ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 122 by Epathlo Publications

www.epathlo.gr

Μήλος Βερλίγκα Στον βυθό των Κυθήρων Φαράγγι Βουραϊκού Λαυρεωτική γη Ναξιώτικη γαστρονομία 2019 - I I I ≈ 4,00 €

122

τις σύγχρονες εγκαταστάσεις του, που βρίσκονται στη θέση Μπάθρα, λίγο έξω από την πόλη του Άργους, το οινοποιείο Δαναών Γη παράγει επώνυμους ποιοτικούς οίνους που τυγχάνουν εξαιρετικής αποδοχής από το οινόφιλο κοινό. Ο Δημήτρης Δούρος, με τη συνδρομή εξαίρετων επιστημόνων (οινολόγων αλλά και γεωπόνων), οινοποιεί σήμερα τις σπουδαιότερες ελληνικές ποικιλίες του Πελοποννησιακού αμπελώνα (Μοσχοφίλερο, Αγιωργίτικο Νεμέας, Μοσχάτο Πατρών, Ροδίτης), μαζί με τις διεθνείς Merlot και Cabernet Sauvignon δίνοντας ποιοτικούς οίνους που τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν καταξίωση, όχι μόνο στην εγχώρια, αλλά και τη διεθνή αγορά. Η διασφάλιση της ποιότητας, σύμφωνα με τις σύγχρονες απαιτήσεις (διαθέτει πιστοποίηση διαχειρησης ποιότητας ISO 22000-2005) σε συνδυασμό με την πολυετή εμπειρία, την αφοσίωση, την τεχνογνωσία και το μεράκι έφεραν την επιβράβευση που δεν είναι άλλη από την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση. Αυτή η αποδοχή, μαζί με την αμέριστη αγάπη μας για το καλό κρασί, είναι που μας κάνουν να συνεχίζουμε, πιστοί πάντα στις αξίες και το όραμά μας.

Δούρος Δημήτρης

W INERY

21200, Άργος τηλ. 27510 24908 www.danaonwines.gr info@danaonwines.gr

Το Νο1 ΚΤΕΟ στον Νομό Αργολίδας

Καλέστε τώρα και επωφεληθείτε από τις ειδικές μας προσφορές

25€

45€

50€

10€

έως 3.5 τόνων

ΑΣΘΕΝΟΦΟΡΟ ΟΛΟ ΤΟ 24ΩΡΟ - 27410 85268 / 76760

Πλήρως εξοπλισµένη κινητή µονάδα Κάλυψη αγώνων / Αθλητικών δραστηριοτήτων Εκδηλώσεων Μεταφορές συνοδεία ιατρικού προσωπικού

ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΑΝΑΓΚΗΣ ΚΑΛΥΨΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕ ΟΛΑ ΤΑ ΤΑΜΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΕΣ ΤΙΣ Ι∆ΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΕΣ

Η υπηρεσία µας απευθύνεται σε: Κλινήρεις ασθενείς ΑΜΕΑ Μετεγχειρητικούς ασθενείς Άτοµα µε διαταραχές ανοσοποιητικού Άτοµα µε δυσκολίες µετακίνησης

ΚΑΛΥΨΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ *Τις αργίες και τα Σαββατοκύριακα η υπηρεσία λειτουργεί κατόπιν συνεννόησης

Ανοίγουμε

προοπτικές,

χτίζουμε

το μέλλον.

Το ΕΠ Πελοπόννησος 2014-2020 με τη συμβολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) χτίζει το μέλλον της Περιφέρειας Πελοποννήσου, ανοίγοντας προοπτικές, που την κρατούν σε σταθερά αναπτυξιακή πορεία. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του Προγράμματος επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς άξονες, που καλύπτουν τις καινοτόμες ιδέες και την επιχειρηματικότητα, τον σεβασμό και τη φροντίδα για το περιβάλλον, την εκπαίδευση και τις υποδομές για την υγεία. Ευκαιρίες και απτά οφέλη για τους πολίτες: αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του Προγράμματος, που βελτιώνει συνολικά τη ζωή και την καθημερινότητα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.

www.eydpelop.gr

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό-Layout: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτριος Σελλής www.airon.gr Συντακτική ομάδα: Ιωάννα Βενιέρη, Νίκος Γαλάνης, Αναστασία Γέωργα, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου

26 9 Αντί Επάθλου

11 Βιβλία, εκθέσεις, φεστιβάλ, πολιτισμός ●●●●●●● 12 Μήλος. Ωδή στην πέτρα ●●●●●●●●●●●●● 26 Βερλίγκα. Μύστες σε τοπία αλπικά ●●●●●●●●●●● 36 Βουτιά στον βυθό των Κυθήρων ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 46 Φαράγγι Βουραϊκού. Εκεί που ο άνθρωπος νίκησε την φύση ●●●●●●●●●●●●●●● 56 Λαυρεωτική. Στη γη του αργυρούχου μολύβδου ●●●●●●●●●●●●● 66 Ξερολιθιές της γεύσης. Ναξιώτικη γαστρονομία ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 74 Παραδοσιακές συνταγές Νάξου: «Καλόγηρος» και «Μελαχρινό» ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 81 Αναδρομές: Μέρες τηλεόρασης ●●●●●●●●●●●●●● 82 Μια στάση εδώ ●●●●●●●●●●●●●●●●●

Εξώφυλλο: Σαρακήνικο Μήλου

Θάλεια Νουάρου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη. 6

Διορθώσεις κειμένων: Αλέκος Ξυλοπόδης Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Ιωάννα Βενιέρη, Νίκος Γαλάνης, Μάρω Κουρή, Γιώργος Λαμπόγλου, Θάλεια Νουάρου, Ευάγγελος Τσιγαρίδας, Νίκος Υφαντής. Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος Εκτύπωση: pressious Arvanitidis www.pressious.com

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055, Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.2752045095, 99700 Fax. 2752045096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

Σ’ ένα καταπράσινο τοπίο, κατάφυτο από πορτοκαλιές και ελαιόδεντρα, ανακαλύψτε το Ξενοδοχείο Περιβόλι. Φωλιασμένο στους λόφους, στο χωριό Πυργιώτικα, μόλις 8,5χλμ από το ρομαντικό Ναύπλιο, το Ξενοδοχείο Περιβόλι συνδυάζει πολυτελή διαμονή και αγροτουρισμό και θα σας κερδίσει με τις εξαιρετικές παροχές του, την οικειότητα που αποπνέει η σύγχρονη αισθητική του, αλλά και με την ιδιαίτερα προνομιακή τοποθεσία του.

Πυργιώτικα, Ναύπλιο 21100 Tηλ: 2752 0 47905 - Fax: 2752 0 47913 | e-mail: info@hotelperivoli.com

www.hotelperivoli.com

Θάλεια Νουάρου

Αφουγκράζομαι μια στιγμή το τραγούδι της πέτρας κι ύστερα τρέχω, να προλάβω το φως – σαν άλλος ήρωας του τυχαίου.

Μ’

αρέσει να κοιμάμαι μ’ ανοιχτά παράθυρα. Κανένας φόβος δεν θα μου στερήσει ποτέ αυτήν την ηδονή, να ακούω τη βουή της πόλης, τον απόηχο του έξω κόσμου στο παρασκήνιο, ακριβώς όπως έζησα μεταξύ φαντασίας και ονείρου. Τι είναι άλλωστε το καλοκαίρι; Είναι το χάδι του ανείπωτου, η επερχόμενη λάμψη, ένα παράθυρο ανοιχτό στον κήπο, το βουνό ή τη θάλασσα. Η όσμωση του δειλινού, λατρεμένη κι αξέχαστη, η αρχή του φαντασιακού, χωρίς καμιά αγωνία προσαρμογής. Καλοκαίρι είναι τα ταραχώδη ελαιόδεντρα, τα πουλιά που πλάθουν μορφές ιδανικές, τα φτερουγίσματα στον βράχο. Είναι η θάλασσα στο μαξιλάρι μου – φιλί προς τιμήν της αγρυπνίας, φως που ακροβατεί στις λεπτές ισορροπίες της νύχτας. Μέρες ξεκούραστες σαν αιώνιες, το ξημέρωμα της οσμής κι οι γαλάζιες γραφές στο κορμί μου. Καλοκαίρι είναι εκεί, που δεν τρυπώνει ο χρόνος, παρά μόνο η μνήμη των αισθήσεων, ολόκληρες συντονισμένες στον παφλασμό της θάλασσας ή μιας καλοκαιρινής βροχής – αυτή ακριβώς η γοητεία των άκρων. Ψηλά, στην κορφή της Βερλίγκας είναι το άνθος του κρόκου, που νικά τον χιονιά, ζωή με πλήρη επίγνωση του θανάτου. Η αίσθηση της αιώρησης, καθώς καταδύεσαι στον βυθό των Κυθήρων. Γεύσεις οικείες κι ανέμελες, σαν παιδικές. Το όλον που ανακαλύπτεις σε ένα μικρό-μεγάλο περπάτημα, ενώ παντού η πέτρα, αιώνιος μάρτυρας, σε κοιτά κι ας μην τη βλέπεις. Το καλοκαίρι εφευρίσκω ένα παρόν, βαστώ στον κόρφο μου τις κραυγές των ποιητών, τις εξομολογήσεις των εργατών στους λειμώνες των ορυχείων. Θειάφι κι αποθέωση – βιβλίο ανοιχτό στο σπίτι του ανέμου. Αφαιρώ, προσθέτω, γράφω, σβήνω-αντλώ έμπνευση, τρόπους σωτηρίας στην ίσαλο γραμμή. Αφουγκράζομαι μια στιγμή το τραγούδι της πέτρας κι ύστερα τρέχω να προλάβω το φως – σαν άλλος ήρωας του τυχαίου.

Σημ. Στο κείμενο έχουν χρησιμοποιηθεί τίτλοι ποιημάτων από τις ποιητικές συλλογές του Λυσία Αναστασόπουλου, «Λυσίας» και «Το πεπρωμένο της ύλης», εκδόσεις Απόπειρα. ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ

10 χρόνια

Μουσείο της Ακρόπολης

έρασαν κιόλας δέκα χρόνια, αφότου τελείωσε η μεγάλη περιπέτεια της κτίσης του Μουσείου της Ακρόπολης, που μετρά 1.800.000 επισκέπτες ετησίως και 14.500.000 επισκέπτες Έλληνες και ξένους από την πρώτη ημέρα της λειτουργίας του. Πλέον το μουσείο ετοιμάζεται να δώσει την ευκαιρία για μια ακόμα επίσκεψη στους χώρους του, με το άνοιγμα της ανασκαφής κάτω από το κτίριο, που επιτέλους ολοκληρώθηκε μετά από μεγάλες δυσκολίες. Πρόκειται για μια έκταση 4.000 τ.μ. της ενσωματωμένης στο κτίριο – αποτελώντας ουσιαστικά έναν όροφό του – ανασκαφής. Είναι αναμφίβολα μια μοναδική εμπειρία, που θα δώσει την ευκαιρία να αναδειχθούν 1.300 κινητά εκθέματα αλλά και να μυήσει τους επισκέπτες σε μια ξενάγηση στην αρχαία γειτονιά της Αθήνας, που βλέπουμε για πρώτη φορά. Κάθε χρό-

νο το μουσείο δέχεται μια διάκριση, αυτήν τη χρονιά το ICOM το συμπεριέλαβε στα πέντε σημαντικότερα μουσεία του κόσμου. Η γιορτή των δέκα χρόνων του Μουσείου, που είναι αφιερωμένη στον αείμνηστο Χαράλαμπο Μπούρα, έναν εκ των σημαντικότερων Ελλήνων αρχιτεκτόνων στον χώρο των αναστηλώσεων μνημείων στην Ελλάδα, συνοδεύεται από δράσεις με επίκεντρο την περιοδική έκθεση «Σμίλη και Μνήμη. Η συμβολή της μαρμαροτεχνίας στην αναστήλωση των μνημείων της Ακρόπολης», η οποία θα διαρκέσει ως τις 31.10.19, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό και παρουσιάζει, όπως και το μουσείο, με ποικίλους τρόπους τη στενή σχέση μεταξύ των περίφημων γλυπτών που εκθέτει και των αρχιτεκτονικών μνημείων από τα οποία προέρχονται. Η έκθεση, που φιλοξενείται στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου, αφορά το έργο των μαρμαροτεχνιτών της Ακρόπολης. Είναι ένας φόρος τιμής στους άοκνους εργάτες, στους αιωρούμενους εργάτες και την αθέατη πλευρά ενός ολόκληρου κόσμου, που εργάσθηκε με μεράκι, επιμονή, γνώση και σεβασμό, για να μπορούμε να απολαμβάνουμε σήμερα στην πιο ολοκληρωμένη και άρτια μορφή τους τα αρχαία μνημεία. Στο πλαίσιο του εορτασμού, κάθε Παρασκευή στις 20.00 και μέχρι τις 31.12.2019, οργανώνεται μεταξύ άλλων η δράση «Ένας περίπατος με τον αρχαιολόγο», η οποία αφορά βραδινούς περιπάτους μέσα στις αίθουσες του Μουσείου με απρόβλεπτους σταθμούς και ποικίλες συζητήσεις με τη συντροφιά ενός αρχαιολόγου. Η θεματική παρουσίαση είναι ελεύθερη για το κοινό. Απαραίτητη προϋπόθεση μόνο η έκδοση εισιτηρίου της γενικής εισόδου. Εγγραφές γίνονται τις ημέρες των παρουσιάσεων στο Γραφείο Πληροφοριών στην είσοδο του Μουσείου.

Λειψοί

Το πρώτο καταφύγιο απελευθέρωσης δελφινιών στον κόσμο

ο πρώτο σε παγκόσμιο επίπεδο κέντρο απελευθέρωσης δελφινιών, που μεγάλωσαν σε καθεστώς αιχμαλωσίας, βρίσκεται πλέον στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στους Λειψούς. Το Κέντρο δημιουργήθηκε από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», σ’ έναν μικρό κόλπο, στη βόρεια πλευρά των Λειψών και αποτελεί «το σπίτι» της πρωτοβουλίας για τον τερματισμό της εκμετάλλευσης των δελφινιών στους ζωολογικούς κήπους όλου του κόσμου. Τα τελευταία χρόνια εντείνονται οι αντιδράσεις για τη χρήση δελφινιών σε παραστάσεις. Ωστόσο, ο διεθνής Νόμος απαγορεύει την απελευθέρωση τους στην ανοικτή θάλασσα, καθώς οι νομοθέτες κρίνουν, πως το μεγάλωμα σε καθεστώς αιχμαλωσίας επιδρά καθοριστικά στα ένστικτα αναζήτησης τροφής και επιβίωσης. Τα αιχμάλωτα δελφίνια είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα πεθάνουν από ασιτία, αν αφεθούν ελεύθερα. Γι’ αυτό όταν κλείνει ένα δελφινάριο, εκείνα μεταφέρονται Βιβλία, εκθέσεις, φεστιβάλ, πολιτισμός

σε κάποιο άλλο. Η χρηματοδότηση του Καταφυγίου έγινε με δωρεές και το κέντρο θα αρχίσει να λειτουργεί μέσα στο 2020, αφού ολοκληρωθεί η αδειοδότηση. Η Booking.com χρηματοδότησε ένα μεγάλο ποσοστό της συνολικής δαπάνης, διακόπτοντας παράλληλα την πώληση εισιτηρίων για τα θαλάσσια σόου με δελφίνια σε όλον τον κόσμο. Το αρχιπέλαγος του Αιγαίου είναι το μεγαλύτερο πέρασμα των φυσητήρων φαλαινών. Έτσι, στο καταφύγιο θα παρέχεται επίσης εξειδικευμένη κτηνιατρική περίθαλψη σε όλα τα μεγάλα θαλάσσια πλάσματα, τα οποία συχνά ξεβράζονται τραυματισμένα στις παραλίες. 11

Μήλος

Ωδή στην πέτρα Θάλεια Νουάρου

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ | Μήλος, Ωδή στην πέτρα

Κι αν είναι πέτρινο βιολί, μόνο ένας γεννημένος, ένας γνήσιος από πέτρα βιολιστής θα μπορούσε να το κάνει να ηχήσει. Λυσίας Αναστασόπουλος, Λυσίας, εκδόσεις Απόπειρα

ριν πολλά χρόνια μια αγαπημένη μου δασκάλα, η Ζωγραφιά, μας είχε πει πως κάποτε στη ζωή μας, θα πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθούμε τη Μήλο. Τόσο είχε εντυπωσιαστεί από την ομορφιά της. Πληθωρικές κι αγαπησιάρικες, η Μήλος και η Ζωγραφιά είναι μαζί σαν ένα. Τοπίο πετρωμένο κι εύπλαστο σαν το κύμα. Πολύχρωμο όπως οι πόρτες των συρμάτων στο Κλήμα. Ένα νησί-γλυπτό ριγμένο στη θάλασσα·με καπετάνιο τον άνεμο και τα χέρια του ανθρώπου.

●

Η παραλία του Γέρακα, με τα εντυπωσιακά πετρώματα από περλίτη και άμμο, προσεγγίζεται μόνο από τη θάλασσα. ●●

Η σπηλιά του Παπαφράγκα στο βορρά του νησιού. ●●●

Ο «Οδυσσέας» στο καρτποσταλικό Κλέφτικο, παλιό ορμητήριο πειρατών. 14

Η πρόταση ήρθε από το… Ναύπλιο! Βέροι Ναυπλιώτες, ο Σωτήρης Πογιατζής κι ο Βασίλης Αγγελόπουλος, έχουν τα τρία τελευταία χρόνια κατακτήσει τις θάλασσες της Μήλου. Με καπετάνιο τον Βασίλη και το υπόλοιπο πλήρωμα του «Οδυσσέα» σαλπάρουμε στα μυστικά της Μήλου, καμωμένα από πέτρα, θειάφι, πειρατές και κορμοράνους. Ήμουν τυχερή που το προηγούμενο βράδυ περπατώντας στην όμορφη προκυμαία του Αδάμαντα, βρέθηκα μπροστά στο Μεταλλευτικό Μουσείο του νησιού. Το πρώτο άλλωστε, που πρέπει να γνωρίζεις για τη Μήλο είναι στην ουσία, ότι επισκέπτεσαι ένα ανοιχτό γεωλογικό μουσείο, μοναδικό στον κόσμο. Ορυκτά και μεταλλεύματα, νταμάρια, παλιά και σύγχρονα ορυχεία συνθέτουν το παραμυθένιο αυτό τοπίο, όνειρο κάθε φωτογράφου, μα και ερωτευμένου. Είναι ίσως ανάμεσα στα πιο πολυφωτογραφημένα μέρη του πλανήτη, με τη θεά του Έρωτα να παρασέρνει στη μαγεία της και τους ερωτευμένους ανά τον κόσμο… Λάβα από ανδεσίτη, οξειδωμένοι σχηματισμοί, κατάλευκοι ηφαιστειακοί τάφροι με τις μορφές του ανέμου περνούν σ’ εικόνες – σαν χρονικό της γης, μπροστά από τα μάτια μου. Περλίτες, μπετονίτες, βαρύτες, μαγγάνιο, οψιδιανός, άργιλος, μυλόπετρες, και φυσικά θειάφι είναι το αποτέλεσμα της έντονης ηφαιστειακής και υδροθερμικής δραστηριότητας, που έλαβε χώρο πριν από εκατομμύρια χρόνια στο Νότιο Αιγαίο. «Σχηματίστηκαν λόγω της απευθείας κρυστάλλωσης του μάγματος ή της αποσάθρωσης των ηφαιστειακών πετρωμάτων», θα μου πει η γεωλόγος Μυρτώ Τσαπατσέλη, ξεναγός μου στο μουσείο. Αποτέλεσαν ήδη από την αρχαιότητα – κι αποτελούν ακόμη – μεγάλη πηγή πλούτου για το νησί. «Είναι μάλιστα από τα ελάχιστα μέρη, όπου οι εξορύξεις

●

●●

Μήλος, Ωδή στην πέτρα

●●●

●

συνυπάρχουν με την τουριστική ανάπτυξη…» Πετρώματα-ορυκτά, λατομεία κι εγκαταλελειμμένα ορυχεία – ιστορία χαραγμένη στην πέτρα - βρίσκονται διάσπαρτα, άλλοτε σε προσβάσιμα, κι άλλοτε σε απρόσιτα σημεία του νησιού, κι εγώ δεν νιώθω παρά μόνο ευγνωμοσύνη, που θα ‘χα τη δυνατότητα, να τα αντικρύσω από κοντά. Μέσα σε ένα ξύλινο σκαρί 25 μέτρων, στο ύφος μια παραδοσιακής σκούνας με ψηλά κατάρτια ξεκινά το θαλασσινό μας ταξίδι στην πέτρα. Οχτώ το πρωί, με ζεστό καφεδάκι και πρωινό εν πλω αφήνουμε πίσω μας τον βαθύ κόλπο των 7 μιλίων στο κέντρο του νησιού, που του δίνει κι αυτό το πεταλωτό σχήμα, που κάθε άλλο παρά… μήλο μοιάζει! Το νησί πήρε την ονομασία του από τον «μήλο», που στα ομηρικά έπη σημαίνει το πρό16

βατο, θα μου πει ο Γιάννης Αναστασόπουλος, μέλος του πληρώματος του «Οδυσσέα». Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Μήλος, ήταν και ο πρώτος διδάξας της κουράς των προβάτων και πρώτος οικιστής του νησιού. Καθώς ανοιγόμαστε στον κόλπο, στα δεξιά μας, η Πλάκα και δίπλα της η Τρυπητή απλώνονται στην καλντέρα της θαλασσινής βουνοκορφής, θυμίζοντας έντονα τη Σαντορίνη. «Εδώ θα πας απόγευμα», θα σου πουν όλοι στο νησί. Έχει το ωραίο το ηλιοβασίλεμα ψηλά ψηλά στο βυζαντινό κάστρο με το λευκό εκκλησάκι της Παναγιάς. Τα σκαλοπάτια μέχρι εκεί είναι πολλά, αξίζει όμως τον κόπο, φυσικά για την απίθανη θαλασσινή θέα στην κορφή, μα και για την όλη ανάβαση δίπλα από σκίνους και φραγκοσυκιές, πολύχρωμες αυλές κι νησιωτικές εκκλησιές. Είναι ένας από τους πιο όμορφους περιπάτους στον γραφικότερο οικισμό του νησιού με τα πλακόστρωτα στενά, την εκκλησιά της Κορφιάτισσας με τα ασπρόμαυρα βοτσαλωτά και τη θαλασσινή θέα, μα και τα λογής λογής μαγαζάκια. Κατά το σούρουπο γεμίζει με επισκέπτες, που μοιράζονται την καλοκαιρινή ραστώνη στο γλυκό φως της δύσης. Η βόλτα για το Κάστρο ξεκινά λίγο πάνω από το αρχαιολογικό μουσείο του νησιού, ένα πανέμορφο κτίριο του Τσίλερ που φιλοξενεί προϊστορική συλλογή από την Φυλακωπή, τη σημαντικότερη πόλη του προϊστορικού Αιγαίου (3000 π.Χ.), οψιδιανούς αλλά και το ακριβές αντίγραφο της περίφημης Αφροδίτης της Μήλου, δωρεά του Μουσείου του Λούβρου. Το άγαλμα βρέθηκε διαμελισμένο το 1820, από έναν αγρότη, τον Θεόδωρο Κεντρωτά, τυχαία, καθώς έσκαβε το Μήλος, Ωδή στην πέτρα

●●

●●●

χωράφι στον οικισμό της Τρυπητής. Είναι πολλοί οι θρύλοι κι οι ιστορίες που συντροφεύουν την κλοπή και τη φυγάδευσή του, αφού σε διάστημα ενός μήνα, το άγαλμα φορτώθηκε στο αμπάρι μιας γαλέτας για την Ανατολική Μεσόγειο. Τα χέρια, το ένα μάλιστα λέγεται πως κρατούσε ένα μήλο, παραμένει άγνωστο πως εξαφανίστηκαν. Την 1η Μαρτίου του 1821 η Αφροδίτη, που φιλοτεχνήθηκε το 120 π.Χ., προσφέρθηκε σαν δώρο στον βασιλιά της Γαλλίας, Λουδοβίκο τον 18ο, κι ένα χρόνο αργότερα κατέληξε στο Μουσείο του Λούβρου. Σήμερα, μια ολόκληρη αίθουσα είναι αφιερωμένη σε αυτήν… Το σημείο, που ανακαλύφθηκε το άγαλμα, βρίσκεται στην αρχή του μονοπατιού για το ρωμαϊκό θεατράκι, το οποίο βρίσκεται χτισμένο σε περίοπτη θέση στο λόφο με θέα προς το λιμάνι και φιλοξενεί μέχρι σήμερα τις

●

Το Τσιγκράδο από ψηλά. Μια μοναδική εμπειρία καταρρίχησης μέσα από το στενό ρήγμα του βράχου. ●●

Θειορυχεία Μήλου, η γοητεία της φθοράς, της εγκατάλειψης... Ένα αλλιώτικο ταξίδι στη μνήμη της πέτρας, της σκουριάς και της θάλασσας. ●●●

Κλήμα, ένα από τα ρομαντικότερα ηλιοβασιλέματα στο Αιγαίο... 17

●

●●

●●●

●●●●

●

Βουτιά στα εκτυφλωτικά γαλάζια νερά της Πολύαιγου, το προστατευόμενο νησάκι ανάμεσα σε Μήλο και Κίμωλο. ●●

Το Σαρακήνικο με τις ηφαιστειογενείς τάφρους, το πιο φωτογραφημένο αξιοθέατο του νησιού. ●●●

Οι Κατακόμβες της Μήλου, πρωτοχριστιανικό νεκροταφείο ολόκληρο λαξευμένο στην τάφρο. ●●●●

Καλοκαιρινή ραστώνη στα γραφικά στενά της Πλάκας. Μήλος, Ωδή στην πέτρα

εκδηλώσεις του τόπου. Λίγο πιο κάτω, οι κατακόμβες της Μήλου, ένα άκρως εντυπωσιακό υπόγειο σύμπλεγμα αιθουσών και διαδρόμων συνολικού μήκους 200μ. Πρόκειται για ένα πρωτοχριστιανικό νεκροταφείο με τάφους λαξευμένους μες την ηφαιστειογενή τάφρο, που αποτελεί το τρίτο σε μέγεθος στον κόσμο, μετά τους Αγίους Τόπους και τη Ρώμη. Χώρος ταφής αλλά και λατρείας ανακαλύφθηκε συλημένος το 1843 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Λ. Ρος, που τον τοποθέτησε στον 1ο αι. μ.Χ., όταν ακόμη ο Χριστιανισμός αποτελούσε αίρεση. Πίσω στο πλοίο, κι από την άλλη άκρη του κόλπου ο Εμπουριός, το γραφικό λιμανάκι με την ταβέρνα μέσα σε ένα γαλήνιο κι

εύφορο τοπίο διαφορετικό από αυτό που το μάτι συνηθίζει να βλέπει στο νησί. «Σταμάτα να φωτογραφίζεις και δεν έχεις δει τίποτα ακόμα», θα μου πει ο Γιάννης, «δεν θα πιστεύεις στα μάτια σου…». Πορεία λοιπόν βορειοδυτική μέχρι να ολοκληρώσουμε τον γύρο του νησιού σε σχεδόν 9 ώρες, με κουβεντούλα, όμορφες εικόνες και βουτιές, φαγητό, μπυρίτσες κι άφθονο γέλιο. Από δω και μπρος τα ηνία της ξενάγησης αναλαμβάνει η Μηλιά Νατάσσα Αρκουζή, το «δυνατό χαρτί» του «Οδυσσεά», που δίνει κέφι και ψυχή σε κάθε της αφήγηση.. «Σχεδόν ολόκληρο το δυτικό κομμάτι του νησιού προστατεύεται από το δίκτυο Natura λόγω της κόκκινης οχιάς και της σαύρας της Μήλου, δυο σπάνια και προστατευόμενα ενδημικά είδη, γι’ αυτό και το οδικό δίκτυο στο κομμάτι αυτό είναι αποκλειστικά χωμάτινο». Η οχιά της Μήλου (Vipera Libetina) είναι εξαιρετικά επιθετική κι επικίνδυνη για την ανθρώπινη ζωή. Μπορεί να μην έχει ποτέ καταγραφεί περιστατικό θανάτου, ωστόσο θα πρέπει να γνωρίζετε, πως οι χωματόδρομοι εδώ είναι κακοί, και τα περπατήματα θέλουν ψηλά παπούτσια και τεταμένη την προσοχή. Σύντομα, το ακρωτήρι Βάνι κάνει την εμφάνιση του, πρώτα με τις εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις φορτοεκφόρτωσης κι έπειτα με τους στιβαρούς γιγάντιους μαύρους βράχους από κατακόρυφη λάβα. Κοιτάσματα πλούσια σε μαγγάνιο που δημιουργήθηκαν σταδιακά ως αποτέλεσμα ενός υποθαλάσσιου κρατήρα, που υπήρχε πριν εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή. Ξεκίνησαν να αξιοποιούνται το 1871 και το 1898 ήταν ένα ενιαίο εργοτάξιο που απασχολούσε 250 άτομα, 19

●

άντρες, γυναίκες και παιδιά... Το ορυχείο έκλεισε το 1928, αφού είχε παράγει 220.000 τόνους μαγγανίου. Σκούρο μπλε έως μαύρο, θα ‘ταν η περιγραφή που θα ταίριαζε καλύτερα στο τοπίο. Ακρωτήρι του φόβου; Ο πυθμένας πάντως εδώ μετρά 180μ. βάθος κάνοντας τη θάλασσα σκουρόχρωμη κι οι κατάμαυροι βράχοι, που σαν πύργοι αναδύονται από τον βυθό, είναι πάνω από 100 μέτρα ύψος... Η Νατάσσα μας συστήνει το πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο στο ακρωτήρι Καλόγριες, όπου έχουν βρεθεί ταφές σε όρθια εμβρυακή στάση, φανερώνοντας την κατοίκηση του νησιού από την 3η χιλιετία π.Χ. Ταυτόχρονα, μας παροτρύνει για τις πρώτες πρωινές βουτιές στην Αγκαθιά, το Αμμουδαράκι και τη λευκόχρυση παραλία του Άγιου Γιάννη, κάποιες από τις δυσπρόσιτες κι ερημικές παραλίες της δύσης. Μια φωτογραφία μιας ξέσκεπης σπηλιάς – στ’ αλήθεια αμφιβάλλεις αν πράγματι υπάρχει – ήταν ένας από τους λόγους, που ήθελα περιηγηθώ εν πλω στο νησί, αφού αυτός είναι και ο μόνος τρόπος να την επισκεφθείς. Το μαύρο της πέτρας διαδέχεται το λευκό, σχηματίζοντας γιγάντια πορτραίτα των βράχων, ζωντανή μοντέρνα τέχνη! Τα νερά καταπράσινα, η είσοδος στενή, στο βάθος παραλία – σαν όνειρο! Λόγω του εύπλαστου πετρώματος η τρύπια οροφή της Συκιάς χρόνο με τον χρόνο μεγαλώνει... Το Κλέφτικο στα νοτιοδυτικά το συστήνουν όλοι σαν ένα από τα hotspot του νησιού και καθόλου αδίκως. Ναι, είναι σαν καρτποσταλ με τα κατάλευκα βράχια από ηφαι-

● Η Φυριπλάκα με τα εντυπωσιακά πετρώματα

του ομώνυμου ηφαιστείου. ●● Η καλντέρα της Πλάκας. ●●● Η Παναγιά η Θαλασσίτρα, ανηφορίζοντας για το Κάστρο.

στειογενή τάφρο. Σπηλιές παντού, είναι απόλαυση να τις εξερευνάς κολυμπώντας, νησάκια, κολπίσκοι με αμμουδιές, πρασινογάλανα νερά. Γνωστό ορμητήριο πειρατών, έστηναν εδώ ενέδρες σε πλοία που προσέγγιζαν τη στεριά. Ώρα λοιπόν για την ιστορία του Γιάννη Καψή, του πειρατή από την Αιτωλοακαρνανία που εμφανίστηκε στη Μήλο την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, ερωτεύτηκε μια πάμπλουτη Μηλιά και για χάρη της εγκατέλειψε τη θάλασσα κι εγκαταστάθηκε στο νησί. Όταν οι Οθωμανοί σκότωσαν τον αδερφό του, τον πειρατή «Καπετάν Τρομάρα», μετά από ναυμαχία, ο Καψής βγήκε στο Αιγαίο για εκδίκηση. Το 1677 αποβίβασε εκατοντάδες ενόπλους στα Πολώνια και κατέλυσε ντόπιες και οθωμανικές αρχές. Πήρε τον λαό με το μέρος του κι αναγνωρίστηκε βασιλιάς του νησιού από ορθοδόξους και καθολικούς, λαμβάνοντας κι επίσημα το χρίσμα. Η Μήλος αυτονομήθηκε, κι ο Καψής οργάνωσε στρατό, αστυνομία και δικαστήριο, όπου δίκαζε δίκαια ο ίδιος, γι’ αυτό κι ήταν ιδιαίτερα αγαπητός από τους κατοίκους. Το όνειρο δεν κράτησε όμως πολύ, καθώς το 1680, οι Οθωμανοί αφού κατάφεραν και τον ξεγέλασαν, τον αιχμαλώτισαν και τον κρέμασαν στην Κωνσταντινούπολη, αφανίζοντας έπειτα για αντίποινα, με τις διαρκείς επιδρομές του τον πληθυσμό του νησιού... Κόκκινο, κίτρινο, λευκό, ροζ στο φόντο του θαλασσινού μπλε – η Φυριπλάκα αποτελεί αναμφίβολα μια από τις ωραιότερες παραλίες της Μήλου, που αριθμούν στο σύνολο πάνω από 90! Βρίσκεται στον νότο, όπου η πρόσβαση είναι ομαλή, οπότε θα πας οπωσδήποτε οδικώς, προκειμένου να εξερευνήσεις απ’ άκρη σ’ άκρη τους διαδοχικούς της κόλπους με τα πολύχρωμα ηφαιστειογενή πετρώματα. Λίγο πιο κάτω, βρίσκεται και ο γιγάντιος κρατήρας του ομώνυμου ηφαιστείου (ύψους 220μ. και διαμέτρου 1700 μ.), που δίνει τον πολύχρωμο αυτόν τόνο στην ευρύτερη περιοχή. Δίπλα το Τσιγκράδο με την χαρακτηριστική ξύλινη σκάλα στη μικρή ακρογιαλιά. «Ποιος θέλει να σταματήσουμε εδώ;», όλοι φυσικά, μα η Νατάσσα αρνείται. Πρέπει να νιώσεις ο ίδιος την αδρεναλίνη

του να καταρριχηθείς μέσα στο στενότατο ρήγμα του κόκκινου βράχου με τη βοήθεια των σχοινιών – είναι το στοίχημα που σου βάζει το νησί: «trust the local!» Κι έτσι ακριβώς θα γίνει, αφού μια από τις επόμενες ημέρες θα βρεθώ κι εγώ σαστισμένη μπροστά στην πρόκληση. Η Νατάσσα είχε δίκιο. Φαίνεται αρχικά αδύνατο αλλά δεν είναι. Κι η αίσθηση, όταν τελικά κατορθώνεις και πατάς το πόδι σου στην ακτή, είναι πράγματι συναρπαστική. Ναι, τα έχεις καταφέρει! Η παραλία είναι μικρή μα πανέμορφη και μαζεύει κόσμο παρά το δύσκολο του εγχειρήματος. Περνάμε από το θρυλικό Κάτεργο, όπου μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα λειτουργούσαν δύο ορυχεία τραχείτη, που για χρόνια χρησιμοποιούταν στην κατασκευή μυλόπετρας. Άγκυρα θα ρίξουμε στα καταπράσινα νερά του Γέρακα. Μια μαγευτική αχανής ακτή, με κατάλευκη άμμο από τους κόκκους του περλίτη και φυσικές αμμουδερές τσουλήθρες, που δεν είναι προσβάσιμη από στεριάς. Δίπλα, η μεγάλη παραλία της Αγίας Κυριακής είναι αγαπημένη της Νατάσσας και μας προτρέπει να την επισκεφθούμε οδικώς. Τα αλμυρίκια (που σπανίζουν στο νησί), το κατάλευκο βοτσαλάκι και τα απίστευτα νερά σε όλες τις αποχρώσεις του μπλε τη δικαιώνουν γι’ ακόμη μια φορά. Σειρά έχουν τα περίφημα Θειορυχεία στα νοτιοανατολικά, ένα από τα ωραιότερα αξιοθέατα του νησιού. Πανέμορφο μες την εγκατάλειψή του είναι ένα ακέραιο βιομηχανικό μνημείο της νεότερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς επάνω ακριβώς στη θάλασσα. Τα ορυχεία ήταν τα πρώτα που αδειοδοτήθηκαν στην Ελλάδα εν έτη 1862, και λειτούργησαν Μήλος, Ωδή στην πέτρα

●●

●●●

μέχρι το 1956. Βαγονέτα επάνω στις ράγες, σκάλες και πετρόχτιστα γεφύρια, κλίβανοι, αποθήκες, παλιές μηχανές και εργαλεία αφημένα, όπως ακριβώς ήταν, παράθυρα στη θάλασσα. Ολόκληρη η γοητεία της φθοράς, της αλμύρας, του χρόνου βρίσκεται εδώ και σε προσκαλεί σε ένα αλλιώτικο ταξίδι στη μνήμη της πέτρας και της σκουριάς... Ακριβώς απέναντι το νησάκι Πολύαιγος με τα εκτυφλωτικά μπλε νερά ανάμεσα σε Κίμωλο και Μήλο. Τα λευκά ιζηματογενή πετρώματα και ο βυθός δημιουργούν την ψευδαίσθηση μιας τιρκουάζ πισίνας. Απολαυστικό κολύμπι σε νερά που σπάνια θα συναντήσεις, γλαρόπουλα και βουτιές από τα ψηλά κατάλευκα βράχια. Το νησί αποτελεί βοσκότοπο, ψαρότοπο και θαλάσσιο πάρκο. Προστατεύεται μάλιστα από το δίκτυο Natura ως ένας από τους σημαντικότερους βιοτόπους της Ευρώπης. Θα δείτε μαυροπετρίτες, ενώ εδώ γεννά τα μικρά της και η φώκια μονάχους-μονάχους. Λίγο μετά τα Πολώνια, απ’ όπου μπορείς να επισκεφθείς τη γειτονική Κίμωλο με ημερήσια εκδρομή, βρίσκονται τα Γλαρονήσια με τη μαύρη ανδεσιτική λάβα, που κρυσταλλώθηκε απότομα, δημιουργώντας τις διαδοχικές κάθετες κολώνες. Γκοφρέ από βράχο! Πρόκειται για ένα ακόμη σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο – μοιάζουν με γιγάντια βεντάλια καθώς τα κοιτάζεις από μακριά. 21

Επιτέλους βορράς. Η πιο ανεπτυγμένη πλευρά του νησιού με τα κατάλευκα βράχια, τις σπηλιές, τα πράσινα νερά, τα ψαροχώρια. Μικρές οπτικές πανδαισίες γεμάτες χρώμα και βουτιές από ψηλά. Τέτοια είναι και η στενόμακρη σπηλιά του Παπαφράγκα με τα λαξευτά απότομα σκαλοπάτια και τη φυσική κολυμπήθρα με τα πράσινα νερά. Προσοχή στην κατάβαση! Η Νατάσσα θα μοιραστεί μαζί μας ακόμη ένα μυστικό. Στρίβοντας προς τον γραφικό Άγιο Κωνσταντίνο στο πλάι της μεγάλης αμμουδιάς της Πάχαινας, κρυμμένη από το οπτικό σου πεδίο, βρίσκεται η Αλογομάντρα. Η αγαπημένη μου παραλία στο νησί, μια αμμουδιά στη σκιά της τεράστιας λευκής σπηλιάς με τους αντικατοπτρισμούς και τις χελιδονοφωλιές. Σου λείπει η σκιά στη Μήλο, και την αναζητάς περισσότερο στον βράχο. Το μέρος είναι ένα μαγικό ησυχαστήριο, που δίνει άπειρες εικόνες σε κάθε του οπτική γωνία. Μπορείς να είσαι όλη μέρα εκεί… Έμπειρος καπετάνιος ο Βασίλης φέρνει με μαεστρία τα κατάρτια του «Οδυσσέα» μια αναπνοή από τα βράχια του Σαρακήνικου. Το διασημότερο και πιο φωτογραφημένο αξιοθέατο του νησιού με τα κατάλευκα βράχια – απολιθωματοφόροι ηφαιστειογενείς τάφροι – τόσο εύπλαστα και μαλακά σαν τούρτα από σαντιγί! Σκαρφαλώνοντας στους εντυπωσιακούς σχηματισμούς – το έδαφος είναι απίστευτα σταθερό – θέλοντας και μη γίνεσαι ένα με το τοπίο: όλοι φωτογραφίζουν όλους! Κάποιοι αρέσκονται στις βουτιές και στο κολύμπι με τις φυσικές κολυμπήθρες. Θα πας και θα ξαναπάς, επειδή ξέρεις, πως βρίσκεσαι σε ένα τοπίο μοναδικό στον κόσμο. 22

●

●●

Θα εξερευνήσεις τις στοές, που οι πειρατές σκάλισαν στην πέτρα και θα ονειρευτείς, πως κάποτε θα βρεθείς πάλι εδώ, και θα ναι νύχτα μ’ ολόγιομο φεγγάρι, να βιώσεις το σεληνιακό αυτό τοπίο με όλο σου το είναι. Φύλακες του λιμανιού οι «Αρκούδες», όπως ονομάστηκαν λόγω της μορφής τους, είναι δυο πυροκλαστικοί σχηματισμοί, οξειδωμένοι κι έντονα διαβρωμένοι από το κύμα, που περισσότερο μοιάζουν με λαγούς! Απέναντι στον Τράχηλα, βρίσκεται ο ολοστρόγγυλος κρατήρας του δεύτερου ηφαιστείου της Μήλου και στη γύρω περιοχή θα δείτε πετρώματα από ανδεσητική λάβα, που στερεοποιήθηκε πριν ακόμη χυθεί. Μανδράκια, Φυροπόταμος και Κλήμα τα γραφικά ψαροχώρια που κυκλώνουν το βορρά, με τις χαρακτηριστικές πολύχρωμες πόρτες – τα «σύρματα», τα υπόσκαφα σπιτάκια για τις βάρκες. Σήμερα έχουν γίνει θέρετρα και δωμάτια φιλοξενίας, κρατώντας όμως το λιτό ύφος του παλιού καλού καιρού. Γιατί πολύχρωμα; Ίσως για να αναγνωρίζει κάθε ψαράς τη νύχτα το δικό του, ίσως και σαν αντίδραση στο διάταγμα εκείνο του Μεταξά να βαφτούν όλες οι Κυκλάδες στα γαλανόλευκα. Στον κολπίσκο του Φυροπόταμου με τα αλμυρίκια και τα παιδιά που βουτούν στα νερά από ψηλά, θα δείτε και την πέτρινη εγκαταλειμμένη σκάλα φόρτωσης και το εκκλησάκι του Άη-Νικόλα. Όμορφα πολύ! Τα πρωτεία όμως κι από τα τρία λιμανάκια κρατά το Κλήμα με τα 35 σύρματα στη σειρά,τις προβλήτες και τα πλεούμενα με φόντο ένα από τα ρομαντικότερα ηλιοβασιλέματα στο Αιγαίο. «Είναι καλύτερο κι από της Πλάκας», θα πει η Νατάσσα, «trust the local!»

●●●

info's Για να σαλπάρετε παρέα με την παρέα του Odysseas a cruises επικοινωνήστε με τον Βασίλη ή τον Σωτήρη στα τηλ.: 6972 015296 και 6974 099944. Περισσότερες πληροφορίες: www.odysseasacruises.com. Για τη διαμονή σας επιλέξτε το Λαγκάδα beach hotel στην ομώνυμη παραλία με τ’ αλμυρίκια δίπλα στον Αδάμαντα. Φροντισμένα δωμάτια με λιτή διακόσμηση και χτιστά κρεβάτια, πισίνα, beachbar και μπαλκονάκια με θέα την όμορφη κι ήσυχη αμμουδιά της Λαγκάδας, όπου προσφέρονται δωρεάν ομπρέλες, ξαπλώστρες και πουφ. Τηλ.: 22870 23411, www.lagadabeach.com Για φαγητό από ντόπια προϊόντα ιδίας παραγωγής επιλέξτε το απόμερο ταβερνάκι στον Εμπουριό. Για ξεχωριστές γεύσεις με μεράκι, θα επισκεφθείτε οπωσδήποτε την αυλή του οινομαγειρείου Χαμός, στο τέρμα του Αδάμαντα. Δοκιμάστε οπωσδήποτε την ξινομυζήθρα και το παλαιωμένο κρασάκι της γιαγιάς. Για εκλεκτά ψητά στον Ζυγό στη Ζεφυρία, για τσιπουρομεζέδες στο μπακάλικον Γαλάνης στον Τριοβάσαλο. Γλυκά, παγωτό και παραδοσιακό κουφέτο (από κολοκύθι, μέλι κι αμύγδαλα) στην Αγγελική στον Αδάμαντα και στο καφεζαχαροπλαστείο Παλαιός στην Πλάκα. Για ενοικιάσεις αυτοκινήτων και (ακόμη καλύτερα) τζιπ: Milosrent.gr - Car rental στον Αδάμαντα, τηλ.: 22870 24250, τα Πολώνια, τηλ.: 22870 41473 και το αεροδρόμιο τηλ.: 6938 994469. web: www.milosrent.gr Το Μεταλλευτικό Μουσείο οργανώνει γεωλογικές περιηγήσεις στο νησί, στα θειορυχεία, τις εγκαταλειμμένες Αλυκές, τον κρατήρα της Φυριπλάκας και τις ατμίδες του Καλάμου. Τέλος, μας περνά από την Αγγερία, ένα από τα μεγαλύτερα ανοιχτά ορυχεία στον κόσμο από όπου έχουμε το 30% της παραγωγής μπετονίτη. www.milosminingmuseum.com Στη Μήλο υπάρχει πληθώρα θερμών πηγών με τα ιαματικά λουτρά της να είναι γνωστά από την εποχή του Ιπποκράτη. Στον Αδάμαντα μάλιστα λειτουργεί το υδροθεραπευτήριο Λάκκου, το οποίο δυστυχώς βρήκαμε κλειστό.

● Η ξεσκέπαστη σπηλιά της Συκιάς. ●● Στο πλήρωμα του «Οδυσσεά» και ο Μίλτος ή «καπετάνιος»,

φυσιογνωμία του νησιού. ●●● Η Αγία Κυριακή με το λευκό βοτσαλάκι και τα καταπληκτικά

νερά σε όλες τις αποχρώσεις το μπλε. Μήλος, Ωδή στην πέτρα

παραλία Κιβερίου

παραλία Κιβερίου τηλ. 2751 042499

Βερλίγκα

Μύστες σε τοπία αλπικά Αλεξία Τούλιου

Νίκος Υφαντής

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ / Βερλίγκα

●

Με έμβλημά το γεράκι, οι Pindos Hawks μας προσκαλούν ν’ ανακαλύψουμε μαζί, μια ξεχασμένη αλήθεια, που κατοικεί ακόμη στα μαγευτικά τοπία της Πίνδου, στις αγέρωχες βουνοκορφές, τα γάργαρα ποταμίσια νερά και στους θολούς βυθούς των ατάραχων λιμνών.

ρώτα έγινε η γη κι ο ουρανός και η μέρα χωρίστηκε απ’ τη νύχτα με το φως. Χέρι Θεού σκόρπισε ψηλά τ’ αστέρια, κι έπειτα ύψωσε βουνά και άπλωσε πελάγη. Έβαλε ψάρια και φυτά και ζώα κι έναν νοικοκύρη άνθρωπο ν’ αναγνωρίζει τούτην την πλάση σπιτικό. Όμως, στον χρόνο τον μακρύ, λάθος τον δρόμο πήρε κι έγινε ο άνθρωπος Θεός κι αγάπησε θαρρείς πιότερο το σκοτάδι, συνηθίζοντας ως πιο φρόνιμο, να σπάει η ματιά του πάνω σε τοίχους και ν’ ανέχεται ασφυκτικά κάποια τετραγωνικά ελευθερίας. Ευτυχώς για εμάς υπάρχουν θεματοφύλακες της κρυμμένης ομορφιάς της φύσης. Στα Ιωάννινα μας περιμένουν τετρακίνητα τζιπ Navara της Pindos Hawks. Ολόμαυρα και γυαλιστερά, σαν σκαρφαλώνεις σ’ ένα από αυτά, σου μοιάζει με ό,τι επιβλητικότερο. Καθώς τόσο ήρεμα μας ταξιδεύει, ως τον προορισμό που θα διανυκτερεύσουμε, θα κερδίσει αμέσως την εμπιστοσύνη μας. Δεν θα διστάσει όμως μ’ ένα τίναγμά του, να προδώσει τη δυναμική του, απαραίτητη για τις off road εξορμήσεις μας.

●

Νεραϊδένια παρουσία στο δάσος των δρυών. ●●

Το Μέτσοβο. ●●●

Πλούσια η σοδειά μας. 28

Ραντεβού στο Μέτσοβο Το Μέτσοβο, παραδομένο στα χρώματα του δειλινού, σχεδόν μας αγκαλιάζει με τις περίφημες στέγες του, μοναδικά κοσμήματα αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας. Ταμπελίτσες με ίχνη αρκουδίτσας ξεφυτρώνουν ολούθε στο χωριό, σε σημείο, που με κάνει να ξεχάσω την άγρια φύση της και να εξοικειωθώ τόσο, ώστε να βλέπω μία στη θέση ενός μεγαλόσωμου σκυλάκου, που τεντώνεται, καθώς σηκώνεται για μια ακόμη βολτούλα. Να σου κι ένα κοριτσάκι, που ούτε αυτό φοβάται, καθώς ιππεύει μια αγαλματένια αρκούδα για

●●

●●●

Η αμβροσία των ολύμπιων θεών δεν ήταν τίποτα άλλο από μανιτάρι. Ωστόσο ακόμη δεν αξιοποιείται σωστά στην ελληνική γαστρονομία, παρόλο που πρόκειται για μια τροφή πλούσια σε πρωτεϊνική αξία χωρίς τις τοξίνες του κρέατος. Βερλίγκα, Μύστες σε τοπία αλπικά

μια αναμνηστική φωτογραφία. Στην πλατεία έχουμε ένα ραντεβού, για να μεγαλώσει η παρέα που θ’ ακολουθήσει τον Παναγιώτη και την Ελευθερία, τα παιδιά από την ομάδα των Pindos Hawks, στην προκαθορισμένη εκδρομή. Λίγες γουλιές τσίπουρου και μια μικρή συμπαντική βοήθεια ταίριαξαν ανθρώπους από διαφορετικά μέρη της Ελλάδας αλλά και διαφορετικών ηλικιών σε μια επιτυχημένη χημική ένωση. Πριν καλά καλά γνωριστούμε, οι ιδέες έπεφταν βροχή για περισσότερες μελλοντικές αποδράσεις. Οι μύστες των μυκήτων Αφού απολαύσαμε έναν πουπουλένιο ύπνο κι ένα πλούσιο πρωινό στο πολυτελές σε αισθητική και ανέσεις ξενοδοχείο μας «Άρωμα Δρυός», ετοιμαστήκαμε για την πρωινή μας εξόρμηση. Ενθουσιώδεις, μικροί και μεγάλοι οδεύουμε προς τις παρυφές της «ζεστής κοιλάδας» ή πιο γνώριμη ως «Βάλια Κάλντα». Στον «Κάμπο του Δεσπότη», που ο θρύλος τον θέλει καταραμένο από έναν παπά, πριν αυτός παγώσει, καθώς τον διέσχιζε, θα συναντήσουμε τους μύστες των μυκήτων. Συλλέκτες, ιδιαίτεροι και παθιασμένοι γνώστες, ο Βλάχος κ. Σάκης και ο Γάλλος Ζαν Νουέλ, με πλεκτά καλαθάκια υπό μάλης κι ένα μαχαιράκι, που στη μια του μεριά φέρει πινέλο καθαρισμού, σκορπίζονται στο ξέφωτο για το κυνήγι του δικού τους θησαυρού. Σκόρπια είναι και τα μανιτάρια, που σαν ολόλευκα βότσαλα αστράφτουν εδώ κι εκεί, κάτω από έναν πρώιμο καλοκαιρινό ήλιο. Πλησιάζουμε κι εμείς να γνωρίσουμε τις Κανσαρέλες και αυτό το είδος μυκήτων, που ονομάζονται «Πρόβεια» ή «Αγαρινά». Χαρακτηριστικό τους είναι η άφταστη γεύση και η μικρή διάρκεια ζωής τους, γι’ αυτό είναι προτιμότερο, να καταναλώνονται σύντομα από την στιγμή κο-

Ρίγη βαθιάς συναισθηματικής ανάτασης στη θέα των ξεχασμένων κρόκων στο χιόνι, που πεισματικά αρνείται να λιώσει... 30

●

●●

πής τους. Τα ξανακοιτώ και παρόλο που μοιάζουν πέτρες σκληρές, μαλακώνουν στην αφή. Ζωντανές ομπρελίτσες, καμωμένες από γέρικα χέρια μαγισσών, νιώθεις να προστατεύουν στην σκιά τους, κάτω απ’ τις φρουφρουδένιες πτυχώσεις, τα μικροσκοπικά καλοκάγαθα ξωτικά, που συντρόφευαν κάποτε την παιδική μας αθωότητα. Η θύμηση θα πεθάνει μαζί με αυτό, σαν κοπεί στον μίσχο του. Το πόσο κιτρινωπό είναι το χρώμα του μίσχου, μαθαίνω πως αποτελεί το κριτήριο για την ωριμότητα αλλά και την καταλληλόλητα προς βρώση. Στάσεις κάναμε πολλές, καθώς έπρεπε να συλλέξουμε περισσότερα μανιτάρια, για να εξασφαλίσουμε το μεσημεριανό μας. Κάπου εκεί, σε μια μικρή λιμνούλα θα αντικρύσουμε ένα αμφίβιο δρακάκι, μικρό κι ασάλευτο, να σαστίζει από την παραμορφωμένη λόγω νερού, ανθρώπινη παρουσία. Τα καλάθια μας γεμάτα και στην τοποθεσία Βελόνι ένα υπερμεγέθες τηγάνι μαζί με τον σεφ Ευάγγελο Πλεσιώτη μας περιμένει να δημιουργήσουμε. Η αμβροσία των ολύμπιων θεών δεν ήταν τίποτα άλλο από μανιτάρι. Ωστόσο ακόμη δεν αξιοποιείται σωστά στην ελληνική γαστρονομία, παρόλο που πρόκειται για μια τροφή πλούσια σε πρωτεϊνική αξία χωρίς τις τοξίνες του κρέατος. Εμείς δεν το αντιμετωπίσαμε ως συνοδευτικό, αντιθέτως του δώσαμε να καταλάβει. Όλοι είχαν κάτι να κάνουν. Ο πρωταγωνιστής μας πλύθηκε, τεμαχίστηκε κι άρχισε καυτό χορό στο τηγάνι μαζί με λουκάνικα, μακαρόνια, κριθαράκι, πιπεριές και λογής λογής εδέσματα. Τα ζωηρά καρό τραπεζομάντηλα τινάσσονταν ψηλά, σαν φευγαλέες μνήμες παλιών κυριακάτικων οικογενειακών συγκεντρώσεων, καθώς έντυναν απ’ άκρη σ’ άκρη τα μοναστηριακού τύπου μαρμάρινα παγκάκια. Τα πιάτα έδιναν κι έπαιρναν μέσα στα γέλια των παιδιών. Πιο πέρα τα ζωντανά να μηρυκάζουν το νωπό χορτάρι κι εμείς υπό την σκέπη της λευκής εκκλησιάς της Ζωοδόχου Πηγής, μοναδική μάρτυρας στο δικό μας μυστικό γεύμα, να κοινωνούμε άφθονο κρασί, για να ζεστάνει η καρδιά και αμβροσία για την αθανασία τούτης της στιγμής, που σαν ψίθυρος θα περάσει από δρυ σε δρυ, καθώς αυτοί κατηφορίζουν στο πλατύ δάσος. Με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον, το μόνο που ξεχάσαμε πίσω ήταν η κούραση. Μια βόλτα γύρω απ’ την τεχνητή λίμνη του Αώου, μας παρέσυρε σε μια μι-

●●●

● Φάτε μάτια λουκάνικα. ●● Μαγειρική στη φύση. ●●● Ο σεφ μας, κύριος Ευάγγελος Πλεσιώτης.

Βερλίγκα, Μύστες σε τοπία αλπικά

κρή έκπληξη. Ένας πίνακας του Μονέ από τη συλλογή «Τα νούφαρα» φαίνεται πως απέδρασε από ευρωπαϊκό μουσείο και ξαποσταίνει στη λίμνη Ζόρικα. Έξω από πλαίσια, η ιμπρεσιονιστική οπτική βρίσκει υπόσταση σ'αυτό το τοπίο. Τα ψηλά δέντρα με την ψευδαίσθηση της αντανάκλασης κοροϊδεύουν την φυσιολογολία τους, με τον ατελείωτο κορμό τους να βυθίζεται στο εσωτερικό της λίμνης, την ίδια ώρα που ο αδύναμος ήλιος στέλνει ύστατη ακτίνα πάνω σ’ ένα νούφαρο, στο οποίο ξαποσταίνει μια πρασινογάλανη λιβελούλα, ως ύστατη προσπάθεια υπενθύμισης μιας εξορισμένης μαγείας. Οροπέδιο Βερλίγκας Ξημέρωσε Κυριακή στο Μέτσοβο και οι καμπάνες ξεσηκώνουν τους πιστούς για την εκκλησιά κι εμάς για τ’ αυτοκίνητα. Στο χωριό Χαλίκι Ασπροποτάμου ενεργοποιούμε την τετρακίνηση, για ν’ αρχίσει η ανάβαση και η περιπέτεια. Προορισμός μας το απερίγραπτης ομορφιάς οροπέδιο της Βερλίγκας που σχηματίζεται σε υψόμετρο 2050μ. στα κεντρικά του όρους Λάκμου. Το όνομά της μελωδικό, σαν τίτλος ιταλικής μπαλάντας, προέρχεται από το βλάχικο Βρίγγα, που σημαίνει κύκλος. Στον δρόμο μας συναντήσαμε τολμηρούς περιπατητές, που από το Χαλίκι στοχεύουν στην κορφή. Εμείς στον κλιματισμό μας και ξεκούραστα φθάνουμε πολύ κοντά στο οροπέδιο. Λίγα μέτρα ακόμη και αντικρίζουμε στα νότια την κορφή του Μέγα Τράπου δηλαδή «μεγάλου γκρεμού», στου οποίου τα πόδια πρωτοξεχύθηκε σαν τέρας με φιδίσια μορφή ο μυθικός Ασπροπόταμος ή Αχελώος, δημιουργώντας μια δρακολίμνη, τη Φαρμακόλακκα, που θέλει μάγια να τη βαραίνουν, καθώς, όποιο ζώο ξεδιψούσε μέσα της, ψοφούσε. Κάθε φθινόπωρο στερεύει. Στα βόρεια, η κορφή Τσουκαρέλα σε υψόμετρο 2295μ. καμαρώνει ένα απ’ τα πιο εντυπωσιακά αλπικά τοπία. Σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο μέρος, πότε άγριο και απλησίαστο, λευκό και παγωμένο και πότε χρωματιστό και παραμυθένιο, που τίποτα ίδιο δε μένει αλλά επαναλαμβάνεται, όπως ο κύκλος της ζωής, φθάσαμε καλοκαίρι και συναντήσαμε την άνοιξη. Αν και πρωτοαντικρύζω αλπικό τοπίο, μου φαίνεται οικείο. Βυθίζομαι στα φωτεινά καταπράσινα λιβάδια, αλλά και στις πιο βαθιές μου αναμνήσεις, όπως βυθιζόμουν παιδί τα καλοκαίρια στον βελούδινο ίδιο πράσινο καναπέ της γιαγιάς μου. Οι απότομοι βράχοι τριγύρω και η γυναίκα που βουλιάζει στο κατακίτρινο σεντόνι από τις ανθισμένες νεραγκούλες, κρέμονταν πάνω μου σ’ ένα κάδρο στον τοίχο. Ώρες ταξίδευα σ’ αυτήν την ελαιογραφία, γιατί μου έκανε εντύπωση η κίνηση και η απόδοση του ποταμού και να σου μπροστά μου τώρα υδάτινοι μαίανδροι να συγκεντρώνουν ήρεμα το νερό, για να κατηφορίσει αργότερα, φτιάχνοντας τον μεγάλο ποταμό. Ρίγη βαθιάς συναισθηματικής ανάτασης στη θέα των ξεχασμένων κρόκων στο χιόνι, που πεισματικά αρνείται να λιώσει, ολοκληρώνουν την κυανή απόχρωση της ανάμνησης. Δεν υπάρχει πια ο πίνακας αυτός, ούτε ο ιδιοκτή-

●

● Ένας από τους τελευταίους κρόκους

της χρονιάς στη Βερλίγκα. ●● Άγρια ομορφιά στις όχθες της Λίμνης Αώου. ●●● Οι υδάτινοι μαίανδροι της Βερλίγκας. ●●●● Ακολουθώντας τα γεράκια της Πίνδου.

●●

●●●

●●●●

Προορισμός μας το απερίγραπτης ομορφιάς οροπέδιο της Βερλίγκας, που σχηματίζεται σε υψόμετρο 2050μ. στα κεντρικά του όρους Λάκμου. της του, κι όμως νιώθω, πως η φύση ιδωμένη ως τέχνη θέλει να μου αποκαλύψει ένα μυστικό. Αν τίποτα δεν είναι τυχαίο τότε μου το βροντοφωνάζουν αυτοί οι μουσκεμένοι μαίανδροι, που χρυσίζουν με την ανατολή κι ασημώνουν στο φεγγάρι. Εδώ οι μαίανδροι τρέχουν νερό, τρέχουν ζωή, μα κάποτε στερεύουν και μένουν κενοί σαν τάφοι ανοιχτοί. Αυτό το πανάρχαιο σύμβολο της ατελεύτητης ροής του χρόνου υπερτονίζει τη ζωή, τον θάνατο και συνάμα το ξεκίνημα μιας νέας αρχής. Γι’ αυτό η θλίψη περισσεύει, αφού τίποτα δεν χάνεται οριστικά, αρκεί να μπορούμε να το αναγνωρίζουμε σε κάθε νέα του μορφή.

Βερλίγκα, Μύστες σε τοπία αλπικά

Κρανιά Η εκδρομή θα ολοκληρωθεί με γεύμα στην Κρανιά Ασπροποτάμου, εκεί που τα κρέατα έχουν την τιμητική τους αυτήν τη φορά. Πριν φτάσουμε, λίγο πιο έξω απ’ την Κρανιά, θα πραγματοποιήσουμε μια ακόμη στάση στο βυζαντινό εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, που στήνεται μικρό και τακτοποιημένο κάτω από τους 13 πετρόχτιστους τρούλους του. Το εσωτερικό του, σκοτεινό σχεδόν μυστηριακό, να ταιριάζει με τον Μεσαίωνα μα και φτωχό δίχως μια τοιχογραφία, απόρροια των πενιχρών οικονομικών των ιερέων. Μια σκαλίτσα πιο πίσω οδηγεί επάνω, εκεί, 33

που κάποτε λειτουργούσε κάποιο κρυφό σχολειό. Τώρα στέκει σιωπηλό και μόνο, οι υγροί τοίχοι δακρύζουν πού και πού στις λιγοστές θείες λειτουργίες. Η τύχη μ’ έφερε, έστω δυο μέρες, να ζήσω μια μοναδική εμπειρία, που μου πρόσφεραν οι Pindos Hawks. Ως άνθρωπος που δεν έχω συνηθίσει να αντέχω την ανάβαση σε κορφές και τοπία δυσπρόσιτα, μου δόθηκε η ευκαιρία ν’ απολαύσω ξεκούραστα ένα μοναδικό ταξίδι. Αυτή η νέα κι ανερχόμενη εναλλακτική μορφή τουρισμού, που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες, αξίζει στήριξη κι αναγνώριση, καθώς συμβάλλει τα μέγιστα στον επαναπροδιορισμό της ανθρώπινης σχέσης με το φυσικό περιβάλλον και το κυριότερο, στην κοινωνικοποίηση του ατόμου σε μια εποχή, που η αποξένωση μετατρέπεται σε μάστιγα, αντανακλώντας το πιο σκληρό πρόσωπο της εξελικτικής μας πορείας. Εξάλλου, η ομορφιά αξίζει μόνο όταν την μοιράζεται.

●

● Διασκεδάζοντας στη φύση. Οροπέδιο Βερλίγκας. ●● Ο ναός του Τιμίου Σταυρού στην Κρανιά Ασπροποτάμου. ●●● Παγωμένη ομορφιά κατακαλόκαιρα. Οροπέδιο Βερλίγκας.

info's Ευχαριστούμε θερμά τον Παναγιώτη Δαγρέ και τους γλυκύτατους ανθρώπους της Pindos HawksLandscape Exploring, που με την πολυετή εμπειρία τους μας ταξιδεύουν στα πιο όμορφα τοπία της Πίνδου με ασφάλεια και άνεση. Οι επιλογές που μας προσφέρουν είναι πολλές, καθώς διοργανώνουν συχνά διαφορετικά ταξίδια επαφής με τη φύση. Πεζοπορία, οδικές εξορμήσεις, διασκέδαση που κάποτε συνδυάζεται και με τοπικές γιορτές, καλό φαγητό κι ευχάριστη παρέα. Περισσότερες πληροφορίες στα τηλ: 6948949789 - κ. Παναγιώτης Δαγρές, email: pindoshawks@gmail.com, web: www.pindoshawks.gr, FB: www.facebook.com/northpindoshawks.

●●

●●●

Bουτιά

στον βυθό των Κυθήρων «To 2013 πρωτοήρθα στο νησί κι έφυγα πίσω με την εικόνα του Κάστρου συγκλονισμένος. Εδώ, έρχονται άνθρωποι από όλον τον κόσμο, να μείνουν μόνιμα, επειδή ψάχνουν την ηρεμία», μας λέει ο 50χρονος δύτης Γιώργος Λαμπόγλου. Όλο το καλοκαίρι, τα βουνά «χαϊδεύονται» από ξένους– κυρίως – περιπατητές, που έρχονται από τα άκρα της γης, με το μπαστούνι τους, για να αδράξουν στα αναρίθμητα χαρτογαρφημένα μονοπάτια, την άγρια όψη του νησιού, την ερωτεύσιμη.

Mάρω Κουρή Ευάγγελος Τσιγαρίδας, Μάρω Κουρή, Γιώργος Λαμπόγλου

ίλια προτού φθάσω, η ενέργεια των Κυθήρων διαχέεται στο πέλαγος και με καλωσορίζει στα ανοιχτά του. Την αποδέχομαι φωτογραφίζοντας. «Έχει μια απίστευτη δυναμική ο τόπος», συνεχίζει ο Γιώργος. "Με «πιάνει" κάθε φορά που μπαίνω στο λιμάνι. Παίρνω μια βαθιά ανάσα και το αισθάνομαι σπίτι μου. Γι’ αυτό άνοιξα εδώ τη σχολή». Καθώς απομακρυνόμαστε από το λιμάνι, ανεβαίνοντας το βουνό, το «Ιονίς» αφήνει πίσω του φωσφορίζοντα απόνερα στην πορεία του για Αντικύθηρα και Κίσαμο Κρήτης. Άγονη γραμμή. Φεγγοβολάει μέσα στη σκοτεινή θάλασσα και μένω με τον πόθο της φωτογράφισης, σκεπτόμενη, πως κάποιες εικόνες δεν φωτογραφίζονται και παραμένουν ανεκπλήρωτοι πόθοι. Σαν κάποιους έρωτες… «Το λιμάνι είναι νησί. Το Διακόφτι», λέει ο Γιώργος για να «σπάσει» την ηρεμία μέσα 36

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Βουτιά στον βυθό των Κυθήρων

στο τζιπ. Ένα ναυάγιο κάνει την εμφάνισή του. «Ήταν το Nordland, πλοίο εμπορικό. Μέθυσε για τα καλά το πλήρωμα εκείνο το βράδυ – λένε οι φήμες – κι έπεσε πάνω στον ύφαλο. Την επόμενη μέρα δέχτηκαν να βγουν από το σκαρί κι ας τους παρακαλούσαν οι διασώστες όλη τη νύχτα». Γέλια. «Τώρα είναι ατραξιόν με πολύ ζωή τριγύρω, πλήθος ψαριών και περιζήτητο για τους δύτες». Πρόσφατα μάλιστα, μετά από επίμονο αίτημα του Δημάρχου Κυθήρων, κ. Χαρχαλάκη, που ‘χε στο πλάι του και τους επαγγελματίες του τόπου, η ιδιοκτήτρια εταιρία δέχτηκε τελικά, το πλοίο να μην απομακρυνθεί και αντ’ αυτού να δημιουργηθεί εδώ ένα διεθνές καταδυτικό πάρκο. Ο Γιώργος μοιάζει με δελφίνο. Αρχικά, «δόθηκε» στην ιστιοπλοΐα, αφού μέχρι το 2006 επιτρεπόταν να βουτήξεις μόνο ως μέλος οργανωμένου καταδυτικού κέντρου και μόνο σε ελάχιστα μέρη. «Είμαι πολύ ελεύθερος άνθρωπος», εξομολογείται. Το 2007, που «άλλαξε» ο νόμος, ξεκίνησα μαθήματα. Το πρώτο δίπλωμα «βγαίνει» σε 4 μέρες και βουτάς μέχρι τα 18 μέτρα. Μάζεψα βουτιές, που είναι τόσο σημαντικό όσο και το δίπλωμα. Για το δεύτερο δίπλωμα βουτάμε μέχρι τα 30 μέτρα. Στη σχολή μου, προσφέρω τρία πράγματα, όπως τα περισσότερα καταδυτικά κέντρα: Δίνουμε την ευκαιρία σε έναν άπειρο (σαν εμένα) να βιώσει την εμπειρία της βουτιά... Πριν προλάβει καλά καλά να μου την περιγράψει, έχω φορέσει με δειλές κινήσεις τη στολή του δύτη, έχουμε σαλπάρει με το φουσκωτό, αλλά πριν από όλα, έχω μάθει τα βασικά: θεωρητικά και πρακτικές. Μπαίνουμε σε μια σπηλιά με τιρκουάζ νερά μέσα στη βραχονησίδα της Χύτρας. Αισθάνομαι, σαν να εκπληρώνω το κοριτσίστικο όνειρο, που είχα, όταν είδα τη «Γαλάζια Λίμνη» με την Μπρουκ Σιλντς. Στο μπλε κομμάτι του ουρανού, ανάμεσα στα βράχια, πετάνε τα γεράκια της Ελεονόρας (Βασίλισσα της Ισπανίας), που έρχονται από τη Μαδαγασκάρη, για να γεννήσουν. Στο τέλος αυτής της σπηλιάς υπάρχει ένα καταφύγιο για φώκιες. Μα ο δάσκαλος έχει άλλα στο πρόγραμμα… Μου φορά μία ζώνη με βαρίδια, μάσκα και αναπνευστήρα, δεύτερο αναπνευστήρα, μανόμετρο (που δείχνει την πίεση, αλλά έμμεσα δείχνει πόσο αέρα έχει ακόμη η φιάλη μου, που όμως δεν το βλέπω, αφού είμαι χωρίς τα γυαλιά μου) και φυσικά τη φιάλη που έχει μέσα αέρα και «όχι οξυγόνο, όπως γράφουν λανθασμένα οι συνάδελφοί σου», με μαλώνει. Νιώθω την αδρεναλίνη να ανεβαίνει, ψέματα δε λέω, όταν ο δάσκαλος μου ζητά να πέσω στον βυθό σε βουτιά αλά Κουστό. Κι εγώ, που με ήξερα για γοργόνα των βυθών και έκανα μακροβούτια, προσπερνώντας τους φίλους μου, τώρα με όλον αυτόν τον εξοπλισμό πάνω μου, παίρνω ανάσες, ξανά και ξανά αλλά… που να βουτήξω; Κι αν όλα αυτά τα βάρη με πάνε κάτω; η αρνητική σκεπτομορφή με καταλαμβάνει. Μέχρι που ο δάσκαλος ξεστομίζει τη μαγική λέξη «εμπιστεύσου μέ». Βούτηξα με μία τούμπα και χάθηκα στην πιο όμορφη εμπειρία της ζωής μου - μετά τις γέννες των παιδιών μου. Τι μαγεία υπάρχει μες την αγκαλιά του Αιγαίου, Θεέ μου. Στην αρχή, ο δάσκαλος με είχε από κοντά, «σπαστικός», με νοήματα εξέταζε κατά πόσο είχα μάθει τη θεωρία, που μου έκανε πρωτύτερα. Να, όμως που ήμουν καλή και ήξερα πως να αντιδράσω, αν βγει ο αναπνευστήρας, η μάσκα, πως να αποφύγω το βούλωμα των αυτιών, δηλαδή την εξίσωση των αεροφόρων χώρων. Σπουδαίος και αγαπητός δάσκαλος, με το χιούμορ του εμπνέει εμπιστοσύνη. Στα νοήματα του, μου «λέει»: «μπράβο», «μπορείς»! 38

●

●●

● Η Χώρα με το Κάστρο και το Καψάλι από ψηλά. ●● Μοναδικά θαλάσσια πλάσματα,

όπως η Cotylorhiza tuberculata, που παρέχει καταφύγιο σε νεογέννητα ψαράκια. ●●● Το νησάκι της Χύτρας από το Κάστρο. ●●●● H πολύχρωμη μαγεία του βυθού. ●●●●● Το ναυάγιο στο Διακόφτι, μελλοντικό διεθνές καταδυτικό πάρκο.

●●●

●●●●

●●●●●

Βουτιά στον βυθό των Κυθήρων

Αφού εξερευνήσαμε τον βυθό, άρχισα να παίζω με τη βαρύτητα, να αιωρούμαι, να αφήνω τον εαυτό μου ελεύθερο... στην αρχή με αντίσταση κι ολοένα μία ηρεμία με καταλάμβανε. Όταν σκαρφάλωσα στη βάρκα, έμεινα για ώρα με τη μάσκα, αναζητώντας αυτήν τη συντονισμένη με τον ρυθμό της αναπνοής μου γαλήνη, να παραμείνει. Όταν έβγαλα τον αναπνευστήρα, έμεινα στην αφωνία για τον ίδιο λόγο. Μου φάνηκαν ξαφνικά όλα τόσο ασήμαντα! Τι άλλο να γράψω, έπειτα από αυτήν την κατάθεση ψυχής; Θα σας μεταφέρω στις σελίδες του ημερολογίου μου: Απολαμβάνουμε μια βραδινή βουτιά στο θαλασσινό νερό της φωτισμένης πισίνας του ξενοδοχείου «Εl sol», αγναντεύοντας το πέλαγος, τα φεγγαρολουσμένα σπίτια και το ενετικό κάστρο της Χώρας, γαντζωμένα στον γκρεμό. Μπαίνουμε στο κάστρο. Οπλοβολεία και ερείπια του ανθρώπινου είδους που του αρέσει να παίζει με τον θάνατο. Θέα σαγηνευτική. Η συναυλία των τριζονιών διακόπτεται από τη μακρινή φωνή ενός παιδιού από το χωριό: «τι φαΐ έχουμε μπαμπά;». Συνεχίζω να μένω στη νηνεμία του βυθού, ξεκουράζοντας το μυαλό. Στα σοκάκια, φυτρώνουν γεμάτες χάρη οι κάπαρες, ολάνθιστες, ανάμεσα στους τενεκέδες με τα μεσογειακά βότανα, τις μαντζουράνες και τις λεβάντες. Ο Τσιριγώτης Χρήστος Γεωργήλας, ιδιοκτήτης του μικροσκοπικού, ολοζώντανου μπαρ «Εl Mercato», μας καλεί για ποτό. Στο πεζούλι, κοριτσόπουλα και νέοι ρεμβάζουν στον ατόφιο σιρόκο, που λυσσομανάει, ερχόμενος από τη Λιβύη. Μια παρέα μό40

●

λις ολοκλήρωσε βουτιές στο ναυάγιο και μοιραζόμαστε εμπειρίες. «Έρευνες έδειξαν, ότι ο αριθμός των ατυχημάτων που συμβαίνουν στην κατάδυση, είναι ίδιος με αυτόν που συμβαίνει στο τζόκινγκ», λένε. Εκείνο το βράδυ έμαθα και για τον αξέχαστο τόπο που πρωτοβούτηξα. Η ναυτική της ονομασία είναι «Αυγό», αλλά όλοι τη λένε Χύτρα, διότι, όταν αλλάζει ο καιρός από βοριά σε δυτικό, τον πουνέντε, κι ενώ η θάλασσα και ο ουρανός είναι καθαρός, πάνω από τη βραχονησίδα βγαίνει ένα συννεφάκι και φαίνεται σαν να βγαίνει ατμός από τη Χύτρα. Στα απόκρημνα της βράχια σκαρφαλώνουν οι «Ινδιάνοι», όπως τους αποκαλεί ο Γιώργος, οι πιο έμπειροι, ντόπιοι αναρριχητές, σκληροτράχηλοι και μοναχικοί, ανεβαίνουν με σχοινί μέσα σε μια μέρα του Ιουνίου, για να κόψουν το ολόχρυσο άνθος “Σεμπρεβίβα”. Με τα τσουβάλια το κατεβάζουν, για να το μεταπουλήσουν και να κερδίσουν τα προς το ζην. Οι μοναδικοί τρόποι, για να επισκεφτείς την Χύτρα,

●

Η Μάρω Κουρή, στην πρώτη της βουτιά με δάσκαλο τον Γιώργο Λαμπόγλου στον βυθό της Χύτρας.

●

Αφού εξερευνήσαμε το βυθό, άρχισα να παίζω με τη βαρύτητα, να αιωρούμαι, να αφήνω τον εαυτό μου ελεύθερο... στην αρχή με αντίσταση κι ολοένα μία ηρεμία με καταλάμβανε.

●

Βουτιά στον βυθό των Κυθήρων

●

Ο Γιώργος Λαμπόγλου και η ομάδα του Κύθηρα Dive Center στο Καψάλι. ●●

Pelagia Noctiluca, η γνωστή μας Τσούχτρα.

είναι με δικό σου σκάφος ή με τον Καπετάν Σπύρο και το σκάφος του «Αλέξανδρος» ή φυσικά για κατάδυση με τον Γιώργο, που είναι η καλύτερη πρόταση. Το επόμενο πρωί μας βρίσκει στα παραλιακά καφενεδάκια του Καψαλίου με ραβανί σοροπιαστό, καρυδόπιτα και ελληνικό καφέ πλάι στο κύμα. Ελλάδα! Οι πεταλούδες της παραλίας φλερτάρουν ανεξέλεγκτα. Είναι η μέρα των... ελαιοχρωματιστών. Σήμερα όλοι βάφουν, ετοιμάζοντας το χωριό για τους επισκέπτες. Στο τέλος της παραλίας, ελκυστική μοιάζει η ταμπέλα: «Θράψαλα γεμιστά, μακαρονάδα του ψαρά, κακαβιά, κρεμμυδοντολμάδες Κυθήρων…». Βόλτα μέχρι τον φάρο και βουτιά στον κατακάθαρο βυθό. Μοναχικότητα. Νοητή ανάβαση στην πλαγιά του λόφου πάνω από τη λωρίδα των σπιτιών, την καταπράσινη από φοίνικες, πεύκα και μουριές. Αφήνομαι να αποφασίσει το σύμπαν για το τι θα κάνω μετά. Αυτό άλλωστε θα πει «διακοπές»! Μετά από χρόνια δοκιμάζω ξανά το οτοστόπ, για να κατέβω από τη Χώρα στο Καψάλι. Το πας και με τα πόδια. Άλλωστε σε κάθε στροφή μπορείς να ξαποστάσεις σε κιόσκια με παγκάκια (παλιές δωρεές Τσιριγωτών που μετανάστευσαν στην Αυστραλία). Ένα ζευγάρι που πήγαινε στον ίδιο προορισμό, στο καφέ-εστιατόριο «Χρυσόψαρο» στο Καψάλι, θα με πάρει μαζί του. Πλησιάζοντας, μοσχοβολάνε οι μυρωδιές από τα μαγειρία! Κρεμμυδοκεφτέδες Κυθήρων, τεριάκι γιαπωνέζικο, λιβανέζικο φαλάφελ και μεξικάνικο τσίλι μπέργκερ, δίπλα στις ξαπλώστρες, με θέα τη θάλασσα, και το φεγγάρι πάνω μας να παίζει κρυφτό στο κάστρο. Ο ιδιοκτήτης Δημήτρης Μπαλτζής έφυγε από τη Βέροια πριν δέκα χρόνια. «Το νησί με φωνάζει, είπα, όταν είδα μια αγγελία για εργασία εδώ». Έμεινα για εφτά συνεχόμενα χρόνια, έβγαλα το λύκειο – στα 35 μου – που το είχα παρατήσει. Ύστερα, δοκιμάστηκα τους χειμώνες 42

●

●●

στις κουζίνες της Ευρώπης και ένα καλοκαίρι πήρα αυτό το ταβερνείο από μία φίλη, και το έκανα mainstream μαγειρείο. Με σερβίρει ένα θεσπέσιο πιάτο με «σκιουφιχτά» ή χειροποίητα σπαγγέτι με φέτα, μπρόκολο, ρίγανη, μανιτάρι, φρέσκο πιπέρι και ροζέ κρασί. Μεγάλη ποικιλία της flexitarian κουζίνας – για τους ημι-φυτοφάγους. Ένα μικρό φουσκωτό με τρία άτομα φεύγει στα ανοιχτά. Ζηλεύω... Επιστρέφοντας στο λιμάνι σταματάμε στον Μυλοπόταμο, να συναντήσω μια παλιά φίλη. Η Ιταλοβρεταννίδα βοτανολόγος Σάρα Σκόπσι μένει στο νησί κοντά 20 χρόνια με τον σύζυγο της Κύρο Τζάνε, δάσκαλο άι-κίντο και γιόγκα και τα δυο τους παιδιά. Στο εργαστήριο της, «Ηλίανθος», φτιάχνει καλλυντικά από βότανα με γνώσεις και αγάπη. Ιάματα, σαν τους καταρράκτες του τόπου και τις λιχουδιές στην ταβέρνα κάτω από τον πλάτανο, δίπλα στα τρεχούμενα νερά. Θα ήταν καλό να εξισωνόμαστε με το τι θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας και στην καθημερινότητα μας. Είναι το μάθημα μου, καθώς επανέρχομαι από τη μέθη του βυθού. Αυτού του μεγάλου σχολείου.

info's Για τη µοναδική εµπειρία κατάδυσης µε τον Γιώργο Λαµπόγλου και την οµάδα του Kythera Dive Center στο Καψάλι, τηλ.: 27360 37400, www.kytheradive.gr. Για περιήγηση στα µονοπάτια του νησιού απευθυνθείτε στους ανθρώπους του Kythera Hiking, www.kytherahiking. com. Το ταξιδιωτικό γραφείο Kithira Travel στη Χώρα παρέχει πλήθος υπηρεσιών, καλύπτοντας τις ανάγκες κάθε ταξιδιώτη, τηλ. 27360 31390, www.kithiratravel.gr.

∆ιαµονή Το El sol στο Καψάλι προσφέρει εξαιρετικής αισθητικής στούντιο µε πανοραµική θέα της θάλασσας και του Κάστρου, τηλ.: 27360 31629, www.elsolhotel.gr. Το Απλυνόρι στα Μητάτα είναι ένα υπέροχο αρχοντικό µε διακόσµηση άλλης εποχής και καταπληκτική θέα, τηλ. 27360 33010. www.aplynori.gr. Το Avlemonas Bay Sea Houses, στον οµώνυµο κόλπο, προσφέρει διαµερίσµατα µε θέα τη θάλασσα, τηλ. 27360 34015. Στην άκρη του Αβλέμωνα, τα διαµερίσµατα «Η Μαργιαννή» υπόσχονται αξέχαστη διαµονή, τηλ. 27360 33316, www.maryianni.gr. Στην Αγία Πελαγία, τα Filoxenia Apartments προσφέρουν πολυτέλεια και χαλάρωση, 150 µ. από την παραλία, τηλ. 27360 33100, www.filoxenia-apartments.gr, και το νεόδµητο Ίριδα άπλετη θέα στη θάλασσα, τηλ. 27360 34273, www.kythera-irida.gr. Φαγητό Το Χρυσόψαρο στο Καψάλι µας καλεί για καφέ και φαγητό από το πρωί ως το βράδυ με «ταξιδιάρικο» µενού και ντελικάτες γεύσεις, τηλ.: 27360 31032. Στη Χώρα, το καφενείο Βεγγέρα προσφέρει καφέ, πρωινό, γλυκά και ντόπιους µεζέδες κάτω από τις µουριές, τηλ. 27360 31446. Τσιριγώτικη κουζίνα µε φρέσκο ψάρι στην Σκάνδεια στην Παλαιόπολη, τηλ. 27360 33700. Ο Σωτήρης στον Αβλέµονα ειδικεύεται στο φρέσκο ψάρι και τα θαλασσινά µε σπεσιαλιτέ την αστακοµακαρονάδα και την κακαβιά, τηλ. 27360 33722. Σπιτικό φαγητό και καφές όλη µέρα, στο Μπότζιο, τηλ. 6932 303299. Στην αµµουδιά της Αγίας Πελαγίας θα απολαύσετε µπάνιο και φαγητό την ταβέρνα Ο Παρασκευάς, τηλ. 6942409119. Για πίτσα, µακαρονάδες (και όχι µόνο) κάντε µια στάση στον Τοξότη στο Λιβάδι, τηλ. 27360 31781, και στο Pizza-Pasta-Cafe στο Βίτσιο, τηλ. 27360 31037. Στον Ποταμό γευστικά πιάτα θα απολαύσετε στον Πανάρετο, τηλ. 27360 34290 και παραδοσιακά µεζεδάκια στη Σελάνα, στην πλατεία, τηλ. 27360 33997. Καφέ και μεζέδες στον Πλάτανο στην πλατεία του Μυλοπόταµου, κάτω απ' το πλατάνι, τηλ.: 27360 33397. Παραδοσιακά προϊόντα & Αγορές Αξίζει να δοκιµάσετε το µέλι από τους ντόπιους παραγωγούς του Αγροτικού Μελισσοκοµικού Συνεταιρισµού Κυθήρων, τηλ.: 27360 34370. Παραδοσιακά προϊόντα Κυθήρων θα βρείτε στη Μαριάνθη στον Ποταµό, τηλ. 27360 33505. Μην ξεχάσετε να πάρετε µαζί σας τα ξακουστά παξιµάδια λαδιού του αρτοποιείου Κορωναίου στον Καραβά, τηλ.: 27360 33092. Κοσµήµατα και αναµνηστικά δώρα από τη Χρυσηίδα στον Ποταµό. Για άνθη & φυτά, στον γεωπόνο Α. Σάµιο στον Ποταµό, τηλ. 27360 33370.

Βουτιά στον βυθό των Κυθήρων

Ευχαριστούμε για την πρόσκληση και τη φιλοξενία τον Δήμο Κυθήρων και τον υπεύθυνο τουρισμού κ. Παναγιώτη Γιαννιώτη.

Αν θέλεις ψάρι εκλεκτό Κρασάκι ένα ποτήρι Πήγαινε στον Αβλέµονα Και ζητά τον Σωτήρη. Απο το 1980 Οι γεύσεις της θάλασσας στο πιάτο σας. Αυλαίµονας, Κύθηρα, τηλ.: 27360 33722, 27360 34374

Φαράγγι Βουραϊκού

Εκεί που ο άνθρωπος νίκησε τη φύση

Νίκος Γαλάνης

Μπορεί μια περιοχή στην Ελλάδα να συνδυάζει αρχαιότητες, ιστορία και πράξεις μυθικών ηρώων, οράματα πολιτικών φυσιογνωμιών, σπάνια χλωρίδα και πανίδα, δημιουργίες της παντοδύναμης φύσης και θαύματα της σύγχρονης μηχανικής; Ναι μπορεί, αν μιλάμε για το φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού!

ράδυ Κυριακής. Στην Αθήνα η υγρασία και η ζέστη αρχίζουν τις πρώτες παρουσίες τους, δείγμα για το καλοκαίρι που έρχεται. Κάνω εικόνα εμένα πάνω στη σανίδα του σερφ σε κάποιο αιγαιοπελαγίτικο νησί, να δροσίζομαι, παλεύοντας να δαμάσω τα κύματα. Τώρα βέβαια, το μόνο σερφάρισμα που κάνω είναι στις σελίδες των ειδησεογραφικών sites. Ανάμεσα στους τίτλους ειδήσεων, την προσοχή μου τραβά ένα αιώνιο απωθημένο. «Όπως κάθε δεύτερη Κυριακή του Μάη, έτσι και φέτος, 3.500 πεζοπόροι ολοκλήρωσαν την κατάβαση του Βουραϊκού σε μια διαδρομή απαράμιλλης φυσικής ομορφ…». Κλείνω το λάπτοπ, κατεβάζω από την ντουλάπα παπούτσια πεζοπορίας και μετράω με ανυπομονησία τα δευτερόλεπτα μέχρι να έρθει το επόμενο Σαββατοκύριακο. Βάζω μπρος τη μηχανή και έξω, ίσα που έχει ξεκινήσει να χαράζει. Περίπου σε μιάμιση ώρα βλέπω τη γαλανόλευκη πινακίδα, που με ειδοποιεί πως έφτασα Διακοφτό, πατρίδα του μεγάλου ηθοποιού Διονύση Παπαγιαννόπουλου. Στρίβω αριστερά, παίρνω τον δρόμο για τα Καλάβρυτα κι από το επίπεδο της θάλασσας ανεβαίνω, όλο κι ανεβαίνω πιο ψηλά. Σε λιγότερο από μισή ώρα ορθώνεται μπροστά μου, μεγαλοπρεπές, το Μέγα Σπήλαιο, από τα πλέον γνωστά και ιστορικά μοναστήρια της χώρας. Σταματώ να ανάψω ένα κερί και να τεντώσω το κορμί μου, για την πεζοπορία που θα ακολουθήσει. Η θέα σου κόβει την ανάσα. Σε υψόμετρο 924 μέτρων, στην πλάτη μου η οκταόροφη ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Φαράγγι Βουραϊκού

●

●●

μονή κρέμεται από ένα άνοιγμα στον βράχο και μπροστά μου απλώνεται το φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού. Το μοναστήρι καταστράφηκε πέντε φορές κι όμως στέκεται ακόμα αγέρωχο εκεί! Την πρώτη φορά το 840 από τους εικονομάχους, το 1460 και το 1640 από τους Οθωμανούς, το 1934 από πυρκαγιά και το 1943 από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής. Επόμενή μου στάση, το γραφικό χωριουδάκι της Ζαχλωρούς, ακριβώς από κάτω. Πριν αναχωρήσω, ένας μοναχός με πληροφορεί πως μια βοσκοπούλα από το χωριό αυτό, η Ευφροσύνη, βρήκε μια εικόνα της Παναγίας, φτιαγμένη από τον ίδιο τον ευαγγελιστή Λουκά, χωμένη μέσα σε μια σπηλιά, πλάι σε μια πηγή και έτσι χτίστηκε σε εκείνο το σημείο το μοναστήρι. Μετά από λίγα λεπτά φτάνω στον σιδηροδρομικό σταθμό της Ζαχλωρούς. Εκεί μαθαίνω για μιαν άλλη «βοσκοπούλα», την Αλίκη Βουγιουκλάκη, που υποδύθηκε την Αστέρω στην ομώνυμη ταινία του 1959 και γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στο φαράγγι. Πολύχρωμα ταβερνά-

Για να διανύσεις ολόκληρο το φαράγγι, πρέπει να περπατήσεις 23 χιλιόμετρα με αφετηρία τα μαρτυρικά Καλάβρυτα και τέρμα το Διακοφτό.

●●●

κια και γραφικά καφενεία προετοιμάζονται για να υποδεχτούν τους διψασμένους και πεινασμένους πελάτες της ημέρας. Για μένα, εδώ ξεκινά η πεζοπορική διαδρομή μου. Πλάι στις γραμμές του τρένου και ενίοτε πάνω σε αυτές, βρίσκομαι περίπου στη μέση του επίσημου Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Για να το διανύσεις ολόκληρο, πρέπει να περπατήσεις 23 χιλιόμετρα με αφετηρία τα μαρτυρικά Καλάβρυτα και τέρμα το Διακοφτό. Το εντυπωσιακότερο κομμάτι της διαδρομής, όμως, είναι από τη Ζαχλωρού και κάτω, οπότε πήρα την – εύκολη – απόφαση να περιηγηθώ μόνο σε αυτό. Το τρένο, ο Οδοντωτός, όπως είναι γνωστός, σφυρίζει για τελευταία φορά και ανηφορίζει για τον τελικό του προορισμό, τα Καλάβρυτα, ενώ εγώ κινούμαι προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το όνομά του το πήρε από τον οδοντωτό άξονα, που τοποθετήθηκε ανάμεσα στις σιδηροτροχιές. Η μεγάλη κλίση της γραμμής δεν επιτρέπει την κυκλοφορία ενός συμβατικού συρμού και έτσι με τη λειτουργία αυτού του μηχανισμού το τρένο μπορεί να ανέβει από το επίπεδο της θάλασσας στον σταθμό των Καλαβρύτων σε υψόμετρο 750 μέτρα. Το πλάτος των γραμμών είναι το μικρότερο σε όλη την Ευρώπη, μόλις 75 εκατοστά. Ξεκινώντας, παρέα μου είναι ο ήχος του Βουραϊκού ποταμού. Όχι κελαρυστός και γλυκανάλατος, μα τραχύς και ορμητικός. Διαβρώνει, παρασέρνει, αποσαθρώνει. Οι αρχαίοι τον αποκαλούσαν Ερασίνο, μα στις μέρες μας ονομάστηκε Βουραϊκός, από την κόρη του Ίωνα και της Ελίκης, τη Βούρα, έρωτα του μυθικού ήρωα Ηρακλή. Άλλωστε, αυτός ήταν υπεύθυνος κατά τη μυθολογία για τον σχηματισμό του φαραγγιού. Έκοψε με τα τεράστια και δυνατά του χέρια το βουνό στα δύο, για να μπορέσει να φτάσει στη θάλασσα και την πολυαγαπημένη του πριγκίπισσα. Το ποτάμι ξεκινά δειλά δειλά από το χωριό Πριόλιθος στις πλαγιές του Ερύμανθου και του Χελμού, περνά τα Καλάβρυτα και χύνεται μέσα από ένα εντυπωσιακό ταξίδι 40 χιλιομέτρων στον Κορινθιακό κόλπο. Οι πέτρες και τα χαλίκια γύρω από τις γραμμές του τρένου καρφώνουν τα

● Ο χρόνος αφήνει το αποτύπωμά του. ●● Οδοντωτός εν δράσει. ●●● Περπατώντας παράλληλα στις γραμμές.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Φαράγγι Βουραϊκού

●

Οι αρχαίοι τον αποκαλούσαν Ερασίνο, μα στις μέρες μας ονομάστηκε Βουραϊκός από την κόρη του Ίωνα και της Ελίκης, τη Βούρα, έρωτα του μυθικού ήρωα Ηρακλή.

● Παίρνοντας προσωπικά ρίσκα. ●● Καταρράκτες του ορμητικού ποταμού. ●●● Στην έξοδο της μεγαλύτερης σήραγγας. ●●●● Ώρα ξεκούρασης για

παπούτσια και πέλματα. 50

παπούτσια και κουράζουν τα πέλματά μου σε κάθε μου βήμα. Λύση βρίσκω πατώντας πάνω στις ξύλινες τάβλες, που συγκρατούν τις ράγες ενωμένες. Είναι σε τέτοια απόσταση μεταξύ τους, όση και ο βηματισμός μου. Προχωρώντας, οι εικόνες γύρω μου γίνονται όλο και πιο εντυπωσιακές. Δεκάδες μέτρα από πάνω μου ορθώνεται ένα κροκαλοπαγές τείχος από πετρώματα, ιζήματα και αποθέσεις εκατομμυρίων χρόνων του ποταμού. Η σύσταση των πετρωμάτων του φαραγγιού με τη βοήθεια του νερού έχουν διαμορφώσει καταρράχτες, σπήλαια με σταλακτίτεςσταλαγμίτες, φυσικά τούνελ. Στα κάθετα τοιχώματα του φαραγγιού διασώζονται σπάνιες φυτοκοινωνίες μοναδικών ειδών, χαρακτηριστικές των βραχωδών βιοτόπων της ανατολικής Μεσογείου, όπως η καμπανούλα των βράχων, φτέρες και αρωματικά βότανα. Διασχίζοντας το μονοπάτι με προσοχή, φτάνω ίσως στο εντυπωσιακότερο σημείο της διαδρομής. Είναι η θέση «Πόρτες». Δυο γιγάντιες μεταλλικές πόρτες που άνοιγαν παλιά, ώστε να περάσει το τρένο και ύστερα έκλειναν, για να απαγορεύουν τη διέλευση των ντόπιων κατοίκων. Οι πόρτες φυλάνε την είσοδο της μεγαλύτερης σήραγγας της διαδρομής. Ανάβω τον φακό, που κουβαλώ μαζί μου, και εισβάλλω στο σκοτεινό τούνελ. Το φως του φακού με βοηθά να προχωρήσω αλλά και προειδοποιεί τον οδηγό του τρένου, αν συναντηθούμε. Μη φοβάστε, ο Οδοντωτός πηγαίνει στα επικίνδυνα σημεία με ταχύτητα 5-6 χλμ την ώρα και οι οδηγοί κορνάρουν συνεχώς. Γνωρίζουν, ότι δεκάδες περιπατητές επιλέγουν το συγκεκριμένο μονοπάτι και είναι προσεκτικοί, εξάλλου δεν έχει σημειωθεί ποτέ κάποιο ατύχημα στην υπεραιωνόβια ζωή του. Μετά τη σήραγγα ακολουθούν οι φοβερές εναέριες γέφυρες. Ταμπελες προειδοποιούν για προσεκτική διέλευση των πεζών. Πιάνομαι από τα σκουριασμένα κάγκελα στην άκρη και περπατώ με ελαφριά βήματα πάνω σε σιδερένιες αυτοσχέδιες σανίδες. Ταυτόχρονα, μέσα μου μια εσωτερική φωνή εύχεται, να μην συναντηθώ τη συγκεκριμένη στιγμή με το τρενάκι! Από κάτω μου, το απόλυτο κενό. Στα 30-40 μέτρα βάθος, ο Βουραϊκός με τη βουή του, μου δίνει κουράγιο να συνεχίσω. Με το που πατάω ξανά χώμα και χαλίκι, συναντώ μια παρέα Γάλλων και Ιταλών πεζοπόρων. Για να συνεννοηθούμε, πρέπει να φωνάζουμε, τέτοια είναι η ένταση του ήχου του ορμητικού ποταμού. Έχουν εντυπωσιαστεί με το πώς ο άνθρωπος κατάφερε και κατασκεύασε σιδηροδρομική γραμμή

●●

●●●

●●●●

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Φαράγγι Βουραϊκού

μέσα σε ένα δύσβατο φαράγγι. Καθώς τους αποχαιρετώ, σκέφτομαι τους συμπατριώτες τους, που πριν 130 χρόνια βοηθούσαν στο ίδιο ακριβώς σημείο που μιλάμε, χρησιμοποιώντας την εμπειρία τους από παρόμοια έργα στις Άλπεις. Κατηφορίζοντας, τα κάθετα τοιχώματα του φαραγγιού σαν τεράστιες οθόνες προβάλλουν τη γεωλογική εξέλιξή του. Περνώντας μέσα από αλλεπάλληλες λαξεμένες στον βράχο στοές, με μικρά ανοίγματα, μέσα απ’ τα οποία μπορεί να δει κανείς στα πεταχτά απέναντι, σπηλιές με απίστευτους σταλαγμίτες, ασυγκράτητοι τρομακτικοί καταρράκτες, εγκαταλελειμμένα πετρόχτιστα σπιτάκια με τηλέγραφο, που σε γυρίζουν πίσω στο χρόνο, βράχια που τα γλύφει το γάργαρο νερό. Τρικλιά, Νιάματα, Μικροχελιδού είναι μερικοί παλιοί οικισμοί, που τώρα πια χρησιμεύουν ως σταθμοί του τρένου. Το έδαφος αρχίζει και γίνεται ομαλό, τα βράχια δίνουν τη θέση τους σε ελαιώνες και λεμονιές. Τώρα πια ξέρω, ότι πλησιάζει το τέλος. Πράγματι, φτάνω στην πόλη του Διακοφτού. Εκεί, ο σιδηροδρομικός σταθμός φιλοξενεί την πρώτη αμαξοστοιχία, τον «Μουτζούρη», όπως τον έλεγαν, εξαιτίας του μαύρου καπνού που έβγαζε από τα σωθικά της ατμομηχανής του. Ανεβαίνω στο σύγχρονο ηλεκτροκίνητο βαγόνι. Νιώθω σαν τον βασιλιά Γεώργιο, τον πρώτο επιβάτη του Οδοντωτού στα εγκαίνια της γραμμής τον Μάρτη του 1896. Ξεκούραστα θα με γυρίσει πίσω στη Ζαχλωρού. Ευλογώ τον Χαρίλαο Τρικούπη, τον μεγάλο Έλληνα πρωθυπουργό, που οραματίστηκε τη σιδηροδρομική σύνδεση των απομονωμένων Καλαβρύτων με το Διακοφτό και τη θάλασσα. Μετά από 7 χρόνια επίπονων εργασιών λόγω του δύσβατου μέρους και των πενιχρών μέσων της εποχής, το όνειρό του πραγματοποιήθηκε. Καθώς το τρένο ανηφορίζει και βγάζει τα δόντια του, παρατηρώ το ποτάμι. Ήρεμο και γλυκό, καθαρό και γάργαρο, είναι γαλήνια συντροφιά. Αγριεμένο και βίαιο, θορυβώδες και τρομακτικό, προκαλεί το φόβο και το δέος. Νομίζεις πως θα τα σαρώσει όλα και θα τα παρασύρει μέχρι τη θάλασσα. Το βέβαιο είναι πως παρέσυρε εμένα στη γοητεία του και ανυπομονώ πότε θα ξαναγυρίσω…

● Πεζοπόροι στις «Πόρτες». ●● Το τέρμα της σιδηροδρομικής γραμμής.

●

●●

Το Ναυπηγείο μας ιδρύθηκε το 1965 από τον Δημήτρη Μπασιμακόπουλο. Βρίσκεται στην Πελοπόννησο στην Κοιλάδα της Ερμιονίδας, σε κοντινή απόσταση από πολλούς διάσημους τουριστικούς προορισμούς όπως ο Αργοσαρωνικός, οι Κυκλάδες και η Κρήτη. Στις σύγχρονες εγκαταστάσεις μας μπορούν να φιλοξενηθούν 350 σκάφη ενώ διαθέτουμε travel lift ανέλκυσης χωρητικότητας 110 τόνων και 3 αυτοκινούμενα τρέιλερ μεταφοράς 160, 60 και 40 τόνων αντίστοιχα.

Ι ΜΠΑΣΙΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΣΙΑ ΟΕ ΝΑΥΠΗΓΕΙΟ -ΠΑΡΚΙΝΓΚ ΣΚΑΦΩΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ www.bsg.com.gr • • • • •

TRAVEL LIFT DRY DOCKING SERVICES BOAT MAINTENANCE BOAT BUILDING MODERΝ FACILITIES

Λαυρεωτική

Στη γη του αργυρούχου μολύβδου Ιωάννα Γάλλου

Γιώργος Καφαντάρης, ΚΕΔΡΟΣ Travel

ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Στη γη του αργυρούχου μολύβδου

Λαυρεωτική. Η γη όπου γεννήθηκε η τέχνη της μεταλλουργίας, όπου ο υπόγειος πλούτος γέννησε ιστορίες και σπουδαία επιτεύγματα, όπου χτυπούσε υπόκωφα η καρδιά της αθηναϊκής δημοκρατίας, όπου διανοίχθηκε στοά πριν 5200 χρόνια και όπου στέκει ακόμη το αρχαιότερο θέατρο του κόσμου. Σε αυτήν τη γη περπατάμε, αγγίζοντας για λίγο την ομορφιά και τη συλλογική της μνήμη ένα πρωινό, ζεστό, εκεί που η φύση περιμένει καρτερικά την καλοκαιρινή ανεμελιά. ●

●

Γεώτοπος στη θέση «Αυλάκι».

αυρεωτική. Πετρόφυτη γη, ποτισμένη με ιδρώτα, αίμα και παράπονο, καθώς δούλεψαν μέσα σε αυτή χιλιάδες άνθρωποι σε δύσκολες έως και απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, είτε από επιλογή, είτε από ανάγκη, είτε από σκλαβιά. «Αν καμιά φορά τύχει και βρεθείς στην πολιτεία των μεταλλείων, κοίταξε που σου λέω, τους ίδιους τους ανθρώπους, κοίταξε τα παιδιά. Και τότε ίσως πεις και εσύ από μέσα σου, πως έχω δίκιο, αν παραπονιέμαι. Κι αν σε ζηλεύω εσένα, που σε πιστεύω τυχερό στη ζωή. Βάλε όμως τα μάτια της καρδιάς σου και κοίταξε» γράφει στο μυθιστόρημά «Οι ξεριζωμένοι.» (Αθήνα, 1930), ο Β. Δασκαλάκης, εργαζόμενος στα μεταλλεία της Λαυρεωτικής. Με οδηγό τον γεωλόγο, κ. Μιχάλη Φίτρο, γέννημα θρέμμα του Λαυρίου, ακολουθούμε μια διαδρομή, πότε στον ήλιο, πλάι σε αλμυρόβρεχτα βράχια, πότε στις σκιές, σε κρυμμένα δασοσκεπή μονοπάτια, πότε πάλι σε χαλάσματα της βιομηχανικής πόλης, στις στοές, στα φρέατα, στα πλυντήρια, στις δεξαμενές. Πόση πληροφορία μπορεί να επεξεργαστεί ένας περιηγητής; Πόση ομορφιά μπορεί να αντέξει; Μπορεί να μετρηθεί η ομορφιά;

●●

Η γέννηση των κοιτασμάτων

Είσοδος σήραγγας του πρώτου βιομηχανικού σιδηρόδρομου της χώρας. Θέση Άγιος Κωνσταντίνος.

Στη θέση Αυλάκι ανακαλύπτουμε έναν μοναδικού κάλλους και σπουδαίας επιστημονικής αξίας γεώτοπο, καθώς εδώ οι δύο τεκτονικές ενότη-

●●

τες των πετρωμάτων του Λαυρίου και το γιγαντιαίο ρήγμα αποκόλλησης των >120km, που χωρίζει τα πετρώματα, έπαιξαν κομβικό ρόλο στην κοιτασματογένεση της λαυρεωτικής γης. Δώθε η θάλασσα αγκαλιάζει τον κοκκινόμαυρο βράχο και δημιουργεί ένα τοπίο με αντιθέσεις, άγριο και γλυκό, απόμακρο και προσιτό, φανερό και αθέατο. Είναι τόσο σημαντικός ο τόπος που πατάμε, μας λέει ο Μιχάλης, δείχνοντας μας το αποτύπωμα του ρήγματος, που θα έπρεπε να χαρακτηριστεί μνημείο της παγκόσμιας φυσικής κληρονομιάς. Συνεχίζοντας την εξερεύνησή μας, επισκεπτόμαστε το δεύτερο μεγαλύτερο μεταλλευτικό κέντρο της περιοχής στην Πλάκα, όπου τα μεταλλεία των θειούχων ορυκτών, σαν κρυμμένες φωλιές ανάμεσα σε θάμνους και πεύκα, γειτνιάζουν με τον οικισμό των εργατών και τις πρωτοπόρες μεταλλευτικές εγκαταστάσεις. Ο Μιχάλης μας δείχνει έναν άλλον λόφο, με αξιοσημείωτη παρουσία στο διάβα των αιώνων, τον γρανοδιορίτη της Πλάκας, την κύρια πηγή δηλαδή δημιουργίας της πολυποίκιλης κοιτασματογένεσης της Λαυρεωτικής. Δεν είναι λίγο να συνειδητοποιείς (και να βλέπεις) την αιτία κατάταξης της Λαυρεωτικής μεταξύ των πρώτων περιοχών στον πλανήτη σε αριθμό καταγεγραμμένων ορυκτών, καθώς μαθαίνεις, ότι από τα 5.468 ορυκτά που αναγνωρίζονται επισήμως σε παγκόσμιο επίπεδο από τη Διεθνή Ορυκτολογική Ένωση (IMA), τα 800 περίπου (ή το 14,6%) προέρχονται από τη γη του Λαυρίου.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Στη γη του αργυρούχου μολύβδου

Η μεταλλευτική ιστορία του Λαυρίου αρχίζει στο Θορικό, το οποίο αποτελεί μια από τις παλαιότερες βιομηχανικές περιοχές στον κόσμο. 59

●

Θορικό. Εκεί που ξεκίνησε η μεταλλευτική ιστορία

●

Αρχαιολογικός χώρος Θορικού. ●●

Κατάλοιπα του κτιρίου «Παρόν», που λειτουργούσε ως θυρωρείο στην κύρια στοά καθόδου. Θέση Άγιος Κωνσταντίνος. 60

Λίγο πριν μπούμε στην πόλη του Λαυρίου, ένας λόφος, σαν πυραμίδα, μας καλωσορίζει, φωνάζοντας από μακριά τη μακραίωνη ιστορία της περιοχής, όπου έζησαν, δούλεψαν, ψυχαγωγήθηκαν και «αναπαύτηκαν» άνθρωποι πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια. Δεν μπορεί να μην αιχμαλωτίσει το βλέμμα σου η κεραμιδί απόχρωση της πέτρας, που σε συνδυασμό με το μάρμαρο, τόσο στον λόφο όσο και στον αρχαίο οικισμό, φτιάχνουν μιαν απόκοσμη ατμόσφαιρα. Μια θαλασσινή αύρα χαϊδεύει τη δυνατή σιωπή του τόπου, απαλύνοντας τη σημερινή ερημιά, εκεί, που σε παλαιότερες εποχές μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες ανθρώπων δημιούργησαν την πρώτη τεχνολογική επανάσταση των Ελλήνων. Η μεταλλευτική ιστορία του Λαυρίου αρχίζει στο Θορικό, που αποτελεί μια από τις παλαιότερες βιομηχανικές περιοχές στον κόσμο. Η αρχαία πόλη εκτείνεται στα ριζά του λόφου Βελατούρι, προς την πεδιάδα και ανατολικά προς τη θάλασσα. Στον λόφο σώζονται ερείπια μυκηναϊκής ακρόπολης, θολωτοί τάφοι, οικισμός γεωμετρικής εποχής, ο ναός της Δήμητρας και της Κόρης, ο Ναός του Διονύσου, το Θέατρο και νότια της ορχήστρας αυτού, το νεκροταφείο. Το θέατρο του Θορικού, με το ιδιόμορφο ελλειψοειδές σχήμα, που στέκει περήφανο στη φυσική αμφιθεατρική πλαγιά στη νότια πλευρά του λόφου, κατασκευάστηκε πιθανώς στα τέλη του 6ου αι. π.Χ., ενώ επεκτάσεις στην ορχήστρα και τα διαζώματα πραγματοποιήθηκαν αργότερα (5ος και 4ος αι. π.Χ. αντιστοίχως). Φαίνεται, ότι η αύξηση της έντασης της μεταλλευτικής δραστηριότητας της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα παρεμβάσεις στο θέατρο, ώστε να ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες της κοινωνίας. Πράγματι, σπίτια, εργαστήρια και στοές γύρω από το θέατρο δείχνουν την πυκνότητα της κατοίκησης και την ποικιλία των δραστηριοτήτων των αρχαίων κατοίκων του Θορικού. Περπατάμε και φανταζόμαστε, άνδρες-δούλους να μεταφέρουν μεταλλεύματα, άνδρες-επιχειρηματίες να δίδουν οδηγίες ή να επιβλέπουν τις εργασίες, παιδιά και γυναίκες στις οικίες ή στο ιερό να προσφέρουν αναθήματα στο Διόνυσο, όπως και θεατές να παρακολουθούν αρχαία τραγωδία υπό το φως ενός καλοκαιρινού φεγγαριού. Παρατηρώντας, τριγύρω, στις πέτρες και τα μάρμαρα, δυο πράγματα μας καταπλήτ-

τουν. Νοτιοδυτικά της ορχήστρας, σώζονται χαράγματα με σύμβολα αλλά και περιγράμματα αρχαίων χεριών και πατουσών, ενώ πάνω ακριβώς από το άνοιγμα του αρχαίου μεταλλείου φαίνεται το χάραγμα του τοπογραφικού της στοάς του. Σύνδεση με Αθηναϊκή Δημοκρατία

●●

«Ο άνθρωπος συνηθίζει σιγά-σιγά και στα χειρότερα πράματα… Χώνεται με τη λάμπα, με τον δυναμίτη και με τον λοστό στα σπλάχνα της γης, βαθιά στα σπλάχνα της γης και τα τρυπάει…»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Στη γη του αργυρούχου μολύβδου

Στον Άγιο Κωνσταντίνο, τη Σούριζα, το Δημολιάκι, γινόμαστε παρατηρητές εκσκαφών, στοών, φρεάτων κ.ά., που μας επιτρέπουν να υποψιαστούμε το μεγαλείο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο πεδίο της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής τέχνης. Σε αυτόν τον τόπο, όπου χιλιάδες άνθρωποι, δούλοι στην αρχαιότητα και εργάτες στη σύγχρονη εποχή, έγραψαν την ιστορία του μόχθου τους, αισθανόμαστε, ότι τα ορυκτά και οι εκβολάδες είναι συσσωρευτές του ανθρώπινου κόπου, του ανθρώπινου ιδρώτα. Από την άλλη, τα κατάλοιπα των αρχαίων πλυντηρίων (κατασκευές κτιστές ή λαξευμένες στον βράχο) που παραμένουν σχεδόν άθικτα από το χρόνο, μας βοηθούν, αφενός στην κατανόηση της διεργασίας του εμπλουτισμού του μεταλλεύματος, ώστε αυτό να καθαριστεί και να γίνει επεξεργάσιμο στην επόμενη φάση του διαχωρισμού (του αργύρου από το μόλυβδο) και αφετέρου στη συνειδητοποίηση της σύνθετης οικονομικής διεργασίας, με επίκεντρο τα μεταλλεία, η οποία αναπτύχθηκε την αρχαία εποχή. Τα μεταλλεία, η παραγωγή των οποίων ως τις παραμονές των Περσικών πολέμων ήταν περιορισμένη, ανήκαν στην πόλη των Αθηνών, η οποία τα νοίκιαζε σε ιδιώτες. Το 483 π.Χ. εντοπίζονται τα πλούσια κοιτάσματα της Μαρώνειας (σημερινή Καμάριζα ή Άγιος Κωνσταντίνος), δίδοντας σημαντικά έσοδα από την εξαγωγή του αργύρου. Γύρω στο 480 π.Χ. με προτροπη του Θεμιστοκλή ψηφίστηκε ο περίφημος Ναυτικός Νόμος. Σύμφωνα με αυτόν, οι Αθηναίοι έπρεπε να παραχωρήσουν το μερίδιο τους από τα έσοδα των μεταλλέιων στην πολιτεία για τη ναυπήγηση στόλου, ο οποίος νίκησε τους Πέρσες στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αναστοχαζόμενοι τη σημασία της ιστορικής αυτής αλήθειας, ψιθυρίζουμε «ευχαριστούμε» στους αρχαίους μεταλλευτές της Μαρώνειας. Το Νεότερο Μεταλλευτικό Λαύριο Στοιβαγμένες εκβολάδες ή πλυνήτες βρίσκεις εδώ και εκεί, ακόμη και σήμερα στο Λαύριο ή στον Εθνικό Δρυμό, ως αποδείξεις της ύπαρξης των αρχαίων ή νεότε61

●

ρων ορυχείων, τα οποία εγκαταλελειμμένα στη λήθη προσμένουν τους τολμηρούς επισκέπτες. Κάπως έτσι ανακάλυψε και ο ορυκτολόγος Ανδρέας Κορδέλας τη δυναμική της περιοχής, που μετά από μια αναγνωριστική επίσκεψη, το 1860, εκκίνησε τη συζήτηση για τα αρχαία μεταλλευτικά συγκροτήματα και πρότεινε την αξιοποίηση των σκωριών. Με αφετηρία εκείνη τη χρονιά και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα σημειώνεται η βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας, υπό την καθοδήγηση των αρχαίων πατημάτων των πρώτων μεταλλευτών του τόπου, καθώς η οικονομική δραστηριότητα εκκινείται με την αξιοποίηση των αρχαίων σκωριών και εκβολάδων ή νέων εξορύξεων στα χνάρια των αρχαίων στοών, οι οποίες και επεκτείνονται. Η Καμάριζα υπήρξε ο πυρήνας της βιομηχανικής δραστηριότητας και στις νεότερες εποχές. Πλησιάζοντας την κύρια στοά εισόδου, 200 περίπου μέτρα από το κεντρικό φρέαρ εξόδου του μεταλλεύματος, παρατηρούμε ότι είναι επικλινής και λαξευμένη στον φυσικό βράχο. Στην καθοδική πορεία, μέχρι να ενωθεί με το κεντρικό φρέαρ, εντοπίζονται μεταλλευτικές εργασίες της αρχαιότητας και των νεότερων χρόνων. Για την καταμέτρηση του εργατικού δυναμικού πριν την είσοδο στην κύρια 62

στοά και για την αποθήκευση μικρών εργαλείων κατασκευάστηκε ένα κτίριο-θυρωρείο, το οποίο ονομαζόταν από τους εργάτες και «Παρόν» λόγω ακριβώς της χρήσης του. «…Το καμπανάκι χτυπάει, ο γραμματικός διαβάζει ένα-ένα τα ονόματα και γράφει – παρών, απών, ασθενής – ο κατάλογος τελειώνει και ο επιστάτης φέρνει το κλειδί κι ανοίγει το κάγκελο...» διαβάζουμε στους «Ξεριζωμένους» του Β. Δασκαλάκη. Πως ένιωθε ο εργάτης καθώς περπατούσε σκυφτός στο εσωτερικό της στοάς, αξημέρωτα, με ένα φανάρι στο χέρι, ξεκινώντας τη βάρδια ή τελειώνοντάς την, αργά το βράδυ; Ποιές οι σκέψεις του, ποιές οι ελπίδες, ποιά τα κουράγια του, ακούγοντας τις σειρήνες του μεροκάματου; «…Ο άνθρωπος συνηθίζει σιγά σιγά και στα χειρότερα πράματα… Χώνεται με τη λάμπα, με τον δυναμίτη και με τον λοστό στα σπλάχνα της γης, βαθιά στα σπλάχνα της γης και τα τρυπάει. Ένα βρακί αντέχει μονάχα να φορεί μέσα σ’ εκείνη την κουφόβραση που κι η ανάσα του κόβεται απ’ τους κακούς αχνούς και απ’ τους μπουχούς του δυναμίτη και του μεταλλείου…» Οι διηγήσεις του Β. Δασκαλάκη είναι συγκλονιστικές. Σταδιακά, η πρώτη μεταλλουργική βιομηχανία με καμίνους τύπου καστιλλάνου, μικρά πλυντήρια και μηχανουργεία δημιουργείται και υποβοηθείται με έργα υποδομών (σήραγγες, σιδηροδρομική γραμμή, δρόμοι, ηλεκτροδότηση) και επικοινωνιών (τηλεφωνική σύνδεση Καμάριζας με Λαύριο). Στον Άγιο Κωνσταντίνο περνώντας από τη σιδηροδρομική σήραγγα ή περπατώντας κάτω από τη γέφυρα φόρτωσης του μεταλλεύματος από τα σπλάχνα της γης στα βαγόνια του σιδηρόδρομου, φανταζόμαστε τον Α. Κορδέλλα να περιγράφει την εμπειρία του, όντας καθήμενος στην ατμήλατη μηχανή. «Ιστάμενος επί της ατμομηχανής και βλέπων την ιλλιγιώδη ταχύτητα, μεθ ‘ ης κατηρχόμεθα, συνεκινήθην τα μέγιστα, σκεπτόμενος κατ’ εμαυτόν την επελθούσαν των πραγμάτων μεταβολήν. Προ ολίγων έτι ετών, διηρχόμην, επί ημιόνου καθήμενος, τας αγρίας καλλονής μέρη, εν οις εβίουν αγριόχοιροι και πειραταί. Και ιδού, σήμερον,

●●●

●●

βλέπω τελούμενον εν μέγα εκπολιτιστικόν έργον, συνεπιφέρον πραγματκήν πρόοδο της ελληνικής βιομηχανίας της πατρίδος ημών.» Σήμερα, τα κτίρια-απομεινάρια της βιομηχανικής δραστηριότητας, όπως το ατμήλατο μεταλοπλύσι, οι μηχανές σύνθλιψης, οι οικίες των εργατών και των μηχανικών, η Γαλλική Σκάλα, το ίδιο το λιμάνι, προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χρώμα στην πόλη του Λαυρίου. Ιριδίζουσες, γήινες και μπλε αποχρώσεις από τις προσλαμβάνουσες της βόλτας μας δημιουργούν ένα μωσαϊκό συναισθημάτων, χαράγματα στη ψυχή μας. Γίναμε πλουσιότεροι. «Δουλέψαμε σκληρά, άντρες, γυναίκες, παιδιά, εδώ στα μεταλλεία της Καμάριζας, πολλοί σκοτώθηκαν μέσα στις γαλαρίες, νέοι, αγωνιστήκαμε για το δίκιο μας» (Επιγραφή στο μνημείο «το άγαλμα του μεταλλωρύχου», έργο του γλύπτη Κώστα Γεωργίου, στην Καμάριζα)

ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Στη γη του αργυρούχου μολύβδου

● Χάραγμα τοπογραφικού στοάς αρχαίου ορυχείου στο Θορικό. ●● Βαγονέτο μεταφοράς του μεταλλεύματος. ●●● Κατάλοιπα του κτιρίου «Παρόν».

info's Αξίζει μια επίσκεψη στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου και το Ορυκτολογικό Μουσείο, όπου φιλοξενούνται οι μοναδικοί θησαυροί, που μεγαλόψυχα δώρισε η Λαυρεωτική γη. Η Ιωάννα Γάλλου είναι διευθύντρια της ΚΕΔΡΟΣ Travel. Μιας νέας, καινοτόμου εταιρίας στον χώρο του ταξιδιού. Πρωτότυπες θεματικές ξεναγήσεις, εντός και εκτός Αττικής, μας συστήνουν με άγνωστες πτυχές γνωστών μας προορισμών. Οργανωμένη ξενάγηση από την ΚΕΔΡΟΣ Travel, αυτή τη φορά στο Βιομηχανικό Λαύριο, θα πραγματοποιηθεί στις 14 Ιουλίου 2019. Αναλυτικό πρόγραμμα όλων των περιηγήσεων: www.kedrostravel.com και www.facebook.com/ kedrostraveling. Περισσότερες πληροφορίες, τηλ: 210 9944909, email: info@kedrotravel.com.

Αρχαία Επίδαυρος Τηλ: 2753041421 e-mail: t.georgas@otenet.gr

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

ΝΕΟ

Άργοσ Τριπόλεωσ 36 2751020500

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

Πρωϊνά, καφέ, παγωτό, γλυκά, σπιτικές πίτες, χωριάτικο ψωμί, παραδοσιακά προϊόντα.

τηλ. 2752 500 145

Η Pension «Μεσσήνη» που οφείλει το όνοµά της σε µυθική βασίλισσα & θεότητα, κόρη του Αργείου βασιλιά Τρίοπα, βρίσκεται στην πανέµορφη πόλη του Ναυπλίου. Σε ένα διατηρητέο νεοκλασικό κτίσµα στην καρδιά της παλιάς πόλης, 180 περίπου χρόνων, όπου διατηρεί αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά του γνωρίσµατα, θα απολαύσετε µια άνετη διαµονή, καθώς η pension µας έχει όλες τις απαραίτητες υποδοµές, διαθέτοντας 5 πολυτελή δωµάτια σε προσιτές τιµές, για να κάνει µοναδική την παραµονή σας στην πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας όποια περίοδο και αν έλθετε και να σας θυµίσει παλιές ροµαντικές εποχές.

Ξερολιθιές της γεύσης Ναξιώτικη γαστρονομία Όλα σε τούτο το νησί μοιάζουν απλόχερα… Η γραφική του Χώρα με το περήφανο Κάστρο και την Πορτάρα στο λιμάνι, οι μαγευτικές παραλίες με τα εξωτικά χρώματα, τα ξεχωριστά ορεινά χωριά, οι φιλόξενοι άνθρωποί του, μα και οι πλούσιες γεύσεις του, που βασίζονται στα εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα, που παράγει ο τόπος.

Ιωάννα Βενιέρη

όπος ευλογημένος η Νάξος. Τα φημισμένα τυριά της, οι γευστικές πατάτες, τα κρεατικά, τα γαλακτοκομικά, τα εσπεριδοειδή, το ελαιόλαδο, το μέλι, το κρασί, τα φρούτα… δουλεμένα με την αγάπη των ανθρώπων της, απογειώνουν τη γεύση μας. Μοναδικό είναι και το κιτράκι της, το δικό της λικέρ! Η γαστρονομία του νησιού είναι σήμερα υψηλού επιπέδου. Ωστόσο, το μεράκι για τη μαγειρική κρατάει χρόνια σε τούτο το πανέμορφο και προικισμένο νησί των Κυκλάδων. Γευστικές αναμνήσεις Οι πρώτες εικόνες, που έρχονται στο μυαλό μου από τη Νάξο, είναι από ξέγνοιαστες καλοκαιρινές διακοπές, που σαν παιδί είχα πρωτοέρθει με τους δικούς μου. Η θεία μου, γνήσια Ναξιώτισσα, πολύ φιλόξενη, έξω καρδιά άνθρωπος, αλλά και εξαιρετική μαγείρισσα, έκανε ό,τι μπορούσε, για να περάσουμε καλά. Από τα μαγικά χεράκια της, τα απλά, 66

●

●●

Σύμφωνα με τη Μυθολογία, ο θεός Απόλλωνας άφησε στο νησί το γιο του Αρισταίο, ξακουστό τυροκόμο, ο οποίος δίδαξε στους κατοίκους του την τυροκομία. ●

Το φημισμένο κίτρο Νάξου παράγεται παραδοσιακά σε χάλκινους άμβυκες με πρώτη ύλη τα φύλλα κιτριάς από τη βιοτεχνία «Προμπονά». ●●

Η εντυπωσιακή «Τρανή Πόρτα», η μία από τις τρεις εισόδους στο Κάστρο της Χώρας. ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Η Ναξιώτικη γαστρονομία

Οι λουκουμάδες εδώ γίνονται πιο λαχταριστοί, καθώς εμπλουτίζονται με κιτράκι, το χαρακτηριστικό ηδύποτο του νησιού - αγνό απόσταγμα από αρωματικά φύλλα κιτριάς.

●

Χωριάτικη σαλάτα με ναξιώτικο τυρί και κάπαρη. ●●

Μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού με τα πεντανόστιμα φρούτα του νησιού. ●●●

Η κτηνοτροφία είναι πολύ ανεπτυγμένη στη Νάξο. ●●●●

Ρακί με άρωμα κίτρου «Προμπονάς»… Απλά θεϊκό! ●●●●●

Αρσενικό τυρί Νάξου και γραβιέρα Νάξου, δύο από τα πιο γνωστά τυριά του νησιού, από την εταιρία «Κουφόπουλος». 68

μα αγνά και ολόφρεσκα προϊόντα της Νάξου «μεταμορφώνονταν» με μαγικό, λες, τρόπο σε γεύσεις θεϊκές! Περήφανη για το νησί της και τις παραδόσεις του, ακολουθούσε με θρησκευτική ευλάβεια τις συνταγές, που είχε μάθει από τη μητέρα και τη γιαγιά της και κάθε φορά που «μπερδευόμουν» στα πόδια της στην κουζίνα, μου εμπιστευόταν και κάποια από τα «μυστικά» της τέχνης της. Τα απογεύματα στη βεράντα του σπιτιού, το ελληνικό καφεδάκι και το σπιτικό γλυκό του κουταλιού συνοδευόταν κι από ένα κιτράκι (αγνό απόσταγμα από φύλλα κιτριάς, χωρίς χημικά και συντηρητικά), σε διάφανο, κίτρινο ή πράσινο χρώμα. Αυτό το μαγικό ποτό, την έβλεπα να το βάζει κάποιες φορές και στα γλυκά, που έφτιαχνε (όπως το «Μελαχρινό» και τους λουκουμάδες), αλλά και σε φρουτοσαλάτες. «Τους δίνει άλλο άρωμα, παιδί μου…», έλεγε και είχε απόλυτο δίκιο. (Εγώ το λατρεύω μέχρι σήμερα και το προτιμώ με τριμμένο πάγο ή με χυμό από πορτοκάλι). Από τα αγαπημένα φαγητά, που θυμάμαι, ήταν η κακαβιά με μεγάλη ποικιλία από φρέσκα ψάρια, καρότο, πατάτες, σέλινο και κολοκυθάκι, με λαδολέμονο χτυπητό στο τέλος («Έτσι τη φτιάχνουν και οι ψαράδες», μας έλεγε). Φυσικά, δεν έλειπαν και τα λαδερά με ολόφρεσκα λαχανικά από τα περιβόλια του νησιού, αλλά και τα όσπρια, όπως τα φασολάκια μαυρομάτικα με σέσκουλα, κρεμμύδι και φρέσκια ντομάτα, καθώς και τα ρεβίθια με ρύζι («παντρεμένα ρεβίθια» τα έλεγε). Όταν είχε τα κέφια της, έφτιαχνε για μας, τα παιδιά, λατρεμένους τυρολουκουμάδες και πατατοκεφτέδες με μπόλικη γραβιέρα Νάξου. Η αδυναμία της ήταν η Σεφουκλωτή (μια παραδοσιακή πίτα με σπιτικό φύλλο και γέμιση από σέσκουλα, κρεμμύδια ξερά και φρέσκα, άνηθο, μάραθο, ρύζι και σταφίδες («έχει τον μπελά της, όμως…», σχολίαζε με νόημα). Από το τραπέζι δεν έλειπε και το κρέας (το νησί φημίζεται για την κτηνοτροφία του και τα εκλεκτά κρεατικά του). Οι σπεσιαλιτέ της θείας μου ήταν δύο εξαιρετικές παραδοσιακές συνταγές… «δώρο» από τη γιαγιά της: το κοκκινιστό ντόπιο κατσικάκι στην κατσαρόλα με κρεμμύδι, σκόρδο, δάφνη και κανέλα που συνοδευόταν από λεπτά μακαρόνια (παραδοσιακά αυτό ήταν και το φαγητό του γάμου) και το χοιρινό ρόστο (της Αποκριάς, όπως το λένε εδώ, και προέρχεται από την Απείρανθο), μαγειρεμένο με κόκκινο κρασί και ντομάτα πελτέ. Συνοδευόταν από χοντρά μακαρόνια, πασπαλισμένα με μπόλικο αρσενικό τυρί ή ξινοτύρι. Όπως μου εκμυστηρευόταν, ονομαστό ναξιώτικο φαγητό ήταν επίσης, το χοιρινό με προβάτσες (είδος χόρτου που φυτρώνει σε παραθαλάσσιες περιοχές). Το Πάσχα το κατσικάκι στη Νάξο γινόταν γεμιστό με πάτουδα (χορταρικά διάφορα, όπως σπανάκι, σέσκουλα, φρέσκα κρεμμυδάκια, άνηθο, μαϊντανό, δυόσμο κ. ά.), ρύζι και σταφίδες. Αργοψηνόταν στον φούρνο και γινόταν «λουκούμι»! Τα χρόνια πέρασαν… κι αναζητώντας πάντα τις γεύσεις ενός τόπου, στο τελευταίο μου ταξίδι ανακάλυψα ένα εξαιρετικό βιβλίο μαγειρικής του executive chef Δημήτρη Παπαδόπουλου, γέννημα-θρέμμα Ναξιώτη: «Ξερολιθιές της γεύσης - Παράδοση και Γαστρονομία της Νάξου». Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του, ξετρύπωσα αρκετές από τις παραδοσιακές συνταγές, που μου ξύπνησαν αναμνήσεις από τα παλιά… Η αγαπημένη ναξιώτικη συνταγή μου έγινε ο «Καλόγηρος», που φτιάχνεται με μελιτζάνες, κοκκινιστό κρέας, ντομάτα, ξινομυζήθρα και γραβιέρα Νάξου

●

●●

●●●

●●●●

ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Ναξιώτικη γαστρονομία

●●●●●

●

● Το ηλιοβασίλεμα από την «Πορτάρα», την τεράστια Πύλη του Ναού του Απόλλωνα (6ος αι. π.Χ.). ●● Τα εκλεκτά ντόπια τυριά της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου. ●●● Λαχταριστοί λουκουμάδες με κιτράκι, που συνοδεύονται από παγωτό βανίλια ή καϊμάκι.

●●

Ναξιώτικα τυράκια Η Νάξος είναι γνωστή για τα εξαιρετικά τυριά της, από τα παλιά ακόμη χρόνια. Σύμφωνα με τη Μυθολογία, ο θεός Απόλλωνας, που λατρευόταν ιδιαίτερα εδώ (γι’ αυτό και η Πορτάρα στο λιμάνι είναι αφιερωμένη σ’ αυτόν), άφησε στο νησί το γιο του Αρισταίο, που ήταν ξακουστός τυροκόμος, για να διδάξει στους κατοίκους του, την τυροκομία. Χάρη στους εύφορους κάμπους, τα πηγαία νερά, τη βλάστηση στα ορεινά και στα κατάφυτα βοσκοτόπια του, το νησί είχε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία από τότε μέχρι σήμερα. Φτιαγμένα κυρίως από αγελαδινό γάλα, τα τυριά της Νάξου είναι φημισμένα για τη νοστιμιά και την πλούσια γεύση τους, Πρώτη και καλύτερη η γραβιέρα Νάξου (προϊόν Π.Ο.Π. από το 1996), με τη γλυκιά βουτυράτη γεύση της, που είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα και φτιάχνεται από αγελαδινό γάλα ή από μείγμα αγελαδινού με πρόβειο και κατσικίσιο (σε αναλογία 80% αγελαδινό και 20% αιγοπρόβειο). Το Α και το Ω στην παρασκευή της γραβιέρας Νάξου είναι η ποιότητα της πρώτης ύλης και η παραδοσιακή τυροκόμηση. Ένα ακόμη στοιχείο, που την κάνει να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα κίτρινα τυριά της αγοράς, είναι η μεγάλη περιεκτικότητά της σε ασβέστιο (για να παραχθεί ένα κιλό γραβιέρας Νάξου χρειάζονται 11 κιλά γάλα) και γι’ αυτό είναι ένα από τα πλέον κατάλληλα τυριά για τα παιδιά. Άλλο εκλεκτό τυρί είναι το «αρσενικό», το οποίο λέγεται ότι παράγεται εδώ από τον 19ο αιώνα. Το όνομά του το οφείλει στις ιδιότητές του (δυνατό και σκληρό τυρί, από πρόβειο και κατσικίσιο γάλα), σε αντίΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Ναξιώτικη γαστρονομία

●●●

θεση με τη μυζήθρα, το «θηλυκό» τυρί, που γίνεται κι αυτή από αιγοπρόβειο γάλα. Φημισμένα ακόμη ντόπια τυριά είναι η ξινομυζήθρα (φρέσκο τυρί από κατσικίσιο γάλα), το ξινότυρο ή ξινοτύρι (που παράγεται από την ξινομυζήθρα, όταν ξεραθεί για μερικές εβδομάδες και σκληρύνει), το ανθότυρο, το λαδοτύρι («αρσενικό» τυρί σε λάδι, πετρωμένο από πάνω για να μη βγαίνει στην επιφάνεια, για να γίνει πιο μαλακό), ο κομμός (φρέσκο τυρί που παράγεται με την προσθήκη ντόπιων βοτάνων ή μπούκοβου ή σκόρδου), το «Ναξιώτικο» λευκό τυρί και η φέτα. Το φημισμένο κίτρο Δεν γίνεται να πάμε ταξίδι στη Νάξο και να μην δοκιμάσουμε ένα κιτράκι, το χαρακτηριστικό της ηδύποτο. Παράγεται από την απόσταξη καθαρού οινοπνεύματος σε παραδοσιακούς χάλκινους άμβυκες και με πρώτη ύλη τα φύλλα της κιτριάς (citrus medica), που περιέχουν δυνατά αρωματικά έλαια. Τα φύλλα της κιτριάς συλλέγονται από τον Οκτώβριο ως τον Φεβρουάριο και μετά ακολουθεί η απόσταξη. Το λικέρ βγαίνει σε τρία χρώματα: το λευκό με 33 βαθμούς αλκοόλ και λίγη ζάχαρη, το κίτρινο με 36 βαθμούς αλκοόλ, χωρίς ζάχαρη και το πράσινο, με 30 βαθμούς αλκοόλ και περισσότερη ζάχαρη. Είναι πλέον αναγνωρισμένο ως ένα από τα τρία ελληνικά ηδύποτα. Εκτός από γευστικό, θεωρείται και πολύ χωνευτικό. Γλυκό επιδόρπιο Τον πρώτο λόγο έχουν τα γλυκά του κουταλιού με πιο ιδιαίτερο την παπυλώνα (φρούτο από διασταύρωση περγαμόντου με νεράντζι). Τις εντυπώσεις ωστόσο κλέβει πάντα το «Μελαχρινό» (σαν καρυδόπιτα με κακάο, κίτρο και πλούσιο σιρόπι). Οι λουκουμάδες εδώ γίνονται πιο λαχταριστοί, καθώς εμπλουτίζονται με κιτράκι! Στους γάμους παλιά έφτιαχναν τα αβγοκαλάμαρα (δίπλες με ντόπιο θυμαρίσιο μέλι και τριμμένο καρύδι ή καβουρδισμένο σουσάμι) και τα ναξιώτικα αμυγδαλωτά. Ραντεβού πάντα για γλυκό, χυμούς και καφεδάκι στη Νάξο δίνουμε στο ζαχαροπλαστείο «Rendez-vous», δημιούργημα των αδελφών Γιάννη και Δημήτρη Παπαδόπουλου, στη Χώρα, στο λιμάνι. Θα απολαύσουμε γαλακτομπούρεκο, πορτοκαλόπιτα με παγωτό, σπιτικά κεκάκια, γλυκά του κουταλιού κ.ά. Αν πεινάμε λίγο, ένα περίφημο σάντουιτς με γραβιέρα Νάξου και ναξιώτικο «ζαμπόνι» είναι ό,τι καλύτερο! (τηλ. 22850-22266).

●

Στη γραφική Απείρανθο με τα καφενεδάκια και τα ταβερνάκια στα καλντερίμια της. ●●

Λουκούμια-Μπουκίτσες με άρωμα… Νάξου.

info's Στη Νάξο θα επισκεφθούμε οπωσδήποτε τα γραφικά ορεινά χωριά της (Φιλότι, Χαλκί, Απείρανθος, Κωμιακή…), για βόλτες και καλό φαγητό. Ιδιαίτερα στην Απείρανθο (στ’ Απεράθου για τους ντόπιους) θα απολαύσουμε παραδοσιακό ρόστο (χοιρινό με σκόρδο και ντομάτα, που συνοδεύεται με μακαρόνια ή πατάτες), μυζηθροκεφτέδες, αρνάκι στη γάστρα και παϊδάκια στα κάρβουνα. Στη Νάξο οι σπουδαιότεροι παραγωγοί της γραβιέρας (Π.Ο.Π.) και των άλλων ντόπιων τυριών είναι η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου (Ε.Α.Σ. Νάξου, τηλ. 22850-25340, www.easnaxos.com), η πολυβραβευμένη Τυροκομική Νάξου «Εμ. Κουφόπουλος» (τηλ. 2285024918, www.tyrokomia-naxou.gr), το Τυροκομείο Πιτταρά στις Μέλανες (τηλ. 22850-62223, www.gravierapittara.gr) και το Παραδοσιακό Τυροκομείο Μπαμπούνη. Με την παραγωγή του «Κίτρου Νάξου» ασχολείται η βιοτεχνία Προμπονά, ήδη από το 1915. Εκτός από το φημισμένο Κίτρο Νάξου, παράγουν τσιπουρόμελο, ούζο, λεμοντσέλο, λικέρ μαστίχας, λικέρ βύσσινο και θεϊκά γλυκά του κουταλιού, με κυρίαρχο όλων το τραγανό κεράσι. (τηλ. 22850-31220). Μια βόλτα ως το χωριό Χαλκί θα μας φέρει και στη γνωστή Ποτοποιία Βαλληνδρά, όπου στο νεοκλασικό κτίριο του 1870 ξεδιπλώνεται η ιστορία παραγωγής του φημισμένου ποτού, από το 1896 μέχρι σήμερα. Παράγει επίσης κιτρόρακο, ψημένη ρακή, ούζο και λικέρ βύσσινο. Αξίζει μια επίσκεψη στο παραδοσιακό αποστακτήριο με τις παλιές γυάλινες μποτίλιες και το χάλκινο άμβυκα, (τηλ. 22850-31220).

●

●●

Σε µί α επο χή πο υ η πο ι ό τητα σ ε σ υ ν δ υ α σ µ ό µ ε το λ ο γ ι κ ό κό σ τ ο ς εί ναι σ ε πρώ τ η ζ ήτησ η, η β ι ο τε χ ν ί α α ρ το σ κ ε υ α σ µ ά τω ν ULIS β ρί σ κετ αι σ τ ην πρ ώ τη γ ρ α µ µ ή. Έ τ ο ι µη, µε τ ελευτ αί ο υ τύ π ο υ µ ηχ α ν ήµ α τα , έ µ π ε ι ρ ο α ν θ ρ ώ π ι ν ο δυναµι κό και χρήσ η πρώ της π ο ι ό τητα ς υ λ ι κ ώ ν , π α ρ ά γ ε ι π ρ ο ϊ ό ντ α άρι σ τ ης πο ι ό τ ητ α. Τ α αρτ ο σ κευάσ µατ α σ υσ κ ε υ ά ζ ο ν τα ι µ ε το ν π λ έ ο ν σ ύ γ χ ρ ο ν ο κ α ι υγι ει νό τ ρό πο και δι ανέ µ ο ν τα ι µ ε δ ι κ ά µ α ς φο ρ τηγ ά ψ υ γ ε ί α . Η ΒΙΟΤ Ε ΧΝ ΙΑ Α Ρ Τ ΟΣΚΕΥ ΑΣ Μ ΑΤ Ω Ν ULI S, σ ύ γ χ ρ ο ν η κ α ι δ υ ν α µι κή, εγγυάτ αι τ η σ υνε χ ή τρ ο φο δ ο σ ί α µ ε ά ρ ι σ της π ο ι ό τητα ς προ ϊ ό ντ α γι α τ ο υς πελά τε ς σ α ς κ α ι σ ί γ ο υ ρ α κ έ ρ δ η γ ι α σ α ς .

3ο χλµ. Άργους-Ν. Κίου, Άργος, Αργολίδας τηλ.: 27510-24747, fax.: 27510-23927, email: info@ulis.gr ∆είτε τις συνταγές µας στο

ulis.gr

•

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΝΑΞΟΥ

«Καλόγηρος»

Υλικά: • 4 μεγάλες μελιτζάνες • 8 κομμάτια μαγειρεμένο κοκκινιστό κρέας μοσχάρι (από κιλότο ή ποντίκι) • 2 μεγάλες ντομάτες (κομμένες σε ροδέλες) • 8 φέτες ξινομυζήθρα • 8 φέτες γραβιέρα Νάξου • Λίγη κανέλα

όβουμε τις μελιτζάνες στη μέση, αφαιρούμε ένα κομμάτι από το πίσω μέρος για να καθίσει καλά στο ταψί, τις χαράζουμε λίγο και τις τηγανίζουμε, όπως για τα παπουτσάκια. Αφού τις βγάλουμε και τις αφήσουμε να στραγγίξουν, τις βάζουμε σε ένα ταψί, τοποθετούμε πάνω στις μελιτζάνες το μοσχάρι, την ξινομυζήθρα πάνω από το μοσχάρι, μετά την ντομάτα και πάνω-πάνω τη γραβιέρα. Ρίχνουμε στην κορυφή λίγη κανέλα και ψήνουμε για 3' στους 200ο C μέχρι να λιώσει η γραβιέρα. Σερβίρεται με πατάτες τηγανητές.

Οι συνταγές που σας προτείνουμε είναι από το βιβλίο του Ναξιώτη chef Δημήτρη Παπαδόπουλου «Ξερολιθιές της γεύσης» Παράδοση και γαστρονομία της Νάξου, Eκδόσεις Ίνδικτος, 2009. 74

ΣΥΝΤΑΓΕΣ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΝΑΞΟΥ

«Μελαχρινό»

Υλικά: • 15 αυγά • 15 κουταλιές φρυγανιά τριμμένη • 2 ποτήρια καρύδι χοντροκομμένο • ½ φλιτζανάκι κίτρο ποτό • ½ κουταλάκι σόδα • Ξύσμα λεμονιού • ½ κουταλάκι κανέλα • ½ κουταλάκι γαρίφαλο • 1 κουταλιά κακάο • Σιρόπι -Υλικά • 6 φλιτζάνια ζάχαρη • 4 1/2 φλιτζάνια νερό • 3 κουταλιές της σούπας μέλι θυμαράσιο ΣΥΝΤΑΓΕΣ

τυπάμε τους κρόκους με τη ζάχαρη μέχρι να ασπρίσουν. Σε άλλο σκεύος χτυπάμε τα ασπράδια μαρέγκα. Αναμειγνύουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά μαζί (εκτός του κίτρου) και τα προσθέτουμε στο μείγμα με τα κροκάδια, εναλλάξ με τη μαρέγκα λίγο-λίγο. Ρίχνουμε το γλυκό σε βουτυρωμένο ταψί. Αφού ψηθεί, το αφήνουμε να κρυώσει και το κόβουμε. Το καταβρέχουμε με το κίτρο. Ετοιμάζουμε το σιρόπι βράζοντας για 5’ και σιροπιάζουμε κατευθείαν. Ψήσιμο στους 180ο C για 40'. Προσοχή: Δεν ανοίγουμε τον φούρνο κατά τη διάρκεια του ψησίματος, γιατί θα πέσει το γλυκό.

Η παραδοσιακή οµορφιά των Κυθήρων έκανε τουσ αρχαίουσ Έλληνεσ να πιστεύουν πωσ εδώ πρωτοπερπάτησε η ωραιότερη θεών και ανθρώπων, η θεά του έρωτα. Η µελιτέα, όπωσ ονόµαζαν τη θεά Αφροδίτη. Δεν είναι τυχαίο το επίθετο µελιτέα (µελένια) αφού µόνο το τελειότερο πλάσµα τησ γησ θα µπορούσε να έχει την γλυκύτητα, την εµφάνιση και το άρωµα του ΘΥΜΑΡΙΣΙΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΤΩΝ ΚΥΘΗΡΩΝ. Το νησί ήταν γνωστό από την αρχαιότητα για το εξαιρετικήσ ποιότητασ µέλι του. Υπάρχουν ενδείξεισ ότι από εδώ ξεκίνησε η εφαρµογή τησ κινητήσ κηρήθρασ στην αρχαιότητα, για να εξαπλωθεί σε όλον τον κόσµο µόλισ στο τέλοσ του περασµένου αιώνα. Πολλέσ διακρίσεισ και βραβεία έχουν κάνει το ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ ΜΕΛΙ ΚΥΘΗΡΩΝ γνωστό και περιζήτητο. Εσείσ που θέλετε ν' απολαύσετε το ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ ΜΕΛΙ ΚΥΘΗΡΩΝ... ΜΟΝΟ από το πρατήριο του Μελισσοκοµικού Συνεταιρισµού και στα καταστήµατα µε το σήµα µασ.

ΕΚΘΕΣΗ & ΠΡΑΤΗΡΙΟ ΧΟΝ∆ΡΙΚΗΣ-ΛΙΑΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΤΑ ΑΡΩΝΙΑ∆ΙΚΑ Πληροφορίεσ: ρίεσ: ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΥΘΗΡΩΝ ΚΥ τηλ. 27360 34370 - email: melikyth@otenet.gr

μαλακιά φέτα • • • • •

έχει περισσότερη υγρασία έχει λιγότερο αλάτι συντηρείται σε πιο χαμηλές θερμοκρασίες από τη σκληρή είναι πιο φρέσκια, μένει δηλαδή λιγότερο χρόνο στο βαρέλι επειδή είναι πιο φρέσκια, είναι και πιο ευάλωτη και έχει σχεδόν τον μισό χρόνο συντήρησης σε σχέση με τη σκληρή φέτα

Σεβασμός στην πρώτη ύλη ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΩΝ

Η Ελληνική αλυσίδα σούπερ μάρκετ ΓΑΛΑΞΙΑΣ που σας προσφέρει πάντα ποιοτικά προϊόντα, τώρα μπορείτε να προμηθευτείτε, την πολύ βραβευμένη μαλακή φέτα ΕΛΑΤΟΣ με την ιδιαίτερη γεύση. Το προϊόν μπορείτε να το προμηθευτείτε σε επιλεγμένα καταστήματα.

60 χρόνια τυροκόμοι. Πάππου προς πάππο. Αυτοί είναι οι αδελφοί Καπετάνου του τυροκομείου «Ελατος», στο Σχοινοχώρι του Αργους. Τη σκληρή φέτα τους την είχαμε δοκιμάσει στον «Γαστρονόμο» και είχαμε ενθουσιαστεί. Πηγαίνοντας για το ρεπορτάζ βρήκαμε τους αδελφούς Καπετάνου, τον Βασίλη που είναι ο «μάστορας» και τον Γιώργο που είναι ο «εμπορικός» της επιχείρησης, επάνω καταπάνω στην παραγωγή. Ο Βασίλης σχεδόν με το ζόρι βρήκε λίγο χρόνο για να μας μιλήσει. Η έννοια τους ήταν στο τυρί, όχι στην προβολή τους. Οταν ανέλαβαν το τυροκομείο, το 1989, ήταν ακόμη μια μικρή, οικογενειακή εταιρεία. Σήμερα είναι μια μεσαία επιχείρηση με σημαντικό τζίρο. Τα εξαιρετικά ΠΟΠ προϊόντα τους, τα βρίσκουμε στα καλύτερα μπακάλικα της Αθήνας και της Πελοποννήσου. Η σκληρή τους φέτα κέρδισε τους σεφ του «Γαστρονόμου» στην τυφλή γευσιγνωσία μας. Το μυστικό της επιτυχίας τους δεν θέλησαν να το αποκαλύψουν, αλλά επέμειναν ότι οφείλεται στη σκληρή δουλειά, στον σεβασμό της πρώτης ύλης και των διαδικασιών τυροκόμησης, στον χρόνο που αφιερώνουν στα τυριά τους. Και το αποτέλεσμα τους δικαιώνει.

Μάνδρα Σχοινοχωρίου Αργολίδας | τηλ. 27510 22718

Πόρτες πάνελ, παράθυρα αλουµινίου-σιδήρου, θωρακισµένες, εσωτερικές Πέργκολες αλουµινίου - σιδήρου, Στέγαστρα, Αντιηλιακά σκιάδια

Κάγκελα αλουµινίου σιδήρου - ΙΝΟΧ

Η εταιρείας µας σας προσφέρει ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΧΡΩΜΑΤΑ (RAL) γκρι, πράσινο, µπλε, καφέ ΧΩΡΙΣ καµία επιβάρυνση.

Αναβαθµίστε το σπίτι σας και εξοικονοµήστε ενέργεια!

ΕΓΓΥΗΣΗ!

το όνοµά µας, οι πελάτες µας και τα προϊόντα µας.

Η εταιρεία µας συµµετέχει στο πρόγραµµα «Εξοικονοµώ κατ’ οίκον”.

Αντικαταστήστε σήµερα τα κουφώµατα στο σπίτι σας και σας κάνουµε ΔΩΡΟ θωρακισµένη πόρτα.* Καλέστε µας σήµερα για να σας κάνουµε µία οικονοµοτεχνική προσφορά και να σας ενηµερώσουµε για την εξοικονόµηση χρηµάτων από την αντικατάσταση των παλιών σας Η εταιρεία Α. Ι. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ασχολείται µε την κατασκευή κουφωµάτων αλουµινίου, υαλοπετασµάτων, αίθριων, ειδικών κατασκευών, επενδύσεων κτιρίων µε φύλλα αλουµινίου, αντιηλιακά σκιάδια και κάγκελα αλουµινίου. Χρησιµοποιεί τα πιστοιποιηµένα προφίλ των εταιρειών Aluminco και Golden Door.

Επισκεφθείτε το κατάστηµά µας να ενηµερωθείτε για τις προσφορές µας και τις µειωµένες τιµές. Φύχτια Άργους, 21200 | τηλ. 27510 76037, fax. 27510 25504, κιν. 6944411643 email: infotasdi@gmail.com www.alouminokataskeues.gr

• Μετακινήσεις & transfers (6-9 ατόµων & Α.Μ.Ε.Α) ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΚΟΥ ΑΜΑΞΙ∆ΙΟΥ

• Εκδροµές • Ιατρικές επισκέψεις • Πολιτιστικές δραστηριότητες • Αθλητικές δραστηριότητες • Θρησκευτικός τουρισµός • Επαγγελµατικά ταξίδια

Ελ. Βενιζέλου 19, Τρίπολη τηλ. 6980 499666 email: tranfer4allgr@gmail.com

Μέρες τηλεόρασης Νίνα Κουλετάκη

υτό το καλοκαίρι – και συγκεκριμένα στις 21 Ιουλίου – συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ημέρα, που ο άνθρωπος πάτησε για πρώτη φορά, το πόδι του στο φεγγάρι. Ο πρώτος περίπατος ανθρώπου στον δορυφόρο της Γης ήταν προγραμματισμένος για τις 7.30 το πρωί της 21ης Ιουλίου 1969. Έγινε όμως μερικές ώρες νωρίτερα. Στις 4.56 τα ξημερώματα. Το ΕΙΡ, αλλά και ο Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεων μετέδωσαν το γεγονός. Στην Αθήνα της εποχής οι συσκευές τηλεόρασης ήταν λιγοστές. Λίγα σπίτια – κι ακόμα πιο λίγα καφενεία – είχαν τηλεοράσεις. Στο δικό μας σπίτι υπήρχε τηλεόραση ήδη από το 1967, δώρο από το ταξίδι του αδελφού της μάνας μου στην Γερμανία: μια τεράστια TELEFUNKEN, ίδια ακριβώς με αυτήν της φωτογραφίας. Για εμένα και τους συνομηλίκους μου, παιδιά του ραδιοφώνου, της Θείας Λένας, των Ταλέντων του Οικονομίδη, του Σπιτιού των Ανέμων και του Θεάτρου στο Μικρόφωνο, η δυνατότητα του να έχουμε «σινεμά μέσα στο σπίτι» ήταν ο ορισμός της μαγείας. Μην φανταστείτε πως η τηλεόραση τότε, στα σπάργανά της, είχε καμία – έστω και την παραμικρή – σχέση με τη σημερινή. Δυο κανάλια, με λίγες ώρες εκπομπής την ημέρα και με πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα: ειδήσεις (κυβερνητικές ανακοινώσεις της Χούντας δηλαδή) και διαγγέλματα του δικτάτορα οποιαδήποτε ώρα και στιγμή, διακόπτοντας ακόμα και τις παιδικές εκπομπές, κάτι που σίγουρα συνετέλεσε στο να γίνω αντιφασίστρια! Η ελληνική τηλεόραση στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ήταν ελάχιστα ελληνική (μια εκπομπή για τη γυναίκα, κάτι πλειμπάκ γυρίσματα τραγουδιστών στην Ακρόπολη κι έξω απ’ την πόρτα...) και καθόλου τηλεόραση! Ο βασικός κορμός του προγράμματός της αποτελούνταν από διάφορα ντοκυμαντέρ, που έδιναν δωρεάν οι ξένες πρεσβείες, ταινίες με κινούμενα σχέδια και Χοντρό-Λιγνό και – αργότερα – κάποιες ξένες σειρές, που οι συνομήλικοί μου κι εγώ θυμόμαστε νοσταλγικά. Η «κατάκτηση της Σελήνης», τον Ιούλιο του 1969, ήταν η μεγάλη ευκαιρία να επιτελέσουν και τα ελληνικά τηλεοπτικά κανάλια το ενημερωτικό τους έργο. Βέβαια, μια απευθείας σύνδεση και μετάδοση από τη ΝΑΣΑ δεν ήταν δυνατή, λόγω της απόλυτης έλλειψης των τεχνικών μέσων. Το μόνο εφικτό ήταν η αναμετάδοση της εικόνας από την ιταλική τηλεόραση. Έτσι κι έγινε. Ο Ιάσων Μοσχοβίτης, στο στούντιο του ΕΙΡ επί της οδού Γ’ Σεπτεμβρίου (στο Μέγαρο του ΟΤΕ), άκουγε από τα ακουστικά του την περιγραφή της προσελήνωσης του ΑΠΟΛΛΩΝ 11, αλλά και όσων συνέβαιναν στο Ακρωτήριο Κανάβεραλ, από τον Ιταλό συναδέλφό του και τα μετέφερε στο μικρόφωνό του και σε όλους εμάς. Δυστυχώς, για τεχνικούς λόγους, δεν έγινε δυνατόν – εκείνο το βράδυ – να δούμε στην Ελλάδα την προσελήνωση και τα πρώτα βήματα του Άρμστρονγκ στο φεγΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

γάρι, απολαύσαμε όμως τη σαγηνευτική Μόνικά Βίτι και τον ενθουσιασμό της για το γεγονός. Όσο για το γεγονός αυτό καθεαυτό, χρειάστηκε να περιμένουμε μέχρι τις 5 το πρωί, προκειμένου να δούμε το μικρό βήμα του Άρμστρονγκ και το μεγάλο της ανθρωπότητας. Βέβαια, είναι περιττό να πούμε, πως οι Αθηναίοι ξενύχτησαν, όπου υπήρχαν τηλεοράσεις: στην Πλατεία Συντάγματος, στην Πλατεία Κλαυθμώνος και στη Λεωφόρο Συγγρού, απέναντι από το Υπουργείο Συγκοινωνιών, όπου είχαν στηθεί οθόνες, στα σαλόνια των μεγάλων κεντρικών ξενοδοχείων, στις βιτρίνες των καταστημάτων ηλεκτρικών ειδών, όπου οι τηλεοράσεις έπαιζαν όλη νύχτα και –φυσικά – στα σπίτια των λίγων, προνομιούχων, Αθηναίων, που διέθεταν τηλεοπτική συσκευή. Έτσι και στο δικό μας, φίλοι και συγγενείς, περάσαμε μια βραδιά με φαγητό, κρασί και κουβέντα μέχρι το χάραμα, που είδαμε τον Άρμστρονγκ να περπατά στο φεγγάρι με την γιαγιά μου να τον αμφισβητεί σφόδρα!!! Από εκεί και μετά, σιγά-σιγά, η ελληνική τηλεόραση θ’ αρχίσει να δοκιμάζει τα φτερά της, να συμπληρώνει το πρόγραμμά της με δικές της παραγωγές, να εστιάζει τόσο στην ενημέρωση όσο και στην ψυχαγωγία και να προετοιμάζει το έδαφος για την τηλεόραση του σήμερα. Όσο για εμένα, νοσταλγώ πάντα εκείνη, την πρώτη μας TELEFUNKEN με τη μαυρόασπρη εικόνα, από την οθόνη της οποίας είδα – κουρνιασμένη στον καναπέ – ό,τι αγαπώ μέχρι και σήμερα: παλιό καλό ελληνικό κινηματογράφο, εγγλέζικα θρίλερ, αμερικανικά νουάρ, εμβληματικές σειρές. Και τον Άρμστρονγκ, ν' αφήνει τις πατημασιές του στο φεγγάρι.

Μάρω Κουρή

Έτσι κι όταν ανοίγω την ψυχή μου. Για το κενό του ανοίγματος και μόνο. Όλα τα άλλα είναι γνωστά. Βύρων Λεοντάρης, Ψυχοστασία, Ποιήματα 1949-2006.

Μια στάση εδώ

Η MELISSINOS SECURITY έχει σαν στόχο την καλύτερη και πιο αξιόπιστη εξυπηρέτηση των πελατών της στις υψηλές απαιτήσεις τους. Έχοντας αυτόν το στόχο δίνουµε ιδιαίτερη προσοχή στην ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχουµε καθώς και στην πρόληψη των νέων προβληµάτων που µπορεί να προκύψουν. Ειδικό άτοµο της επιχείρησης ασχολείται µε τέτοιου είδους θέµατα, είναι σε συνεχή επικοινωνία µε τους πελάτες και ενηµερώνεται για νέες ανάγκες των πελατών αλλά και τυχόν παράπονα που µπορεί να έχουν. Σκοπός αυτού είναι η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχει η επιχείρηση. Αναπτύσσουµε και εξελίσσουµε τις δεξιότητες του προσωπικού της επιχείρησης µε συνεχή εκπαίδευση του γιατί στοχεύουµε στη διαρκή εξέλιξη της αποτελεσµατικότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών. Μέσα στο χρονικό διάστηµα της λειτουργίας της επιχείρησης, οι πελάτες έχουν δείξει την εµπιστοσύνη τους η οποία πιστοποιείται από τους ίδιους και βοηθά στην επίτευξη των στόχων της επιχείρησης.

Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Τρίπολη Τηλ. : 2710234448 email : melissinos.security@gmail.com www.melissinos-security.gr