CODEX Historiae - Labour - Autumn 2021

CODEX

Redactioneel

Het nieuwe nummer van CODEX Historiae draait helemaal om Labour! In de geest van de Maand van de Geschiedenis, die dit jaar het thema ‘aan het werk’ droeg, sluiten de redactie en onze gastschrijvers de maand af met en van onze dikste nummers ooit. Zo wat was dat een werk! Maar het resultaat mag er zijn; we weten immers waarvoor we het doen. CODEX is er voor studenten om hen te helpen hun schrijfvaardigheden te verbeteren en om ervaring op te doen met redactiewerk. Wellicht is dat de reden dat de redactie in de eerste twee maanden van dit academisch jaar al is gegroeid van acht redacteuren, waarvan een aantal reeds was afgestudeerd, naar twaalf redacteuren, die met een frisse blik het werk voort kunnen zetten. Ik ben dan ook blij om mee te kunnen delen dat CODEX officieel de coronacrisis heeft overleefd en dat zo spoedig mogelijk alle oude nummers worden gedrukt!

Genoeg over het werk van de redactie – verdiep je in dit nummer in de werken van de auteurs over onder andere verzet tegen en de afschaffing van slavernij, de inspanningen van arbeidersbewegingen, de werken van Herakles en nog veel meer! ‘Op de VU’ staat dit keer vol met updates van de studievereniging Merlijn en de facultaire studentenraad, evenals een interview met Jaap-Jan Flinterman, die helaas de VU heeft verlaten. We hebben weer een research update, dit keer over de Global Collaboratory on the History of Labour Relations aan het IISG en een volle rubriek met reviews. Geniet van het lezen en pluk te vruchten van onze arbeid.

Helaas is het voor mij tijd om de taak van hoofdredacteur over te dragen aan iemand anders die CODEX met nieuwe inzet en creativiteit voort kan zetten. Ik wil de redactie en al onze gastschrijvers van het afgelopen jaar bedanken voor hun bijdragen, inzet en betrokkenheid.

CODEX is er om studenten ervaring te bieden met het publiceren van artikelen en om hun vaardigheden te helpen verscherpen. Heb jij iets geschreven voor een vak of ben je geïnteresseerd om iets nieuws te schrijven voor het volgende nummer? Twijfel niet, stuur het naar ons op!

This latest issue of CODEX Historiae is all about Labour! In the spirit of the Dutch Month of History, which was about the theme ‘aan het werk’, we’re closing off the month with one of our thickest issues yet. That was a lot of work! But we’re proud of what we’ve accomplished and we know what we’ve worked for. CODEX exists to help students improve their writing and to offer students experience in editorial work. Perhaps that is the reason the editorial board has grown the last two months, from eight members –some of whom had already graduated – to twelve editors who can continue the periodical with a new perspective. I’m happy to announce that CODEX has survived the corona-crisis and all issues published in the COVID-period will be printed as soon as possible!

Enough about the editors’ work. Immerse yourself in the results of the authors’ labours. They have written about resistance against slavery and abolitionism, about the works of labour unions, the labours of Herakles, and much more! ‘Op de VU’ is full of updates from Merlijn and the faculty student council, as well as an interview with Jaap-Jan Flinterman, who has sadly left the VU.This time, the research update is about the Global Collaboratory on the History of Labour Relations, a project centered at the IISH, and we have a full section on reviews. Enjoy, and feed your intellect on the fruits of our labour.

Unfortunately, it’s come time for me to pass the mantle of chief editor to another, who can lead CODEX with new vigour and creativity. I want to express my deep gratitude to the editors and guest writers for last year’s involvement and commitment to CODEX.

Like I said, CODEX exists to offer students experience in publishing articles and improve their skills. Have you written anything for a course or are you interested in writing anything new? Don’t hesitate to send it to us!

The deadline for the next issue, ‘Frontiers’, is the 5th of December

De deadline voor het volgende nummer, ‘Frontiers’, is 5 december

In dit nummer

Een

De

Labour & Labourers

Beauty in Tragedy Searching for Meaning in the Labours of Heracles

Life exists by evaluating and purposely ordering its environment and its interior ‘self’. Therefore, life can never be without such emergent properties as value or purpose. It cannot be meaningless because meaning is the primary product of its labour. These comforting thoughts brightened my mind after I had entered a dark place, having just lost my job as a computer programmer due to a lasting hand injury. My limbs felt crushed under the weight of the world, but philosophizing cushioned my despair. Above all, this experience taught me the relationship between selfworth and our ability to perform ‘valuable’ labour – valuable for self-sustainment, self-development or, more holistically, contributing to the betterment of society at large. Why use this story as an introduction to the labours of the mighty Heracles? Because the labours of Heracles are the quintessential story about the ‘hero’ toiling to regain his place in the world, out of the madness and into the light. While the eyes are the path to the soul, stories travel deeper than that. They relate to the universal and explore what it means to be ‘human’1 – something that I’ve theorized in my introduction relates directly to their ‘labour’. The labours of the mightiest of heroes – Heracles – spanned and mesmerized the ancient Hellenistic world and they can still inspire and resonate with readers today. In this article I aim to explore the basic narrative of his labours for readers unfamiliar with the source material, all the while pondering on ‘the labouring human’, morality, and the meaning of life.

However, some minor caveats are in order: there is not enough space in this article to explore the myths in their entirety, nor was there always a fixed canon for the ancient stories;2 there are many variations on each of the myths, with different happenings, written or compiled for varying purposes throughout the ages – many of which scholars can only speculate at. Classical writers have tried to find allegorical interpretations in the myths or endeavoured to rationalize historical events out of them.3 My analyses equally amount to speculation – they are projections from a twenty-first century reader, who is searching for meaning. To sum it up, the labours of Heracles are complex and universally explicable, yet incredibly inviting.

Birth of a Hero4

Zeus, king of the gods, wished to create a hero who could protect both the realm of the gods and the realm of mortals. Therefore, this hero had to be part human, part divine.Through

an act of deception, Zeus tricked a faithful mortal woman, Alcmene, into labouring him this semi-divine child.The goddess Hera, Zeus’s wife, was rightfully furious when she found out about Zeus’s adultery, so much so that she hated Heracles even before he was born, sealing his bitter fate. Heracles would spend most of his life combatting terrible monsters sent at him by her. The first of these hardships occurred when Heracles was still an innocent baby snoozing in his crib: Hera spawned two deadly snakes to end his puny existence, but the divine prodigy dispatched them both at once. While Heracles survived the incident, ordinary humans could not look at him the same way ever since. His divine strength proved to be a double-edged sword requiring great responsibility from its wielder, and he often caused grief for his surroundings. In his youth, for example, Heracles was said to have killed his music teacher, Linus, by bashing his head with a lyre.5 Because he was different – both an aide and a threat – he had to work harder to be accepted by society.

(I) Sarcophagus with the Labours of Heracles.

As an adult, Heracles seemed to have his life in order, leading a happy family life with his wife and children, but Hera could not let him be in peace. The goddess caused a fit of raging madness in the hero, causing Heracles to kill his wife and children, mistaking them for trespassing adversaries.6 In the most wellknown version of the myth, Heracles performed his twelve labours as penance for his tragical deeds, under supervision of the weaselly king Eurystheus. This penance can be understood as an attempt to regain his place in society and to regain his value as a human being through ‘enduring his crucible’. But these difficult labours also sent him off to far-away places, temporarily freeing the civilized world from this ‘double-edged sword’.

Euripides’s play ‘Herakles’ shows the mighty hero contemplating suicide before choosing a life akin to Sisyphus, the mythical Greek king who was cursed to roll a boulder up the mountain for all eternity. The writer therein contrasted loss of hope with loss of honour, the two main reasons for male suicide in ancient Greece. Heracles chose life over honourless death and his famous trials ensued.7

The Twelve Labours of Heracles

The familiar Disney-image of Heracles is Heracles the warrior with super-human strength. While he does put his Olympian physique to proper use, king Eurystheus’s labours – often making use of monsters raised by Hera – seem purposely designed to require copious cunning and ample adaptation. If your hands falter, use your mental strength instead – a challenge Heracles picked up triumphantly. Heracles trapped the terrible Nemean Lion in a cave. The lion wore an impenetrable fur coat for armour, so Heracles’s weapons were useless against it. Therefore, Hera-cles smartly choked it to death with his bare hands. The Lernaean Hydra’s heads, which grew back twofold with each one chopped off, Heracles scor-ched with a torch to stop their regenerative power, tackling one problem at a time. This teaches us that there is always a way, that we must not falter. The Erymanthian Boar had to be brought back alive on the orders of king Eurystheus, requiring Heracles to immobilize the beast in a deep pack of snow. And the Augean Stables, unceasingly dung-filled, were cleaned by Heracles through

redirecting the rivers Alpheus and Peneus, washing out the foul-reeking halls.8 In short, many labours required him to think outside the box, making Heracles a symbol of resilience and adaptation, reflecting both the human spirit and nature’s ingenuity. As Heraclitus put it, we “must not suppose that he attained such power in those days as a result of his physical strength. Rather, he was a man of intellect, an initiate in heavenly wisdom, who, as it were, shed light on philosophy, which had been hidden in deep darkness.”9

Originally, Heracles was meant to complete ten labours for king Eurystheus, but the weaselly king added two more chores when he found arguments to disqualify sev-eral of Heracles’s attempts; when cleaning the Augean Stables, the overly proud Heracles had asked for payment because the stench was too rough even for his sturdy nose, and Heracles failed the labour of the Hydra because he had received help from his nephew. Heracles was sup-posed to work alone, and only for penance and the promise of immortality. While Heracles is known to be a lonesome adventurer, he could not have overcome many of these obstacles without receiving some much-needed assistance. Among others, the goddess Athena, Heracles’s halfsister, secretly worked to alter his course towards success throughout the labours. When Heracles was stuck in a rut during the labour of the Stymphalian Birds for instance, Athena provided him with a special rattle that expelled the birds hiding in the fog, making them easier targets. Furthermore, during the labour of the Girdle of the Amazon queen Hippolyte, Heracles had successfully bargained to cooperate with the queen to obtain her warrior-belt peacefully, but Hera once more sowed her seeds of distrust. After a brutal fight with the Amazons, Heracles returned to king Eurystheus and his daughter Admete, who had greedily desired the belt, and presented a ‘stained’ girdle.10

Immanuel Kant wrote that “Man has an inclination to associate with others … But he also has a strong propensity to isolate himself from others … to have everything go according to his own wish.” He also wrote that “Man … if he lives among others of his kind, requires a master.” 11 The maverick Heracles could not escape the necessity of cooperation; this constant struggle hides a Kantian reflection of human progress. He laboured in the service of lesser men, under the guidance of his allies, and contributed to society while striving for his own redemption and glory. Like any other, Heracles needed a master to provide him with a purpose for his power – a fact vehemently repudiated by the man himself. In Euripides’s play it was, in part, his denunciation of the gods which steered him towards life.12

What doesn’t kill

The relationship between Heracles and his main adversary, the goddess Hera, is perhaps the most intriguing paradox in the myths, for without her challenges and scheming Heracles would not have been a renowned hero. Heracles’s great-ness and his

(II) A fragment of 3rd century Greek manuscript of a poem about the Labours of Heracles.

struggle, and therefore Heracles and Hera, are intimately connected. Zeus might have pro-duced a talented hero by tricking Alcmene into pregnancy, but Hera made Heracles live up to his potential, showing that talent alone is not enough and must be complemented by blood, sweat and tears. It therefore seems fitting that Heracles’s name means ‘Glo-ry of Hera’.13

In some versions of the myth, at the end of the story, Hera and Heracles set aside their differ-ences, as if suggesting that in the end we must embrace our hardships because they make us stronger. Quite literally in fact, as Heracles upgrades himself like a video game character during several of his ‘quests’. During the labour of the Cattle of Geryon, Heracles courageously defied the sun god, Helios, by shooting an arrow at the scorching sun, and Helios rewarded his spirit by handing him the golden cup, a magical device used by Heracles to travel the oceans. Furthermore, his iconic impenetrable lion-headed robe was acquired after stripping it off the Nemean Lion, and defeating the Hydra provided Heracles with arrows drenched in the serpent’s fiery, venomous blood. What comes to mind is a popular phrase meant to encourage responsibility and endurance in labour: what doesn’t kill you makes you stronger. But this phrase can be equally interpreted as a disguised threat – be mindful of unwittingly making your foes more fearsome.

In his search for penance Heracles’s development as a character again paints a contrasting picture because he repeatedly makes the same mistakes. During the labour of the Erymanthian Boar, Heracles ends up sparking an unnecessary brawl against an aggressive troupe of centaurs. He does not just kill many of his hooved assailants, but two of his friends as well, one of which had been his teacher, the centaur Chiron; a recurring theme of ‘killing the teacher’ unfolds. Heracles was a beloved hero to the ancients, but for many ancient philosophers he was as much an example of how not to be. An aggressor of a past age, deeply barbarian in nature; 14 a redeyed Cretan bull on a stampede. Moreover, after completing the twelve labours, Heracles would enter another set of humiliating labours, this time in servitude to Queen Omphale, as penance for yet another passionate

murder. This image contrasts deeply with another aspect of Heracles for which he was known all around the Mediterranean: his role as a civilizer, a shaper of culture. He founded many cities and initiated the Olympic games. As judge, jury and executioner, he cleared the roads of violent bandits and made them safe for travel. He brought order in a world of chaos and he fought besides the gods to best the titans. Heracles the ‘culture hero’ tamed the forces of nature,15 irrigated the land,16 and therein embodies life itself by purposely ordering his surroundings.

A new leaf

At first glance, what seems to be missing is the development of the ‘interior’ self. We might have to look at the road towards his apotheosis for a glimpse of character development. Heracles performed his labours for penance, but he was also promised immortality after completing his task by his father, Zeus. Unlike the Mesopotamian hero Gilgamesh, who reaches immortality in name only, Heracles would ascend to Olympus after death. His last two labours prepared the way by sending him beyond the realm of the living. To pluck the apples of the Hesperides, Heracles travelled to a utopian garden. However, no mortal could grasp the apples, so Heracles – still part mortal – had to trick Atlas, bearer of the heavens, into collecting them for him;17 those last few yards towards the goal really are the hardest. For his last of the twelve labours, Heracles descended into the underworld to steal the guard dog Cerberus from Hades. Heracles once more trotted closer towards his death. Ironically, his eventual death would come at the hands of a loved one. Nessus, a centaur survivor from the earlier brawl with Heracles, tricked Heracles’s new wife Deianeira into poisoning her husband using the familiar poisoned Hydra blood. However, Zeus granted Heracles immortality and let him ascend to Olympus. From beginning to end, fate had determined Heracles’s lot, but he earned his divinity by his own hard work. He finally turned over a new leaf, so to speak, perhaps symbolizing that when we truly change, a part of us must die in the process.

Heracles’s death belies a sense of ‘you get what you give’. Both his good and bad deeds repaid him in the end – he earned his divinity by working hard, but his agonizing death was equally of his own making. Heracles could have known this – during the labour of the Mares of Diomedes he had fed the murderous tyrant king Diomedes to his own flesh-eating mares, the foul taste forever curing the mares’ taste for human flesh.18 Therefore, Heracles must have understood the concept of reciprocity.

Ending the journey

Heracles has shown that hard work and overcoming hardship leads to glory. The goddess Hera unintentionally set him on a

(III) Heracles fighting Amazons.

course to improve the human condition by sharpening his blades. Paradoxically, the price to pay for his growth was an unspeakable sacrifice: the lives of his loved ones. Perhaps in life there is no giving without taking. However, this reality did not prevent the exemplary hero from pursuing his destiny. As in the labour of the Cerynean Hind, Heracles constantly ran after the unreachable and succeeded in seizing it, expanding his frontiers. Moreover, his mistakes became opportunities to improve his ways through labouring; this is the way humans grow. Like Heracles, life might be chasing immortality, but Heracles never struggled merely for survival; his labours sought to regain a purposeful existence. Moreover, he demonstrates that the path of penance is nobler and ever more fruitful than a life captured by vengeance. Heracles – a hero the ancients often thought more suited for comedy than tragedy19 – remains a well of deep resounding meaning today. Above all, Heracles embodies the purpose of life: shaping meaning out of matter, or in more poetic terms, finding beauty in tragedy.

References

1 Aristotle, Poetics. Stephen Halliwell ed., (Cambridge-Londen 1995) 59.

2 Daniel Ogden, ‘Introduction’ in: Daniel Ogden ed., The oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) xxi-xxxi, there xxviii-xxx.

3 For an introduction into allegory and rationalization of the Heracles myths see: Greta Hawes, ‘Heracles Rationalized and Allegorized’ in: Daniel Ogden ed., The oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 395-408.

4 For a general overview of the many versions of the labours of Heracles narrative, I have used Apollodorus’s rendition as the baseline and extended upon it with details from the Oxford Handbook of Heracles, which provides extensive summaries of many sources relating to the myths: Apollodorus, The Library. E, Capps, T. E. Page, W. H. D. Rouse eds. (London-New York 1921) 183-241; Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 4-290.

5 Corinne Pache, ‘Birth and Childhood’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 312, there 7-11.

6 In some versions of the story Heracles only kills his children, and Heracles ends up abandoning his wife later. Either case, Heracles must pay the highest price to attain greatness: Katherine Lu Hsu, ‘The Madness and the Labors’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 13-25, there 15.

7 Sumio Yoshitake, ‘Disgrace, Grief and Other Ills: Herakles’ Rejection of Suicide’, The Journal of Hellenic Studies 114 (1994) 135-153, there 138.

8 Susan E. Gibbons, The Labours of Heracles: A Literary and Artistic Examination (Thesis Doctor of Philosophy, London University, London 1975) 211.

9 Donald A. Russell and David Konstan ed., Heraclitus: Homeric Problems. Writings from the Greco-Roman World (Atlanta 2005) 59.

10 There is speculation that it might have been Admete herself (she then travelled with Heracles) who inflamed a war between the Greek adventurers and the Amazons, not Hera: Adrienne Mayor, ‘Labor IX:The Girdle of the Amazon Hippolyte’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (OxfordNew York 2021) 124-134, there 132.

11 Immanuel Kant, Kant Selections, eds. L.W. Beck, P. Edwards (New York-London 1988) 413-425, there 417-419.

12 Yoshitake, ‘Disgrace, Grief and Other Ills‘, 146-149.

13 Pache, ‘Birth and Childhood’, 6; Hsu, ‘The Madness and the Labors’, 15; Susan Deacy, ‘Heracles Between Hera and Athena’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 387-394.

14 Pauline Hanesworth, ‘Labor XII: Cerberus’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 165-180, there 169-178.

15 Christina Salowey, ‘The Gigantomachy’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 235-250, there 248; Anderson, ‘Heracles as a Quest Hero’, 382; Debbie Felton, ‘Brigands and Cruel Kings’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 165180, there 183-197, there 196.

16 Emma Aston, ‘Labor VI: The Stymphalian Birds’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 95-106, there 103; Emma Griffiths, ‘Auge and Telephus’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (OxfordNew York 2021) 224-234, there 231.

17 Gina Salapata, ‘Labor XI:The Apples of the Hesperides’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (OxfordNew York 2021) 149-164, there 151.

18 Daniel Ogden, ‘Labor VIII: The Mares of Diomede’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (OxfordNew York 2021) 113-123, there 117.

19 Michael Lloyd, ‘Tragedy’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 301-315, there 303; John Wilkins, ‘Comedy’ in: Daniel Ogden ed., The Oxford Handbook of Heracles (Oxford-New York 2021) 316-331, there 316-317.

Images

(I) Museo nazionale romano di palazzo Altemps, Ludovisi Collection via wikimedia.

(II) The Heracles Papyrus (Oxford, Sackler Library, Oxyrhynchus Pap. 2331) via wikimedia.

(III) Terracotta neck-amphora of Nicosthenic shape (jar) Attributed to the Class of Cabinet des Médailles 218 ca. 510 B.C. On view at The Met.

(I) Woningbouwcomplex ‘Het Schip’ in de Spaarndammerbuurt (Amsterdam) van Michel de Klerk, gebouwd tussen 1917 en 1921.

Een paleis voor arbeiders De Woningwet, de Amsterdamse School en Het Schip van Michel de Klerk

In de Amsterdamse Spaarndammerbuurt staat een uniek pand: helemaal oranje en met een grote toren. Het gebouw, dat in de volksmond Het Schip wordt genoemd, kreeg al vanaf de oplevering in 1921 veel aandacht in de wereld van de architectuur. Men was onder de indruk van de eigenzinnigheid en creativiteit waarmee architect Michel de Klerk het pand had ontworpen. Na een bezoek te hebben gebracht aan Het Schip noemde een vooraanstaande Scandinavische architect De Klerk ‘de Rembrandt onder de architecten’.1 Net zo bijzonder als de vormgeving waren echter ook de bewoners van het gebouw: Het Schip was ontworpen voor de huisvesting van arbeidersgezinnen. Het was nog nooit eerder voorgekomen dat arbeiders in zo’n mooi gebouw konden wonen. Met recht werd Het Schip al snel een arbeiderspaleis genoemd.

Arbeiders woonden in de negentiende eeuw vaak in slechte omstandigheden. In Nederland kwam dit omdat de bevolking in de tweede helft van de negentiende eeuw sterk toenam. Waar de Nederlandse bevolking rond 1850 nog uit een kleine drie miljoen inwoners bestond, was dit in 1914 verdubbeld tot bijna zes miljoen. De bevolkingsgroei trof vooral de grote steden in het westen van Nederland, waaronder Amsterdam, Utrecht en

spreidden. Aan het einde van de negentiende eeuw waren de omstandigheden in veel Nederlandse steden zo verslechterd dat de nationale overheid besloot in te grijpen.2

In 1901 werd de Woningwet met een overweldigende meerderheid in de Tweede Kamer aangenomen. De nieuwe wet werd zo breed gesteund, omdat de parlementsleden inzagen dat

gunningen. De Woningwet maakte het mogelijk voor verenigingen om financiële steun te krijgen van de overheid voor het bouwen van nieuwe huizen. Dit was het begin van de woningbouwcorporaties, die goedkope leningen kregen van de overheid op voorwaarde dat ze zich volledig toelegden op de woningbouw. De samenleving was aan het begin van de twintigste eeuw sterk verzuild, waardoor elke groep (katholieken, protestanten, socialisten, etc.) een eigen corporatie had. Alle woningbouwcorporaties hadden met elkaar gemeen dat ze woningen bouwden met aandacht voor de gezondheid en hygiëne van de bewoners. De socialistische corporaties gingen echter nog een stap verder; zij hadden als doel om de arbeidersklasse door middel van haar woningen te verheffen, om dus verder te gaan dan kwalitatief goede woningen.4

(II) Dubbele villa in de Cornelis Schuytstraat in Amsterdam uit 19251926 van architect F.A. Warners.

De Amsterdamse School

De socialistische woningbouwcorporaties wilden wooncomplexen bouwen die, naast dat ze uitgerust waren met geschikte voorzieningen, ook van schoonheid getuigden. Deze wens sloot naadloos aan bij de nieuwe architectuurstroming van de Amsterdamse School. De Amsterdamse School begon toen er in de jaren 10 en 20 van de twintigste eeuw in Amsterdam, en andere delen van Nederland, veel werd gebouwd in een expressieve baksteenarchitectuur. De stroming ontstond als een directe reactie op het werk van architect Hendrik Petrus Berlage (1856-1934), wiens ontwerpen worden gekenmerkt door rationalisme en soberheid, wat goed te zien is in zijn Beursgebouw (Amsterdam, 1896-1905). Zowel Berlage als de architecten van de Amsterdamse School passen in de ontwikkelingen die in de internationale wereld van de architectuur plaatsvonden aan het begin van de twintigste eeuw. Architecten wilden in deze periode vernieuwing teweegbrengen in hun vakgebied, dus waar architecten in de negentiende eeuw regelmatig hadden teruggegrepen op de bouwkunst uit het verleden door middel van de neostijlen (neorenaissance, neogotiek en neoclassicisme), wilde men nu op zoek naar nieuwe inspiratiebronnen. Deze drang naar vernieuwing kwam in de praktijk echter heel anders tot uiting in enerzijds het werk van Berlage en anderzijds dat van de Amsterdamse School. Onder Berlage betekende de vernieuwing vooral sobere en rationele ontwerpen, maar volgens de architecten van de Amsterdamse School moest juist expressieve dynamiek de moderne architectuur kenmerken.5

De Amsterdamse School bestond uit gedreven jonge architecten die volstrekt irrationele vormen begonnen te creëren, vaak met typisch Nederlandse materialen als baksteen en dakpannen. Zij legden de nadruk nu meer op spektakel, schoonheid en romantiek. De benadering van de Amsterdamse Schoolarchitecten was artistiek en idealistisch. Vaak hadden de architecten dan ook geen formele ingenieursopleiding gevolgd. Zij voelden meer voor de bouwkunst, in tegenstelling tot de bouwkunde van Berlage. De Amsterdamse Schoolarchitecten kregen opdrachten voor het ontwerpen van allerlei verschillende soorten gebouwen. Zo ontwierpen de architecten villa’s voor particuliere opdrachtgevers in allerlei plaatsen in Nederland, maar het waren met name grotere bouwblokken zoals woningbouwcomplexen en kantoorgebouwen (een bekend voorbeeld is het Scheepvaarthuis in Amsterdam) die zich goed leenden voor de bouwstijl. De architecten ontwierpen de gebouwen namelijk zo dat de totaalcompositie van de gevels een eenheid vormde. Dit betekende echter niet dat de gebouwen saai en eentonig werden. In de ontwerpen was juist ook veel ruimte voor allerlei creatieve uitspattingen (waar bakstenen ideaal voor waren), zoals experimenten met metselverbanden, uitsteeksels, sierrandjes, rondingen en ramen in bijzondere vormen. Deze kunstzinnig vormgegeven details in de gevels gingen niet ten koste van de eenheid van de gebouwen, maar droegen bij aan de compositie van het geheel; van de kleur van de bakstenen en de raamvormen tot de sculpturen in de gevel en de huisnummers.6

Het Schip

In Amsterdam, waar de huisvesting van arbeiders rond 1900 ook een groot probleem werd, gingen socialistische woningcorporaties samenwerken met Amsterdamse Schoolarchitecten bij het bouwen van nieuwe wooncomplexen. Voor de Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West werd door de gemeenteraad

“De Klerk ontwierp in een vernieuwende stijl met veel stijlelementen die kenmerkend zouden worden voor de Amsterdamse School.”

een uitbreidingsplan gemaakt en woningbouwverenigingen kregen de ruimte om woonblokken te bouwen. Architect Michel de Klerk (1884-1923), die zijn carrière al jong was begonnen als assistent bij het architectenbureau van Eduard Cuypers, ontwierp twee gebouwen in deze nieuwe Amsterdamse buurt. De Klerk ontwierp in een vernieuwende stijl, met veel stijlelementen die kenmerkend zouden worden voor de Amsterdamse School: het gebruik van bakstenen met wisselende metselverbanden, dakpannen die voor decoratieve doeleinden werden gebruikt, rondingen in de gevel en ramen in verrassende vormen. De wooncomplexen vielen in de smaak bij het publiek en toen er een derde terrein vrijkwam werd besloten dat De Klerk ook hiervoor het ontwerp mocht maken. Het bouwproject begon in 1917 en stond onder leiding van de socialistische woningbouwvereniging Eigen Haard (opgericht in 1909). Het aangewezen terrein had een driehoekige vorm, wat ervoor zorgde dat deze opdracht ingewikkelder was voor De Klerk dan de eerdere twee. Bij de rechthoekige gebouwen kon De Klerk zich veel meer laten leiden door de gevelwanden, maar bij dit derde project moest de ruimte nog veel duidelijker vormgegeven worden. Voor veel architecten zou dit een moeilijke klus geweest zijn, maar De Klerk ging meesterlijk om met de uitdaging.7

Eigen Haard en De Klerk wilden met het project duidelijk maken dat arbeiders recht hadden op goede én mooie woningen. Volgens hen was ‘niets (…) mooi genoeg voor de arbeider die al zo lang zonder schoonheid heeft moeten leven’. De Klerk maakte van het gebouw, dat dankzij zijn driehoekige vorm in de volksmond ‘Het Schip’ werd genoemd, dan ook een waar arbeiderspaleis. Het wooncomplex telt in totaal 102 woningen. Voor het exterieur gebruikte De Klerk ‘Roode’, oranjekleurige bakstenen die uit Groningen kwamen. De bakstenen werden op verschillende manieren gemetseld; horizontaal werd afgewisseld met verticaal en soms weer

onderbroken door een laag dakpannen. Daarnaast werden in de gevel ook golfbewegingen of rondingen gemetseld die het gebouw dynamisch maakten.

Aan de kant van de Hembrugstraat ontwierp De Klerk een toren op het gebouw, die van buiten helemaal werd bedekt met de karakteristieke oranje dakpannen. De ‘piek’, zoals de toren door de bewoners werd genoemd, gaf het gebouw een sterke herkenbaarheid. Door een toren, iets wat normaliter eigenlijk alleen bij kerken te zien was, te bouwen op een wooncomplex voor arbeiders, liet De Klerk merken dat er een nieuwe tijd was aangebroken. De Klerk zorgde ervoor dat de arbeiders met trots naar buiten konden treden. Wat Het Schip nog meer zo geslaagd maakt is dat het geheel een eenheid vormt, terwijl er tegelijkertijd ook veel aandacht is besteed aan de details. Overal in het exterieur zijn dezelfde materialen gebruikt, waardoor elke zijde hetzelfde gevoel uitstraalt. Binnen de uniciteit is er echter ook veel ruimte voor details geweest, bijvoorbeeld in de vorm van ornamenten en sculpturen in de gevel. Dit maakt dat het gebouw ondanks de heldere compositie ook een grote verscheidenheid biedt, waardoor het niet snel gaat vervelen.8

Reacties

Dankzij het eigenzinnige ontwerp kwamen er veel reacties op Het Schip toen het in 1921 werd opgeleverd. Nederlandse architecten raakten geïnspireerd door De Klerk en gingen ook steeds meer in de stijl van de Amsterdamse School bouwen. Architecten uit het buitenland waren positief over het gebouw en er werd veel aandacht besteed aan Het Schip in buitenlandse publicaties. In de gemeenteraad van Amsterdam werden echter

(III) Het Schip op de hoek van het Spaarndammerplantsoen en de Oostzaanstraat.

(IV) Detail van Het Schip: Sculptuur uit bakstenen op de hoek van

kritische vragen gesteld over Het Schip, in het bijzonder over de hoge kosten en de weelderige uitstraling. Bij sommige raadsleden viel het niet in de smaak dat de architect gemeenschapsgeld verspilde aan het bouwen van zinloze ornamenten op arbeiderswoningen in tijde van grote woningnood en materiaalschaarste. Men vond de vormgeving van het gebouw te luxueus voor arbeiderswoningen. Dankzij de inspanningen van de Amsterdamse wethouder Floor Wibaut (1859-1936) lukte het toch om de financiering voor Het Schip rond te krijgen. Wibaut wees de gemeenteraad erop dat De Klerk een groot architect-kunstenaar was en dat hij het verdiende de gelegenheid te krijgen om al zijn kwaliteiten te kunnen ontplooien in het ontwerp voor de arbeiderswoningen.9 Daarnaast kwam er kritiek op het gebouw van architecten uit de stromingen van het functionalisme en het Nieuwe Bouwen (beide stromingen kwamen vanaf omstreeks 1920 op), waarin de functionaliteit van gebouwen voorop stond, zonder ruimte voor versieringen. Deze functionalisten in de architectuur beklaagden zich dat de meeste decoraties en de toren van Het Schip geen enkele functie hadden voor het gebouw.10

keuken, vaste kasten en een ledikant. Het complex telde achttien verschillende typen woningen, waarvan de meeste twee slaapkamers en een woonkamer hadden. Bovendien waren de keukens in de woningen behoorlijk groot voor de tijd, met de ruimte om er met een klein gezin te eten zodat de woonkamer netjes bleef. De kwaliteit van de woningen maakte dat arbeidersgezinnen in Het Schip een heel stuk comfortabeler woonden dan voorheen in de krotwoningen.11

De belangrijkste partij, de werkelijke bewoners van het gebouw, hielden echter van Het Schip. De Klerk had het hele gebouw met zorg ontworpen, van de details in de gevel tot de typografie van de huisnummers en de indeling van de woningen. De woningen waren van binnen ingericht met een schouw, een

Het Schip nu

Bij de totstandkoming van Het Schip speelde echter de wens om niet alleen kwalitatief goede woningen te creëren maar een waar arbeiderspaleis te bouwen een centrale rol. Ook dit bleef niet onopgemerkt door de bewoners, die trots waren op hun complex. De bewonerscommissie zette zich in om het exterieur van het complex zo veel mogelijk ongedeerd te laten en vroeg de kinderen uit de buurt om niet op de bakstenen te krijten. Daarnaast werden er geen posters zoals verkiezingsplakkaten achter de ramen geplakt, zodat de woningen van buiten ook gezien konden worden.12

Het bouwwerk van De Klerk is tot op de dag van vandaag in bezit van woningbouwvereniging Eigen Haard. Tegenwoordig kent het gebouw 81 woningen, die tussen 2015 en 2018 zijn gerenoveerd. Bijna honderd jaar na de oplevering van het gebouw waren de woningen flink verouderd. Er was sprake van geluidsoverlast, onvoldoende brandwerendheid en allerlei technische mankementen. Ook het exterieur van Het Schip is onder handen genomen tijdens de renovatie. Hierbij werden materialen gebruikt die zo veel mogelijk aansloten bij de originele bouwmaterialen waarmee De Klerk het gebouw had ontworpen. Hiervoor moest Eigen Haard opzoek naar bakstenen die identiek waren aan de originele, wat lastig bleek omdat moderne productiemethoden niet meer dezelfde resultaten geven als vroeger. Ook de zoektocht naar de juiste dakpannen stuitte op problemen. Een bedrijf moest speciaal voor de renovatie mallen maken op basis van de oude dakpannen. Na de renovatie is een deel van de huurwoningen geliberaliseerd, in tegenstelling tot de situatie ten tijde van de oplevering van het gebouw in 1921, toen alle woningen sociale huur waren.15 De geschiedenis van Het Schip als monument van de volkshuisvesting en arbeiderspaleis wordt gelukkig nog wel in leven gehouden. Als rijksmonument wordt het gebouw beschermd, zodat het ook in de toekomst nog in dezelfde staat zal voortbestaan. Bovendien biedt het pand sinds 2001 ook onderdak aan een museum dat is vernoemd naar het gebouw. Museum Het Schip vertelt het verhaal van de Amsterdamse Schoolstroming en laat de visies en idealen van De Klerk en andere Amsterdamse Schoolarchitecten voor het publiek tot leven komen.16

“Niets is mooi genoeg voor de arbeider die al zo lang zonder schoonheid heeft moeten leven.”

het Spaarndammerplantsoen en de Zaanstraat.

Toen Michel de Klerk in 1923 – slechts een paar jaar nadat Het Schip gereed was gekomen – plotseling overleed, maakten de bewoners van het complex hun dank kenbaar voor de architect die hen zulke mooie woningen had gegeven.13 Eén bewoonster, een arbeidersvrouw die met haar gezin in Het Schip woonde, bedankte de architect na zijn overlijden in een ingezonden brief naar het socialistische dagblad Het volk voor alles wat hij voor de arbeiders had gedaan. De vrouw leefde met veel plezier in het complex: ‘Is het niet heerlijk uit de vermoeienissen van den dag te komen in een huis gebouwd uit louter genot en huiselijk geluk? Is het niet of iedere steen je toeroept: Komt allen, gij werkers en rust uit in je huis, dat er voor u is.’14 De arbeiders en bewoners van Het Schip leefden met veel waardering in het gebouw. De Klerk heeft met zijn ontwerp laten zien dat ook arbeiders het verdienen om in een paleis te wonen.

Verwijzingen

1 T. Heijdra, A. Roegholt & R. Wansing, Arbeiderspaleis Het Schip van Michel de Klerk (Amsterdam 2012) 108.

2 M.Wagenaar, ‘Stedenbouw, volkshuisvesting en architectuur in Nederland, 1850-1950’, Groniek 162 (2004) 59-74, aldaar 5960.

3 Ibidem, 72-74.

4 Ibidem.

5 H. Searing, ‘Amsterdam School’, in: R.S. Sennott, Encyclopedia of twentieth century architecture, Vol. 1 (Chicago 2004) 87-89; Heijdra et al., Arbeiderspaleis Het Schip, 41-47.

Nica de Korte

6 Searing, ‘Amsterdam School’, in: Sennott, Encyclopedia of twentieth century architecture, 87-89; Heijdra et al., Arbeiderspaleis Het Schip, 41-47.

7 Heijdra et al., Arbeiderspaleis Het Schip, 57-60 en 65-71.

8 Ibidem, 57-60, 65-71, 89-93 en 104-106.

9 Ibidem, 107.

10 P. Groenendijk, P. Vollaard & P. Rook, Gids voor moderne architectuur in Amsterdam (Rotterdam 1996) 30.

11 Heijdra et al., Arbeiderspaleis Het Schip, 116.

12 Ibidem, 117.

13 Ibidem.

14 ‘De Klerk’, Het volk: dagblad voor de arbeiderspartij (28 november 1923).

15 B. Pots, ‘Start restauratie Het Schip’, Nul20 76 (2014) 3435.

16 ‘Museum Het Schip’, https://www.hetschip.nl/over-hetmuseum/locaties/het-schip (geraadpleegd op 11 oktober 2021).

Afbeeldingen

(I) Stadsarchief Amsterdam, 1976.

(II) Stadsarchief Amsterdam, ca. 1995.

(III) Stadsarchief Amsterdam, 1980.

(IV) Stadsarchief Amsterdam / Martin Alberts, 2005.

(V) Stadsarchief Amsterdam / Han van Gool, 1991.

(V) Het Scheepvaarthuis (1913-1916 en 19261928) op de Prins Hendrikkade

Animals at Work Exploring Conceptual Issues Around Animal Labour

Do animals work the same way humans do? If they do, what does this say about our understanding of labour? And if they do not, why not? There are fundamental, intuitive differences between human and non-human animal labour and I want to explore some of these in this article. Understanding historical non-human animal labour is essential for building a more ethical world for both humans and the other animals who shape and share our societies. I will be broaching on some complicated and huge subjects which I myself do not grasp fully. That is why I do not pretend to offer answers in this article, although my personal biases will shine through regardless. Instead, I want to briefly lay out the issues and encourage you to consider and discuss them with those around you.

Before we proceed, it is important to mention some examples of non-human animal labour. Non-human animals, historically and in the present, may be found working in agriculture, industry and the services. Agricultural labour is quite easy to conceptualize: horses and oxen pulling on plows are an obvious example. Whether cattle, pigs, chickens, and other animals raised and fed for consumption can be called labourers, is another discussion altogether, one I will leave to the side for this article. Industrial labour is, generally speaking, a thing of the past. For centuries, perhaps millennia, horses and mules were used to spin mills, processing cereals which fed cities. They also played a large role in the early days of the industrial revolution, when horsepower was still cheaper than coal-burning.1 Service labour is the type we encounter most frequently in the Global North in the twenty-first century: dogs working in lawenforcement and healthcare, horses transporting goods and

This definition is followed by an explanation that most labour in world history was (and is) performed without salary compensation, claiming “only a prejudice bred by Western capitalism and its industrial labor markets fixes on strenuous effort expended for money payment outside the home as ‘real work’, relegating other efforts to amusement, crime and mere housekeeping”.3 In this definition rests an awareness that most labour fits outside of our commonplace understanding of work, and that cleaning one’s own kitchen is work to the same degree as an office job is. In English, it is commonplace to ask ‘what do

(I) A dog-tired worker in Amsterdam at the turn of the 20th century.

you do’, and in Dutch ‘what kind of work do you do’. Following the Tillys’ definition, an answer would have to include, next to one’s job title, things like laundry, personal logistics and cooking.

Explicitly absent from their definition are other species; work according to them can only involve ‘human effort’. Karl Marx was of a different mind, claiming that “animals also produce. They build themselves nests, dwelling places, like the bees, beavers, ants, etc. But the animal produces only what is necessary for itself or for its young. It produces in a one-sided way.” While non-human animals are capable of performing labour, it is inherently different from human labour: “what distinguishes the worst architect from the best of bees is this, that the architect raises his structure in his imagination before he erects it in reality.”5 Marx respects that non-human animals may exercise effort to achieve goals such as building a nest and understands this as work, but it is fundamentally different from what humans do.This is because Marx believes labour to be a method of selfactualization for humans.

According to Marx, humans transform their natural environments through labour, and in doing so not only shape their surroundings, but also themselves. Labour allows the selfconscious and rational mind unique to humans to self-actualize in material reality. Since other animals do not possess the sophisticated human mind, they cannot separate themselves from nature in the way humans do, and so their existences are limited to performing labour strictly to serve their physical needs without it impacting their emotional or mental state.They cannot make decisions, acting purely on impulse. As they remain a part of nature in their own minds, they cannot self-actualise through labour in the same way humans can.6

work is fundamentally different from ours. However, recent scholarship has proven this gap between humans and other animals is not quite as large as 19th century thinkers believed it was. Behavioural testing with several species of animals has demonstrated that many species are capable of quite advanced planning and understanding that they could receive (somewhat) abstract rewards in exchange for performing work.7 Conversely, empirical testing has shown that humans are nowhere near as rational as we like to think we are. For example, humans operate on countless irrational biases on a daily basis. Similarly, the notions of free will and human consciousness have also come under fire by recent scientific discoveries.8 While complex planning may be out of the realm of non-human understanding, does this really define what makes human labour special? Most labour in human history has concerned filling relatively direct needs: hunting, trapping or farming to provide food, construction to provide shelter, cleaning to prevent disease. Does the distinction between human and non-human animal labour collapse when taking the majority of human labour into account?

Marx’s writings are, of course, over a century old. Nevertheless, I believe they describe the core of modern understanding of what makes non-human animal labour different quite aptly. Nonhuman animals cannot think or plan the way we do, so their

Labour and exploitation

At this point, we should consider why we might bother understanding the work conducted by non-human animals as labour. Most thinkers concerned with classifying non-human

“Humans are nowhere near as rational as we like to think we are.”

(II) A horse idly awaiting further instructions from his human colleagues.

animal work as labour believe it can be an emancipatory move.9 If people understand that non-human animals, such as horses pulling carts, dogs caring for the blind or trauma victims, or even cattle and pigs bred for the slaughter, work just like they do, they may gain empathy for these exploited – dare I say, enslaved – fellow labourers. Non-human animals are rarely given a choice in what type of work they will perform, or under what conditions they will perform their labour. Resistance, such as the refusal of a carthorse to continue walking, is met with a beating to encourage work, rather than negotiating a 15-minute break. Non-human animals are unable to leave a workplace and join another. In essence, they are not allowed to say ‘no’.

Is a non-human animal that is free to choose what it does for a living happier? Empirical tests can and have demonstrated that non-human animals are more enthusiastic and less stressed when provided with a choice. Apes in captivity, for example, have demonstrated that they are happier when provided the choice to move freely between their inside and outside enclosures, even if they do not take advantage of that choice.10 This offers an intriguing opening to what other choices humans are denying other animals. Empirical testing is just one step of the process. It can make us aware of the issue, but it cannot solve it. Instead, the question reaches deep into our cultural understanding of what makes humans different from other animals. It would also require significant effort on the part of humans to try to find ways to communicate and especially listen to other animals and to understand their wishes.11

The connections to human slavery are obvious, and yet, perhaps justly, out of reach. One of the many atrocities inherent to slavery is that it ‘dehumanizes’ people, treating them like animals. This implies that the manner in which non-human animals are treated is natural and not at all at issue. The question, I think, is whether non-human animals should be able to self-actualize through their labour. From this need to selfactualize derives a need to be free to choose your own work.

Cultural shifts in the attitude towards other animals have happened throughout history. In fact, I wrote about one in an article in CODEX’s own Crime & Justice 12 I believe the present ecological crisis that is climate change will force us to look differently at our own environment and at the other beings that inhabit it with us. What we will discover and decide in the coming decades will radically change the way we look at other animals and their labour. And I, for one, cannot wait to find out what that will be.

Further Reading

Animal labour is a very new field of analysis, both in the humanities and other disciplines. Nevertheless, I can recommend a few texts on animal ethics, animal labour ethics and animal labour history.

(Historical) animal ethics:

Keith Thomas, Man and the Natural World: Changing Attitudes in England 1500-1800 (1983)

Hilda Kean, Animal Rights: Political and Social Change in Britain since 1800 (1998)

Donna Haraway, When Species Meet (2009)

Rob Boddice, A History of Attitudes and Behaviours Toward Animals in Eighteenth- and Nineteenth-Century Britain: Anthropocentrism and the Emergence of Animals (2009)

Daan Jansen, ‘The Rise of British Rat-Killing. How Animal Cruelty Regulation Created a Blood Sport’ in: CODEX Historiae 42:1 (2021) 40-44

Animal labour ethics:

Jason Hribal, ‘Animals, Agency and Class:Writing the History of Animals from Below’ in: Labour History 44:4 (2007) 435-453

Jason Hribal, ‘Animals are Part of the Working Class Reviewed’ in: Borderlands 9 (2012) 1-37

Kendra Coulter, Animals, Work and the Promise of Interspecies Solidarity (2016)

Jocelyne Porcher, The Ethics of Animal Labour: A Collaborative Utopia (2017)

Charlotte E. Blattner, Kendra Coulter, and Will Kymlicka (eds), Animal Labour. A New Frontier of Interspecies Justice? (2019)

Animal labour history:

Richard Hoffmann, An Environmental History of Medieval Europe (2014)

Frederick Brown, The City is More than Human. An Animal History of Seattle (2016)

Thomas Almeroth-Williams, City of Beasts. How animals shaped Georgian London (2019)

Kaori Nagai, ‘Vermin writing’ in: Journal for Maritime Research, 22:1-2 (2020) 59-74

“Climate change will force us to look differently at our environment and other beings.”

References

1 An excellent work on this development is Thomas Almeroth-Williams, City of Beasts. How animals shaped Georgian London (2019).

2 Cited in Karin Hofmeester & Jan Lucassen, The Global Collaboratory on the History of Labour Relations: Putting Women’s Labour and Labour Relations in sub-Saharan Africa in a Global Context (2021, upcoming article).

3 Ibid.

4 Marx quoted in Omar Bachour, ‘Alienation and Animal Labour’ in: Charlotte E. Blattner, Kendra Coulter, and Will Kymlicka (eds), Animal Labour. A New Frontier of Interspecies Justice? (2019) 117-138; 121.

5 Ibidem, 122.

6 Ibidem, 121-123.

7 Charlotte Blattner, ‘Animal Labour. Towards a Prohibition of Forced Labour and a Right to Freely Choose One’s Work’ in: Charlotte E. Blattner, Kendra Coulter, and Will Kymlicka (eds), Animal Labour. A New Frontier of Interspecies Justice? (2019) 91-115; 93-96.

8 Ibidem, 97.

Daan Jansen

9 Charlotte Blattner, Kendra Coulter & Will Kymlicka, ‘Introduction’ in: Charlotte E. Blattner, Kendra Coulter, and Will Kymlicka (eds), Animal Labour. A New Frontier of Interspecies Justice? (2019) 1-26; 4.

10 Blattner, Animal Labour, 96.

11 Ibidem, 109.

12 Daan Jansen, ‘The Rise of British Rat-Killing. How Animal Cruelty Regulation Created a Blood Sport’ in: CODEX Historiae 42:1 (2021) 40-44.

Images

(I) George Hendrik Breitner, ca. 1890-1910, Rijksmuseum.

(II) Théodore Géricault, 1823, Rijksmuseum.

(III) Anonymous, ca. 1930-1940, Rijksmuseum.

(III) Propaganda-dogs, advertising Walrave “Wally” Bossevain’s (successful) electoral campain for the Amsterdam city council.

Op de VU

Merlijn is finally home

Hi, dear friends of CODEX and Merlijn! Everyone at the VU has been working hard to return everything back to normal. The new Merlijn board has also laboured busily since the dreamed return to campus to provide its members with fun activities. So far we have been building our networks within the faculty, because much contact with other parts of the faculty had faded during the lockdowns. We were also locked out of our own social room for a long time, but we have now received our passes (hurray!) and it is starting to feel a bit like home. By now we’ve held our first Merlijn ‘borrel’ there, which was a great success! We loved seeing students from all years talking and laughing together, while enjoying their beers and cocktails.

Right now we’re cooperating with CODEX to work out something special for the release of this ‘Labour’ edition of CODEX Historiae. We’ve also helped with the Halloween party of the Faculty, and we are planning something fun for our first year members soon after! We will keep working hard to make this a fun year for you all. See you at the next events, or in the social room (HG-12A-43)!

The Faculty Student Council

Hi! We’re this year’s Faculty Student Council (FSR). We look forward to working together with all Humanities students to make this transition out of online education as easy as possible.

The FSR represents the interests of the students in faculty decision-making, as well as within the university at large. What does that mean for you? Well, is there an exam at a stupid time that doesn’t work for anyone? Is a teacher giving you assignments to do during the education-free week? Do you need help or advice as an international student in the Netherlands for the first time? Please tell us! It is our job to help you out to the best of our ability.

To achieve this, we’ve written up a policy plan with our broad goals for the upcoming year. A top priority for us is helping wi transition from digital to hybrid and finally to fully on-campus education. We aim to make sure that the Faculty and Exam Board understand the need for a gradual transition, to ensure students are receiving the highest quality of education possible.

Our other goals for this year are a bit more general and include continuing to help international students during these ‘unprecedented times’; organising more social events for all Humanities students to mingle and meet new people; making the faculty more inclusive for international students; opening up the Humanities social room on the 12th floor; increasing our social media presence; and increasing awareness around student wellbeing and mental health.

Most importantly, we want to invite you to share your issues and complaints with us! At the end of the day, we’re students just like you. This means, among other things, that you don’t need to feel scared to approach us. We truly want to make a difference in the faculty, but we’ll only be in the FSR for a year, so the sooner we know what we need to work on, the better!

You can reach us at our email (fsr.fgw@vu.nl), our Instagram (@fsrgeestes), or our Facebook (@fsr.geesteswetenschappen). Or, if you happen to recognise one of us from the picture, feel free to just talk to us! We don’t bite!

The How of Historical Labour The Global Collaboratory on the History of Labour Relations, 1500-2000

As the other articles in this issue have no doubt already proven, labour is everywhere. As we understand the word in modern Dutch society, labour, or work, refers especially to things we do in exchange for money. Remuneration is key to our understanding of work in the everyday sense. However, many other systems of organizing labour exist and have existed in the past. Not all work resulted in remuneration. Enslaved people were not paid for their labour on plantations in the Americas, and neither were (or are) women for child-rearing or maintaining the household. These kinds of work fall under different types of labour relations, which dictate “for or with whom one works and under what rules.”1 Examining these labour relations helps expose the power dynamics at play in a society and how these have developed throughout history. The Global Collaboratory on the History of Labour Relations seeks to examine the last 500 years of labour relations globally.

The Collaboratory was set up in 2007 at the International Institute of Social History (IISH) in Amsterdam to bring nuance to an otherwise highly simplified history of labour relations.This simplified history assumed a global, gradual development from labour for the household or the state in a feudal-like dynamic, towards commodified labour (i.e. labour whose products will be traded in a market).This development mirrors the spread of capitalism as the dominant economic system worldwide. However, this history lacks clear definitions or accuracy, and so remains somewhat nebulous. The Collaboratory intended to chart shifting labour relations on a country or region-basis in five distinct years: 1500, 1650, 1800, 1900 and 2000. By looking at these ‘cross sections’ of the past 500 years, we can observe general trends on a global scale. The project is not worked on inside the VU, although VU professor Ulbe Bosma and several VU-students, including myself, are involved in it.

Collecting the data

An international team of specialists was assembled to do research on their specific areas of expertise. They set out to collect and compile data on their regions of expertise, armed with an extensive, cooperatively designed taxonomy of labour relations covering all possible labour relations of the past 500 years. These data would then be collected into datasets,

describing the entire population of their region in their cross section(s) as accurately as possible. The participants in the Collaboratory focused explicitly on charting the entire (estimated) population of a country, rather than just those considered working. This was done to force the participants into thinking about what kind of work might be invisible in the sources, especially female and child labour.

This is all a bit abstract, so let’s take a look at an example from my own work on the Collaboratory. The lion’s share of my role as student-assistant in the project has been in working together with Ulbe Bosma to collect, interpret and compile data regarding Maritime South East Asia: Indonesia, Malaysia and the Philippines. This is a huge task, as each country is massive and had completely different colonial histories, which affected the sources we could consult significantly. For example, the Dutch East India Company (VOC) had little interest in governing the people of Indonesia, preferring simply to extract value from them via local princes. Because of this, the first estimates of the Javanese (working) population that even come close to approaching reliability comes from Stamford Raffles, a British statesman who governed the Dutch East Indies during the Napoleonic Wars. His writings on the topic are still heavily distorted and require a critical eye before use.

Map of countries covered in Collaboraty research to date. Black countries have published datasets; darker grey countries (India and several African countries) have research conducted but lack published data at present; lighter grey countries (Malaysia, Philippines, France and Great Britain) are currently works in progress.

The taxonomy of Labour Relations

The work the Collaboratory has done would have been impossible without a shared set of definitions, laid out in the Taxonomy of Labour Relations.The taxonomy is best visualised in the chart you can see by scanning this QR-code (or googling “global collaboratory taxonomy”). It involves dividing the total population among several different types of exchange, which are the most basic type of labour relation: those without work, namely the young, the old, the infirm, the work-seeking and the wealthy; those who work primarily for the household, in a reciprocal fashion, with the expectation that the work done will be rewarded not with money but with goods and services in kind; those who are made to work for the polity, providing tributary labour for the state without receiving monetary reward; and those who work for the market, exchanging their labourtime/productivity for money.

These types of exchange are all subdivided further into specific labour relations, by which researchers can distinguish the wildly varying types of relations that fall under these broad categories. For example, self-employed artisans selling their work on the markets of Marseille and enslaved people being worked to death on the sugar plantations of Saint-Domingue in the 18th century are both classified as commodified labour, but the expected hours worked, the remuneration, and the power dynamics are wildly different.When classifying a labour relation, researchers are invited to look at the treemap ‘backwards’, from right to left, to ensure that they think from the individual’s perspective. This allows the classification of an individual as working in multiple separate labour relations: a factory labourer might supplement their income with small-scale artisanship or peddling on the side, so that they are considered to work under both labour relation “14” and “12a” simultaneously. Each labour relation has a specific definition, for which I invite you to consult the collaboratory website (see ‘Further reading’). As stated earlier in the text, the taxonomy was designed in collaboration with many researchers across the world. The taxonomy has been updated a number of times to better suit the various circumstances researchers have found worldwide.

Other sources are similarly skewed or distorted, reflecting the European colonial male understanding of the world in poorlyexplained racial classifications and a general absence of women, children and nomadic or unincorporated indigenous people. It becomes our task to use these flawed sources to try to get the data we need from them, in a form that makes sense, and to explain the researcher’s entire thought process and justification of their categorization in a methodological paper published alongside the dataset. For example, the number of water buffalo counted in Indonesia in the early 19th century becomes a window into the wealth distribution among farmers. Farmers wealthy enough to own water buffalo could likely sustain themselves with their own land, while those who did not own any would have had to supplement their incomes by selling their labour to other farmers, while also managing their own farms. Similar data exists for the other islands in Indonesia, which implies homogeneity in agriculture throughout the Dutch East Indies. However, cultures and agricultural practices on the other islands varied so wildly and were so different from those on Java that we could not use those data to make a similar distinction.

Once a reasonable amount of data has been collected and classified, an overview of the country or region’s population is put in a large, standardized Excel file. Here, groups can be specified by age, gender, location, urbanization, branch of industry and so on, allowing – in theory – for highly detailed research towards various functions of labour relations.The level of detail a researcher can put into their data is, of course, highly dependent on the sources they have available. The datasets on

Russia are incredibly detailed, so that you can find the single retired priest living in a village. Other datasets, such as those on China, are based almost entirely on estimates (or ‘guesstimates’), thus feature large undifferentiated groups, sometimes counting millions of people.

Using the data

Definitions and datasets are all well and good, but they mean nothing if not used for historical research. Over the years, the Collaboratory and their approach have proven their value. A wide range of historical questions has been tackled while using the Collaboratory’s taxonomy. One area of research the Collaboratory has shed light on is the economy of Angola, which in 1800 was the largest supplier of enslaved people to the Atlantic market. After the slave trade was abolished, Angola’s economy had to shift its focus to exporting non-human commodities.This involved a large amount of both enslaved and relatively free labour. Throughout the 19th century, a transition took place, from labour that was performed largely to support the household directly (reciprocal), to commodified (wage) labour. In the latter half of the 20th century, during a bloody conflict for independence from Portugal, followed by decades of brutal civil war, this transition was reversed, as international trade with Angola declined significantly. People began producing for their households and families again in the face of war and economic uncertainty. Crucially, if one looks only at the labour divisions between the broad branches of work (agriculture, industry, services), Angola appears to follow a ‘traditional’ trajectory between 1800 and 2000, with a smaller percentage of the population in agriculture and a rising one in services.This

return to the prevalence of reciprocal labour, crucial to understanding the Angolan economy, is invisible without a labour relations approach.2

Not only the approach with its associated taxonomy has merits, but the ability to compare between countries, regions and continents is also highly valuable. The data is far from able to present a global overview as of yet, especially for the 1500 and 1650 cross sections, but the outlines of trends can still be parsed out. Data on Russia, Brazil, China and Venice support the idea that labour relations gradually shifted towards marketoriented work rather than reciprocal work, but indicate that this shift happened far sooner than initially expected, with large sections of the populations of all these countries performing commodified labour as soon as 1650. Men experienced this shift sooner than women, as women were often excluded from the commodified labour market and worked in reciprocal relations to the rest of their households. Nevertheless, regional differences remain important, such as women’s roles as traders and shopkeepers on Java. Similarly, commodification of labour was not simply a question of one or the other; many people, men and women both, historically commodified their labour for part of their time, and worked for the household for another portion of their time. This actually remains true for large portions of the world population, including myself, to the present day.

How can you get involved?

The Collaboratory continues to extend its offering of datasets. The project recently took on two very talented student interns, one of whom studies at the VU, to conduct research on the historical labour relations of France and the United Kingdom, which were sorely lacking from the Collaboratory until now. As

you can see on the map on page 22, far from all countries have been covered and helping to extend this data is extremely valuable. Research need not necessarily result in a database; well-grounded research into the historical labour relations of a specific country based on, say, census data and the work of historical demographers and labour historians is similarly important.

We invite students and researchers to use the data we provide for their own research.This is also helpful for us, because more minds thinking about the same issues can always lead to new insights. The labour relations taxonomy described in the info box on page 23 can be an incredibly useful tool to analyse economic developments. Our datasets are also free to use for your research, with the caveat that you ought to read the included methodological papers to understand the thought process behind the datasets. The datasets were created to be used by researchers and we are curious to see what insights they might offer you.

References

1 Karin Hofmeester, Jan Lucassen, Leo Lucassen, Rombert Stapel, Richard Zijdeman, ‘The Global Collaboratory on the History of Labour Relations, 1500-2000: Background, Set-Up, Taxonomy and Applications’, IISH Data Collection (2016), 6.

2 Jelmer Vos, ‘Work in Times of Slavery, Colonialism, and Civil War: Labour Relations in Angola from 1800 to 2000’ in: History in Africa 41 (2015) 363-385.

Further reading

If you are interested in learning more, feel welcome to take a look at the datasets and papers on https://datasets.iisg.amsterdam/ dataverse/labourrelations (googling “dataverse labour relations” yields the page as well).

For more information on the Collaboratory, read: Karin Hofmeester, Jan Lucassen, Leo Lucassen, Rombert Stapel, Richard Zijdeman, ‘The Global Collaboratory on the History of Labour Relations, 1500-2000: Background, Set-Up, Taxonomy and Applications’, IISH Data Collection (2016) on the dataverse website.

For some publications resulting from the Collaboratory, see:

Karin Hofmeester, Jan Lucassen, Filip Ribeiro da Silva, ‘No Global Labour History without Africa: Reciprocal Comparison and Beyond’ in: History in Africa 41 (2014) 249-276

Karin Hofmeester & Jan Lucassen, The Global Collaboratory on the History of Labour Relations: Putting Women’s Labour and Labour Relations in sub-Saharan Africa in a Global Context (2021, upcoming article)

Mary Louise Nagata, ‘The Evolution of Marriage, Inheritance and Labour Relations in the Family Firm in Kyoto’ in: The History of the Family 22:1 (2017) 14-33

Dmitry Khitrov, ‘Tributary Labour in the Russian Empire in the Eighteenth Century: Factors in Development’ in: International Review of Social History 61:S24 (2016)

Leo Lucassen, ‘Working Together: New Directions in Global Labour History’ in: Journal of Global History 11:1 (2016) 66-87

Karin Hofmeester & Pim de Zwart (eds.), Colonialism, Institutional Change, and Shifts in Global Labour Relations (2018)

Interview

Afscheid van Jaap-Jan Flinterman

Studenten

kennen Jaap-Jan Flinterman, onze geliefde docent oude geschiedenis aan de VU, als een geweldige spreker die de oude wereld voor je ogen tot leven wekt. Zijn passie voor zijn vakgebied, zijn ervaren retoriek en de droge humor die hij verstopt in zijn colleges (voor wie oplettend genoeg is) zorgen voor een onvergetelijke academische ervaring. Helaas gaat Flinterman met pensioen en zullen we afscheid van hem moeten nemen. Op vrijdag 1 oktober was er al een afscheidssymposium voor hem georganiseerd, maar gelukkig vertelt Flinterman ook ons nog een laatste keer over zijn onderzoek, zijn tijd als docent en zijn passie voor zijn vak.

Hoe Flinterman in de oude geschiedenis terecht is gekomen, heeft zowel te maken met zijn passie voor het Grieks als met praktische overwegingen. ‘Het is een voorliefde en fascinatie voor de Griekse wereld, maar het is ook altijd wel de intellectuele uitdaging om brood te bakken van verschijnselen die op eerste gezicht ontoegankelijk en raadselachtig overkomen – het exotische.’ Hoewel hij tijdens het gymnasium oude stijl zijn interesse voor oude talen heeft ontdekt en daaraan tijdens zijn studie geschiedenis een vervolg heeft gegeven, ‘was het ook gedeeltelijk toeval. Je kon in de vroege jaren ’80 de sloten dempen met afgestudeerde historici.’ Gelukkig was er in de academische sfeer voor hem altijd tijdelijk werk te vinden op het gebied van oude geschiedenis.

Het onderzoeksgebied van Flinterman was de cultuur- en mentaliteitsgeschiedenis van de sociale elite in de Griekse provincies van het Romeinse Rijk tijdens de keizertijd. Dit onderzoek kwam voort uit zijn doctoraalscriptie, die destijds aansloot bij een nieuw onderzoeksgebied binnen de vakgroep oude geschiedenis. Deze vakgroep hield zich toen bezig met Grieks politiek denken na de klassieke tijd (grofweg de vijfde en vierde eeuw voor Christus). Flinterman werd toen ‘gezet’ op het onderzoek naar de Vita Apollonii: een biografie van Apollonius van Tyana (een eerste-eeuwse wijze wonderdoener uit KleinAzië), van de hand van de Atheense sofist Philostratus (ca. 170-247 na Chr.). Het is een sterk gefictionaliseerde biografie waarin de hoofdpersoon als een politiek actieve filosoof wordt gepresenteerd. Flinterman heeft zeven jaar over zijn promotie gedaan en heeft die tijd goed gebruikt om zich breed in te lezen in de retorische cultuur die ontsnapte uit het klaslokaal, of wel de tweede sofistiek. Deze vorm van welsprekendheid ontstond in de vroege keizertijd van het Romeinse Rijk uit de afstudeeropdrachten voor jongemannen die retorisch onderwijs volgden: een gerechts- of politieke redevoering in een fictieve setting. Van een onderwijsvorm werd het een vorm van entertainment voor de elite.

‘Ik denk dat [de fascinatie voor dit onderwerp] vooral kwam omdat ik het niet begreep. Je had [tijdens de studie] aan een aantal onderwerpen geroken, maar er was ook ontzettend veel waar je weinig of niets van begreep bij de eerste kennismaking. Je kunt zo’n literaire of retorische cultuur volgens een collega interpreteren als een “badge of elite identity”, maar dat had ik niet onmiddellijk in de gaten. Ik begreep ook niet wat alle anekdotes inhielden omdat ik het retorisch verschijnsel op zich niet snapte. Ik kende retorica, zoals de historicus dat leert, als de kunst van juridische of politieke overtuiging, maar hier was het opeens een spelletje geworden. Het duurde even voordat ik daar grip op kreeg.’ Een echte “eye-opener” in dit proces was

“Je kon in de vroege jaren ’80 de sloten dempen met afgestudeerde historici.”

Jaap-Jan Flinterman in 1976.

Een publicatie uit 2004 is volgens Flinterman de meest waardevolle bijdrage die hij aan het vakgebied heeft geleverd. Dit artikel ging over de verwachtingen ten aanzien van relaties tussen alleenheersers en sofisten, die heel verschillend waren van de reeds veel onderzochte relatie tussen alleenheersers en filosofen. Dit verschijnsel heeft hij aan de hand van een corpus teksten in kaart gebracht en na zijn promotieonderzoek is dit zijn meest geciteerde publicatie. ‘Daar ben ik nog steeds wel tevreden over.’ Met plezier denkt hij ook terug aan zijn bijdragen in het tijdschrift Lampas aan publieke debatten die op dat moment gaande waren. Daarnaast vindt hij het onderwijs dat hij aan generaties studenten heeft gegeven een belangrijke bijdrage aan het vak.

het boekje Greek Declamation van Donald Russell (1983), dat aan Flinterman eindelijk duidelijk maakte wat sofistische welsprekendheid precies inhield. ‘Dit werd door veel auteurs bekend verondersteld, maar dat was bij mij helemaal niet bekend.’

In de collegezaal

Wanneer Flinterman wordt gevraagd of hij meer plezier had in onderzoek doen of onderwijs geven, reageert hij met ‘een heel flauw antwoord, maar ik vind het allebei leuk. Ik heb een echte onderzoeksperiode gehad van drie jaar. Dat vond ik heerlijk en daar kan ik met een zekere weemoed aan terugdenken. Het is ook zo dat ik aan het eind van die periode, toch vooral een eenzame aangelegenheid, het leuk vond om dingen over mijn vakgebied uit te leggen. Daarnaast is het ook intellectueel verbredend. In principe is onderzoek heel erg gespecialiseerd, dus als je als historicus je breed wilt ontwikkelen, dan moet je onderwijs geven. Dan word je gedwongen om de breedte in te gaan.’

Over zijn promotieonderzoek zit Flinterman nog één enkel vraagstuk dwars. Dit betreft een van de bronnen, de memoires van een leerling van Apollonius, waarop Philostratus zijn Vita Apollonii zou hebben gebaseerd. Omdat deze herinneringen niet zijn overgeleverd en de biografie waarin ze besproken worden een sterk fictioneel karakter heeft, gaan historici ervan uit dat deze bron niet bestond en door Philostratus verzonnen is. Flinterman is de ‘kleinst mogelijke minderheid’ die ervoor openstaat dat het geschrift van Apollonius’ leerling niet volledig fictief is. ‘In die biografie zitten een aantal elementen die niet uit het standaardrepertoire van sofistische auteurs komen.’ Als voorbeeld noemt hij de ‘voorstellingen rond de relaties tussen koningen en filosofen in India. Die kom ik nergens tegen, behalve daar, en kloppen met bronnen uit India zelf. Dit is geen bewijs voor de realiteit van de bron, maar roept de vraag op waar het dan wel vandaan komt. Ik ben zelf nergens meer van overtuigd, ik weet het gewoon niet.’

Wat het plezier iets de kop in drukte was de duidelijk te merken verhoging van de werkdruk. Dit begon met de invoering van het bachelor-master systeem in 1999, waardoor er meer scripties moesten worden nagekeken dan bij het kandidaatdoctoraal systeem, gepaard met een toename van het aantal studenten. Daarbij kwam dat er vorig decennium op het HBO ook problemen waren met slechte scripties die toch een voldoende kregen. De reactie hierop was verdere bureaucratisering van het scriptieproces, zoals het nakijken door een tweede lezer. En kwamen de docenten uren tekort? Dan veranderde de tijd die zij hadden om een scriptie te begeleiden gewoon van twintig naar vijftien uur. ‘Tot 2015 heb ik het redelijk volgehouden om internationaal te publiceren, maar daarna is me dat niet meer echt gelukt. Het primaire beroep op je tijd is toch het onderwijs voor studenten.’

“Ik ben zelf nergens meer van overtuigd, ik weet het gewoon niet.”

“Als je als historicus je breed wilt ontwikkelen, dan moet je onderwijs geven.”

Reliëf met afbeelding van een retorische(?) declamatie, Ostia, Late Oudheid.

Mede dankzij deze verhoogde werkdruk verwelkomt

Flinterman zijn pensioen met open armen. ‘Ik vind het wel mooi geweest.’ Lang werken wordt doorgaans beloond met routine, maar met de komst van de door de VU en UvA gedeelde bachelors in oudheidstudies (ACASA) in 2017 en de Engelstalige bachelor geschiedenis in 2018, moest onderwijs plotseling in het Engels worden gegeven. In 2020 stond het onderwijs uiteraard op zijn kop en moest alles digitaal. Flinterman was dan ook erg blij met de hulp en ervaring van collega’s met het geven van grootschalig online onderwijs. ‘Ik werkte formeel maar drie dagen en daar was ik heel blij mee, want anders had ik in de weekenden moeten doorwerken.’

hij mensen in alle ernst hoort verdedigen dat de Grieken hun filosofie van de Egyptenaren hebben gestolen of dat slavernij een vroegmoderne Europese uitvinding is. ‘Het is altijd belangrijk om terug te kunnen grijpen naar het volledige onderliggende kennisapparaat, omdat alle claims die je maakt uiteindelijk daarop zijn gebaseerd.’

Een nieuwe fase

Ontmythologisering en demystificatie

Het mooiste bronmateriaal waarmee Flinterman heeft gewerkt is, misschien verrassend genoeg, niet afkomstig uit de oude geschiedenis, maar uit zijn doctoraalbijvakscriptie over de CPN en de Spaanse Burgeroorlog. In het verlengde daarvan heeft hij samen met medestudenten een aantal interviews met Nederlandse vrijwilligers in de Internationale Brigades afgenomen en aan de hand daarvan een monografie geschreven. ‘Dat is toch wel een aparte ervaring. Zeker over een onderwerp dat zelfs toen, 50 jaar na dato, al verzadigd was van legendevorming. Dit heeft niet zozeer te maken met de merites van het verhaal, maar met de historische sensatie. Sterker heb ik dat niet gehad. Die historische sensatie heb ik ook wel als ik over ruïnes wandel, maar dode stenen zijn toch wel anders dan levende mensen die tegelijkertijd ook al geschiedenis zijn.’

Het belang van geschiedenis voor de maatschappij is voor Flinterman duidelijk. ‘Geschiedenis is leuk. Het werd ons verboden om als eerstejaars dat antwoord te geven, maar het is gewoon onmiskenbaar waar. Die historische sensatie waar we het net over hadden, is een grote aantrekkingskracht, en niet alleen voor vakhistorici.’ Daarnaast is de maatschappelijke relevantie van ons vak ook door hem prachtig verwoord: ‘ontmythologisering en demystificatie’. Wanneer een historicus een onderwerp gaat onderzoeken waardoor hij of zij zich voelt aangetrokken, ‘word je altijd teleurgesteld. Wat op het eerste gezicht aansprak, blijkt bij nader inzien altijd complexer, problematischer en minder eenduidig te zijn. En de gangbare ideeën erover blijken vaak een gedeeltelijk mythisch karakter te hebben.’ Deze complexiteit in kaart brengen en communiceren naar het publiek is dan ook de taak van de historicus. Dit gevoel wordt voor Flinterman versterkt wanneer

Hoe hij gaat genieten van zijn pensioen, is Flinterman nog niet helemaal duidelijk. ‘Ooit, jaren geleden, had ik hele ambitieuze onderzoeksplannen. Die heb ik momenteel niet.’ Hij zou graag nog wat dingen willen schrijven, bijvoorbeeld over het dromen over goden of over archeologische opgravingen die momenteel plaatsvinden op de Peloponnesos. Omdat hij echter de laatste jaren geen tijd heeft gehad om zich op de hoogte te houden van literatuur, zou hij helemaal opnieuw in een onderwerp moeten duiken en daar ziet hij tegenop. ‘Ik heb ooit gedacht om een commentaar te schrijven, maar daar begin ik niet meer aan. Dan heb je zo’n klein stukje Grieks [geeft met duim en wijsvinger twee centimeter aan] en zo veel [spreidt de armen] commentaar.’ Toch zullen we waarschijnlijk in de komende jaren nog een aantal publicaties van hem langs zien komen; ‘ik vind het wel leuker als dingen gepubliceerd worden zonder een kruisje achter mijn naam.’ Natuurlijk zal hij met zijn pensioen meer tijd hebben voor culturele hobby’s, zoals genieten van een goed boek of een concert. En in de nabije toekomst staat een wandelvakantie op de Peloponnesos op de planning.

Ondanks moeilijkheden en oplopende werkdruk, is Flinterman erg dankbaar voor zijn tijd als docent en onderzoeker aan de VU. Hij spreekt zijn lof uit over de prestaties van zijn studenten de afgelopen twee jaar. ‘Hun inzet en aanpassingsvermogen maakten het heel erg de moeite waard.’ Hij wilde daarom graag het volgende aan de lezers meegeven: ‘alle collega’s en studenten, bedankt voor jullie medewerking en tolerantie en het ga jullie allemaal goed.’

Namens de redactie van CODEX en de geschiedenisstudenten op de VU richt ik mij tot Jaap-Jan en wil ik graag onze dank uitspreken voor alle tijd en energie die je tijdens en buiten de colleges in ons hebt geïnvesteerd, om ons weer een beetje wijzer te maken. Wij zullen jouw werk als historicus voortzetten, zodat je van je pensioen kunt genieten.

“Geschiedenis is leuk, dat is gewoon onmiskenbaar waar.”

“Ooit, jaren geleden, had ik hele ambitieuze onderzoeksplannen. Die heb ik momenteel niet.”

Labour & Empire

Een zwarte stem tegen slavernij

Equiano’s The Interesting Narrative. en het slavernijdebat

Olaudah Equiano publiceerde in 1789 zijn autobiografie: The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African, written by himself.1 Het verhaal heeft destijds de aandacht van vele lezers getrokken door de choquerende en aangrijpende passages, die de gruwelijkheden van de slavernij tonen. In het achttiende-eeuwse Engeland was Equiano een self-made celebrity die zich inzette voor het afschaffen van de slavernij. Daarnaast wist hij de Britse arbeidersklasse voor zich te winnen, die in het abolitionisme ook haar eigen ontketening van armoede en ongelijkheid zag. Equiano mengde zich in, en liet zich anderzijds ook duidelijk beïnvloeden door het publieke slavernijdebat dat destijds voor grote delen van de Britse bevolking een heet hangijzer was. Hoe liet Equiano zich tijdens het schrijven van zijn autobiografie beïnvloeden door het sociaal-politieke debat? En welke positie wist Equiano, als geleerde ex-slaaf, in te nemen in de Britse samenleving?

Olaudah Equiano

Equiano werd in 1745 geboren in het hedendaagse Nigeria.Toen hij 11 jaar was, werd hij verkocht als slaaf en naar Virginia gebracht. Een maand later werd hij gekocht door Michael Henry Pascal, een Britse marineofficier, en naar Londen gebracht. Pascal hernoemde hem Gustavus Vassa (de vader des vaderlands van Zweden). Equiano werkte, onder gezag van Pascal, in het leger tijdens de Zevenjarige Oorlog. In 1762 werd hij naar de Cariben verscheept om op een plantage te werken. Equiano had in 1766 echter genoeg gespaard om zijn vrijheid te kunnen kopen en begon toen als vrij man op een plantage te werken, waar hij overzicht hield over de werkende slaven en waar hij de in- en verkoop van slaven regelde.2 Daarna besloot hij naar Engeland te verhuizen, waar hij in de jaren 80 van de achttiende eeuw een stem tegen de slavernij werd. Eerst publiceerde hij brieven in kranten en in 1789 schreef hij ook zijn eigen boek, The Interesting Narrative. Toen hij in 1797 overleed, was hij waarschijnlijk de rijkste en bekendste Afrikaanse persoon in de Atlantische wereld.3

Het publieke slavernijdebat

Zoals eerder genoemd was aan het eind van de achttiende eeuw een levendig debat gaande tussen de pro-slavernij groeperingen en de abolitionisten in Engeland. Equiano mengde zich in deze discussie, die direct in de geprinte media werd gevoerd.4 Zo publiceerde hij in 1788 in de Public Advertiser een brief aan James Tobin.Tobin was een apologeet voor de slavernij en schreef meerdere pamfletten en boeken om zijn mening te verkondigen en verdedigen. Equiano viel Tobin in de brief aan vanwege zijn goedkeuring van de slavernij: ‘[...] for can any man less ferocious than a tiger or a wolf attempt to justify the cruelties inflicted on the blacks in the West Indies?’5

Equiano werd door zijn stellige mening zelf ook doelwit van felle kritiek door slavernijapologeten, bijvoorbeeld in een recensie van zijn The Interesting Narrative in de Monthly Review uit 1789: ‘[...] some English writer has assisted him in the compliment, or, at least, the correction of his book; for it is sufficiently well-written’.6 Thomas Clarkson (ook een apologeet) probeerde Equiano op dezelfde manier in diskrediet te brengen: ‘I do not mean a gentleman—I do not mean even a white man: I defy him to produce a negro of character who would not turn pale in fabricating such assertions.’7 In deze recensies komt het gedachtegoed van slavernijapologeten naar voren; zij waren van mening dat een Afrikaanse man niet in staat was te schrijven. Equiano’s autobiografie kon dus alleen maar tot stand zijn gekomen met behulp van een (witte, Britse) ghostwriter. De legitimiteit van het boek, en van Equiano als schrijver, werd hiermee onderuit gehaald.

Het slaafnarratief

Equiano maakte gebruik van een nieuw literair genre: het slaafnarratief. Dit genre is te herkennen aan verschillende elementen: een gegraveerde boekomslag, een claim van auteurschap, getuigenissen, een epigraaf en een eigen verhaal met bewijs.8 Het slaafnarratief is echter ook omschreven als een mengelmoes van verschillende literaire stromingen en genres. Een paar voorbeelden daarvan zijn een maritiem avonturenverhaal, een verhaal van gevangenschap en een spirituele autobiografie (de weg naar persoonlijke verlichting, in het slaafnarratief vaak de weg naar verlichting door christendom).9 De slaven konden zich vooral door het gebruik van de spirituele autobiografie in de Britse literaire cultuur plaatsen; dit genre was destijds namelijk zeer geliefd. Hierdoor

werden de verhalen van de slaven herkenbaar voor het Britse publiek en konden de auteurs meer lezers trekken.

De spirituele autobiografie grijpt in het slaafnarratief vaak terug op het christendom. Het verhaal van de spirituele verlichting liet zien dat ook slaven goede gelovigen konden worden.10 Dit christelijke thema kan echter ook te maken hebben met de context waarin gepubliceerd werd. Religieuze groepen, zoals de Quakers, assisteerden zwarte auteurs vaak bij het publiceren van hun verhaal. Dit is dan ook een reden dat het christendom een belangrijke rol moest spelen in hun (levens)verhaal.11 Zo werd Equiano geholpen door de English Abolition Society, die voor een groot deel bestond uit Quakers.12 Equiano bleef echter zijn artistieke vrijheid en autonomie behouden, waardoor de invloed van deze groepering beperkt bleef en hij vooral hulp kreeg bij het op de markt brengen van zijn boek.13

Het slavernijdebat in Interesting Narrative Equiano’s autobiografie is een duidelijke reactie op het publieke slavernijdebat destijds. Het schrijven van het boek op zich kan al gezien worden als een teken van opstand en emancipatie.14 Met het schrijven van zijn eigen boek

liet Equiano zien dat hij, als zwarte man, in staat was een tekst van kwaliteit te schrijven. De daad van het schrijven was een weerlegging van het pro-slavernij argument dat slaven niet in staat waren te lezen en schrijven. Dat deze weerlegging direct zichtbaar is, is te zien aan verschillende elementen van Equiano’s boek. De voorkant van Equiano’s boek laat namelijk een portrettering van Equiano zien, gekleed in Engelse herenkleding en met een bijbel in de hand. Dit laat Equiano’s ‘hoge mate van civilisatie’ zien. Daarnaast geeft hij in de titel van zijn boek expliciet aan dat hij de enige, echte auteur is.15

Zijn boek is er verder op gericht om de gruwelijkheden van de slavernij onder de aandacht te brengen, die vaak ontkend werden door apologeten. In het deel over de middle vertelt hij over de gang van zaken aan boord: ‘One white man in particular I saw, when we were permitted to be on deck, flogged [a slave] so unmercifully with a large rope near the foremast, that he died in consequence of it and they tossed him over the side as they would have done a brute.’16

Een abolitionistische arbeidersklasse

Zoals in het artikel al naar voren kwam, kon Equiano rekenen op steun van de arbeidersklasse van Sheffield. Dit is een van de vele voorbeelden van Britse arbeiders die zich hard maakten voor de afschaffing van de slavernij. In 1794 was er bijvoorbeeld een grootschalige bijeenkomst in Sheffield waar arbeiders en abolitionisten zich samen uitspraken tegen de slavernij. De protesterenden hadden een gezamenlijk doel voor ogen: ‘...to avenge peacefully ages of wrongs done to our Negro brethren.’21 Raciale scheidingslijnen werden hier overschreden, maar waarom waren de Britse arbeiders zo gepassioneerd over het abolitionisme en zo empathisch ten opzichte van de Afrikaanse slaven? Het antwoord is waarschijnlijk te vinden in het gedeelde lijden en het gedeelde doel van de twee aanzienlijk verschillende groepen. Waar de slaaf onderdrukt werd door de plantage-, en slavenhouders, werd de arbeider onderdrukt door de werkgever. Beide partijen waren echter slachtoffer van hetzelfde ondemocratische politieke Britse systeem. Zowel slaven als arbeiders hadden baat bij het neerhalen van dit politieke systeem en in de strijd om dit doel te bereiken, vonden ze in elkaar een bondgenoot.22 De steun die Equiano ontving van de arbeiders in Sheffield is enkel een voorbeeld van een algemenere verstandhouding tussen abolitionisten en arbeiders. Deze samenwerking kan in een bredere context worden gezien van samenwerking tussen arbeiders en antikoloniale bewegingen. Hierover wordt meer verteld in het artikel van Dominique Ankoné in dit nummer.

(I) Het portret van Equiano op de voorzijde van zijn boek.

Aan het einde van het boek maakt Equiano duidelijk dat hij de lezer en de Britse overheid wil overtuigen van het abolitionistische gedachtegoed. ‘I hope to have the satisfaction of seeing the renovation of liberty and justice, resting on the British government to vindicate the honor of our common nature.’17

Equiano liet het niet bij het schrijven, maar hij trok in 1790 het land door om toespraken te houden en om zijn boeken te signeren. Deze tour was een manier om het politieke doel dat in zijn boek verkondigd wordt te bereiken. Door buiten Londen lezers te ontmoeten, probeerde hij de lagere klasse te overtuigen van het abolitionisme. Hij richtte zich vooral tot de mijnwerkers. Deze onderdrukte, hardwerkende groep zag in het abolitionisme vaak een uitweg uit de slechte werk- en leefomstandigheden door middel van vrijheid en gelijkheid.18 In de Sheffield Register uit 1790 werd Equiano met open armen ontvangen: ‘[...] hath not an African: eyes, hands, organs and dimensions, senses, affections, passions? Let them see Gustavus Vassa, the free African, now in Sheffield - his manners polished, his mind enlightened, and in every respect on a par with Europeans’. 19 Sheffield, destijds een belangrijke staalproducent, lijkt een geval waarbij Equiano’s doel behaald is. Het abolitionisme kon rekenen op de arbeidersklasse van Sheffield voor steun.

Equiano’s doel is overduidelijk: ‘I hope slave trade will be abolished. I pray it may be an event at hand.’20 Equiano probeerde, door langs Engelse steden en dorpen te reizen, de publieke opinie te beïnvloeden. Zo kon Equiano de massa bereiken en het abolitionistische gedachtegoed verspreiden. Hoewel Equiano zich op verschillende manieren sterk heeft gemaakt voor het lot van zijn Afrikaanse gelijken, heeft hij de afschaffing van de slavenhandel in 1823 niet mee mogen maken. Desalniettemin was Equiano’s verhaal een belangrijk middel in de strijd van het abolitionisme en destijds een belangrijke toevoeging aan het publieke debat.

Verwijzingen

1 O. Equiano, The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African (9e druk; 1794 Londen).

2 V. Carretta, ‘Olaudah Equiano: African British abolitionist and founder of the African American slave narrative’ in: A. Fisch eds., The Cambridge companion to the African American slave narrative (Cambridge 2007) pp. 44-60 aldaar, 44.

3 Ibidem, 48.

4 D.D. Bruce Jr., ‘Politics and political philosophy in the slave narrative’ in: A. Fisch eds., The Cambridge companion to the African American slave narrative (Cambridge 2007) pp. 28-43 aldaar, 28.

5 P. Edwards en D. Dabydeen, Black Writers in Britain 17601890 (Edinburgh 1991) 74.

6 J. Bugg, ‘The Other Interesting Narrative: Olaudah Equiano’s Public Book Tour’, in: PMLA, vol. 121, nr. 5 (oktober 2006) pp. 1424-1442 aldaar, 1429.

7 Bugg, ‘The Other Interesting Narrative: Olaudah Equiano’s Public Book Tour’, 1428.

8 Carretta, ‘Olaudah Equiano: African British abolitionist and founder of the African American slave narrative’ 44.

9 P. Gould, ‘The rise, development, and circulation of the slave narrative’ in: A. Fisch, The Cambridge companion to the African American slave narrative (Cambridge 2007) 13.

10 K. Sinanan, ‘The slave narrative and the literature of abolition’ in: A. Fisch, The Cambridge companion to the African American slave narrative (Cambridge 2007) 63-64.

11 Gould, ‘The rise, development, and circulation of the slave narrative’, 15.

12 Ibidem 16.

13 Carretta, ‘Olaudah Equiano: African British abolitionist and founder of the African American slave narrative’ 48.

14 Gould, ‘The rise, development, and circulation of the slave narrative’, 16-17.

15 Bugg, ‘The Other Interesting Narrative: Olaudah Equiano’s Public Book Tour’, 1430-1431.

16 Edwards en Dabydeen, ‘Black Writers in Britain 1760-1890’, 58.

17 Equiano, The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African, 353.

18 Bugg, ‘The Other Interesting Narrative: Olaudah Equiano’s Public Book Tour’, 1431.

19 Ibidem, 1437.

20 Equiano, The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African, 357.

21 H. Mahamdallie, ‘Bury the Chains — the end of slavery’, Socialist Worker (29 april, 2005), via: https://socialistworker.co.uk/ art/6036/Bury+the+Chains+++the+end+of+slavery, geraadpleegd op: 27-09-2021.

22 H. Mahamdallie, ‘Bury the Chains — the end of slavery’.

Afbeelding

(I) Kunstenaar onbekend, ‘Olaudah Equiano, aka Gustavus Vassa’, (1789) Project Gutenberg, via: https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Olaudah_Equiano_-_Project_Gutenberg_eText_ 15399.png.

Kinderen gered in Bergen-Belsen

Getuigenissen als bron voor geschiedschrijving

Amsterdam is lang het hart van de Europese diamantindustrie en –handel geweest. Van oudsher waren daar veel Joden in werkzaam. Dit kwam deels doordat die bedrijfstak in vroegere eeuwen niet in gildes was georganiseerd; Joden mochten geen lid worden van de gildes, waardoor het geen wonder is dat zij als ambachtslieden in ‘de diamant’ terecht kwamen. Die gehele bloeiende bedrijfstak werd tijdens de Tweede Wereldoorlog praktisch weggevaagd. Wij kunnen een beeld vormen van de ervaringen van een deel van de diamantmensen, doordat na de oorlog mondelinge getuigenissen zijn verzameld; enkele arbeiders hebben bovendien hun herinneringen op schrift gesteld.

De diamant-Sperre

Toen de deportaties begonnen, in de zomer van 1942, leek een groep diamantwerkers dat lot bespaard te blijven. Zij waren aanvankelijk door de Duitsers van deportatie vrijgesteld, met de zogenaamde ‘diamant-Sperre’. Die vrijstelling had een duidelijke reden: de Duitsers hadden de diamantbewerkers nodig, omdat zij een eigen diamantindustrie wilden opzetten. Deze industrie zou verschillende doelen dienen: het creëren van werkgelegenheid voor soldaten die in de oorlog gehandicapt waren geraakt; het toevoeren van diamanten die goed gebruikt konden worden in de Duitse oorlogs- en vliegtuigindustrie; en de verkoop van mooi geslepen diamanten die zou deviezen opleveren waar Duitsland zo dringend om verlegen zat. Voor die eigen, nieuw op te zetten industrie ontbraken echter de expertise, de grondstoffen (ruwe diamant) en de handelscontacten om zowel aan deze grondstof te komen als het eindproduct af te zetten. Daarom waren zowel de arbeiders met hun handvaardigheid als de handelaren en fabriekseigenaars met hun kennis en hun handelscontacten nodig. De groep vrijgestelden was aanvankelijk achthonderd mensen groot, een substantieel aantal, maar nog altijd slechts een fractie van zij die in de diamantindustrie werkten: wie op het digitaal Joods Monument kijkt en de zoekterm ‘diamantbewerker’ intikt, wordt geconfronteerd met bladzijde na bladzijde van namen van diamantbewerkers die in Sobibor of Auschwitz zijn omgekomen, vaak al in 1942.1

Doordat de diamantwerkers goede onderhandelaars waren, wisten zij die vrijstelling tevens te regelen voor hun directe familie, waaronder vrouwen en kinderen en in sommige gevallen ouders. De lijst moest echter een half jaar later, in januari 1943,

gehalveerd worden. De overgeblevenen werden nog een half jaar ongemoeid gelaten, maar in juli 1943 moesten de meeste gezinnen naar Westerbork, waar zij als groep bij elkaar bleven. Sommige mannen werden na enige tijd gedwongen terug te gaan naar Amsterdam om daar onder bewaking te blijven werken. Vanaf begin 1944 werden alle diamantwerkers met verschillende transporten naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Het laatste transport van deze groep was in september 1944. De plannen om een eigen diamantindustrie op te bouwen met de hulp van Joodse diamantwerkers werden continu gewijzigd. Eerst was het de bedoeling dat het project van een eigen nazi diamantindustrie gerealiseerd zou worden in Vught, waar eveneens de benodigde machines en een groep diamantwerkers heen werden gebracht. Zij zijn later naar Auschwitz gedeporteerd, volgens Jacques Presser in zijn geschiedschrijving van de vervolging van de Nederlandse Joden bij vergissing.2 Later werd voortzetting in Amsterdam kennelijk een betere optie gevonden en nog weer later moest die industrie vlakbij Bergen-Belsen gaan draaien.

De diamantgroep in Bergen-Belsen en verder Ook in Bergen-Belsen deelden de diamantmensen dezelfde

barak. Om hun handen te sparen hoefden ze geen zware dwangarbeid te verrichten. Evengoed werden de omstandigheden door de toenemende voedselschaarste steeds nijpender. In november begon hun lot te keren en werden hun privileges ingetrokken. Op 4 december 1944 werd het laatste restje hoop dat ze de dans zouden ontspringen abrupt de bodem ingeslagen: de mannen werden zonder waarschuwing gedeporteerd naar een onbekende bestemming, dat later Sachsenhausen bleek te zijn, waar de meeste al snel omkwamen. Later werden vanaf daar de overgeblevenen in de beruchte dodenmarsen doorgezonden naar andere kampen. Niet meer dan zes mannen van de oorspronkelijke 170 die naar BergenBelsen zijn getransporteerd hebben het overleefd.

Eén dag na de mannen moest ook de – kleinere – groep vrouwen Bergen-Belsen verlaten. De vrouwen moesten werken voor de vliegtuigindustrie in de ondergrondse zoutmijnen in de Harz, in Beendorf, een satellietkamp van Neuengamme. De omstandigheden en behandeling waren verschrikkelijk, maar doordat het werk onder de grond was, hadden de vrouwen minder te lijden van de strenge winter. Bovendien werden zij in april 1945, vlak voor het einde van de oorlog, toen nog heel veel doden vielen onder andere gevangenen, door het Rode Kruis naar Zweden gebracht. De overlevenden dachten later dat dit gebeurd was dankzij de bemiddeling van de Zweedse graaf Folke Bernadotte, die immers ook in de laatste weken van de oorlog vrouwelijke gevangenen uit Ravensbrück had gered. Naar verluidt bestond zijn tegenprestatie uit een paar kisten sterke drank en sigaren voor Himmler. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat het hoogstwaarschijnlijk een Gestapo verbindingsofficier, Franz Göring, is geweest die de evacuatie mogelijk heeft gemaakt en dat Himmler ontvankelijk was voor het plan, omdat hij buiten Hitler om uit was op een vredesverdrag met de geallieerden.3 Hoe dan ook, een relatief groot aantal van de vrouwen heeft het overleefd, al was de tocht per trein voordat het Rode kruis zich over de vrouwen ontfermde een ware helletocht, waarbij de gevangenen van verschillende nationaliteiten elkaar aanvielen en soms doodden.4

De kinderen werden aan hun lot overgelaten en zouden ten dode opgeschreven zijn, wanneer niet een jonge Pools-Joodse gevangene, Luba Tryszynska, zich hun lot had aangetrokken. Zij was vanuit Auschwitz, waar haar man en zoontje waren vermoord, naar Bergen-Belsen gebracht. Daar was behoefte aan medisch personeel om gewonde Duitse soldaten te verzorgen en Luba had zich uitgegeven voor verpleegster. Zij nam daar de zorg voor de kinderen op zich en met grote moed en vindingrijkheid was zij in staat hen door de laatste vreselijke

maanden van Bergen-Belsen heen te slepen, ondanks de heersende epidemieën van tyfus en difterie en het acute en steeds erger wordende voedseltekort. De hulp op de achtergrond van dokter Ada Bimko was daarbij onmisbaar. Net als Luba Tryszynska was zij een Joodse gevangene die eerst in Auschwitz was geweest en daar haar man en kind had verloren. Op een baby en een elfjarig meisje na hebben alle kinderen het overleefd, al zijn in de maanden na de bevrijding enkele alsnog overleden.

Reünie en interviews

In april 1995, vijftig jaar na de bevrijding van Bergen-Belsen, was een reünie georganiseerd dankzij de inspanningen van enkele voormalige diamantkinderen, die ontdekt hadden dat ‘Zuster Luba’ nog in leven was en in Florida woonde. Luba kreeg bij die gelegenheid een koninklijke onderscheiding, de zilveren penning voor menslievend hulpbetoon.Daarnaast hadden kranten van over de hele wereld belangstelling voor de reünie en het achterliggende verhaal over hoe die groep Joodse kinderen Bergen-Belsen had overleefd.

Ongeveer in de tijd dat de reünie plaatsvond ging het grote interviewproject met overlevenden en getuigen van de Shoah van start: het Shoah Visual History Archive. Het werd opgezet en gefinancierd door filmmaker Steven Spielberg en beoogde zoveel mogelijk overlevenden van de Holocaust op video te interviewen nu het nog kon. Het resulteerde in zo’n 52.000 interviews in 34 verschillende talen, opgenomen in 57 landen. Doordat de kinderen van de diamantmensen in de oorlog zo jong waren, konden relatief veel nog een getuigenis geven. Zelfs in de afgelopen jaren ben ik persoonlijk nog in staat geweest enkelen van hen te spreken. Deze interviews, elf op video en zeven live, vormen de basis van mijn boek Diamantkinderen (Laren: Verbum, 2020). Daarnaast hebben nog negen getuigen die toentertijd (jong-)volwassen waren een interview gegeven en heeft het NIOD in de jaren na de oorlog vier andere mensen gesproken die deels hetzelfde lot ondergaan hadden als de diamantwerkers. Ook hebben twee van de kinderen later hun herinneringen als boek gepubliceerd.5

Getuigenissen als bron: mooi maar moeilijk

Het komt maar zelden voor dat er zoveel verschillende getuigenissen uit één gemeenschap zijn die als groep hetzelfde lot heeft ondergaan. Het is een uitgelezen kans om die herinneringen te vergelijken. Dat het merendeels om vroege herinneringen gaat, die bovendien pas vijftig jaar na dato verteld werden en die ook nog eens zeer traumatische ervaringen betreffen, zijn meteen al drie factoren die de bron onbetrouwbaar maken waar het om harde feiten gaat. Het zijn evenzoveel problemen waar je als onderzoeker mee geconfronteerd wordt. Christopher Browning heeft een vergelijkbaar, maar veel omvangrijker onderzoek gedaan onder overlevenden van het Poolse dwangarbeiderskamp Starochowicze, met in totaal 292 getuigenissen.6 Ook hij stuitte vanzelfsprekend op veel tegenstrijdigheden, onduidelijkheid en

(I) Kinderen en een volwassen vrouw gered in Bergen-Belsen, 1945.

onopgehelderde tegenspraak.

Browning introduceerde het begrip ‘core memory’,7 waarmee hij aanduidt dat over bepaalde gebeurtenissen zoveel overeenstemming bestaat dat de onderzoeker er vanuit kan gaan dat die zó heeft plaatsgehad, ook al zijn de details misschien verschillend. Enigszins verwarrend is de door Browning gekozen term wel, want in Memory Studies wordt die meestal gebezigd om de herinnering aan een traumatische gebeurtenis aan te duiden, die diep weggestopt is.8 Deze herinnering kan tijdens het getuigen opkomen en manifesteert zich dan alsof de getuigen die gebeurtenis opnieuw beleven. Dit kan zich uiten in bepaalde fysieke verschijnselen of gedragingen, zoals huilen, handen voor de ogen slaan, verstenen en dergelijke. Zintuiglijke waarnemingen – een geur, een bepaald geluid – kunnen die ‘core memory’ activeren. Een van de door mij geïnterviewde vertelde dat zij haar kampervaringen altijd diep had weggestopt, maar dat zij tijdens een weekendje weg opeens een onbedaarlijke huilbui kreeg doordat zij moest slapen in een stapelbed, wat haar herinnerde aan de stapelbedden in Bergen-Belsen, zoals zij achteraf met hulp van anderen analyseerde. Volgens dit model kan de ‘core memory’ tot een geïntegreerd en min of meer samenhangend verhaal gesmeed worden , de ‘narrative memory’ , en zo worden gecommuniceerd met anderen.

‘Communal memory’

Browning introduceert daarnaast nog een ander begrip dat voor een onderzoek als dit relevant is: ‘communal memory’. De herinneringen van individuen binnen een groep, voor zover die (grotendeels) met elkaar overeenstemmen, leiden tot een gedeelde herinnering die binnen die groep het dominante narratief wordt. In het verhaal van de diamantkinderen zie je dat terug in de centrale rol die Luba Tryszynska in hun redding krijgt toebedeeld.Voor de andere helpsters is nauwelijks plaats in het ‘groepsgeheugen’. De Ierse arts Robert Collis, die kort na de bevrijding van Bergen-Belsen werd ingezet voor medische hulp aan de kinderen en andere gevangenen, heeft veel meer oog voor het aandeel van ‘zuster Hermina’ en haar werk in het dagelijks reilen en zeilen van de kinderbarak. Slechts een aantal kinderen noemen haar echter in hun interview als tweede helpster. Hermina was tegen 1995 waarschijnlijk al overleden, maar een van de anderen, Helen Jafe, was wel op de reünie aanwezig. Hoewel de herinnering aan haar dus vers was, wordt ook zij vrijwel niet genoemd.

Het ligt voor de hand dat de verhalen die op de reünie uitgewisseld werden, hebben bijgedragen aan het ontstaan van de ‘communal memory’. Er is slechts één interview voor die tijd afgenomen van Estella Fertig-Degen, die nog geen drie was bij de bevrijding van Bergen-Belsen. Zij zegt daarin nadrukkelijk dat

ze geen eigen herinneringen heeft en dat ze hoopt op de reünie (die over enkele dagen zou zijn) antwoorden op haar vragen te krijgen. Ook het feit dat Folke Bernadotte onder de overlevenden van Beendorf als hun redder wordt aangemerkt, is een kwestie van een, in dit geval een onjuiste, ‘communal memory’.

Vervormd beeld

Wanneer de verschillende versies van de gebeurtenissen naast elkaar worden gelegd, vooral de geschreven bronnen, valt nog een ander verschijnsel op: de auteurs hebben de neiging hun eigen rol groter te maken ten koste van die van anderen. Het ligt redelijk voor de hand dat autobiografische teksten voorrang geven aan het eigen perspectief, maar Hetty VerolmeWerkendam, die in 2000 haar memoires publiceerde, doet het voorkomen alsof zij Luba’s rechterhand was en als een moeder voor de kleinste kinderen zorgde, terwijl de meeste kinderen haar niet noemen in hun getuigenis (op twee na: één jongen die achteraf vaststelt dat hij waarschijnlijk verliefd op haar was zonder die gevoelens te onderkennen en een van de jongste kinderen met wie Hetty altijd contact is blijven houden). In teksten die zijn toe te schrijven aan Ada Bimko, komt Luba slechts voor als één van een groepje van vier helpsters onder leiding van Bimko zelf, terwijl Luba op haar beurt voorbijgaat aan de belangrijke rol die Bimko achter de schermen speelde. Behalve Hetty Verolme-Werkendam zette ook Oscar Lehmann zijn kinderherinneringen aan het kamp op schrift. Hij zet zichzelf als orthodoxe Jood, vanuit een duidelijk religieus perspectief en door vooral aandacht te besteden aan de wijze waarop hij de religieuze rituelen probeerde te handhaven, meer als eenling neer dan dat hij zichzelf als deel van een groep lot- en leeftijdsgenoten ziet.

Tegenstrijdigheden en elkaar min of meer uitsluitende versies nopen ertoe voorzichtig om te gaan met getuigenissen als bron voor geschiedschrijving. Dergelijke bezwaren wegen echter niet op tegen de enorme rijkdom die ze ook bieden. Allereerst is het belangrijk dat ook het perspectief van de slachtoffers meetelt en niet

Kaart met de locaties waar de diamantmensen zijn afgevoerd.

Bettine Siertsema

dadersperspectief dat documenten meestal vertegenwoordigen. Daarnaast geeft het horen en zien spreken van iemand over diens vaak pijnlijke herinneringen de onderzoeker het gevoel dat hij heel dicht bij de geschiedenis kan komen. Zo kan het gebruik van getuigenissen een extra impuls geven aan de motivatie voor een onderzoek en versterkt het de behoefte om zoveel mogelijk recht te doen aan degenen die door anderen tot slachtoffer van de geschiedenis gemaakt werden.

Verwijzingen

Museums, cat.nr. BU 4109

1 www.joodsmonument.nl , laatst geraadpleegd 31 oktober 2021.

2 ‘Hierbij nog verder de aantekening, dat er in 1943/1944 een “ongeluk” gebeurd moet zijn met de in Vught ondergebrachte groep slijpers, die naar Auschwitz gezonden werden in plaats van naar een beschermd kamp: deze zaak hebben wij niet kunnen ophelderen. Requiescant.’, in: J. Presser (ed.), Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse

2021).

4 Zie bijvoorbeeld Sanne van Heyst, Philipsmeisje van Kamp Vught. Haar levensverhaal (Amsterdam/Antwerpen 2016), 141143. Meer bronnen zijn te vinden in hoofdstuk 6, ‘Beendorf’, in Bettine Siertsema, Diamantkinderen. Amsterdamse Diamantjoden en de Holocaust (Laren 2020) met name p. 207.

5 Hetty E. Verolme, De kleine moeder van Bergen-Belsen (Utrecht 2014), herziene vertaling van The Children’s House of Belsen (Fremantle (Australië) 2000); Osher M. Lehmann, Faith at the Brink (Brooklyn (NY) 1996).

6 Christopher R. Browning, Remembering Survival: Inside a Nazi slave-labor camp (New York/London 2010).

7 Browning, Remembering Survival, 9.

8 Zie Robert N. Kraft, ‘Archival Memory: Representations

Afbeeldingen

(I) Sgt. H. Oakes, 1945. Uit de collectie van de Imperial War

.A Dialogue of the Deaf

Tran Duc Thao and the Year 1945 as a Failed Moment of International Working-Class Solidarity.

ran Duc Thao was born in a little village near Hanoi, Vietnam, in 1917. In his youth, he moved to France and lived in Paris as a philosopher and activist between 1939 and 1951. After the Second World War ended in France, he strived for the mobilization of the “Indochinese”1 diaspora. At that time, about 20.000 to 25.000 people from Indochina were living in European France. Thao became the most important organizer of opposition to French colonialism after the war. As an activist he was the political secretary of an organization called La Délégation Générale des Indochinois. Within this function he tried to mobilize the Indochinese diaspora, calling on strikes against colonialism. He also called upon the French working class to support the independence of Vietnam by explaining that the interests of the European working class were the same as the interests of the exploited laborers on the plantations in Vietnam. Unfortunately, the decolonization of European colonial empires soon became violent.

History of international working-class solidarity

International solidarity between the European labor movement and anti-colonial movements has a long history. In fact, these movements started out as one and the same. In the sixteenth, seventeenth and eighteenth centuries, Europe was a place of turmoil and change. Between 1640 and 1660, tensions that had been brewing for decades erupted in what Marxist historians have called the English Revolution. During this revolution King Charles I was deposed and later decapitated, beginning a period of 10 years of Republican rule. Radical democratic movements such as the Levelers rebelled against the Ancien Régime and called for more democratic rights and communal property. The philosophy of the Levelers might be summarized by the sharp formulation made by a Labour Member of Parliament centuries later: “Either poverty will use democracy to destroy property, or property in fear of poverty, will destroy democracy.”2

Radical democratic movements in Britain such as the Levelers were more critical of the Ancien Régime than the average supporter of parliament. When these radical movements were repressed, their members were often forced to take service in the British navy. Pressgangs even rounded up beggars and other poor people to enlist in the navy. These people with radical democratic ideas came into contact with enslaved people from West-Africa when on board of these ships. From time to time, radical democratic activists and enslaved laborers recognized each other as allies in a common struggle against the new, modern world order that was being created. We might say that both of them were “conscripts of modernity”: forced from their lands and communities and coerced to help establish the new world that destroyed theirs.3 In this period, called the period of Atlantic Revolutions, in which we see the American (17751783), French (1789-1799) and Haitian Revolution (1791-1804), a radical tradition was born in which democratic movements in Europe cooperated with other conscripts of modernity. This radical tradition is also alluded to in Claire Majoor’s article in this issue.

identity forces people to focus on differences rather than similarities with people from other nations. From the nineteenth century onwards, therefore, one might say that labor movements focused more and more on national problems instead of international solidarity.4 Gradually, a split occurred within the labor movement, resulting in two currents: one internationally minded and the other nationally minded. The nationalist current became the dominant stream, and the internationalist current went underground and became “subterranean”.

From time to time, internationalistic sentiments focusing on solidarity between European laborers and laborers in the colonies, erupted into the open during short moments or cycles of revolutionary contention.5 No other story exemplifies this better than the shift in priority of the labor movement between 1927 and 1928. In 1927, a congress took place that united European leftwing movements and anticolonial activists from across the globe in the League Against Imperialism. Hopes were high that this alliance could lead to real change in the world. But in 1928, this promising cooperation came to an abrupt halt as communist movements were called upon by the Soviet Union to avoid alliances with non-communist anticolonial movements.6

Thao and the Delegation

In the nineteenth century this cooperation became difficult because of the rise of nationalist ideology. The creation of a national identity imposes a real limit on the solidarity one might feel towards a laborer from a colony. This is because national

For some time Thao hoped that the cooperative spirit of 1927 would return after the Second World War. France had already been liberated in September of 1944. Only a few months later, on December 15, 16 and 17, a remarkable congress took place in Avignon. Here some 200 people from Indochina gathered to vote for the constitution of the Delegation.This Delegation was made up of 15 laborers and 15 students or intellectuals. The Delegation henceforth declared itself the provisional government of Indochina (which implied its independence). As previously mentioned, Thao became the political secretary of the Delegation. Therefore, he was responsible for the writing of tracts and pamphlets. His work in this position and the distribution of these pamphlets led to his arrest on 5 October 1945. This affair became known as the “Tran Duc Thao” affair. When he was released in December, Thao was asked to write about his views on French colonialism in an influential magazine. These articles laid the basis for the French school of postcolonial theory.7

The Delegation initially worked together with the tiny internationalist-minded Trotskyist movement in France, represented by the Parti Communiste Internationaliste (P.C.I.). Leon Trotsky was an important leader of the Russian Revolution (1917-1923). In the 1920s however, Trotsky came into conflict with Joseph Stalin who reformed the political line of the Communist party in the Soviet Union. Although Marx´s philosophy had originally been internationally minded (“proletarians of all countries, unite!” he famously wrote), Stalin became convinced that it would be possible to construct a

“All conscripts of modernity were allies in a struggle against capitalism and colonialism.”

(I) Image found in a Vietnamese language newspaper published in Paris. The newspaper was called “Giai Phóng” (To Liberate). In the middle of the image you can see the star of the Viet Minh flag.

communist state within one country. That is why in 1928 Stalin no longer saw cooperation with national liberation movements as a priority. Trotsky, however, remained dedicated to the internationalistic cause. He eventually fled to Mexico where he was later assassinated by Soviet agents.

Alongside the Trotskyist party, Thao campaigned to rally the working class to the cause of Vietnamese independence. In sweeping statements, the pamphlets of the Trotskyists and the Delegation denounced the exploitation of international trusts and large French companies in the colonies. In the end, they warned the French working class: if you allow these large companies to continue their exploitation in the colonies, this will make it impossible to break their power at home. Why, the Delegation and the Trotskyists asked, would you fight against these companies in your own country, while supporting them in the colonies? Additionally, they remarked that dockworkers and laborers across the globe were already striking in solidarity with the fate of laborers in Indochina and Indonesia (where independence wars were beginning to take shape). Follow the example of the laborers striking in front of the French and Dutch embassies in the United States, they said. Or look at the Indian and Australian dockers who refuse to ship weapons, ammunition and soldiers that would help the French and Dutch war effort in Vietnam and Indonesia.

decolonization of European empires was violent. The Vietnam War and the Indonesian Revolution are remembered as particularly violent episodes in the history of decolonization (alongside Algeria, Kenya and more). Even so, just at the end of the Second World War, Thao and the Trotskyists hoped for an anticolonial alliance. Elsewhere in the world, in places such as Indonesia and among Indonesians who lived in the Netherlands, similar hopes for solidarity with European labour movements arose after the War.8 Such alliances could have prevented bloodshed. There is no simple answer why this did not happen, but three factors stand out in this respect.

In the first place, countries like France and the Netherlands were badly damaged after the war. In France it was feared at least until 1947 that the economy would collapse completely because of large scale strikes. This would have further aggravated the already precarious food situation in the country and the problem with coal and heating.The last years of the war had been terrible, as also Thao himself acknowledged in one of his letters.9 The same was true for the Netherlands. For instance, for a long time after the war many parts of the Netherlands had endured shortages of electricity and petrol, which were needed for household waste collection.10

The moment of 1945

In the end, large-scale solidarity between the French working class and the Indochinese independence movement never materialized. With the benefit of hindsight, we know that the

Material hardships played a role, but the political realities in these countries were also influential in the decision not to pursue international solidarity. Communist parties in the Netherlands and France were, because of their engagement in wartime resistance, finally in a position to influence national politics. In France, the Communist Party (P.C.F.) was part of a government with socialists and Christian democrats until 1947. In the Netherlands, where communism traditionally had less support, the communist party (C.P.N.) did not become part of the ruling coalition, but did obtain its largest share of the vote ever in the elections of 1946. They were determined to leave behind the period of isolation in national politics. They wanted to finally become a true people’s party.11 These considerations, understandable perhaps, led to a moderation of their anticolonial stance. In the political landscape after the war, pressing the anticolonial cause would have immediately isolated them yet again. In France, the Communist party was ousted from the government in 1947, because of large scale strikes which were supported by the party (though grudgingly). After their expulsion, anti-colonialism once again became a central part of their policy.12 Several protests against the sending of troops to Indonesia were held in the Netherlands, but in a moderate form as a call to save the young Dutch men from the bloodshed of the war, rather than support of oppressed

“Thao campaigned to rally the French working class to the cause of Vietnamese independence.”

Tran Duc Thao (19171993) at a later age.

Indonesians.13 Once again a choice had to be made between securing a solid political base within the nation, or supporting international solidarity (at the cost of isolation at home).

5 The term cycle of contention is taken from the work of social historian Sidney Tarrow, Power in Movement. Social Movements and Contentious Politics (New York 2011 [1994]), 199. Here it is used to indicate a period in which a social movement gains strength leading to a peak in activity such as strikes, manifestations and other forms of activism. After this peak the movement becomes exhausted, leading to a decline in actions. This is also called a “moment”.

Lastly, the labor movement was sometimes genuinely critical of the policy pursued by national liberation movements in the colonies. In France, the Trotskyists gradually became critical of the policy of Ho Chi Minh who was leading the liberation movement in Vietnam. In their view, his policy was not radical enough and he was sacrificing the socialist revolution for a nationalistic one.14 Also, in the Netherlands people struggled to support the leader of the independence movement of Indonesia: Sukarno. He had cooperated with the Japanese occupation, which was seen as a fascist country and treated with similar misgivings as Germany in the post-war years. The critique by leftist parties in Europe seems to have been legitimized by the lack of democracy in both Vietnam and Indonesia after their independence. Authoritarian and counter revolutionary policies have been pursued in both countries. However, it is also important to stress the theory that the authoritarianism in former colonies is related to the need to fight off reconquering colonial armies.15 The moment of 1945 showed a brief and ephemeral solidarity of the supporters of Trotsky within the French labor movement, but a true democratic alliance against imperialism never fully developed. The discussions between people from France and Vietnam were, as historians sometimes call it, a “dialogue of the deaf”.16 Once again, internationalist movements moved underground and became subterranean.We might still wonder, when will they reach the surface again?

References

1 As Thao did himself, the terms Indochina and Vietnam are used interchangeably, though he was clear that the new country should be called Vietnam. Thao also used the word annamite.

2 Peter Linebaugh en Markus Rediker, The Many-Headed Hydra. The Hidden History of the Revolutionary Atlantic (London and Brooklyn 2012 [2000]), 104-112.

3 The concept “conscript of modernity” was coined by David Scott in his eponymous book, Conscripts of Modernity.The Tragedy of Colonial Enlightenment (Durham and London 2004), 18-19. In his account the term only applies to captured Africans shipped to the Americas as enslaved laborers. For them, he says, modernity was not a choice, but a “condition of choice”. Modernity was something they had to deal with, but could not choose nor reject. In a way, everyone who feels uncomfortable in the modern world might be seen as a conscript of modernity. I would say the rebels who were forced into the navy in the seventeenth century definitely merit this term.

4 Linebaugh and Rediker, The Many-Headed Hydra, 327-353.

6 Fredrik Petersson, ‘Hub of the anti-imperialist movement. The League against imperialism and Berlin, 1927-1933’, Interventions, 16 (2013) 1, 49-71, there: 59; Stutje, Campaigining in Europe for a Free Indonesia, 1-3, 94-103, 181-184; Françoise Blum, ‘Moments. 1955’, in: Jean-Numa Ducange, Razmig Keucheyan and Stéphane Roza ed., Histoire Globale des socialismes. XIXe- XXIe siècle (Paris 2021), 709-714, there: 710.

7 Matthieu Renault, ‘Fanon and Tran Duc Thao. The making of French anticolonialism’, Nottingham French Studies, 54 (2015) 1, 107-118.

8 Jenifer L. Foray, Visions of Empire in the Nazi-Occupied Netherlands (New York 2014 [2012]), 218-252; 253-298.

9 Antony Beevor and Artemis Cooper, Paris. After the Liberation: 1944-1949 (2017 [1994]), 285-309. Thao wrote about the cold weather and hardships during the last year of the war in a letter on 12 April 1945. See for this Tran Duc Thao to H.L. van Breda, 12 April 1945 (Paris). The letter can be found in the Archive of the Husserl Archive, Dossier of Merleau-Ponty, PU HA 349. It will also be published in the journal Alter no. 29 (Fall 2022).

10 About the long time that living condition remained hard in the Netherlands after WW II, see for instance: Haarlems Dagblad 59 (25 juni 1945) 18059.

11 Ger Verrips, Dwars Duivels en Dromend. De Geschiedenis van de CPN 1938-1991 (Amsterdam 1995), 250-264.

12 Ruscio, Les communistes et l’Algérie Des origines à la guerre d’indépendance, 1920-1962 (Paris 2019), 221-222.

13 Antoine Weijzen, De Indië weigeraars. Vergeten slachtoffers van een koloniale oorlog (Utrecht 2015). The front cover of this book shows a photograph of a protest held in Amsterdam in 1947. On one of the banners is written “Safe our boys.”

14 Claude Lefort, ‘Les pays coloniaux. Analyse structurelle et stratégie révolutionnaire’, Les Temps Modernes, 18 (1947), 1068-1094, there: 1088.

15 This argument is often made by French historian of Algeria Benjamin Stora. See for instance Benjamin Stora, Retours d´histoire. L´Algérie après Bouteflika (Paris 2020).

16 Jérome Mélançon, ‘Anticolonialisme et dissidence: Tran Duc Thao et Les Temps Modernes’, in: Jocelyn Benoist and Michel Espagne ed., Litinéraire de Tran Duc Thao. Phénoménologie et transfert culturel. Suivi de Phénoménologie et matérialisme dialectique de Tran Duc Thao (Paris 2013), there: 206.

Images

(I) SLOTFOM XIV 6A.

(II) the Husserl Archive. https://hua.ophen.org/2016/01/21/1154/ (10-22-2021).

“The discussions between France and Vietnam were a dialogue of the deaf.”

A Bumpy Road to Abolition Ending Slavery on Bali in the Late Nineteenth Century

If you were living on Bali during the colonial era, you could become enslaved in many ways. Bali ‘produced’ so many enslaved that they began shipping out members of their own society. A Dutch official wrote that nowhere on Bali one can find a house of a raja (a king) that does not hold hundreds of slaves – mostly women.1 Between 1620 and 1830 the island exported over a hundred thousand enslaved, both from their own population and from neighbouring islands.2 Many factors contributed to the fact that this became the fate of such a large number of people, but an important reason was the political fragmentation of Bali. From the seventeenth century onwards, the island consisted of many small kingdoms, with rajas at their head. Whenever they were at war with each other – which was often – enemies that happened to be on the wrong side of the borders were enslaved, but people were also captured in raids into enemy territory itself. Even if a raja was not at war with its neighbours, refugees from other kingdoms were readily accepted as enslaved.3

Debt could also get you enslaved on Bali. Hindu law was followed, as Hinduism was the main religion on the island, which determined that when a head of a family could not pay his debt, his entire family would become debt slaves. Similarly, when a man could not pay the fine put upon him, he, together with his wife and children, could be sold into slavery. As a woman, your position was even more precarious.There were no laws against husbands selling their wives into slavery, widows were enslaved by their ruling raja, and peasant women who were suspected of witchcraft were also enslaved by rajas. As slavery was often hereditary, children did not enjoy much better circumstances.4 To put it briefly, slavery was ingrained in Balinese culture. The institution would only begin to disappear when the Dutch started pressing for abolition. This turned out to be anything but an easy process, but for a long time it has been unclear

In the second half of the nineteenth century, the government of what came to be called the Netherlands East-Indies started putting its efforts into abolishing slavery in the archipelago. At the head of its administration was a Governor General. Residencies (similar to provinces) were the next level of governing, with residents at their head. It’s from these residents that we get most of our information on the process of abolition; to inform new residents of the state of affairs in their residency, the leaving resident wrote what is called a Memorie van Overgave (MvO), and they often sent letters with updates back to the Governor General. While Bali did not come under complete Dutch control until the twentieth century, it officially became a residency together with Lombok in 1882.5 Bali itself was further divided into eight regencies, loosely based on the kingdoms that had previously existed on the island. In 1882, Buleleng and Jembrana were the only two regencies under direct European control. The other re-gencies were to greater or lesser extents autonomous until the complete annexation of the island towards the end of the first decade of the twentieth

The Dutch began their efforts of abolishing slavery well before Bali officially became part of their administration. On the first of January 1860, slavery in the Netherlands-Indies was formally prohibited, and the process of emancipation and compensation began. This decision affected only slave holding by Europeans at the time; both slave raiding and slave holding continued on a substantial scale in indigenous societies throughout the archipelago.7 Bali, and many of the other islands belonging to modern-day Indonesia, were not under complete control by the Dutch yet, and the abolition only affected the islands Java and Madura, where Dutch control was most well-established.8 The proclamation holds an index that determines how much the slave owners would be compensated for the ‘loss of their property’, depending on the age of the enslaved. This ranged from the lowest price range of 40 to 100 guilders for enslaved over the age of 50, to the highest price range of 150 to 350 guilders for those between 20 and 30 years of age.9 To put this into context, 1 guilder in 1860 had roughly the same purchasing power as €10,- nowadays.10

While two of the Balinese regencies were already in the Dutch sphere of influence at the time of the prohibition in 1860, it was not immediately enacted. One of the residents argued that it was usual for rajas to have enslaved and he feared political unrest if this custom was taken away from them.11 Furthermore, it seems that the Dutch did not believe the condition of the slaves was ‘that bad’. Another official writes that they had received no complaints of bad treatment from the enslaved and thus assumed that they were being treated well.12 One of the later residents of Bali and Lombok also believed that most enslaved were being treated well by their masters, as he writes that once they had been emancipated, most stayed to work for their former master.13

archives.15 Slavery in Jembrana was officially abolished after December 1877.The promulgation specifies that slavery ‘under any name’ was no longer allowed.16 Compensation was provided for those owners that had registered their enslaved in 1876. A contemporary source states that the total sum provided for the slaveholders was 2760 guilders, but also specifies that Jembrana held only 52 enslaved belonging to a total of four owners.17 This would mean that the owners were compensated approximately 53 guilders per enslaved, or €537.18

The first regency of Bali where slavery was abolished for both European and local slaveholders (more than the original prohibition of 1860 did) was Jembrana. In December 1875, in a meeting with local rulers and slaveholders, it was decided to move to complete abolition on the condition that the holders were given 420 days to prepare of the change.14 It is unclear what exactly transpired during the meeting and the fifteen years between the first prohibition and this decision. While we know there has been correspondence about the issues, the letter containing this information seems to have gotten lost in the

The ‘real’ problems with enacting abolition (that we know of) began on Buleleng. Local slaveholders in this regency held a lot more slaves – more than 800 compared to the 52 in Jembrana – and were significantly less willing to abolish this institution. In a meeting in May 1876, the European government and the indigenous owners of slaves could only come to the agreement of gradual abolition.19 The archives fail us here once again, as the same lost letter containing information on Jembrana also discussed this meeting.20 It is thus unclear what steps were taken towards abolition. Possibly, the owners were asked to no longer purchase new slaves, which would mean that the number of enslaved would slowly dwindle as owners could not replace enslaved that died or ran away.What we do know is that in 1877 – the year in which slavery was abolished in Jembrana – the administration of Buleleng only just started registering enslaved. This had to be done within three months after the announcement of this registration, and all the enslaved that the owners wanted registered had to be physically brought to the administration. Civil servants registering the enslaved had the right to refuse this if they had any doubt of the ownership.21 This was most likely specified because the registration was set up in order to move towards the emancipation of the enslaved, and once this was achieved, owners were often only compensated for those enslaved that they had previously registered. This emancipation, and the complete abolition of slavery on Buleleng was only achieved seven years later and took place on the first of January 1885.22 The announcement of the abolition does not specify how much the owners would be compensated, as this was yet to be determined by a commission.23 The resident of Bali and Lombok at the time confirmed to the Governor General that the process of determining the compensation had started, but that it could take several days.24

After a bloody war, Bali finally came under complete Dutch control in 1908. The resident of Bali and Lombok writes in his MvO that by the time he left his residency in 1909, complete abolition had taken place in three more regencies. He describes that this had only happened with the ‘meddling’ of European administrative officers, but that the decision was supported by the local rulers.25 The support of the local rulers is especially

“Abolition only affected Java and Madura, where Dutch control was strongst.”

“The ‘real’ problems with enacting abolition began on Buleleng.”

(I) Modern map of Bali showing the different regencies.

interesting to note, as five years earlier the government considered it too difficult to change their minds on abolition.26 Government budgets for the whole of the Netherlands Indies for 1906 and 1907 show that there was a continuous effort to abolish slavery. In both years, 1,400 guilders (over €16,000 today)27 were spent on research and preparation for regulations to achieve complete abolition, as well as for the limitation of slavery.28 It is not known what this entailed, and if the picture for the local rulers on Bali drastically changed– outside of the Dutch now having direct rule – but it is interesting to note that abolition only took place when the regencies were under that direct Dutch rule.

This means that almost fifty years after the original promulgation that prohibited slavery in the Netherlands Indies, slavery on Bali still was not completely eradicated. What this article has also made clear is that more research into the abolition of slavery on Bali is necessary to create a more complete picture. We should take into account that an official abolition of slavery does not mean an end to all forced labour, or even an end to all forms of slavery. For my master’s thesis, I will be looking into the different labour relations on Bali after the abolition to get an idea of what really changed on the ground. Early exploration of primary sources has already shown that even in the 1930s, peonage (a form of debt slavery) still existed on the island.29 So, to be continued…

References

1 Letter from resident Blokzeijl committed to Bali and Lombok to the Governor-general of the Netherlands Indies, 8 June 1877. Afschrift no. 106, mailrapport nr. 434, 1877. Nationaal Archief (NA) Ministerie van Koloniën (MvK), 20.10.02, inv. nr. 6379.

2 Markus Vink, “The World’s Oldest Trade”: Dutch Slavery and Slave Trade in the Indian Ocean in the Seventeenth Century.” Journal of World History 14.2 (2003): 131-177, at 144.

3 A. van der Kraan, “Bali: Slavery and Slave Trade,” in Slavery, Bondage and Dependency in Southeast Asia edited by Anthony Reid, 315-340 (St. Lucia: University of Queensland Press, 1983): 322-323.

4 Ibid., 322-326.

5 As explained in A. A. Hoos, “Memorie van Overgave van de residentie Bali en Lombok,” 1885. NA, Ministerie van Kolonien: Inventaris van de Memories van Overgave 1852-1962 (after this abbreviated as MvO), 2.10.39, inv. nr. 353.

6 J. Eschbach, “Memorie van Overgave van de residentie Bali en Lombok,” 1905. NA, MvO, 2.10.39, inv. nr. 355.

7 Ulbe Bosma, “Trafficking, Slavery, and Peonage: Dilemmas and Hesitations of Colonial Administrators in Indonesia, the Philippines, and Malaysia,” in The Palgrave Handbook of Bondage and Human Rights in Africa and Asia edited by Gwyn Campbell and Alessandro Stanziani, 113-135 (New York: Palgrave Macmillan, 2019): 115.

(II) One bad bet at a cockfight - a popular sport on Bali - could lead to a lifetime of enslavement.

8 See for example “De afschaffing der slavernij in Nederlansch Indië.” Tijdschrift voor Nederlandsch Indië 7.2 (1878): 1-33, at 4.

9 See art. 3 in Staatsblad van Nederlandsch-Indie nr. 49, 1859.

10 According to the calculator set up by the International Institute of Social History (IISH). This can be found here: https://iisg.amsterdam/en/research/projects/hpw/calculate.php (last accessed 22-01-2021).

11 Letter from resident Blokzeijl committed to Bali and Lombok to the Governor-general of the Netherlands Indies, 8 June 1877.

12 A.M. Zandveld, “Nota over het landschap Tabanan,” 1907. NA, MvO, 2.10.39, inv. nr. 1340. 13-14.

13 G.F. de Bruyn Kops, “Memorie van Overgave van het Bestuur over de Residentie Bali en Lombok,” 1909. NA, MvO, 2.10.39, inv. nr. 39.

14 “De afschaffing der slavernij,” 26.

15 Mailrapport nr. 627, 1876. Na, MvK, 20.10.02, inv. nr. 6373. The mailreport refers to a previous letter on the struggles in abolishing slavery in Jembrana and Buleleng, but this letter cannot be found in the place in the archive where the reference says the letter should be.

16 See art. 1 in Staatsblad van Nederlandsch-Indie nr. 90, 1877.

17 “De afschaffing der slavernij,” 26.

18 Calculated using the online calculator provided by the IISH, see note 10.

19 “De afschaffing der slavernij,” 27.

20 See note 15.

21 Staatsblad van Nederlandsch-Indie nr. 89, 1877.

22 Hoos, “Memorie van Overgave.”

23 Staatsblad van Nederlansch-Indie nr. 162, 1884.

24 Letter from resident Hoos of Bali and Lombok to the Governor-general of the Nethelands Indies, 3 January 1885. Afschrift no. 3, mailrapport nr. 38, 1855. NA, MvK, 2.10.02, inv. nr. 6447.

25 De Bruyn Kops, “Memorie van Overgave.”

26 Eschbach, “Memorie van Overgave.”

27 Calculated using the online calculator provided by the IISH, see note 10.

28 Staatsblad van Nederlandsch Indie nr. 9, 1906; Staatsblad van Nederlandsch Indie nr. 11, 1907.

29 G.A.W.Ch. de Haze Winkelman, “Memorie van Overgave van den afgetreden Resident van Bali en Lombok,” 1937. NA, MvO, 2.10.39, inv. nr. 363.

Images

(I) From balibushire.com.

(II) Anonymous, 1922, Rijksmuseum.

Advertentie

Has this ever happened to you? Never fear, the CODEX crew is here to help! We can help you sharpen your argumentation, your structure and your language so you can turn in the best possible version of your paper!

We offer various services: Argumentation/structure feedback

€ 10,–/1500 words

Language/grammar feedback

€10,–/1500 words

Both of the above for a mere €15,–/1500 words

A professional visual format for your paper €2,–

We can help you with your final papers and your thesis! Please contact us at info@codexhistoriae.nl, or message us on Facebook or Instagram at codexhistoriae for more information!

Reviews

Filmrecensie The Assistant (2019)

Hetis nog donker als Jane (Julia Garner) aankomt op haar werk en het is donker als zij weer weggaat. Ze maakt lange uren voor haar baas, een machtige filmproducent, die een waar schrikbewind binnen zijn bedrijf voert. Menig werknemer verlaat zijn kantoor in tranen. Het klikken van hakken weergalmt als het ene na het andere mooie meisje met grote ogen en nog grotere dromen zijn kantoor binnenstapt. De vlekken op de bank worden vervolgens discreet schoongemaakt door zijn assistente Jane.

De man in kwestie komt nooit in beeld in Kitty Greens ingetogen, maar schrijnende film The Assistant We horen slechts zijn stem door de telefoon terwijl hij pest en kleineert: ‘Ze vertelden me dat je slim was,’ brult hij tegen de timide Jane. Green wilde op deze manier voorkomen dat de hele wereld het “die film over Harvey Weinstein” zou noemen. Deze film gaat namelijk over alle monsters op de werkplek, niet over slechts één van hen.

Green kennen we van haar succesvolle documentaires Ukraine is not a Brothel en Casting Jonbenet. Op het moment dat de #MeToo discussie rondom Weinstein wereldnieuws werd, was de Australische regisseuse bezig met het maken van een documentaire over seksueel geweld op de universiteitscampus. Deze samenloop van omstandigheden inspireerde haar om The Assistant te maken. Ze nam honderden interviews af met vrouwelijke assistenten, werkzaam in door mannen gedomineerde vakgebieden, waar misbruik op de werkplek vaak hoogtij viert. Deze grondige aanpak lijkt een erfstuk van Greens documentaire achtergrond en het zorgt ervoor dat The Assistent angstaanjagend realistisch aanvoelt.

We volgen Jane gedurende een volledige werkdag. Als nieuwe assistente bevindt zij zich onderaan de ladder en zij wordt daarom opgezadeld met allerlei eentonige klusjes, zoals fotokopieën maken, lunch halen en flesjes sorteren. We komen bewust weinig te weten over haar als persoon. Ze had ieder van ons kunnen zijn, vandaar de toepasselijke verwijzing naar de term Jane Doe. Het misbruik wordt nooit expliciet in beeld gebracht, maar stapje voor stapje kom je erachter dat er iets niet helemaal pluis is. Cheques zonder naam, achtergelaten oorbellen en restjes Viagra op het bureau van de grote baas. ‘Ik zou niet op die bank gaan zitten,’ grapt een collega. Green kiest

“Deze film gaat over alle monsters op de werkvloer, niet slechts een van hen.”

Jean-Léon Gérôme, Pollice Verso, 1872

voor een subtiele aanpak. Niet omdat ze het onderwerp onderschat, maar om te illustreren hoe alledaags en genormaliseerd dit soort gruweldaden zijn. Hoe schokkend deze onthullingen voor ons ook moge zijn, het is slechts een normale werkdag voor de meeste collega’s van Jane.

De film speelt zich af in een griezelige woordloosheid, waarbij enkel het zachte gezoem van computers en het kopieerapparaat te horen is. Het is de stilste horrorfilm die je ooit gezien hebt. Iedereen werkt met gebogen hoofd en gesprekken worden op fluistertoon gevoerd – alles om te voorkomen dat iets ‘hem’ boos zal maken. Het enige stukje conventionele dialoog is het abrupte en zenuwachtige gesprek dat Jane voert met het slijmerige hoofd van personeelszaken, gespeeld door Matthew Macfadyen, die gedoemd lijkt tot het spelen van slechteriken na zijn performance in de serie Succession. ‘Weet je zeker dat je niet gewoon jaloers bent dat dit meisje meer aandacht krijgt?’ bijt hij Jane spottend toe.

Tegenstand wordt niet getolereerd binnen het bedrijf. Dit gevoel wordt versterkt door de manier van filmen, waarbij Jane vaak wordt gekaderd. Zij wordt hier als het ware in een hokje geplaatst, waar ze niet uit kan treden. De troosteloosheid van haar situatie wordt ook weerspiegeld door de treurige werkomgeving. Er is geen sprake van Hollywood glamour. Het kantoor is op bijna agressieve wijze kleurloos: grijze bureaus, grijze archiefkasten, grijs tapijt en grijze filmposters in grijze lijsten aan grijze muren.

Julia Garner, die we kennen van haar met een Emmy bekroonde rol in de Netflix-serie Ozark, is geloofwaardig in het overbrengen van de uitputting en frustratie die Jane de hele dag voelt, terwijl ze stilletjes worstelt met een knagend geweten. Heeft het zin om aan de bel te trekken als de enige consequentie haar ontslag is? Dit misselijkmakende gevoel van zowel medeplichtigheid als machteloosheid wordt weerspiegeld in Garners gelaatstrekken. Je kunt bergen zien instorten in haar heldere blauwe ogen. Ze lopen vol met water, maar de tranen vinden nooit bevrijding. Haar gezicht, vaak in close-up gefilmd, is een slagveld van strijdende emoties.

Regie:

Scenario:

Cast:

Het is in zulke momenten dat The Assistant schittert. De film stript de glamour van Hollywood om op subtiele wijze een giftig systeem bloot te leggen waar een monster zich in het volle zicht kan verbergen. We krijgen een kijkje in de zwijgcultuur die dit soort mannen ten onrechte zo lang in het zadel houdt. The Assistant is geen plezierige film, maar de boodschap en de stille kracht zullen na het kijken nog dagenlang door je hoofd blijven spoken.

Speelduur:

Releasedatum:

Kitty Green

Kitty Green

Julia Garner (Jane)

Matthew Macfadyen (Wilcock)

Kristine Froseth (Sienna)

Noah Robbins (Mannelijke assistent 1)

Jon Orsini (Mannelijke assistent 2), e.a.

87 minuten

19 november 2020

“Janes gezicht, vaak in close-up gefilmd, is een slagveld van strijdende emoties.”

Filmrecensie

Only Fools Move Mountains: Herzogs Fitzcarraldo (1982)

In 1982 komt de film Fitzcarraldo uit, een film gebaseerd op een waargebeurd verhaal uit de vroege twintigste eeuw, over een Ierse man die de opera naar Peru wil brengen. De hoofdpersoon, Brian Sweeney Fitzgerald (Klaus Kinski), is een overmoedige, tot naïviteit vastberaden man. Hij trotseert levensgevaarlijke stroomversnellingen van de Amazonerivier en sleept een boot over een berg, letterlijk. De film verscheen in de jaren tachtig en is sindsdien zeer controversieel gebleken, niet zozeer vanwege de inhoud, maar eerder om de werkwijze van de Duitse regisseur Werner Herzog.

Plot

De speelfilm volgt Brian Sweeney Fitzgerald, door de Peruaanse personages ook wel Fitzcarraldo genoemd.Wat Fitzcarraldo, als de ware operafanaat die hij is, het liefst wil, is de opera naar Peru halen. Hij komt daarom met een slecht uitgewerkt plan om een operatheater te bouwen in een klein stadje in de ongetemde jungle van Peru. Om dit ambitieuze plan te financieren, besluit Fitzgerald zijn geld te verdienen met de rubberproductie. De grond waar de rubber vandaan moet komen, is vrijwel onbereikbaar. Het land is omringd door onbegaanbare jungle, bewoond door vijandige stammen, met een wilde zijrivier van de Amazone als enige transportmogelijkheid. Toch laat de optimistische Fitzcarraldo zich niet ontmoedigen en vertrekt hij met zijn bijeengeraapte bemanning in een schip op de Amazone.

Om bij het rubbergebied te komen moet het schip in een andere zijrivier terecht komen. De enige mogelijkheid om daar te komen, is om de boot over een berg te tillen. In tegenstelling tot de echte Fitzcarraldo, die het schip uit elkaar haalde om dit te realiseren, wilde de regisseur Herzog het schip in zijn geheel over de berg slepen. Hiervoor moest de berg boomvrij gemaakt worden en moest een geul worden gegraven waar de boot in kon liggen. Dit moest allemaal gerealiseerd worden zonder moderne technologie en metruwe mankracht. In de film is te zien hoe inheemse Peruanen met bloed, zweet en tranen de droom van de witte Europeaan waarmaken. De film heeft door deze scène een misselijkmakend, kolonialistisch tintje gekregen. Hoewel het schip uiteindelijk de berg over komt, lukt het

Fitzcarraldo niet om bij zijn rubberplantage te komen. De film eindigt abrupt met een trotse Fitzcarraldo die de operacast toont aan de inwoners van het Peruaanse stadje waar zijn avontuur begon. Het belangrijkste wat de film over wil brengen,is dat de reis belangrijker is dan de eindbestemming. Ook al is Fitzcarraldo niet geslaagd in zijn missie, toch is hij tevreden. Daarnaast wil de film ons overduidelijk vertellen dat de meest onmogelijke dingen mogelijk zijn als je maar in je droom gelooft. Of de film hierin geslaagd is, is weer een ander verhaal.

Productie

Herzog, een befaamde regisseur, vertikte het om in een studio te filmen, omdat dit de creativiteit en acteerkunsten de grond in zou drukken. Hij liep financiering van 20th Century Fox zelfs mis door deze filosofie. Tijdens een vergadering met het bedrijf schijnt Herzog gezegd te hebben: ‘I will only shoot this film by actually pulling the boat over the hill’. 20th Century Fox ging hier niet mee akkoord.1

Tijdens de productie kreeg Herzog te maken met haast oneindig veel obstakels. Allereerst konden, bijna halverwege het filmen, de hoofdrolspelers Jason Robards en Mick Jagger opeens niet meer meewerken aan de film. Robards kreeg bijvoorbeeld

"It’s only the dreamers who move mountains."

dysenterie en Jagger moest zich focussen op zijn muziekcarrière. Verder werd het kamp waar de crew verbleef aangevallen door de inheemse bevolking en zelfs in brand gestoken. Deze problemen bleken al snel miniem. Bij het filmen van de scène waarin het schip door de stroomversnellingen vaart, liep een cameraman ernstige hoofd- en handwonden op. Ook dit incident valt in het niet wanneer meerdere inheemse Peruanen, die ingehuurd waren als extra’s/figuranten, tijdens deze scène overlijden.2 Kortom, de werkwijze van Herzog is onverantwoordelijk en levensgevaarlijk.

Receptie

De filmcritici zijn verdeeld over het uiteindelijke product waar meerdere levens voor gelaten zijn. Waar sommige het een prachtig voorbeeld vinden van hoe iemand met een droom het onmogelijke mogelijk kan maken, zijn anderen van mening dat de film door zijn neo-kolonialistische invloeden en zijn abominabele directie en productie een verschrikking te noemen is.3 Gary Arnold, een filmcriticus, schreef in de Washington Post: ‘[the film] appears to be an advanced case of directorial selfabsorption and self-glorification.’4 Arnold concludeert dat Herzog zo geobsedeerd moest zijn geweest met de metafoor van de boot dat hij compleet vergeten is een verhaal rond deze metafoor te construeren. Roger Ebert is echter positiever over de film: ‘... as a document of a quest and a dream, and as the record of man’s audacity and foolish, visionary heroism, there has never been another movie like it.’5

De film

Het eerste wat opvalt zijn de lengte en het tempo van deze film. De film duurt twee uur en veertig minuten, voor hedendaagse standaarden vreselijk lang. Zelfs in de jaren tachtig waren critici van mening dat de film te traag was: ‘It is meandering, and it is slow and formless at times.’6 De openingsscène, waarin Fitzcarraldo ‘two and a half miles and two and a half days’ met bloedende handen over de Amazone heeft geroeid om een opera van Caruso bij te wonen, is onnodig lang. De scène zou Fitzcarraldo’s liefde voor opera moeten illustreren; hij werkt zich immers volledig in het zweet om de voorstelling bij te kunnen wonen. Als openingsscène slaagt Herzog er echter niet in de kijker direct te boeien.

businessplan, zoals hij het aan de rubberbaron voorlegt, is ronduit kinderlijk: ‘I’m doing this because I have one dream...the opera, the great opera in the jungle.’ Een echt plan wordt verder niet verwoord; de kijker moet gedurende ruim twee en een half uur, als die het geduld op kan brengen, de eindjes aan elkaar knopen.

De hele film lijkt te berusten op hyperbolen en bijna karikaturistische overdrijvingen: Fitzcarraldo, die compleet geobsedeerd is door dit ene doel, waardoor hij elke vorm van realiteit uit het oog lijkt te zijn verloren; de rubberbaron, continu lurkend aan een dikke sigaar, met zijn handen graaiend in het geld. De hele film bouwt op naar de kolonialistisch getinte scène waarin een echt stoomschip over een echte berg gesleept wordt. In het eerste kwartier van de film wordt de kijker al voorbereid op deze scène, wanneer Molly (Fitzcarraldo’s liefdesinteresse) zegt: ‘Only dreamers move mountains’. Door zijn wens om de film zo realistisch mogelijk te maken, herleeft Herzog de missie van de echte Fitzgerald. Hij overtreft de Ier zelfs door het schip in zijn geheel over de berg te tillen.

Het doet pijn om negatief te zijn over deze film, want je zou hopen dat met al het leed dat de productie gebracht heeft, het eindproduct een waar kunstwerk zou zijn. Herzog wilde zo graag Fitzcarraldo overtreffen en een boodschap overbrengen, dat hij het kijkplezier van de kijker compleet vergeten is. Hij lijkt zich in plaats daarvan gefixeerd te hebben op het realisme van de film, zodanig dat hij is vergeten een geloofwaardig verhaal te produceren en om Fitzcarraldo een geloofwaardig personage te maken. Fitzcarraldo lijkt geen dromer die bergen verzet maar een gedesillusioneerde dwaas die losstaat van de realiteit.

Verantwoording

1 Fandor, ‘The un-making of a masterpiece’, Youtube (21 november 2018), via https://www.youtube.com/watch?v= 0WGiK1Hj8xw, geraadpleegd op: 05-10-2021.

2 A. Jaremko-Greenwold, ‘11 Craziest Things That Have Happened During the Making of Werner Herzog’s Films’, Indie Wire (4 september 2015), via https://www.indiewire.com/ 2015/09/11-craziest-things-that-have-happened-during-themaking-of-werner-herzogs-films-58559/, geraadpleegd op: 05-10-2021.

3 Rotten Tomatoes, via https://www.rottentomatoes.com/m/ fitzcarraldo/reviews?intcmp=rt-what-to-know_read-criticsreviews, geraadpleegd op: 02-10-2021.

Fitzcarraldo zou als dromer, doorzetter en visionair gezien moeten worden door de kijkers. Iedereen met een handjevol hersencellen ziet echter meteen in dat Fitzcarraldo compleet waanzinnig, naïef en gestoord is. Deze dingen hoeven elkaar niet tegen te spreken; iemand die een schip over een berg wil tillen moet immers een beetje gestoord zijn. Het probleem zit hem echter in de overtuigendheid van Fitzcarraldo als ‘visionair’. Zijn

4 G. Arnold, ‘Visions of Vanity’, Washington Post (9 november 1982), via https://www.washingtonpost.com/archive/ lifestyle /1982/11/09/visions-of-vanity/821978fa-3843-4fc1-9c2b2da7de9cc0db/?utm_term=.5994ea89aa95, geraadpleegd op: 02-10-2021.

5 R. Ebert, ‘Fitzcarraldo’, Roger Ebert (1 januari 1982), via https://www.rogerebert.com/reviews/fitzcarraldo-1982, geraadpleegd op: 02-10-2021.

6 Ebert, ‘Fitzcarraldo’.

"I’m doing this because I have one dream...the opera, the great opera in the jungle."

Fitzcarraldo slaagt erin om het schip de berg over te krijgen.

Book Review

VU Objects and Their Stories (2021)

2020 is a year that will not soon be forgotten. The Vrije Universiteit, founded in 1880, celebrated its 140th birthday last year, but unfortunately celebrations on campus had become impossible. A 140-year anniversary would be something to write home about, if we had not all been stuck at home already. Resident university historian Ab Flipse and conservator of academic heritage Liselotte Neervoort prepared an exhibition of objects, to be displayed at the VU, which would demonstrate the long, varied and often dramatic history of our university. The exhibition was presented online, instead of on campus, and just recently a book was published, authored by Flipse, Neervoort and many voices at the university, bringing this exhibition off our monitors and onto our bookshelves. VU Objects and their Stories: 140 years of heritage at Vrije Universiteit Amsterdam charts our university’s history by telling the story of 28 objects from the VU’s collection.

I would be remiss if I did not begin this review on a book about the history of objects by describing the book itself. Roughly square and covered in pictures of several of the objects discussed, the sturdy cover does not quite do justice to the beauty of the contents. The text is printed in embossed letters that you can feel as you trace your hands over the lines. When I first opened the book, it was in direct sunlight and the black letters sparkled faintly. The book comes with a bookmarkribbon woven from a shiny ochre fabric. This makes the book not only visually appealing on the inside, but a tactile delight. Seeing and touching the objects may be beyond us, but the book’s material and textures (dare I say, text-ure?) definitely echo the book’s focus on material history. Bert Brouwenstijn, who handles much of the faculty of humanity’s graphic design, deserves commendation.

The text of the book is divided into an introduction and 28 chapters, each dealing with one of the titular objects and their stories. The first object is, perhaps predictably for history students, Abraham Kuyper’s portrait, exemplifying the man and his deeds in founding the university.The final one is the ‘Join the Pipe’ tap that can be found at the main entry hall, as symbol for the Green Office and other initiatives to make the VU more environmentally sustainable. Occasionally, the book plays a bit fast-and-loose with the definition of ‘object’. For example, the 27th ‘object’ is the entirety of the Uilenstede campus. However, the book earns the right to play loose with its terms by being such a joy to read.

The descriptions of the objects make an interesting and amusing read, and often manage to put the object in the context, not only of developments within the VU, but also of academia, in Amsterdam or the Netherlands at large. The 17th object – the toga worn by Martin Luther King when he received his honorary doctorate – recontextualized the entire event in my mind. The idea that King, a man with a name so huge he seems more symbol than human, was nervous at the event seemed utterly bizarre to me, yet it goes a long way in humanizing the person.

One of the few shortcomings I feel this book has, creeps in at some of its descriptions. The import of history and the significance of objects as a link between past and present is often taken for granted rather than given substance. We are told that the VU’s heritage is important because it forms a connection to the past. For history students this goes without saying, but for the uninitiated, whom I

“The book is not only visually appealing on the inside, but a tactile delight.”

believe form the majority of the student (and perhaps teaching) body, I would have liked to see some explanation on why we ought to care about the history of our university as more than a curiosity. Perhaps an addition by theorist of history Chiel van den Akker in the brief, yet eloquent manner he is known for, might have been in order.

What sets this book apart from other histories of objects is the space Flipse and Neervoort provide to staff-members, alumni and others involved with the VU to contribute texts. Historian Bettine Siertsema authored the section on the 13th object, the war monument representative for the years 19401945. She provides insights into the politics of deciding which names were included on the plaques – a process which may appear boring, but Siertsema manages to make it fascinating. Rector magnificus Vinod Subramaniam wrote a personal musing on Abraham Kuyper’s portrait, in which he briefly compares himself to his forebear and alludes to how the role of rector has changed over 140 years.

The personal touch of these accounts helps make this history personal and relatable.The history of the EcoCirc – the bizarre contraption of pipes and gears which purports to model how money flows through an economy, to be seen on the 8th floor of the main building – is given added weight because it is told by Harmen Verbruggen, the former dean of the faculty of economics, who relates it to the debates around the creation

of the faculty in a modernizing-yet-still-Christian university. Simply put, the dominant post-war economic theories which professors of economics wanted to teach, namely Keynesianism, did not match the Christian ideal of state with minimal market interference. Another example is the chapter on Uilenstede.The necessity for reorganizing the campus becomes vividly clear with VU-alumnus Duco Stadig’s account of sexual segregation, drug abuse and clashes with Amstelveen locals during his stay there in the 1970s. These personal accounts make profoundly clear that the VU itself is nestled in history and creates a clear line between the university of the past and the one we know today.

It is unfortunate that a single object – the ‘leesplankje’, the VU’s first marketing strategy – did not include the reflections of an employee at Marketing and Communication. I would have loved to read about the birth of the kiwi-croquette from an insider. Some other texts, most notably the one penned by students from student-association Family of Academic Minds (FAM) read like an advertisement for the association rather than a reflection on the position of associations within the university and history

“The personal touch of these accounts helps make this history personal and relatable.”

Kuyper’s portrait and Vinod Subramaniam’s reflection.

Aap Noot Mies ad campaign, playing with the Dutch concept of a ‘leesplankje’, intended to teach children to read.

of transforming and reforming the VU. Perhaps this was due to a miscommunication by the editors, who could have emphasized a desire for a focus on historical reflection. Otherwise, a reflection by members of Merlijn, with a disciplinal focus on history, or members of the SRVU, which was hugely influential in student politics during the twentieth century, could have brought greater insight.

If you have any interest in the history of the university you attend, or are open to developing one, I definitely recommend picking up VU objects and their stories.The decision to select only 28 objects suits the book well, as it does not overstay its welcome, but the book still manages to touch on a huge range of topics and the shifting character of the VU, academia, and the Netherlands over the course of the late 19th to early 21st centuries. A few minor omissions or slightly awkward texts do nothing to lessen the reader’s enjoyment. Coupled with a beautiful design, you really cannot go wrong adding this title to your library and owning a bit of VU-heritage yourself.The book is available in both Dutch and English, free of charge for students and staff. Just send an email to l.l.neervoort@vu.nl to request your copy! Other interested parties may purchase the book from Ab Flipse. See the following website for more information: https://tinyurl.com/VUobjects.

Author:

Title:

Title (NL):

Number of pages:

Publisher:

Year:

ISBN:

ISBN (NL):

Retail:

Online:

Ab Flipse & Liselotte Neervoort

VU Objects and their Stories: 140 years of heritage at Vrije Universiteit Amsterdam

VU-voorwerpen en hun verhalen. 140 jaar erfgoed van de Vrije Universiteit Amsterdam

118

CLUE+: Research Institute of Culture, Cognition, History and Heritage

2021

978-90-831368-2-0

978-90-831368-1-3

Free for VU students and staff; € 20,00 for others

https://issuu.com/vuuniversity/docs/vu_voorwerpen_en_hun_verhalen

“I would have loved to read about the birth of the kiwi-croquette from an insider.”

Colofon

CODEX Historiae

Theme: Frontiers January 2022

In januari verschijnt het nieuwe nummer van CODEX Historiae. Deze editie staat helemaal in het teken van Frontiers.

Dit thema is breed in te vullen en CODEX is zeer benieuwd naar jullie perspectieven en ideeën. Heb jij iets geschreven dat met Frontiers te maken heeft (of niet) en wil je het graag laten publiceren? Neem contact met ons op! De deadline is 5 december.

Blijf op de hoogte via onze socialmediakanalen of via onze website codexhistoriae.nl.

The next issue of CODEX Historiae will appear in January and will be all about Frontiers.

This is an incredibly broad theme and we at CODEX would love to hear your perspectives and ideas. Have you written something related to Frontiers (or not) and want to publish it? Contact us! The deadline is the 5th of December.

Stay up to date through our social media channels or via our website codexhistoriae.nl.

Hoofdredactie Chief editor

Redactie Editors

Ellen van Heteren

Amanda van Dord

Thymo Gieltjes

Daan Jansen

Niels Koopmans

Nica de Korte

Claire Majoor

Eva van Roozendaal

Eindredactie Copy Editors

Gastschrijvers Guest writers

Vormgeving Graphic design

Omslag Cover

Brenda Bakker

Ellen van Heteren

Bram Roelofs

Lucas Smarius

Dominique Ankoné

Bettine Siertsema

Marit Steman

Daan Jansen

Sisyphus

Tiziano Vecellio

Jaargang 42, nummer 3, november 2021

Postadres: Redactie CODEX Historiae Vrije Universiteit Faculteit der Geesteswetenschappen

T.a.v. CODEX Historiae De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam

Mail voor meer informatie over abonneren, publiceren of adverteren naar info@codexhistoriae.nl

Financieel mogelijk gemaakt door de Vrije Universiteit Amsterdam.

Abonnement: voor studenten en personeel aan de faculteit geesteswetenschapen aan de VU: gratis Voor anderen €15 per jaar. Email ons voor meer informatie over abonneren.

Subscription: For students and employees at the faculty of humanities at the VU: Free For others €15 per year. Email us for more information about subscribing.

ISSN: 2666-9048 e-ISSN: 2666-9056

CODEX Historiae maakt gebruik van de Creative Commons CC-BY-NC licensie: inhoud mag worden hergebruikt voor niet-commerciele doeleinden, mits de bron goed wordt aangegeven.

Codexhistoriae.nl