OSKAR KROON på Samlaget
Vente på vind. Frå svensk ved Runa Kvalsund. Roman 2021
Oskar Kroon og Hanna Klinthage
Kvitveis og pissrotter
Frå svensk ved Mari Reinholt Aas
Roman
Samlaget Oslo 2025
Originaltittel: Vitsippor och pissråttor
© Tekst: Oskar Kroon 2023
© Illustrasjonar: Hanna Klinthage 2023
Publisert etter avtale med Koja Agency.
Norsk utgåve © Det Norske Samlaget 2025 www.samlaget.no
Songen det blir referert til på side 83, heiter «Vinternatt» og er omsett til norsk av Kjell Nordvik. Originalen er «Vintergatan» av Sven-Olof Sandberg.
Omslag og illustrasjonar: Hanna Klinthage
Justering av omslag til norsk: Superultraplus
Førtrykk: Type-it AS, Trondheim
Skrift: Sabon LT Pro 14/20 pkt.
Papir: 100 g Munken Premium Cream
Trykkeri: ScandBook AB, Falun
Printed in Sweden
ISBN 978-82-340-1453-6
Denne boka er trykt på miljøvenleg papir.
Materialet i denne utgivinga er verna etter åndsverklova. Det er derfor ikkje tillate å kopiere, avfotografere eller på andre måtar gi att eller overføre heile eller delar av innhaldet i utgivinga utan at det er heimla i lov eller følgjer av avtale med Kopinor.
Det er forbode å bruke heile eller delar av utgivinga som inndata eller treningskorpus i generative modellar som kan skape tekst, bilete, film, lyd eller andre typar innhald og uttrykk, utan særskild avtale med rettshavarane.
Bruk av materiale frå utgivinga i strid med lov eller avtale kan føre til inndraging, erstatningsansvar og straff i form av bøter eller fengsel.
KVITVEIS OG PISSROTTER
Det var så trist alt saman. Med sørpa og kulda og alle tinga som ingen hadde bruk for. Alt som berre blei slengt på dynga i ein haug, eller som blei mosa i ein blå konteinar.
Det er sånn eg tenker på det no i ettertid, alt det som skjedde den vinteren.
Eg tenker sjølvsagt på søppeldynga, og på haugen bak skulen.
Ganske ofte tenker eg på rottene. Både på dei vanlege rottene som pilte rundt og peip blant brødristarar og skrot, og på dei andre. Pissrottene som forpesta livet til den einaste som torde å vere seg sjølv.
Det vil kanskje alltid finnast slike rotter. Kanskje slepp ein aldri unna dei.
Men det finst også kvitveis.
Om våren opnar kvitveisane seg som små solsystem i skråninga mellom dynga og bilvegen. Då er det noko som boblar i kroppen til menneska.
Det var Krister som fortalde meg om solsystema. At det truleg finst uendeleg mange av dei.
Og no skal eg fortelje om han. Om bror min, Krister.
Eg skal fortelje kva det var som skjedde den fæle vinteren.
DEL 1 KRISTER OG EG
ALLE MÅ AV
«Du må gå av her», sa bussjåføren.
«Men …», sa eg.
Mannen såg på meg og tromma med fingrane på det store rattet.
Han hadde skjegg og hestehale.
Dørene svinga opp, og han nikka ut mot det kalde mørkeret.
Det einaste eg såg utanfor, var grantre og gatelykter og stygg, grå snø. Ein sykkelveg førte rett inn i mørkeret og forsvann. Eg kom aldri til å finne vegen heim.
«Så», sa han. «I veg med deg no. Vi kan ikkje stå her og sleppe inn kald luft.»
Som om det var eg som hadde opna.
Det begynte å stikke i magen, kaldt og vondt stakk det. Eg kom til å gråte så snart eg opna munnen, det var eg sikker på, så eg sa ingenting. Vinka berre litt, og så steig eg ned. Ut i villmarka og det ukjende.
Det var februar og iskulde, og tårene fraus til kvasse perler på kinna. Eg kom antakeleg til å døy her ute i skogen. Fryse i hel i løpet av natta
og bli funnen utpå morgonen av ein einsam joggar.
«Ikkje sit og drøym deg bort», hadde pappa sagt då eg skulle hoppe på bussen. «Eg kjem og hentar deg seinare, ok?»
«Ok», hadde eg svart, og så hadde vi klemt kvarandre, og han hadde sagt at han syntest eg var tøff som torde å dra på handballtreninga aleine, og då hadde ein varme spreidd seg i kroppen.
No fraus eg så eg skalv.
Eg hadde drøymt meg bort, akkurat som pappa hadde mistenkt, og plutseleg hadde bussen stoppa og blitt ståande, og bussjåføren hadde begynt å brøle at alle måtte av, og eg hadde sett meg omkring og skjønt at alle, det var jo meg.
«Siste stopp for alle», hadde han ropt i mikrofonen så det gjalla i den tomme bussen.
Eg sette meg i busskuret, men det var iskaldt der også.
«Pappa», sa eg høgt, men det var ingen som kunne høyre.
«Krister», sa eg så, for på ein eller annan måte fekk namnet hans meg til å kjenne meg tryggare.
Som om Krister kunne kome flygande som ein superhelt og redde veslebror sin. Sånn kjende eg det når eg tenkte på han.
Men Krister kunne ikkje fly. Krister var ingen superhelt.
Så tenkte eg på Naima, bestevenen min. Eg drøymde om korleis ho sakna meg, og om alt det fine ho ville seie om meg i gravferda mi. Det skulle vere ei lita gravferd, berre for dei næraste pårørande. Krister og pappa og Naima. Og
Zozou sjølvsagt. Zozou frå dynga der vi alltid brukte å henge, eg tenkte at han kanskje kunne synge noko. Vis meg vegen heim ville kanskje passe … Den låten pleidde pappa å spele heime på kjøkkenet …
Akkurat då høyrde eg ein velkjend vislande lyd. Som bussdører, liksom.
Og så nokon som sa noko. Og ein rumlande motor.
Eg kikka opp og såg det grå skjegget. Men eg såg òg eit par snille auge.
«Hopp inn no, då!»
Eg visste ikkje kva eg skulle seie.
«Eg køyrer deg», sa bussjåføren, og eg trur han smilte under barten.
«Det trengst ikkje», kviskra eg.
Eg veit faktisk ikkje korfor eg sa det, det berre slapp ut.
Eg var nok litt redd for han.
«Jau då, hopp inn no, gut», sa han. «Kom igjen.»
Og til slutt sat eg der, lengst framme i bussen, med frosne tær og tårer, og skjegget bad om orsaking.
«Unnskyld», sa han. «Eg fekk faktisk jævlig dårleg samvit. Ein kan jo ikkje berre kaste av ein gut på den måten.»
«Nei, det kan ein faktisk ikkje», sa eg og snufsa.
«Ved eit endestopp», sa han.
«Midt ute i ingenting», sa eg.
Han lo så det buldra.
«Nei, då er ein faen ikkje heilt god!»
«Då er du ein gangster», sa eg.
Han lo den buldrande latteren igjen.
«Men eg ville jo berre kome meg heim!» sa han så.
«Det vil eg òg», sa eg. «Det vil eg nesten alltid.»
Så spurde han kva eg heitte, og då eg sa eg heitte Kaj, sa han at det var fint. Om namnet hans, Percy, sa eg ingenting. I staden lente eg hovudet mot vindauget og såg på verda som passerte utanfor. Det var som om eg aldri før hadde tenkt på kor stor ho var, verda.
Så mange hus, så mange torg, og alle torga såg liksom like ut. Det var berre namna på pizza-restaurantane som var ulike.
Eg berre sat der og glodde. Kjende meg så liten, og samtidig så stor.
Eg såg dei høge husa og alle vindauga som lyste.
Eg såg parkane og torga og bruene.
Det budde menneske overalt! Menneske som eg.
Alle liv som gjekk føre seg, akkurat som mitt og Krister sitt og pappa sitt.
Det var som om eg, i den bussen akkurat den mørke, iskalde vinterkvelden, verkeleg skjønte at verda var uendeleg.
BROR MIN
«Det er det», sa Krister. «Universet er uendeleg, og truleg finst det uendeleg mange univers.»
Eg hadde kome heim, og Krister hadde ringt etter pappa, og pappa hadde slått opp døra, og vi klemde, og eg hadde gråte litt meir, og auga til pappa hadde også blitt blanke. No var alt bra. Vi sat ved spisebordet, og pappa hadde laga spagetti, og det var is til dessert. Eg hadde fortalt at eg hadde skjønt at verda var uendeleg.
«Altså uendeleg mange univers?» lurte eg.
«Nettopp, parallelle univers», sa Krister.
Krister visste alt. I alle fall om sånne ting.
Pappa sukka. Han syntest det var litt ubehageleg. For han sa at om det finst uendeleg
mange parallelle univers, så måtte vel det bety at i eit anna univers sat det ein pappa med to ungar akkurat som oss og snø der utanfor som var like skiten og stygg, men inne i den vesle
leilegheita var det varmt og tende lys, og ein av ungane, den yngste, hadde akkurat vore nære ved å bli borte i eit svart hol borti Fagersjö eller kva det heitte, men blitt køyrd heim av ein skjeggete bussjåfør som heitte Percy og hadde så snille auge. Men. I det andre universet, der hadde dei ikkje is i frysaren.
«Nettopp», sa Krister.
«Og i eit anna sit berre pappa og eg, men ingen Krister», sa eg og håpa at han i det minste skulle bli litt sur.
Men som vanleg sa Krister berre:
«Nettopp.»
Så spurde eg om namnet som den snille gangstersjåføren hadde sagt at han hadde.
«Percy», sa eg. «Percy, kan ein verkeleg heite det?»
«Eigentleg ikkje», sa pappa. «Nettopp», sa Krister.
Så prata vi litt om kva ein skal gjere om ein går seg bort. Eller, Krister meinte at ein ikkje kunne seie at ein hadde gått seg bort, han meinte at ein alltid var der ein var, men eg skjønte kva pappa meinte. Eg hadde faktisk, der eg sat i busskuret og drøymde om mi eiga gravferd, kjent meg ganske aleine.
«Ein burde vel ha ein telefon», sa eg. «Sånn at ein kan ringe bror sin.»
«Kanskje det», sa pappa.
Seinare låg eg og Krister ved sida av kvarandre i sofaen og såg på Star Wars-klipp og åt is sjølv om vi eigentleg aldri fekk ete is der. Det var det beste med å vere bortkomen. At det blei ein spesiell kveld etterpå, med spesialreglar og god stemning.
«Flaks at du funnen blei», sa Krister med den pipete Yoda-røysta.
Eg lo.
«Flaks at det er is i frysen», sa eg så.
Men eigentleg var det aller beste med dette universet at han faktisk fanst og låg der ved sida av meg. Han, Krister, bror min.
Han var litt som Yoda i Star Wars for meg.
Han hadde Krafta. The Force.
Det hende sjølvsagt at vi krangla, men det var mest om småting, og det gjekk som regel raskt over, for det var dødsvanskeleg å krangle med Krister. Han berre stod der og såg på meg medan eg skreik og kasta ting rundt meg.
Limstiftar og fjernkontrollar. Han brydde seg ikkje. Han skreik aldri, og han slost aldri, og
om han blei sint, gjekk han berre og sette seg ved skrivebordet og heldt fram med sitt.
Og når eg kom for å seie unnskyld, etter at pappa hadde klemt og trøysta og kjefta litt
fordi batterilokket på fjernkontrollen hadde blitt øydelagt, då sa Krister berre at det var ok.
«Kom, Kaj», sa han då. «Kom og hjelp meg no.»
Som om han trong hjelp.
Krister, som var flinkast i alt.
Han var flinkast på skulen, og han var flinkast til å lese tekstinga høgt for meg når vi såg på film.
Det var som oftast Krister som henta meg etter skulen, og iblant fekk Naima vere med.
Krister var den flinkaste til å finne rett buss, og han visste alltid kor mykje klokka var, utan
å sjå på telefonen sin. Han var den flinkaste til å finne ting på dynga som vi kunne bruke
til roboten vår. Då lyste ansiktet hans som ein nyutsprungen kvitveis. Ein kvitveis med store, svarte briller og rufsete raudt hår. Roboten skulle bli som C-3PO. Eg hadde eigentleg meir lyst på ein R2-D2, men det var Krister sin idé og han som bestemte.
Bror min var den flinkaste til å finne opp og den flinkaste til å teikne. Og til å brette
