Forfattarens skriftstader Litterære museum i norsk minnepolitikk
Redigert av Ottar Grepstad
Samlaget Oslo
Innhald Forord Litterære museum i norsk minnepolitikk Ein introduksjon til omgrep og innhald Ottar Grepstad
Museum mellom skriftkultur og minnepolitikk Eit essay om minne og skrift i det nordiske demokratiet Ottar Grepstad
Bløffen om Ibsens kjøkken En minnepolitisk gåte i Henrik Ibsens barndomshjem Jørgen Haave
Den nynorske feiringa Minnepolitisk oppbygging av ein skriftkultur – Ottar Grepstad
Knudaheio som minnestad Bruken av Arne Garborg si skrivestove på Jæren – Gunhild Hammeraas, Ørjan Zazzera Johansen og Inger Undheim
Forhandling uten forsoning En minnepolitisk studie av Hamsun-året i Grimstad Anita Estensen, Therese Strupstad Hagen og Olav Haugsevje
Forfattarens skriftstader
Jubileum, forsking og minnepolitikk Museumsforsking i samband med Bjørnson-året Anders Aanes og Stein A. Hevrøy
Lyrikkens plass i landskapet Om minneplasser for Hans Børli og hans forfatterskap Ingun Aastebøl og Bjørn Sverre Hol Haugen
Kongens nei på utekino Slottsparken som friluftsmuseum og minnepolitisk arena Olaf Aagedal
Minnekultur og minnepolitikk i skrift Ein utvald bibliografi Ottar Grepstad
Forfattarane The writer’s literary places English summaries
Forord Museum har all sin dag vore ein del av minnekulturar og i større eller mindre grad også vore minnepolitiske aktørar. Dei har berre sjeldan sett slike ord på verksemda og si eiga grunngiving. Det bestemte Litteraturnettverket seg for å gjere noko med. Etter eit initiativ frå Nynorsk kultursentrum skipa litterære museum frå heile Noreg dette nettverket i . Musea i nettverket forvalta liv og verk for meir enn av dei fremste forfattarane i norsk kulturhistorie, frå Petter Dass og Ivar Aasen til Sigrid Undset og Hans Børli. Nettverket samla seg om ein arbeidsplan med mange museums- og litteraturfaglege emne og tok mål av seg til å «utvikle aktive og aktuelle samfunnsinstitusjonar som legg vekt på kritisk refleksjon og skapande innsikt». Vi var langt unna å forstå dette som minnekultur eller minnepolitikk. Den tankegangen blei først forma i . Då såg nettverket etter nye faglege perspektiv som kunne gjere dei litterære musea så viktige som vi syntest dei burde vere både i norsk litteraturhistorie og den samla museumsbransjen. Sett i ettertid blei prosjektet tydeleg formulert i ein gjennomtenkt opposisjon til nokre etablerte strukturar og forståingsmåtar. Det handla ikkje minst om å skrive litterære museum inn i litteraturhistoriske perspektiv. Dei historiene litterære museum fortel, skil seg på mange punkt frå det som står i litteraturhistoriene. Forteljingane er forma i ein kombinasjon av skriftlege dokument, tradisjonelle gjenstandar, munnlege minne og publikumsmøte. Dette gir minnepolitikk fleire dimensjonar, fleire kategoriar.
Forfattarens skriftstader
Slik tok prosjektet «Museum som minnepolitiske institusjonar» form. Kulturrådet gav støtte over tre år – innanfor programmet «Museenes samfunnsrolle; demokrati, menneskerettigheter og refleksjon». Olaf Aagedal, forskar I ved Institutt for kirke-, religions- og livssynsforskning i Oslo, takka ja til å vere fagleg mentor. Vi ville så gjerne opne utvegar mot tverrfagleg tenking, som Aagedal sjølv hadde gjort i sitt mangeårige arbeid med minnepolitikk. Prosjektet kom i gang hausten og skulle avsluttast tre år seinare. Dei musea som var med, forplikta seg til ein eigeninnsats på tre månadsverk i det tidsrommet. Dei fleste litterære musea i Noreg er små avdelingar i store institusjonar, og ei slik satsing blei krevjande for mange. Tolv museum var utgangspunktet. Fem var med til slutt. Av ulike grunnar måtte mange trekkje seg ut undervegs, men vi som blei att, kunne dra vekslar på deira bidrag. Difor var alle deltakarane viktige i dette prosjektet. Kapitla er skrivne av eit dusin medarbeidarar i seks museum – tre i Aust-Agder museum og arkiv / Grimstad bys museer, tre i Jærmuseet avd. Garborgsenteret, tre i Nynorsk kultursentrum / Ivar Aasen-tunet og Olav H. Hauge-senteret, to i Anno Museum, Kongsvingerregionen, og ein i Telemark Museum, i tillegg til mentor. Ingressane svarar redaktøren for. Studiane er blitt til gjennom sjølvstendig arbeid og fem fagsamlingar der deltakarane både har lagt fram teoretiske drøftingar, prosjektomtalar og manuskriptutkast. Alle slike innlegg er blitt kommenterte av andre deltakarar. Dermed er ulike typar tekstar blitt vurderte fem gonger, ikkje i individuelle fagfellevurderingar, men i prøvande drøftingar i plenum. Individuelle oppfølgingar frå mentor og prosjektleiar har kome i tillegg. På den måten har alle påverka form og innhald i alle kapitla. Boka er skriven på ein slik måte at den deltidstilsette museumsomvisaren skal kunne lese med utbytte. Nokre forståingsmåtar, omgrep og kategoriar går att gjennom boka, med dei faglege nyansane som måtte til. Mange avsnitt i essayet (kapittel ) byggjer på lesingar og resonnement frå deltakarar som presenterte ei rekkje teoretiske og meir overordna skrifter på ei samling
Forord
hausten . Dei presentasjonane har også utløyst linjer som elles ikkje kunne ha blitt skrivne. Dei omgrepa som blir definerte i innleiinga, går att i alle kapitla. Mentor og prosjektleiar heldt til saman sju foredrag om overordna perspektiv og andre minnepolitiske tiltak. Frå forskingsprosjektet Traum – Transforming Authors Museums – heldt Johan Schimanski og Ulrike Spring foredraget «Litteraturmuseum i Europa i et kritiskteoretisk perspektiv». Prosjektet har kosta vel , millionar kroner. Av dette stod musea for nær ein million i eigeninnsats, medan Kulturrådet løyvde . No står eit dusin museumstilsette klare til å gå vidare med andre forskings- og dokumentasjonsoppgåver. Enno er det for tidleg å peike på vendepunkt i den litteraturhistoriske delen av norsk minnepolitikk, men i kapitla blir det peikt på fleire problemstillingar som bør drøftast om museum som minnepolitiske institusjonar. Gleda er stor over å kunne takke prosjektdeltakarane for minneverdig og gjensidig støttande innsats, Olaf Aagedal for eit uvanleg givande samarbeid, og Kulturrådet for avgjerande tillit og midlar. Skulle lesaren bli sett på sporet av eitt og hitt som ikkje alt var tenkt, har dette prosjektet gitt noko av den meirverdien ein alltid leitar etter når tankar skal tenkjast ut og bøker skrivast ferdig. Vi som har vore med, ante ikkje i kva vi kunne kome til å tru at vi veit tre år etter. Noko må det vel vere.
Ivar Aasen-tunet, januar Ottar Grepstad
Litterære museum i norsk minnepolitikk Ein introduksjon til omgrep og innhald Ottar Grepstad
I tre år arbeidde eit dusin medarbeidarar ved seks litterære museum med analysar av museum som minnepolitiske institusjonar. For første gong er norske museum drøfta i eit minnepolitisk perspektiv. Forfattarane drøfta i fellesskap både teori, prosjektomtalar og manuskript og utvikla ei forståing av minnepolitikk som går att i alle kapitla. Sentrale omgrep er definerte og hovudlinjer i boka skrivne saman til resonnement som endar i skisser av problemstillingar for vidare studium. Kven bestemmer kva som skal hugsast? Og kven bestemmer korleis noko skal hugsast? Spørsmåla har vore stilte og fått sine skiftande svar i mange tusen år. På det europeiske kontinentet kom ei minnepolitisk vending utover i -åra. Skiftet var så markert at det jamvel blei kalla eit paradigmeskifte. Dette kan dels forklarast med nedrivinga av Berlinmuren, dels med seinare konfliktar i Aust-Europa der kontrollen om statsminne blei viktig. Frå desse fagmiljøa ser det ut til at impulsar og tankegangar har spreidd seg mellom anna til Noreg. Heinrich-Böll-Stiftung (Hrsg.): Gedächtnispolitik. Eine kritische Zwischenbilanz, Berlin , s. f.
Forfattarens skriftstader
Det handlar om tolking og vurdering av fortida, men ikkje minst om å ha definisjonsmakt over fortida. Jubileum og markeringar er med og syner korleis samfunn endrar seg, og kva nokon meiner det er viktig å ta vare på. Det vil seie at minnekultur og minnepolitikk er historiske og sosiale samfunnstrekk, langt frå statiske storleikar. I det norske tilfellet er konteksten den nordiske samfunnsmodellen med blandingsøkonomi, sterke offentlege institusjonar og frivillige organisasjonar, trepartssamarbeid mellom stat, arbeidsgivar- og arbeidstakarorganisasjonar, velferdsstat og godt utbygde demokratiske strukturar. I samfunn som er organiserte på anna vis, kan minnekultur og minnepolitikk vere noko heilt anna. Jamføring på tvers av slike samfunnsskilje eller mellom ulike tidsrom kan gi meir meining enn generaliseringar på tvers av dei same skilja. Med tittelen Forfattarens skriftstader peikar vi på både det litterære og det fysiske. Skriftstadene finst i heile litteraturen, ikkje berre i Bibelen, som viktige utsegner, sitat, faste vendingar. Forfattarane kan ha mange skrivestader, og nokre av desse blir med tida omforma til litterære minnestader. På nynorsk blir dermed også ordet stadfesting tvitydig der ein på bokmål skil mellom bekrefte og stedfeste.
Omgrep i kortform I arbeidet med studiane i denne boka har mange omgrep og teoriar vore drøfta. Ein utvald bibliografi i kapittel gir eit tverrsnitt av nyare skrifter om minnekultur og minnepolitikk. Nokre av desse går att i drøftingane våre. Jan Assmanns Das kulturelle Gedächtnis () og Aleida Assmanns Erinnerungsräume () blei tidlege haldepunkt i arbeidet med minnepolitisk teori. Et gjeld også On Collective Memory av Maurice Halbwahcs (), Kollektives Gedächtnis und Erinnerungskulturen av Astrid Erll () og Paul Connertons duo How societies remember () og How modernity forgets (). Ei anna viktig bok har vore Writers’ Houses and the Making of Memory, redigert av Harald Hendrix (). Dessutan har vi sett nærmare på Don Handelmans teori om offentlege hendingar i Models and Mirrors (), og vi in-
Litterære museum i norsk minnepolitikk
troduserer eit hovudverk av Tomislav S. Šola om offentlege minne: Mnemosophy. An Essay on the Science of Public Memory (). Frå norsk avdeling blei Anne Eriksens Historie, minne og myte () ein gjengangar, likeins Anne Eriksen og Torunn Selberg: Tradisjon og forteljing (). Ei norsk grunnbok som vil bli ståande, er Kunsten å jubilere, redigert av Olaf Aagedal, Pål Ketil Botvar og Ånund Brottveit (). Som så ofte elles blir vitskaplege og allmenne omgrep også på dette området definerte og forstått ulikt. I denne boka ligg visse definisjonar til grunn for sentrale omgrep. Gjennom historie held ein fortida på avstand og viser (indirekte) skilnadene til samtida. Eit minne er å dra fortida inn i samtida og redusere avstanden til fortida. Historie handlar om å forstå fortida og aktørane i fortida, så langt råd er ut frå deira eigne premissar, medan minne tek utgangspunkt i samtida og ser på fortida ut frå perspektiv i samtida, skriv historikaren Narve Fulsås. Å minnast er å halde fast, ikkje fornye eller skape avstand. I det allmenne ordskiftet er minne gjerne eit nøytralt, men tendensielt positivt ord, anten det er noko positivt eller negativt ein minnest. Oppfatningane om historie kan vere prega av at ordet i fleire samanhengar er utsett for ein viss berøringsangst. At noko er musealt, er sjeldan positivt i allmenta; det er som om ordet har fått ein innebygd historisk avstand. Nøkkelorda minnekultur og minnepolitikk har til no vore lite problematiserte i det norske museumsmiljøet. Dette er staden for ei første drøfting av museum som minnepolitiske institusjonar i Noreg, ikkje av I den tidlege famlinga var dessutan to upubliserte tekstar av Petter Dass-kjennaren Ivar Roger Hansen gode stabbesteinar: «Minne, minnested og identitet i sosialkonstruktivistisk perspektiv», paper for kurset SVF , vitskapsteori, Universitetet i Tromsø våren , upublisert, og «Kilder og kildekritikk i et bokhistorisk og bibliografisk perspektiv», essay , upublisert, begge stilte til rådvelde av forfattaren. Hermann Glaser: «Erinnerungskultur und Denkmalpflege», i Hildegard Bockhorst, Vanessa-Isabelle Reinwand und Wolfgang Zacharias (Hrsg.): Handbuch Kulturelle Bildung, München , upag. Narve Fulsås: «Jubileum som minnepolitikk», i Olaf Aagedal ofl. (red.): Kunsten å jubilere, Oslo , s. .
Forfattarens skriftstader
kva minnepolitikk er. I staden vonar vi at analysane av minnepolitisk praksis tilfører feltet ny kunnskap og fleire nyansar. Ein minnekultur er samspelet mellom kulturelle uttrykk som tek vare på og tilfører fortida ny meining. Det skjer gjerne gjennom offentlege, institusjonaliserte strukturar som tek vare på og aktualiserer kollektive minne som erfaring og lærdom. Ulike minnefellesskapar gir ulike minnekulturar, som i tilfellet Knut Hamsun, og slike minnekulturar er ein konstituerande faktor for samfunn. Alle kollektiv treng stader, skrifter og ritual som stadfestar og styrkjer sjølvbiletet deira. Ein minnekultur rommar ei spenning mellom feiring og sorg, byggjer bru over konfliktar og formar fellesskap, men kan også utløyse konfliktar. Den endrar seg med tida, men stadfestar det som mange nok har sett på som viktig. Ein minnekultur strekkjer seg i retning av det politiske, altså handling, medan historievitskapen held på ein kritisk avstand. Minnepolitikk er å bruke hendingar i fortida til å fremje interesser og verdiar i samtida, skriv sosiologen Olaf Aagedal og statsvitaren Pål Ketil Botvar. Med si enkle formulering fortettar Aagedal og Botvar den definisjonen som den danske historikaren Anette Warring etablerte i : «Når historien bruges med henblikk på at opretholde, bearbejde eller omdanne eksisterende erindringsfellesskap, kan man karakterisere det som erindringspolitik.» Dette er praksis innanfor dei rammene som ein minnekultur formar. Gjennom sin minnepolitiske praksis markerer styresmaktene eller andre aktørar territorium, identitet, fellesskap, erfaringar, skilsetjande hendingar eller endringar. Minnepolitikk er med og formar førestilte fellesskapar, sjeldan berre éin fellesskap. I det rommar all minnepolitikk mogleg konflikt og motsetnader. Det handlar om korleis ulike grupper og enkeltpersonar oppfattar fortida og vil at den skal forståast. Ein minnestad er ei fysisk eller mental eining som gjennom hand Olaf Aagedal ofl.: «Jubileumsfeiringene i valgkirkene fra og debatten om ‘musealiseringen’ av Den norske kirke», manuskript brukt i prosjektet, publisert i revidert form i Olaf Aagedal ofl. (red.): Kunsten å jubilere, Oslo , s. –. Anette Warring: Historie, magt og identitet. Grundlovsfejringer gennem år, Århus , s. .
Litterære museum i norsk minnepolitikk
ling eller over tid er blitt eit symbolsk element i minnearven i eit samfunn. Dette er stader med bygningar, anlegg eller installasjonar som markerer historiske hendingar, og som skaper eller knyter førestillingar om fortida til stader. Det kan også vere institusjonar som forvaltar minne, som arkiv, bibliotek eller museum. Minnestadene kan forstørre hendingar og gjere dei historiske, dvs. viktige. Eit lite museum på fødestaden til Ivar Aasen var nok til at dette blei ein valfartsstad frå . Dei kan også gjere det vanskelegare å gløyme og gjere fleire merksame på noko som har hendt eller noko som er gjort. Eit minnesmerke er for oss eit objekt som intensjonelt er forma som minne, eller som er blitt tillagt ein minnefunksjon i ettertida. Bygningar, bautasteinar, statuar, byster er slike minnesmerke, og dei er alle konstruksjonar som aldri er nøytrale, men som ber i seg visse verdiar. Minnesmerke kan forståast som «eit objekt som er reist av ein fellesskap for å minnast eller gjere noko aktuelt for samtid eller framtid». Som Arthur Danto har peikt på, er dette «monument som støttar verdiar i den samtida dei blir til i». Minnedagar og minneår er meir eller mindre felles minne som blir fortetta til hendingar eller arrangement i samtida der enkeltpersonar sluttar seg til ein fellesskap. I tillegg til minneår eller jubileum, og minnedagar, kan dette også dreie seg om å teie eller å gløyme. Like viktig som å vere merksam på kva stader og hendingar og personar som blir markerte minnepolitisk, er det difor å sjå kven som ikkje blir det. Litterære museum arbeider med både skjønnlitteratur og sakprosa, munnleg tradert og/eller skriftleg distribuert. Dette litterære arbeidet må rammast inn av eit perspektiv som til no har vore lite framme i minnepolitiske studiar. Det perspektivet er skriftkultur. Alle dei formene for minnepolitisk praksis som er nemnde ovanfor, kan analyserast i eit skriftkulturelt perspektiv. Korleis skriftkultur best kan forståast Pierre Nora: Zwischen Geschichte und Gedächtnis. Berlin , s. xvvii, jf. Ola Svein Stugu, som skriv at ein minnestad «i kraft av menneskeleg vilje eller gjennom tid har vore eit viktig symbolsk element i minnearven i ein sosial fellesskap» (Historie i bruk, Oslo , s. f.). Francoise Choay: The Invention of the Historic Monument, Cambridge , s. . Arthur Danto: «The Vietnam Veterans Memorial», The Nation .., s. .
Forfattarens skriftstader
historisk og i samtid, er det delte meiningar om, og ulike forståingar av skriftkultur er skisserte i kapittel . Ein eigenformulert definisjon ligg til grunn for framstillinga i boka: Ein skriftkultur er institusjonalisert tradering og overføring i skrift av kunnskap og erfaring, kulturelle og kunstnarlege uttrykk, normer og minne. At det blir skrive, er viktigare enn korleis det blir skrive, og kva medium som blir brukte, men der er ei felles og gjerne regulert forståing av skriftleg praksis. Skrift og skrivne dokument dominerer dagleglivet og blir brukte til alle slags føremål, frå produksjon og handel til forvaltning og kunst. Der er eigne institusjonar og samfunnsformasjonar som er bygde på skrift, og som produserer, formidlar eller tek vare på tekst. Ein skriftkultur reproduserer seg sjølv gjennom resepsjon og bruk av skriftlege uttrykk, og er regulert gjennom lover og reglar. Ei hovudlinje i museumshistoria er at musea har gått frå å dokumentere det representative til å bli ein av fleire samfunnsaktørar som bearbeider fortida. På den måten dempar musea gjerne det som er blitt opphøgd, og dei kryssar meir enn før både sosiale, kulturelle og territorielle skilje. Dette viser att i dei litterære musea sin minnepolitiske praksis.
Litterære museum som minnepolitiske institusjonar I denne boka drøftar vi ulike aspekt ved museum som minnepolitiske institusjonar. Vi har hatt lite å byggje på av andre drøftingar om emnet, og difor er det mykje oppdagingsglede undervegs. Vi visste ikkje sikkert kva vi ville finne, men det vi fann, har vi prøvt å forstå. All kunnskap om menneskeleg aktivitet i tidlegare tider er avhengig av kunnskap om spora etter menneskegjerningar, minner Paul Connerton om. Å studere minnepolitikk inneber å finne og forstå spor etter slik praksis. Olaf Aagedal skil mellom tre typar spor – materielle spor, immaterielle spor og praksisspor. Materielle spor er fysiske teikn i landskapet, som bygningar og minnesmerke. Immaterielle Paul Connerton: How societies remember, Cambridge , s. . Olaf Aagedal: «Minnepolitiske spor: nokre avsluttande konklusjonar og refleksjonar», i Olaf Aagedal ofl. (red.): Kunsten å jubilere, Oslo , s. .
Litterære museum i norsk minnepolitikk
spor er ny kunnskap i form av haldningar og forteljingar. Praksisspor er ny, institusjonalisert praksis, som seremoniar og årlege markeringar. Så vel skrift som museum er materielle spor, og studiar av minnepolitikk kan vise at museum er institusjonar som ligg i grenselandet mellom tale og skrift. Både arkiv og bibliotek høyrer skriftkulturen til, medan musea arbeider med både immateriell og materiell kultur. Skrifta har sine tomrom; det er no eingong slik at få bryr seg med å skrive ned det som seier seg sjølv. I større eller mindre grad hentar museum inn munnlege minne, og på dette punktet kan museum ha meir til felles med radio, tv og journalistikk enn med arkiv og bibliotek. Slike munnlege minne har forfattarane materialisert til skriftfesta minne i nesten alle kapitla. Dette avdekkjer samstundes eit typisk trekk ved museum som kritiske aktørar og forskingsbaserte kunnskapsinstitusjonar. Som i anna museumsforsking går også i denne boka mange forfattarar inn og ut av rollene som deltakar og tilskodar. I kapittel om Ibsens kjøkken på Venstøp blir dette utnytta til ei kritisk avdekking av berande museumsfagleg tenking der både fortid og notid står på spel. Hadde leiinga ved Henrik Ibsen Museum like frå opninga i fortalt gjestene ei historie som det mangla dekning for? I kapittel blir derimot den moglege tilblivinga av nye element i ein etablert litterær minnepolitikk drøfta med Hans Børlis litterære stader som døme. Samstundes viser det seg at deltakarrolla er todelt: aktør og gjest. Grimstad bys museer var aktør i -årsjubileet for Knut Hamsun i og skriv om hendingar som museet i prinsippet sjølv var med og prega. Olaf Aagedal var derimot berre ein av mange tusen gjester då filmen Kongens nei blei vist i Slottsparken hausten . Å forstå si eiga rolle som aktør er noko heilt anna enn å drøfte si deltaking som gjest. Museumsdriven forsking om eigne museum kan altså lett bli innforstått og prega av blinde flekkar. Der mykje er sjølvsagt, seier det seg sjølv at den kritiske refleksjonen bleiknar fordi ein del kritiske spørsmål rett og slett ikkje blir stilte. Det er ikkje utan grunn at nokre av dei beste litterære essaya om forfattarskapar og enkeltverk er skrivne av forfattarar. Når museums-
Forfattarens skriftstader
folk drøftar musea si rolle til dømes i minnepolitikk, kan dei på same måten bruke si røynsle til å sjå viktige trekk som er mindre openberre for utanforståande. Dette innanfrå-perspektivet er som eit leite i landskapet – det kan både stengje for innsyn og opne for utsyn. Ein aktør kan dokumentere si eiga historie, men er bunden av eigne perspektiv og kan ikkje drive det langt i fri forsking. I norske litterære museum arbeidde i om lag språk-, litteratur- og kulturfaglege medarbeidarar. Samla sett er det eit stort fagmiljø, men i kvardagen er medarbeidarane spreidde på eit dusin arbeidsplassar. Desse medarbeidarane skal vite om, forstå og formidle svært mange livsverk og forfattarskapar. Museum er publikumsretta kulturinstitusjonar, og mange oppgåver hamnar i den daglege tidsklemma. To av desse er kritisk prøving av etablert kunnskap og utvikling av ny kunnskap gjennom dokumentasjon og forsking. I blei hundreårsminnet for Bjørnstjerne Bjørnsons død markert, og musea si rolle i Bjørnson-forskinga i samband med dette jubileet blir drøfta i kapittel . Den analysen glir over i ei drøfting av forsking i museum meir generelt. På Løvebakken er det opplese og vedteke at norske museum skal drive forskingsbasert. Kva ein då meiner med forsking, ser det ikkje ut til at styresmaktene nokon gong har definert. Bokmål og nynorsk er to jamstilte og i prinsippet gjensidig forståelege norske språk. Det gjer Noreg til eit samfunn med ein språkdelt kultur som kan gi mang ei språkleg aha-oppleving. I kapittel gjer forfattarane mellom anna greie for eit ordskifte i -åra om kva slags minnestad Arne Garborgs Knudaheio burde vere. Føredøma var Aasen Stova og Vinjestoga. Ordskiftet nådde utover Jæren og forbi, og riksmålsavisene omsette det nynorske ordet minnestove med museum. Tydelegare kan det ikkje bli at museum er minneinstitusjonar, og at dei er å rekne som offentlege institusjonar i tydinga tilgjengelege for all «Eit leite tyder synsrand, båe synsvidd og synsgrense», heiter det i Kjartan Fløgstad: Fyr og flamme, Oslo , s. : «Det kan med andre ord både vera det området ein kan skoda over frå eit visst punkt, eller det høgdedraget som avgrensar utsynet på fråstand, men på ein slik måte at det gir nytt utsyn når ein har nådd fram til det.»
Litterære museum i norsk minnepolitikk
menta. Ein ordhistorisk studie kunne klargjere utviklinga frå det som var ei stove i privatsfæren, til eit litterært museum eller senter i den offentlege sfæren. Fleire av studiane i denne boka handlar om jubileum, feiring, markering. I kapittel og viser vi korleis slike hendingar blei brukte til å leggje grunnlaget for språk- og litteraturmuseum i nynorsk skriftkultur, og i kapittel korleis dei aktualiserer ein institusjonell minnepolitikk. Kvar gong dukkar dette spørsmålet opp: Kva gjer ein stad til eit museum, og korleis bør det gjerast? Hausten blei Slottsparken i Oslo som eit friluftsmuseum for ein kveld då filmen Kongens nei blei vist på utekino. Den hendinga peikar i retning av Lars Lönnroths omgrep den dubbla scenen. Det omgrepet er relevant for studiar av museum som minnepolitiske institusjonar. Hos han gjeld det fiksjonstekstar, særleg songar, men poenget hans er kva samanhengar det eventuelt finst mellom scena for ei framføring og den fiktive verda i den framførte teksten. I prinsippet er også Kongens nei ein fiksjonsfilm, vist for publikum på den staden som kong Haakon . flykta frå i , og som sette han i stand til å seie nei. Mange litterære museum er slike doble scener, og det pregar dei fleste kapitla i boka. Særleg studiane i kapittel og viser denne dynamikken og kor sentral ei rolle litterære stader kan spele i ein litterær minnepolitikk. Forfattarens skriftstader blir tilførte tyding gjennom det forfattaren skreiv, og det forfattaren skreiv, kan bli tilført fleire tydingar gjennom desse skriftstadene. For sakprosaen med sine kjeldebaserte testar er ikkje dette noko problem. Vanskane melder seg når skjønnlitterære tekstar blir tolka stadbunde. Tanken om den doble scena kan forsterke det autentiske, men også svekkje det kunstnarlege. Dette er ikkje tema for drøftinga av Garborgs skrivestad Knudaheio i I oppbygginga av den nynorske skriftkulturen kom eit jubileum eller ei minnepolitisk hending sjeldan åleine. To døme: I arrangerte Noregs Mållag stemne i Vinje den helga Noregs Ungdomslag formelt overleverte Vinjestoga til Vinje kommune. Ved -årsjubileet for Arne Garborg i blei Knudaheio offisielt opna som museum, og Noregs Mållag heldt stemne same dagen. Lars Lönnroth: Den dubbla scenen. Muntlig diktning från Eddan til ABBA, Stockholm .
Forfattarens skriftstader
kapittel . Der handlar det i staden om korleis ein forfattar kan regissere si eiga ettertid, og korleis forfattarens skriftstader kan bli brukte til noko meir enn å forstå forfattarens liv og verk. Det autentiske kan danne eit skjeringspunkt mellom personlege, private og offentlege minne. Under feiringa av Hamsun-jubileet var det nettopp her det skar seg i Grimstad, staden der Knut Hamsun budde i år. Personlege familieminne frå krigsåra – blei argument mot forsøk på å danne ein offentleg minnepolitikk om ein av dei viktige skriftstadene i diktarens liv og verk. Kapittel viser korleis personlege minne kan overprøve kollektive minne, eller etablere fleire ulike kollektive minne. Når minnepolitikk handlar om å bruke fortida til å fremje verdiar og interesser i samtida, blir kampen om fortida ei berande linje. Å drive minnepolitikk på avstand er noko heilt anna enn å vere tett på dei som fekk merke følgjene av det som skal minnast, kanskje jamvel feirast. Då blir avstanden mellom feiring og markering mykje større enn nokre bokstavar i ei ordbok. Dette rommar minnepolitikkens store dilemma. Den handlar om å etablere, stadfeste eller forsterke ein opplevd fellesskap. Samstundes kan minnepolitisk praksis rive opp ein slik fellesskap og verke skiljande i staden for samlande. I kapittel viser vi korleis striden om eit minnesmerke for A.O. Vinje blei verande lokal, medan kapittel drøftar det som skjer når internasjonale og nasjonale perspektiv pressar seg inn i det lokale. Når storsamfunnets interesser blir prøvde mot familiens behov, som i tilfellet Hans Børli i kapittel , kan det oppstå uvisse, jamvel motsetnader. Den feiringa av Ivar Aasen som blir skildra i kapittel , eller den feiringa av Bjørnstjerne Bjørnson som ligg til grunn for kapittel , er døme på at familien også kan vere fråverande i ettertid, eller ikkje representere nokon interessemotsetnad.