1 INDELING VAN DE ITALIAANSE
1.1 Soorten werkwoorden volgens de aanvullingen
Naargelang het aantal en de aard van de aanvullingen van het werkwoord wordt volgend onderscheid gemaakt:
1. Onovergankelijk werkwoord (verbo intransitivo): geen noodzakelijke aanvulling om een gedachte uit te drukken.
2. Overgankelijk werkwoord (verbo transitivo): kan een lijdend voorwerp hebben (complemento diretto: zonder voorzetsel; complemento indiretto: met voorzetsel a). In sommige gevallen is geen lijdend voorwerp nodig om de betekenis van de zin duidelijk te maken.
3. Koppelwerkwoord (verbo copulativo): verbindt het onderwerp met het gezegde.
4. Attributief werkwoord (verbo attributivo): verbindt het lijdend voorwerp met een adjectief of substantief gezegde (attributo del complemento oggetto diretto), soms met een voorzetsel.
Voorbeelden
Il bambino gioca. Het kind speelt.
Non vedo l’aereo. Ik zie het vliegtuig niet. Il babbo raconta una storiella al bambino. Vader vertelt een verhaaltje aan het kind. Mangio sempre nella cucina. Ik eet altijd in de keuken.
La guerra è disumana. De oorlog is onmenselijk.
Quei rumori mi rendono nervoso. Mi hanno trattato da ubriaco. Ze hebben mij als een dronkaard behandeld.
1.2 Vorm van het werkw. volgens de rol van het onderwerp
In het Italiaans zijn de persoonlijke voornaamwoorden als onderwerp meestal overbodig als gevolg van de specifieke uitgang van het werkwoord volgens de grammaticale persoon.
In bepaalde gevallen worden de persoonlijke voornaamwoorden als onderwerp toch gebruikt: om de persoon (dier, zaak, ...) te benadrukken of om verwarring te voorkomen.
1. Actieve of bedrijvende vorm (forma attiva): het onderwerp doet de handeling.
2. Passieve of lijdende vorm (forma passiva): het onderwerp ondergaat de handeling die uitgevoerd wordt door het handelend voorwerp (complemento di agente)
Het handelend voorwerp wordt in het Italiaans ingeleid door het voorzetsel da. De lijdende vorm is enkel mogelijk bij de overgankelijke werkwoorden (verbi transitivi diretti). In het Italiaans is de lijdende vorm minder gebruikelijk dan in het Nederlands. Het hulpwerkwoord bij de lijdende vorm is essere (Nederlands: worden of zijn).
Als hulpwerkwoord wordt ook het werkwoord venire gebruikt (alleen in de enkelvoudige tijden). Het benadrukt de ondergane handeling en kan verwarring voorkomen, zeker als de persoon (dier, ...) die de handeling uitvoert niet wordt vernoemd.
3. Wederkerende vorm (forma pronominale): het wederkerend voornaamwoord en het onderwerp verwijzen naar dezelfde persoon (forma riflessiva) of naar de andere leden van dezelfde woordgroep (forma reciproca)
Bij bepaalde werkwoordvormen worden het werkwoord en het persoonlijk voornaamwoord aan elkaar geschreven: (zie ook 14.6 Persoonlijke voornaamwoorden onder punt 5, blz. 60)
Infinito lavarsi, essersi lavato
Participio lavantesi, lavatosi
Gerundio lavandosi, essendosi lavato
Imperativo lavati si lavi (beleefdheidsvorm) laviamoci lavatevi si lavino (beleefdheidsvorm)
Siamo ritornati alle sette. Wij zijn om zeven uur teruggekomen. Abbiamo fatto una passeggiata. Wij hebben een wandeling gemaakt.
Io l’ho visto. Ik, ik heb het gezien. Mi rincresce molto che tu parta (congiuntivo). Het spijt me zeer dat jij vertrekt.
L’infermiera aiuta il malato. De verpleegster helpt de zieke.
La festa è organizzata dagli studenti. Het feest wordt georganiseerd door de studenten.
La porta è stata aperta dal ladro. De deur werd (is) door de dief geopend (geworden).
Le chiese sono chiuse. De kerken zijn gesloten (toestand).
Le chiese vengono chiuse. De kerken worden gesloten (handeling).
Mi sono lavato. Ik heb mij gewassen. Gli deputati si parlano a lungo. De afgevaardigden spreken lang met elkaar.
4. Onpersoonlijke vorm (forma impersonale): een aantal werkwoorden wordt enkel in de 3de persoon enkelvoud gebruikt, o.a.
– werkwoorden die de meteorologische omstandigheden uitdrukken, bijvoorbeeld albeggiare (ochtendschemeren), grandinare (hagelen), gelare (vriezen), lampeggiare (bliksemen), nevicare (sneeuwen), piovere (regenen), tonare/tuonare (donderen)
Als hulpwerkwoord worden zowel avere als essere gebruikt, hoewel bij sommige van deze werkwoorden bij voorkeur essere of avere gebruikt wordt. De taalpraktijk is hier het beste hulpmiddel.
– werkwoorden die o.a. een infinitief of een zin als eigenlijk onderwerp hebben, bijvoorbeeld accadere (gebeuren), bastare (volstaan), bisognare (moeten), convenire (passen), importare (belangrijk zijn), occorrere (gebeuren, nodig zijn), parere (schijnen), rincrescere (spijtig zijn), sembrare (lijken), succedere (gebeuren).
In bepaalde zinsconstructies worden deze werkwoorden voorafgegaan door de voornaamwoorden mi, ti, gli, le, ci, vi,… Het voornaamwoord si (men) wordt eveneens gebruikt om een onpersoonlijke vorm (van een werkwoord in de bedrijvende vorm) in te leiden. Zie ook: Gebruik en vertaling van si in het grammaticaal gedeelte (blz. 61).
5. Defectieve werkwoorden (verbi difettivi): bij bepaalde werkwoorden ontbreken sommige tijden en/of personen. Voorbeelden zijn: addirsi (betamen, passen, syn. convenire), aggradare (graag hebben), constare (vaststaan), fervere (gloeien), incombere (dreigend zijn, rusten op), ostare (belemmeren), prudere (jeuken), tangere (aanraken, treffen), urgere (dringend zijn, syn. essere urgente), vertere (in bespreking zijn, zijn verloop krijgen), vigere (van kracht zijn). Ze komen vaak voor in vaste uitdrukkingen.
1.3 Wijzen van het werkwoord (Modi)
Piove. Het regent. Pioveva (imperf.). Piovve (pass.rem.). Het regende. È nevicato (ook: ha nevicato). Het heeft gesneeuwd. È piovuto (ook: ha piovuto). Het heeft geregend. È grandinato (ook: ha grandinato). Het heeft gehageld.
Ha tuonato. Het heeft gedonderd.
Importa che sia di ritorno in tempo. Het is belangrijk dat je op tijd terug bent. Qui non accade niente. Hier gebeurt niets. Bisogna partire. Het is nodig te vertrekken.
Mi rincresce molto. Het spijt me zeer. Non si parla qui. Hier spreekt men niet. Qui si dorme bene. Hier slaapt men goed.
Come ti aggrada. Zoals je wilt.
Per me consta. Voor mij staat het vast. Non consta. Het is niet bewezen. Nulla osta. Er is geen beletsel.
Vige il principio della legge. Zo is de wet. La miseria mi tange. De ellende treft mij.
Wijzen zijn manieren om een werking of een toestand uit te drukken in verband met de werkelijkheid. Hoe staat de spreker tegenover de werkelijkheid?
Modi definiti Persoonlijke wijzen
INDICATIVO Aantonende wijs
Modi indefiniti Onpersoonlijke wijzen
INFINITO Onbepaalde wijs, Infinitief CONGIUNTIVO Aanvoegende wijs PARTICIPIO Deelwoord CONDIZIONALE Voorwaardelijke wijs GERUNDIO Gerundium IMPERATIVO Gebiedende wijs
1.4 Tijden van het werkwoord (Tempi)
1. In de AANTONENDE WIJS (Indicativo):
Tempi semplici Enkelvoudige tijden
Presente Onvoltooid Tegenwoordige Tijd io dico ik zeg Imperfetto Onvoltooid Verleden Tijd 1 io dicevo ik zei
Passato remoto Onvoltooid Verleden Tijd 2 io dissi ik zei
Futuro semplice Onvoltooid Toekomende Tijd io dirò ik zal zeggen
Tempi composti Samengestelde tijden
Passato prossimo Voltooid Tegenwoordige Tijd io ho detto ik heb gezegd
Trapassato prossimo Voltooid Verleden Tijd 1 io avevo detto ik had gezegd
Trapassato remoto Voltooid Verleden Tijd 2 io ebbi detto ik had gezegd
Futuro anteriore Voltooid Toekomende Tijd io avrò detto ik zal gezegd hebben
2. In de AANVOEGENDE WIJS (Congiuntivo):
Tempi semplici Enkelvoudige tijden
Presente Onvoltooid Tegenwoordige Tijd (che) io dica (dat) ik zeg Imperfetto Onvoltooid Verleden Tijd (che) io dicessi (dat) ik zei
Tempi composti Samengestelde tijden
Passato Voltooid Tegenwoordige Tijd (che) io abbia detto (dat) ik gezegd heb
Trapassato Voltooid Verleden Tijd (che) io avessi detto (dat) ik gezegd had
3. In de VOORWAARDELIJKE WIJS (Condizionale):
Presente Onvoltooide Tijd io direi ik zou zeggen
Passato Voltooide Tijd io avrei detto ik zou gezegd hebben
4. In de overige wijzen:
GEBIEDENDE WIJS (Imperativo):
Presente Onvoltooid Gebiedende Wijs di’ zeg dica zeg (beleefdheidsvorm) diciamo laten wij zeggen dite zeg(t) dicano zeg(t) (beleefdheidsvorm)
ONBEPAALDE WIJS OF INFINITIEF (Infinito):
Presente Onvoltooid Onbepaalde Wijs dire zeggen
Passato Voltooid Onbepaalde Wijs avere detto gezegd hebben
DEELWOORD (Participio):
Presente1 Onvoltooid Deelwoord dicente zeggend
Passato Voltooid Deelwoord detto gezegd
GERUNDIUM (Gerundio)2:
Presente Onvoltooid Gerundium dicendo zeggend
Passato Voltooid Gerundium avendo detto gezegd hebbend
1.5 Gebruik van enkele tijden
1. Indicativo
Drie tijden drukken uit wat in het verleden heeft plaatsgevonden (handeling, toestand).
a. Imperfetto (Onvoltooid Verleden Tijd): de voorbije handeling of toestand duurt voort, is onaf. Deze tijd drukt ook een gewoonte uit in het verleden.
b. Passato remoto3 (Onvoltooid Verleden Tijd): de voorbije handeling is af; ze was eenmalig. Ook handelingen uit het verleden die op elkaar volgen, worden door de passato remoto uitgedrukt.
Zowel de Imperfetto als de Passato remoto kunnen in eenzelfde zin voorkomen: de ene handeling duurt voort en wordt (plots) onderbroken door een nieuwe handeling (cf. Franse spraakkunst: Imparfait en Passé simple).
c. Passato prossimo3 (Voltooid Tegenwoordige Tijd): drukt eveneens uit dat de handeling voltooid is. Er is echter (meestal onbewust) een zekere binding met het heden. Deze binding wordt soms door het gebruik van andere tijdsbepalingen zoals ieri, allora, ... verduidelijkt.
2. Congiuntivo4
a. Voornamelijk in de ondergeschikte zin (il dipendente) gebruikt, na werkwoorden in de hoofdzin (proposizione principale) die een noodzaak, onzekerheid, twijfel, verlangen, vrees uitdrukken.
La mamma cantava e il bambino giocava. De moeder zong en het kind speelde. Ogni giorno il sole brillava. De zon scheen elke dag.
Questa domenica mi alzai di buon’ora. Deze zondag stond ik vroeg op. Si alzò, fece collazione e partí. Hij stond op, ontbeet en vertrok. Leggevo il giornale quando qualcuno bussò alla porta. Ik was het dagblad aan het lezen toen iemand op de deur klopte.
Questa mattina il malato ha domandato il permesso di alzarsi. Deze morgen heeft de zieke toestemming gevraagd om op te staan.
Voglio che (tu) faccia il tuo compito. Ik wil dat je je huistaak maakt. Suppongo che il signore si sia sbagliato. Ik veronderstel dat meneer zich vergist heeft. Non siamo sicuri che vogliano la pace. We zijn niet zeker dat ze vrede willen. È possibile che il treno sia in ritardo? Is het mogelijk dat de trein vertraging opgelopen heeft?
b. Na de overtreffende trap (superlativo relativo).
c. Na bepaalde voegwoorden en voegwoordelijke uitdrukkingen (congiunzioni e locuzioni congiuntive): o.a. a condizione che = a patto che op voorwaarde dat affinché = perché opdat a meno che behalve wanneer, tenzij benché = quantunque = sebbene hoewel, ofschoon malgrado che = nonostante che ondanks het feit dat nel caso che in geval dat prima che voordat purché mits senza che zonder dat
d. Hypothetische zin (periodo ipotetico): hoofdzin in de voorwaardelijke wijs en bijzin ingeleid door se (indien). In de bijzin wordt dan de aanvoegende wijs gebruikt, in tegenstelling tot het Frans. Raadpleeg hiervoor een uitgebreide Italiaanse grammatica.
È la più bella casa che abbiamo visto.
Lo ripeterò perché (tu) capisca meglio. Ik zal het herhalen opdat je het beter zou begrijpen. Ha tefonato prima che partisse. Hij heeft gebeld voordat hij vertrok.
Il padrone ti pagherebbe di più se facessi meglio questo lavoro. De baas zou je meer betalen, indien je dit werk beter zou doen.
1.6 Overeenkomst van het voltooid deelwoord
(Concordanza del Participio passato)
De regels in het Italiaans zijn in grote trekken dezelfde als in het Frans, maar ze worden minder streng toegepast.
1. Zonder hulpwerkwoord komt het voltooid deelwoord overeen met het zelfstandig naamwoord of voornaamwoord waarop het betrekking heeft.
2. Vervoegd met het hulpwerkwoord essere: overeenkomst met het onderwerp.
3. Vervoegd met het hulpwerkwoord avere: – het lijdend voorwerp gaat de persoonsvorm niet vooraf: geen overeenkomst.
– het lijdend voorwerp gaat de persoonsvorm vooraf:
• verplichte overeenkomst als het lijdend voorwerp uitgedrukt wordt door de voornaamwoorden lo, la, li, le, ne (= ervan)
• de overeenkomst is niet verplichtend als het lijdend voorwerp uitgedrukt wordt door de voornaamwoorden mi, ti, ci, vi en door zelfstandige naamwoorden.
4. Het voltooid deelwoord van de wederkerende werkwoorden: overeenkomst met het onderwerp5.
La porta chiusa. De gesloten deur. Gli alberi abbattuti. De gevelde bomen.
Le porte sono aperte. De deuren zijn geopend. La mamma è stata al mercato. Moeder is naar de markt geweest.
Ti abbiamo dato i libri. We hebben je de boeken gegeven. Li ho visti alla stazione. Ik heb ze bij het station gezien. Che bei libri! Ne ho comprati due. Welke mooie boeken! Ik heb er twee gekocht. Ci avrebbero invitato (i). Ze zouden ons uitgenodigd hebben. I fiori che ho comprato (i). De bloemen die ik gekocht heb.
Esse si sono sbagliate. Ze hebben zich vergist.
Queste ragazze si sono sempre salutate. Deze meisjes hebben elkaar altijd gegroet.
Opmerkingen bij 1.4, 1.5 en 1.6
1 Het Participio presente wordt gebruikt als bijvoeglijk naamwoord of als zelfstandig naamwoord. Als werkwoord komt het minder voor en het ontbreekt zelfs bij sommige werkwoorden. bv. Un altoparlante. Een luidspreker.
2 Het gerundium kan een hele bijzin vervangen. bv. Guardando il duomo la guida descriveva la sua bellezza. Terwijl de gids de dom bekeek, beschreef hij haar schoonheid. Het werkwoord stare + gerundium drukt uit dat een handeling bezig is. bv. Che stai facendo? Wat ben je bezig te doen? Sto leggendo. Ik ben aan het lezen (zie ook blz. 24).
3 Beginnelingen en ook buitenstaanders kunnen rustig de (moeilijke) Passato remoto vervangen door de Passato prossimo. Deze twee tijden zijn ook streekgebonden: Passato remoto = Zuid-Italië en Passato prossimo = Noord-Italië. In de schrijftaal (verhalen, romans, e.d.) wordt de Passato remoto nog volop gebruikt.
4 Deze regels worden niet steeds toegepast. Indien er meer zekerheid dan twijfel bij de schrijver of spreker aanwezig is, wordt ook wel de Indicativo gebruikt.
5 Voor details kan men best een uitgebreide Italiaanse grammatica raadplegen.
INDICATIVO
Presente Passato prossimo ik heb ik heb gehad io ho io ho avuto tu hai tu hai egli ha egli ha noi abbiamo noi abbiamo voi avete voi avete essi hanno essi hanno
Imperfetto Trapassato prossimo ik had ik had gehad io avevo io avevo avuto tu avevi tu avevi egli aveva egli aveva noi avevamo noi avevamo voi avevate voi avevate essi avevano essi avevano
Passato remoto
Trapassato remoto ik had ik had gehad io ebbi io ebbi avuto tu avesti tu avesti egli ebbe egli ebbe noi avemmo noi avemmo voi aveste voi aveste essi ebbero essi ebbero
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal hebben ik zal gehad hebben io avrò io avrò avuto tu avrai tu avrai egli avrà egli avrà noi avremo noi avremo voi avrete voi avrete essi avranno essi avranno
INFINITO
avere (hebben) avere avuto (gehad hebben)
PARTICIPIO
avente (hebbend) avuto (gehad)
worden vervoegd met AVERE
1. Het werkwoord AVERE zelf
CONGIUNTIVO
Presente Passato dat ik heb dat ik gehad heb io abbia io abbia avuto tu abbia tu abbia egli abbia egli abbia noi abbiamo noi abbiamo voi abbiate voi abbiate essi abbiano essi abbiano
Imperfetto Trapassato dat ik had dat ik gehad had io avessi io avessi avuto tu avessi tu avessi egli avesse egli avesse noi avessimo noi avessimo voi aveste voi aveste essi avessero essi avessero
Presente IMPERATIVO abbi (heb) abbia (bel.vorm) abbiamo abbiate abbiano (bel.vorm)
CONDIZIONALE
Presente Passato ik zou hebben ik zou gehad hebben io avrei io avrei avuto tu avresti tu avresti egli avrebbe egli avrebbe noi avremmo noi avremmo voi avreste voi avreste essi avrebbero essi avrebbero
GERUNDIO
avendo (hebbend) avendo avuto (gehad hebbend)
2. De overgankelijke werkwoorden in de bedrijvende vorm bv. Abbiamo comprato una macchina. We hebben een auto gekocht.
3. De meeste onovergankelijke werkwoorden, vooral deze die een handeling uitdrukken.
bv. Abbiamo viaggiato tutta la settimana. We hebben heel de week gereisd.
4. In het algemeen de werkwoorden die een beweging uitdrukken wanneer de handeling van de beweging wordt benadrukt.
bv. Il turista ha salito le scale del palazzo. De toerist heeft de trappen van het paleis bestegen (handeling wordt benadrukt). Il turista è salito sul treno (resultaat van de handeling wordt benadrukt).
huLPwErkwoordEn
INDICATIVO
Presente Passato prossimo ik ben ik ben geweest
io sono io sono stato (a) tu sei tu sei egli è egli/essa è noi siamo noi siamo stati (e) voi siete voi siete essi sono essi/esse sono
Imperfetto Trapassato prossimo ik was ik was geweest io ero io ero stato (a) tu eri tu eri egli era egli/essa era noi eravamo noi eravamo stati (e) voi eravate voi eravate essi erano essi/esse erano Passato remoto Trapassato remoto ik was ik was geweest io fui io fui stato (a) tu fosti tu fosti egli fu egli/essa fu noi fummo noi fummo stati (e) voi foste voi foste essi furono essi/esse furono
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal zijn ik zal geweest zijn
io sarò io sarò stato (a) tu sarai tu sarai egli sarà egli/essa sarà noi saremo noi saremo stati (e) voi sarete voi sarete essi saranno essi/esse saranno
INFINITO
essere (zijn) essere stato (geweest zijn)
PARTICIPIO
ente (als substantief) stato (geweest)
worden vervoegd met ESSERE
1. Het werkwoord essere zelf.
CONGIUNTIVO
Presente Passato dat ik zij dat ik geweest zij io sia io sia stato (a) tu sia tu sia
egli sia egli/essa sia
noi siamo noi siamo stati (e) voi siate voi siate
essi siano essi/esse siano
Imperfetto Trapassato
dat ik ware dat ik geweest ware io fossi io fossi stato (a) tu fossi tu fossi
egli fosse egli/essa fosse noi fossimo noi fossimo stati (e) voi foste voi foste essi fossero essi/esse fossero
Presente IMPERATIVO
sii (wees) sia (bel.vorm) siamo siate
siano (bel.vorm)
CONDIZIONALE
Presente Passato ik zou zijn ik zou geweest zijn
io sarei io sarei stato (a) tu saresti tu saresti egli sarebbe egli/essa sarebbe noi saremmo noi saremmo stati (e) voi sareste voi sareste
essi sarebbero essi/esse sarebbero
GERUNDIO
essendo (zijnde) essendo stato (geweest zijnde)
2. De wederkerende werkwoorden. bv. Mi sono lavato. Ik heb me gewassen. Ci siamo annoiati. Wij hebben ons verveeld.
3. De werkwoorden in de lijdende vorm. bv. Il pane è mangiato dagli uccelli. Het brood wordt door de vogels opgegeten.
4. De werkwoorden die een beweging uitdrukken waarbij het resultaat van de beweging wordt benadrukt. bv. Siamo saliti sul treno. Wij zijn op de trein gestapt.
5. Sommige onovergankelijke werkwoorden worden steeds met essere vervoegd. o.a. accadere, andare, apparire, arrivare, bastare, cadere, comparire, crescere, diventare, fiorire, fuggire, giungere, morire, nascere, parere, partire, perire, piacere, restare, rimanere, (ri)tornare, riuscire, sembrare, sparire, uscire, venire.
INDICATIVO
Presente Passato prossimo ik zing ik heb gezongen
cant o ho cantato
cant i hai
cant a ha cant iamo abbiamo cant ate avete
cant ano hanno
Imperfetto Trapassato prossimo
ik zong ik had gezongen
cant avo avevo cantato cant avi avevi
cant ava aveva
cant avamo avevamo cant avate avevate
cant avano avevano
Passato remoto
Trapassato remoto
ik zong ik had gezongen
cant ai ebbi cantato cant asti avesti cant ò ebbe cant ammo avemmo cant aste aveste cant arono ebbero
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal zingen ik zal gezongen hebben
cant erò avrò cantato cant erai avrai cant erà avrà cant eremo avremo cant erete avrete cant eranno avranno
INFINITO
cantare (zingen) avere cantato (gezongen hebben)
PARTICIPIO
cantante (zingend) cantato (gezongen)
CANTARE
CONGIUNTIVO
Presente Passato dat ik zing dat ik gezongen heb cant i abbia cantato cant i abbia cant i abbia cant iamo abbiamo cant iate abbiate cant ino abbiano
Imperfetto Trapassato dat ik zong dat ik gezongen had cant assi avessi cantato cant assi avessi cant asse avesse cant assimo avessimo cant aste aveste cant assero avessero
Presente IMPERATIVO
cant a (zing) cant i cant iamo cant ate cant ino
CONDIZIONALE
Presente Passato ik zou zingen ik zou gezongen hebben cant erei avrei cantato cant eresti avresti cant erebbe avrebbe cant eremmo avremmo cant ereste avreste cant erebbero avrebbero
GERUNDIO
cantando (zingend) avendo cantato(gezongen hebbend)
De werkwoorden op -are vormen de grootste groep en zijn bijna alle regelmatig. Enkele werkwoorden ondergaan spellingsaanpassingen (zie blz.16-21).
Bij de Infinito passato (voltooid onbepaalde wijs) wordt zowel in de gesproken als in de geschreven omgangstaal de e van avere weggelaten. bv. aver cantato, aver assistito, aver temuto, ecc.
INDICATIVO
Presente Passato prossimo
ik vrees ik heb gevreesd
tem o ho temuto
tem i hai
tem e ha
tem iamo abbiamo
tem ete avete
tem ono hanno
Imperfetto Trapassato prossimo
ik vreesde ik had gevreesd
tem evo avevo temuto
tem evi avevi
tem eva aveva
tem evamo avevamo
tem evate avevate
tem evano avevano
Passato remoto
Trapassato remoto
ik vreesde ik had gevreesd
tem ei (-etti) ebbi temuto
tem esti avesti
tem é (-ette) ebbe
tem emmo avemmo
tem este aveste
tem erono (-ettero) ebbero
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal vrezen ik zal gevreesd hebben
tem erò avrò temuto
tem erai avrai
tem erà avrà
tem eremo avremo
tem erete avrete
tem eranno avranno
INFINITO
temere (vrezen) avere temuto (gevreesd hebben)
PARTICIPIO
temente (vrezend) temuto (gevreesd)
TEMERE
CONGIUNTIVO
Presente Passato
dat ik vreze dat ik gevreesd heb
tem a abbia temuto
tem a abbia
tem a abbia
tem iamo abbiamo
tem iate abbiate
temano abbiano
Imperfetto Trapassato
dat ik vreesde dat ik gevreesd had
tem essi avessi temuto
tem essi avessi
tem esse avesse
tem essimo avessimo
tem este aveste
tem essero avessero
Presente IMPERATIVO
tem i (vrees)
tem a
tem iamo
tem ete
temano
CONDIZIONALE
Presente Passato ik zou vrezen ik zou gevreesd hebben
tem erei avrei temuto
tem eresti avresti
tem erebbe avrebbe
tem eremmo avremmo
tem ereste avreste
tem erebbero avrebbero
GERUNDIO
temendo (vrezend) avendo temuto(gevreesd hebbend)
1. De groep werkwoorden op -ere is minder talrijk. De meeste van deze werkwoorden zijn onregelmatig.
2. Bij de volgende werkwoorden, vervoegd zoals TEMERE, ontbreekt de Participio passato: ofwel is deze verouderd, ofwel is deze ongebruikelijk. Daarom worden deze werkwoorden zelden of nooit gebruikt in de samengestelde tijden : o.a. cernere (uitzoeken), concernere (betreffen), discernere (onderscheiden), competere (bevoegd zijn, wedijveren), delinquere (misdoen), esimere (ontheffen), stridere (krijsen), suggere (zuigen).
3. Piovere (regenen), vervoegd zoals temere, uitgezonderd de Passato remoto: piovve, piovesti... Als onpersoonlijk werkwoord wordt het slechts gebruikt in de 3de persoon enkelvoud en vervoegd met essere of avere. Voorbeelden: piove (het regent), piovevapiovve (het regende), è of ha piovuto (het heeft geregend) Zie ook: 1.2 punt 4, blz.5. (onpersoonlijke werkwoorden).
INDICATIVO
Presente Passato prossimo
ik dien ik heb gediend
serv o ho servito
serv i hai
serv e ha
serv iamo abbiamo
serv ite avete
serv ono hanno
Imperfetto Trapassato prossimo
ik diende ik had gediend
serv ivo avevo servito
serv ivi avevi
serv iva aveva
serv ivamo avevamo
serv ivate avevate
serv ivano avevano
Passato remoto
Trapassato remoto
ik diende ik had gediend
serv ii ebbi servito
serv isti avesti
serv í ebbe
serv immo avemmo
serv iste aveste
serv irono ebbero
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal dienen ik zal gediend hebben
serv irò avrò servito
serv irai avrai
serv irà avrà serv iremo avremo
serv irete avrete
serv iranno avranno
INFINITO
servire (dienen) avere servito (gediend hebben)
PARTICIPIO
servente (dienend) servito (gediend)
CONGIUNTIVO
Presente Passato
dat ik diene dat ik gediend heb
serv a abbia servito
serv a abbia
serv a abbia
serv iamo abbiamo
serv iate abbiate
serv ano abbiano
Imperfetto Trapassato
dat ik diende dat ik gediend had
serv issi avessi servito
serv issi avessi
serv isse avesse
serv issimo avessimo
serv iste aveste
serv issero avessero
Presente IMPERATIVO
serv i (dien)
serv a
serv iamo
serv ite
serv ano
CONDIZIONALE
Presente Passato ik zou dienen ik zou gediend hebben
serv irei avrei servito
serv iresti avresti
serv irebbe avrebbe
serv iremmo avremmo
serv ireste avreste
serv irebbero avrebbero
GERUNDIO
servendo (dienend) avendo servito (gediend hebbend)
Ook de samenstellingen van deze werkwoorden worden vervoegd zoals servire. worden vervoegd zoals
o.a. avvertire (waarschuwen), bollire (koken), divertire (amuseren), dormire (slapen), fuggire (vluchten), investire (beleggen, bekleden met ambt), partire (vertrekken), pentirsi (berouw hebben), seguire (volgen), sentire (horen, ruiken, voelen), sortire (uitgaan), vestire (aankleden).
INDICATIVO
Presente Passato prossimo ik eindig ik heb geëindigd fin isc o ho finito fin isc i hai fin isc e ha fin iamo abbiamo fin ite avete fin isc ono hanno
Imperfetto Trapassato prossimo ik eindigde ik had geëindigd fin ivo avevo finito fin ivi avevi fin iva aveva fin ivamo avevamo fin ivate avevate fin ivano avevano
Passato remoto
Trapassato remoto ik eindigde ik had geëindigd fin ii ebbi finito fin isti avesti fin í ebbe fin immo avemmo fin iste aveste fin irono ebbero
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal eindigen ik zal geëindigd hebben fin irò avrò finito fin irai avrai fin irà avrà fin iremo avremo fin irete avrete fin iranno avranno
INFINITO
finire (eindigen) avere finito (geëindigd hebben)
PARTICIPIO
finente (eindigend) finito (geëindigd)
CONGIUNTIVO
Presente Passato
dat ik eindige dat ik geëindigd heb fin isc a abbia finito fin isc a abbia fin isc a abbia fin iamo abbiamo fin iate abbiate fin isc ano abbiano
Imperfetto Trapassato
dat ik eindigde dat ik geëindigd had fin issi avessi finito fin issi avessi
fin isse avesse
fin issimo avessimo
fin iste aveste fin issero avessero
Presente IMPERATIVO
fin isc i (eindig) fin isc a fin iamo fin ite
fin isc ano
CONDIZIONALE
Presente Passato
ik zou eindigen ik zou geëindigd hebben
fin irei avrei finito fin iresti avresti fin irebbe avrebbe fin iremmo avremmo fin ireste avreste fin irebbero avrebbero
GERUNDIO
finendo (eindigend) avendo finito (geëindigd hebbend)
1. Tussen de stam en de uitgang van de eerste, tweede en derde persoon enkelvoud en van de derde persoon meervoud van de Indicativo presente, de Congiuntivo presente en in de Imperativo staat het tussenvoegsel isc
2. Het grootste gedeelte van de Italiaanse werkwoorden op -ire wordt vervoegd zoals finire
3. Sommige werkwoorden op ire worden volgens beide types (servire en finire) vervoegd: o.a. a(b)borrire (verafschuwen), applaudire (toejuichen), assorbire (absorberen), inghiottire (inslikken), languire (kwijnen), mentire (liegen), nutrire (voeden), partire: partisco (verdelen) parto (vertrekken), sortire: sortisco (toebedelen) sorto (uitgaan), tossire (hoesten).
INDICATIVO
Presente Passato prossimo
ik was me ik heb me gewassen mi lavo mi sono lavato (a) ti lavi ti sei si lava si è
ci laviamo ci siamo lavati (e) vi lavate vi siete si lavano si sono
Imperfetto Trapassato prossimo
ik waste me ik had me gewassen mi lavavo mi ero lavato (a) ti lavavi ti eri si lavava si era ci lavavamo ci eravamo lavati (e) vi lavavate vi eravate si lavavano si erano
Passato remoto Trapassato remoto
ik waste me ik had me gewassen mi lavai mi fui lavato (a) ti lavasti ti fosti si lavò si fu ci lavammo ci fummo lavati (e) vi lavaste vi foste si lavarono si furono
Futuro semplice Futuro anteriore ik zal me wassen ik zal me gewassen hebben
mi laverò mi sarò lavato (a) ti laverai ti sarai si laverà si sarà ci laveremo ci saremo lavati (e) vi laverete vi sarete si laveranno si saranno
INFINITO
lavarsi (zich wassen) essersi lavato (a) (z. gewassen hebben)
PARTICIPIO
lavantesi (zich wassend) lavatosi (gewassen)
LAVARSI
1. Overeenkomst van het voltooid deelwoord: zie blz. 7.
CONGIUNTIVO
Presente Passato
dat ik me was dat ik me gewassen heb mi lavi mi sia lavato (a)
ti lavi ti sia
si lavi si sia
ci laviamo ci siamo lavati (e) vi laviate vi siate
si lavino si siano
Imperfetto Trapassato
dat ik me waste dat ik me gewassen had mi lavassi mi fossi lavato (a) ti lavassi ti fossi
si lavasse si fosse
ci lavassimo ci fossimo lavati (e) vi lavaste vi foste
si lavassero si fossero
Presente IMPERATIVO
lavati (was je) si lavi laviamoci
lavatevi si lavino
CONDIZIONALE
Presente Passato
ik zou me wassen ik zou me gewassen hebben mi laverei mi sarei lavato (a) ti laveresti ti saresti si laverebbe si sarebbe
ci laveremmo ci saremmo lavati (e) vi lavereste vi sareste si laverebbero si sarebbero
GERUNDIO
lavandosi (zich wassend) essendosi lavato (a) (zich gewassen hebbend)
2. In sommige tijden worden het persoonlijk voornaamwoord en het werkwoord aan elkaar geschreven: zie blz. 60.
