Materialet i denne utgivinga er verna etter åndsverklova. Det er derfor ikkje tillate å kopiere, avfotografere eller på andre måtar gi att eller overføre heile eller delar av innhaldet i utgivinga utan at det er heimla i lov eller følgjer av avtale med Kopinor.
Det er forbode å bruke heile eller delar av utgivinga som inndata eller treningskorpus i generative modellar som kan skapa tekst, bilete, film, lyd eller andre typar innhald og uttrykk, utan særskild avtale med rettshavarane.
Bruk av materiale frå utgivinga i strid med lov eller avtale kan føre til inndraging, erstatningsansvar og straff i form av bøter eller fengsel.
Til Nilsine
Telttur
Sykkeldekka lagar knaselyd mot grusen, det går fort nedover mot havet, vi er som ein bisverm, ein fugleflokk, ein flokk bøflar på savannen. Vi, det er alle i klassa. Og lærarane våre, Anne-Grethe og Abu. Og Samir, pappaen til bestevenninna mi, Rania. Oooooog mamma. Vi flyktar frå skulen og til havet, der vi skal overnatte i telt og tenne bål og alt sånn der. Akkurat nå kjenner eg meg som ein del av dei andre. Her ute på stien i skogen er vi samla. Vanlegvis er vi ikkje det. – Aoooooooouuuu!
Det er Isaac som syklar framfor meg, som begynner å ule som ein ulv. Dei andre gutane han syklar saman med, henger seg på. Dei høyrest verkeleg ut som ulvar.
Bak meg syklar mamma. Eg snur meg eit kort augeblikk for å sjå kva ho meiner om bråket, kanskje ho blir sur fordi vi forstyrrar fuglar og dyr i skogen, men brått set ho i å ule på same måte som gutane, men enda høgare, kraftigare. Eg er på veg til å krympe til ei lita bille da eg plutseleg høyrer og ser ulvekoret frå alle kantar. Alle er med! Eg blir så varm, varm inni meg at eg begynner å ule, eg også. Ikkje før vi kjem ut av skogen og ser havet og stranda framfor oss, blir vi stille.
Vi parkerer syklane ved utedoen. Sykkelen min er litt for stor. Å seia at han er min, er reinspikka ljug. Eg trur politiet ville ha kalla han for tjuvegods. Og det er mor mi som har stole han – eller lånt han, alt etter korleis ein ser det. Altså. Han har stått i sykkelstativet i bakgarden i meir enn ti år, ifølgje mamma. Han hadde ein bitte liten lås rundt framdekket. Ho klipte han av med avbitar, ei sånn tong med veldig skarpe knivar. Ho gjorde det etter at det var mørkt, så ho visste eigentleg at det ikkje var heilt innafor.
– Men når ingen har gjort krav på han etter ti år, da er han faktisk ingen sin. Eller, nå er han din, da, sa ho og såg på meg med eit stort smil, mens ho pumpa luft i dekka og smurde kjeda med olje.
Så der står eg altså, med den stolne sykkelen «min», og lastar av soveposen og teltet. Vi har lånt alt frå BUA. Det er ein stad der ein kan låne sånne ting.
Fiskestong også. Eg anar ikkje kor mange som har brukt soveposen før meg. Mamma har vaska han, men eg veit ikkje kor mykje det hjelper. Når ho er i sånn «nå skal alt ordne seg»-humør, høyrer ho ikkje på protestar i det heile. Eg veit godt at eg ikkje ville ha vore her nå, saman med alle dei andre, viss vi ikkje hadde lånt/stole alle dei greiene her. Det er ingen andre enn mamma og eg som veit kva vi har lånt/ stole. Viss nokon visste det, ville eg, om mogleg, ha blitt til verdas minste menneske. Like stor som ein maur, antakeleg. Eg måtte ha flytta inn i ei maurtue og blitt arbeidsmaur. Ein som hentar barnåler og slikt.
Løgn nr. 1
Mens Rania og eg begynner å setta opp teltet, forsvinn mamma inn i skogen med ein spade. Eg veit kva ho driv med, eg berre håpar ho ikkje finn noko heilt fjernt. Ei plante som alle er allergiske mot og får prikkar i heile fjeset av, for eksempel.
Ved sida av oss held Isaac og gjengen på å setta opp teltet sitt. Eller, dei gjer eigentleg det motsette. Så fort ein av dei har fått inn ei teltstong, dreg ein av dei andre ut stonga, og så er dei tilbake til start. Sofie og Ida og dei har sett opp teltet sitt allereie, og dei ser oppgitt bort på gutane. Til slutt tek dei heilt over, og gutane forsvinn ned til stranda.
– Stella? spør Sofie mens ho dyttar ein teltplugg ned i bakken.
Eg møter blikket hennar utan å svara.
– Kva jobbar mor di med igjen? spør ho. – Sidan
ho kan vera med på tur med oss midt i veka, liksom?
– Kva sa du? spør eg for å få tid til å finna på ei løgn.
Ho seier ofte noko som gjer at ting ikkje blir så triveleg. Viss vi ser på ein film på skulen og det er nokon med raudt hår der, kan ho bryte ut: – Sjå på gingeren, herregud så flautt.
Og så ler ho falskt og ekkelt.
Og alle veit at ho seier det for å vera slem mot dei i klassa med raudt hår. Men likevel har ho venner – eller, det verkar som om alle vil vera venn med ho.
Sofie er sånn som går til frisøren annakvar veke og har dyre klede.
Ho gjentek spørsmålet, seier det overdrive sakte, som om eg høyrer dårleg eller noko.
Ho spør ikkje Rania om noko liknande. Alle veit at far til Rania er professor, og at han av og til er på tv
for å prata om professorting. Før var mamma ganske vanleg. Ho var ei sånn som gjekk på jobb og gjorde
vanlege ting, men ikkje nå lenger. Eg kjenner ingen andre foreldre som ikkje greier å jobbe.
Meg er det ingen andre enn Rania som vil vera venn med. Eg skulle ønskje det var fleire, men det har berre blitt sånn etter at mamma slutta å jobbe. Dessutan er Rania den einaste vennen eg treng å ha. Ho bur i blokka mi, og vi har kjent kvarandre heilt sidan barnehagen.
Nå ser eg på Rania. Ho ser på meg også, men så ser ho bort. Som for å seia: Det er greitt at du lyg, men ikkje dra meg inn i det.
– Eg har ikkje heilt skjønt det, seier eg til Sofie. – Men det er noko med tal.
Det er ikkje heilt løgn. Eg har ofte sett ho sitta ved kjøkkenbordet og skrive ned tal. Budsjett kallar ho det. Ho lagar to rekker. I den eine rekka skriv ho ned dei pengane som kjem inn på kontoen hennar i løpet
av ein månad. I den andre rekka skriv ho ned dei pengane som går ut av kontoen hennar i løpet av ein månad. Den andre rekka pleier å vera mykje lengre enn den fyrste. Til slutt krøllar ho saman lappen og kastar han på golvet. Til meg har ho sagt at ein ikkje skal kaste ting på golvet, men i søppelbøtta under vasken. Ein gong eg børsta blyantskrell på golvet, sa ho: «Det der gror ikkje bein og går over golvet og hoppar opp i søppelbøtta av seg sjølv.» Men det er sånn ho seier når ho har krefter til det. Innimellom, eller ganske ofte, skjer det at ho får migreneanfall. Da må ho ta ein tablett og legga seg i senga og ikkje stå opp att før det slepper taket. Det kan ta både ein og to dagar. Eg vil heller at ho kjeftar på meg fordi eg kastar blyantskrell på golvet, enn at ho ligg i senga og ikkje greier å stå opp. – Er ho rekneskapsførar? spør Ida. – Det er naboen min også. Han driv sitt eige firma heimafrå. Tallaksen Rekneskap, heiter det. Tenk å heite Tallaksen og jobbe med tal! Det måtte jo bli enten det eller laks, haha!
– Må du? spør Sofie og hevar augebryna mot Ida, som om ho er verdas største idiot.
Eg ser på Ida og ler, litt meir og litt høgare enn eg vanlegvis ler. Ho snur seg vekk og ser usikkert omkring seg, før ho oppdagar ein laus teltplugg i lyngen. Eg veit ikkje om ho prøvde å redde meg, eller om ho berre plapra i veg. Eg er i alle fall ikkje redda.
– Ja? Er ho det?
Sofie skakkar på hovudet og smiler.
Ho kjem ikkje til å gi seg før ho får eit skikkeleg svar.
– Ja, svarar eg. – Ho er det.
Eg kjenner blikket til Rania i ryggen. Ho veit godt at mamma ikkje er rekneskapsførar. Men Rania er til å stole på, ho seier ingenting. Det er ofte sånn. At ho ikkje seier noko. Nå sakna eg at ho også sa: «Ja, mor til Stella jobbar med tal.»
Invitasjonen
Vi sit rundt bålet, alle er mette, og det har begynt å mørkne. Plutseleg kjem ein skikkelse med ei hette over hovudet gåande bortover stranda. Alle ser i retning skikkelsen. Eg ser meg rundt. Mamma har snike seg vekk utan at eg har lagt merke til det. Eg er ganske sikker på at det er ho som kjem. Nokon vrir seg på steinane dei sit på, dei ser forvirra på kroppen som kjem mot oss, og så på læraren vår Anne-Grethe. Det har blitt heilt stille. – Er det mogleg å steike desse røtene på bålet dykkar? spør mamma med djup og mørk røyst. – Det er berre mor til Stella, høyrer eg nokon kviskre. – Ja, ver så god, slå deg ned, seier Anne-Grethe og
gir plass til mamma på den store steinen ved sida av seg.
Mens mamma strekker seg etter steikepanna og flaska med olje, er det heilt stille.
– Eg har gått heile vegen frå Nidaros, seier ho, – eg er svolten og treng krefter for å komma meg heim til Tunsberg. Eg skal vera med eit skip som heiter Oseberg, over til englendarane.
Eg ventar på at nokon skal begynne å le. Eg må knipe att munnen sjølv for ikkje å gjera det. Kvifor må ho vera så teit?!
– Eg har funne desse her, seier ho, og sender rundt fleire digre storborreplanter.– Er det nokon som veit kva dei heiter?
Ingen seier noko. Ho ser så vidt på meg. Eg seier ingenting. Ho tek av seg hetta og blir liksom seg sjølv att og pratar med den vanlege stemma si.
– Dette er ei plante som heiter storborre. Har de nokon gong fått sånne borrar på kleda dykkar?
– Bikkja mi Bob får det i pelsen kvar haust. Vi må klippe dei ut, og han hatar det, seier Isaac.
Mamma held opp ei rot.
– I mellomalderen, for over tusen år sidan, blei
storborre dyrka over heile Europa, og røtene blei brukt som ei heilt vanleg grønsak. I Japan er denne rota framleis mykje brukt i dag. Dei kallar ho gobo. Viss japanarane kan eta denne rota, kan vel vi det også?
Ingen nikkar eller seier noko. Bortsett frå AnneGrethe:
– Eg vil gjerne prøve!
– Eg også, seier Samir og Abu i kor.
Mens mamma har prata, har ho delt opp nokre røter og begynt å steike dei i panna over bålet.
Kva om ingen andre enn Anne-Grethe og Samir vil smaka? Noko så flautt.
Eg veit kva det smakar, for vi har ete det mange gonger før. Eg treng ikkje smaka nå.
Mamma tek på salt og pepar og steiker røtene til dei har fått gyllen, sprø skorpe. Eg har nok lyst til å smaka likevel, når eg tenkjer meg om. Ho tek ein gaffel og spiddar ei mør, saftig rot med han.
– Kven vil vera fyrst? spør ho og held gaffelen framfor seg.
Eg ser at Sofie og Ida vekslar blikk. Eg er ikkje sikker, men det ser ut som om Sofie ristar på hovudet, og da ser Ida ned.
– Eg vil! seier Isaac.
Eg trekker pusten.
– Eg også, seier dei andre gutane i gjengen hans i kor, og plutseleg har alle sagt at dei vil ha. Ja alle, bortsett frå Sofie og Ida og eg. Mamma held fram ei rot mot meg. Eg tek motvillig imot.
– Det var kjempegodt, seier Isaac.
– M-m, høyrer eg frå fleire stader rundt bålet.
– Er det meir? er det nokon som spør.
Eg smiler, både inni og utapå.
Men Sofie ser sur ut. Eller som om ho har tråkka i ein bikkjebæsj.
Og så skjer det noko heilt uventa:
– Og mens de alle er samla her, vil eg invitere dykk til Stella sin elleveårsdag 6. juni. Da kan de få fleire storborrerøter viss de vil.
Hæ? Nei! Sjølvsagt skal ikkje alle komma i bursdagen min! Har ho gløymt korleis det var da eg feira
bursdagen min på badeland?! Det begynner å suse i hovudet mitt, og inni meg blir det svart, som om eg
går inn i ein mørk tunnel. Eg prøver å sjå på mamma på ein sånn måte at ho skal skjøna at det ikkje går! At
ho må trekke tilbake invitasjonen og seia noko om at ho gløymde at vi er bortreist da, berre eitt eller anna.
Ho kan jo ikkje gjera sånn utan å spørja meg fyrst?!
Eg vil heller plukke søppel kvar dag heile året enn å feire bursdagen min med alle frå klassa. Men ho berre smiler. Eg får lyst til å springe derifrå og aldri komma tilbake, men tvingar meg sjølv til å bli sittande.
Alt blir mykje verre viss alle får sjå kva eg eigentleg meiner. Eg prøver å puste, tel til ti, klyp meg i huda på armen for å komma tilbake til meg sjølv.
Når suset i hovudet endeleg stilnar, aner eg ikkje kva som har blitt sagt. Har nokon sagt «Ja!!!
Vi kjem!»? Har nokon ledd? Sofie har heilt sikkert ledd. Eg stirer inn i flammene, sjølv om eg kjenner at Rania ser på meg. Ho veit godt at eg berre ville
feire med ho, og kanskje mamma og kanskje naboen
Hillevi og bikkja hennar, Fido. Men eg vil ikkje feire
med nokon fleire. Og nå har mamma akkurat invitert absolutt alle i klassa til bursdagsfeiring. Korleis kunne
ho gjera det? Det er mindre enn ein månad til, faktisk berre 26 dagar att. Eg får ein kald prikk i hovudet
av å tenkje på det. Kva om mamma serverer noko
som er henta frå søpla? Det gjer ho ganske ofte. Eller
verre: Kva om ho får migrene og ikkje kan laga noko i det heile?
