Albertina Adán Domínguez

Albertina Adán Domínguez, Tina, é natural de Olelas, onde vive desde hai 66 anos. Tivo tenda, taberna, parrillada e unha granxa de cachenas. Desde nena sempre acorda esa raza de vacas no pobo para traballar.

A familia

A miña nai era modista, e dos retales que lle quedaban siempre nos fagía roupa, pero as que non tiñan quen lle figese nada, ás veces pasábano mal. Ela recortaba e fagía os traxes para as vodas, pros homes e pras mulleres. Ela iba a coser para Portugal, por eses pueblos, ca máquina á cabeza, e botaba oito días soliña! Inda ás veces, crecía o río e non tiña por onde pasar, e chegamos a pasar aos quince e ao mes sen vela porque non podía pasar p’acá. E a miña irmá máis vella, tendo conta das outras catro irmás pequenas.

Meu pai era o acordeonista. Os cordeonistas que hai son casi todos da miña familia, a familia Adán. A min gustábame aprender a tocar, pero meu pai tiña medo que lle estropease o acordeón, porque non podía comprar outro! Entón dicíalle: - Déixame tocar un pouquiño. Pero empezábaas todas e non acababa ningunha. A miña sobriña, Celeste, ela si tocaba. Tiña un orquesta e era a que tocaba e cantaba. E tamén meu cuñado, o pai dela, que se chamaba Gumersindo

que morreu o ano pasado. E despois o irmao máis vello, Fernando, toca, e o que lle sigue, Jony, tamén.

O almorzo

Pro desayuno, comíase cada cousa! A miña nai a nós fagíanos o café, que siempre o tuvo, porque era portuguesa, da Virxen da Peneda, e viña acostumbrada. Pero aquí non tomaban café. Aquí tomaban auga d’unto. Fagían auga con grasa e bebían aquelo á mañá, para desayunar! Outros, que ao mellor tiñan leite, fagían caldo de leite. E comían así aquel leite que aquelo parecía auga!

A escola

Había a escuela aquí no pueblo que hasta muitas das profesoras que viñan pra aquí vivían na casa da miña nai eu iba a durmir con elas. Iamos todos xuntos, homes e mulleres, non había edá.

Os xogos

Ás chancas, ás abarcas, arrancabámoslle as chatolas. Logo fagíase un burato na terra e dabámoslle coa mao e iban para o burato. Quen máis metese, ganaba. Como se fosen bólas, pero bólas no había, eran chatolas. Tamén tiñamos muñecas de trapos que nos fagían as nais.

O forno

Para o forno había que por a vez pra saber cando lle tocaba a cada un. O forno era grande, levaba unhas vinte broas redondas ou por aí. Entonces xuntábanse dúas personas, casi nunca cocía unha persona só, e quentaban o forno. E había que ir buscar a leña ao lombo pra o quentar. Alí cantaban e pasábano ben.

As cachenas

Chegamos a ter casi duascentas cabras antes de ter as vacas cachenas. Eu i o meu marido, a máis conta que tuvemos foi cento trinta, entre vacas e terneros. As cachenas tuvémolas toda a vida, desde pequeniña aquí siempre acordén cachenas. Despois houbo unha época que cuase vendéronas todas e otuaron polas vacas barrosas porque daba máis leite. Pero nunca nos desfigemos de todo das cachenas. Siempre quedaban ao mellor dúas ou tres, aínda que despois figemos cantidá porque as outras grandes aquí danse mal, que o monte non vale pra nada, só é pedras. E as cachenas, con pouca cousa que se lle di, elas, habendo monte. O ano pasado i outro ano non, porque ardeu todo, i non tiñan onde comer, pero

tendo monte, elas habilítanse no monte. A cachena é pra traballar. Antes arábase, cargábase o abono e fagíase todo co elas.

A emigración

As miñas irmás marcharon todas, unha para Brasil e as outras para Francia. Solo quedén eu na casa. Aquí, a maior costa dos emigrantes marcharon pra Francia. Despois xa foi cando a vida empezou a mellorar e compráronse máis vacas, aparatos, roupa e de todo.

O meu home, Nemesio, traballaba no campo, e con dezasete anos marchou pra Francia. Despois veu e casou comigo, i eu quedaba aquí con miña sogra e cos fillos, i el marchaba pr’alá a traballar na construción. Despois tamén estuvo en Suíza, i eu aquí cos fillos, ca sogra e cos animales. Teño cuatro fillos, e unha que me morreu pequena, cinco. E maior fóiseme pra Estados Unidos, marchou p’alá.

Portugal

Casaban p’alá e pra eiquí. Pero case todos os que casaban d’alá de Portugal viñan a vivir eiquí. Aquí no pueblo había tienda, e despois eu tamén puxen unha, cando me casén. E tiñamos máis portuguesas que españolas. O doble! Viñan buscar aquí todo.

Con eso do embalse de Lindoso quitáronnos a comunicación. Pero nós conviviamos máis cos portugueses que cos españoles. Incluso se nota na fala. Nós eiquí son coma se foran irmaos, igual. Eran... son acolledores. Porque cando foi deso da guerra, aí colleron muchísima xente. Muchísima, muchísima, muchísima! Non é dicir un home, ou dous ou tres. Muchísima! E dábanlle de comer, polo traballo. Traballaban, tamén coitadiños, pra que lle desen de comer e durmir.

O contrabando

Fagían moito contrabando de café, de tabaco e de cousas desas así. Íase polo carreiro, de noite e de día. E se os guardias salían, tirábase coa mochila e co que se levaba e pro outro día íbase buscar. Uns vigilabábanos aos outros e como sabías os camiños, avisábase: - Escóndete que ven a Guardia Civil. Algunha vez fígeno tamén, levando e traendo. Tería por aí nove ou dez anos, non tiña máis. Ao millor iabamos para Portugal e levabamos pimento de facer os chourizos e a cambio dábanme cebada ou café Sical. E como a miña nai era modista, fagía roupa que levabamos p’alá e traiamos a tela, que era máis barata.

As festas

Ui! Madre santísima! Aquí Olelas foi siempre o pueblo das festas. A festa antes era en maio, andaba coa Pascua, unhas veces era máis alta e outras máis baixa. Chamábanlle a Virgen Preciosa, pero despois pugéronlle a da Fátima. Viñan os portugueses e viñan os españoles, de merenda, e tocaban e cantaban. Pasábase millor que agora!

Os bailes

Eiquí, as cancións verdadeiras de beilar chámanlle a chula, o ese, a cana verde i o vira. Que o vira ás veces vese beilar na televisión, no Luar i eso, pero non é o verdadeiro vira. Imítano. E está bastante ben. Pero non é o vira que beilabamos nós.

Adiós ao lugar de Olelas, ao lonxe parece vila, ten un clavo na entrada e unha rosa na salida!

O Entroido

Aquí polo Carnaval antes pasábase fenomenal. Fagiamos o baile e cada moza tiña que ir buscar un feixe de leña ou de estrume pra alquilar unha casa. En vez de pagar, alquilabas a casa con eso e deixábancha pra fager o baile. Despois, agarraban uns burros e levábanos vestidos do que podían. Fagiamos o carro cas vacas, poñiamos unha persona diante das vacas, con carbóns, que antes non había maquillaje pra maquillar, e poñiamos unha muller ou home diante e nós cos bois, espetabámoslle naranxas nos cornos, e fagiamos uns arcos, e despois vestiámonos uns de vellos e outros de novios. Bueno, preparabamos o carro e poñiámonos a bailar todos. Era bonito, bonito.

Fuxidos

Eiquí cando foi a guerra, muchísima xente escapou pr’alá. Muchísma, muchísima. Incluso eu tiña un tío, que escapou pra onde miña nai, a Baleiral, na Virxe da Peneda, porque o querían levar pra guerra. E era un crío pequeno, sin nai, que lle morrera. E despois il veu pra levar pan e collérono no río. El aos berros, e levárono os guardias e metérono ao frente direito e matárono. Antes tamén eran malos, eh. I meu avó, en paz esté, co disgusto do fillo, púxose tolo.

Agochados

Nunha casa figeron un muro no medio da corte onde metían os animales e meteron ao home pr’alí. Entonces só salía de noite pra arriba, pra casa, onde a muller e os

fillos. De día estaba encerrado no buraco aquel, e de noite salía. Pero entraban á casa a saber dil. E dunha vez só tuvo tempo de se encerrar nunha maseira. Entón, a muller encostábase á maseira e levantaba un pouquiño a tapa para que non lle abafase o home dentro. Logo, o que tiña que coller era un algo e mandarllo á cabeza, e dicirlle así: - Antes de morrer il, morredes vos tamén. Era defender ao home! Podíanme levar presa, pero dar, dáballe.

Fusilados

Mataron muchísima, muchísima, muchísima gente. Eu tiña un tío que tamén morreu, que era irmao da miña abuela. Os guardias aos tiros a el, i el pola auga debaixo do río a escapar. E só sentían as balas a caír no río pra o mataren. I un home casado con fillos.

Día de defuntos

Por difuntos íbase ao cementerio i á iglesia. E acórdome que enchían unhas cestas con millo e clavaban alí as velas todas para que non se tumbaran. E un cheirazo era alí dentro, na iglesia, miña nai, que non había quen parara!

San Xoán

O vinte e cuatro i o vinte e nove, día de San Juan e día de San Pedro, quitaban os carros, tiraban as cancillas e tamén iámonos bañar de noite. Entonces, os mozos, se topaban onde nos estabamos a bañar, escapábannos ca roupa e tiñamos que vir pra casa co que levabamos posto. E viñamos todas contentas a cantarnos coma que non nos roubaran a roupa, pra que os vellos non se risen. Despois poñíanse enriba dos tellados ou de terrazas, do que houbese, con cubos de auga e cando pasabamos, frummm, poñíannos coma pitos!