Samlaget, Oslo, 2025
HEILT ALEINE
54 DAGAR PÅ TUR TIL SØRPOLEN
Karen Kyllesø
© Det Norske Samlaget 2025 www.samlaget.no
Design: Erland G. Banggren
Illustrasjonar: Ole-Magnus Saxegård Papir: 115 g Lessebo Offset Zero Trykkeri: Balto Print Printed in Lithuania
ISBN 978-82-340-1412-3
Denne boka er trykt på miljøvennleg papir.
Materialet i denne utgjevinga er verna etter åndsverklova. Det er derfor ikkje tillate å kopiere, avfotografere eller på andre måtar gje att eller overføre heile eller delar av innhaldet i utgjevinga utan at det er heimla i lov eller følgjer av avtale med Kopinor.
Det er forbode å bruke heile eller delar av utgjevinga som inndata eller treningskorpus i generative modellar som kan skape tekst, bilete, film, lyd eller andre typar innhald og uttrykk, utan særskild avtale med rettshavarane.
Bruk av materiale frå utgjevinga i strid med lov eller avtale kan føre til inndraging, erstatningsansvar og straff i form av bøter eller fengsel.
DET ER LANGT IGJEN. Eg har lite mat. For lite mat. Bein og armar er slitne og stive. Feitt forsvinn frå mage og lår frå den eine dagen til den andre. Ansiktet ser magrare ut, armane spinklare. Eg er sliten, eg er svolten, og eg er redd. Redd for å miste for mykje vekt, redd for å øydeleggje kroppen. Eg er redd for å ikkje klare turen. Kva skal andre tenkje om meg, og korleis kjem eg til å sjå på meg sjølv?
Eg skal i alle fall ikkje gje meg før eg må. Det er òg økonomiske grunnar til å ikkje gje opp. Det siste camp-sjefen sa før eg vart flogen ut til start, var at ei ikkje-medisinsk uthenting kan koste meg opp til to millionar norske kroner. Ei medisinsk evakuering blir dekt av forsikringa. Den forsikringa har eg kjøpt. Men eg har ikkje forsikra meg mot motivasjonsbrest.
IKKJE
KJENN ETTER
Eg har på ingen måte vakse opp i ein kald heim. Tvert imot har eg vakse opp med mykje omsorg rundt meg. Fysisk kjærleik i form av kos og klemmar, skryt når me har vore flinke, og foreldre som alltid har vore nærverande og opptekne av kva me driv med. Men me har likevel aldri snakka noko særleg om kjensler heime. På spørsmål om korleis dagen har vore, eller korleis det går, er det berre to svar som gjeld: bra eller greitt. Ikkje noko meir utdjupande enn det.
Far har alltid sagt til oss: «Gjer som indianarane, ikkje kjenn etter.» Nokre gonger er ikkje kjensler ein fordel, og då kan ein like godt la vere å kjenne etter.
DÅ EG BEGYNTE Å SKRIVE denne boka, fekk eg mykje tilbakemelding frå redaktøren min i forlaget. Det meste var positivt, og han oppfordra meg til å fortsetje vidare på det sporet eg var inne på, men med litt fleire kjensler. Kva føler du i denne situasjonen? spør redaktøren meg og
viser til ei av forteljingane eg har levert. Kan du prøve å
skildre kjenslene dine, dra lesaren inn i korleis du tenkjer, kva som skjer i hovudet ditt?
Eg måtte spørje meg sjølv: Kva føler eg? Svaret er heilt
ærleg at eg ikkje veit. Eg føler ikkje så mykje. Eg tek meg sjølv i å ikkje forstå kva redaktøren vil fram til.
– Eg skriv jo kva som skjer, kva eg tenkjer, og korleis eg oppfattar omgjevnadene rundt meg. Er ikkje det nok?
Må eg føle så mykje? spør eg.
– Jo, men er du redd, glad, lei deg, spent, brusar det i blodet, eller pressar ei tåre i augekroken? spør redaktøren tilbake.
– Nei, ingenting. Eg tenkjer, og eg gjer. Det er det.
I ROMJULA DÅ EG VAR 17 ÅR , gjekk ein av mine nære kompisar bort. Han omkom i ei arbeidsulykke i skogen, og det var foreldra mine som fortalde meg om hendinga. Eg hugsar at eg syntest det var vanskeleg å reagere på bodskapet. Det låg ikkje naturleg for meg å falle i gråt, eg følte meg liksom tøffare enn det. Og for å vere heilt
ærleg slo dei rasjonelle tankane inn før kjenslene tok tak: Korleis kjem det til å bli framover? Kva skjedde? Korleis har familien det? Kva med dei andre vennene våre? Kven skal fylle hans plass i gjengen? No er det slutt på dei søte god natt-meldingane han pleidde å sende. Kjenslene tok tak seinare, då eg låg aleine på rommet.
For meg kjem kjensler meir som eit innfall innimellom, og då kan dei ramme meg hardt. Eg kan framleis få ei panikkaktig kjensle når eg kjem på at Knut ikkje er her lenger, men det går ikkje lang tid før det rasjonelle kikkar inn og eg avviser desse kjenslene. Eg kjenner ikkje etter, og sjølv om eg saknar han og skulle ønskje han var her, går det fint. På same måten hadde eg det då tanta mi døydde brått og altfor tidleg for to år sidan. Eg tenkte fyrst på mor, så på syskenbarna mine og på mormor og morfar, lenge før eg rakk å ta kjensla av sorga over å miste tante innover meg sjølv.
Det er ikkje berre i slike situasjonar eg ikkje er heilt i kontakt med kjenslene mine, men i dei fleste samanhengar. Når eg er saman med venninner, deler dei ofte fleire kjensler med meg:
«Eg føler ikkje eg høyrer til.»
«Eg føler meg oversett.»
«Dette gjer meg usikker.»
«Eg angrar på dette valet.»
«Eg føler meg dum.»
… og liknande. Som regel kjenner eg meg ikkje igjen i desse kjenslene, og eg klarar ikkje alltid setje meg inn i dei. Nokre gonger føler eg meg tyngd av ting vennene mine deler. Eg klarar ikkje forstå kvifor dei må ha det slik, og nokre gonger slit eg med å forstå kvifor dei må leggje dette over på andre, på meg. Det er ikkje vondt meint.
Menneske er forskjellige, det skal sjølvsagt vere lov å dele
tankar og kjensler, men eg maktar ikkje setje meg inn i alt, og har heller ikkje tenkt over kvifor, før redaktøren min kjem med dette spørsmålet: Kva føler du?
Venninnene mine slit nok òg med å forstå meg. Eg kan ofte bli ledd av fordi eg gjer noko eller seier noko som eg bør vere flau over, eller bli himla med auga til når dei spør kva eg er mest usikker på med meg sjølv, og eg svarar at det har eg ikkje tenkt over. Tek eg latteren og augehimlinga til meg? Ikkje så veldig.
EG SNAKKA MED min dåverande kjæraste, Herman, etter ein samtale med ei venninne og sa: «Eg skjønar ikkje kvifor ho gidd å sitje med alle desse kjenslene. Hadde det ikkje vore mykje lettare utan? Eg forstår det verkeleg ikkje. Eg trur nok kanskje at eg ikkje føler på like mykje som andre jenter gjer.»
«Nei, du har nok rett i det», kom det ganske fort og bekreftande frå kjærasten min.
Så til det å skrive om kjensler: Eg er verken kald eller kjenslelaus. Men det kan hende at desse kjenslene ikkje kjem fram der ein skulle tru, og kanskje vil både du og eg bli overraska over kva eg føler i ulike situasjonar. Kanskje er det derfor eg likar å gå lange turar aleine? Kjenslene blir sterkare, og eg tillèt meg sjølv å kjenne etter. Alt er større, viktigare og betyr meir. Eg er aleine, med fleire
tital mil til nærmaste menneske. Eg har ansvar for meg sjølv, og alle avgjersler eg tek, må eg ta aleine. Eg skal gjere noko eg har drøymt om i mange år, noko som kjennest stort og viktig og ikkje minst personleg. Mitt eige mål. Eg har jobba hardt og lenge for å vere klar til denne turen. Fysisk, psykisk, teknisk og finansielt. Sjølvsagt vekker det kjensler til liv. Til og med hos meg.
Som barn var me stort sett ute på tur, og alle var med. Her på stølen i Ryfylkeheiane med mor, veslebror Emil og familiehunden Sprocket.
Foto: Håkon
Kyllesø
DÅ
TURDYRET
VAKNA
MINE FYRSTE FEM ÅR budde eg i Sandnes, men eg har hatt største delen av oppveksten i bygda Årdal som ligg i Hjelmeland kommune i Ryfylke. Det er fleire stader i Noreg som heiter Årdal, mellom anna ein kommune i Sogn og staden eg kjem frå, ei lita bygd i Rogaland. Det er mange som forvekslar desse og ikkje forstår kvifor eg har rogalandsdialekt.
Begge foreldra mine er frå Sandnes, men foreldra til mor er frå Årdal, dei har alltid hatt sommarhus der, og familien har pleidd å samlast der ofte. På eit tidspunkt var me så mykje i sommarhuset i Årdal at mor ikkje følte ho budde skikkeleg i Sandnes, men berre var innom i vekedagane. Det var då far kom med ideen om å flytte til bygda permanent. Så det gjorde me, året før eg starta på skulen, og då bror min Emil var eitt år. Me flytta frå byen, nærmare naturen.
Begge foreldra mine er svært glade i friluftsliv. Far min, Håkon, elskar å vere på tur, så lenge det er eit mål med turen. Det kan vere jakt, fiske, sanking av bær, hundetrening eller til nøds berre for å tenne eit bål. Mor mi, Lene, treng ikkje ha anna mål for turen enn turen i seg sjølv. Så lenge eg kan hugse, har mor vore på springeturar i fjellet, gått frå topp til topp og vore time etter time i løypa på ski. Då eg var lita, var ho ofte med på skihopping, kakao, appelsin og sjokolade på føremiddagen, for å så ta seg ein eigen treningstur på ettermiddagen. Kjærleiken min for naturen starta tidleg, kanskje før eg eigentleg kan hugse. Eg var heldig med oppveksten
Ikkje min fyrste jakttur. På jakt med far i Ryfylkeheiane.
Foto: Lene Karin Egeland Kyllesø
min, at foreldra mine var så glade i å vere ute, men dei var
òg heldige som fekk ungar som trivst under open himmel. Far har eit minne som han stadig dreg fram. Det er frå ein av dei fyrste gongene han hadde meg med på jakt. Eg var berre litt over eitt år gammal og sat i beremeis med knallrosa kids-høyrslevern, medan far gjekk med hagla i handa og speida etter ryper. Eg hadde vel ikkje lært meg meir enn nokre få ord, men far hugsar at eg prikka han på skuldra, peika til sida og sa «pip-pip». Det var riktig nok feil pip-pip eg såg, men far skryter alltid av at «du visste kva det dreia seg om».
Kortspel var obligatorisk kveldssyssel på telttur. Her frå turen eg likar å kalle «verdas lengste omveg til Kjerag».
Foto: Lene Karin Egeland Kyllesø
Me var mykje ute som familie, og dei turane som sit igjen som dei kjekkaste, er dei «store» turane. Me hadde som regel éin til to langturar i året. Eit år padla
me kano i ei veke i Sirdalsheiane med ein vennefamilie. Me padla nok ikkje langt i kilometer, men poenget var at me var lenge på tur og budde i telt. Eit anna år gjekk
me tidenes lengste omveg til Kjeragbolten, med fleire teltovernattingar på vegen. Eg hugsar at bror min, Emil, hadde lagt igjen bamsen sin «Nassi» på ein varde langs stien, noko me oppdaga altfor seint. Mor heiv då av seg sekken og sprang tilbake for å hente han. Me andre gjekk roleg vidare, og det tok ikkje lang tid før mor og Nassi hadde teke oss igjen. Far bar verdas tyngste sekk på denne turen, med alt av fellesutstyr. Det mangla verken kos, mat eller leiker i den.
EIN AV DEI SISTE av desse langturane var på vinterstid.
Me gjekk frå hytte til hytte på ski i Ryfylkeheiane og me hadde med oss to dagstursekker med nistepakkar og dunjakker. Den gamle barnepulken vår var rigga om til transport: Oppi låg alt av utstyr, klede og mat for turen.
På skareføre og i skuterløypene mellom hyttene gjekk me på tynne langrennsski, mor og far bytte på å trekkje pulken, og siste dagen fekk eg òg prøve. Denne turen hugsar eg at eg likte spesielt godt. Ein av grunnane til det er nok at eg elskar å gå på ski, og det å kombinere skigåing med å vere på langtur opplevde eg som heilt magisk. Ein annan grunn til at eg vart så positivt overraska over denne måten å gå på tur på, var at ein kunne dra med seg så mykje i pulken utan at det var spesielt tungt. Eg var 13 år gammal og hadde allereie begynt å gå litt på tur aleine og med venner. Eg syntest alltid det var tungt å gå med sekk, og det var vanskeleg å få plass til alt som måtte vere med for å bu i telt. No var eg på min fyrste lange vintertur, og eg oppdaga denne geniale oppfinninga: pulk. Eg hugsar kjensla av meistring då eg skjønte at eg kunne dra med meg alt utstyret heile familien trong for heile turen, utan å slite meg i hel. Det ville eg ha gjort om eg måtte bere ein sekk med berre fjerdedelen av innhaldet. Her starta min kjærleik for pulken og draumen om ein endå lengre tur.
DRAUMEN OM GRØNLAND
DRAUMEN OM Å DRA til Grønland vart vekt til live då eg var i 13-årsalderen. Eg har alltid elska å vere ute, men det var då eg begynte å utforske friluftslivet meir på eiga hand, at interessa vart sterkare og draumane større. Eg dreiv aktivt med langrenn og trena dagleg. Eg hadde vore på min fyrste vintertur med familien, og draumen om å kombinere to ting eg elska, tur og ski, vaks fram. I tillegg til å bruke mykje tid ute begynte eg på denne tida å lese om tidlegare polferder. Litt om Nansen og Amundsen, men aller mest om den nyare polarhistoria: Børge Ousland, Aleksander Gamme og Cecilie Skog var namn som stadig gjekk igjen i bøker og Google-søk.
Eg slukte NRK-serien Oppdrag Nansen, der Aleksander Gamme tok med seg fire ungdommar for å gå siste breiddegrad til Nordpolen. Deltakarane i programmet var eitt og to år eldre enn eg, og eg var grøn av sjalusi. Oppdrag Nansen viste meg at noko slikt var mogleg for nokon like unge som eg var.
Litt seinare kom tv-serien Tjukken og Lillemor på skjermen, der eventyrar Cecilie Skog hadde med seg
komikar Truls Svendsen på tvers over Grønland. Eg sat som limt til skjermen og drøymde meg heilt bort til blåisen i brefallet, og den uendelege horisonten på toppen av innlandsisen. Eg såg serien fleire gonger på rad, og det var slik eg forstod at det var Grønland eg ville til. Kanskje tenkte eg at «om Truls kan klare det, kan eg». Då me skulle velje fordjupingsoppgåve på ungdomsskulen, valde eg å samanlikne Nansens På ski over Grønland med Svendsens Truls over Grønland. Eg vil seie det var fleire forskjellar enn likskapar mellom dei to bøkene, men det var definitivt utgåva til Truls som inspirerte meg mest.
EIN DAG EG SAT I BILEN med far, fortalde eg han om den store draumen min. Eg var akkurat blitt 14 år, og far køyrde meg til min aller fyrste sommarjobb som vaskehjelp i eit brakkebygg på ein byggeplass. Eg hugsar ikkje så mykje av samtalen sjølv, men ifølgje far starta det med at eg sa: «Eg vil på skikkeleg langtur.»
«Å, kva slags då?» spurde far og rekna med at svaret skulle innehalde stadnamn frå dei lokale heiane våre.
«Eg har lyst til å gå over Grønland», sa eg.
Far vart fyrst litt sjokkert, men han høyrde på meg og tok meg på alvor. Foreldra mine har alltid teke meg og dei mange påfunna og draumane mine seriøst, noko eg set utruleg stor pris på. Eg trur nok at mange unge kan kjenne seg bagatelliserte, og at vågale tankar og store
draumar blir feia bort som tull. Eg trur det er enormt viktig å la barn få lov til å drøyme og prøve seg fram i livet. Eg trur det er viktig for kven me blir som vaksne, og for sjølvtillita og kreativiteten vår. Eg fortsette samtalen med far: «Ja, kanskje ikkje no med ein gong, men i alle fall før eg blir skikkeleg vaksen.» Far skjønte at dette var noko eg verkeleg ville, og saman starta me å undersøke moglegheitene for at eg kunne gjennomføre ein slik tur. Me ringde til ulike guideselskap, men ingen kunne ta med nokon under 18 år. Til slutt vart me sende vidare til Lars Ebbesen.
Lars Ebbesen er ei levande polarlegende. Han gjekk på ski til Sørpolen saman med Cato Zahl Pedersen og Odd Harald Hauge i 1994, og han har fleire Grønlandskryssingar, turar på Svalbard og til tallause andre stader i verda på ekspedisjons-cv-en. I polarmiljøet er Lars kjend som polarguru langt utover landegrensene og blir mellom anna kalla «the guide father», fordi har var med på å starte opp ein av Noregs største arrangørar av ekspedisjonsreiser, Hvitserk. Då me fyrst kom i kontakt med Lars, jobba han for Ousland Explorers. Sjølv var eg ikkje med på fyrste samtalen med Lars, men det var far som la fram ønsket mitt om å krysse Grønland.
«Ja, så kult», svara Lars i telefonen.
Far følgde opp: «Ja, ikkje akkurat no, kanskje, men om nokre år.»
«Å, hvorfor ikke nå?» kom det frå polarguruen. Etter mange negative svar var nok far ganske overraska over ei så positiv innstilling. Lars ville at eg skulle reise til Oslo for å møte han og sjølv fortelje om planane mine. Det finst nok av eksempel på foreldre som vil leve ut draumar gjennom ungane sine, og det var viktig for han å sikre at det ikkje var tilfellet her.
EG TOK FLY FRÅ SOLA til Gardermoen. Der tok Lars imot meg, med runde briller, langt og vilt grått hår, hettegenser og eit breitt smil. Lars er verdas koselegaste, men han er òg streng. Han kjøpte ein kaffi til kvar av oss, og stussa litt over at eg tok han svart. På dette tidspunktet hadde eg vore lite ute og farta og visste knapt om andre variantar enn svart filterkaffi. Me sette oss ned, og skravla gjekk. Me snakka om ski og om tur. Lars varierte mellom å snakke om alt det kjekke med store ekspedisjonar og innimellom om dei skumle eller vanskelegare tinga med ein slik tur. Han er nesten femti år eldre enn eg, men me fann fort tonen. Eg synest det er interessant korleis felles interesser kan skape kjennskap og vennskap på tvers av alder, kjønn, kulturar og geografisk tilhøyrsle. Sidan den gong har Lars vore ein av mine gode hjelparar, slik han òg har vore for mange andre før meg. Også for mange av førebileta mine. For sju år sidan hjelpte Lars meg å komme meg til og over Grønland, no har han òg hjelpt meg til Sørpolen.
ALDRI GÅTT EIT DÅRLEG SKIRENN
FRÅ EG VAR LITA, har livet handla om aktivitet, og frå ganske ung alder òg om trening. I heimkommunen min, Hjelmeland, var det to fritidstilbod for unge: fotball og langrenn. Eg var med på begge. Sjølv om eg likte å vere ute og i aktivitet, var konkurranse aldri noko eg brydde meg særleg om. Frå det eg har fått høyre av mor, fekk eg heller med meg ei lagvenninne på å leike sau på graset enn å forsøke å få ballen i mål under ein av mine fyrste fotballkampar. Eg spelte fotball så lenge det var kjekt. Når det vart for seriøst, slutta eg på laget, men eg har aldri spelt så mykje fotball som eg gjorde rett etter at eg slutta.
Når målet var aktiviteten og det å ha det kjekt i ballbingen framfor å vinne, då likte eg å spele fotball.
Langrenn dreiv eg med mykje lenger, og her begynte etter kvart ein snev av konkurranseinstinkt å kikke inn. Eg enda til og med opp på toppidrettslinja på vidaregåande, men har aldri hatt nokon ambisjon om å bli best. Frå eg var åtte år gammal, trena eg med skigruppa tre gonger i veka, og om vintrane reiste eg kvar helg saman med mor rundt om i fylket – og etter kvart landet – for å delta på ulike skirenn. Fram til eg var tolv–tretten år, tapte eg alle skirenn eg deltok i. Eller, eit par gonger kom eg nest sist.
Men eg har aldri gått eit dårleg skirenn. Eg gjekk alltid det
beste eg kunne, og det var godt nok for meg. Eg var ingen fødd idrettsutøvar og ikkje noko barnetalent, men eg likte å trene, og det skulle vise seg på resultatlista seinare. Dess
eldre eg vart, dess lenger opp kom eg på listene, spesielt når det handla om springing. Når ein er barn og driv med langrenn før ein har fått inn teknikken, har både høgd og vekt mykje å seie. Som lita og lett kunne eg gjere det bra i motbakkar, men blei frågått på slettene, der motstandarane mine langa ut med elegante fråspark. Når det berre var joggesko på føtene og ein ikkje skulle gli på underlaget, hadde ikkje størrelsen like mykje å seie. Der drog eg meir nytte av treninga, og dei små, lette stega mine skulle gje meg nokre pallplasseringar og sigrar i idretten.
Eg likte å vere ute og likte å trene, men konkurranse var aldri mi sterkaste side.
Foto: Lene
Karin Egeland Kyllesø
MOTIVASJON OG TRENINGSGLEDE er for dei fleste
noko som kjem og går. Slik har det òg vore for meg opp gjennom åra. Spesielt styrketrening, teknikk og intervall har vore kjedeleg. Langturane var alltid det kjekkaste, og etter kvart fann eg ut at det var nettopp dette eg ville drive med. I 12–13-årsalderen auka eg lengda på langturane og konkurransane eg deltok i. Eg begynte å springe halvmaraton og gå femmilsløp på ski, og gjorde det ganske godt på mitt alderstrinn. Eg trur grunnen til at eg lykkast i dei lengre konkurransane, handla om gleda eg hadde for langturar, og det å vere i aktivitet ute. Seinare, då eg gjekk på vidaregåande skule, fekk eg kommentarar frå trenarane om at eg fokuserte meir på omgjevnadene enn på sjølve skigåinga. Eg tenkte med meg sjølv at det ikkje trong vere dei verste føresetnadene for å ha det kjekt i løypa.
Då eg skulle krysse Grønland, vart treninga annleis. Eg hadde plutseleg eit mål å trene mot, og målet kjendest mykje større og viktigare enn både hovudlandsrennet på ski og NM i halvmaraton. Eg fekk ein heilt ny motivasjon for trening, og struktur og treningsprogram vart meir seriøst. Eg starta med å trekkje bildekk for å opparbeide styrken eg trong for å dra ein pulk på seksti kilo, og no var eg mykje meir oppteken av resultatet av treninga. Det skulle få veldig mykje å seie for korleis eg klarte meg over isen, og korleis eg opplevde turen.