alisten. Of je nu in Groningen of Rotterdam werkt, in de academie of de ggz, in vrij beroep of in dienstverband, net begint of met pensioen gaat: de Federatie staat voor alle medisch specialisten in Nederland. Al 10 jaar werken we samen aan de uitoefening en ontwikkeling van het vak en spreken we met één krachtige stem in politiek en samenleving.
14
cao’s en arbeidsvoorwaardenregelingen zijn afgesloten: 4x Cao UMC, 5x Cao GGZ, 5x AMS.
42
edities van het magazine Medisch Specialist lagen op je deurmat, en die van zo’n 30.000 andere (toekomstig) medisch specialisten.
8.410
gebruikers telt onze Digitale leeromgeving. Onze Academie voor medisch specialisten trainde sinds 2022 ruim 5.000 professionals.
25.803
juridische vragen en dossiers behandelden we. Gemiddeld kreeg onze dienstverlening een 8.5.
4 Column Selma Tromp: Verbinding maakt het verschil
5 Nieuws van de Federatie Wet kwaliteitsregistraties aangenomen
8 Jubileum 10 jaar Federatie Medisch Specialisten: verenigen en verbinden
14 Beslisboom Ben je klaar voor 2035?
Verdieping Met scenariodenken de toekomst verkennen
25 Woordzoeker Puzzel mee en win een mooie prijs
26 In 2035... De vergezichten van vier generaties
32 & nu verder De dokter van morgen volgens ChatGPT
Dermatoloog Yee Lai Lam tankt letterlijk en figuurlijk energie Pagina 6 OP DE COVER
COLUMN
VERBINDING MAAKT HET VERSCHIL
‘Sommige momenten blijven je bij. Het zijn van die ankers in de tijd. Ik weet nog goed waar ik tien jaar geleden stond. Net voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie. Spannend, een beetje zoeken ook: hoe pak je zo’n rol aan, hoe geef je er je eigen vorm aan? En precies in diezelfde periode zette ook de Federatie Medisch Specialisten haar eerste stappen. Ook zoekend. We waren toen nog vooral een verzameling losse verenigingen. Er was nog geen vanzelfsprekende plek waar we elkaar ontmoetten, geen structureel overleg tussen voorzitters. Maar we waren wel vastberaden op zoek naar een gezamenlijke stem. Ik weet nog dat ik op mijn eerste Federatievergadering de zaal binnenstapte en dacht: wat een bonte club – maar ook: hier zit zóveel potentie in.
En nu zijn we tien jaar verder. We verenigen 32 specialismen, allemaal met een eigen karakter en dynamiek. Maar we zijn óók iets geworden wat veel sterker is dan de som der delen. Door samen op te trekken – mét behoud van ieders eigen identiteit – is onze stem veel krachtiger geworden. We zijn geprofessionaliseerd, hebben een jaloersmakend Kennisinstituut en een Academie, en zijn herkenbaar aan overlegtafels; een natuurlijk aanspreekpunt als koepelpartij namens álle medisch specialisten.
De afgelopen jaren hebben we onze stem steeds duidelijker laten horen. Of het nu gaat om de keuze tussen vrij beroep en dienstverband, de pensioenaftopping, werkplezier of minder administratieve lasten – we spreken met overtuiging én we worden gehoord. En misschien nog wel het mooiste: we zijn steeds beter gaan samenwerken. De voorzitters kennen elkaar, net als de collega’s die verantwoordelijk zijn voor opleiding of voor kwaliteit. We hebben bruggen gebouwd, verschillen omarmd en samen meters gemaakt. En ik noem toch ook even COVID, een belangrijk moment van
verbinding. In de periode dat verschillende medisch specialisten elkaar op de werkvloer makkelijker vonden, werd ook de zichtbaarheid van de Federatie voor de gehele achterban groter.
Tien jaar Federatie voelt nog maar als het begin. De zorg verandert snel, de uitdagingen zijn groot. Technologie, personeelstekorten, een complexere zorgvraag - daarin opereren is geen makkelijke opgave. Maar als ik één ding heb geleerd in de afgelopen jaren, dan is het dit: wij, als medisch specialisten, kunnen dit. Omdat we weten hoe we moeten verbinden. Omdat we weten dat samenwerken niet altijd makkelijk is, maar altijd de moeite waard; het maakt ons sterker. En omdat onze kracht ligt in het verenigen van onze unieke perspectieven - net zoals we dat in het ziekenhuis doen, multidisciplinair, als vanzelfsprekend.
We kijken bij dit jubileum niet alleen terug, maar ook 10 jaar vooruit, naar 2035 – met een visie op de best mogelijke zorg te midden van alle uitdagingen. Een visie waarbij de mens achter de patiënt centraal staat. Met aandacht voor de maatschappij en ruimte voor het werkplezier van de professional. Die nieuwe visie creëert beweging. Wij zullen als medisch specialisten wendbaarder moeten worden. Maar als ik zie wat we de afgelopen 10 jaar aan ontwikkeling hebben laten zien, dan zijn de Federatie en de 23.000 medisch specialisten fit for the future.
En ik ben trots dat ik daar deel van mag uitmaken.
vraagd om sneller toe te werken naar een landelijk gebruiksvriendelijk gezondheidsinformatiestelsel.
Afspraken kankerzorg en vaatchirurgie
Vanaf volgend jaar worden 18 complexe behandelingen bij kanker en vaatziekten alleen nog uitgevoerd in ziekenhuizen die deze ingrepen vaak doen. Dit is het resultaat van landelijke afspraken over minimale aantallen ingrepen per ziekenhuis, de zogenoemde volumenormen.
Kwaliteitsregistraties: wet aangenomen
De Tweede Kamer heeft de Wet kwaliteitsregistraties zorg aangenomen. Met deze wet kunnen medisch specialisten kwaliteitsregistraties nog beter benutten om de zorg voor de patiënt te verbeteren, en zal het bijbehorende administratiewerk afnemen.
De Federatie en VWS namen het RVSadviesrapport ‘Iedereen bijna ziek Over de keerzijden van diagnoseexpansie’ in ontvangst.
Jelle Ruurda, bestuurslid van de Federatie: ‘We onderstrepen het belang van gepast gebruik van zorg: niet alles wat kán, hoeft ook.’
Nieuwe Cao GGZ
Per 1 januari is met terugwerkende kracht de Cao GGZ ingegaan. Er zijn belangrijke afspraken gemaakt over onder meer loon, zeggenschap, balansbudget, reiskosten en vergoeding scholing.
Wat doet de Federatie voor jou?
114 richtlijnen en 1.274 modules, 72 evenementen, 180 trainingen, 2.606 juridische vragen… Dit zijn slechts een paar cijfers uit ons jaarverslag 2024 waarin we in vogelvlucht weergeven hoe we medisch specialisten ondersteunen bij de ontwikkeling en uitoefening van het vak.
Actuele feiten en cijfers medisch-specialistische zorg
Wat zijn de actuele feiten en cijfers over de opleidingsduur, de werktijden, de werkvorm en de zorguitgaven? In de herziene factsheet geven we een overzicht van het werkveld van de medisch specialist. Ga naar www.demedischspecialist.nl/faq.
Richtlijnen
Dit kwartaal zijn er 11 nieuwe of geactualiseerde richtlijnen gepubliceerd, onder meer over nierpreservatie bij postmortale nierdonatie, suïcidaliteit en anesthesie bij obesitas. Ga naar www.richtlijnendatabase.nl
Vergoeding contributie
Volg ons nieuws op demedischspecialist.nl/ nieuwsoverzicht of via Instagram en LinkedIn @federatiemedischspecialisten
Meer nieuws vind je op demedischspecialist.nl/nieuwsoverzicht
Wist je dat je de jaarlijkse contributie van je beroeps of belangenorganisatie vaak vergoed kunt krijgen? We hebben voor medisch specialisten werkzaam in umc’s, algemene ziekenhuizen, ggz en voor vrij beroepsbeoefenaren de mogelijkheden op een rij gezet. Bekijk onze complete agenda op demedischspecialist.nl/ agenda
Wie wint de Wetenschaps- en innovatieprijs 2025?
De Federatie Medisch Specialisten heeft drie onderzoeken genomineerd voor de Wetenschaps en innovatieprijs 2025. De ARTICA trial onderzoekt of een hartinfarct veilig in de ambulance kan worden uitgesloten met een vragenlijst en een troponinetest, wat jaarlijks 70.000 ziekenhuisbezoeken en €40 miljoen kan besparen. De SONIAstudie toont aan dat CDK4/6remmers bij uitgezaaide borstkanker net zo effectief zijn als ze later worden ingezet, wat 74% minder bijwerkingen en €45 miljoen kostenreductie oplevert. De PREPAREstudie laat zien dat me
dicatie aangepast aan het DNAprofiel van patiënten tot 30% minder ernstige bijwerkingen leidt. De vakjury, onder leiding van ZonMwvoorzitter Arfan Ikram, selecteerde deze onderzoeken op basis van hun impact op de klinische praktijk, innovatie en onderzoekskwaliteit. Alle drie de studies dragen bij aan betere, efficiëntere en patiëntgerichte zorg. Wie wint?
19 juni maken we de winnaar bekend tijdens het lustrum congres van de Federatie.
PRIVÉ Straks naar de Dolomieten in Italië, dermatoloog Yee Lai Lam uit het Zaans Medisch Centrum (39) verheugt zich er al op. Soepel haarspeldbochten nemend in een van zijn drie Japanse auto’s (twee Honda’s en één Nissan). Minstens een keer per week zoeft hij naar zijn garage, om daar te sleutelen aan zijn raceauto, oldtimer of een youngtimer van rond de 25 jaar oud. Als student wilde hij kostbare autoreparaties uitsparen en schoolde zichzelf om tot bekwaam automonteur, dankzij YouTube-filmpjes. Welke kwaal zie ik onder de motorkap? Kwestie van goed kijken, analyseren en grondig voorbereiden (gereedschap, onderdelen), net als in de dermatologie. Het levert naast kostenbesparing, ook plezier, zelfvertrouwen en energie op. Kortom, brandstof.
IN BA THUIS
LANS WERK
WERK Voor Yee Lai is balans een vereiste: hij is fiftyfifty arts en automan. Daar komt (bijna) niets tussen, hooguit een verre vakantie en familiebezoek in Hongkong. Balans is de beste manier om dit mooie, visuele vak vol te houden. De druk neemt toe - artsentekort en steeds meer patiënten met huidkankerdiagnoses - maar Yee Lai tankt energie in zijn vrije tijd. En gelooft in technologische innovatie, zoals AI die mogelijk gevaarlijke plekjes scant. Patiënten (jong en oud) treffen een energieke, betrokken arts die Westerse wetenschap combineert met Oosterse wijsheid. Speurend naar kwalen aan de oppervlakte, maar altijd in voor car talk.
10 jaar verenigen en verbinden
32 weten schappelijke verenigingen, één krachtige stem 2016 Minister Schippers geeft startsein Federatie Medisch Specialisten
Meer participatie in het ziekenhuis door msb’s
Medisch specialisten in dienstverband voeren actie en bereiken akkoord pensioenaftopping
Rekenmodel helpt bij samenstellen optimale formatie
Campagne ‘Laat dokters dokteren’ naar aanleiding van groot onderzoek naar administratielast
Meer aandacht voor netwerkgeneeskunde als middel voor de juiste zorg op de juiste plek
Minister Bruins in gesprek met de voorzitters van de wetenschappelijke verenigingen
Marcel Daniëls draagt voorzitterschap over aan Peter Paul van Benthem
Tweede keer dat we de Weten schaps- en innovatieprijs uitreiken
Podcast Stem van de dokter
Verenigen tijdens coronapandemie
We ontwikkelen tientallen leidraden...
10 jaar verenigen en verbinden
... en andere hulpmiddelen voor zorgpersoneel
We steken een hart onder de riem...
... tijdens werkbezoeken in het hele land
CARTOONS: MARC-JAN JANSSEN
We verbinden met het organiseren van online bijeenkomsten, samen met de wetenschappelijke verenigingen
We spreken ons uit in de media
We ontwikkelden een app met alle richtlijnen
Zorgpartijen tekenen Integraal Zorgakkoord
2024
Bijna 3.000 medisch specialisten en andere professionals werken samen aan een nieuwe toekomstvisie
... met succes: meer loon en zeggenschap voor zorgmedewerkers
Ziekenhuisapotheker
Chantal Kats (31): 'Over álles rondom een geneesmiddel is nagedacht'
aan de start
Waarom ziekenhuisapotheker, op welk moment viel dat besluit?
‘Op de middelbare school hield ik al van exacte vakken – met die gedachte zocht ik op internet naar een vervolgopleiding. Ik stuitte vrijwel meteen op farmacie. De gedetailleerde omschrijving over hoe een geneesmiddel door ons lichaam reist en op de juiste plek terechtkomt, vond ik fascinerend.’
Wat maakt het werk als ziekenhuisapotheker extra boeiend?
‘Het feit dat je jouw opgedane kennis van exacte vakken in de volledige breedte in de dagelijkse praktijk blijft toepassen. Daarin is de ziekenhuisapotheker in mijn ogen uniek – bij bijvoorbeeld openbaar apothekers ligt de uitdaging meer bij de bedrijfsvoering.’
Welke belangrijke ontwikkeling zie jij voor de komende tien jaar?
‘Ik denk dat er veel winst valt te behalen uit de elektronische patiëntdossiers. Nu worden die dossiers nog gebruikt voor de individuele patiënt. Bundel je die informatie op ziekenhuis- of zelfs nationaal niveau - dan heb je een schat aan informatie over hoe je geneesmiddelen doelmatig kunt inzetten.’
Hoe kan dat dan? En wat zijn de knelpunten?
‘In klinische onderzoeken wordt de werking van geneesmiddelen doorgaans in selecte populaties onderzocht. Je wilt echter op grootschaliger niveau weten hoe zo’n geneesmiddel werkt – dan kun je immers beter voorspellen bij welke patiënt het wel of niet aanslaat. Kortom, we moeten onze krachten bundelen. Dat is vooral efficiënt bij dure geneesmiddelen die een groot deel van het zorgbudget innemen. Privacy is overduidelijk een obstakel, je moet data kunnen anonimiseren. En überhaupt de juiste informatie uit zo’n dossier filteren zonder allerlei randzaken.’
Wat is binnen jouw vak als ziekenhuisapotheker heel goed ontwikkeld?
‘De afgelopen jaren zijn we meer gaan samenwerken met andere medisch specialisten. Voorheen lag de focus vooral op het logistieke proces, nu overleggen we veel meer over individuele patiënten.'
Wat kan beter?
‘De transmurale zorg, bijvoorbeeld het mogelijk maken van thuistherapieën, neemt momenteel een vlucht. Een
mooie ontwikkeling, maar het is cruciaal dat ziekenhuis- en poliklinische apotheek goed op elkaar zijn afgestemd, met een zorgvuldige overdracht naar de eerste lijn. In sommige centra loopt dit nog achter.'
Je was voorzitter van Jong NVZA, en zet je nog steeds in om samenwerking tussen specialismen vanzelfsprekender te maken. Hoe geef je daarin zelf het goede voorbeeld?
‘Onder meer door zelf een verbindende factor te zijn, bijvoorbeeld als een patiënt bij meerdere specialismen in een ziekenhuis loopt. Daarnaast ben ik betrokken bij het visiedocument Medisch Specialist 2035. Ik vind het belangrijk dat de stem van de ziekenhuisapotheker gehoord wordt en we kunnen meedenken over belangrijke ontwikkelingen.’
Op welke momenten tijdens jouw werk denk je ‘hier doe ik het voor’?
‘Een samenspel van momenten. Stel dat een patiënt in de thuissituatie een intraveneus antibioticum nodig heeft, dan moet je nadenken over de bereiding van het geneesmiddel, iemands geneesmiddelspiegel, de logistiek... Gaat dat allemaal goed en iemand geneest, dan is dat natuurlijk prachtig.’
Hoe ontwikkel jij je als ziekenhuisapotheker?
‘Momenteel doe ik promotieonderzoek naar de optimale behandeling van gecompliceerde urineweginfecties. Verder volg ik een master epidemiologie – daar leer ik gedegen onderzoek doen en data interpreteren. Dat laatste doe ik omdat ik ook na mijn promotie actief wil blijven in de klinische onderzoekswereld.’
Wat zijn hoopgevende ontwikkelingen op het gebied van medicijngebruik?
‘Behandelingen worden steeds verder gepersonaliseerd. Waar vroeger iedereen dezelfde dosering kreeg – man, vrouw, tenger, fors – wordt nu beter gekeken: wat past bij deze patiënt? En op het gebied van duurzaamheid hangt nog veel laaghangend fruit. Bijvoorbeeld als je kiest voor middel A in plaats van middel B dat vervuilender is voor het oppervlaktewater.'
Wat zou je over tien jaar willen kunnen zeggen als je terugkijkt op je carrière tot dan toe?
‘Dat mijn promotieonderzoek heeft bijgedragen aan een optimale behandeling van urineweginfecties. En dat ik heb kunnen meewerken aan die doelmatige en duurzame zorg.’
Chantal Kats
• GEBOREN 17 mei 1994 in Sprundel
• RONDDE in 2019 de studie farmacie af en was daarna een halfjaar anios in het Franciscus Gasthuis
• WAS van 2020 tot 2024 aios ziekenhuisfarmacie in HMC en LUMC
• WERKT sinds 2024 als ziekenhuisapotheker in het Tergooi MC
• VOLGT een promotietraject bij het Julius Centrum in het UMC Utrecht
• HEEFT een relatie met Jesper
• RIJDT met hem elke zomer in een camperbusje naar Frankrijk
• LEEST An Immense World van Ed Yong ‘Wist je dat insecten kleuren zien die wij niet kunnen zien?’
• VRAAGT zich af hoe het zou zijn om een bepaald medicijn te gebruiken, al is het maar een bloeddrukverlager. ‘Ik doe het uiteraard nooit, het is vakgerelateerde nieuwsgierigheid.’
TEKST MIRTHE DIEMEL
BEELD MARIEKE ODEKERKEN
Medisch Specialist 2035
De wereld om ons heen verandert snel. Ontwikkelingen zoals dubbele vergrijzing, een complexere zorgvraag, schaarste aan middelen en personeel, klimaatverandering, technologische innovaties en geopolitieke spanningen hebben grote impact op de medisch-specialistische zorg richting 2035. De realiteit van morgen vraagt vandaag om een ambitieuze visie waarin medisch specialisten de regie nemen en duidelijke keuzes maken.
Keuzes die kwalitatieve, toegankelijke en betaalbare zorg helpen waarborgen. Die voorkomen dat medisch specialisten voor beslissingen komen te staan die tot willekeur en onrechtvaardigheid leiden. En die ons vak aantrekkelijk houden – voor de medisch specialisten van nu én die van morgen. Tegen de achtergrond van al deze veranderingen blijft de kern van ons vak onaangetast: wij staan voor onze patiënten. Hun gezondheid en welzijn zijn ons uitgangspunt. Dat motiveert ons om in actie te komen. Om oplossingen te ontwikkelen die écht aansluiten bij de behoeften van patiënten en die voorbereid zijn op
de toenemende druk op de zorg. Wetenschappelijke inzichten en onderzoek vormen daarbij de basis.
In Medisch Specialist 2035 schetsen we de vraagstukken die op ons afkomen en geven we richting aan mogelijke antwoorden. Dankzij inbreng van bijna 3.000 (toekomstig) medisch specialisten en andere betrokkenen. Laat deze visie een bron van inspiratie zijn voor alle (toekomstig) medisch specialisten, beleidsmakers en andere betrokkenen in de zorg: een uitnodiging om samen te bouwen aan toekomstbestendige zorg – voor iedereen die dat nodig heeft.
Lees op de volgende pagina onze ambities voor 2035 en bekijk de visie online.
Hoe zorgen we voor toegankelijke, kwalitatieve zorg én een aantrekkelijk vak? Onze drijfveren vormen de basis : we stellen de mens centraal, onze verantwoordelijkheid reikt verder dan de spreekkamer, en we hebben aandacht voor gezondheid en werkplezier van onszelf en ons team. Deze drijfveren geven richting aan de zeven thema’s die samen ons kompas vormen richting 2035.
DUURZAME INZETBAARHEID EN WERKPLEZIER
ONZE AMBITIES
In 2035 creëren wij ruimte om op ons best te zijn.
DIVERSITEIT, INCLUSIVITEIT EN GELIJKWAARDIGHEID
In 2035 zijn diversiteit, inclusiviteit en gelijkwaardigheid vanzelfsprekend.
VERGROENING VAN DE ZORG
In 2035 maken wij duurzame en groene keuzes voor onszelf, onze patiënten en de maatschappij.
In 2035 bieden wij toegankelijke zorg van goede kwaliteit voor iedereen die dat nodig heeft, ook in tijden van schaarste.
TOEGANKELIJKE ZORG EN SCHAARSTE
In 2035 zijn wij breed inzetbaar, passen we ons aan waar nodig en werken we samen over de grenzen van specialismen en domeinen heen.
KENNIS EN VAARDIGHEDEN VAN DE TOEKOMST
(NIEUWE)TECHNOLOGIEËN
In 2035 is technologie onze bondgenoot.
PREVENTIE
Meer over de visie lezen? Scan de QR-code voor de online visie en om de complete visie en themahoofdstukken te downloaden. medischspecialist2035.nl
In 2035 zijn wij aanjagers van gezondheid, preventie en een gezonde leefstijl.
VISIE MEDISCH SPECIALIST 2035 - MET SPECIALE DANK AAN: Amber Goedkoop, dermatoloog • Anne de Pagter, kinderarts • Anniek Raaijmaakers, aios anesthesiologie • Annika Berends, internist • Arjon van Lange, aios klinisch fysicus • Bastiaan Heere, orthopedisch chirurg • Bianca Verbeek, aios orthopedie • Bob Schut, aios interne geneeskunde • Carmen Vleggeert-Lankamp, neurochirurg • Casper van Koppenhagen, revalidatiearts • Chantal Kats, ziekenhuisapotheker • Charlie Obihara, kinderarts • Christiaan van Swol, klinisch fysicus • Christiaan Vinkers, psychiater • Claudia Deckers, aios orthopedie • Dachmar Rhijnsburger, anios obstetrie en gynaecologie • Elske Bak, aios oogheelkunde • Esther Alders, kinderarts • Esther Cornegé, klinisch geriater en voorzitter • Eva Koekenbier, arts-onderzoeker • Evelien Boekhout-Berends, klinisch chemicus • Femke Amelung, aios chirurgie • Floortje Plas, psychiater • Frouke Nijhuis, neuroloog-klinisch neurofysioloog • Froukje Verdam, kno-arts • Gilles Bonné, aios klinisch fysicus • Hajar Rotbi, oud-voorzitter De Geneeskundestudent • Hanna Willems, klinisch geriater-internist • Herbert van Wering, kinderarts • Houda Es-Safraouy, klinisch geriater • Inge Berger, ziekenhuisapotheker • Irene van Liempt, oogarts • Jacob Caron, orthopedisch chirurg • Jan van Lith, gynaecoloog • Janita van Timmeren, aios klinisch fysicus • Jelle Tichelaar, associate professor clinical pharmacology and therapeutics • Joost Nieuwstad, gynaecoloog • Joris Blok, chirurg • Karen Keijsers, klinisch geriater-klinisch farmacoloog • Katja Goossens, uroloog • Klaske Nieuwenhuis, revalidatiearts • Laura Tseng, aios kindergeneeskunde • Lejan Schultinge, internist-intensivist • Leon van den Toorn, longarts • Liesbeth Peters-Bax, radioloog • Maarten Janssen Lok, aios kindergeneeskunde • Maarten Kok, klinisch chemicus • Marc Kok, reumatoloog • Marc Ooft, patholoog • Marian Mourits, gynaecoloog • Marja de Waal, applicatiespecialistklinisch informaticus i.o. • Mark van Haaren, internist-endocrinoloog • Mark van Zuylen, anesthesioloog • Marlieke Elsendoorn, anios kindergeneeskunde • Maroeska Rovers, professor of medical technology and innovation • Martijne Duvekot, aios radiologie • Milan Richir, chirurg • Milou Bensink, aios gynaecologie & obstetrie • Monique Booy, verpleegkundig specialist • Monique van Leendert, aios psychiatrie • Nicol Smeets, gynaecoloog • Nicole Hunfeld, ziekenhuisapotheker • Nicolien Breet, cardioloog • Niek Sperna Weiland, anesthesioloog • Nieke Oversier, anesthesioloog • Nienke Dijkman, internist-intensivist • Oscar Smeekes, aios internist ouderengeneeskunde • Patrick Deckers, orthopedisch chirurg • Rachel Zalmijn, kinderrevalidatiearts • Raphael Hemler, kno-arts • Rinske van Koningsveld, neuroloog • Robbert Duvivier, psychiater • Rogier van der Sluis, aios radiology resident • Sanne van de Vondervoort, anios kindergeneeskunde • Saskia Middeldorp, internist
Alkhateeb, kno-arts • En allen die ondersteuning hebben geboden bij de totstandkoming van de visie.
VERDIEPING
Scenario’s en het lef om het ondenkbare te verkennen
De toekomst laat zich niet kennen, of toch wel?
Scenariodenken daagt je uit om met een open mind de onwaarschijnlijke toekomst te verkennen, en dat geeft je een flexibele geest, zoveel is zeker.
TEKST FRED HERMSEN BEELD ISTOCK
Het nieuws staat er iedere ochtend bol van: geopolitieke trends en gebeurtenissen die we een jaar geleden nog voor volstrekt ondenkbaar zouden hebben gehouden. Toch staat natuurkundige, onderzoeker en adviseur Roland Kupers er niet van te kijken: ‘De toekomst is nu eenmaal niet causaal af te leiden uit onze kennis van heden en verleden. Het idee dat je de maatschappelijke toekomst kunt voorspellen als je maar genoeg data verzamelt, stamt uit de achttiende eeuw, en is inmiddels wel achterhaald. De toekomst laat zich grotendeels niet kennen.’ Dat mag gek klinken uit de mond van iemand die pleit voor scenariodenken waarbij je uiteenlopende toekomsten immers in kaart brengt en verkent maar is het niet: ‘Je moet niet de illusie koesteren dat je de toekomst kunt voorspellen, maar wel kun je proberen het ondenkbare te denken. Om vervolgens systemisch te onderzoeken hoe je daarop zou inspelen. Dat is uitdagend en confronterend, maar het voorkomt dat je je laat verrassen door toekomsten.’
Verre toekomst
Geestelijke flexibiliteit, daar draait het om bij scenariodenken, niet zozeer of beelden die je creëert van de toekomst wel of niet kloppen. Kupers: ‘Je denkt niet vanuit het heden, maar begint bij verre maar wel plausibele toekomsten om vervolgens terug te redeneren naar het heden, en te kijken naar de keuzes die je nu kunt maken. Dat je kiest voor een verre toekomst is niet voor niets; het nodigt uit om je in te leven in ontwikkelingen die niet direct met het heden te maken hebben. En dat is ook waardevol, want je kunt daardoor als bestuurder de huidige context en je eigen beleidsvoorkeuren loslaten, taboes en normen overstijgen. Zo konden bijvoorbeeld ambtenaren in Noord en ZuidAmerika tijdens een scenarioproject gesprekken voeren over de vraag wat er zou gebeuren als drugs werden gelegaliseerd of als the war on drugs verder zou worden opgevoerd. Simpelweg door zich in een verre toekomst te verplaatsten. In de verre toekomst is vaak het onbespreekbare denkbaar en het ondenkbare bespreekbaar.’
Wensdenken
Sietske Veenman, universitair docent bij de vakgroep Environmental Governance and Politics aan de Radboud Universiteit, erkent dat vooruitkijken in de aard van het besturen besloten ligt: ‘Bestuurders en beleidsadviseurs zijn per definitie bezig met de toekomst, maar de manier
‘Het onbespreekbare is denkbaar en het ondenkbare bespreekbaar’
waarop dat traditioneel gebeurt, is vaak normatief zonder dat dat wordt gezien en erkend. Bij visieontwikkeling is bijvoorbeeld vaak sprake van wensdenken: je streeft naar een nastrevenswaardige toekomst. Meestal formuleer je daarbij uitdagende maar haalbare doelen en bedenkt vervolgens een strategie en operationele aanpak om die te bereiken. Op zich is dat begrijpelijk, noodzakelijk om zaken voor elkaar te krijgen en effectief op de kortere termijn. Maar er wordt dan wel voorbijgegaan aan het feit dat de toekomst per definitie een uitkomst van enorm complexe processen is die je lang niet allemaal kunt beïnvloeden en voorspellen. Bovendien gaan bestuurders bij dat wensdenken uit van onbewuste, discutabele aannames, en kiezen ze soms onderzoeksuitkomsten die hen uitkomen als onderbouwing. Zo komen ze vrij snel uit op een toekomst met economische groei, toenemende vergrijzing en meer digitalisering.’
Ongemakkelijke toekomsten
Toekomstbeelden gaan, zo voegt Veenman toe, bovendien vaak een eigen leven leiden, ze beïnvloeden zelf weer het heden. ‘Beleidsmakers denken de consequenties die hun eigen toekomstbeelden in het heden kunnen hebben niet goed door. Soms met desastreuze gevolgen, zoals de chaos die ontstond nadat premier Cameron in 2019 een referendum uitschreef over de Brexit. Er lag geen draaiboek klaar om de complexe gevolgen daarvan op te vangen, er was alleen maar een diepgevoelde behoefte aan een van de Europese Unie losgeweekte toekomst. Wensdenken. Scenario’s kunnen daar een adequaat middel tegen zijn; je ontwikkelt er een taal mee om over ongemakkelijke toekomsten te praten.’
In de medische wereld daalt het besef in dat je met scenario’s beter bent voorbereid op de onvoorspelbare toekomst. Het visietraject van de Federatie Medisch Specialisten is daar een goed voorbeeld van, maar ook in kleinschaliger verband gebeurt het. Orthopedisch chirurg in het MUMC Heleen Staal kreeg bij de Nederlandse Orthopaedische Vereniging (NOV) waarvan ze vicevoorzitter is in het kader van het visietraject Medisch Specialist 2035 te maken met scenariodenken. ‘Ik vind het
een mooie manier om mensen aan het denken te zetten over grotere thema’s. In de waan van onze alledaagse drukte doen we dat niet vanzelf. Zo hebben we onze leden de thema’s uit het visietraject laten doorakkeren op hun eigen terrein, en vroegen wat er met de kwaliteit van hun werk zou gebeuren in bepaalde scenario’s. Het bleek al snel dat we niet altijd een helder handelingsperspectief hebben in crisissituaties. De vraag “wat doen we als het fout gaat” deed ons beseffen dat we draaiboeken moeten maken voor als het morgen fout zou gaan. Maar ook voor langere termijnvraagstukken, bijvoorbeeld als een tekort aan infusievloeistof twee jaar zou blijven duren. Op de korte termijn denken we in de trant van “hoe houden we de boel in de lucht”; op de langere termijn heb je het over de borging van je strategische pijlers in diverse scenario’s.’
Basisvaardigheden
Staal schetst dat er met drie type scenario’s is gewerkt: een betrekkelijk positief scenario waarin de sector verder vergroent en waarin innovatie mogelijk is (‘Hier
werden mensen begrijpelijkerwijs heel enthousiast van’); een scenario waarin zaken enigszins naar verwachting doorgaan, het steady state scenario (‘In feite zitten we hier op dit moment in, we proberen onszelf als het ware te handhaven’) en een slecht scenario, met maatschappelijke onrust, klimaatproblemen en geweld (‘In dit scenario zijn er tekorten in het ziekenhuis op allerlei vlakken terwijl er tegelijkertijd een acuut en groot beroep op de medische zorg wordt gedaan. Traumatologie is hierin heel belangrijk’). Met name het laatste scenario zet mensen aan het denken, heeft ze gezien. ‘Zo kwamen we erachter dat orthopedisch chirurgen in principe altijd een beroep moeten kunnen doen op hun basisvaardigheden, hoezeer ze zich gaandeweg hun carrière ook specialiseren. Een voorbeeld? We moeten in crisissituaties altijd in staat zijn om botten tijdelijk stabiliteit te bieden met de plaatsing van een fixateur externe. In Oekraïne blijkt nu hoe belangrijk dat kan zijn. Op dit moment weet lang niet iedereen meer hoe zo’n fixatief moet worden aangebracht. Het scenariodenken leverde ons het inzicht op dat we hieraan in het onderwijs nadrukkelijk aandacht moeten geven, ook in de nascholing.’
Je eigen brein
Nadat in de jaren zestig van de vorige eeuw de NAVO en olieconcern Shell actief aan de slag gingen met scenario’s en denktanks ontstonden initiatieven zoals het Institute for the Future. Daar groeide de schare aanhangers van scenariodenken langzaam door om tijdens en na het coronatijdperk pas echt mainstream te worden. Cardioloog en intensivist Iwan van der Horst maakt als bestuurslid van het Albert Schweitzer ziekenhuis dankbaar gebruik van de zegeningen van het scenariodenken, maar verdiepte zich al voor de pandemie in de werking van het brein in crisissituaties. ‘Ik las altijd al graag boeken over cognitie. Ik ontdekte dat het goed is om juist onder de druk van crisissituaties te weten hoe je eigen brein werkt, en waar de witte vlekken in je denken zitten. Kort gezegd: we beslissen en handelen doorgaans op basis van bewijsvoering, maar om te weten wat je te doen staat in crisissituaties doe je er goed aan in alle openheid en bescheidenheid jezelf te leren kennen.’ In zekere zin is het brein van intensivisten overigens al behoorlijk flexibel, benadrukt hij. ‘Een patiënt kan op het ene moment stabiel zijn, maar je denkt toch automatisch aan de kans dat er onverwacht weer een bloeding of iets dergelijks ontstaat, en wat je dan als eerste zou doen.’
Historisch onderzoek
Het boek Super Forecasting, the Art and Science of Prediction van Philip Tetlock bracht Van der Horst definitief op het pad van het scenariodenken. Tetlock betoogt dat beleidsmakers systematisch betere voorspellingen kunnen doen over complexe en onzekere gebeurtenissen als ze zich ontwikkelen als super forecasters. Van der Horst schetst de individuele eigenschappen die daarbij horen: ‘Je kiest voor
Scenariodenken
een open en voortdurend lerende houding, onderwerpt jezelf daarbij aan een precieze, analytische en zelfkritische aanpak. Je verwerpt in je denken over de toekomst absolute zekerheden en dogma’s, en ruilt die in voor kansen. Doorlopend ben je in staat inschattingen en aannames van jezelf en anderen ter discussie te stellen.’ Op de vraag of je dan alleen vooruitkijkt, of ook gebruikmaakt van kennis in het verleden, zegt hij: ‘Regeren is altijd achteruitkijken. Je kunt misschien niet voorspellen wat Trump morgen precies gaat doen, maar veel van zijn acties heeft hij wel degelijk in een of andere vorm aangekondigd. En als je breder kijkt: stel je een situatie voor waarin er oorlog ontstaat of plotselinge geldontwaarding. Je weet op basis van eerdere ervaringen en historisch onderzoek welk menselijk gedrag dat oproept. Met die inzichten kun je contouren aanbrengen in scenario’s. Ik geloof dus wel in de stelling: Those who cannot remember the past are condemned to repeat it.’
Nieuwe coronagolven
Tijdens de coronapandemie hielp deze houding hem als intensivist vooruit te kijken: ‘Ik was met deze open mindset iedere dag bezig met de volgende dag, met de volgende week, met stappenplannen voor opschalen of afschalen als ik een mogelijke piek voor me of juist achter me zag. Ik merkte dat die manier van denken me verder bracht dan collega’s die in alle hectiek dachten: ‘Dat zien we dan wel weer, nu eerst pompen of verzuipen.’ Toen hij voorzitter werd van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) hielp scenariodenken hem om de mogelijke consequenties van nieuwe coronagolven te overzien. In zijn huidige werk als bestuurder is hij in staat ‘steeds grotere kaarten in de “Bosatlas van de medische wereld” te bestuderen’. ‘Dat gaat dan over scenario’s waarin we bijvoorbeeld plotseling minder geld te besteden hebben en tegelijkertijd geopolitieke dreigingen grote gevolgen hebben voor de toestroom in ons ziekenhuis.’
81 scenario’s
Van der Horst heeft met behulp van wiskundige logica 81 scenario’s voor de medische zorg uitgewerkt met voor ieder scenario vier fases waarin het beter, gelijk of slechter kan gaan. Naar zijn indruk zou je zeventien scenario’s realistisch kunnen noemen. ‘Die scenario’s dwingen je om na te denken over de complexiteit van tegelijkertijd optredende situaties. Je kunt denken aan een situatie van voorspoed waarin je voor bepaalde keuzes staat als er een pandemie uitbreekt, om de zorg op peil te houden of zelfs te verbeteren. Maar interessanter vind ik het om na te denken over de keuzes die je hebt als door geopolitieke ontwikkelingen traumacentra zouden uitvallen in een periode van financiële krapte, en er ook nog
eens een pandemie ontstaat. Kun je dan nog wel streven naar betere zorg, moet je dan pijnlijke keuzes maken, en welke dan?’ Op de vraag of hij met deze houding en alle bijkomende oncomfortabele vragen niet het plakkertje van onheilsprofeet krijgt opgeplakt, zegt hij: ‘Nee, want ik stel als echte arts niet alleen een diagnose, maar onderzoek ook de behandelplannen. In het dagelijks bestuur toets ik systematisch de uitgangspunten, plannen en voorspellingen van mezelf en mijn collega’s: “Stel dat we jouw plan voor de bouw van een extra vleugel aan het ziekenhuis in gang zetten, wat betekent dat dan over twee jaar voor onze energiehuishouding? Wat als er halverwege de bouw bezuinigingen worden doorgevoerd, wat als we fuseren met een ziekenhuis in de buurt? Denk even met me mee…” Zo ontstaat een onderzoekende taal waar de bestuursbesluiten beter van worden.’
Signals en drivers
Historicus Tanja de Bie werkt samen met haar collega, onderwijskundige Yentl Croese sinds 2020 in het Leiden Learning and Innovation Centre van de Universiteit Leiden aan future foresighttechnieken op kleine schaal. ‘De behoefte aan scenariodenken ontstond binnen de universiteit zelf toen die zich overvallen voelde door de
coronapandemie, en recentelijk de enorme vlucht van kunstmatige intelligentie. De vraag was niet zozeer: “Voorspel wat ons kan overkomen?” maar meer: “Hoe herkennen we signalen van ingrijpende veranderingen zodat we daarop tijdig kunnen inspelen?” Wij ontdekten dat je die vraag kunt richten op grote organisaties en grote ontwikkelingen, maar ook op individueel niveau en voor relatief kleine zaken. Zo denken wij mee met het universiteitsbestuur, maar helpen we ook steeds meer kleinere organisaties en groepen met het denken in scenario’s.’ Het tweetal onderscheidt daarbij zogeheten signals en drivers, waarbij de eerste staan voor relatief kleine tekenen, zoals een uitvinding of ontdekking, en de tweede categorie voor grote trends, zoals migratiestromen en klimaatverandering. De Bie: ‘Vaak wijst het optreden van meerdere gelijksoortige signals op het ontstaan van drivers. Het combineren van signals en drivers helpt bij de uitwerking van scenario’s, hierdoor is de toekomst niet helemaal onkenbaar meer, maar kondigt deze zichmeestal aan.’
Aangemaakte paden
Iwan van der Horst wees al op de flexibele geest die scenariodenken oplevert, De Bie wijst op wetenschappelijk
‘Je bent minder snel uit het veld geslagen en kunt helderder nadenken over te maken keuzes’
bewijs daarvoor: ‘Door over mogelijke toekomsten na te denken en te praten, door je in te leven en scenario’s te visualiseren, maken je hersenen als het ware herinneringen van de toekomst aan. Je ontwikkelt een zogeheten episodic future memory, vergelijkbaar met de muscle memory die bijvoorbeeld chirurgen en muzikanten ontwikkelen. Neuropsychologisch onderzoek heeft uitgewezen dat dezelfde hersengebieden opleven als je later in enige vorm te maken krijgt met eerder bedachte en doorleefde situaties. De aangemaakte paden zorgen ervoor dat je dan minder snel uit het veld geslagen bent en helderder kunt nadenken over te maken keuzes.’
Eigen keuzes
Inspiratiebron voor De Bie en Croeze is de gameontwerper en onderzoeker Jane McGonigal. Ze werkt als directeur Gameonderzoek en ontwikkeling voor het gerenommeerde Institute for the Future en publiceerde in 2022 haar derde boek Imaginable: How to See the Future Coming and Feel Ready for Anything Even Things That Seem Impossible Today. ‘Ze weet waarover ze praat’, zegt De Bie. ‘McGonigal ontwikkelde al in 2009 een scenario over een wereldwijde virusuitbraak. Het significante was dat de tijdlijn die ze daarbij beschreef voor een belangrijk deel overeenkwam met de coronapandemie tien jaar later.’ Het gebruik van gaming bij het uitwerken van scenario’s heeft het Leiden learning and Innovation Centre ter harte genomen. Op 19 juni verzorgt De Bie tijdens het lustrumcongres van de Federatie twee workshops over scenariodenken met inzet van een Future Wheel (waarbij je spelenderwijs strategisch over toekomsten nadenkt) en de spelvorm FutureYou, waarbij je op basis van grote veranderingen reflecteert op je eigen keuzes.
Groen en rood
Of je er nu groots en meeslepend mee aan de slag gaat of op kleinere schaal, het blijft een uitdaging om onwaarschijnlijke toekomsten te bedenken. En dat is wel belangrijk, stelt Roland Kupers: ‘Je hebt niet bijzonder veel aan scenario’s die een mild gemiddelde weerspiegelen
van politiek correcte inzichten in een groep. Je wilt juist weten wat je te doen staat bij onvoorstelbare disrupties.’ Kupers vertrouwt daarbij niet op kennis uit het verleden en onderschrijft de stelling van de schrijver L.P. Hartley uit 1953: ‘The past is a foreign country, they do things differently there.’ Voor goede scenario’s moet je volgens hem niet alleen diep in de buidel tasten (‘Want ze kosten veel tijd en denkvermogen, en je moet elke paar jaar je scenario’s actualiseren’), maar vooral beschikken over een sterke verbeeldingskracht en het lef om oncomfortabele perspectieven te kiezen. Daarbij moeten alle ramen open voor externe inzichten: ‘Een halve eeuw scenario ervaring bij Shell suggereert dat je twee sterk uiteenlopende, even plausibele scenario’s moet maken. Daarbij moet je voorkomen te redeneren in termen van een positief en negatief scenario, wenselijk of onwenselijk, of zelfs in termen van waarschijnlijkheid. Dan benader je de toekomst weer normatief, en dat wil je juist niet. Geef de twee sterk verschillende scenario’s ook gelijkwaardige en expressieve namen, groen en rood bijvoorbeeld.’
Politiek gekleurd
Of je nu kiest voor het opstellen van twee of meer scenario’s, voor enkel extreme of ook gematigde scenario’s, Sietske Veenman benadrukt dat je er bij alle vormen van denken over toekomsten goed aan doet om je bewust te zijn van verschillende toekomstbeelden die
‘Je moet vooral beschikken over het lef om oncomfortabele perspectieven te kiezen’
gesprekspartners kunnen inbrengen. Ze onderscheidt er vier: ‘Het kan zijn dat mensen rekenmodellen gebruiken om de waarschijnlijkheid van een bepaalde toekomst te onderbouwen (Kupers refereerde hier al eerder in het artikel aan, red.), anderen geloven niet in modellen, en vinden de toekomst voor ieder individu een uniek verhaal. Weer anderen zien vooral een ideologische of politieke toekomst. Deze manier van kijken komt naar voren bij mensen die kritische posts zetten onder de artikelen van NU.nl. Ze zien dan hun eigen normatieve opvattingen niet terug in het betreffende artikel, vaak ook doordat de normativiteit van dat artikel zelf impliciet blijft.’ De blik op de toekomst die het best past bij scenariodenken omschrijft ze als volgt: ‘Je beschouwt dan alle denkbare toekomstbeelden als even plausibel.’ Op de vraag waarom het zo belangrijk is om deze verschillen te kunnen zien, zegt ze: ‘Het zou goed zijn om elkaar ervan bewust te maken met welke opvatting er over de toekomst gesproken wordt, en om ze niet door elkaar te gooien in discussies. Daarbij is dit voor velen ook een eigen bewustwordingsproces: wanneer gebruik je zelf eigenlijk welke opvatting over de toekomst? Die opvattingen wisselen namelijk vaak per onderwerp of gesprek.’
Praktische bezwaren en taboes
Om tot sprekende scenario’s te komen raadt Roland Kupers aan mensen te betrekken die schurende inzichten durven te delen, die zich niet laten afremmen door groepsdruk, ongeschreven wetten, praktische bezwaren en taboes die groepen gelijkgestemden liever niet aanraken. In een eerder boek over scenario’s benadrukte Kupers dat er voor rijke toekomstverhalen een grote diversiteit aan deelnemers nodig is. ‘Enigszins onaangepaste individuen, die jouw wereld wel een beetje kennen, maar er geen onderdeel van uitmaken. Ze kunnen misschien niet helpen bij de vraag wat je te doen staat als specialist in een groen of blauw scenario, maar zijn wel onmisbaar om plausibele en brede toekomstbeelden te ontdekken. En dat is cruciaal, want juist zulke scenario’s helpen je uiteindelijk om met een open geest op elke toekomst in te spelen.’
Woordzoeker
Aanjagen
Actie
Ambitie
Autonomie
Betaalbaar
Betekenisvol
Betrokken
Bevlogen
Bouwen
Diversiteit
Empathisch
Flexibel
Floreren
Gelijkwaardig
Impact
Inclusie
Innoveren
Inzetbaar
Kennis
Keuzes
Kompas
Leefstijl
Leiderschap
Maatschappelijk
Onderzoek
Patiënt
Preventie
Toekomstscenario
Schaarste
Toegankelijk
Toekomstbestendig
Uitdaging
Veerkracht
Verbeteren
Verbindend
Vergrijzing
Vergroening
Vertrouwen
Mail de oplossing naar communicatie@demedischspecialist.nl onder vermelding van ‘Woordzoeker’. Onder de correcte inzendingen verloten we een cadeaubon ter waarde van € 50,-
Werkplezier
Wetenschap Zorglandschap
Grip op de toekomst
Wat geeft aankomende, startende en ervaren medisch specialisten houvast als ze hun blik op de toekomst werpen? We nodigen vier generaties uit om tien jaar vooruit te kijken.
Berk Uzunalioglu
Voorzitter De
Geneeskundestudent
‘De beste manier om de toekomst te voorspellen is die zelf vorm te geven. Dat houd ik altijd in gedachten. Daarom wil ik als toekomstige dokter niet alleen zorgen voor de patiënten van vandaag, maar ook meebouwen aan de zorg van morgen. Over tien jaar zie ik mezelf werken in een academisch ziekenhuis. Niet alleen aan het bed van de patiënt, maar ook als opleider van toekomstige artsen en als onderzoeker. Vanuit welk specialisme ik dat zal doen, weet ik nog niet precies. De
wereld verandert snel. Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen beïnvloeden niet alleen de vraag naar zorg, maar ook de inhoud van veel vakgebieden. Ik vind het moeilijk een specialisatie te kiezen, terwijl ik niet weet hoe de toekomst eruit zal zien. Ik weet wel zeker dat ik een praktisch vak zal kiezen. Heelkunde trekt me om die reden, maar ik kan me ook voorstellen om in een specialisme als KNO terecht te komen. Welke kant het ook opgaat, ik weet dat ik altijd dicht bij de patiënt wil blijven staan. Diezelfde veranderingen die het kiezen moeilijker maken, roepen bij velen ook meer existentiële zorgen op. De vergrijzing, het groeiende personeelstekort
‘Ik weet dat ik altijd dicht bij de patiënt wil blijven staan’
en de veranderende zorgvraag zijn als problemen niet zomaar op te lossen. Toch geeft het me rust als ik zelf kan handelen, met mensen om me heen. Als ik in actie kom, krijg ik grip. En daarom probeer ik op mijn eigen manier bij te dragen aan de veranderingen, voornamelijk als voorzitter van De Geneeskundestudent. In die rol help ik mee aan initiatieven die studenten ondersteunen om uit te groeien tot de best mogelijke arts én mag ik meedenken over de vormgeving van de zorg van morgen. De inzet van de studenten met wie ik samenwerk en de betrokkenheid van de artsen die ik onderweg ontmoet, geven me vertrouwen dat de toekomst van de zorg in goede handen is.’
TEKST HEDDA SCHUT BEELD ARNOLD REYNEVELD
‘Mijn grote uitdaging is de werkdruk omlaag brengen’
Anne Boswinkel Aios cardiologie
‘In de cardiologie komen al mijn interesses samen: fysiologie, acute zorg, chronische zorg en preventie. Voor mij biedt dit vak dan ook alles, ook de technologische en exacte aspecten waar ik goed in ben. Ik voel me dus op mijn plek, al moet ik toegeven ooit wel te hebben getwijfeld aan een loopbaan als medisch specialist. Ik ben een harde werker en twijfelde of de onevenwichtige balans tussen werk en privé me niet te zwaar zou vallen. Nu ben ik blij met mijn keuze, want in dit vakgebied kan ik veel leren en intensief samenwerken. Over tien jaar wil ik als cardioloog werken in een middelgroot ziekenhuis: met een vaste plek, laagdrempelige werkverhoudingen, onderling vertrouwen, goede communicatie en voldoende expertise. Ik wil dan nog net zo benaderbaar zijn, en nieuwsgierig: naar patiënten om van hun verhalen te leren, en naar collega’s om te weten hoe het écht met ze gaat. Misschien combineer ik het klinische werk dan met bestuurlijke taken. Patiëntencontact vind ik erg belangrijk en het leukste
van ons vak. In die toekomst zou ik de tijd die ik nu besteed aan administratie graag willen inruilen voor meer patiëntcontact. Ik hoop dan vooral op meer handen aan het bed. Waar wat te winnen valt, is wellicht in het aantal fte’s voor management en ict. En wie weet vermindert de administratielast door inzet van AI.
Mijn grote uitdaging is de werkdruk omlaag brengen. In ons ziekenhuis in Enschede boekte ik daarin succes als voorzitter van de artsassistenten vereniging Enschede. De werkweek van 38 uur voor aios werd structureel overschreden, wat volgens de cao niet mag. Sinds juli vorig jaar krijgen we eens in de twee weken een nietklinische verdiepingsdag. Die kunnen we naar eigen believen invullen. En dat werkt: deze dag geeft lucht, vrijheid, flexibiliteit en meer autonomie. Ik wil me blijven inzetten voor duurzame inzetbaarheid. Daarnaast zou het een mooi streven zijn om uniformiteit van arbeidsvoorwaarden te krijgen voor aios. Aios switchen tijdens hun opleiding vaak tussen perifere en universitaire ziekenhuizen, waar verschillende contracten gelden. Ik zou het fantastisch vinden als we over tien jaar landelijk terugzien wat nu op microniveau is ingezet.’
‘Ik ben meer Star Trek: wij trekken als mensen samen op met de techniek en maken zo nieuwe werelden mogelijk’
Misha Luyer
Chirurg Catharina Ziekenhuis Eindhoven
‘Binnen tien jaar zal ik AI, augmented reality, robotchirurgie en beslisondersteuning op een dagelijkse basis gebruiken, waarbij het net zo gaat als bij autorijden: het worden systemen waarin dit alles samenkomt. Technologische innovatie zie ik ook als bondgenoot, waarbij ik graag de parallel trek met nieuwe auto’s. Het is inmiddels een geaccepteerde gedachte dat technische toepassingen denk maar aan een rijassistentiesysteem en dataverzameling via het internet autorijden veiliger, efficiënter en comfortabeler maken. Zonder dat we ons daarvan al te bewust zijn, evolueren dit soort systemen en integreren ze steeds soepeler in ons leven en werk. Iets soortgelijks geldt in de chirurgie. Patiënt en ziekte blijven hetzelfde en beoordelen moet je als medisch specialist ook in de toekomst zelf doen. Maar alle ballast eromheen kun je uitbesteden, waarbij AI zelf ervaring opbouwt en steeds beter ondersteunt. Dat leidt tot betere zorg en minder fouten. Enorm pluspunt is dat die techniek voor iedereen beschikbaar komt en
mij zal helpen een betere dokter te worden. Ik zie mezelf altijd verantwoordelijk blijven voor mijn keuzes, maar met nieuwe technieken valt voor de gezondheidszorg veel te winnen. AI kan ik daarbij inzetten als beslisondersteunend systeem, als second opinion van een expert zowel in de spreekkamer als op de operatiekamer. Hoe fijn zou het zijn dat bijvoorbeeld ChatGPT het gesprek met de patiënt opneemt en als tekst gestructureerd in het epd zet, en daarbij automatisch de registratie invult en advies geeft conform de huidige richtlijnen? Dat scheelt veel administratie en geeft me meer tijd en aandacht voor mijn patiënten. Je leest wel theorieën waarin wordt gewaarschuwd voor technieken die het van ons gaan overnemen. Die zogeheten Terminatorgedachten deel ik niet. Ik ben meer Star Trek: wij trekken als mensen samen op met de techniek en maken zo nieuwe werelden mogelijk. Ik zie dus meer voordelen dan nadelen, natuurlijk begeleid door goede regels. Ook denk ik dat we opgeleid moeten worden om nieuwe technologieën goed te kunnen toepassen.
De lessen die ik meegeef als opleider tot chirurg en superspecialist zijn in feite clichés van alle tijden: de toekomst is spannend en nieuw. Wees positiefkritisch op innovaties en zorg dat de kwaliteit van zorg altijd centraal blijft staan. Neem de handschoen op, blijf zoeken naar verbetering en streef naar foutloze behandelingen.’
De Academie
voor medisch specialisten
INVESTEREN IN VEILIG WERK- EN LEERKLIMAAT
Je kunt veel invloed uitoefenen op power dynamics en het creëren van een veilig werk- en leerklimaat. Met deze training maak je diepgaand kennis met power dynamics en deep democracy, en de rol en werking ervan. Je oefent met een trainingsacteur hoe je negatieve aspecten van power dynamics herkent en bespreekbaar maakt. De training is voor ervaren medisch specialisten, waaronder opleiders, supervisors, vakgroepvoorzitters, medisch managers en bestuurders.
DUUR: 1 dag
LOCATIE: Amersfoort
KOSTEN: € 850
ACCREDITATIE: 6 punten
LEERGANG MEDISCH MANAGEMENT
Ben of word je medisch manager, vakgroepvoorzitter of afdelingshoofd in het ziekenhuis, revalidatie- of ggz-instelling? Leg dan een brede theoretische én praktische basis met deze achtdaagse leergang. Je verwerft praktische kennis en vaardigheden om een leidinggevende of eventueel duale managementrol te vervullen in complexe zorgorganisaties. De basis leg je met behulp van een persoonlijke profielanalyse die een rol speelt tijdens meerdere trainingsdagen en die wordt gebruikt bij de online intervisiemomenten.
DUUR: 8 dagen
LOCATIE: Diverse locaties in het land
KOSTEN: € 4.345
ACCREDITATIE: 40 punten
De Academie voor medisch specialisten is het opleidingsinstituut van de Federatie Medisch Specialisten. We bieden scholing en begeleiding aan medisch specialisten, ziekenhuisapothekers, klinisch fysici, klinisch chemici en a(n)ios op het gebied van vaardigheden, leiderschap, bestuur en management.
BESTUREN MEDISCHE STAF EN MSB
In deze tweedaagse training werk je samen met collega-bestuurders aan verbetering van de interne samenhang en samenwerking, optimalisatie van de bestuursstructuur en de focus op passende zorg. Ook werk je aan verdere professionalisering van je bestuurdersrol door aandacht voor bestuurlijke vaardigheden. De training is ontwikkeld in afstemming met de Federatie Medisch Specialisten en geschikt voor zowel startende als ervaren bestuurders van een medische staf of msb.
DUUR: 2 dagen
LOCATIE: Zeist
KOSTEN: € 1.750
ACCREDITATIE: 12 punten
MASTERCLASS STARTENDE TOEZICHTHOUDER
Medisch specialisten nemen in toenemende mate verantwoordelijkheid voor besturing, toezicht en governance van instellingen binnen en buiten de medische sector. Dat is in lijn met de steeds breder gedragen opvatting dat artsen maatschappelijke rollen vervullen en hun loopbaan buiten het eigen ziekenhuis verbreden. Deze masterclass wordt verzorgd in samenwerking met Governance Academy. Het kennisinstituut voor bestuurders en directeuren, commissarissen en toezichthouders, secretarissen en andere governance-specialisten.
DUUR: 1 dag
LOCATIE: Leersum
KOSTEN: € 745
ACCREDITATIE: 5 punten
COLOFON
Jaargang 11, juni 2025
Uitgave
Medisch Specialist is een uitgave van de Federatie Medisch Specialisten en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 30 duizend exemplaren.
Medisch Specialist wordt kosteloos toegestuurd aan alle medisch specialisten in Nederland die aangesloten zijn bij de Federatie en aan artsen in opleiding die lid zijn van De Jonge Specialist.
Redactie
Hoofdredactie: Mirjam Siregar
Eindredactie: Vanessa Cruz
Concept en redactiecoördinatie: Fred Hermsen (Maters en Hermsen communicatie en journalistiek)
M.m.v. Sjef van der Lans, Cindy van Schendel, Sandra Schoonderwoerd, Femke Theunissen, Margriet Bakker, Carlijn van Trigt, Hanneke Bos, Judith Dekker,
Luuk Soolsma (Federatie Medisch Specialisten).
Redactieraad
Cassandra Zuketto (psychiater), Eke van der Ploeg (aios anesthesiologie, bestuurslid De Jonge Specialist), Johan Lange (chirurg), Nicole Naus (oogarts), Roderick Tummers - van Lind van Wijngaarden (internist), Rutger Hengeveld (klinisch chemicus) en Yee Lai Lam (dermatoloog).
Beeldredactie en vormgeving:
Kaisa Pohjola en Stephan van den Burg (Maters en Hermsen vormgeving) Fotografie cover: Frank Ruiter Lithografie: Studio Boon Druk: Puntgaaf drukwerk
Heb je een tip voor een interessant verhaal voor medisch specialisten of voor verbetering van ons magazine? Stuur dan een e-mail naar communicatie@ demedischspecialist.nl, dan nemen we zo spoedig mogelijk contact met je op.
Volg ons ook op:
@federatiemedischspecialisten
Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever en de makers van het werk. De Medisch Specialist is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in deze uitgave. De Medisch Specialist is niet verantwoordelijk voor handelingen van derden welke mogelijkerwijs voortvloeien uit het lezen van deze uitgave. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van cartoons, columns en advertenties. De uitspraken van auteurs en geïnterviewden in artikelen in deze uitgave weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de Federatie. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden materiaal zonder kennisgeving vooraf geheel of gedeeltelijk te publiceren. De redactie heeft gepoogd alle rechthebbenden op teksten en beeld te achterhalen. In gevallen waarin dit niet is gelukt, vragen wij je contact op te nemen via communicatie@demedischspecialist.nl.
Via je wetenschappelijke vereniging ben je aangesloten bij de Federatie Medisch Specialisten.
Wij staan voor 23 duizend toegewijde dokters in ziekenhuizen en instellingen. Wij verenigen alle 32 specialismen, ondersteunen bij de uitoefening van het vak en spreken met één krachtige stem in politiek en samenleving.
Want er gebeurt ontzettend veel in de zorg. De uitdagingen zijn groot. De technologische ontwikkelingen gaan razendsnel, de zorgvraag neemt toe, budgetten staan onder druk en we komen steeds vaker bedden en handen tekort.
Allerlei partijen beïnvloeden ons werk: verzekeraars, politiek, inspectie, farmaceuten, managers, patiëntenorganisaties. Er zijn grote belangen.
Daarom werken we samen in de Federatie Medisch Specialisten. Samen gaan we voorop in vernieuwing zodat 18 miljoen Nederlanders kunnen rekenen op de beste zorg ter wereld.
Bekijk alles wat wij voor jou doen:
Heb je een juridische vraag?
Dan kun je 20 uur per jaar juridisch advies krijgen wanneer je aangesloten bent bij de Federatie of als lid van de LAD. demedischspecialist.nl/juridisch-advies
Retour: Federatie Medisch Specialisten
Postbus 20057, 3502 LB Utrecht
De medisch specialist in 2035?
Voor deze bijzondere backcover van Medisch Specialist dachten we na over de toekomst: hoe ziet een medisch specialist eruit in 2035? Met behulp van ChatGPT en een AI-beelddenker hebben we dit futuristische beeld gecreëerd. We begonnen met de volgende prompt:"Maak een beeld van een medisch specialist in het jaar 2035 in een gedetailleerde, sciencefictionstijl." ChatGPT hielp ons deze prompt te verbeteren zodat het beeld goed aansloot bij deze speciale jubileumeditie van Medisch Specialist. Zo ontstond dit toekomstbeeld van een medisch specialist – een mix van mens en technologie. Het resultaat zet aan tot nadenken: hoe werken we in de toekomst samen met technologie? En wat blijft er essentieel menselijk? Deze cover nodigt uit om te dromen én te discussiëren over de rol van de medisch specialist in 2035.
