BACK TO BUSINESS
magazine over mens en samenleving
4
5
6
In dit nummer
Hot or not
Starter
Fact check
51
52
54
56
Fact check revisited
Puzzel
De finale
Good to know
BACK TO BUSINESS
3
2
I BEDRIJVEN ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7
1 Indeling van bedrijven …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7 2 Wie doet wat in een bedrijf? ………………………………………………………………………………………………………………………………… 13 3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen …………………………………………………………………………………………… 15
II GEZINNEN ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 21 1 Inkomsten van een gezin ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 21 2 Uitgaven van een gezin …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 26 3 Maatschappelijk verantwoord consumeren …………………………………………………………………………………………… 31
III BEHOEFTES …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 35
1 Wat zijn behoeftes? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 35 2 Beïnvloedende factoren ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 37 3 Reclame ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 39
IV GOEDE DOELEN …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 43
back to business
1 Solidariteit op elk moment ………………………………………………………………………………………………………………………………… 43 2 Wat is een NGO? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 46
Een samenleving zonder bedrijven is onbestaande. Zonder bedrijven had je geen fiets, droeg je geen kleren en had je deze ochtend geen ontbijt. Maar hoe werkt een bedrijf? En welke ‘soorten’ bedrijven bestaan er?
Bedrijven hebben ons nodig. Eerst en vooral om er te komen werken, maar ook om hun producten te kopen, met het inkomen dat we er verdiend hebben. Aan welke producten zullen we geld uitgeven? En denken we daarbij aan onze ecologische voetafdruk?
Zowel bedrijven als gezinnen kunnen ervoor kiezen om een deel van hun winst of inkomen te investeren in goede doelen. Zo kunnen er bijvoorbeeld dokters mensen onderzoeken die daar anders geen middelen voor hebben. Welke goede doelen bestaan er nog?
back to business
3
Duid hieronder per ‘koppel’ foto’s jouw HOT aan door het bolletje groen te kleuren en jouw NOT aan door het bolletje rood te kleuren. Bespreek de gemaakte keuzes. Misschien zullen jouw keuzes na het doornemen van dit magazine veranderen?
met de auto naar school
met de fiets naar school
© Alexandros Michailidis / Shutterstock.com
Londen met het vliegtuig
kledij van Primark
snoepjes
4
back to business
aardbeien in december
aardbeien in zomer
shoppingcentrum
fruit
ik neem een douche
ik neem een bad
Londen met de trein
kledij van JBC
Belgica appel
Pink Lady
plastic wegwerpflesjes
markt
herbruikbare waterflessen
STARTER Lees hieronder de getuigenissen van Katinka, Nicolas, Nathalie en Thomas.
Katinka
nathalie Nicolas
Mijn eerste vakantiejob bestond uit het sorteren van diepvriesgroenten aan de lopende band. Ik deed dit ’s nachts, wat het heel lastig maakte om wakker en geconcentreerd te blijven.
THOMAS
Ik ben altijd heel blij als ik in het begin van de maand mijn rekening zie groeien met mijn loon. Mijn favoriete dag van de schoolweek is vrijdag. Niet alleen omdat het dan bijna weekend is, maar ook omdat ik dan wat extra zakgeld krijg om een belegd broodje te betalen in de plaatselijke supermarkt.
Als zaakvoerder van de plaatselijke supermarkt probeer ik ervoor te zorgen dat onze klanten kunnen genieten van verse producten van een uitmuntende kwaliteit.
De diepvriesfabriek waar Katinka werkt, heeft haar nodig om de diepvriesgroenten te sorteren. De plaatselijke supermarkt waar Nicolas zijn broodje koopt, heeft hem nodig om belegde broodjes aan te verkopen. Nicolas heeft bovendien ook zelf die plaatselijke supermarkt nodig om zijn broodje te kunnen kopen. Tot slot heeft Nathalie het bedrijf waarbij zij werkt nodig om loon te ontvangen.
We kunnen dus zeggen dat bedrijven gezinnen nodig hebben en omgekeerd. We spreken van een kringloop van gezinnen en bedrijven en kunnen dit schematisch voorstellen.
Bedrijven 1
2
3
4
inkomen
arbeid
goederen en diensten
uitgaven
gezinnen Probeer de nummertjes die je terugvindt op de kringloop in de bolletjes bij de tekstballonnen te plaatsen. In dit magazine gaan we de bedrijven en gezinnen verder onderzoeken en leren we over behoeftes en goede doelen.
back to business
5
'Elk bedrijf moet winst maken.’
Is deze stelling volgens jou fout of juist? Waarom denk je dat? • Duid je mening met een pijltje aan op de fact-o-meter. • Noteer twee goede argumenten om je mening te staven. Lees eerst nog eens goed hoe je moet argumenteren.
FOUT
JUIST
ARGUMENTEREN, HOE DOE JE DAT? Soms kom je in situaties terecht waarin je de ander wilt of moet overtuigen van jouw standpunt. Dit doe je door goede argumenten te geven.
1
2
Je neemt een standpunt in:
Je legt uit waarom je iets vindt:
Ik vind dat… Ik denk dat… Volgens mij…
want… omdat… aangezien…
= ARGUMENTEREN
ARGUMENT 1:
ARGUMENT 2:
• Bespreek je standpunt met je buur. • Gooi het ten slotte in de groep. Wat denkt de klas hierover?
6
voeding
3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen betekent dat een bedrijf niet alleen winst nastreeft, maar tijdens het produceren ook rekening houdt met mens, milieu en maatschappij. Men spreekt van de 3 P’s: People, Planet en Profit.
Een voorbeeld van een bedrijf dat maatschappelijk verantwoord onderneemt, is
In 2004 doet Teun van de Keuken (een journalist van het tv-programma Keuringsdienst van Waarde) een onderzoek naar slavernij in de cacaoplantages. Hij ontdekt dat chocoladerepen die je in de winkel koopt, gemaakt worden door kindslaven. Ondanks de tegenwind die hij krijgt, lukt het toch om een bedrijf te starten dat als doel heeft om de slavernij uit de chocoladewereld te bannen: Tony’s Chocolonely. 60% van de cacaobonen komen uit Ghana en Ivoorkust (West-Afrika). Die bonen worden geteeld op meer dan 2 miljoen boerderijtjes, waar ze worden opgekocht door enkele grote bedrijven. Westerse bedrijven verwerken de bonen tot cacaoboter en cacaopoeder. Callebaut is hierbij een grote wereldspeler. Chocolademakers verwerken het tot repen, voorzien ze van een leuke wikkel en stoppen ze in dozen die verkocht worden aan de winkeliers. Niets mis mee? 1
Deze keten kan je vergelijken met een zandloper. Miljoenen boeren in Afrika 1 zorgen voor het basisproduct. Miljarden consumenten kopen een heerlijke reep 3 . Daar tussenin zitten enkele multinationals 2 die liefst een zo laag mogelijke prijs geven aan de boeren.
2 3
Op de 2,5 miljoen boerderijen werken 2,3 miljoen kinderen. Dat is niet noodzakelijk verkeerd. Als een kind mama of papa even helpt na schooltijd met het oprapen van cacaobonen, dan is daar niets mis mee. Maar helaas is het anders. Meer dan 2 miljoen kinderen werken illegaal en in gevaarlijke omstandigheden en dat is niet normaal. Dat kan dus anders. Het Nederlandse Tony Chocolonely produceert repen met 100% slaafvrije cacao. De bonen zijn volledig traceerbaar en worden bij Callebaut apart verwerkt. De boeren krijgen hiervoor een extra premie (ongeveer 20% extra). Met de normale prijs die ze krijgen zullen ze immers nooit boven de armoedegrens komen. Het bedrijf investeert in lokale cacaoplantages en werkt steeds minstens 5 jaar samen. Zo kan met de plantage bekeken worden hoe de productie en de kwaliteit van de bonen beter kan.
back to business
15
1. Bekijk het filmpje over hoe alles begon en los onderstaande vragen op. • In dit filmpje zie je dingen die niet ethisch zijn. Noteer er enkele hieronder en bespreek ze.
ethisch BETEKENT
wat met goed en kwaad te maken heeft
• Waarom deed de journalist zichzelf een proces aan?
2. Ga op de website op zoek naar enkele verwezenlijkingen van Tony's Chocolonely Foundation. Wat vind je van deze acties?
shake it, baby!
sweet..
16
back to business
3. Waarom hebben de repen van Tony een onregelmatige vorm?
4. Bekijk het filmpje ‘Goed nieuws: onze reep wordt (ietsje) duurder!’. Ga je akkoord met dit filmpje? Beargumenteer en bespreek. 5. Lees de uitspraken en geef ze een score. Als je volledig akkoord gaat, dan geef je een 10. Als je helemaal niet akkoord gaat, dan geef je een 1. Bespreek en vergelijk met je klasgenoten.
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10
Ik wil meer betalen voor een reep chocolade als ik weet dat de boer die de bonen levert een correcte prijs krijgt. Het is aan de winkel om slaafvrije repen in de rekken te leggen en de andere niet aan te bieden. De overheid moet zorgen dat er geen slaven meer werken op de cacaoplantages. Onze school zet in op duurzame producten.
back to business
17
Ieder product dat we kopen heeft een bepaalde weg afgelegd. We spreken hierbij van een keten. Sommige producten komen in handen van heel wat bedrijven, soms zelfs wereldwijd, en hebben dus een lange keten (zoals de chocolade van Tony). Andere producten worden lokaal geproduceerd en geconsumeerd en hebben eerder een korte keten. Herinner je je nog onderstaande keuze die je moest maken bij de ‘HOT OR NOT’ in het begin van dit magazine?
Pink Lady:
De Pink Lady appel wordt gekweekt in Nieuw-Zeeland en groeit onder andere in Catalonië (Spanje) en Zuid-Tirol (Italië). Van daaruit wordt ze getransporteerd naar ons land. Via het verdeelcentrum van je supermarkt wordt ze verdeeld over verschillende vestigingen in je stad.
Belgica appel:
Je kan echter ook Belgische appeltjes rechtstreeks bij de appelboer kopen, bijvoorbeeld de Belgica appel.
• Noteer de keten van zowel de Pink Lady appel als de Belgica appel. Pink Lady: Belgica appel: • Merk je op waarom men spreekt van een korte en lange keten? • Bespreek de voor- en nadelen van een korte keten en denk even na welke verkooppunten uit de buurt de korte keten in de praktijk brengen. Ondernemingen die maatschappelijk verantwoord ondernemen, doen vaak ook hun best om hun keten zo kort mogelijk te houden (de P van planet).
18
back to business
BIJ MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN SPREEKT MEN VAN DE DRIE P’S:
1
People wil zeggen dat men rekening houdt met mens en maatschappij.
IEDER PRODUCT HEEFT EEN KETEN:
2
Planet wil zeggen dat men rekening houdt met het milieu.
1
Een product heeft een lange keten als het in handen is geweest van heel wat bedrijven, soms zelfs wereldwijd.
3
Profit wil zeggen dat men winst nastreeft.
2
Een product heeft een korte keten als het lokaal geproduceerd en geconsumeerd wordt.
7
OPDRACHT Markeer de bedrijven die volgens jou maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bedenk bij deze bedrijven ook op welke P ze vooral inspelen. Beargumenteer en bespreek met je klasgenoten. A Het schoonmaakbedrijf CARE richt voor haar medewerkers een ‘bouwreis’ in naar ontwikkelingslanden.
Daar helpen ze mee aan het bouwen van woningen voor de lokale bevolking. B Het kledingmerk Patagonia maakt fleeces die volledig bestaan uit gerecycleerde petflessen. C Een Chinees bedrijf onderwerpt ieder nieuw product aan enkele proeven op dieren. D Het Stockholm Waterfront Hotel verwerkte meer dan 1000 m2 zonnepanelen in de glazen façade en
gebruikt het water van het meer om het hotel af te koelen in de zomer. E De Belgische keten Exki gebruikt enkel BIO-seizoensgroenten die aangekocht worden bij lokale boeren.
In hun restaurants zijn de meubels gemaakt van recuperatiehout. F Een chemisch bedrijf in Nederland loost een chemisch product in de Maas. G La ferme Nos Pilifs in Neder-Over-Heembeek stelt werknemers te werk met een lichte handicap.
Ze doen aan biologische en milieuvriendelijke landbouw. H De firma Ecover garandeert dat zijn leveranciers zich houden aan eerlijke arbeidsvoorwaarden.
Ze helpen elkaar om het waterverbruik te minderen en geven milieurapporten door. I Een internationaal modeketen betaalt de arbeiders in Bangladesh een loon van 52 euro per maand. J Sinds 2011 koopt Ben & Jerry’s al zijn ingrediënten bij fairtrade producenten.
Zo krijgen de boeren die produceren een eerlijk loon. K Tahra werkt in een schoenfabriek waar ze minstens 58 uren per week werkt.
De temperatuur in de fabriek is vaak 34°, de luchtvochtigheid is er 85%. L Het Belgische bedrijf Umicore recycleert de batterijen van Toyota Prius. Door het smeltproces zullen kobalt,
nikkel en koper op een milieuvriendelijke manier hergebruikt worden.
back to business
19
8
OPDRACHT Een goed voorbeeld van bedrijven die maatschappelijk verantwoord produceren zijn de fairtrade-bedrijven. Hieronder zie je de tien beginselen om aan fairtrade te doen en een bijhorende afbeelding over fairtrade chocolade. Bespreek ze klassikaal en kruis daarna de stellingen aan die volgens deze beginselen en afbeelding kloppen.
WAAROM KIEZEN VOOR FAIRTRADE CHOCOLADE? UITDAGINGEN
KINDERARBEID EN SLAVERNIJ
DONKERE KANT VAN CHOCOLADE
• In Ivoorkust en Ghana leveren meer dan 2 miljoen kinderen zwaar werk in de cacaoteelt. • In sommige streken is er sprake van kindslavernij. • Cacaoboeren leven in extreme armoede. • Cacaoboeren verdienen een derde van wat nodig is om waardig te leven. • Om cacao te telen, sneuvelt een groot deel van het regenwoud.
PRIJSSCHOMMELINGEN
196 890 CACAOBOEREN IN 19 LANDEN 19
45%
47%
WERD GEINVESTEERD IN HET VERBETEREN VAN BEDRIJVEN EN PRODUCTIE
IN DIENSTEN VOOR DE CACAOBOER
7%
training, opslagmogelijkheid, landbouwgereedschap …
IN VERBETERINGEN VOOR DE GEMEENSCHAP
KIEZEN VOOR FAIRTRADE IS KIEZEN VOOR: EEN LEEFBAAR INKOMEN VOOR DE CACAOBOER GEEN KINDERARBEID MEER EEN TEELT DIE NIET VOOR ONTBOSSING ZORGT
gezondheidszorg, onderwijs …
© Fairtrade America en Oxfam
Winst maken komt bij deze bedrijven op de eerste plaats. Fairtrade-producenten besteden 7% van de opbrengst in hun lokale gemeenschap (gezondheidszorg, school …). In een fairtrade-bedrijf is er geen plaats voor kinderarbeid.
20
back to business
We nemen nog even de stelling van de Fact Check onder de loep.
'Elk bedrijf moet winst maken.’
• Toen dacht ik dat de stelling
FOUT
was.
JUIST
Nu denk ik dat de stelling
is.
FOUT
JUIST
• Staaf je antwoord met twee nieuwe argumenten.
ARGUMENTEREN, HOE DOE JE DAT? Soms kom je in situaties terecht waarin je de ander wilt of moet overtuigen van jouw standpunt. Dit doe je door goede argumenten te geven.
1
2
Je neemt een standpunt in:
Je legt uit waarom je iets vindt:
Ik vind dat… Ik denk dat… Volgens mij…
want… omdat… aangezien…
= ARGUMENTEREN
ARGUMENT 1:
ARGUMENT 2:
back to business
51
PUZZEL Vul het kruiswoordraadsel in en vorm met de ingekleurde letters een nieuw begrip. 1
2
III 3 4
5
V
6 7
II 8 9
10
VII
IV
11
12
I
13
VI 14
VIII
52
back to business
Horizontaal
Verticaal
1 niet-gouvernementele organisatie 5 product dat je niet kan vastnemen 7 je ziet het overal (krant, tijdschrift, televisie ‌) en het heeft als doel dat je een goed of dienst aankoopt 9 verzamelnaam voor het geld dat je gezin verdient 11 zo is een goed dat je meerdere keren kan gebruiken 12 eerlijke handel (in het Engels) 13 verzamelnaam voor het geld dat je gezin uitgeeft 14 United Nations International Children Emergency Fund
2 product dat je kan vastnemen 3 de manier waarop jij bepaalde goederen en diensten koopt 4 bewust of onbewust ervaren van een tekort 6 bedrijf dat producten aankoopt en doorverkoopt 8 werkwoord dat mooi samenvat wat een bedrijf doet 10 deze wereldwinkels zorgen onder andere voor een rechtvaardig loon voor de producenten
Codewoord I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
woord Betekenis code
back to business
53
In deze syntheseopdracht maak je met je klas een tijdelijke minionderneming en probeer je met een zelfgekozen product zo veel mogelijk winst te maken, om vervolgens deze winst te schenken aan een zelfgekozen goed doel. Volg hierbij onderstaand stappenplan.
1
Taakverdeling Iedereen moet overal wat meehelpen, maar het is wel handiger om de klas op te splitsen in verschillende groepjes die elk een taak op zich nemen. Namelijk:
Marketeers
Productiemanagers
CEO’s
Taak: een logo, slogan en reclamecampagne bedenken. TIP Houd rekening met de geziene leerstof.
Taak: leveranciers zoeken die het product of de ingrediënten voor het product aanbieden aan een goede prijs en een goede kwaliteit en eventueel het product samenstellen. Opgelet: het is de bedoeling dat we zoveel mogelijk maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Taak: erop toezien dat iedereen zijn verantwoordelijkheid opneemt en alles in goede banen leiden.
Secretarissen Taak: bij elke vergadering een verslag maken dat goed bijhoudt wie wat doet en wanneer.
54
back to business
CFO’s Taak: nagaan wat de inkomsten en uitgaven (zullen) zijn en erop toezien dat er zeker winst zal zijn.
2
Marktonderzoek Het is belangrijk dat je vooraf onderzoekt welk product je best verkoopt en aan welke voorwaarden het product moet voldoen om goed te verkopen. Hiervoor houd je een onderzoek bij de (potentiĂŤle) consumenten, meestal in de vorm van een enquĂŞte. TIP Gebruik de hulpbladen die je terugvindt op Polpo.
3
Productie en verkoop Start met het produceren en verkopen van de producten. Hier zullen de groepjes zich op hun eigen taak moeten richten. TIP Gebruik de hulpbladen die je terugvindt op Polpo.
4
Evaluatie Houd een evaluatie in groep, maar ook een zelfevaluatie. Ook van je leerkracht kan je een evaluatie verwachten. TIP Gebruik de hulpbladen die je terugvindt op Polpo.
back to business
55
EERSTE
BLOKRONDE
Ik kan de kringloop van gezinnen en bedrijven schematisch voorstellen.
p. 5
Ik kan de regels van argumenteren op een correcte manier toepassen.
p. 6
Ik begrijp hoe je winst kunt berekenen.
p. 9
Ik begrijp wat profitorganisaties en non-profitorganisaties zijn.
p. 9
Ik begrijp wat productie-, handels- en dienstverlenende ondernemingen zijn. p. 9 Ik begrijp dat er verschillende afdelingen zijn in een bedrijf en dat zij verschillende activiteiten verzorgen.
p. 14
Ik begrijp wat maatschappelijk verantwoord ondernemen betekent en wat de link is met de 3 P’s.
p. 19
Ik ken het verschil tussen een korte en lange keten.
p. 19
Ik ken de vier verschillende manieren waarop een gezin een inkomen kan verdienen.
p. 23
Ik ken het verschil tussen een werknemer en zelfstandige.
p. 23
Ik begrijp dat de uitgaven van een gezin kunnen worden onderverdeeld op basis van vier kenmerken.
p. 28
Ik kan koopgedrag evalueren als een voorbeeld van niet of wel maatschappelijk verantwoord consumeren.
p. 32
Ik begrijp de begrippen behoefte, keuzeprobleem of -conflict en koopgedrag.
p. 35
Ik begrijp dat er drie factoren zijn die ons koopgedrag beïnvloeden.
p. 37
Ik begrijp dat ook reclame een invloed heeft op ons koopgedrag en ken een aantal verborgen verleiders.
p. 40
Ik ken het begrip solidariteit.
p. 44
Ik begrijp wat een niet-gouvernementele organisatie is aan de hand van de kenmerken.
p. 48
Colofon
Auteurs Filip Geeurickx, Pascal Holvoet en Tina Lava Bestelnummer ISBN Nur 90 808 0226 (set van 3 magazines A) 978 90 4863 602 0 (set van 3 magazines A) 136 en 138 Illustrator What's in a name? • Vormgeving Stelvio D'Houst Verantwoordelijke uitgever N.V. die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge, België RPR 0405 108 325
TWEEDE
BLOKRONDE