MartinBaldysz
Vintertrang. Roman2013
Vardane.Roman2022
Fallgard. Roman2024
MartinBaldysz
Stillegrender
Ryer-serien.BokI
Krim
Samlaget
Oslo2025
©DetNorskeSamlaget2025 www.samlaget.no
Omslag:MariusRenberg
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim
Skrift:10,3/14,6pkt.Sabon
Papir:60gHolmenBookCream2.0
Trykkeri:ScandBookAB,Falun
PrintedinSweden
ISBN978-82-340-1469-7
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.
Materialetidenneutgjevingaervernaetteråndsverklova.Deter diforikkjetillateåkopiere,avfotografereellerpåandremåtar gjeattelleroverføreheileellerdelaravinnhaldetiutgjevinga utanatdeterheimlailovellerfølgjeravavtalemedKopinor.
Deterforbodeåbrukeheileellerdelaravutgjevingasom inndataellertreningskorpusigenerativemodellarsomkan skapetekst,bilete,film,lydellerandretyparinnhaldoguttrykk, utansærskildavtalemedrettshavarane.
Brukavmaterialefråutgjevingaistridmedlovelleravtalekan føretilinndraging,erstatningsansvarogstraffiformavbøter ellerfengsel.
Endåumegskuldegangaidaudeskuggensdal, soottastegikkjefornokovondt; forduermedmeg, dinkjeppogdinstavdeitrøystarmeg. Salme23,4
Mardalen,12.august1902
OlafSjålandlentemøkagreipamotveggen,toklykta oggjekkutfrådenkjøligefjøsen.Utanforvardetvarmare,sjølvomsolaforlengsthaddegåttnedbakfjella ogdethaddebyrjaskumre.Einmildvindstraukmot densveittepannahans.Slikelunehaustkveldarliktehan godt,medslikeingodfønvindfråaust.
Hansettehendeneisidaogstrekteryggenmedanhan pustalangsamtut.Alletimanemedmøkalempingifjøsen,krokbøygdunderdetlågetaket,toksåsaligpåryggen.Mennovardetklartifjøsentildyrakomnedatt fråfjella.
Hanaustevatnfråvasstønnasomstodlangsmedveggenunderrenna.Drakktyrstoggrådig,sådetrannnedetterbringa.Eithøglydtsukkslapputavhandåhan formadeigrovenevanetileiskålogkastakaldtvatni fjeset.Handroghandagjennomdenfuktigehårmanken. Nomåttehankomeseginnogfåsegnokretimarssøvn. Hankunneikkjeståherogfyllehovudetmedtankar. Imorgonvardetsteingardensomventa,medvølingog tungeløft.Såfekkeinberrehåperyggenheldt.
Detvarmerkelegstiltdåhangjekkovertunet.Vinden haddebråttstilna,oghanlavegenomhusnovaforålate vatnetsomsnarast.Detsildraogknastramotgrusen. Hanletattauga.Detsvimlaimørkeretbakaugeloka.
Noskulledetbligodtåfinnesenga.
Einkvasslydfekkhantilåslåoppaugaatt.Ein fuglkanhende.Jau.Kattuglavarnovisspådennetida avåret,ogdetvarikkjeberredenvelkjendetutingaho haddeåbypå,heller,nokregongerkunneeinikkjetru detvarfugleinhøyrde,snarareeinbytingellereitkvart fråhisida.
Olaffekkutstyretinnomsmekkenogkjendeathan allereievarstølikroppen.Korleismorgondagenskulle bli,detfekkhannoberresjå,mengodtvartdetikkje. Einstadlangsryggenkjendehangåsehudaprikke,og hanfrausmedeitt.Allsveittengjordesitttilåkjølehan ned,ognokjendehankorvåtekledahansvar.
Endåeingongskreikkattugla,ognohøyrdehankvar detkomfrå.Hansågmotskogen,mendetvarikkje moglegåfåaugepånokoidettetussmørkeret.
Olafstegamothuset,dånokofangamerksemdahans iaugekroken.Hanstogga.Eittindrandeglimtavnoko slag.Jau.Visst.Der,oppeiskogen,kunnehanskimteeit lys.Lite,menflakkande.Detkunneikkjeverelangtfrå stien,detder.Såvardetveleiavseterjentenesomvar påvegned.DetskullevelikkjeverehoGudrund,vel?Ei kriblingjagagjennomkroppenpåhan.Detkunnesåvel vereho!Nosomkyrneikkjemjølkalikegodt,vardet ikkjenødvendigmedlikemangesomarbeiddederoppe. OghaddehanikkjehøyrtnokosnakkomatGudrund varferdigsetraidessedagar?
Bråttvarhanikkjesåtrøyttlenger.Oghanstilteseg
oppvedhusveggenogventa.Ikkjeeinlydåhøyrenokon stad,verkenuteellerinne.Gudrund,ja.Hantenktetilbaketildansenoppepåsetradåvedolsoktid.Hanhadde fåtttapåhennedå,einheildel,dådeilågaleinebak selet.Denvarme,mjukehudahennar,somluktasolog geitemjølk.Denstundaskullehanaldrigløyme.Kvaom detkunneblinokomeir,noikveld?Kåtskapenvaks, oghandrogskjortalittutfråkroppen,luktapåhenne ieitpardjupedrag.Ikkjesågale,sjølvmedtimarifjøsenmedmøkogsveitte.Gudrundvardåhellerikkjeav typensomheftasegmedslikt,truddehan.
Olafvartståandeeistundtilogventespent,menlyset deroppekomvisstikkjenokonærare.Einrarstadå settesegtilåkvile,sånærgarden.Detkunnenovereat Gudrundogsåmåttelatevatnet.Tankenpåathosatder oppemedunderbrokanedomkneaogstakkenknurvai hopifanget,fekkdettilårykkeihan.Hantrektepusten tungtoggneiseginakken.
Kunnehohasetthan?Lysetderoppeflakka,nesten lokkande.Hanhevasieigafjøslykt,someitsvar,og gavsegstraksivegpåstiensomleiddeoppovermot skogen.Detvartmørkaresåsnarthanforlettunet,og dessnærarehankomskogen.Treatetnakringhan,og detvartvanskelegareåfåaugepålyset.Hanstoggaog skruddenedveikenpåfjøslyktasi,førhanheldtfram oppover.Stienvarsåvidtsynlegimørkeretno,mendet gjordeikkjedetgrann.Hanhaddedågåttherfråhan vareinnevestor,oghankunnegåttheriblinde,omså var.
Jau!Dervardetatt.Eitstykkelengerframmeskimta haneitsvaktlys,littutanforstienno.
Olafforletstiensomhaddeleiddhansomeimørkare
råsmotdensmåttlauvdektebakken.Lysetkomoggjekk ismåglimt,skjultogsynlegomkvarandre,ettersomhan gjekkmellomtrea.Mendetgylneskinetvarikkjevanskelegåsjå,såmørktsomaltellesvar.Novardetslett ikkjelikelettåfoteseg,fornotrakkahanblindtivillkrattet.Røteroglågeeinerbuskarlasegframforføtene påhansomsnarerogstrupelykkjer.Vardetnonødvendigågåsålangtfråstien,brummahan.
«Gudrund,erdetdu?»spurdehanhalvhøgt.Han skvattavsieigarøyst,hohøyrdestsåhøgogframandut nårdetvarsåstiltogmørktsomno.Ingensvarte.
«Gudrund?»sahanendåeingong,spørjande,meir usikkerno,fordetkjendestbråttsåuhyggeleg.Detlyset somstodsåheiltiro,oghansomkavasegframmot det.Medeittkomhistorieneomlyktemenndundrande inniskallenpåhan,ja,korleisvardetnoigjen?Lokka deiikkjemedlyktasi,forsåå…Nei,vrøvlfråbarndomenvardet,hanhaddealdritruddpådetnokosinne. Haugfolkhaddehanaldrisett.Likevelkjendehanhåra inakkenløftesegfrådenklammehudadåhantoktilå klatreoppovereilitaskråningmedovergroddstein.No kunnehantydelegsjåkorleisdetlystegultogsleikande mottrestammanederoppe.
«Gudrund,erduder?»roptehan,ogidetsameglei føtenepådenlausgroddemosen,ogkneastøyttemot kvassesteinar.Nokotilpaddemark!Ikkjerartdetvar skraltmedbeitetildyrahernedibakkane.
Endelegkomhansegopppåføtenemedanhansmåbanna.Handrogtilsidesnokoeinersomstakkhanifjeset,ogkjendesegblendameddetsame.Lysetstodrett imothan,oghankneipattauga.Såsåghanmeir.Fjøslyktaskeingultmotdettesynet.
Pupillanetrektesegsaman,somomdeivilleskånehan foråtainndetdeisåg.Olaffallihopderhanstod,og berrestiramothenne.Eiveldigskjelvingtoktakihan, heilekroppenrista.
Hanmaktafyrstikkjegjerenoko,kroppenhadde stivnatilogvorteubrukeleg.Eifrykthanaldriførhadde kjent,skreikihanogvillefåhantilåflyktederifrå.Men kroppenklartedetikkje.
«GodeGud,kvaerdette»,kvestehanfram.
Lysetfrålyktablafrarolegidenstillekveldenog spreiddeeitgyllentlysoverdenkvitekroppensomlågi lyngen.
Ålesund
«Fåeitskikkeleggrepomdeibeina!»ropteSonjaRyer tildennyenattevakta,somfebrilskprøvdeåfåkontroll påføtenetilpasienten.Deisparkahardtfråsegogvar nærastumoglegeåfåtakkring.Somsåmangegonger førhaddedennepasientenvaknamidtpånatta,ogieit nyttanfallhaddehoriveavsegnattkjolenogspjerrahan tilfiller.NofresteogspyttahomotSonja,somlågtung overhenneogfreistahaldehennenede.Augavardeliriske,ogstadigglefsahoetterpleiarane.Gongpågong klappatennenesamansompåeitviltogvitskremtdyr.
«Slepp!»gaulahoogvreisegunderSonja.Sjølvom dennekvinnavarsterkavkroppsbygnad,ogendåsterkareunderanfall,haddeSonjabryntsegpåhennefleire gongerfør.Hovisstekvagrephoskulletaforåhalde kroppenlåst.
«Egmåtilunganemine!Sleppmeg!»klynkaho.Heile kroppendirraogspenteseg.Sonjakjendekorleisdetreiv imusklane,menhoveikikkje.
«Hentnokon,førhovekkerheilebygget»,kommanderteSonjaogstrammagrepetendåtettarekringkvinna.
Armanevarvriddebakomryggenogknyttemotkvarandre,utansjansetilåhentekraft.
«Menføtene!Kvaskjeromegslepperføtene?»spurde nattevakta,menSonjasendehenneeitaugekast,og straksslepptehotaketogsprangpådøretterhjelp.Det varsomåsleppeeinållausieibøtte.Beinabyrjastraks åvriogbukteseg,ogSonjamåttehenteutendåmeir krefterforåhaldepasientennede.Dettegårikkje,tenkte hoogkjendekorleishotoktilåmistegrepet.
Sonjaopnamunnenogdrogpustenforåsnakketil henne,menlukkahanattmeddetsame.Detvarikkje nokameiningidet.Kvinnavareinannanplass,umogleg åfåkontaktmedno,detvisstehogodt.
Fleireisovesalenhaddesettsegoppisengenesine,og enkeltetoktilårope.Sonjasågbortpåeigamalkvinne somtoktilåmumlehøgtogoppskakamedanhokika segforvirrarundtirykkoghakksomeihøne.Såhadde deidetgåande,altså.Snartvilleheileavdelingavere vakne.Pasientenunderhenneålasegframogkomseg fri.Sonjaskulletilåtaeitnyttkjapttakdåhokjende eitsparkihakasomfekkhovudettilårykkebakover. Hoprøvdeåkomesegpåbeina,menrommetsnurra kringhenne.Synetsløraseg,ogdetsågutsomdenville kvinnastodklartilåkastesegoverhenne.Eimannleg vaktkomspringandeinn,greiptakiarmenpåpasienten ogslengdehenneibakkenmedeitklask.Hansettefoten hardtnediryggenhennar,drogframtobelteogbyrja stroppehennefast.
«Gårdetbrameddeg,Ryer?»
Sonjalaeihandmotdendunkandehaka.Synetvart klartatt.
«Egtrurdet.»
«Erdetikkjebetreågjehenneeisprøyte?»spurde
Sonjadåhovarkomentilhekteneatt.Pasientenvari ferdmedåmisteordaogkomnoberremedgutturale lydarogklynk.Framleisryktedetkraftigihenne,etter altdettefreistahoframleisåkomesegfri,menvakta pressahennenedmedeinekneet.Sonjakunneikkje skjøneatdennestakkarskvinnahaddekrefteratt.
«Melytberrefåhenneutherifrå,sådetkanbliro her»,svartevaktakortogstrammabeltetrundtføtene hennarsåhotoktilåhyle.
Sonjasyntesthanvarunødvendighardhendt,men heldtatt.Deifekksnuddhennerundtogstramma armanehennarbakpåryggen.Kroppenryktetilpåny, svakareno,oghanløftadenstorekvinnaoppsomho vareinsekkpoteter.
HansågmotSonjamedanhanryggaattovermot døra.Detvaringenmotstandikvinnalenger.Hohang slaptiarmanehansoggavfråseglågmæltelydar.
«Fådeiandretilåroesegnedidetminste.»
Sonjavartståandeogrettepåforkleetetteratdøra sloatt.Armaneskalv.Hobevegdekjeven,hankjendest nomen.
«Kvavardetfornoko,dettedå?Kvavardet,då?» spurdedengamlekvinnasomsatisengaogsågmotdøra medanhovudetvirraogskalv.
«Så,så.Tenkikkjemeirpådet»,saSonjamedanho gjekklangsradaavsengerogforsøkteåroepasientane ned.Foreingongsskuldgjekkdetraskt.
«Mendetvardåsåhøgt?Veldigmedlydvardet,og noerdetsåstilt?»fortsettedengamle.
Sonjagjekkborttilhenneogfekklagthennenedatt. Hobreiddedynavarsamtoverdenmagrekroppen,og
deimørkeaugastiralittusikkertpåhenne,somomho undrasegoverkvenhovar.Håretlågitynne,gråflokar overputa.
«Mennoerdetstilt.Noskalallefåsove,kvarogein», saSonjamyndigogmildtpåsametid.
Hostraukdengamlerasktoverkinnet,ogsnartvar sovesalenfredelegatt,berrefyltavutpustoginnpusti drøymandero.
Sonjasettesegigyngestoleninneidensvaktopplyste opphaldsstova.Stolenvoggahenne,oghokjendekorleisseneneihalsenstrammaogslakkasegnårkroppen følgderørslene.Hokjendesegtom.Samekorvanho varmeddessenattlegeepisodane,såkjendehosegalltid tometterpå.Kjevenverkte,ogdetdunkalettibakhovudet.Hotendeeifyrstikkogheldtflammenmotpeikefingeren.Dåhokjendesmertaifingertuppen,kneip hoflammentilhanslokna.Såtendehoeiny,men dennegongenblåstehoflammenutdådetgjordevondt. Luktaavbrendsvovelgjordehennegodtpåeiteller annavis.Lysetfrådeismåflammanesomkomoggjekk, smertasomstakk,gjordeattankaneikkjefekkfeste seg.
Dåvegguretsloseksgonger,reistehosegbråttog gjekkutidenlangekorridoren.Veddetsistevindaugetiendenstansaho.Dervarherhopleiddesjåut motomverda.Detvarherhopleiddestånårnattskiftet nærmasegslutten.Dethaddebyrjalysneute,ogregnet rannistripernedoverglasflata.Haustenvarianmarsj, oghokjendepåeinlengtetterdetbehagelegemørkeret somdenneårstidabringamedseg,menògeiuro.Med mørkeretkomkulda,somfekkhudatilåkjennastsom
grovpapirogmusklanetilåverke.Hendenestramma segrundtjerngitteret,ogholentesegframoverforåsjå omoverlegeStrindensnartkominnporten.Klokkavar der,ogoverlegenbrukteåvererettsåpunktleg.Kom hanikkje?Kvaomhanvarsjuk?Hanmåttekome,ho trongdet,detkunneikkjevente.Hohaddesagttydeleg ifrå.Ikkjemedreineord,menmedsmåteikn.Strinden brukteåkometidlegaredeigongenehohaddegjevehan desseteikna.Dessegrytidlegemorgonanevardethøgst usannsynlegatnokonvilleforstyrredei.
Endelegkunnehoskimteatportdøragjekkopp.Ein skuggesomikkjekunneverenokonandreennoverlegen,smatthurtiggjennomoglukkaetterseg.Hosvelgde tungtoggjekkgjennomkorridorenogmotfløyader kontorethanslåg.Dervarthoståandeogvente.
Stegahansopptrappavarraske,nærastivrige,ogdei gavgjenlydmotdeijamnemurveggane.Snartfekkho augepåhan.Eikuldekraupinnihenne.Strindentok avseghatten,ogdetbakoverkjemdehårethanskomtil syne.
«VaktRyer»,sahankortoglåsteoppdøratilkontoretutanåsjåpåhenne.Derinnesettehanfråsegkoffertenogtokavsegfrakken,førhankomutigjen.
«No,duskullevisemegnokosomvargalepåbaderommet,vardetså?»
«Deterriktig,dokterStrinden,følgmeg»,saSonja. Hohevahovudetoggjekkførehannedtrappa.Dei vekslaingenord,mengjekkitrappeneieinsamkøyrd rytme.Heiltnedtilkjellarenbardet,nedidenfuktige kuldasomlasegmotansiktetmeddetsame.
Døratilbaderommetknirkalettdåhoopna,ogsom vanlegletholysetigangenståpå.Somvanlegangra
hosegdådeihaddekomenedhit,fornovardetikkje nokonvegtilbake.Mendetvareitvalhohaddeteke. Eittungtvaldengongen,sommedtidahaddebleikna tileislagslikegyldigheit.Novardetikkjelengereitval, mennokonødvendig.Dethaddevorehennarinitiativ fråstartenav,ellerhugsahofeil?
Trebordetvarhardtogkaldtmotoverkroppendåho lentesegoverdetoglasegklarframovermedkinnetmot bordplata.
«Løysopphåret»,sahanlågmælt,menbestemt,og hofjernadenkvitehovudkappaogløystehårknutenså detsvartehåretlasegkringhovudethennar.Kuldafrå betonggolvetkraupoppoverdeiberrelåradåhandrog trusaavhenne.Pustentiloverlegenvarttyngredåhan løystebeltetsittogløftaskjørtetoverryggenhennar.Det varnokomeddennelydenavbeltespennasomhofann såmotbydeleg.Såkjendehohanimotsegieinvond støyt.Hanvaraldrifølsam,aldriomtenksam.Ikkje ønsktehodetheller,detvarfornedrandenoksomdet var.Hoforsøkteåikkjespenneseg,foråminskesmerta dåhantoktakihårethennar.Lystfanstikkjeihenne, meneivisstrøystkjendehopå,derhovartstøyttfram ogtilbakemotdetkjøligebordet.Sjølvomdetikkjevar grunnentilatholågderno,visstehoatdeimestsårbare pasientanevartryggeforoverlegeneilitastundframover.
Hangavfråsegeitgrynt,oghokjendedenvarme sædenhansmothuda,ogsåvardetoverfordennegongen.Hanfekkikkjelovåkomeinnihenne,detvardei beggeinnforståttmed.
«Nestegongmåegfågjeredegfast,Sonja»,sahandå hanomsiderfekkpåsegbuksaogdrogdetglattehåret
bakover.Hofannunderbuksasipågolvetogvarsnar medådrahennepå,førhoristapåhovudet.
«Detveitduegikkjevil»,saho.Detvarikkjefyrste gongenhanspurdeomdette.Kvahankunnefinnepåå gjereomhovarfastbunden,villehohelstikkjetenkjepå.
Gjennomdeismalevindaugaoppepåveggenhadde detbyrjasiveinneitgråttlys.
«Kvaomviberretekhendene?»fortsettehanogdrog oppdenvesle,bruneflaskafråbrystlomma.Hangreip henneomhandleddetdåhoskulletaimot,ogkomheilt borttilhenne.Drogeinfingerovermunnenhennarog freistapressehaninnmellomleppene.Detgnissadå fingerengleiovertennenehennar,oghovreisegborti avsky.
Hanvartståandeogsjåpådåhoknyttehåretoppi einbuntogfestahovudkappa.Augahansmyste,som omhanforaktahennesamstundessomhanikkjekunne lavereåattråhenne.
«Ogdukunnejobrukemunnennestegong»,sahan ogsågnedpåuniformahennar,«sådetikkjeblirså mykjesøl.»
Ansiktethansvarraudtogsveitt,oghokunneikkje fordradethalvesmilet.Hanletdenvesleflaskadingle framforhenneeistund,førhanlethennetahenneieit rykk.
Hosvarteikkje,gjekkberremedraskestegopptil yttergangenogdrogpåsegkåpamedhurtigerørsler.Så hanskaneogtilsluttdenbreibremmahatten.Hohadde fåttdethovaruteetter.
Sonjakjendealltideironårhokomutidenfriskemorgonlufta,sjølvomvindennokregongerdrogmedsegei
emmenluktfråkaia.Detvarvortelyst,såhoskunda seggjennomparken.Benkanestodtommeoggrønmåla, oghokjendeeinsterktrongtilåsettesegnedogtrekke pusten.Dethendeoftehogjordedet,omdetvarmørkt nok.Satoglyttatileiverdsomvariferdmedåvakne. Menikkjedennegongen.Himmelenvarklar,oghomåtte komesegheimførsolasteigopp.
Byenheldtpåålivnetil,mangevarnokallereiei arbeid.Lydenaveinsmedsomhamranedevedkaia, barlangt.Oftevardetdernededeifyrsteteiknatilein nyarbeidsdagkunnehøyrast.Fyrstdåhonærmaseg bakerietiTollbugata,senkahofartenogdroginnlukta. Hervardetsomeinfristad,derluktafråtrankokeriaog eimenavavføringikkjeslapptil.Einaugeblinksågho føresegdiskenmedferskebakarvarerderinne,ogdet kneipimagen.Hokjendepåsvolten,menvilleikkjegå inn,sjølvomhokunnesjådetaltvarfolkderinne.Sonja heldtframnedovergataogtokderettertilhøgreinni eitsmug.Sågjekkhoinnportrommetoglåsteoppdøra. Nøkkelenskalvihandahennar.Hokunneikkjeseieom detvarfordihovarslitenetterbasketaketmeddenhysteriskekvinna,elleromdetvardetalltidlikeubehagelegemøtetmedStrinden.Ellersåvardetkanskjelengten etterdropaneidenvesleflaskahoknuahardtilomma. Kanhendevardetaltdette.
RommetholeigdeiTollbugata,varskiteogtrekkfullt.Eitlitebord,tostolar,eitskapogeinkrakkved senga,detvaralt.Hotrongikkjemeirforåleseeller sove.Kledahangpåeiknaggrekkelangsveggen,med arbeidskledeogkvardagskledepåskildeknaggar.Finkledeeigdehoikkje.
Framforvindaugethangeittjuktullpleddforåstenge lysetute.Hotendeiparafinlampaogstakkhandai lomma.Heldtdenfulleflakongenmotlyset.Detville bergehennegjennomdeinestedagane.Hosetteflaska forsiktigpåbordetogtokavsegytterkleda.Såtokho sinetrettidroparfråflaska,ogeirofallinnoverkroppen mestmeddetsame.Hosettesegvedbordetogskjenkte segeitglasbrennevin.Såtokhoendåtrettidroparog vartsittandeogmysemotdenveslestabelenavbøker sombrorenhaddetekemedtilhenneheimanfrå.Ho haddelesedeialle,nokreavdeifleiregonger.Hodrog fingerenover Forfengelighetensmarked avThackeray. Kormangegongerhaddeholesehenne?Tre,firekanskje.OgikkjevardetlengesidanJohankommedhenne heller.Sonjabøygdehovudetbakoverogknaddehanda overnakken.Eiørkjensletoktilåbreiesegikroppen. Detvarkjøligirommet,mennokomdennefrelsande varmen.
Utanforkomeinstøy,somsteigbråttistyrke.Nokon somhoiaogbarseg,ropogdunking.Hoskauvpleddet bortfråvindaugetogkikaut.Herifråkunnehosjåned tilhamna,ogdetsågutsomdeiheldtpåmedoppmudringikanalen.Littlengerbortevareinenkelfæringpå vegutforbimoloen,oghotenktepåkorfintdetmåtte vereåroutslik.Ijamne,sterketak.Bortfråstøyenog stanken,heiseseglautmotdetreine,opnehavet.Detvar somhokunnekjennebølgjene,korleisdeigyngahenne, oghoskjøntedropanehaddebyrjaverkeikroppen. Ubehagetiunderlivetvarborte.Hoslepptetaketipleddet,ogidetmørklagderommetsubbahoborttilsenga ogfallnærastom.Horakkikkjefåavsegkledaførho dreivavgardeinnisøvnen,dreivmothan,motStrin-
den,oglahendenesinekringhalsenhansieitfastgrep. Hanfreistakomeseglaus,mendetrykteberresvakti deistrammelêrreimane.Såstrammahogrepetomstrupenhans,ogaugahansvartstoreogredde.Hanforsøkte åristepåhovudet,forsøkteårope,mendetkomberre einpistrandelydutavkjeften.Hodrogtil,ogpupillane hansgleibakover,augavartkvite.Alltidvardetslik.Dei kviteaugeeplaoggrepetsomlangsamtslepptenårdet ikkjelengerfanstpuls,ikkjerørsle.Detvarberreslikho fekksegtilådriveinnoveridetkvilandemørkeret.
Mardalen
Detvarmestikkjerådåsjåkvarhestengjekkinattemørkeret,syntestTorbjørnFosen.Berreeinhalvmånelyste svaktderoppepåhimmelen.Farenhaddenektaåtenne ideitooljelyktenesomvarfestatilvogna.Istadenmåtte hansittedermedoppsperraaugeogsjåmotvegen,som varberreeianinglysareenndeimørkemarkenepåkvar side.DetletikkjetilåverenokoproblemforBardage. Dengamlefjordingenhaddegåttpådessekjerreveganei allsitid,såTorbjørnslosegtilromeddetogstoltepåat hestenikkjegjekksegutfor.Lengerframmekunnehan høyreelvasomdreivtungogstrietterdagarmedregn. Hansågføresegdeiveldigevassmassaneogkjendeeit sugiseg,sterktsomeinvillskap.Hanvarredd,menmest avaltvarhanforvirra.Satderpåvognamedtaumane laustihendeneogklarteikkjeskjønekvasomnetthadde skjedd.Detvarfarensomhadderistahanoppfråsøvnen,forhanhaddegåtttidlegtilsengs.Røystahansdå. Detteframande,somfråeinstadihansomhanaldrifør haddevisstom.Detkjendestmestsomeindraumframleis.Einvondein.
Handroglettitaumaneogfekkhestentilåsvingetil høgreikryssetmotbrua.Elvesusetvarmestøyredøyvandeher.Hansågathestenvarturoleg.Smårykkiden store,varmekroppen.Detknakaoverbrua,ogdåhan kastaeitblikkmotelva,kunnehanskimtekvite,skummandemassar.Einlydbrautgjennomdendjupebuldringa,ogbråttsnuddehansegmotfaren,somsatbak. Vardeteithulk?Nei,detkunnedetvelikkjevere.Aldri haddehanhøyrtellersettfarengråte,mensåvardå detteeislikuverkelegnattderkvasomhelstkunneskje. Hansaingenting,berrelytta,ogjau,dålydenfråelva langsamtvartsvakare,høyrdehandetvarsant.Detvar sant.
Hanmerkasjølvnokosådjuptisegathanikkjetorde kjenneskikkelegetter.Eiskjelvinggjekkgjennomhan, førhanhyppahestenmotkyrkjegarden.
«Skalegikkjehentepresten?»sahanlågtdådeivar framme.Hestenfnystelettogtoksåtilåskrapeeine hovenmotbakkenogkastemedhovudet,somomhan ikkjeliktesegder.Ja,vardetikkjeslikathestarmerka slikt?Altavdaudeogdaudingarogkvasomennfanst, detmerkadei.Nokovardet.Øyrastodrettopppå dyret,deistore,mørkeaugafestapåeittellerannahan ikkjekunnesjå.Hanfraustilogskuttaseg.
Farensvarteikkje.Ensahanikkje.Hoppaberreav vognaogstiltesegbakforåvente.
Hangjordehestenfastvedsteingardenoggjekkmed nervøsestegborttilfarenforåfåeinellerannanordre.
«Tatakibeina.Vihentarspadaneetterpå»,safaren. Torbjørnsågmotdenkvitebyltensomlågivogna. Framleisvaraltsomieindraum,mendåhantoktak
rundtdeikaldeføtenehennar,vardetsomhankvapptil.
Kroppenbyrjaskjelve,ogpustenvarvondåhaldekontrollpå.Atdetkunnevere!Nei.Nei,nei.
«Tadegsamanno,gut»,safarenogdrogbylten motseg.«Detteerikkjetidaforåvakle.Nogjervi det.»
Handrogbeinautavvogna,ogdåkjendehanden sameluktasomdådeipakkahenneinn.Eislikemmen lukt,likdensomhangiluftanårdetvarslaktetidogstilt ogvindenikkjetokeimenmedseg.Bråttdessetankane omslakt.Ominnvolar,blenkandeknivar.Detraude blodetsomrannogrann.Hanprøvdeåhaldepusten, snuddesegnårhanmåtteandeinn.
Såbyrjadeigå.Detvarikkjetungt,menlikevelkjende hansegsåkraftlausderdeigjekkgjennomportenoginn påkyrkjegarden.
«Menkvarskalvigravehennened?»kviskrahan.
«Lengstderoppe,bakkyrkja»,svartefaren.
Detvartikkjesagtmeir.Deigjekksidelengseistund, såmåtteTorbjørnsnusegforåikkjesnubleideiandre gravene.Avalledeispørsmålasomrasaihan,byrjahan noåtenkjepåkvagravsteinhoskulleha.Ellerskulle hankanskjehellerlageeitkors.Kanskjebeggedelar.Så komhanpåeinfinsteinsomhanhaddefunneieirydningsrøys.Hanvarmørk,nærastsvart,oghaddeslike vakrekvitelinjeriseg.Denmåttedetbli.Denskulle hofå.
«Her»,safarenogstansa.
Deilabyltenforsiktigned,ogTorbjørnvartståande derogkjennepåkuldasomhangilufta,medanfaren gjekktilbaketilvogna.Skulledeitilågraveher,midtpå svartastenatta?Detskulledågåanåtenneieiavlyktene
idetminste.Ingenvillesjådeino,herbakkyrkja,og ikkjevardetveleilevandesjelutepådennetidaheller. Levandesjel,nei.
Bråttfekkhanaugepåeirørslebortevedkyrkjemuren lengstmotskogen.Hanfraustil.Vardetkyrkjegrimen somhaddefåttfertenavdei?Hanhugsadåbestefaren fortaldeomkorleisfolkhaddemuraeinlevandehund innikyrkjemurendåkyrkjavartreist.Hundenskulle vakeoverkyrkjaoggardenogsjåtilataltgjekkrettføre seg.Detvareinskremmandetankedåhanberrevarbarnetoghøyrdehistoria,mennostodhanogfølgdeskikkelsensomsmaugseglangsmuren.Nakkehårareiste seg,ogeidirringforplantasegnedoverlangsryggrada.
Hanvilleropepåfaren,menheldtdetiseg.
Hestenvrinskahøgt,oghanskvatttil.Eitthøgt,rykkandevrinsk,såvartdetstiltatt.
Endeleghøyrdehanfarenkome,ogskikkelsenforsvannbakkyrkjaogvartborte.Eitdyr,vardetikkje? Jau.Eitdyr,men…
Pustenkomatt,oghanandatungtut.
«Egsågnoko»,sahanlågmæltdåfarenrektehanden einespaden.Meddetsameangrahanpåathansadet, hanhøyrdestutsomeinunge.
«Gravno»,svartefarenberreogkøyrdespadennedi jorda.
Detkunneikkjevereverkeleg,dette,athanstodhermed farenoggrov.Detkjendestberreikkjerett.Augahadde vantsegtilmørkeret,ogmånenlystesterkarenosomdet letteskylagetvarborte.Altfekkeitsølvskjærsomheller ikkjeverkasant.
Deivarkomnegodtnedigravano.Deistodryggmot
rygg,lempadenmørkejordaoppihaugarmedansveittendreiv.Ikkjenokokunneseiast.
Torbjørnprøvdedethankunneåstengeutedetsom verkteogdreivihan,mendåhanreistesegogsågden kvite,inntullakroppen,slodetinnoverhankvadeiheldt påmed,detveltaihan,detvarikkjerådåstogge.Eit hulkbrastfram.Lydenvarhøgogskarpistillasom lågkringdeijamnespadetaka,someinrytmeeinikkje kunnekomesegutav,aldrikomeutav.
«Ikkjeno,gut»,safarenogtørkapanna,førhanfortsette.«Snarterdetover.»
Over?Aldriskulledetbliover.Detvarnodetbyrja, detvisstehan.
Månenvaraltpåvegnedmotsørfjelladåfarenkara segoppogsågnedpåhan.
«Taimot»,sahanogtoktilåskyvebyltenmotkanten.
Torbjørngreiptakbesthankunne,villeikkjekjenne kvahanheldtihendene,omdetvarføterder,hender, hanberregreipfattogsenkahennened.Idetsvakelyset kunnehansjåkorleisdetkvitekledethaddefåttnokre mørkeflekkar,detfekkpustentilåsnøresegibringa.
Eislagsredslehoggtak,oghanstakkhendeneinniden steilemoldkantenogheivsegoppfrådenkaldegrava. Fleirehulkbrautfram,ognokrøktehansegsamander hanlåg.
Farenvarsnarno,somhanbråttfekkdårlegtid.Han stakkspadenijordaogkastamoldtregongernedi grava.Såstansahan.
«Såfårdukvileher,barn.Gudsjåtildeg.» Farennikkatilhan.
«Skalduseienokreord,fårdetblino.»
Hanlukkaauga,menfannikkjeorda.Såhøyrdehan korleisfarentoktilåarbeideatt.
Dennegongenbadhanikkjeomhjelpahans.Lyden avdentunge,fuktigejordasomtreftehenne.Fyrstsom dumpelydar,djuptdernede.Seinareklaskafråspaden nårfarhansklabbatilmolda.Stønnadåhandroggrastustanepåplassovermolda,overhenne.
StillaetterpåfekkTorbjørntilåopneauga.
Jordhaugenvarborteoggravalukka.Denvemmelege dunstenvarnoberreeifrisk,rånatteluft.Farenrotapå innerlommaogtokuteilommelerke.
«Styrkdegpådenne.Egveitikkjeannaåseie.»
Hankarasegopppåolbogane,tokimotogsågmot farenmedanhanskruddeavkorken.Pleiddefarengå medsliktpåinnerlomma,ellervisstehanatdeikomtil åtrengedet?Hanstøytteisegnokreslurkaravbrennevinetogkremta,sågavhanflaskatilbake.Farentokseg ògeinstøyt.
Deitoktilågåtilbaketilhesten,somhaddetrekt segnedovermotmuren.Hanåtgrasetsomvaksmellom gravene.Forkvartsteggniksadetsvaktifråvognahan drogpå.
«Kvavardetdusåg,sadu?»spurdefarendåhan løystehestenogsettesegfremst.
Torbjørnkleivoppivognaogskubbasegframoverpå setet.
«Kyrkjegrimenmådethavore»,svartehanbeintut, modigarenosombrennevinetbranngodtihalsen.
Farennikkaogrektehanlerkapåny,førhangreip taumaneogdreiddehestenrundt.
«Jaså,du.Vel,ikkjejagagrimenoss,sådågjordevi rett.Detgjordevi.»
Torbjørnsvarteikkje,lentesegberreutmattamed olboganemotkneaogletseggyngeframogtilbakepå denhumpetekjerrevegen.
«Såfårduforteljemegkvasomharskjedd,far.»
Farenhyppapåhestenpånyognikka.
«Jo,egskalforteljedegkvasomharskjedd,detskal eg.Altsaman.»
Torbjørnsågmotmånensomtrektesegnedbakfjella, ogknyttenevaneihop.Detvondesomskraparundti han,tokeiannaform,skaptesegomtileitviltraseri. Detbuktaogkastapåsegsomeitvilt,innestengtdyr.