Collectie van ontmoetingen
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen
EDUCATIEVE MASTER BEELDENDE KUNSTEN
POW WOW
Inhoud Sociale duurzaamheid Methodiek Ontmoetingen Conclusie
POW WOW Deze powWow podcast bevat een reeks boeiende ontmoetingen tussen academici, studenten, kunstenaars en onderzoekers over de centrale vraag: Wat zijn sociaal duurzame artistieke praktijken en hoe kunnen we die vandaag de dag vormgeven?
Sociale duurzaamheid Kunstenaarscarrières zijn allerminst duurzaam op vlak van artistieke en economische vrijheid. Kunnen we creatief werk niet iets duurzamer organiseren? De realiteit toont ons dat kunstenaars voortdurend creatieve ideeën moeten leveren om te overleven en ook van project naar project moeten springen om aan een leefbaar inkomen te geraken. Het zijn net vaak die arbeidsomstandigheden die een ‘sociale duurzame creativiteit’ in het gedrang brengen. Duurzame creatieve processen, de mogelijkheid om op lange termijn creatief te blijven, komen zwaar onder druk te staan. Creativiteit wordt zo allesbehalve duurzaam maar net incidentieel en ongebruikelijk en over het algemeen zeer beperkt houdbaar. Creatie wordt iets tijdelijks, maar kunstenaars moeten creatief blijven op langere termijn. We moeten sociaal-economisch duurzamer worden. Welke infrastructuur is er nodig om kunstenaars hun creativiteit te garanderen op langere termijn?
Welke structuren van zelforganisatie, betere wetgeving, sociale zekerheids– structuren en opleidingen in het onderwijs kunnen de kunstenaar helpen om economische uitbuiting tegen te gaan? Het bekomen van een beter en meer duurzaam kunstenaarschap is de leidraad van ons project. Luisteren naar kunstenaars die echte ontmoetingen aangaan met onderzoekers of specialisten lijkt ons een noodzaak. Nabijheid is heel belangrijk, ook in de beleving van kunst maar evengoed in het overdragen van kennis en knowhow. De fysieke ontmoetingen zijn telkens duurzame, rijkelijke en laagdrempelige uitwisselingen tussen kunstenaars, leerkrachten, studenten en professionelen. We experimenteren met nieuwe vormen van solidariteit die de tegenstelling tussen de markt en de civiele ruimte overstijgt. We delen resources, kennis maar ook de risico’s. We willen inspireren en zo inzichten brengen voor nieuwe organisatieen samenwerkingsmodellen.
Methodiek Na het lezen van het boek De esthetiek van de relaties van Nicolas Bouriaud (1998W), zijn we op het idee gekomen dat de ontmoetingskunst, die zowel in dit boek omschreven wordt en die ook bij kunstenaar Eric Hagoort terug te vinden is, het startpunt kon zijn van onze methode bij dit onderzoek. Bij zowel Bouriaud als Hagoort worden de verschillende condities van ontmoeten onderzocht. In de eerste weken onderzochten we wat ontmoetingen konden zijn. Al snel kwamen we tot het besluit dat we deze fysiek wilden laten doorgaan, ook tijdens Corona. We wilden mensen uitnodigen die ons kunnen vertellen hoe zij sociale duurzaamheid binnen de professionele carrière van kunstenaar ervaren.
Ontmoetingen De ontmoetingen lieten we telkens plaatsvinden op een plek die aansloot bij het thema van het gesprek. We kozen bewust voor locaties die niet voor de handliggend zijn en fungeerden als een inspirerende setting om het gesprek positief te beïnvloeden. Tijdens de ontmoetingen hebben we foto’s genomen die dienen als sfeerbeelden om samen met een uitgetypte tekst van het gesprek te verwerken in een krantje. De inhoud van het gesprek en het moment waar en wanneer de ontmoeting plaatsvond worden op deze manier gearchiveerd en bewaard. Ook de stoelen wilden we mee betrekken in het geheel en kregen zo een belangrijke functie.
De stoel werd verwerkt in het logo en staat symbool voor ons project. De stoel werd telkens getagd door de sprekers met een woord dat voor hen sociale duurzaamheid betekende. Dit woord werd gekozen op basis van het gesprek dat ze hadden en draagt bij aan ons onderzoek met als onderliggende vraag: wat is sociale duurzaamheid? Op deze manier evolueert de stoel mee doorheen ons proces van ontmoetingen. Uiteindelijk hebben we zes ontmoetingen georganiseerd met uiteenlopende ‘profielen’ en hieruit is vervolgens de POWWOW installatie gegroeid, welke bestaat uit een geënsceneerde setting, aangevuld door de powwow podcast en de powwow krant.
Ontmoeting #1 Pascal Gielen Cultuursocioloog Pascal Gielen (Universiteit Antwerpen) gebruikt een hybride model, waarin de biotoop van de kunstenaar bestaat uit vier ruimtes of sferen. Per kunstenaar of per periode in een carrière kan nu eens de ene sfeer, dan weer de andere domineren, maar ze moeten alle vier in bepaalde mate aanwezig zijn om te kunnen spreken van een duurzame kunstenpraktijk.
-> check onze powwow krant waar u bondgenoot kan worden van deze ontmoetingen (terug te vinden in ondermeer de bibliotheek van de Academie van Antwerpen; KASKA).
Ontmoeting #2 Andrea Bos en Nel Maertens Andrea Bos startte Project Dubbel op nadat ze haar studies Product Design afrondde aan de Academie van Arnhem. Door nieuwe creaties van afgedankte kledingstukken te maken, bouwt ze volop aan een community waarin het bewustzijn rond kleding groot is en kennis wordt gedeeld. Nel Maertens studeerde Mode aan KASKA. Haar Studio Nel Maertens staat nog in de kinderschoenen, maar ze weet wat ze wil. Door interieurobjecten op te knappen en te recyclen, dead-stock materialen te kopen, restjes stof te gebruiken en - het allerbelangrijkste - door alles zelf te verwerken in haar Antwerpse studio, zet Nel in op duurzaamheid.
Ontmoeting #3 Mieke Wellens en Stefan Hensel Aan de Sint-Geertruiabdij in Leuven ontmoeten we Stefan Hensel (°1943) en Mieke Wellens (°1955). Mieke is afkomstig van Peer maar woont al sinds 1973 in Leuven, waar ze haar opleiding als historica heeft afgerond. Mieke gaf 30 jaar les aan het KASKA. Daar gaf ze eerst het vak Maatschappijstudie en later Onderzoeksmethodiek: Actuele vraagstukken. Stefan is van Mülheim an der Ruhr (Duitsland). Hij is architect en heeft lang in Ottawa gewoond met zijn gezin. Na een internationale carrière in zowel de privé als de Academische wereld heeft hij 11 jaar geleden besloten om alleen naar Leuven te verhuizen.
Ontmoeting #4 Dennis Tyfus en Benjamin Verdonck De Antwerpse kunstenaar, muzikant en uitgever Dennis Tyfus (1979) produceert en verspreidt tekeningen, schilderijen en grafisch werk, afgewisseld met videoinstallaties, sculpturen en muziek. Zijn divergente praktijk kenmerkt zich door het bewaren van een grote streetcredibility in combinatie met een anarchistische attitude ten opzichte van de formele hedendaagse kunstwereld. Benjamin Verdonck (1972) leeft en werkt in Antwerpen. Van theaterstukken op scène tot performances in de openbare ruimte, over objecten en kunstinstallaties, tot mobiele minitheaters onderweg, Verdonck geeft blijk van een pakkende eenvoud in zijn beeldtaal, maar niet in zijn denken.
Ontmoeting #5 Julie Senden en Jens Present Jens Present is een jonge kunstschilder uit Sint-Niklaas. Naast de vele uren die hij werkt in café-restaurant Met Tijd en Boterhammen brengt Jens zijn tijd door in zijn atelier. Julie Senden werkt sinds 7 jaar geleden bij galerie Rodolph Janssen te Brussel. Voorheen studeerde ze kunstgeschiedenis in Gent. Jens en Julie hebben samen gepraat over het thema “leven van de kunst” en met de nadruk op de werking van een gallerij.
-> Ontdek meer over deze inspirerende ontmoetingen en powwow podcast via de QR-code op pagina 2.
Ontmoeting #6 Koen Wynants en Mirjam Van Tilburg Het doctoraatstraject van Mirjam Van Tilburg bekijkt kunsteducatie vanuit een perspectief dat geworteld is in het kunstenaarschap. Het materiaal waarmee ze speelt is professionalisering. Het discours van professionalisering van kunstvakdocenten wordt overheerst door termen als: inzetbaarheid, duidelijkheid, flexibiliteit, productiviteit en vooral efficiëntie. Maar hoe moeten die bouwstenen eruitzien? Als bioloog van opleiding is Koen Wynants gebeten door collectieve samenhorigheid, persoonlijke, maatschappelijke en democratische ontwikkeling. Hij is van de overtuiging dat de stad een gedeelde verantwoordelijkheid is. Burgers, ondernemers, ambtenaren, politici, leraars, kunstenaars… maken samen de stad duurzamer, socialer en democratischer.
Conclusie Ons onderzoek is vertrokken vanuit de vraag ‘Wat is sociale duurzaamheid’? De terminologie interesseerde ons, hoewel het als groep zoeken was naar de betekenis ervan. Dat we er als groep soms verschillende meningen over hadden, maakte het nog interessanter. Want wat is sociale duurzaamheid? Hoe meer het onderzoek evolueerde hoe kritischer we te werk gingen. Sociaal verwijst naar het samenkomen van mensen en duurzaamheid linken we aan het uitwisselen van informatie, ervaringen en meningen. Vanuit die gedachte werden fysieke ontmoetingen voorgesteld en georganiseerd en dit met de bedoeling dat het eventueel zou kunnen leiden tot langdurige samenwerkingen. Concreet brachten we telkens twee mensen samen uit diverse beroepen zoals galeristen, onderzoekers, kunstenaars en leerkrachten. We brachten hen samen alleen of per twee op een bijzondere locatie om met elkaar een gesprek te hebben over een bepaald thema. De gesprekken hebben we deels gestuurd en daarna vrijgelaten. De rode draad was dat we aan het einde van het gesprek iedereen de vraag stelden wat voor hen sociale duurzaamheid betekende. Onze keuzes voor de thema’s waren ook steeds verbonden met de kunsten en het kunstonderwijs.
Door ons onderzoek zijn we er als collectief van overtuigd geraakt dat er in het kunstonderwijs voldoende geëxperimenteerd mag worden door in dialoog te gaan. Ontmoetingen tussen leerlingen, docenten maar ook met mensen van buiten het onderwijs. Duurzaamheid in de kunsten bracht ons ook bij de vraag: hoe kan je na je opleiding als kunstenaar financieel overleven? Hoe kan je artistiek voldoende onafhankelijk en actief blijven? Het is niet altijd even vanzelfsprekend om de juiste contacten te leggen en al zeker niet wanneer je net de schoolbanken verlaat. Het zijn juist vaak de fysieke ontmoetingen die ervoor zorgen dat je groeit als persoon of als kunstenaar. Commmunicatie is belangrijk. Mensen aanspreken en je verhaal kunnen vertellen. Het is niet perse vanuit een concrete vraag maar eerder door het delen van informatie in een open gesprek dat tot ‘iets’ kan leiden. Zulke kruisbestuivingen met anderen kunnen je kunstenaarschap sterker en duurzamer (langduriger) maken. Zo zouden ook onderwijssystemen de toegangspoorten kunnen worden naar de samenleving. De kunstopleiding kan gezien worden als oefenplaats, waar er nog fouten mogen worden gemaakt.
En wat wilden we nu bereiken met die ontmoetingen? Een van onze bezorgdheden was of we op de kunsthogescholen genoeg worden voorbereid op het professionele leven na de opleiding? Na het afstuderen, wanneer we op onszelf zijn aangewezen, weten we vaak niet hoe we verder moeten. Er zijn veel opties maar hoe werkt dat in de praktijk? Vanuit onze eigen ervaringen in de kunsten is het niet altijd zo vanzelfsprekend. Een sollicitatiebrief schrijven volstaat soms niet.
Door het onderwijs vaker aan ervaringen te koppelen ontstaat er ook veel meer kans op een realistische bewustwording bij studenten. Door ons onderzoek te delen in een interactieve installatie met de buitenwereld aan de hand van een podcast en een krantje met tekst en beeld, hopen we mensen aan te zetten om meer initiatief te nemen om elkaar fysiek te ontmoeten. We ondervonden tijdens ons onderzoek dat fysieke ontmoetingen waarbij we vertrouwen voelden, een duurzame werking heeft in het professionele werkveld.
Colofon POWWOW collectief: Britt Guns, Caroline Van den Eynden, Gert-Jan Van Goethem en Eli Verkeyn. Met dank aan: Pascal Gielen, Andrea Bos, Nel Maertens, Stefan Hensel, Mieke Wellens, Dennis Tyfus, Benjamin Verdonck, Julie Senden, Jens Present, Koen Wynants, Mirjam Van Tilburg, Lore Suls en Indra Wolfaert Locaties: De Blikfabriek, Ballard garden, Sint Geertruiabdij Leuven, De nor Middelheimmuseum, café Met Tijd en Boterhammen, de grens Nederland-België.