχο δάσος. Το καταπράσινο φόρεμά της μεταμορφώνεται το φθινόπωρο, παίρνοντας όλες τις αποχρώσεις του καφέ και του πορτοκαλί. Τα μανιτάρια, οι μύκητες που είναι συνυφασμένοι με τη μαγεία, κάνουν μαζικά την εμφάνισή τους αυτή την εποχή κι εσύ, ο οδοιπόρος, νιώθεις ξαφνικά ότι βρίσκεσαι στη χώρα του παραμυθιού… ● Η Στενή χτισμένη σε ειδυλλιακό τοπίο. ●● Συνεχείς στροφές διασχίζουν το παρθένο δάσος.

πεζοπόρου, η κορφή που σε προκαλεί να την κατακτήσεις. Όταν όμως βρεθείς στα μέρη αυτά θα μάθεις και για το γειτονικό αδερφάκι της, το Ξεροβούνι. Ανάμεσα στους δύο ορεινούς όγκους σκαρφαλώνει ο δρόμος από τον Ευβοϊκό και τη Στενή για να κατέβει στη Χιλιαδού και το απέραντο Αιγαίο. Με συνεχείς στροφές, σαν κορδέλα που κυματίζει, απλώνεται στις δασωμένες πλαγιές τους, προσφέροντας συνεχώς νέες αποκαλυπτικές εικόνες προς τα δυο βουνά και τις δυο θάλασσες. Το Ξεροβούνι, λίγο πιο χαμηλό και με διαφορετική μορφή, πιο μακρόστενο, ίσως να μη φαίνεται τόσο εντυπωσιακό στην αρχή. Κερδίζει την προσοχή σου όμως όλο και περισσότερο όσο το προσεγγίζεις. Εκτός από το εξαιρετικό δάσος, μοιράζεται με τη Δίρφυ και κοινή αφετηρία. Όπως και για τη Δίρφυ, θα ξεκινήσεις είτε από το διάσελο ανάμεσα στα δυο βουνά είτε από τη Στενή. Στην πρώτη περίπτωση επωφελείσαι διανύοντας διαδρομή με πολύ μικρότερη υψομετρική διαφορά και στη μισή χρονική διάρκεια. Στη δεύτερη όμως απολαμβάνεις πολύ περισσότερο την περιπλάνηση στο δάσος και, πιστέψτε με, είναι τόσο εθιστικό το μεγαλείο του, που δεν σε κουράζει ο δρόμος, αντίθετα δε θες να τελειώσει!

●●● Μας προσφέρουν τσάι στο βουνό συνοδεία ακορντεόν!

●●

Στενή, η πρώτη στάση Περνάς τη γέφυρα της Χαλκίδας, αφήνεις τη Στερεά Ελλάδα και βρίσκεσαι στο νησί, την Εύβοια. Συνεχίζεις προς τον Βορά, στη Νέα Αρτάκη όμως αλλάζεις κατεύθυνση προς την ανατολή. Στα ριζά του βουνού κι αφού διασχίσεις τον κάμπο, βρίσκεται η Στενή. Είναι ένα γραφικότατο χωριουδάκι χτισμένο σε φαράγγι, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό τουριστικά. Αποτελεί προσφιλή προορισμό διημέρου για πλήθος εκδρομέων από κοντινές πόλεις. Εδώ θα βρεις καταλύματα, ταβερνάκια και καφέ. Τρεχούμενα νερά, πλατάνια και κεραμιδοσκέπαστα σπιτάκια αμφιθεατρικά χτισμένα σε προκαλούν να σταματήσεις. Ιδανικός τόπος σαν βάση για τις πεζοπορίες στα αμέτρητα βουνήσια μονοπάτια ή, μετά από αυτές, για φαγητό πριν την επιστροφή στην πόλη. Στο τέλος του χωριού, στη «Βρύση του Γιατρού», αφού γεμίσεις τα παγούρια σου με το απαραίτητο ζωογόνο ύδωρ, θα ξεκινήσεις το περπάτημα, αριστερά για Δίρφυ, δεξιά για Ξεροβούνι. Διάσελο, η δεύτερη στάση Αν δε θες να ξεκινήσεις από τόσο χαμηλά, συνεχίζεις οδικώς προς Χιλιαδού. Η διαδρομή είναι απολαυστική, ιδιαίτερα το φθινόπωρο, που η παλέτα των χρωμάτων είναι πραγματικά ανεξάντλητη. Φυλλοβόλα δέντρα, όπως καστανιές και οξιές, σε πορτοκαλοκίτρινες αποχρώσεις εναλλάσσονται με τα αειθαλή πεύκα και έλατα. Ο δρόμος σαν αυλάκι περιελίσσεται μέσα από το πυκνό δάσος και σύντομα, ανεβαίνοντας, ξεπροβάλλουν οι κορφές. Μαζί και η προσμονή να βρεθείς σ’ αυτές! Στο διάσελο σταματάμε για δεύτερη φορά. Από εδώ

ξεκινά η πιο σύντομη πεζοπορία για το Ξεροβούνι. Στην αντίθετη κατεύθυνση μπορείς να ακολουθήσεις χωματόδρομο που οδηγεί στο καταφύγιο. Είναι η εναλλακτική σου για διαμονή, ειδικά αν σου αρέσει να περνάς το βράδυ σου ή να ξημερώνεσαι ψηλά στο βουνό. Πορεία μέσα στο δάσος Είναι Κυριακή και περιμένεις ότι θα συναντήσεις αρκετό κόσμο που θα έχει έρθει για περπάτημα. Αλλά όταν βλέπεις στην αφετηρία της διαδρομής μαζεμένα τρία με τέσσερα πούλμαν, αναρωτιέσαι, αν υπάρχει εδώ κάποιο διάσημο μοναστήρι που δεν το γνωρίζεις. Από τα οχήματα όμως δεν κατεβαίνουν ηλικιωμένοι πιστοί αλλά νεαροί πεζοπόροι! Εκατοντάδες από εμάς ξεκινάμε τον δρόμο για το βουνό! Στο τέλος του χωματόδρομου, λίγο πριν αρχίσει το μονοπάτι, μας περιμένουν για να μας προσφέρουν τσάι. Μας υποδέχονται συνοδεία ακορντεόν, που παίζει επαναστατικά τραγούδια, συγκεκριμένα το Bella Ciao! Στη συνέχεια, πλημμυρίζουμε το μονοπάτι σαν ανθρώπινο ποτάμι και διασχίζουμε το δάσος. Περπατάμε μέσα σε ομίχλη καθώς το σύννεφο έχει ακουμπήσει πάνω στο βουνό και το σκηνικό είναι εντελώς αλλόκοσμο. Μια πραγματικά παραμυθένια πορεία-διαμαρτυρία που τελειώνει σ’ ένα ξέφωτο. Οι ορειβατικοί και φυσιολατρικοί σύλλογοι που την διοργανώνουν ξεδιπλώνουν εκεί τα πανό τους: «Οχι στην καταστροφή των βουνών», «Στ’ απάτητα βουνά μόνο των αετών φτερά», «Πώς να νοιαστείς για έναν τόπο που δεν περπάτησες ποτέ», «Θα πολεμάμε πάντα για τα βουνά και θα νικήσουμε». Προφανής ο λόγος, αφού το Ξεροβούνι είναι ένας από τους λίγους τόπους στην Εύβοια που δεν έχει γεμίσει ακόμα με ανεμογεννήτριες. Ένα έργο που είναι στα πλάνα να ξεκινήσει σύντομα και που θα έχει σαν συνέπεια την αποψίλωση μεγάλου

απότομη άνοδο. Όσο περπατάμε εμφανίζονται ονειρικά σταδιακά, βήμα το βήμα, οι μορφές των βράχων σαν γλυπτά φαντάσματα! Η ορατότητα είναι ελάχιστη και για καλή μας τύχη είναι αρκετοί αυτοί που κυκλοφορούν στο μονοπάτι κι έτσι αποφεύγουμε να χάσουμε τον δρόμο μας. Η ευχή μας είναι ανεβαίνοντας να καθαρίσει λίγο για να μπορέσουμε να δούμε τον ουρανό και τη θέα. Κάποτε φτάνουμε σε ένα δύσκολο σημείο. Ήδη έχουμε συναντήσει αρκετούς που έχουν εγκαταλείψει και έχουν πάρει τον δρόμο της επιστροφής. Προς στιγμή λιποψυχούμε και το σκεφτόμαστε αν θα συνεχίσουμε. Ξαφνικά, βλέπουμε να πλησιάζει ο κυρ’ Αχιλλέας. Ο 80χρονος φίλος μας έχει πατήσει ήδη με την παρέα του στην κορυφή και ροβολά με την ευκινησία κατσικιού ανάμεσα από τα βράχια! Χρόνια πολλά ανεβαίνει τα βουνά και το λέει ακόμα η καρδούλα του! Οι οποιεσδήποτε ανησυχίες μάς διαλύονται σε αντίθεση με την ομίχλη που καλά κρατεί!

Λούκι και κορφή

Το πιο δύσκολο μας περιμένει στο τέλος, όπου πρέπει να σκαρφαλώσουμε το λούκι που οδηγεί στην κορφή. Το λούκι στην ορολογία της

είναι ένα απότομο ανέβασμα, σχεδόν σαν αναρρίχηση, και δεν λέγεται έτσι μόνο επειδή είναι δύσκολο αλλά και γιατί μοιάζει σαν σωλήνας. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι από πτώση λίθων από άλλους αναβάτες

κώνους, του Φεγγαριού της Σαμοθράκης και του Αγίου Όρους. Ενδιάμεσα παρελαύνουν οι Σποράδες: Σκόπελος, Αλόννησος, Σκύρος. Και το Πέλαγος ατέλειωτο… Από την άλλη πλευρά Ευβοϊκός και ηλιοβασίλεμα. Αλλά και η ίδια η κορυφογραμμή είναι μοναδική. Διάσπαρτη με δολίνες, σου δίνει την εντύπωση ότι την έχουν βομβαρδίσει μετεωρίτες. Δίπλα στην κορυφή υπάρχει ένας τέτοιος κρατήρας, επίπεδος με γρασίδι στη βάση του, που σε προκαλεί να στήσεις τη σκηνή σου κι ονειρεύεσαι να περπατήσεις από εκεί όλο το μήκος της που ξανοίγεται επιβλητικά μπροστά σου. Είναι ένα τοπίο πανέμορφο που σε κάνει να θέλεις να κάτσεις και να διαλογίζεσαι με τις ώρες. Αγναντεύοντας, βλέπεις στο βάθος αρκετά μοναχικά γενναία έλατα να σκαρφαλώνουν μέχρι τη ράχη του πέτρινου βουνού. Δύσκολο να απαγκιστρωθείς από την εκστατική εικόνα και να πάρεις τον δρόμο του γυρισμού. Όπως είναι δύσκολο να δεχτείς ότι στο καλλιτέχνημα αυτό του Δημιουργού θα πάει εντελώς ανορθόγραφα το ανθρώπινο χέρι και θα φυτέψει τεράστιους μεταλλικούς στύλους με προπέλες. Ευχόμαστε οι υπεύθυνοι να το ξανασκεφτούν για να μπορείτε κι εσείς να επισκεφτείτε και να χαρείτε το βουνό αναλλοίωτο!

Άρνα

Η Γιορτή του Κάστανου και του Τσίπουρου Μάρω Κουρή

Νότια Πελοπόννησος, Λακωνία, 750 μέτρα υψόμετρο στις πλαγιές του Ταϋγέτου, με το βλέμμα να ατενίζει τις παρθένες κορυφογραμμές, τον Λακωνικό κόλπο, τα Κύθηρα και την Κρήτη. Εκατό άνθρωποι όλοι κι όλοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, και ακόμη λιγότεροι, σύμφωνα με τα λεγόμενα του προέδρου του χωριού Παναγιώτη Λαμπριανάκου, καθώς λόγω του εγκλεισμού πολλοί μετακόμισαν με τα παιδιά τους στην Αθήνα. Ο Παναγιώτης, αντιθέτως, ελευθερώνει τον εαυτό του και από την Αθήνα έρχεται εδώ… «Τ’ Αϊ Δημήτρη το καλοκαιράκι» αποτελεί τον «σύμμαχο» των Αρνιωτών για τη γιορτή του κάστανου και του τσίπουρου που οργανώνουν κάθε χρόνο το τελευταίο Παρασκευοσαββατοκύριακο του Οκτώβρη. Τις μέρες αυτές, η πρόσβαση στο χωριό γίνεται με ένα από τα τέσσερα λεωφορεία που παραλαμβάνουν τον κόσμο από τα δύο πάρκινγκ. Επιλέγουμε να περπατήσουμε! Στα πρώτα σπίτια, μια λαμπερή παρέα με όλες τις ηλικίες μας καλωσορίζει χορεύοντας το τραγούδι «Μακαρένα». Το βουνό μοιάζει να καμαρώνει και να θεραπεύει κάθε εσωτερική μας ταραχή. Ανάσα αισιοδοξίας. Στην είσοδο του χωριού, οι συντοπίτισσες μας υποδέχονται στην πελώρια ψησταριά, διαμέτρου δύο μέτρων, κερνώντας μας αχνιστά κάστανα. Τα βραστά βγαίνουν

από το «χαρανί», δηλ. το καζάνι. Στον υπαίθριο άμβυκα

αποστάζεται το τσιπουράκι. Οι ορειβάτες καταφθάνουν

από την πεζοπορία τους και τσουγκρίζουν τα ποτήρια

τους. Διασχίζουν το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4 και διανυκτερεύουν εδώ προτού πάνε στην Παναγιά τη Γιάτρισσα, το μοναστήρι στην κορυφογραμμή του Ταΰγετου,

του χωριού πρωτοφτιάχτηκε από την Τουρκάλα Φτιαλίνα, σύζυγο του Τούρκου κτηματία Τζερεμέ, τον Σεπτέμβρη του 1819. «Όποιος φτιάχνει βρύσες κάνει καλό και ξεπλένονται οι αμαρτίες του», λέγανε οι παλιοί. Οι γυναίκες γεμίζανε τα ξύλινα βαρελάκια με νερό, που φόρτωναν στην πλάτη. Το 1920, ο σύλλογος Αρνιωτών Αμερικής χρηματοδότησε τον Τηνιακό μαστρο-Νικόλα, μαρμαρογλύπτη που έμενε στο Γύθειο, για να την αναπλάσει. Με εικοσιπέντε χιλιάδες δραχμές, τη μεταμόρφωσε σε κρήνη νεοκλασικού ρυθμού με αέτωμα και τρεις ορειχάλκινους κρουνούς στα μαρμάρινα πεζούλια της.

την ανάγνωση της «Αρνιώτικης Φωνής», τις κουβέντες για το μέλλον, την Ιστορία, την ξενιτιά, για το πινγκ πονγκ και για τις αυτοσχέδιες μουσικές βραδιές στην πλατεία με την ατέρμονη θέα του Ταΰγετου. Χορεύτριες του Λυκείου Ελληνίδων Ραφήνας απογειώνουν Διονυσιακά το ξεφάντωμα. Νιώθουμε όλοι τη μαγική ουσία της γιορτής να απλώνεται στο βουνό καθώς το σούρουπο πέφτει. Μια εικόνα θεϊκή που μας «προσφέρεται» κάτω από τον «ήρωα» του χωριού, τον αγέρωχο πλάτανο. Το «ενεργειακό» αυτό, ολοζώντανο γλυπτό της φύσης, ανεβάζει τις δονήσεις, προσδίδει χαρά και έκσταση, καθώς στροβιλιζόμαστε στους Ικαριώτικους και Καλαματιανούς χορούς κάτω από τα απέραντα κλαδιά του. Οι μπάντες παίζουν ασταμάτητα – γινόμαστε ένα. Μοιάζει να κατέβηκε ο Ζορμπάς μες τον κορμό του και να μας χτυπά παλαμάκια φωνάζοντας με

ψυχή

«ώπα!». Τα κιτρινοκόκ-

μυθικό κορμό. Ο Μικρός Πρίγκηπας μοιάζει να… ξαναγράφεται με τον πλάτανο της Άρνας πλάι στο αφρικανικό μπάομπαμπ! Το ηλιόλουστο μεσημέρι, οι τσολιάδες του Λαογραφικού Συλλόγου Σπάρτης μοιάζει να «πετάνε» με τις φουστανέλες τους, που ανεμίζουν «χτίζοντας» θεαματικές ακροβατικές πυραμίδες. Θυμίζουν τους Καταλανούς «Καστιλιέρος». Πάνω από 7.000 ταξιδευτές από όλον τον κόσμο είναι εδώ φέτος. Από την Ευρώπη, την Αμερική, λεωφορεία από την Πελοπόννησο, τη Λάρισα, τα Γρεβενά, τη Δράμα και την Αθήνα. Ο μάχιμος πρόεδρος κατάφερε να μετατρέψει έναν χώρο του ρημαγμένου σχολείου σε

απαλά σα χάδι. Δεκαεφτά

κάστανα, φιρίκια, μέλια, καρύδια, μήλα, κολοκύθες και αμύγδαλα. «Καλλιεργημένα μόνο με κοπριά και πολύ ήλιο», δηλώνουν. Γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες νεράντζι, περγαμόντο, φυρίκι, συκαλάκι, αχλάδι. Νέκταρ το γλυκό κάστανο. Χυλοπίτες και τραχανάς τριμμένος στο κόσκινο. Κολατσιό με λαλάκια ή λαλαγκίδες, ντόπιο κεφαλοτύρι ή σφέλα βαρελίσια, σύγκλινο, ελιές και λούπινα. Από τον παραγωγό κατευθείαν στον καταναλωτή! Μποτίλιες με σπιτικό κρασί, άγρια αρωματικά βοτάνια του Ταϋγέτου, ρίγανη, τσάι, θυμάρι, φασκόμηλο και μέντα μαζεμένα με το χέρι. Δεν λείπει βέβαια το αρχοντογλύκισμα του τόπου: χειροποίητες δίπλες, πασπαλισμένες με φρεσκοτριμμένα καρύδια και το θυμαρίσιο μέλι να ρέει πάνω τους. «Γιατί έξω από εγκαταλελειμμένα σπίτια κρέμονται σε αφθονία οι κυδωνιές, τα σύκα και τα ρόδια; γιατί τα σταφύλια σαν πολυέλαιοι στολίζουν τα ερείπια; Γιατί τόση αστυφιλία, αφού δίπλα μας είναι εύφορη η γη;» ρωτά ο Κώστας. «Τι θα τρώμε; Application; » Τα αγριογούρουνα κάνουν πάρτι στον κατάφυτο, γεμάτο με κουμαριές τόπο, το θεραπευτικό, αφροδισιακό φρούτο που έτρωγε ο Δίας και η Ευρώπη. «Ονειρεύομαι περισσότερους μόνιμους κάτοικους», αποκρίνεται ο πρόεδρος, μαζί με το δεύτερό του χέρι, τον Χάρη Λιούνη. «Είναι τόση η βιοποικιλότητα όπως και ο τουρισμός για να ασχοληθούν…» Τα ξενύχτια στα τραπεζάκια της πλατείαςβεράντας προς το βουνό συνοδεύονται με τσίπουρο ζεστό και “καφτούρα”, το Αρνιώτικο κοκτέιλ που γίνεται με κόκκινο κρασί βρασμένο με ζάχαρη, ξύσμα πορτοκαλιού και κανελογαρύφαλλα. Η Άρνα ήταν ανέκαθεν πρωτοπόρα, κόντρα στις αναχρονιστικές νοοτροπίες της Μάνης, με χοροδιδασκαλεία από το 1930. Από το 1900 οι γυναίκες πήγαιναν στα καφενεία. Η πλατεία ήταν το «ραδιόφωνο του βουνού», με τους ντόπιους να παίζουν λαούτα και βιολιά. Μέσα στη σάλα του πολιτιστικού συλλόγου, καλλιτέχνες εκθέτουν και πουλούν κιλίμια υφασμένα στον αργαλειό, μουσικά όργανα, κοσμήματα, γλυπτά από υλικά της φύσης. Εκθέσεις φωτογραφίας και ζωγραφικής, δρώμενα και παιχνίδια για παιδιά είναι μέρη των εκδηλώσεων. Σε «ένα τσιγάρο δρόμο», απολαμβάνουμε φρέσκο καλαμάρι και κακαβιά μπροστά στη θάλασσα, στην παραλία Βαθύ και στο Γύθειο… Το γλέντι συνεχίζεται, όταν παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής. Ο πρόεδρος και πολλοί Αρνιώτες ξεπροβοδίζουν με τα αμάξια τους τις παρέες των ξενύχτηδων. Είναι περασμένα μεσάνυχτα και τα λεωφορεία σταμάτησαν.

info's

Φαγητό

μαγεύει με τα πιάτα της όσους κάθονται στα τραπεζάκια της κατάμεστης πλατείας ή στη θαλπωρή του εσωτερικού και παίρνει άριστα για τις χωριάτικες, τηγανητές πατάτες, τα ψητά της σχάρας και τα μαγειρευτά της. Τηλ: 27310 76250, 6973 025587. Ο Αθανασάκος στο ανακαινισμένο εσωτερικό από πέτρα και ξύλο ή στα τραπεζάκια της πλατείας σερβίρει χορταστικά κρεατικά ποιότητας και μαγειρευτά. Τηλ: 27310 76235. Στης Αλέκας. Στον δρόμο προς την Άρνα, στο χωριό Ζελίνα, η μανιάτικη «τσουχτή» μακαρονάδα μοσχοβολά βούτυρο και φρεσκοτριμμένη μυζήθρα, ενώ στολίζεται με τηγανιτά, μελάτα αυγά. Τηλ. 6979 110455 Διαμονή Γεωδή: Παραδοσιακός ξενώνας στην Άρνα, χτισμένος με υψηλή αισθητική ανάμεσα σε καστανιές, κερασιές και πλατάνια. Στον κήπο απολαμβάνει κανείς τον Λακωνικό ορίζοντα, χορταίνοντας με εξαίρετο πρωινό. Τηλ.: 27310 20703, 6978 550925, www.geodi.gr Βολιανίτης: Τέσσερα ανεξάρτητα επιπλωμένα διαμερίσματα σε πετρόχτιστο σπίτι στο κέντρο της Άρνας. Τηλ.: 6977923539. Μικρό Χωριό: Άνετες δίχωρες και μονόχωρες κατοικίες, χτισμένες πάνω στην παραλία Βαθύ, με παραδοσιακή αισθητική και σύγχρονο εξοπλισμό. Απολαύστε ένα φθινοπωρινό απόγευμα στη θαλπωρή της τζακόσομπας, χαλαρώστε στα περιβόλια με τις ελιές και τις τριανταφυλλιές που κρύβουν μέσα τους έναν παιδότοπο και χαρείτε το φιλόξενο προσωπικό. Τηλ.: 6972 925509, www.mikroxorio.gr Στο

ένα οροπέδιο με πυκνά πεύκα και έλατα στα 1300 μέτρα υψόμετρο, στο μοναστήρι της Παναγιάς της Γιάτρισσας και κάποτε ιερό της Αθηνάς αλλά και τα γύρω χωριά: την κοντινή Σπαρτιά, το αντικρινό Σελεγούδι, τα Κόκκινα Λουριά, τον Άγιο Νικόλαο με το γευστικότατο παστέλι και την Καστάνια (ή Καστάνιτσα) με τον απόρθητο πύργο της, όπου έβρισκαν καταφύγιο οι περίφημοι Κολοκοτρωναίοι. Εκεί έζησε τα παιδικά του χρόνια ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Κάνε μια Ευχή

«Οι νεράιδες

Δεν υπήρξε αμφιβολία ή δίλημμα ούτε μια στιγμή, παρά μόνο αίσθημα ευθύνης…», θα μου πει, όταν τη ρώτησα πώς διασταυρώθηκε ο δρόμος της με το Make-ΑWish που ξεκίνησε το 1980, στο μακρινό Φοίνιξ, στην Αμερική. Αφορμή το όνειρο ενός μικρού να γίνει αστυνομικός αλλά και η θέληση και η πυγμή της μαμάς του να το κάνει πραγματικότητα. «Αυτές τις λίγες μέρες που μεσολάβησαν από την εκπλήρωση της ευχής και μέχρι

το Κάνε μια Ευχή και πως λειτουργεί; Έχετε εθελοντές; Είναι ένας αμιγώς εθελοντικός οργανισμός, τα έξοδα του οποίου καλύπτονται αποκλειστικά και μόνο από δωρεές ιδιωτών και εταιριών. Έχουμε περισσότερους από 400 εθελοντές εκ των οποίων οι μισοί ανήκουν στην ομάδα των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με τις οικογένειες και τα παιδιά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε εργαζόμενους. Έχουμε τους απολύτως απαραίτητους εργαζόμενους, ώστε να διασφαλίζουν τη συνέχεια και βιωσιμότητα του οργανισμού.

Πόσες ευχές περίπου πραγματοποιείτε τον χρόνο; Όσες και τα αιτήματα· και αυτό νομίζω ότι είναι πιο σημαντικό από τον αριθμητικό στόχο των ευχών. Στο γραφείο μας δεν έχουμε αρνηθεί ούτε μία ευχή παιδιού που πληροί τα κριτήρια. Να είναι, δηλαδή, μεταξύ τριών και 18 ετών και να μην έχει πραγματοποιηθεί άλλη ευχή από άλλο Μake Α Wish. Το δυναμικό μας αυτή τη στιγμή έχει διαμορφωθεί έτσι που, να μπορεί να εκπληρώνει από 240 μέχρι περίπου 280 ευχές το έτος, ευχές που δεν εκπληρώνονται σε μία στιγμή αλλά απλώνονται στον χρόνο, ώστε να έχουν τη μέγιστη ενισχυτική επίδραση στο παιδί και στον αγώνα που δίνει μαζί με την οικογένεια. Υπάρχει αναμονή; Δίνεται κάπου προτεραιότητα; Ναι, υπάρχει αναμονή αλλά όχι για την έγκριση της ευχής, που το πρώτο βήμα είναι ένα αίτημα από τους γονείς ή τους νόμιμους κηδεμόνες του παιδιού. Υπάρχει αναμονή, η οποία σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με τις ιδιαιτερότητες της ευχής αλλά και της πορείας της υγείας του παιδιού. Αν λοιπόν

αγώνα που δίνουν; Πρόσφατα δημοσιοποιήθηκε μία «Wish Impact Study» στις ΗΠΑ, η οποία κατέδειξε πολύ ηχηρά την επίδραση της «Ευχής». Έχουν γίνει όμως και πρόσφατες έρευνες και μάλιστα στην Ελλάδα, τον Νοέμβριο, διενεργήθηκε και δημοσιοποιήθηκε μία έρευνα κοινωνικού αντίκτυπου για τις αλλαγές που βιώνει κάποιος εμπλεκόμενος με το Μake-A-Wish, είτε είναι εθελοντής, είτε είναι παιδί ευχής, είτε εργαζόμενος, είτε ακόμα και δωρητής ή προμηθευτής που έφερε δάκρυα στα μάτια ακόμα και σε μας που υπηρετούμε αυτό το

«Όταν νοσεί ένα παιδί, η οικογένεια κουράζεται, είναι μια μορφή πρόσκαιρης ‘αναπηρίας’. Όλοι στην πραγματικότητα νοσούν και το στήριγμα είναι για όλη την οικογένεια. Μια ομάδα έξω από την οικογένεια που τους κοιτάει με αξιοπρέπεια, με θαυμασμό, τους λέει ότι θα είναι δίπλα τους, γιατί μόνο αυτό μπορεί να τους υποσχεθεί, και κάνει τα πάντα για να τους δει χαρούμενους…»

έργο… Για το πόσο βοηθά, εγώ θα σας πω ότι έχω δει θαύματα να γίνονται, έχω δει γονείς, τους περισσότερους, να επιστρέφουν και να προσφέρουν σε άλλα παιδιά αλλά και να θέλουν να παραμείνουν σε επαφή μαζί μας, γιατί, όπως οι ίδιοι λένε, είμαστε το μόνο χαρούμενο που θυμούνται από τα τελευταία χρόνια ή μήνες ζωής του παιδιού τους. Δεν είμαστε η «τελευταία ευχή» γιατί το έργο μας δεν αφορά μόνο παιδιά τελικού σταδίου αλλά παιδιά που παλεύουν με 13 μεγάλες κατηγορίες ασθενειών.

μία ευχή

Τη δύναμη όλοι τη βρίσκουν από ένα ένστικτο επιβίωσης. Όταν διασφαλιστεί η επιβίωση υπάρχει το ένστικτο τού να βοηθήσουν τον συνάνθρωπο. Δεν μπορώ να πω ότι δεν υπάρχουνε παύσεις σ’ αυτήν τη δύναμη, σίγουρα υπάρχουν, είτε συνειδητές για να πάρει κάποιος δύναμη, είτε ασυνείδητες απλά επειδή νικήθηκε απ’ την κούραση αλλά το κίνητρο είναι πολύ ισχυρό. Ένα παιδί που λέει πως «πιστεύω πως μέσα από την ευχή θα νιώσω καλά αλλά δεν ξέρω ακριβώς τη χαρά γιατί μάλλον δεν την έχω βιώσει ποτέ» και μετά να το βλέπεις πώς γελάει, και αυτό είναι πραγματικό περιστατικό, και όταν τελειώνει η ευχή να λέει

ο μηχανισμός ενεργοποιείται από την ανάγκη και το καύσιμό του είναι η αντίδραση του ίδιου του παιδιού και της ίδιας της οικογένειας. Όσο για τη χαρά… Έχω χρόνια να βιώσω αγνή και πηγαία χαρά από αυτό που κάνουμε γιατί, ακόμα και στην πιο χαρούμενη στιγμή, το μυαλό ανατρέχει στον λόγο για τον οποίο γίνεται η ευχή. Αλλά κουράγιο… αμέτρητο, γι’ αυτό και είμαι ακόμα εδώ.

Πείτε μου μια ευχή που εντυπώθηκε στη μνήμη σας.

Άπειρες… Θα αναφέρω την ευχή μίας μικρής που είχε ευχηθεί ένα ποδήλατο λίγο πριν ακρωτηριαστεί.

Δεν το ήξερε η ίδια, εμείς φροντίσαμε να κάνουμε τα πάντα, με τη σύμφωνη γνώμη της γιατρού, η οποία είπε ότι δεν έχει κανένα νόημα να καθυστερείτε την επιθυμία του παιδιού, αφού μόνο αυτό ζητάει κι ίσως καλύτερα να έχει το ποδήλατο πριν τον ακρωτηριασμό. Έτσι πήραμε ειδική άδεια, βγήκε από το νοσοκομείο κι εκεί που όλοι κρατούσαμε την ανάσα μας και αναρωτιόμασταν πώς αυτή η μικρή που μετά βίας περπατούσε, θα ανέβαινε στο ποδήλατο, εκείνη έκανε πετάλι κανονικό. Κάναμε μάλιστα και μία μικρή ποδηλατάδα στη Διονυσίου Αεροπαγίτου και ο μπαμπάς της που ήταν και είναι ιερέας μας πλησίασε και μας είπε: «Εγώ είμαι ιερέας αλλά τώρα πίστεψα στα θαύματα…» Κάτι που δεν θα ξεχάσετε ποτέ... Την αγκαλιά ενός μικρού ο οποίος είχε ευχηθεί να κολυμπήσει με δελφίνια. Αυτό γίνεται με πάρα πολύ μεγάλη προσοχή υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις γιατί σεβόμαστε πολύ τη ζωή των δελφινιών. Ήταν ο Στέλιος, ήρθε σε μία εκδήλωσή μας το απόγευμα, ενώ το πρωί είχε εκπληρωθεί η ευχή του και χωρίς να με έχει ξανασυναντήσει έρχεται και με αγκαλιάζει. «Σε ευχαριστώ», του λέω, «αλλά πού

Ποια θα ήταν η δική σας ευχή

το 2023; Να «βγει», καταρχάς, το 2022 και το 2023 να πιστέψουμε ακόμη περισσότεροι στη δύναμη της «Ευχής», να μας εμπιστευτούν ακόμα περισσότερα παιδιά, που βιώνουν μία τέτοια συνθήκη κι εμείς να συνεχίσουμε να μπορούμε να πραγματοποιούμε τις ευχές τους. Ξέρω ότι είναι πεζή ευχή, θα ‘θελα πάρα πολύ να πω να σταματήσουμε να υπάρχουμε γιατί θα γιατρευτούν όλα τα παιδιά αλλά επειδή σέβομαι τη λέξη, θα πω κάτι το οποίο έχει έρεισμα στην πραγματικότητα. Πόσο πιο δύσκολος γίνεται ο αγώνας των οικογενειών αυτών όταν επιπλέον έχουν να αντιμετωπίσουν την ανέχεια της εποχής μας; Οι νεράιδες υπάρχουν για όλα τα παιδιά, που παλεύουν για το αυτονόητο: τη ζωή τους. Όλα τα παιδιά πρέπει να πιστέψουν στο όνειρο είτε έχουν οικονομικές δυσκολίες είτε ανήκουν σε οικογένειες που μπορούν να τους προσφέρουν τα πάντα υλικά αλλά σίγουρα δεν έχουνε μαζί τους ένα τσούρμο νεράιδες και ξωτικά που να μπορούν να τα πείσουν, ότι όλα μπορούν να συμβούν και να τα πάρουν μαζί τους σε ένα απίθανα όμορφο και ελπιδοφόρο ταξίδι. Όταν γίνεται κάτι τέτοιο σε μία οικογένεια, όλα τα υπόλοιπα μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα και η εμπειρία μου λέει, ότι πάρα πολύς κόσμος, οργανισμοί και εθελοντές, φίλοι και συγγενείς θα πέσουν από κοντά να συμπαρασταθούν και να βοηθήσουν πρακτικά. Επομένως ναι, είναι πολύ άσχημο, όταν υπάρχουν και οικονομικές ανάγκες αλλά υπάρχουν και οι οικογένειες που ξεκινάνε στη διάγνωση να έχουν εισόδημα και καταλήγουν μετά την περιπέτειά τους χωρίς δουλειά, να έχουν τεράστιες δυσκολίες. Αλλά θα ήθελα να κλείσω με την πίστη στον άνθρωπο, στον άνθρωπο-εθελοντή, είτε είναι μέλος της οικογένειας είτε δεν είναι – που θα βοηθήσει αυτές τις οικογένειες.

Χάνια Πηλίου

Παραμύθι στο δάσος

Στα 1200μ. υψόμετρο, τα Χάνια είναι από τους ψηλότερους ορεινούς οικισμούς του Πηλίου, του μυθικού βουνού που οι Κένταυροι διάλεξαν για κατοικία τους. Με πόδια αλόγου και κορμό ανθρώπινο, μισοί θνητοίμισοί αθάνατοι συμβόλιζαν το αδιαίρετο του ανθρώπου με τη φύση. Αυτό ακριβώς αισθάνεσαι κι εδώ, καθώς περιπλανιέσαι στα πυκνά φθινοπωρινά δάση από οξιές και καστανιές, τα πλατάνια πλάι στα ρυάκια, τα έλατα και τους πανύψηλους κορμούς, που μοιάζουν πως θέλουν ν’ αγγίξουν τον ουρανό…

Σταυρούλα Σταμουλακάτου

του ως κέντρου φιλοξενίας, όπως υποδηλώνει άλλωστε και το όνομά του. Παραδοσιακά ήταν εγκατεστημένα εδώ χάνια για τους διαβάτες της περιοχής με τα ζώα τους κι αργότερα για τους ταξιδιώτες και τους εκδρομείς προς τις «Αγριόλευκες», το χιονοδρομικό κέντρο του Πηλίου, που απέχει δύο μόλις χιλιόμετρα από τον οικισμό. Το τοπίο γεμάτο τρεχούμενα νερά και λογής-λογής φυλλοβόλα μοιάζει πραγματικά πως βγήκε από παραμύθι. Εικοσιέξι απολαυστικά χιλιόμετρα από τον Βόλο, μια διαδρομή μέσα από καταπράσινα λιβάδια και ξέφωτα να εναλλάσσονται με τα πυκνά χρυσοποίκιλτα δάση ντυμένα στα χρώματα του φθινοπώρου. Στο διάβα μας εκτάσεις καλλιεργημένες με μηλιές αλλά και ελιές, τα φημισμένα προϊόντα του τόπου. Αναρίθμητα τα βότανα του βουνού – δεν είναι τυχαίο πως ο Κένταυρος Χείρωνας, αρχηγός της φυλής, σοφός και δάσκαλος των

πολεμικών τεχνών θεράπευε με βότανα του Πηλίου. Τόσο όμορφα τα χρώματα, οι ήχοι, τα τοπία που πραγματικά μαγεύεσαι – σχεδόν δεν καταλάβαμε για πότε φτάσαμε! Κατά μήκος του δρόμου, δεξιά και αριστερά, μας υποδέχονται ταβερνάκια και ξενώνες, φτιαγμένα παραδοσιακά από πέτρα και ξύλο. Οι καμινάδες κάπνιζαν, στην ατμόσφαιρα επικρατούσε η μυρουδιά του καμένου ξύλου… Ο ήλιος άρχισε σίγα-σιγά να πέφτει κι εμείς ακολουθούμε την πινακίδα για το Χάνι του Ζήση που θα μας φιλοξενούσε. Τόσο πυκνά τα κλαδιά από τις οξιές και τα πλατάνια που οι τελευταίες ακτίνες του ηλίου δεν κατάφερναν να εισχωρήσουν ως τη γη. Αφράτα και παχιά – σαν πάπλωμα – τα πεσμένα φύλλα στον δρόμο, σου έδιναν την εντύπωση, ότι δεν είχε περάσει άλλο αυτοκίνητο για μέρες… Ο ξενώνας παραδοσιακός, όπως ακριβώς το περίμενα, περιστοιχισμένος από πλατάνια και οξιές, ντυμένα στα κόκκινα και τα πορτοκαλί. Μια παλιά πετρόχτιστη βρύση στο κέντρο του κήπου ίσως κάποτε να ήταν η αφορμή για μια στάση ξεκούρασης ή για να ξεδιψάσουν τα ζώα. Στο πίσω μέρος του ξενώνα άκουγες το κελάρυσμα ενός

μικρού καταρράκτη κι έβλεπες ρυάκια να σχηματίζονται παρασέρνοντας τα πεσμένα φύλλα… Μαγεία! Στην είσοδο μας υποδέχτηκε εγκάρδια ο κ. Ζήσης Σταμάτης. Διατηρεί την οικογενειακή επιχείρηση ανελλιπώς από το 1904 κι όπως μας διηγήθηκε, ήταν ένα από τα παλιά εκείνα χάνια που χρησίμευαν στους διαβάτες και τα ζώα τους ως κατάλυμα για διαμονή. Το 1914 καταστράφηκε από πλημμύρα κι έπειτα ξανακτίστηκε και παρέμεινε μέχρι το Β' παγκόσμιο πόλεμο, οπότε καίγεται δύο φορές από τους κατακτητές και ξαναφτιάχνεται. Το 1974 διαμορφώνεται σε ένα σύγχρονο ξενοδοχείο. Τα παραδοσιακά έπιπλά σε παραπέμπουν σε αρχοντικά περασμένων αιώνων, το ίδιο και τα ατμοσφαιρικά δωμάτια με τους πέτρινους τοίχους και τα ξύλινα πατώματα. Τη ζεστασιά του χώρου έρχεται να συμπληρώσει το αναμμένο τζάκι σε μια γωνία του σαλονιού και οι μυρωδιές από το σπιτικό φαγητό που ετοιμάζονταν στη κουζίνα. Μας περίμεναν παραδοσιακές πηλιορείτικες γεύσεις, όπως σπετζοφάι, κόκορας κρασάτος και νοστιμότατες πίτες. Σανατόριο Καραμάνη Η διαδρομή Χάνια-Αλικόπτερα ήταν αυτή που έπρεπε να ακολουθήσουμε προκειμένου να φτάσουμε στο Σανατόριο Καραμάνη, ένας από τους λόγους της επίσκεψής μας στην περιοχή. Ήταν το πρώτο σανατόριο βουνού στην Ελλάδα για τη μάστιγα της εποχής εκείνης, τη φυματίωση και λειτούργησε μέχρι το 1963. Ξεκινήσαμε από τον Ξενώνα, περπατώντας γύρω στα 900μ. στην άσφαλτο, όπου βρίσκουμε μια διακλάδωση και στον πρώτο ελιγμό μπαίνουμε σε ένα χωμάτινο δρομάκι. Όσο πιο βαθιά εισχωρούσα στο δάσος, τόσο μεγαλύτερο το δέος που βίωνα από το μαγευτικό τοπίο. Νεράιδες

και ξωτικά νόμιζες ότι θα εμφανίζονταν στο διάβα σου, καθώς βρισκόσουν περικυκλωμένος από ψηλές δενδροστοιχίες – καστανιές και οξιές – με το χρυσό και το κόκκινο να λαμπυρίζει στις ακτίνες του ήλιου και να γίνεται ακόμη πιο έντονο. Πήρα μια βαθιά ανάσα θέλοντας να εισπνεύσω όλα αυτά τ’ αρώματα της πρωινής δροσιάς, όπως αναδύονταν από τα φύλλα, το χώμα, τους κορμούς... Έχανες την αίσθηση του χρόνου, περπατούσες ώρες και όχι απλά δεν καταλάβαινες την κούραση αλλά αντίθετα ηρεμούσες, γέμιζες, ένιωθες μέσα σου βαθιά γαλήνη… Άξαφνα ένα ερειπωμένο κτίριο ξεπροβάλει μέσα στο απέραντο δάσος. Έμεινα εκεί να το κοιτάζω, με τη φαντασία μου να γυρίζει πίσω έναν αιώνα και περισσότερο. «Ζωοδόχος Πηγή», ήταν το όνομα του πρότυπου θεραπευτηρίου, που δημιούργησε το 1909 ο Γεώργιος Καραμάνης, καταξιωμένος γιατρός από το Πήλιο και, δυστυχώς, τίποτα πια δεν θυμίζει την αλλοτινή του αίγλη. Καθώς συνδύαζε θάλασσα και βουνό, η τοποθεσία ήταν ιδανική για το θεραπευτήριο, που εκτός από τις υψηλού επιπέδου ιατρικές υπηρεσίες, διέθετε πρωτοποριακές για την εποχή παροχές, όπως ηλεκτρικό ρεύμα, θέρμανση, τρεχούμενο νερό και τηλεφωνικό κέντρο. Ακτινολογικό εργαστήριο, κλίβανος αποστείρωσης αλλά και αποτέφρωσης, όπως και όργανα για την υποβοήθηση αναπνοής ήταν τα πρώτα που

γεύματα, την άσκηση με σουηδική γυμναστική. Υπήρχε βιβλιοθήκη και χώροι για αεροθεραπεία, ηλιοθεραπεία και ψυχαγωγία κι όλα μαζί συνέθεταν ένα πολυτελές και υπερσύγχρονο για την εποχή θεραπευτικό κέντρο. Η φήμη του μεγάλωσε τόσο, που ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας, φτάνοντας ως τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Δυόμιση χιλιάδες άνθρωποι υπολογίζεται πως πέρασαν από εδώ, όχι μόνο ως ασθενείς αλλά και ως απλοί επισκέπτες. Ανάμεσά τους συναντάμε και πολλές σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής όπως ο Σικελιανός, ο Βάρναλης, ο Σεφέρης, ο Παλαμάς και άλλοι. Μέσα σε ένα τόσο ειδυλλιακό τοπίο δεν γινόταν να εκλείψουν και παραμυθένιοι έρωτες, όπως αυτός του Άγγελου Σικελιανού με την Άννα Καμπανάρη, εθελόντριας, αρχικά, στο θεραπευτήριο και μετέπειτα συζύγου του γιατρού Καραμάνη. Παρά τον συντηρητισμό της εποχής, η οικοδέσποινα του Σανατορίου αποφασίζει να χωρίσει και να ζήσει με τον Σικελιανό, τον οποίο και τελικά παντρεύτηκε. Λέγεται ότι ο Καραμάνης δεν ξεπέρασε ποτέ την κατά 27 χρόνια νεότερη σύζυγό του αλλά με τα χρόνια την συγχωρέσε και κρατούσαν επικοινωνία. Λύπη και απογοήτευση με κυριεύουν για τη σημερινή κατάσταση του σανατορίου, που κείτεται μισογκρεμισμένο στη σιωπή του δάσους. Αντιμετώπισε ληστές, κατακτητές, Ιταλούς και Γερμανούς, τον φόβο των κατοίκων «μην τύχει και κατέβουν τα μικρόβια στα χωριά» για να καταλήξει εγκαταλειμμένο, στο έλεος του θεού. Θα μπορούσε κάλλιστα να είχε διατηρηθεί, σκέφτομαι, και να αξιοποιούταν σαν χώρος φιλοξενίας ή και μουσείο προς τιμήν όλων αυτών που κάποτε προσέφερε. Προχώρησα ακόμη πιο βαθιά μες στο δάσος, λες και με καλούσε να πάω στην καρδιά του, εκεί που δεν

μεγάλοι κορμοί δέντρων είχαν τσακίσει από κάποιο δυνατό αέρα ή από το βάρος του χιονιού που πέφτει άφθονο εδώ πάνω το χειμώνα, ιδανικό περιβάλλον για τα μανιτάρια που ξεφύτρωναν στα πιο απίθανα μέρη: επάνω στους κορμούς, σε σχισμές και σε κρυψώνες ή κάτω από την υγρασία των πεσμένων φύλλων. Άκουγα μαγεμένη τους ήχους του δάσους, τα πουλιά που κελαηδούσαν ακούραστα, το κελάρυσμα από τα τρεχούμενα νερά και το φύσημα του άνεμου που έπαιζε με τα φύλλα των δέντρων. Άρχισε πια να σουρουπώνει, την αισθάνεσαι την υγρασία του βουνού, η ώρα της επιστροφής είχε έρθει... Πίσω στον ξενώνα, στο Χάνι του Ζήση, η μέρα τελειώνει με ζεστό καλομαγειρεμένο φαγητό και ένα ποτήρι σπιτικό κρασί δίπλα στο τζάκι. Σκέφτομαι ήδη την επόμενη εξόρμηση στα πηλιορείτικα Χάνια, χειμώνας αυτή τη φορά, με το πυκνό χιόνι να πέφτει ψηλά στις «Αγριόλευκες», ένα από τα πιο παλιά αλλά και ωραιότερα χιονοδρομικά της χώρας. Η θέα του παρθένου αυτού τοπίου ντυμένου στα λευκά, με φόντο το γαλάζιο του Αιγαίου και του Παγασητικού ακούγεται τόσο ονειρική – αυτή ακριβώς η μαγεία που όλοι μας έχουμε ανάγκη.

Ουραγός του φθινοπώρου, ο Νοέμβρης μας χαρίζει ηλιόλουστες μέρες καθυστερώντας την πρεμιέρα της χειμωνιάτικης παράστασης - λες κι είναι σε δίλημμα! Εμείς όμως, χωρίς κανένα δισταγμό, δεχθήκαμε με χαρά τη δελεαστική πρόσκληση από το κτήμα Τσέλεπος, στην εκδήλωση μανιταροκυνηγιού και οινογευσίας που θα ετοίμασε σε συνεργασία με τη Fungi Hellas. Οι διοργανωτές υπόσχονταν να μας ταξιδέψουν σε ένα πανόραμα γεύσεων άγριων μανιταριών και κρασιών…

Νότου. «Χόρτα φάε όσα θες, μανιτάρια όσα ξέρεις», συνήθιζαν να λένε οι παλιοί. Λίγοι είναι οι έμπειροι μανιταροσυλλέκτες, γνώστες των «κρυπτογραφημένων» αυτών οργανισμών, που δεν ανήκουν ούτε στο φυτικό, ούτε στο ζωικό βασίλειο. Ξεχωριστή κατηγορία μέσα στο οικοσύστημα, τα μανιτάρια είναι μύκητες και σύμφωνα με τους λαϊκούς θρύλους από Δύση σε Ανατολή κι από Βορρά σε Νότο, κουβαλούν στα ποικιλόχρωμα «καπέλα» τους μυστικά που

έχουν ρίζες στα βάθη των αιώνων. Στην ελληνική μυθολογία Σάτυροι, Κένταυροι, Μαινάδες (οι νύμφες που ακολουθούσαν τον Διόνυσο) αλλά και το Δωδεκάθεο Πάνθεον πολύ πιθανό να κατανάλωναν αμανίτες (Αmanita muscaria), τα παραισθησιογόνα «τρελομανίταρα» με τις λευκές βούλες που, εκτός από το δάσος, τα συναντάμε να φιγουράρουν σε αμέτρητες εικόνες και παραμύθια – από τα γνωστά μας Στρουμφάκια μέχρι στο καλάθι με τα δώρα του Άη Βασίλη. Στην κουζίνα, τα έμπειρα χέρια των μαγείρων τα μεταμορφώνουν σε νόστιμα «στολίδια» που δίνουν, με τα έντονα αρώματά τους, χαρακτήρα και ταυτότητα στα πιάτα. «Ένα καλομαγειρεμένο μανιτάρι μπορεί να προσφέρει γευστική ικανοποίηση μεγαλύτερη κι από παϊδάκι», μας λέει γελώντας ο προσκεκλημένος σεφ Νίκος Ζαφειρακόπουλος. Λέγεται πως ο κόσμος των μανιταριών αποτελεί το «διαδίκτυο» του δάσους, αφού οι μύκητες αυτοί συλλέγουν πληροφορίες τις οποίες διαχέουν από κορμό σε κορμό κι από ρίζα σε ρίζα… Λάτρης των μανιταριών κι έμπειρος μανιταροσυλλέκτης, ο Ισπανός Antonio Prunes από τη Fungi Hellas είναι ο άνθρωπος που θα ηγηθεί της ιδιαίτερης αυτής εξερεύνησης στα μονοπάτια του δάσους. Το ραντεβού δόθηκε στις φιλόξενες εγκαταστάσεις του κτήματος Τσέλεπου, αφετηρία αλλά κι ο τελικός προορισμός μας μετά τη βόλτα, όπου θα γευτούμε τα θεσπέσια κρασιά του οινοποιείου συνοδεία των απαραίτητών εδεσμάτων, που θα ετοίμαζε για μας ο Νίκος Ζαφειρακόπουλος. Το σεμινάριο ξεκινά με οδηγίες συλλογής, ταυτοποίησης και τους απαραίτητους κανόνες ασφάλειας κι όλοι μας ανυπομονούμε να βρεθούμε στο «πεδίο της δράσης» για να ξεκινήσει το κυνήγι… Η περίπατος μέσα στις καστανιές με τα πεσμένα κάστανα και τα ξερά φύλλα στο χώμα συνθέτουν ένα φυσικό μωσαϊκό. Η αύρα της πρωινής δροσιάς, η υγρασία της εποχής και το απαλό αεράκι σμίγουν με τ’ αρώματα του βρεγμένου χώματος, δημιουργώντας μια γλυκιά ατμόσφαιρα. Οι αποχρώσεις του τοπίου γίνονται σχεδόν χρυσαφένιες με τα κίτρινα και τα ροδοκόκκινα χρώματα να έχουν την τιμητική τους. Καθώς η φύση φθίνει, ξετυλίγεται στα μάτια μας ένα ρομαντικό σκηνικό με γήινες, απαλές αποχρώσεις, που εντείνονται κάτω από τις αδύναμες πια, λόγω εποχής, αχτίδες του ήλιου. Οι συνοδοιπόροι, κεφάτοι και χαρούμενοι, ανακαλύπτουν μανιτάρια και τρέχουν στον Antonio για συμβουλές αναγνώρισης του γένους και του είδους. Τα καλαθάκια σιγά-σιγά γεμίζουν με τα πολύτιμα «λάφυρα»

διαφορετικών σχημάτων, χρωμάτων και υφής, μαλακά ή σπογγώδη. Οι «ομπρέλες» τους κάποιες φορές παραπέμπουν σε σπάνια κοράλλια ωκεανών κι είναι απαράμιλλης ομορφιάς! Η ώρα περνά κι η διάθεση της παρέας χρωματίζεται με ανέμελη διάθεση κι έντονη δίψα για μάθηση, καθώς ο Antonio αρχίζει να μοιράζεται μαζί μας τις γνώσεις του για αυτούς τους παράξενους οργανισμούς. Στην Ελλάδα έχουμε περίπου 150 είδη εδώδιμων μανιταριών αλλά μόνο τα τελευταία χρόνια επιδιδόμαστε στη συλλογή και την καλλιέργεια τους. Τα περισσότερα μανιτάρια είναι σαπροφυτικά, τρέφονται δηλαδή διασπώντας με κάποια ένζυμα τη νεκρή οργανική ύλη. Είναι οι «ανακυκλωτές» φύλλων και νεκρών τμημάτων των κορμών των δέντρων. Δουλειά τους είναι να πλουτίζουν το έδαφος με ωφέλιμα θρεπτικά συστατικά για τη χλωρίδα. Κάποια άλλα ζουν σε βάρος υγιών ή άρρωστων φυτών και δέντρων και είναι παρασιτικά. Τέλος, υπάρχουν κι εκείνα τα μανιτάρια που αναπτύσσουν καλές κι αρμονικές σχέσεις αλληλοστήριξης και βοήθειας με τα φυτά και τα δέντρα που συμβιώνουν. Στο ταξίδι αυτό της δημιουργίας

θρεπτικά

είναι αποτελούμενα σχεδόν στο 90% από νερό, ενώ διατροφικά είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταμίνες του συμπλέγματος Β και αντιοξειδωτικά ιχνοστοιχεία, όπως ο χαλκός και το σελήνιο, ενώ αποτελούν πηγή φυτικής πρωτεΐνης. Για την αξιολόγηση των «θησαυρών» στα καλάθια μας, πίσω στο κτήμα, μας υποδέχθηκε η Κενίτα. Ζεστή, φιλική και εγκάρδια μας μιλά με ενθουσιασμό για τη συλλογή των σταφυλιών, την παρασκευή και την εμφιάλωση των θεσπέσιων οίνων του κτήματος Τσέλεπου, τα οποία μας προσέφερε να γευτούμε. Το πρώτο κρασί που δοκιμάσαμε ήταν ο αφρώδης οίνος «Αμαλία Brut» με αρώματα λεμονανθών, μελιού κι ευωδιές τσουρεκιού! Το όνομα του κρασιού φέρει το όνομα της συζύγου του κ. Γιάννη Τσέλεπου, του ανθρώπου που πριν από τριάντα χρόνια, γοητευμένος από τον ευλογημένο τόπο της Αρκαδίας (και την Αμαλία), ασχολήθηκε

ομαλό συγκριτικά με τον «αρσενικό» Ταΰγετο, το έτερο βουνό της Πελοποννήσου, είναι ο τόπος που θρέφει τους αμπελώνες του κτήματος. Το πρόσφορο κλίμα του ενδείκνυται για τα αμπέλια που ευδοκιμούν στις παρυφές του, σε υψόμετρο 750 μέτρων. Στόχος της οικογένειας είναι η καλύτερη έκφραση της ποικιλίας μοσχοφίλερο και η ανάδειξή της στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο Γιάννης με την Αμαλία παραδίδουν τη σκυτάλη στα παιδιά τους, τη δεύτερη γενιά που συνεχίζει στον τόπο-ουτοπία του Αρκαδικού παράδεισου τη φροντίδα των αμπελότοπων και τις οινικές εξερευνήσεις με αγάπη, σοφία, τέχνη κι αφοσίωση. Καθώς η οινογευσία συνεχίζεται, μετά συνοδείας των εξαιρετικά εύγευστων και περίτεχνα φροντισμένων πιάτων, το πάντρεμα οίνου και πνεύματος πυροδοτεί έκρηξη κεφιού κι ευφορίας στην παρέα. Τα ποτήρια υψώνονται κι ο ήχος του τσουγκρίσματος ικανοποιεί και την πέμπτη αίσθηση (αυτήν της ακοής), ενώ οι ευχές για υγεία και καλό χειμώνα δίνουν και παίρνουν. «Οίνος ευφραίνει καρδίαν», το κέντρο των συναισθημάτων μας, κι από την αρχαία Ελλάδα ως τις ευαγγελικές παραβολές αποτελεί κοινωνό της χάρης του Θεού, σύμβολο χαράς και ζωής μαζί με τον άρτο και το ύδωρ, το ευλογημένο αυτό αγαθό. Ας μην ξεχνάμε ότι η μετατροπή του νερού σε κρασί ήταν το πρώτο από τα θαύματα του Ιησού στην παραβολή του γάμου της Κανά. Επισφράγισμα όλων όσων χαρήκαμε, το γλυκό που απολαύσαμε στο τέλος: γιαούρτι με σιροπιαστά μανιτάρια! Είναι ανάσες ελευθερίας αυτές οι αποδράσεις στη φύση, ειδικά όταν είναι οργανωμένες από ανθρώπους που ζουν και δραστηριοποιούνται στην ύπαιθρο. Η φιλοξενία του κτήματος Τσέλεπου και της Fungi Hellas μας έκανε να αισθανθούμε αναζωογόνηση και ευεξία, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη και το

Υλικά:

• 200 γρ. κάστανα προβρασμένα (έτοιμα σε συσκευασία)

• ή 300 γρ. κάστανα βρασμένα και καθαρισμένα από εμάς

• 500 γρ. μανιτάρια φρέσκα (πορτομπέλο, τσάμπιον ή ποικιλία μανιταριών)

• 15 γρ. αποξηραμένα μανιτάρια porcini (προαιρετικά)

• 3 κ.σ. ελαιόλαδο ή 50 γρ. αγελαδινό βούτυρο

• 1 κρεμμύδι ψιλοκομμένο

• 1 πράσο

• 1 σκ. σκόρδο

• 1 σφηνάκι κονιάκ

• 1 κ.γ. θυμάρι ξερό ή λίγο φρέσκο

• 1 δαφνόφυλλο

• 1 λίτρο ζωμό κότας ή νερό

• 150 γρ. γάλα

ή κρέμα γάλακτος

• Αλάτι, πιπέρι,

• 1 πρέζα μοσχοκάρυδο

Σούπα πεντανόστιμη και δοκιμασμένη που θα σας βγάλει ασπροπρόσωπους σε κάθε περίσταση με δυο αγαπημένα υλικά της εποχής. Όσο παράδοξο κι αν μπορεί ν’ ακούγεται, οι γεύσεις δένουν απόλυτα μεταξύ τους, ενώ το κάστανο δίνει γευστικό βάθος, «σώμα» και πυκνότητα στη μανιταρόσουπα. Πλούσια και φινετσάτη αποτελεί ιδανική επιλογή για πρώτο πιάτο στο εορταστικό τραπέζι. Σε μια βαθιά κατσαρόλα ζεσταίνουμε το ελαιόλαδο και σοτάρουμε για 2 λεπτά το κρεμμύδι. Προσθέτουμε το πράσο ψιλοκομμένο και το σκόρδο σε φετούλες. Ψιλοκόβουμε τα μανιτάρια και τα ρίχνουμε κι αυτά στην κατσαρόλα να σοταριστούν. Περιμένουμε, ώσπου να εξατμιστούν τα υγρά, προσθέτουμε τα κάστανα, ανακατεύουμε και σβήνουμε με ένα σφηνάκι κονιάκ. Εντωμεταξύ, σε μια δεύτερη κατσαρόλα, ζεσταίνουμε το νερό κι αφήνουμε τα πορτσίνι να μουλιάσουν για μερικά λεπτά. Αν δεν έχουμε πορτσίνι, η συνταγή είναι εξίσου νόστιμη και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ζωμό κότας, αν θέλουμε να ενισχύσουμε τη γεύση της. Προσθέτουμε τον ζωμό στα μανιτάρια και τα κάστανα, αλατοπιπερώνουμε, ρίχνουμε τη δάφνη και το θυμάρι, κλείνουμε το καπάκι και σιγομαγειρεύουμε για 25–30 λεπτά μέχρι να μαλακώσουν τα υλικά μας κι αν χρειαστεί προσθέτουμε λίγο νερό ακόμη. Με ένα ραβδομπλέντερ αλέθουμε τη σούπα μας, προσθέτουμε το γάλα ή την κρέμα γάλακτος, διορθώνουμε σε αλατοπίπερο και τελειώνουμε με μια πρέζα μοσχοκάρυδο. Σερβίρουμε ζεστή σε μπολ μαζί με φρυγανισμένο χωριάτικο ψωμί γαρνιρισμένο με ελαιόλαδο και λίγο θυμάρι.

Έλενα Κολλάτου

Topos Travel Λεωνίδας Τούμπανος

Οδός

Ο δρόμος με τις πρωτιές!

● Πλατεία Αγίας Ειρήνης.

Την έχετε ακουστά όλοι και το πιθανότερο, οι πιο πολλοί την έχετε διασχίσει ψωνίζοντας στα λογής λογής μαγαζάκια της ή ξαποσταίνοντας στα παγκάκια, τα καφέ και τα ταβερνάκια της. Για τη σύγχρονη εκδοχή της Αιόλου δεν έχω πολλά να προσθέσω. Για το παρελθόν και την ιστορία της όμως, η Βίκυ Παπαδημητρίου, διπλωματούχος ξεναγός της

Topos Travel έχει να μας πει πολλά… «

Από τα Χαφτεία στους Αέρηδες» ήταν ο τίτλος της ξενάγησης και εμείς πήραμε τα πράγματα από το… τέλος. Το ραντεβού δόθηκε Σάββατο απόγευμα στη συμβολή των οδών Σταδίου και Αιόλου. «Είμαστε έξω από τα όρια της πόλης», μου εξήγησε η Βίκυ. «Η πόλη σταματούσε στην οδό Ευριπίδου και πέρα από εκεί ήταν αλάνες και χωράφια…» Μάλιστα, τα πολλά ρέματα που περνούσαν από την περιοχή για να καταλήξουν στον Κηφισό δημιουργούσαν λασπουριά, οπότε η περιοχή πέριξ της σημερινής πλατείας Ομονοίας ήταν σχετικώς υποβαθμισμένη. Όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, οι αρχιτέκτονες Σ. Κλεάνθης και Ε. Σάουμπερτ εκπόνησαν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης, τοποθετώντας το βασιλικό ανάκτορο στην Ομόνοια. Και καθώς το ανάκτορο είχε ανάγκη από οδούς, χάραξαν την Αιολική οδό μαζί με τη Σταδίου και την Αθηνάς. Η Ομόνοια δεν επιλέχθηκε τελικά ως τόπος κατοικίας του Όθωνα, καθώς η περιοχή του Συντάγματος υπερτερούσε σε κλίμα και τελικά επικράτησε. Όμως, η χάραξη του δρόμου, που ξεκινάει από το ρολόι του Κυρρήστου στους Αέρηδες και οδηγεί έξω από τα όρια της πόλης, υλοποιήθηκε, δημιουργώντας έναν δρόμο που συγκέντρωσε για χρόνια την οικονομική, πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης. «Πάμε να τον περπατήσουμε με προορισμό τους Αέρηδες», θα πει η Βίκυ. Εκτός του ότι είναι ο πρώτος δρόμος που χαράχτηκε στο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης είναι και ο πρώτος δρόμος που αρχικά χαλκοστρώθηκε και μετέπειτα ασφαλτοστρώθηκε! Η πρωτεύουσα άρχισε σιγά σιγά να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον ξένων επενδυτών, περιηγητών, εμπόρων, πολιτικών και η περιοχή με επίκεντρο την οδό Αιόλου αποτέλεσε το κέντρο όλης αυτής της δραστηριότητας. Στη γωνία της Πανεπιστημίου με την Αιόλου, προς την πλευρά της Πατησίων, βρισκόταν το καφενείο του αγωνιστή της Επανάστασης, Δημητρίου Χάφτα, πόλος έλξης και σημείο συνάντησης της περιοχής που πήρε το όνομα Χαφτεία. Λίγο πιο πέρα από τα Χαφτεία, στη συμβολή των οδών Σταδίου

και Αιόλου, τοποθετήθηκε τη δεκαετία του ‘20 και ο πρώτος τροχονόμος της Αθήνας! Η κίνηση στην πρωτεύουσα είχε αρχίσει να αυξάνεται ιδιαίτερα γύρω από το σημείο αυτό, στην καρδιά της πόλης που σφύζει ως σήμερα από ζωή – μέρα και νύχτα! Δίπλα ακριβώς από τον τροχονόμο ήταν και το ξενοδοχείο «Απόλλων», που πρώτο στην Αθήνα τοποθέτησε ανελκυστήρα. «Αιώρα» το ονόμασαν οι ένοικοι, μη γνωρίζοντας πως να περιγράψουν τη νέα εφεύρεση! Η οδός Αιόλου άρχισε σιγά σιγά να ανοικοδομείται με πολυτελείς οικίες και ξενοδοχεία. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ακολουθούσε τη λογική που ήθελε τα ισόγεια των κτιρίων να είναι καταστήματα, ο πρώτος ή και ο δεύτερος όροφος ξενοδοχείο και ο επόμενος όροφος οικεία του ιδιοκτήτη. Όταν μιλάμε για ξενοδοχείο μην πάει ο νους σας σε πολυτέλειες και ανέσεις, τουλάχιστον όχι στην αρχή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ένα στρώμα από άχυρα ήταν όλη και όλη η παροχή των καταλυμάτων και ένα πιάτο φαγητό, προϊόντος του χρόνου, όμως, δίνονταν ολοένα και περισσότερες παροχές. Αναπόφευκτη η στάση στην πλατεία Κοτζιά, μια τεράστια – αχανής σχεδόν – αλάνα κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας που ονομαζόταν Τζιρίτι από το εν λόγω άθλημα που

αγώνες

να γίνει σε Θεσσαλία και Βόρειο Ελλάδα. Μπροστά από το σημερινό κτίριο της Εθνικής λειτούργησε, το 1835, το πρώτο θέατρο της Αθήνας, ένα ξύλινο παράπηγμα που ανέβασε αρκετές παραστάσεις μέχρι το οριστικό κλείσιμό του περίπου 1,5 χρόνο αργότερα. Στην απέναντι γωνία βρίσκεται το Μέγαρο Μελά, έργο του Τσίλλερ, που λειτούργησε αρχικά ως ξενοδοχείο: «Grand Hotel d’Athenes». Αργότερα στέγασε για λίγο το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών κι από το 1900 έως το 1973 αποτέλεσε έδρα του Κεντρικού Ταχυδρομείου

τους

κής κατοχής, εδώ ξεκίνησε η πρώτη απεργία σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη. Αφορμή ήταν η λιποθυμία ενός εργάτη. Η απεργία γρήγορα επεκτάθηκε καταλήγοντας σε γενικευμένη που μετά την πάροδο οκτώ ημερών – παρά τις απειλές και τον εκφοβισμό – πέτυχε μικρή αύξηση στο μισθό των εργαζομένων. Αργότερα, και μετά από πολλές περιπέτειες, χτίστηκε πάνω στην πλατεία και το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών. Αριστοκρατικό και επιβλητικό, φιλοξένησε παραστάσεις μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή, όπου οι πόρτες του άνοιξαν για να στεγάσουν 150 οικογένειες προσφύγων. Το κρύο και η βαρυχειμωνιά ανάγκασαν τους πρόσφυγες να κάψουν ό,τι ξυλεία μπορούσαν να βρουν εντός του, προκειμένου να ζεσταθούν με αποτέλεσμα σύντομα ολόκληρο το εσωτερικό του να ρημάξει. Μερικά χρόνια αργότερα, ο τέως δήμαρχος της Αθήνας Κ. Κοτζιάς, από τη θέση του υπουργού, έδωσε

εντολή το κτίριο να κατεδαφιστεί…

Λίγο πιο κάτω, στο νούμερο 87, κάνουμε μια στάση για λουκουμάδες στον «Κρίνο», Στέκι παλιό και αγαπημένο! Η

Βίκυ με πληροφορεί πως ο Σταμάτης Κρίνος ήταν φαρμακοποιός και άνοιξε εδώ το πρώτο φαρμακείο της

Αθήνας. Άκου να δεις! Τα φαρμακεία, λέει, εκείνη την εποχή αποτελούσαν σημεία συνάντησης και πολιτικής ζύμωσης των λόγιων της εποχής. Αργότερα ο Μικρασιάτης Μ. Κασιμάτης αγόρασε το κτίριο και άνοιξε το γνωστό έκτοτε λουκουματζίδικο διατηρώντας, όχι μόνο το όνομα αλλά και τη διακόσμηση, η οποία δεν έχει αλλάξει και πολύ από τότε! Κοντά στην Παναγιά τη Χρυσοσπηλιώτισσα παρακάτω λειτούργησε και το «Ζαχαροπλαστείο

του Λερίου», το πρώτο σε ευρωπαϊκά πρότυπα που σύστησε πλήθος αγνώστων γλυκών στην υψηλή κοινωνία της πόλης! Η φήμη του έληξε πρόωρα, όταν ανέλαβε μια παραγγελία παγωτών για τον αντιβασιλέα Άρμανσπεργκ και δηλητηρίασε τους καλεσμένους χρησιμοποιώντας μεγάλες ποσότητες από χρωστικές! Η Αιόλου έσφυζε από ζωή… Στις αρχές του 20 ου αι. φιλοξενούσε πλήθος καταστημάτων, εκδοτικούς οίκους, βιβλιοπωλεία, ομπρελοποιία, πιλοποιία και πολλά υφασματάδικα και κασμιράδικα. Ίχνη όλων αυτών των μαγαζιών παραμένουν ακόμη και σήμερα ανάμεσα στα πολύβουα καφέ, τα μπαρ και τα εστιατόρια δίνοντας ιδιαίτερο χαρακτήρα στον δρόμο. Ως επί των πλείστων, μάλιστα, αποτελούσε την αγορά του ανδρικού πληθυσμού της πόλης. Εδώ έρχονταν οι κύριοι με μια κάποια οικονομική άνεση για να αγοράσουν τραγιάσκες, καπέλα, υφάσματα και να ράψουν τα κουστούμια τους, ενώ οι κυρίες έκαναν τις αγορές τους παραδίπλα, στην Ερμού… Στο νούμερο 61 παραμένει ακόμα

● ●

Παυλή

στη

Μπαρου-

Σπυρίδων Παυλίδης άνοιξε, το 1841, το «Γλυκισματοποιείον» κι η αρχή για τη Σοκολατοποιΐα Παυλίδης είχε γίνει… Ήταν ο πρώτος που έφερε τη σοκολάτα στην Ελλάδα, ως ρόφημα αρχικά και στη συνέχεια στερεή, σε μορφή πλάκας… Η πλατεία έξω από τον ναό της Αγίας Ειρήνης έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια ως το νέο στέκι της ● Η οδός Αιόλου χωματόδρομος, το 1892.

«Πατείς με, πατώ σε» γίνεται εδώ και πόσοι αλήθεια αναρωτιέμαι. έχουν κάνει τον κόπο να μπουν στο εσωτερικό του ναού, έστω από περιέργεια … Έμεινα κυριολεκτικά άφωνη με τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού αλλά και με την ιστορία, αφού εδώ έγινε η τελετή ενηλικίωσης του Όθωνα, κηδεύτηκε ο Θ. Κολοκοτρώνης, διακόνησε και χειροτονήθηκε ο Μακάριος της Κύπρου και τόσα πολλά άλλα που χρειάζομαι σελίδες να σας τα μεταφέρω… Καφενεία υπήρχαν και τότε πέριξ του ναού, όπου λάμβαναν χώρα συζητήσεις και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Στο καφενείο της μαντάμ Ρομπέρ, μάλιστα, κόρης του φιλέλληνα Ρομπέρ, εμφανίστηκε και το πρώτο μπιλιάρδο στην Ελλάδα! Λίγο πιο κάτω η πάλαι ποτέ «Ωραία Ελλάς» και το «Καφενείο των Αγωνιστών» παραδίπλα, στέκια πολιτικών, δημοσιογράφων, περιηγητών, εστίες ζύμωσης και αντιπαράθεσης για την πολιτική και κοινωνική ζωή της εποχής… Η περίφημη βιβλιοθήκη του Αδριανού, έξω από τον περίβολο της Ρωμαϊκής μας πάνε πίσω στον 1oο αι. μ.Χ. μαρτυρώντας τη σπουδαιότητα του δρόμου στο ιστορικό συνεχές. Απέναντι από τον περίβολο του αρχαιολογικού χώρου στέκει ακόμα αγέρωχο το ξενοδοχείο «Αίολος», το πρώτο που χτίστηκε για να λειτουργήσει εξ αρχής ως ξενοδοχείο, το 1837! Στα κάγκελα του μπαλκονιού υπάρχει ακόμη η μεταλλική ταμπελίτσα με ανάγλυφη τη χρονολογία… Απέναντι στα αριστερά, ο πέτρινος τοίχος του Μεντρεσέ, ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο στην Τουρκοκρατία, φυλακή – βάναυση και ιδιαίτερα σκληρή – μετέπειτα, στα χρόνια του Όθωνα. Ένας πλάτανος-σύμβολο

θανάτου υπήρχε στην αυλή της, καθώς στα κλαδιά του κρεμούσαν όσους είχαν καταδικαστεί σε θάνατο. Όσοι κατάφερναν να αποφυλακιστούν, γλιτώνοντας την εκτέλεση, αποχαιρετούσαν τους πρώην συγκρατούμενους λέγοντας «χαιρέτα μου τον πλάτανο…». Τόσο δυνατός ήταν ο συμβολισμός του που

«μεγαλύτερου μεγάλου καταστήματος», όπως διαφημιζόταν εκείνη την εποχή. Η μαγεία άρχιζε από το πεζοδρόμιο της Πατησίων, εκεί δίπλα στην Πλατεία Ομονοίας, όπου οι φωτισμένες βιτρίνες του μαγαζιού, στολισμένες με φαντασία σε χριστουγεννιά-

Το ΜΙΝΙΟΝ αλλάζει μορφή,

in

O νους μου είναι κολλημένος στην ομίχλη και σ’ όλα όσα είδα μέσα σ’ αυτήν. Προσπαθώντας να ξεχαστώ περπατώ πολύ τις ομιχλιασμένες νύχτες. Aισθάνομαι κάποια ανακούφιση με το βάδισμα. Tα μεγάλα βάσανα κατασταλάζουνε σιγά σιγά στο κορμί και διοχετεύονται απ’ τα πόδια στο υγρό χώμα. Απόσπασμα από το πεζογράφημα του Γιώργου Ιωάννου «Η μόνη κληρονομιά», Kέδρος 1982.