innhald
herborg kråkevik
levi henriksen frida ånnevik
solveig kloppen
h erbjørg wassmo
karl ove knausgård k ari b remnes
gunnhild øyehaug einar økland
s andnes g arn
halvor folgerø
mira hussain
brynjulf jung tjønn stein erik lunde
gunnar danbolt
lukas & matteus bernt støylen
Kjære lesar!
Snøen på Sølen
Julekort og gammal dansk
Huskeliste
Mine engler
Om englenes natur
Finn veien, engel
Dei forsvunne hestane
Til: Deg. Frå: Meg.
Litt pakkelapp-historie til jul
Julerose-engelen
Heim til jul
Rolf
Beijing Palace
Den gamle brannmannen
Sankt Paul innenfor murene i Roma
Juleevangeliet
Glade jol, heilage jol
© det norske samlaget 2025 www.samlaget.no redaktør: herborg kråkevik
redaksjon: emilie norshus tvedt, ann-mari volden, richard aarø & laila mjøs framside illustrasjon: an angel playing the flageolet av edward coley burne-jones. foto: bridgeman images 2025
logo frå juleroser 1899 grafisk formgivar: laila mjøs
trykk: printing house sk isbn: 978-82-340-1181-8
Takk til bidragsytarane og alle andre som har hjelpt Juleroser fram!
Kjære lesar!
Glade jol, heilage jol!
Englar kjem frå Guds kongestol, blomar ber dei frå paradis, fint og fagert dei syng Guds pris. Løynleg ikring oss dei går, løynleg ikring oss dei går.
d enne julesalmen med nynorsk tekst av Bernt Støylen var den viktigaste julesongen for oss då eg vaks opp i Hardanger. Etter kvart som eg vart vaksen, og ikkje minst etter at eg flytta til Danmark, så har eg vent meg til å syngja den på bokmål og dansk. Eg saknar ordet «kongestol», som alltid gav meg himmelske bilde i hovudet då eg var lita, men eg gler meg over at englane går «lønnlig» omkring i Danmark også, sjølv om «løynleg ikring oss dei går» for alltid vil vera slik eg ser for meg englane sin eksistens her på jorda.
Joseph Mohr skreiv Stille Nacht i 1818 til melodi av Franz Gruber, så omsette Bernhard Severin Ingemann teksten til dansk i 1850. Bernt Støylen omsette den til nynorsk i 1906. I den tyske originalen er det stille natt, og det er barnet og dei heilage foreldra han skildrar. Men også jorda og himmelen som tek kvarandre i famn, og så høyrest det gåtefull klang, og englane vert så vidt nemnde. Då Ingemann laga sin versjon, vart det englar i fire vers som kjem med blomar og syng sæle songar om freden dei såg. Den freden vil me gjerne sjå her på jorda i vår tid også!
«Engel» kjem av det greske ordet Angelus og tyder sendebod. Det mest kjende sendebodet er engelen Gabriel, som kjem til ungjenta Maria og fortel at ho er med barn og skal føda Guds son til jorda. Engelen Mikael er mindre kjend i dag, men han er den engelen som etter både jødisk, kristen og muslimsk tradisjon leier englane sin kamp mot Satan. Lucifer var jo sjølv ein engel ein gong, men fall frå Guds nåde og starta for seg sjølv … Og det har dessverre gått bra med hans side opp gjennom historia. Mikael, som kjempar mot det vonde, har hatt det travelt, og på Rafael sitt mektige måleri frå 1518 kjem han til jorda for å drepa draken som trugar menneska. Me har sett Kari Bremnes sin tekst «Finn veien, engel» frå 1997 til dette måleriet og tenkjer at tida vår no dessverre er moden for eit slikt bilde. Bøna frå Bremnes om at ein engel snart må forbarma seg over oss og slå ned det vonde, vert dessverre meir og meir prekær. Kanskje er det mykje å venta seg at ein engel skal gripa inn i notidas krigar og konfliktar, men som Frida Ånnevik skriv i årets Julerosesong: «Det fins nok ikke engler, men noen kikker ned.» Håpet finst om at dei som gjekk føre oss, kanskje passar på ein eller annan stad utanfor denne fysiske verda.
Juleroser er eit fysisk sendebod frå oss til dykk. Me vil skapa julestemning og skjønnheit i heimen, men verken kunsten eller jula
er berre ein idyll å lulla seg inn i: Jesus vart fødd i ein krisesituasjon. Ingen ville husa den fødande Maria, og det vesle, men store underet kom til verda i ein skiten og mørk stall.
Det må ha vore stor fare for mor og barn, og der det er stor fare på ferde, er alltid englane til stades. Straks det overnaturlege viser seg – engleskaren og den store stjerna på himmelen – og naturvitskapsmennene kjem med gull, røykjelse og myrra og knyter fødselen av dette vesle barnet til dei eldgamle profetiane om Messias, så kjem despoten Herodes på banen. Han er villig til å drepa alle nyfødde gutebarn i landet for å hindra at den nye kongesonen skal kasta han av trona. Foreldra må flykta med Jesus til Egypt, og resten er historie.
No står me i eit anna tusenår, i andre kampar mellom det gode og det vonde. Og det vonde viser seg i stadig nye forkledningar. Dagens despotar brukar religion og guddommelege symbol nett slik dei vil, og skamfer slik både jødedommen, kristendommen og islam.
Viss eg skal ynskja meg noko til jul i år, så er det at eit sendebod, ein engel, kjem og fortel oss at denne tida, denne tilbakegangen for dei gode og dei oppbyggjelege kreftene i verda, er forbigåande! At om nokre år vil me sjå tilbake på denne tida og sjå at det vonde tapte. Dei som var drivne av griskheit og hat, har falle saman – ja, dei klarte å gjera stor skade, men no, der framme i tida, altså, der byggjer menneska opp att det som vart øydelagt, og viser vilje til fred nok ein gong.
Korleis dette sendebodet kan sjå ut, er det mange teikn på i kunsthistoria, og me har samla nokre ulike døme. Kunstnarar har sett for seg dei himmelske vesena på svært forskjellige vis opp gjennom tidene. Det aller fyrste bildet av ein engel me kjenner til, er i Priscilla-katakomben i Roma, datert omkring år 150. Den har ikkje venger, men viss ein er i Roma, kan ein gå vidare til St. Maggiore-kyrkja
og sjå korleis dei fyrste englane med vengjer såg ut. Den kyrkja i Roma me i Juleroser vil fortelja dykk om i år, er Sankt Paul innanfor murane. Gunnar Danbolt, som har vore Juleroser sin kunstrådgjevar sidan me starta i 2015, skriv om denne kyrkja, som er dekorert av Edvard Burne Jones og William Morris. Burne Jones var ein såkalla prerafaelitt, og hans «An Angel Playing a Flageolet» er også måleriet me ynskjer dykk velkomen med på framsida.
Den aller fyrste engelen eg fekk sjå i livet mitt, var i juletrepynten heime i Jondal. Når far min hadde fått treet på fot og fordelt ljosa, var dette det fyrste han hengde på treet: ein flat engel festa med ståltråd inntil stamma høgt oppe i treet, rett under stjerna. Denne engelen kunne eg ikkje sjå meg mett på, den strålte, syntest eg, og om nokon hadde innbilt meg at den var eitt av verdas underverk, så ville eg trudd på dei. No når eg er vaksen, veit eg at den er sett saman av eit simpelt glansbilde, og at skjørtet er laga av eit slags fiskesnøre, men det tek ikkje glansen av engelen for meg. Det er ikkje alltid materialet kunsten er laga av, som er viktig, men kva kunsten gjer med oss – og korleis me handlar i livet ut frå det som rører seg i hjarta våre. Årets Juleroser er velsigna med forteljingar og dikt frå store forfattarar, og mange av tekstane fortel kjærleiksfylt om karakterar som vil hovudpersonen eller forteljaren godt. Eg seier ikkje at dei er englar, men eg les mange av forteljingane og dikta med dette i minnet: Me lever alle saman i spenningsfeltet mellom det gode og det vonde, både som krefter inni oss og som påverknad utanfrå. Når me menneske opplever stor kunst, ser me augeblikk av sanning i ei elles tilslørt verd. Eg håpar de kan få slike opplevingar i bladet de held i hendene, og eg håpar at slike opplevingar kan hjelpa oss til å velja det gode og våga kjempa mot det vonde.
