Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 2
11.04.2022 11:44
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 3
11.04.2022 11:44
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 4
11.04.2022 11:44
DEI DØDSDØMDE
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 1
11.04.2022 11:44
x
Aina Basso Ingen må vite. Roman. Samlaget 2008 Inn i elden. Roman. Samlaget 2012, 2013 Heksejakt og heksebrenning i Europa. Ill. av Christian Bloom. Faktabok for barn. Samlaget 2016 Aina Basso skriv også bøker for vaksne.
2
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 2
11.04.2022 11:44
aina basso
D Ø D S ST R A F FA I NOR E G O G H I S T O R I A O M N O K R E AV DEI SOM MISTA LI V ET
Samlaget Oslo, 2022
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 3
11.04.2022 11:44
Kjære lesar, denne boka handlar om dødsstraffa i Noreg og nokre av dei som blei avretta gjennom dei mange hundreåra denne straffemetoden var i bruk. Faktisk hadde vi dødsstraff i dei norske lovene heilt fram til 1979, men etter 1876 er ingen blitt avretta i fredstid. I dag verkar det fjernt at vi har dømt menneske til døden og halshogge eller brent folk framfor store folkemassar, nærmast som ei form for underhaldning. Særleg sidan mange av dei kriminelle handlingane dei blei straffa for, ikkje lenger er straffbare. Samtidig veit vi at mange andre land i verda framleis avrettar kriminelle. I denne boka får du lese om nokre av dei dødsdømde frå historia vår: ei kvinne som blei brend på bålet i år 1301 fordi ho gav seg ut for å vere prinsesse, ei anna som blei brend på slutten av 1500-talet fordi folk meinte ho var heks, ein tenåringsgut som blei halshoggen etter å ha
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 4
11.04.2022 11:44
fått barn med si eiga søster på 1600-talet, og ei tenestejente på 1800-talet som viste seg å vere ein iskald seriemordar og mista hovudet under øksa til bøddelen, og endå nokre til. I t illegg skal du få lese om nokre av dei som hadde som jobb å avrette dei dødsdømde: skarprettarane. Bak i boka finn du ei liste over vanskelege ord, og heilt til slutt er ei oversikt over kjelder og litteratur eg har brukt i arbeidet, viss du er interessert i å finne ut endå meir. I permen heilt fremst i boka kan du sjå dei ulike dødsstraffmetodane som blei brukte i Noreg, og i permen heilt bakarst finn du eit kart over verda i dag, der det er markert kva land som framleis bruker dødsstraff, og kva land som ikkje gjer det. God lesing! Aina Basso, Nesodden, 1.4.2022
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 5
11.04.2022 11:44
Innhald
9 Første kapittel
Auge for auge 19 Andre kapittel
D e n fa l s k e p r i n s e s s a 31 Tredje kapittel
T r o l l e d a n s p å Ly d e r h o r n 47 Fjerde kapittel
Syndig sex 61 Femte kapittel
Dei unge mordarane 73 Sjette kapittel
S k a r p r e t ta r e n f r å I s b e r g
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 6
11.04.2022 11:44
95 Sjuande kapittel
Den svenske seriemordaren 105 Åttande kapittel
T o r t u r i s t e n f r å L e va n g e r 113 Niande kapittel
D ø d s s t r a f fa l e v e r
125 Ordliste
129 K j e l d e r o g l i t t e r at u r
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 7
11.04.2022 11:44
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 8
11.04.2022 11:44
Auge for auge
Første kapittel
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 9
11.04.2022 11:44
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 10
11.04.2022 11:44
I den norske grunnlova er retten til liv nedfelt i lov verket. Ingen har lov til å ta andre sitt liv, ikkje eingong staten. Men korfor meiner Noreg og dei aller fleste demokratia i verda at det er gale å straffe nokon med døden? Finst det ikkje nokon brotsverk som er så forferdelege at det einaste rettferdige overfor både offeret og dei pårør ande er at gjerningspersonen må miste sitt eige liv som straff ? Det er gjerne dei aller mest brutale og grufulle drapa på uskuldige offer som får vanlege, fredelege folk til å ønskje hemn. Etter terroren og massedrapa den 22. juli 2011, der til saman 77 menneske mista livet – anten på grunn av bomba som gjekk av i regjeringskvartalet i Oslo, eller ved at dei blei skotne på Utøya i Tyrifjorden – var det mange som syntest at fengsel resten av livet ikkje var hard nok straff for gjerningsmannen Anders Behring Breivik. Særleg drapa på dei unge AUF-arane på Utøya vekte sterke kjensler. Mange av dei drepne var under 18 år og blei rekna som born. Politiet burde skote han, var det mange som sa. Han burde fått dødsstraff, sa andre. Men politiet i Noreg skyt ikkje på menneske som overgir seg, slik terroristen gjorde, og for politiet er det å skyte nokon alltid siste utveg. Sidan vi ikkje har dødsstraff i Noreg lenger, fekk Behring Breivik – eller Fjotolf Hansen, som han heiter no – lovas strengaste straff, som er 21 års forvaring, noko som betyr at han sannsynlegvis aldri kjem til å kome ut av fengsel igjen, for ei forvaringsstraff kan forlengast så
11
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 11
11.04.2022 11:44
første kapittel
lenge domstolen meiner det er fare for at den dømde kan gjenta brotsverka sine viss han blir sleppt fri. Men dødsstraffa har ei lang historie, både i Noreg og i verda elles. Den mest kjende avrettinga i den kristne delen av verda er nok avrettinga av Jesus Kristus.
KROSSFESTINGA PÅ H O V U D S K A L L E N
Det er langfredag i den jødiske påskehøgtida då Jesus, mannen som læresveinane kallar Messias, og som seiest å vere Guds son, blir ført til avrettingsplassen i Jerusalem. Dei jødiske overprestane vil bli kvitt Jesus fordi dei har høyrt at han utgir seg for å vere frelsaren, M essias. Han har fått følgjarane sine til å vende seg mot overpres tane og blir sett på som ein farleg urostiftar. Ifølgje Bibelen kom Jesus ridande inn i Jerusalem på eit esel nokre dagar tidlegare, på palmesøndag. Han blei teken imot som ein konge. Etterpå tok han til å jage ut pengevekslarar og kjøpmenn frå tempelet. Dei veksla romerske myntar inn i tempelmyntar og selde dyr som folk kunne ofre til Gud. Men dei tok overpris for dette og utnytta dei fattige, og overskotet gjekk til tempelet. Jesus meinte dette hindra folk i å tilbe Gud, og at det var ein styggedom.
12
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 12
11.04.2022 11:44
auge for auge
Den romerske landshøvdingen, Pontius Pilatus, har forsøkt å få Jesus frigitt, men overprestane og folkemengda vil det annleis. «Krossfest han», roper folk, stadig meir iltert. Pontius Pilatus vaskar hendene sine og lèt over prestane og folkemengda få det som dei vil. Dei romerske soldatane vil spotte og gjere narr av Jesus, så dei lagar ei klungerkrone og set den på hovudet hans, kler han i ei purpurraud soldatkappe, spyttar på han og ler av han, før han får tilbake sine eigne klede og blir ført til avrettingsplassen. Soldatane får ein tilfeldig bonde til å bere krossen hans. På avrettingsplassen dei kallar Hovudskallen, blir Jesus nagla til krossen. På kvar side av han heng det ein røvar. Krossfesting er ei straff for slavar, til skrekk og åtvaring for andre. Det er ei skammeleg straff, og svært smertefull. Over hovudet hans henger dei eit skilt med skuldinga mot han. På skiltet står det: «Kongen over jødane». Soldatane deler kleda hans mellom seg ved å kaste lodd om plagga. Å bli nagla fast til pålar eller liknande var ein straffemetode som mellom anna blei brukt av romarane, og Jesus fekk truleg dødsdommen kring år 30, fordi han forarga det jødiske presteskapet. På denne tida fekk dei krossfesta opptil 18 centimeter lange naglar bora inn i handledda og like under anklane. Det er ein svært smertefull måte å døy på, særleg i varme strøk; i sterk sol og tørr luft. Dødsprosessen kan ta fleire dagar.
13
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 13
11.04.2022 11:44
første kapittel
Ein måte å forkorte tida det tek å døy på, er å knuse leggbeina på den krossfesta. Då klarer ikkje kroppen å halde seg oppe særleg lenge. Tyngda av den hengande kroppen gjer at ein ikkje klarer å heve brystkassa for å trekke pusten, og den krossfesta blir kvelt. Dei fire evangelia i Det nye testamentet skildrar dette på nokså likt vis, og sjølve avrettinga av Jesus blir også nemnd i historiske kjelder, mellom andre av den romerske historikaren Tacitus og den jødiske historieskrivaren Josefus.
DEI ELDSTE DØDSSTRAFFENE
Kor langt tilbake dødsstraff har vore brukt, veit vi ikkje nøyaktig fordi kjelder som kan fortelje oss dette sikkert, manglar. Men det er bevart nokre skriftlege kjelder i and re delar av verda som stadfestar at dødsstraff iallfall har vore i bruk somme stader i meir enn 3000 år. Den eldste bevarte dødsdommen stammar frå Egypt for cirka 3500 år sidan. Her er den dødsdømde nøydd til å ta gift, altså blir forbrytaren dømd til å ta sjølvmord. Halshogging, truleg med sverd, er den eldste dødsstraff metoden vi kjenner til. Den står nedskriven i dei fleire tusen år gamle kinesiske lovene. Halshogging var også den mest brukte dødsstraffmetoden gjennom dei mange hundreåra vi hadde dødsstraff her i landet, men i Noreg var det mest vanleg å bruke øks.
14
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 14
11.04.2022 11:44
auge for auge
Å ta livet av nokon som straff for at dei har gjort ei grov kriminell handling, blir kalla å avrette nokon. Då blir den kriminelle dødsdømd og får dødsstraff. Å bli dømd til døden kan også bli kalla å bli straffa på livet. Dødsstraff har altså vore brukt verda over i uminneleg tid, også i Noreg, fram til vi avskaffa dødsstraff fullstendig i 1979. Dei fleste andre demokrati i verda har også avskaffa dødsstraffa, men det finst framleis ein del land som straffar menneske med døden. Eit av desse er ein nasjon vi har tette band til, og som vi kan kalle eit moderne demokrati, nemleg USA. I Europa er det berre Kviterussland som framleis bruker dødsstraff. Mot slutten av 2020 var det ifølgje menneskerettsorganisasjonen Amnesty International 55 land i verda som framleis brukte dødsstraff. Meir enn to tredelar av alle verdas land – heile 144 statar – har anten avskaffa dødsstraffa eller slutta å bruke den, sjølv om dødsstraff framleis finst i lovene deira. Vanlege dødsstraffmetodar i verda i dag er henging, halshogging, skyting, elektrokusjon – altså å bli avretta i den elektriske stolen, gift, gassing og steining. Dei som straffar flest menneske med døden, er Kina, som truleg avretta fleire tusen menneske i 2017. Men dei held tala sine hemmelege, så vi veit ikkje sikkert kor mange det eigentleg er snakk om som får dødsdom, eller som blir avretta. Til samanlikning avretta USA 22 personar i 2019 og 17 i 2020.
15
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 15
11.04.2022 11:44
Dødstraff i Noreg
Å ta livet av nokon som straff for eit alvorleg brotsverk var vanleg heilt tilbake til vikingtida (ca. 800–1050).
Offeret eller slekta til offeret skulle hemne seg ved å ta livet av gjerningspersonen.
Einaste dødsstraff frå vikingtida var for mannlege trælar som stal, og dei skulle bli hengde.
Meir organisert dødsstraff kom inn i lovene på slutten av 1200-talet.
Bruken av dødsstraff auka veldig på 1600-talet og dabba av utover på 1800-talet.
Bruken av dødsstraff tok slutt på grunn av ei endring i måten ein tenkte på, der ein gjekk frå å ønskje hemn over forbrytaren til å ønskje forbetring.
Ingen er blitt avretta i Noreg i fredstid etter 1876.
Etter lova frå 1902 (med verknad frå 1905) var det berre dødsstraff for dei grovaste militære brotsverka, berre i krigstid og berre for personar over 18 år.
Den siste norske avrettinga blei utført i 1948, under oppgjeret etter den andre verdskrigen (1940–1945), landssvikoppgjeret.
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 16
11.04.2022 11:44
72 personar fekk dødsdom under landssvikoppgjeret, fordi dei hadde arbeidd for den tyske okkupasjonsmakta og sett norske borgarar sine liv i fare, utført krigsbrotsverk eller svike landet på særleg grove måtar.
35 av desse fekk omgjort straffa si, men 25 nordmenn blei avretta, deriblant Vidkun Quisling, som var «ministerpresident» – tilsvarande ein statsminister – i Noreg i krigsåra.
I tillegg blei tolv tyskarar dømde til døden for krigsbrotsverk.
I 1979 blei også dødsstraff i krig avskaffa. Dette blei grunngitt med at livet var ukrenkeleg.
I 2014 vedtok Stortinget at det i § 93 i Grunnlova skulle stå følgjande: «Kvart menneske har rett til liv. Ingen kan dømmast til døden.» Og vidare: «Ingen må utsetjast for tortur eller anna umenneskeleg eller nedverdigande behandling eller straff. Ingen skal haldast i slaveri eller tvangsarbeid.»
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 17
11.04.2022 11:44
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 18
11.04.2022 11:44
D E N FA L S K E P R I N S E S S A
Andre kapittel
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 19
11.04.2022 11:44
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 20
11.04.2022 11:44
I 1281 giftar den unge norske kongen Eirik den andre Magnusson seg med den skotske prinsessa Margrete. Ho er 20 år gammal, medan han knapt er 13. Grunnen til at dei giftar seg, er nok ikkje at dei er forelska i kvarandre, men at det norske kongehuset vil alliere seg med det skotske kongehuset etter ein periode med krig og konflikt. Året etter får dei eit barn, som blir kalla Margrete, etter mora. Men mora døyr, og kong Eirik blir enkemann og åleinefar, berre 14 år gammal. Tre år gammal blir den vesle prinsessa vald til ny dronning av Skottland. Bestefaren hennar, kong Aleksander den tredje, har døydd i ei rideulukke, og det finst ingen andre arvingar til trona. Vesle dronning Margrete blir kjend som Jomfrua av Noreg, men sidan ho er så ung, får seks verjer jobben med å styre landet for henne. Då dronning Margrete er sju år gammal, blir det bestemt at ho skal gifte seg med den berre to år gamle sonen til den engelske kongen, Edvard. Grunnen til dette er at dei vil opprette ein personalunion mellom dei to nabolanda – det vil seie at to land blir sameinte under same statsoverhovud, slik mellom anna Danmark og Noreg var frå 1380 til 1536. Men planane blir ikkje gjennomførte, for då sjuåringen Margrete blir send med skip frå Bergen over havet mot Skottland for å gifte seg, blir ho sjuk og kjem ikkje lenger enn til Orknøyane før ho døyr. Liket til vesle Margrete blir sendt tilbake til Bergen, der det blir nøye undersøkt av faren, før jenta blir gravlagd ved sida av mor si i veggen til Store Kristkyrkje i Bergen.
21
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 21
11.04.2022 11:44
a ndre k apittel
Ti år seinare, i år 1300, kjem det ei kvinne med skip frå Lübeck til Bergen. Ho utgir seg for å vere den forsvunne kongsdottera Margrete. Faren til prinsesse Margrete, kong Eirik, har døydd året før, og bror hans, Håkon den femte Magnusson, har arva kongetrona. Kvinna som utgir seg for å vere Margrete, påstår at det var fostermor hennar, og den fremste adelsdama i følgjet, Ingebjørg Erlingsdotter, som forrådde og selde henne. Ho seier at Ingebjørg laug om at ho var død, og sende henne til Tyskland, der ho etter kvart gifta seg. Men no er ho komen tilbake for å krevje sin rett som norsk kongsdotter. Store delar av folket og presteskapet i Bergen trur på henne, men kvinna kjem ingen veg med krava sine. Biskopen og styresmaktene trur ikkje på historia hennar. Dessutan hadde jo den avdøde kong Eirik identifisert den døde dottera si før ho blei gravlagd, så kong Håkon har inga tru på at det er den ekte niesa hans som er komen til rette. Attpåtil er den falske Margrete grå i håret og seier sjølv at ho er omkring 40 år, medan den ekte prinsessa på denne tida berre ville ha vore om lag 17 år gammal. Den falske prinsessa blir arrestert og halden fengsla i om lag eit år, før ho blir ført til rettarstaden på Nordnes i Bergen sommaren 1301. Der blir Margrete frå Lübeck brend, som den første kvinna vi veit om her i landet. Ektemannen hennar blir halshoggen. Truleg blei halshogging og henging sett på som straffer som eigna seg betre for menn, slik vi veit det var i Sverige, medan kvinner heller blei brende på bålet eller
22
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 22
11.04.2022 11:44
den fa lske prinsessa
drukna når dei skulle straffast for alvorlege brotsverk. Forteljinga om den forrådde prinsessa spreier seg gjennom ein populær ballade, ei forteljande folkevise som var populær i mellomalderen. Fleire år seinare blir den vesle Margaretakyrkja – St. Maritte – bygd på Nordnes i Bergen, like ved rettarstaden. Folket trur nemleg at det var den ekte prinsessa som blei brend på bålet, og av somme blir ho dyrka som ein martyr.
FR Å BLODHEMN TIL DØDSSTRAFF
I år 1301, då den falske Margrete blei brend på bålet i Bergen, var det Magnus Lagabøtes landslov som gjaldt i Noreg. Kong Magnus Lagabøte var far til både kong Eirik og kong Håkon. Men bålstraff er faktisk ikkje nemnd i landslova, så brenninga av den falske prinsessa må ha vore noko kongen sjølv bestemte. Samfunnet var tufta på tanken om ære, hemn og blodhemn i tida før straff av kriminelle blei noko styresmaktene tok seg av på stadig meir organisert vis. Både i vikingtida og i den første delen av mellomalderen var det slik at viss ein mann tok ein tjuv på fersken, kunne han drepe han på staden, som hemn for det han hadde gjort. Om han ikkje tok livet av tjuven på staden, måtte han takast med på tinget, og der skulle ein kongeleg tenestemann få han drepen – dersom det ikkje kom protestar.
23
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 23
11.04.2022 11:44
a ndre k apittel
Viss nokon tok livet av ein annan i løynd, men ikkje innrømte det, kunne ætta til den drepne hemne seg. Helst skulle dei hemne seg ved å drepe gjerningsmannen sjølv, men om det ikkje var mogeleg, kunne dei ta livet av ein slektning av han i staden. Hemnen var ikkje berre ein rett folk kunne utøve, men også ei plikt, for å halde orden i samfunnet. Det verste ein kunne gjere på denne tida, var å ikkje innrømme og ta ansvar for det ein hadde gjort, men prøve å skjule det, anten det var tjuveri, drap eller anna. Ære var svært viktig. Mot slutten av 1200-talet avskaffa Magnus Lagabøtes landslov hemnretten og innførte organiserte straffer for ulike typar lovbrot. Det var ikkje lenger den fornærma som skulle straffe forbrytaren, og straffa skulle ikkje skje på grunn av hat eller hemn. Den som blei avretta, skulle bli dømd til døden på tinget og ha tilgang på prest, og mennene på tinget hadde plikt til å sjå på avrettinga og følgje med på at alt blei gjort rett. Lova skilde mellom botamål – som var brotsverk ein kunne gjere opp for ved å betale ei pengebot, anten til offeret, familien til offeret eller til kongen – og ubotamål, som var brotsverk ein ikkje kunne betale seg ut av med pengar. Men det finst kjelder som kan tyde på at berre ein hadde pengar nok, kunne ein betale seg ut av det meste – også det som blei rekna for ubotamål. Det var altså kanskje i praksis slik at berre dei som ikkje hadde pengar, blei dømde til døden.
24
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 24
11.04.2022 11:44
den fa lske prinsessa
Mange alvorlege brotsverk blei straffa med utlegd, noko som betydde at forbrytaren blei lyst fredlaus. Han blei fritt vilt og kunne bli drepen, straff-fritt, viss han ikkje klarte å rømme landet. Forbrytaren mista også alt han eigde. Men mange fredlause byrja på nytt i skogen og blei skoggangsmenn, eller oppe på høgfjellet. Somme tok også med seg familien sin og levde vidare utanfor grensene for det vanlege samfunnet. Fredløyse som straff hadde eksistert lenge. Frå saga tekstane kjenner vi til fleire fredlause som gjorde det stort i utlandet. Ein av dei var Eirik Raude. Han reiste frå Jæren saman med faren sin etter at dei begge var lyste fredlause på grunn av drap. Frå vestkysten av Noreg gjekk ferda til Island, der dei busette seg. Men etter at faren døydde, kom Eirik Raude opp i nye konfliktar som gjorde at han blei lyst fredlaus på ny, denne gongen for tre år. Han utstyrte eit skip og la i veg mot vest for å finne eit land han hadde høyrt gjetord om. Slik blei det til at han oppdaga Grønland og skapte dei første norrøne busetnadene der rundt år 985.
25
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 25
11.04.2022 11:44
Lovene i vikingtid og mellomalder
Fram til Noreg blei samla til eitt rike, med éin konge som statsoverhovud, blei dei ulike landsdelane styrte av høvdingar, som stadig kjempa om makt og landområde.
Landsdelane hadde eigne landskapslover som truleg stammar frå vikingtida (ca. 800–1050).
Gulatingslova på Vestlandet og Frostatingslova for Midt- og seinare Nord-Noreg er sannsynlegvis dei eldste. Noko av innhaldet kan vere frå før år 900.
Eidsivatingslova gjaldt for det indre Austlandet, men størstedelen er gått tapt, så vi veit ikkje kor gammal lova er. Det same gjeld Borgartingslova, som gjaldt for området kring Oslofjorden.
I tillegg fanst det eigne bylover, mellom anna for Nidaros – dagens Trondheim – og Bergen.
Kristenretten var ein del av landskapslovene etter at Noreg blei kristna rundt år 1000. Den fastslo straffer for brot på dei kristne moralboda, til dømes å ikkje døype barnet sitt, å ikkje halde søndagen heilag eller å bryte fasta fleire gonger.
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 26
11.04.2022 11:44
Magnus Lagabøtes landslov frå 1274 var den første lova som gjaldt for heile riket, inkludert Færøyane, Orknøyane og Shetland.
Island fekk si eiga lovbok, sjølv om Island var underlagt Noreg på denne tida.
Landslova skilde mellom botamål og ubotamål.
Du kunne betale deg ut av botamål, men fekk straff for ubotamål.
Ubotamål var mord, gjentekne tjuveri, falskmynteri (å lage falske pengar) og falskneri av kongens brev og segl, og dessutan brot på kristenretten, som homo seksualitet, trolldom og brot på kyrkje- og heilagdagsfreden, i tillegg til ei rekke nidingsverk.
Nidingsverk var m.a. mord, mordbrann, hemndrap på ein som hadde avliva ein tjuv, vondsinna lemlesting, hærferd mot eige land og landsforræderi.
Spesielle brot på lovgivinga om handel og handverk kunne også bli rekna som ubotamål.
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 27
11.04.2022 11:44
Drap kunne bøtast for viss drapsmannen innrømte drapet, medan eit drap som blei gjort i skjul, blei rekna som mord og blei straffa med utlegd, dvs. at forbrytaren blei fredlaus.
Mot slutten av mellomalderen (ca. 1050–1537) blei fredløyse som straff gradvis erstatta dels av dødsstraff og dels av landsforvising.
Magnus Lagabøtes landslov blei vidareført i kong Christian den fjerdes norske lov frå 1604, som hovudsakleg var ei omsetjing av den gamle, norrøne lovteksten til meir forståeleg dansk, som var det gjeldande språket i Danmark-Noreg.
Lova gjaldt til ho blei erstatta av den norske lova til kong Christian den femte, som kom i 1687.
Dei_dødsdømde_materie_TRYKK.indd 28
11.04.2022 11:44