Kan kunst de planeet redden?
50 duurzame inspiratiekaarten voor jongeren en hun begeleiders
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen
Collectief duurzaamheid Amber Obbels Carla-Reina Cochez Dorina Verdyck Els Vanden Meersch Artistiek pedagogisch onderzoek Academiejaar 2021-2022 Via deze website (https://kankunst.myportfolio.com/de-tool) kan je extra informatie en didactisch materiaal raadplegen aansluitend op de kunsteducatieve tool, namelijk de duurzame inspiratiekaarten.
INHOUDSTAFEL
Visie Project Partner Inspiratiekaarten Methodieken en handleiding Ontwerp Kan kunst de planeet redden? Toekomst Dankwoord Colofon
2 3 4 6 6 13 14
15 16 16
‘Watalsjijwereldpresidentzouzijn,wat zoujijdandoenomklimaatverandering tegentegaan?’ 1
VISIE
Wij zijn het team duurzaamheid, studenten uit de opleiding Educatieve Master Beeldende Kunsten en leerkrachten in spe. We vertrokken vanuit de vraag of kunst de planeet kan redden. Geen eenvoudige vraag, maar wel eentje van acuut belang. Onze planeet is te kostbaar om ze niet te verzorgen. Als leerkrachten investeren we in de toekomst door jongeren te ondersteunen in hun leerprocessen en hen relevante kennis en kunde aan te reiken. We ondersteunen hen ook in het ontwikkelen van eigenzinnigheid en creativiteit, onmisbare vaardigheden in de wereld van morgen.
Als collectief kregen we de kans om een tool te ontwikkelen om jongeren op een speelse manier zowel kennis als vaardigheden bij te brengen en hen te sensibiliseren tot een duurzame levenshouding. De onderzoeksvraag ‘Kan kunst de planeet redden?’ vertrekt vanuit het idee dat kunst verbindt en onze planeet doet dat evenzeer. Kunst en onze planeet vormen dus een perfecte match.
Uiteraard blijft de vraag open, maar net daarom blijft ze ons aanzetten tot zoeken, reflecteren, proberen en bijleren. Deze onderzoekende attitude is een must voor zowel leerkrachten als leerlingen.
Ons onderzoek vertrekt vanuit de Sustainable Development Goals (SDG’s) of duurzame ontwikkelingsdoelstellingen opgesteld door de Verenigde Naties in 2015. SDG’s gelden als nieuwe mondiale ontwikkelingsagenda voor 2030. Dit betekent dat de 17 doelstellingen de intentie hebben armoede overal en in al haar vormen te beëindigen. De doelstellingen zijn onderling verbonden. We kozen voor ontwikkelingsdoelstelling 13 ‘Klimaatactie’ als focus om een kunsteducatief product uit te werken. We ambieerden een kunsteducatief instrument dat aanzet tot mogelijke positieve gedragsverandering in relatie tot de ‘klimaatactie’. Daarbij vinden wij als collectief het belangrijk dat het instrument breed inzetbaar is, de juiste informatie biedt en dat kunst en klimaat op een toegankelijke manier te ontdekken vallen door de gebruikers.
2
PROJECT
Ons project zet in op het sensibiliseren van jongeren. We kozen voor de doelgroep eerste en tweede graad secundair onderwijs: jongeren van 12 tot en met 16 jaar. We beoogden een kunsteducatieve tool die breed inzetbaar is. Zowel leerkrachten leerplichtonderwijs, leerkrachten deeltijds kunstonderwijs als begeleiders van workshops kunnen ons product gebruiken. Daarmee gaven we onszelf een uitdaging: we kozen voor het ontwikkelen en ontwerpen van een kunsteducatieve tool omwille van de flexibiliteit en de brede mogelijkheden die de tool kan bevatten. Het gaf ons ook de mogelijkheid om een zwaar beladen thema luchtig en speels te kunnen aanbrengen. We willen jongeren positief activeren en stimuleren, niet culpabiliseren. We willen hen ook juiste informatie aanbieden, samen met manieren om die info ook aan de hand van ervaringen te verwerken.
Er zijn al vele educatieve spelvormen in omloop en we bestudeerden er een groot aantal om ons te laten inspireren. We analyseerden vormgeving, handleiding en inhoud. De grote variëteit aan spelvormen verschafte ons inzichten in een degelijke combinatie van ontwerp, spelregels en methodieken. Interessant voor ons was ook dat de Verenigde Naties zelf een spel ontwikkelden, namelijk “Go Goals”. Het is een bordspel dat online gedownload kan
worden en gericht is op kinderen in de lagere school. Het doel is vooral om de kinderen al op een jonge leeftijd in aanraking te laten komen met de SDG’s, zodat ze de doelstellingen in het achterhoofd hebben tijdens hun verdere ontwikkeling.
Volgende speelkaarten sprongen in het oog door gebruiksvriendelijkheid, originaliteit en vormgeving: Artonaut, Toffe peren, Mix en maak, Terra Nova, Wereld duo, Habitat, De groene ijsbeer, Ontdeck, Het lokaal als instrument, Houseplant care cards, Little Yoga en Black stories. Per kaartspel werden de pluspunten bestudeerd. Het lettertype, ontwerp van het doosje, gebruiksvriendelijkheid, begeleidende instructie, tekst en beeldverhouding en de doelstellingen werden bekeken. Er werd per kaartspel een overzicht opgesteld van de voordelen die in het oog sprongen en de nadelen die we wilden vermijden. Daardoor gaven we richting aan voor onszelf en kreeg onze eigen tool gaandeweg duidelijk vorm.
Een interview met het duo Joke Schrauwen en Karolien Bogaerts, makers van de Artonauten, gaf inzichten in hun werkproces en aandachtspunten. Beide makers waren geïnspireerd om jongeren op zelfstandige basis op ontdekkingstocht te laten gaan. Ze wilden jongeren kunst laten ontdekken op een toegan kelijke manier.
3
Dat was ook onze ambitie. Ze gingen vooral uit van de visual thinking methode: filosoferen over beelden. Dat is een methode die we uiteindelijk zelf in onze tool hebben geïmplementeerd. Ze benadrukten het belang van een testfase: enkel wanneer het ontwerp voldoende getest is, kan het rijp zijn om het daadwerkelijk te lanceren. Dit testen gebeurt idealiter erg breed om vanuit vele invalshoeken feedback te verkrijgen.
Aan de hand van de literatuur hebben we ook diepgaand onderzoek kunnen doen naar de specifieke interessegebieden van de leeftijdsgroep. We hebben die interesses gekoppeld aan onze subthema’s (bijvoorbeeld fast fashion, technologie, afval, …). We kozen er uiteindelijk voor om de methodiek van Djapo als leidraad te
nemen. Dat is een educatieve organisatie die kinderen wil leren om duurzame keuzes te maken door denken en creativiteit te combineren. Zij stimuleren kinderen om al filosoferend creatief aan de slag te gaan met duurzame thema’s. Het is ook ons doel om bij jongeren kritisch en zelfreflectief handelen te ontwikkelen aan de hand van dialoog, discussie en creativiteit. Djapo biedt mogelijkheden op het vlak van flexibel denken, oorzaak-gevolg denken, gericht denken en onderzoekend denken. Deze interessante aspecten hebben we toegepast in onze kaartenset.
PARTNER
Onze partner in ons onderzoek is Muzische Workshops, een organisatie in Antwerpen met een grote maatschappelijke betrokkenheid die dus ook begaan is met het milieu. Ze biedt kunsteducatieve workshops en activiteiten aan voor kinderen, jongeren en volwassenen. In haar werking zet ze sterk in op duurzaamheid, zowel op het vlak van materialen, thema’s als educatieve methodieken. Ze ijvert voor een betere wereld. Het fijne aan idealisme is dat het aanstekelijk
werkt. Aan de hand van dieptegesprekken hebben we ons gesteund gevoeld om een focus te vinden, om geschikte werkmethodes te implementeren, om een weloverwogen keuze van kunstenaars te maken. We hebben ons kunnen buigen over zowel vormelijke als inhoudelijke feedback.
4
INSPIRATIEKAARTEN
Jongeren van 12 tot 16 jaar hebben nood aan concrete voorstellen en toegankelijke acties in plaats van abstracties. Hun concentratieboog is vrij kort en ze ontwikkelen ook stilaan een eigen mening. Tevens zijn ze op zoek naar een eigen peergroep, een vriendengroep die de ontwikkeling van hun eigen identiteit ondersteunt. Daar hebben we op ingespeeld bij de ontwikkeling van onze kunsteducatieve tool. We kozen voor duidelijkheid met een vleugje humor.
We kozen voor 10 duurzaamheidsthema’s die aansluiten bij de leefwereld van de jongeren: afval, fast fashion, water, technologie, energie, voeding, klimaat, migratie, ecologische voetafdruk, natuur.
Per thema ontwikkelden we 5 inspiratiekaarten om een vertaalslag te maken naar de jongere.
— Een Infokaart om vanuit het perspectief van kunst de jongere te begeesteren in verband met het klimaat. Bijkomend is er een korte duiding van kunstenaar en kunstwerk.
— Een Wist-je-dat-kaart om de jongere concrete gegevens aan te reiken in verband met de klimaatproblematiek.
— Een Dilemmakaart om de jongere aan te zetten tot het maken van een keuze en daarover in discussie te gaan.
— Een Wat-als-kaart om bij de jongere probleemoplossend denken te stimuleren.
— Een Doe-het-zelf-kaart om met diverse opdrachten de jongere creatief aan de slag te laten gaan.
METHODIEKEN EN HANDLEIDING
In de handleiding die onze kunsteducatieve tool begeleidt, bieden we de gebruiker een aantal methodes aan. Die kunnen indien gewenst ingezet worden bij de diverse kaarten. We opteren voor opdracht- en samenwerkingsvormen. Samenwerkingsvormen of coöperatief leren zijn goed voor de sociaal-emotionele ontwikkeling maar evengoed
voor de cognitieve ontwikkeling. Bij de dilemma-, wist-je-dat- of infokaart geven we een aantal specifieke handvaten mee die een discussie op gang kunnen brengen. Een aantal methodes vergemakkelijken het tot stand komen van een dialoog of discussie. We lieten ons inspireren door Djapo en diverse coöperatieve werkvormen.
6
7
Infokaart:
De infokaart bevat een korte introductie over het subthema en geeft wat meer uitleg over het kunstwerk of de kunstenaar die vermeld staat op de andere zijde van de kaart.
Voor het bespreken van het kunstwerk kan je gebruik maken van de ‘Visual thinking strategy’. Aan de hand van drie eenvoudige vragen kan een gesprek ontstaan om een kunstwerk samen te beleven.
— Wat gebeurt er op de afbeelding?
— Waaraan zie je dat?
— Wat kun je nog meer ontdekken?
Vanuit de verbeelding van een kunstenaar kijken we naar de milieuproblemen. We kozen voor duidelijke beelden met een sterke inhoud. Naar hedendaagse kunst kijken is niet evident voor jongeren. Onze kunsteducatieve tool komt ook niet uitsluitend in het kunstonderwijs terecht en wordt ook gehanteerd door leerkrachten algemene of technische vakken. We geven telkens een korte duiding van het kunstwerk en de kunstenaar mee. We selecteerden de werken van kunstenaars die hun oeuvre grotendeels uitbouwden rond de klimaatproblematiek. We kozen divers en internationaal.
1) Methode Visual Thinking Strategy: In overleg met Muzische workshops willen we de Visual Thinking Strategy aanbrengen om het beeld van een kunstwerk bespreekbaar te maken. Het is een fijne methode die geen doorgewinterde voorkennis vereist van de gebruiker. Het is een methode om jongeren op een toegankelijke manier over kunst te laten nadenken en inzichten te laten verwerven. Bij een afbeelding kunnen drie vragen worden gesteld. Deze bevraging helpt bij het observeren van een kunstwerk en om het werk op een persoonlijke manier te verwerken.
Info
Afval Wanneer we iets niet meer gebruiken, gooien we het al snel weg. Maar wat is ‘weg’? Denietafvalbergblijftgroeien,wanthetafvalverdwijnt zomaar. De consumptiemaatschappij waarinwijleven,speeltdaarbijeengroterol. Tan Zi Xi - Plastic ocean (2016) TanZiXiverzamelde,poetsteenorganiseerde samen met vrijwilligers 500 kg afval. Het ging in totaal over meer dan 20.000 verschillende soorten plastic die random werden opgehangen. Op die manier kaart ze devervuilingaan.
8
Wist je dat..
... je in je hele leven gemiddeld 300 tandenborstels verbruikt?
... het tot 1000 jaar duurt voordat een plastic zak afgebroken is? En dat terwijl een plastic boodschappentas gemiddeld maar 12 minuten wordt gebruikt.
... er alternatieven voor plastic bestaan? Zo heb je bio-plastic dat bijvoorbeeld van suikerriet gemaakt wordt. Suikerriet is een snelgroeiend gewas dat gemakkelijk CO opneemt in plaats van afgeeft.
2) Methode ‘Rondschrijven’:
Een manier om de leerlingen meningen en argumenten te laten verzamelen als aanleiding voor een groepsdiscussie. De basis hiervoor is een stelling of bewering, of volgens onze kaart een feit.
Wist-je-dat-kaart
We zetten per thema enkele wist-jedatjes op een rij. Zo kan je wat meer achtergrondinformatie geven aan de deelnemers en helpt het hen bij het vormen van bedenkingen en meningen.
Een eventuele werkmethode die hier kan helpen is ‘rondschrijven’. Een leerling formuleert beargumenteerde commentaar op de bewering. De volgende leerling formuleert eveneens een beargumenteerde commentaar op de bewering, maar evengoed op de commentaar van de vorige leerling. Op die manier kan elke leerling aan bod komen. De leerlingen kunnen eventueel in groepjes werken.
9
3) Methode Coöperatief leren
Voor beide kaarten kan groepswerk aan bod komen. Je formuleert de vraag of opdracht, geeft verwachtingen aan over het resultaat en biedt geschikt materiaal aan. Vervolgens kan je kiezen voor duo’s of grotere groepjes.
Beide kaarten kunnen op deze manieren zelfredzaamheid en probleemoplossend denken ondersteunen. Net als de andere coöperatieve werkvormen stimuleert het ook de sociaal-emotionele ontwikkeling. Het onderzoekend denken komt aan bod: zintuigen gebruiken, zich laten inspireren door ideeën van anderen, alternatieve mogelijkheden zoeken en oorzaak-gevolg onderzoeken. De kaart komt ook tegemoet aan de eindterm burgerschapzin. Bij de Wat-als-kaart kunnen de ideeën proefondervindelijk worden uitgetest. Bij de Doe-het-zelf-kaart kunnen de diverse mogelijkhedencreatiefwordenuitgeprobeerd.
Wat-als-kaart:
De wat-als-vragen vormen probleemstellingen waarbij je de deelnemers laat nadenken over mogelijke oplossingen. De deelnemers hoeven zich niet te beperken tot praktisch haalbare zaken. Ze kunnen hun fantasie de vrije loop laten gaan.
Je kan de brainstorm-methode uitproberen: Na het geven van de creatieve of technische opdracht kunnen de leerlingen ideeën en oplossingen bedenken en uitwisselen. Alle ideeën, hoe wild ook, kunnen aan bod komen. Vervolgens kunnen de groepjes aan de slag. Als begeleider of leerkracht bied je dan ondersteuning tijdens het zelflerend proces van de leerlingen. Ze gaan in interactie en leren van elkaar.
We waakten erover dat onze kunsteducatieve tool een open format bleef om de gebruiker, leerkracht of begeleider de mogelijkheid te bieden een eigen invulling te geven in relatie tot de les of workshop.
Doe-het-zelf-kaart
Op deze kaart staat een creatieve opdracht die de deelnemers kunnen uitvoeren, om zo op een creatieve wijze na te denken en bezig te zijn rond een subthema.
Ook deze kaart kun je opstarten met een brainstorm-methode om veel fantasie te laten ventileren en de jongeren elkaar te laten inspireren. Na het geven van de creatieve of technische opdracht kunnen de leerlingen in groepjes (wilde) ideeën en oplossingen bedenken en uitwisselen. Vervolgens kunnen de groepjes aan de slag. Als begeleider of leerkracht bied je dan ondersteuning tijdens het zelflerend proces van de leerlingen. Ze gaan in interactie en leren van elkaar.
10
Wat als?
.. we afval niet enkel bekijken als een probleem maar kunnen omzetten in een nieuw product? Afval is niet alleen een milieuprobleem, maar brengt ook op economisch vlak verlies op. Gemiddeld produceren Europeanen 481 kilo huisvuil per jaar. Gelukkig wordt hiervan een groot deel gerecycleerd of gecomposteerd, waardoor steeds minder afval naar de afvalbergen stroomt.
Bedenk/ontwerp voor twee soorten afval een creatieve uitvinding waardoor het afval niet louter gerecycleerd wordt maar omgezet kan worden naar een nieuw product.
Doe het zelf
Afval bestaat niet: We gaan beeldend aan de slag met verzamelde afgedankte materialen zoals plastic en karton.
Neem een onderwerp naar keuze en verknip het materiaal tot mozaïeksteentjes en maak zo je eigen afvalcollage.
Tip: Je kan ook een 3D-sculptuur maken van afval zoals Koen Nelissen.
Benodigdheden: secondelijm, lijmpistool, schaar, kniptang, ondergrond en afvalmateriaal.
11
Dilemmakaart:
Op deze kaart wordt een dilemma geformuleerd over de relatie dagelijks gedrag en klimaat. Lees de dilemma’s voor in groep en laat de deelnemers kiezen. Laat hen de reden voor hun keuze toelichten en maak daarbij ruimte voor een open gesprek.
Hier kan het helpen om de zelfreflectie bij de studenten te stimuleren: de jongeren krijgen een minuut om hun keuze te beargumenteren. Ze geven zichzelf een score (1 zeker, 2 onzeker, 3 gok). Klassikaal worden antwoorden, argumenten en scores uitgewisseld. Vervolgens formuleren de leerlingen schriftelijk opnieuw een antwoord en een argument.
4) Methode Zelfreflectie
Een andere methode is het stimuleren van zelfreflectie bij de leerlingen. De leerlingen krijgen een dilemma. Ze krijgen vervolgens een minuut om een keuze te maken en die te beargumenteren. Ze geven zichzelf een score (1 staat voor zeker, 2 voor onzeker, 3 voor gok). Klassikaal worden antwoorden, argumenten en scores uitgewisseld. Na de verkregen feedback formuleren de leerlingen schriftelijk opnieuw een antwoord en opnieuw een argument. Alternerend is er individueel denkwerk en groepsuitwisseling tot de laatste misverstanden zijn weggewerkt door de leerkracht.
Dilemma
De plastic soep verdwijnt in één handomdraai OF jij bent de eerste wereldpresident?
Nooit nog naar een (fastfood)restaurant gaan OF elke dag een uur lang afval rapen?
Altijd je eigen drinkbeker op zak hebben en gebruiken OF per drankje dat je buitenshuis bestelt 1 euro aan een goed doel geven?
1 plastic rietje heel je leven lang hergebruiken OF je tanden poetsen met je vingers?
12
ONTWERP
Ook het ontwerp van onze tool wilden we in een duurzaam jasje steken. Hiervoor deden we research binnen grafisch ontwerp en keken we naar reeds bestaande ecologische tools en boeken. Deze zoektocht was zeker niet evident, omdat je niet alleen in je ontwerp, maar vooral in de uitvoering duurzame keuzes moet maken. Daarin zijn verschillende opties. De meeste boeken rond duurzaamheid worden op gerecycleerd papier gedrukt in een drukkerij waar vooral rekening gehouden wordt met energiebesparingen.
Er wordt niet vaak verteld over de foto’s, inkten of de vormgeving. Zo besloten we gerecycleerd papier te gebruiken en kozen we ervoor om geen volle kleurvlakken te gebruiken.
Het kunstwerk is de blikvanger. De kaarten met tekst worden sober uitgewerkt met herkenbare pictogrammen om de kaarten visueel te harmoniseren.
We opteerden voor sobere kleuren die afkomstig zijn van bloemen en planten uit de natuur en selecteerden het lettertype: ‘APfel Grotezk’ vanwege het lage inktverbruik tijdens het drukproces door middel van de uitsnijdingen die voorzien zijn in het lettertype. De hoeken van de inspiratiekaarten zijn afgerond waardoor ze minder kwetsbaar zijn. Dit verlengt de levensduur van de tool en maakt hem duurzamer. Hierbij ook een warme oproep om zorg te dragen voor de tool en deze niet onnodig te printen. Zo dragen we zelf ons steentje bij aan wat ons allen
KAN KUNST DE PLANEET REDDEN?
Ja en nee. Kunst kan bijdragen aan het veranderen van een mindset. Met kunst hebben mensen steeds op de barricades gestaan in tijden van nood en crisis. Tijdens onze wereldwijde milieucrisis gebeurt dat opnieuw. Kunst is de kanarie in de mijn. Soms wordt de boodschap humoristisch gebracht, soms serieus en soms zelfs cynisch. Op een kritische manier geeft kunst ons een duwtje in de rug om anders te gaan kijken en denken. Uiteraard gebeurt dat niet uit zichzelf en zijn er meerdere cruciale spelers nodig om daadwerkelijke veranderingen door te voeren. Door kunst binnen te brengen in het onderwijs, krijgt ze een belangrijke rol in onze maatschappij waardoor ze ook een sterkere speler kan worden. We kozen dan ook expliciet voor een brede radius en niet enkel voor het kunstonderwijs of de beeldende vakken.
Jongeren geven de wereld van morgen vorm. We willen hen kennis laten maken met kunst die duurzaamheidsthema’s aankaarten. Tevens bieden we de middelen aan om hen deze kunst eigen te laten maken. Hierdoor kunnen ze de kunst waarderen die hen triggert tot bewustwording en hopelijk actie. Als kunst hen het gevoel geeft de touwtjes meer in handen te kunnen nemen, dan is ze wel degelijk in staat onze planeet te redden. Onze kunsteducatieve tool wil niet enkel kunst bekend maken bij de jongeren maar wil kunst een activerende rol laten spelen bij attitude-ontwikkeling en levensvisie. We hopen dat ons instrument voor veel boeiende gesprekken, inspirerende inzichten en creatieve uitwerkingen kan zorgen ten aanzien van het koepelthema klimaatactie.
14
TOEKOMST
De blauwdruk van onze educatieve tool is klaar. We kunnen de 50 inspiratiekaarten het werkveld insturen om te testen. We stelden hiervoor een feedbackdocument op met volgende vragen:
Hoe ervaarde je als begeleider/workshopgever de kunsteducatieve tool, was deze handig om een les rond op te bouwen? Indien nee, wat ontbrak er?
— Hoe reageerde je klas/groep op het thema en het leermoment?
— Hoe komen de vragen over? Zijn ze goed geformuleerd? Te oppervlakkig/te breed?
— Hoe ervaar je de dilemma’s? Wekken deze een discussie op of zijn jullie er snel over uitgepraat?
— Wat vinden jullie van de methodieken/ werkvormen? Zijn ze duidelijk? Zijn deze behulpzaam?
— Wat vinden jullie van het (voorlopige) design en het medium (kaartvorm)?
— Verkies je een fysieke tool of een pdf die je vanuit je computer kan gebruiken?
— Zijn er nog opmerkingen of tips voor ons die je wil delen?
De eerste testronde nam onze partner Muzische Workshops voor haar rekening. Dat leverde veel feedback op die we moesten filteren en integreren.
Een tweede testronde gebeurde in het leerplichtonderwijs. De test werd uitgevoerd in het eerste middelbaar ASO, een klas in de Steinerschool in Antwerpen. Hier werd alvast duidelijk dat de kinderen snel betrokken raakten op het thema. Methodieken werden uitgetest bij de Wat-als-kaart en de Dilemmakaart. Deze methodieken verliepen vlot. Ze waren duidelijk en de leerlingen gingen over tot kleine groepsdiscussies. Minpuntje bleek al snel dat het taalgebruik misschien iets te moeilijk is voor de leeftijdsgroep. Hierdoor moet de leerkracht steeds betekenissen van woorden uitleggen. Sommige onderwerpen gingen het petje van de kinderen te boven waardoor het humoristische karakter van de dilemmavragen teloorging. Maar de Doe-het-zelf-kaart had succes. De inspiratiekaarten maakten hier alvast hun stoutste dromen waar. Uiteraard moeten we nog vele testrondes doen om een degelijk inzicht te verwerven om onze kunsteducatieve tool te optimaliseren.
In de toekomst ambiëren we een samenwerking met onze partner Muzische Workshops op lange termijn. De kunsteducatieve tool is zodanig ontworpen dat we hem in de toekomst kunnen uitbreiden naar andere subthema’s die ook aansluiten bij de SDG’s.
15
We willen graag onze partner Manu Luyten (Muzische Workshops) bedanken voor de intensieve opvolging. We willen eveneens onze leerkrachten bedanken van de Educatieve Master Beelden Kunsten voor de vele feedbackmomenten die ons de juiste richting aangaven. We willen Lore Suls, onze begeleider in dit traject, bedanken om steeds klaar te staan en in te grijpen op moeilijke momenten. Daarnaast willen we onze medestudenten bedanken voor hun input en feedback, de familie Verdyck en (uiteraard) Chloé Lybaert voor het nalezen en verbeteren, onze familie en vrienden voor de mentale steun en uiteraard ook de leerkrachten die onze tool getest hebben en ons feedback bezorgden.
COLOFON Tool: Dorina Verdyck en Carla-Reina Cochez Illustraties: Amber Obbels Website: Amber Obbels Tekst: Els Vanden Meersch Lay-out: Carla-Reina Cochez 16
DANKWOORD
je
Wat als.. Dilemma Doe het zelf Zhc - Climate Crisis Tan Zi Xi - Plastic ocean Matt Chinworth - Money Is the Oxygen 20
Wist
dat..