Codex Historiae - Crime & Justice - Spring 2021

Historiae

CODEX

Jaargang 42 | Nummer 1 | 2021

Crime & Justice

2

Redactioneel Het nieuwe nummer van CODEX Historiae draait helemaal om Crime & Justice! Misdaad en rechtvaardigheid zijn abstracte begrippen, waarvan de betekenissen voor iedere persoon, samenleving en tijd verschillen. Wat is goed en wat is slecht?

Heiligt het doel ooit de middelen, of is het volgen van de (ongeschreven) wet altijd de juiste weg? Wie bepaalt de regels waaraan iedereen zich dient te houden? Wie zijn daarbij uitgezonderd? En wie bepaalt welke straf de juiste vergoeding is voor de misdaad die is begaan? Wat maakt dierenmishandeling strafbaar, maar de grootschalige vleesindustrie niet? Is ons rechtssysteem dé manier om een meer rechtvaardige samenleving te creëren, of is het slechts symptoombestrijding van structurele onrechtvaardigheden? Zoals onze kaft al aangeeft zijn vraagstukken over rechtvaardigheid bij lange na niet altijd duidelijk. In Amerika en vele andere landen behoren de mensen die worden aangewezen om de zwakken en onschuldigen te beschermen al decennia tot één van de gevaarlijkste groepen.

Codex vond het hoog tijd om even stil te staan bij deze vragen en publiceert daarom dit nummer, boordevol met interessante artikelen, opiniestukken, Op de VU en een spannende thematische quiz! Lees over de ware identiteit van de beruchte Bokkenrijders, de veranderingen van strafrituelen, de verspreiding van ideeën over rechtvaardigheid, debatten over ons slavernijverleden, corruptie en vele prachtige voorbeelden van hypocrisie. Zij hebben mij iets geleerd: de status quo is niet heilig, niet zonder beperkingen en zeker niet het hoogtepunt van menselijke beschaving. Als we terugkijken op het verleden en ons afvragen hoe mensen hebben kunnen denken dat wat zij deden oké was, moeten we niet denken dat onze eigen tijd anders is. We mogen nooit stoppen ons af te vragen of wat normaal is ook juist is en onszelf en anderen houden aan de waarden die wij zo belangrijk vinden.

Codex is er om studenten ervaring te bieden met het publiceren van artikelen en om hun skills te helpen verscherpen. Heb jij iets geschreven voor een vak of ben je geïnteresseerd om iets nieuws te schrijven voor het volgende nummer? Twijfel niet, stuur het naar ons op!

De deadline voor het aanleveren van artikelen voor ons volgend nummer, ‘Religion & Faith’, is 30 april

This issue of CODEX Historiae is all about Crime & Justice! These are abstract terms, and their meaning is different for every person, society and time.What is good and what is bad? Do the ends ever justify the means, or is following the (unwritten) law always the proper way forward? Who dictates the rules we all should follow? Who is exempted from these rules? And who decides which punishment is just for the crime committed? What makes animal cruelty illegal, but factory farming legal? Is our system of justice the best way to create a more just society, or is it simply fighting the symptoms of structural injustices? As this issue’s cover indicates, questions of justice are often far from clear-cut. In America and many other countries, for decades one of the most dangerous groups has been precisely those who are appointed to protect the weak and the innocent.

We thought it was about time to consider these questions and that’s why we published this issue, full of fascinating articles, opinion pieces, another edition of Op de VU and a fun thematic quiz! You can read all about the true identity of the infamous Bokkenrijders, changes in punishment rituals, the spread of ideals regarding justice and freedom, debates about the role of slavery in Dutch history, corruption and many striking examples of hypocrisy. These articles have taught me something: the status quo is not holy, it has its limitations and it is certainly not the height of human civilisation we are led to believe. If we look at our past and wonder how people could justify their terrible actions back then, we should question the justifications we use in our time as well. We should never stop wondering if what we consider ‘normal’ is right and we should truly hold ourselves and others to the values we all treasure.

Codex exists to help students get experience in publishing articles and improve their skills. Have you written anything for a course you’re especially proud of, or are you interested in writing something new for the next issue? Don’t hesitate, send us The deadline for submission of articles for our next a mail! issue, ‘Religion & Faith’, is the 30th of April

3

In dit nummer The CODEX Quiz

Pagina 4

De Skimmington Take Him to the Shit-house!

Claire Majoor

Pagina 6

De geschiedenis ontketend Discussies over de koloniale tijd en het slavernijverleden Nica de Korte

Pagina 8

“De duivel verget geen stoot tegen zijn bokkenpoot” Het mysterie van de bokkenrijders Amanda van Dord

Pagina 12

Een virus als kunst De overeenkomsten tussen Contagion en COVID-19 Emma Kemp

Pagina 16

Climate Justice Now Why Illegal Activism Matters Daan Jansen

Pagina 20

Op de VU

Pagina 24

Recensie The Painted Bird Amanda van Dord

Pagina 28

De ‘Al Capone’ van Amsterdam Criminaliteit en corruptie in de Nederlandse politie tijdens WOII Laura Brinkhorst

Pagina 30

Vrijheid, mobiliteit en solidariteit Zeelieden en slaafgemaakten tijdens de Atlantische Revoluties, 1775-1815 Dominique Ankoné

Pagina 36

The Rise of British Rat-Killing How Animal Cruelty Regulation Created a Blood Sport Daan Jansen

Pagina 40

4

The CODEX Quiz A

history magazine is all well and good, but sometimes we’ve had enough of telling you what we know. It’s time to see what you know! We’ve compiled random trivia questions centered on this issue’s theme. Most are historical questions, but not all! Let’s see what you know.You’re very welcome to email us your answers or send them to us on social media!

I – In 1964 Nelson Mandela was convicted for his leading role in the armed struggle against apartheid. He was imprisoned on Robbeneiland until 1982. What kind of forced labour did the prisoners perform?

A The prisoners had to work in a factory producing canned goods, working with dangerous machines.

B The prisoners had to work in a lime quarry, where the dust damaged their eyes.

C The prisoners had to catch and slaughter seals resting on the beach, that could injure them.

II – The Rote Armee Fraktion (RAF), also known as the Baader-Meinhof Group, undertook multiple bank robberies, assassinations and bombings in the Federal Republic of Germany in the 1970s.What incentives did this group have for their violent acts of activism?

A The RAF saw dangers in the capitalist society, driven by consumption, which emerged in the West after WWII. B The RAF wanted to express anger about the insufficient denazification of economic and government institutions in West and East Germany.

C The RAF protested the imperialist practices of western powers, which the group saw especially reflected in the Vietnam War. D All of the above.

III – Olga was married to Igor the Old, king of Kievan Rus, a loose federation of Eastern Slav and Finno-Ugric tribes. She became regent between 945 and 960 after Igor was killed by the Derevlians, a Slav tribe living in Ukraine between the sixth and tenth century. How did she take her revenge on their prince Mal of Devara?

A Buried him alive.

B Burned him alive C Tied him to a horse and dragged him through Kiev.

IV – Sherlock Holmes, the brilliant detective, has captivated the hearts of fans worldwide since the first novel about him was released in 1987. Sir Arthur Conan Doyle, the creator of the original Holmes stories, desperately wanted to kill off his character.The only way he could think of doing so was to create a criminal mastermind so brilliant, that he was secretly behind all of Holmes’ prior mysteries without anyone knowing! Who was this nemesis of Holmes?

A James Moriarty B John Watson C Irene Adler

V – Many people love to watch crime shows and countless shows have been produced and broadcasted over the past few decades. Which of these following crime shows has (had) the longest running time?

A Criminal minds B Bones C NCIS

5

X – In 1977, armed second-generation migrants from the Moluccas conducted a train heist and occupied a school building, holding the passengers, children and teachers hostage for 20 days, resulting in 8 deaths. The Moluccans sought to pressure the Dutch government into creating the independent Republic of South Maluku they had promised in 1950. The crises were controversially ended by violent Dutch military intervention. What made this intervention controversial?

A

VIII – The Code of Hammurabi is one of the oldest surviving legal texts in human history. It details all sorts of punishments for infractions, such as what to do in case of unjustified sorcery, how to deal with escaped slaves, and even basic insurance policies. What was the function of these laws?

A By threatening with the death penalty for most infringements, the laws were meant to frighten any would-be criminals.

B The Code was meant to portray Hammurabi as a just and benevolent king who took an interest in his subjects’ lives and had no practical legal meaning.

C The Code was meant to be exactly what it says on the tin: a standardized code of laws for the entire empire, to ensure security and safety for all.

The soldiers involved were ordered not to use any violent means, which inadvertently provoked the Moluccans into shooting the soldiers.

B The soldiers promised to help create an independent republic, then killed the Moluccans when they released the hostages.

C The soldiers were ordered by the minister of justice to execute the Moluccans on sight

Answers to the questions: How many did you get right?

A As the craftsman did not have the money to pay compensation, he had to build the family of the deceased a new house on a piece of ground that the city council had assigned.

B The relatives of the deceased would have reserved seats in front of the cathedral for the rest of their lives.

C One of the relatives of the deceased should climb the tower of St. John’s, while the craftsman had to stand on the ground next to the tower. The family member could then jump down from the church on top of the craftsman.

B C B A C

VII – St. Johns cathedral in the city of Den Bosch is famous for its striking architecture. According to legend, one of the craftsmen fell from the tower in the final building stages at the beginning of the sixteenth century. Astonishingly, he fell right on top of a passerby and got away unharmed while the passerby passed away.The relatives of the deceased filed a complaint. What did the city council decide to be a just solution?

A American municipalities preferred ineffective poisoning methods to fight rats, rather than helping improve the substandard housing usually inhabited by black Americans due to institutional racism, to address the root cause.

B American municipalities preferred ineffective housing improvements which did not deal with the rats’ presence, rather than poisoning the rats already present. The rats could easily find new places to live and forage.

C Rats are simply fond of human beings. White Americans are notoriously squeamish, so they show up in other households more frequently.

VI VII VIII IX X

A Returning his wife from the underworld B Performing 12 labours for King Eurystheus C Killing himself

IX – In the 20th century USA, rats were a big problem plaguing American households, especially those of low-income black families. This contributed to a stigmatization of predominantly black neighbourhoods as ‘infested’. What caused this correlation?

I B II D III B IV A V C

VI – In Greek mythology, Goddess Hera takes her revenge on Heracles by making him kill his own family. Because blood crimes are the most severe crimes one could commit, Heracles had to cleanse himself of this crime by:

6

De skimmington

Take him to the shit-house!

W

anneer John Brand, antiquair en geestelijke, in 1765 door Londen struint, hoort hij opmerkelijke geluiden door de straten galmen. Het is het geluid van een menigte die zich in de verte verzameld heeft, schreeuwend en zingend. In de menigte staan mensen met potten, pannen, deksels en spatels kabaal te maken. Brand komt dichterbij en beschrijft het ritueel dat zich voor zijn ogen afspeelt: “I have sometimes met in the streets of London a woman carrying a figure of straw representing a man, crowned with very ample horns, preceded by a drum, and followed by a mob, making a most grating noise with tongs, frying-pans, and sauce-pans”.1 Het ritueel dat Brand beschrijft is de skimmington.

Het is een oud Engels gebruik dat veel weg heeft, en hoogstwaarschijnlijk afstamt, van de Franse charivari. De skimmington is een soort walk of shame, een parade waarbij het slachtoffer, of een dummy, achterstevoren op een paard, ezel of paal zit terwijl hij door de straten gedragen wordt. Tijdens deze parade verzamelt zich doorgaans een menigte op straat die de bijbehorende ‘rough music’ maakt: herrie met keukengerei. Daarnaast wordt het slachtoffer vaak toegeschreeuwd en uitgescholden.2 Wie het slachtoffer werd van een skimmington was afhankelijk van tijd, plaats en reputatie. De vroegste skimmingtons in Engeland waar melding van gemaakt wordt, stammen uit de vroege middeleeuwen. Het gebruik was voornamelijk een vorm van maatschappelijke controle van onderaf; het ritueel hielp namelijk bij het behouden van gedeelde normen, waarden en omgangsvormen in een samenleving waar een formeel rechtssysteem nog gebrekkig was of ontbrak.3 Ook kan de skimmington gezien worden als een uiting van de gendernormatieve verhoudingen in de samenleving. Via de skimmington werden mensen die niet voldeden aan de gendernormen namelijk gestraft. Mannen die niet hard genoeg optraden nadat zij fysiek waren misbruikt door hun vrouw of nadat hun partner ontrouw was geweest, werden gezien als zwak.4 John Brand een geval waarbij deze gendernormen terug te zien zijn:

“

I asked what was the meaning of all this ; they told me that a woman had given her husband a sound beating, for accusing her of making him a cuckold, and that upon such occasions some kind neighbour of the poor innocent injured creature generally performed this ceremony.5

”

Vrouwen werden dus minder vaak door middel van de skimmington op het matje geroepen. In de zestiende eeuw veranderde dit echter, toen werden zowel man als vrouw tegelijkertijd slachtoffer van de skimmington.6 De vrouw bijvoorbeeld voor het slaan, de man voor het tolereren van de acties van zijn vrouw. In de negentiende eeuw kan men zelfs zeggen dat de skimmington een manier was om gerechtigheid te krijgen voor de vrouw. In de Engelse wetboeken waren namelijk weinig wetten die ook vrouwen bescherming boden, waardoor vrouwen terug vielen op informele vormen van ‘rechtspraak’, zoals de skimmington.

Dit zorgde ervoor dat de skimmington vaker gebruikt werd om mannen die hun vrouw sloegen of vreemdgingen te corrigeren.Wat ook opvallend is, is dat de parades vaker georganiseerd werden door de vrouwen zelf, iets wat in de voorgaande eeuwen zeer ongebruikelijk was.7 Tijdens een skimmington in Lincolnshire is deze emanciperende trend te zien aan de hand van de rijm die geroepen werd:

“

Old Abram Higback has been paying his good woman; but he neither paid her for what or for why, but he up with his fist, and blacked her eye.

Now all ye good women, and old women kind, Get together, and be in a mind; Collar him, and take him to the shit-house, And shove him over head.

Now if that does not mend his manners, The skin of his arse must go to the tanners; And if that does not mend his manners, Take him and hang him on a nail in Hell.

And if the nail happens to crack, Down with your flaps, and at him piss8

”

7 Claire Majoor (I) ‘Dr. Syntax and the Skimmington Riders door Thomas Rowlandson’

Niet elke overspelige echtgenoot werd echter slachtoffer van een skimmington. Zoals eerder genoemd was iemands reputatie van invloed. Neem ene Joseph Fowler, die in 1878 slachtoffer werd van een skimmington waar meer dan tweehonderd man bij kwamen kijken. Fowler stond in zijn omgeving bekend als een man die zijn vrouw regelmatig bedroog. Hij had ook zijn buitenechtelijke kind in huis genomen, en zijn vrouw voedde het kind op als het hare.

Ondanks dat zijn vrouw het kind accepteerde, mishandelde Fowler zijn vrouw. Zijn slechte reputatie als vreemdganger zorgde ervoor dat hij sneller in aanmerking kwam voor een skimmington wanneer hij nog een fout beging.9 De skimmington kent een dynamische geschiedenis; het was een gebruik dat, zoals de meeste volksrituelen, zich aanpaste aan zijn tijd. Het begon in een sterk patriarchale samenleving met sterke gendernormatieve verhoudingen, waar formele vormen van rechtspraak ontbraken. Maar door de jaren heen ontwikkelde de skimmington zich tot het tegenovergestelde: het gebruik werd een wapen tegen de patriarchie. Het gaf vrouwen een middel om zich te verweren tegen overspelige of gewelddadige echtgenoten in een maatschappij waarin zij normaal gesproken vrijwel machteloos waren.

Verwijzingen 1 J. Brand, E. Henry, Brand’s popular antiquities of Great Britain. Faiths and folklore; a dictionary of national beliefs, superstitions and popular customs, past and current, with their classical and foreign analogues, described and illustrated, by Brand, John, 1744-1806, W. Carrew, Hazlitt eds. (Cornell, 1905) 551.

2 E.P. Thompson, ‘Rough music reconsidered’, in: Folklore, Vol. 103, No. 1 (1992) 3-5.

3 M. ‘t Hart, ‘De strijd om de macht: sociaal-politieke ontwikkelingen’, in: De wereld en Nederland, K. Davids en M. ‘t Hart eds., (Amsterdam; 2011) 105.

4 E.P. Thompson, ‘Rough music reconsidered’, in: Folklore, Vol. 103, No. 1 (1992) 12-13.

5 J. Brand, E. Henry, Brand’s popular antiquities of Great Britain. Faiths and folklore; a dictionary of national beliefs, superstitions and popular customs, past and current, with their classical and foreign analogues, described and illustrated, by Brand, John, 1744-1806, W. Carrew, Hazlitt eds. (Cornell, 1905) 551-552.

6 J. Dillion, ‘Acts of disapproval: skimmington riding’ in: Folklore and resistance, T. Hardy ed., (2016) 72.

7 E.P. Thompson, ‘Rough music reconsidered’, in: Folklore, Vol. 103, No. 1 (1992) 14-15.

8 E.P. Thompson, ‘Rough music reconsidered’, in: Folklore, Vol. 103, No. 1 (1992) 15.

9 E.P. Thompson, ‘Rough music reconsidered’, in: Folklore, Vol. 103, No. 1 (1992) 12.

10 ‘Charivari’, geraadpleegd op 31 maart 2021 via: https://www.lexico.com/definition/charivari 11 Historiae Augustae scriptores VI. ex officina Hackiana. 1671. p. 822 (note by Claudius Salmasius).

12 V. Alford, ‘Rough music or charivari’, in: Folklore,Vol. 70, No. 4 (1959) 507.

Afbeeldingen (I) https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Thomas_ Rowlandson_skimmington.jpg.

Herkomst van de skimmington Qua definitie verschilt de charivari weinig van de skimmington.Volgens de Oxford Dictionary is de charivari een parade die in het leven wordt geroepen om een huwelijk te vieren of om mensen die niet zo populair zijn belachelijk te maken.10 Het woord komt waarschijnlijk van het Latijnse ‘caribaria’, wat verwijst naar een gebruik waarbij men herrie maakt met keukengerei.11 Hoewel niet geheel duidelijk is wanneer de charivari of de skimmington ontstaan is, lijkt het gebruik wortels te hebben in de oudheid. In de eerste eeuw na Christus schreef Plutarchus: ‘Wie was die vrouw die een ezel reed bij Cumae? [...] Elke vrouw die zich schuldig maakte aan overspel werd naar het marktplein gebracht en op een steen gezet zodat iedereen haar kon zien.

Vervolgens zetten ze haar op een ezel om na een rit door de hele stad terug te keren naar dezelfde steen.

Na dit ritueel zal de vrouw de rest van haar leven in schande doorbrengen en de naam ‘ezel-rijder’ met zich meedragen.’ 12 De skimmington bleef nog lange tijd bestaan; pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw werd het laatste geval gemeld.

8

De geschiedenis ontketend

Historiografische discussies over de koloniale tijd en het slavernijverleden D

it voorjaar opent het Rijksmuseum een tentoonstelling over slavernij. Het is de eerste keer in de geschiedenis van het nationale museum van Nederland dat er een gehele tentoonstelling wordt gewijd aan dit onderwerp, een duistere kant van de Nederlandse geschiedenis. De tentoonstelling draait om de persoonlijke verhalen van tien verschillende mensen die op uiteenlopende manieren waren verbonden aan de Nederlandse slavernij, van tot slaaf gemaakten tot slavenhouders, die handelden vanuit verschillende gebieden, van Brazilië, Suriname en het Caribisch gebied tot Zuid-Afrika en Azië.1 De slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum past binnen de toename van maatschappelijke discussies over de koloniale geschiedenis van Nederland en specifiek over de Nederlandse rol in de slavenhandel. Ook in de academische wereld is er de laatste jaren steeds meer onderzoek gedaan naar kolonialisme en slavernij in de Nederlandse geschiedenis.

Net als in de publieke debatten, schets de academische wereld geen eenduidig beeld over deze onderwerpen.

Waar gaat dat debat eigenlijk over?

Vanaf de jaren ’50 is er in de geschiedwetenschap een postkoloniale stroming ontstaan. Historici en andere cultuurwetenschappers deden kritisch onderzoek naar de geschiedenis van het kolonialisme en imperialisme.

Postkoloniale studies benadrukken de scheve machtsverhoudingen die het kolonialisme produceerde en in stand hield. Postkoloniale academici, zoals Frantz Fanon en Edward Said, beschrijven onder andere de ideologie en culturele opvattingen in de Europese samenleving die de basis vormden voor het koloniale systeem. Anderen, zoals Gayatri Chakrovorty Spivak en Dipesh Cakrabarty, focussen op de gekoloniseerde samenlevingen, waarin de inwoners door de macht van het westen tot ondergeschikte volken werden gemaakt.2 Het postkolonialisme heeft een aanzienlijke invloed gehad in de geesteswetenschappen, maar kan nog niet als mainstream gezien worden in de Europese historiografie. Ondanks het relatief uitzonderlijke karakter van postkoloniale studies, zijn revisionistische academici in de laatste jaren de confrontatie aangegaan met onderzoekers die zulke kritische onderzoeken naar het kolonialisme hebben gedaan. Internationaal hebben academici gesteld dat er een ‘zaak’ te openen is voor het kolonialisme.3 Zij willen dat de geschiedenis van de koloniale tijd opnieuw wordt bekeken, omdat het kolonialisme volgens hen niet zo slecht was als de geschiedschrijving over laat komen. De revisionistische

historici stellen namelijk dat het kolonialisme een positieve rol heeft gehad omdat het voor vooruitgang zorgde. De critici geven toe dat er misdaden zijn gepleegd in de koloniale tijd, maar vermelden hierbij dat er in die tijd zelf een heel andere moraal gold. Op deze manier willen de critici het debat over de koloniale tijd vrijhouden van de morele en sentimentele kant van kolonialisme, dat volgens hen overheerst in de huidige publieke debatten over het onderwerp.Volgens de revisionisten vond de echte ellende plaats in de postkoloniale regimes die ontstonden tijdens het proces van dekolonisatie.4 Historicus Piet Emmer vertegenwoordigt deze visie op het kolonialisme in Nederland. Emmer pleit voor een objectieve kijk op de koloniale tijd van Nederland en stelt dat het kolonialisme ‘goede’ dingen heeft voortgebracht, zoals de modernisering, verwestersing en het christendom. De slechte dingen die plaats vonden tijdens het kolonialisme zouden volgens hem vandaag de dag met een heel andere blik bekeken moeten worden. In de koloniale tijd golden er andere morele opvattingen, waardoor de slechte gebeurtenissen vaak als bron van vreugde en trots werden gezien.5 Emmer schrijft:‘Toen het kolonialisme nog bestond,

(1) Prent van de slavenhandel aan de kust van West-Afrika

9 Nica de Korte werd het meestal positief beoordeeld, zowel door de kolonisator als de gekoloniseerde. De Europese verovering van grote delen van Noord- en Zuid-Amerika, Azië en Afrika kon deze continenten eindelijk de modernisatie brengen waarop gehoopt werd. De kolonisator bracht schoon drinkwater, wegen, spoorwegen, telegraaf en telefoon, westerse rechtspraak, maakte een einde aan oorlogen en plundertochten, beschermde minderheden, organiseerde modern onderwijs en gezondheidszorg, verbeterde de voedsellandbouw, stimuleerde de productie van exportgewassen en investeerde in de beginnende industrialisatie.’6 Dat het kolonialisme dan toch zo vaak negatief wordt beoordeeld door historici, kan volgens Emmer verklaard worden door de politieke correctheid waar de academici aan moeten voldoen. Hij stelt dat historici wordt opgelegd om positieve of negatieve interpretaties te geven aan de geschiedenis. Dat houdt in dat de Europeanen altijd worden voorgesteld als de boosdoener en dat slavernij alleen maar slecht is. De politieke correctheid biedt geen plaats aan twijfel of nuances. Op deze manier kan er geen objectief onderzoek worden gedaan, waardoor er ook geen objectief beeld over slavernij kan ontstaan.7 De visie van Emmer en andere revisionistische academici op kolonialisme is tot stand gekomen door de methode van een objectieve kosten-baten analyse. Door deze methode kunnen de academici in kwestie een oordeel vormen over kolonialisme met de hulp van een simpele balans, waarin wordt vastgesteld dat kolonialisme voor goede en slechte dingen heeft gezorgd. De ‘goede’ dingen waren blijvende aanwinsten, zoals spoorwegen, onderwijs en menselijke waardigheid. De slechte dingen konden snel teruggedraaid worden en lieten geen blijvende gevolgen voor de samenleving achter. Als voorbeeld worden plunder,

hongersnood en de ‘nu en dan voorkomende genocide’ genoemd. De ‘goede’ dingen waren volkomen te danken aan de Europeanen, terwijl de slechte dingen ook zonder invloed van Europese heerschappij plaats hadden gevonden. De gruweldaden van de koloniale tijd worden gepresenteerd als incidentele fouten en worden daardoor niet meegenomen in het algemene beeld van het kolonialisme.8 Deze benadering is ook te zien in het werk van Bruce Gilley. Hij baseert zijn waardering van het kolonialisme op een vergelijking van de gekoloniseerde tussen hun toestand voor en tijdens hun kolonisatie: ‘The objective costs/benefits approach identifies a certain need of human flourishing – development, security, governance, rights, etc.

– and asks whether colonialism improved or worsened the objective provision of that need.’9 Vergeleken met landen die geen koloniale geschiedenis hebben en vergeleken met de toestand van gekoloniseerde gebieden voor hun kolonisatie, die volgens Gilley ‘almost by definition’ werd gekenmerkt door ‘weak institutions, divided societies and subsistence economies’,10 ziet Gilley een lange lijst met ‘voordelen’ van kolonialisme: ‘expanded education, improved public health, the abolition of slavery, widened employment opportunities, improved administration, the creation of basic infrastructure, female rights, enfranchisement of untouchable or historically excluded communities, fair taxation, access capital, the generation of historical and cultural knowledge, and national identify formation, to mention just a few dimensions.’11

10

(II) Nederlandse plantage in Bengalen (het huidige India en Bangladesh), waarschijnlijk de VOC-factorij Kazimbazar de economische impact van de slavenhandel. De politieke correctheid zou ervoor zorgen dat slavernij als een grote misdaad moeten worden voorgesteld en hierbij hoort de gedachte dat de Europeanen veel winst hebben gemaakt over de ruggen van vele slaven, maar dat was volgens Emmer dus niet het geval.14

Het voornaamste probleem van deze redenering is de gedachte dat de ‘voordelen’ van het kolonialisme gemeten kunnen worden in processen en structuren, waarbij details en specifieke gebeurtenissen niet in acht worden genomen. Als ‘voordelen’ van de kolonisatie noemen de revisionistische historici bijvoorbeeld modernisering van de kolonies, die werd gebracht door de Europese kolonisten in de vorm van de transport- en communicatienetwerken, vrijhandel en politieke integratie. De nadelen van het kolonialisme zien de revisionistische historici juist wel in de vorm van afzonderlijke en gruwelijke daden. Als voorbeeld worden slavernij en geweld tegen de inheemse bevolking genoemd, zoals in Namibië, Algerije en Kenia.

De revisionistische historici zien in dat deze daden niet rechtvaardig waren, maar door ze af te schilderen als uitzonderlijke gebeurtenissen en niet als inherent aan het koloniale systeem, ontstaat het idee dat de ‘voordelen’ de nadelen overtreffen. Met modernisering als grootste ‘voordeel’, dat volgens de revisionistische historici in tegenstelling tot de nadelen wel blijvende effecten heeft gehad, maakt de revisionistische visie zich schuldig aan een eurocentrische benadering. Het kolonialisme wordt gepresenteerd als oplossing voor de problemen van de ‘achtergebleven’ samenlevingen.12 Binnen de discussie over het Europese kolonialisme is er een specifiek debat ontstaan over de economische impact van de slavernij op de economie van Nederland.

Volgens Emmer was de economische impact van de trans-Atlantische slavenhandel voor Nederland marginaal.

Op basis van onderzoek naar de boekhouding van de Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC), de enige Nederlandse slavenhandelsrederij waar de boekhouding van bewaard is gebleven, stelt Emmer dat de slavenhandel niet winstgevend was voor Nederland.13 Volgens Emmer speelt de politieke correctheid een rol bij beweringen over

De stelling dat de slavenhandel maar van marginaal belang was voor de Nederlandse economie heeft in de laatste jaren tot veel weerstand geleid.Volgens meerdere historici is het problematisch om de economische impact van slavernij alleen te berekenen aan de hand van de winst die slavenrederijen maakten. In verschillende studies is het economisch belang van de slavenhandel berekend niet enkel op basis van de winstgevendheid, maar op basis van het geheel aan economische activiteiten die betrokken waren bij het gehele slavernijsysteem. Op deze manier wordt duidelijk dat slavernij verweven was met de hele Nederlandse maatschappij en een breed positief effect had op de economie.15 De ‘zaak’ die revisionistische historici in de laatste jaren hebben geopend voor kolonialisme berust op eurocentrische argumenten die geen oog hebben voor het geweld en de onderdrukking van gekoloniseerde samenlevingen door Europese machten. Het is niet de politieke correctheid die postkoloniale studies naar de geschiedenis van kolonialisme en slavernij beïnvloedt, maar het zijn de nieuwe perspectieven in de samenleving die zorgen dat historici anders naar het verleden gaan kijken.

Voor historici is het vandaag de dag nog steeds moeilijk om ruimte en geld te krijgen om kritisch onderzoek te doen naar de koloniale tijd en het slavernijverleden van Nederland, wat erop duidt dat het beeld van Nederland als koloniaal rijk waarin slavernij een belangrijke rol speelde nog niet breed is erkend in de samenleving en de grote instituties.16 Het huidige maatschappelijke klimaat heeft steeds meer oog voor de onrechtvaardigheden in de samenleving en het bewustzijn ontstaat dat veel van deze onrechtvaardigheden als erfenissen van het koloniale systeem gezien kunnen worden. Dat het Rijksmuseum een tentoonstelling opent over de Nederlandse slavernij maakt duidelijk dat steeds meer mensen het belang van het erkennen van deze duistere kant van onze geschiedenis inzien.

11 Nica de Korte

Verwijzingen 1 ‘Tentoonstelling: Slavernij’, https://www.rijksmuseum.nl/ nl/zien-en-doen/tentoonstellingen/slavernij (geraadpleegd op 10 maart 2021).

2 D. Kennedy, ‘Postcolonialism and history’, in: Graham Huggan (red.), The Oxford handbook of postcolonial studies (Oxford 2013) 467-488.

3 Zie: B. Gilley, ‘The case for colonialism’, Third World Quarterly (2017) 1-17; N. Biggar, ‘Don’t feel guilty about our colonial history’, The Times, 30 november 2017; P. C. Emmer, Het zwart-witdenken voorbij. Een bijdrage aan de discussie over kolonialisme, slavernij en migratie (Amsterdam 2018).

4 P. Brandon en A. Sarkar, ‘Labour history and the case against colonialism’, International Review of Social History 64:1 (2019) 73-109, aldaar 75-82.

5 Emmer, Het zwart-witdenken voorbij, 18-19, 45-47 en 58.

6 Ibidem, 20.

7 Ibidem, 61-63, 66 en 71-73.

8 Ibidem, 83-85.

9 B. Gilley, ‘The case for colonialism’, 2-7.

10 Ibidem, 2-3.

11 Ibidem, 4.

12 Ibidem, 84-85.

13 P.C. Emmer, De Nederlandse slavenhandel 1500-1850 (Tweede druk; Amsterdam 2003) 168-178.

(III) Plantage Marienbosch aan de Commewijnerivier in Suriname, waar koffie, katoen en cacao werden geproduceerd door tot slaaf gemaakte mensen uit Afrika

14 Emmer, Het zwart-witdenken voorbij, 69-76.

15 Zie: K. Fatah-Black & M. van Rossum, ‘Wat is winst? De economische impact van de Nederlandse trans-Atlantische slavenhandel’, Tijdschrift voor sociale en economische geschiedenis 9:1 (2012) 3-29; K. FatahBlack & M. van Rossum, ‘Een marginale bijdrage? Van ‘winstgevendheid’ naar de economische impact van de Nederlandse trans-Atlantische slavenhandel. Repliek van de auteurs op de reactie van Piet Emmer’, Tijdschrift voor sociale en economische geschiedenis 9:4 (2012) 71-78; K. Fatah-Black & M. van Rossum, ‘A profitable debate?’, Slavery and Abolition 37:4 (2016) 736-743; P. Brandon & U. Bosma. ‘De betekenis van de Atlantische slavernij voor de Nederlandse economie in de tweede helft van de achttiende eeuw’, TSEG – The Low Countries Journal of Social and Economic History 16:2 (2019) 5-45; K. Lurvink, ‘Underwriting slavery: insurance and slavery in the Dutch Republic (1718-1778)’, Slavery and Abolition 40:3 (2019) 472-493.

16 R. van der Hoeven, ‘Een integraal verbonden rijk: Vernieuwend onderzoek naar kolonialisme’, De Groene Amsterdammer 144:41 (7 oktober 2020).

Afbeeldingen (I) Afrikaanse familie wordt gescheiden door Europese slavenhandelaren, John Raphael Smith (naar schilderij van George Morland), Londen, 1791, mezzotint en ets op papier, 473 x 643 mm, Rijksmuseum Amsterdam (RP-P1969-83).

(II) Hollandse plantage in Bengalen, Hendrik van Schuylenburgh, 1665, olieverf op doek, 133 x 205 mm, Rijksmuseum Amsterdam (SK-A-4283).

(III) Gezicht op koffieplantage Marienbosch in Suriname, Willem de Klerk (naar tekening van Alexander Ludwich Brockmann), Dordrecht, 1829-1876, olieverf op doek, 75 x 97,5 cm, Rijksmuseum Amsterdam (SK-A-4087).

12

“De duivel vergeet geen stoot tegen zijn bokkenpoot”

Het mysterie van de bokkenrijders

D

e bladeren van de bomen ritselden in het Stammenderbos dichtbij het Zuid-Limburgse dorpje Puth. Het was de nacht van 4 op 5 april in het jaar 1750. Een groep tot de tand bewapende rovers hield zich schuil in het bos. ‘Jan, bist doe dat?’, riep boer Hendrik Petri ‘de Waal’ uit, denkende dat hij zijn zoon hoorde toen hij wakker schrok van een vreemd geluid. Op dat moment stormden vijf mannen met zwartgemaakte gezichten zijn slaapkamer binnen en vielen Hendrik en zijn vrouw aan met een ijzeren stang. Om te achterhalen waar de boer zijn kostbaarheden verstopt had, hielden de rovers een brandende kaars tegen zijn gevoeligste delen.

Hendrik deed alsof hij dood was, waarop de mannen hem en zijn vrouw lieten liggen en het huis begonnen te plunderen.1 De boerderij was het slachtoffer van de beruchte bokkenrijders, een roversbende die in de 18e eeuw actief was in het Land van Overmaas en het voormalige Graafschap Loon. Boer Petri zou zijn wraak uiteindelijk krijgen. Hij herkende twee bendeleden die op hun beurt de rest van de bende verklikten. Dit zou hen allen fataal worden.2

De bokkenrijders waren tussen 1748 en 1795 verantwoordelijk voor tientallen gewelddadige overvallen in het Land van Overmaas en het Graafschap Loon (het tegenwoordige Nederlands- en Belgisch-Limburg).3 In de historische overleveringen van de bokkenrijders is informatie over de aard en oorsprong van de bende schaars. De bende leek het voornamelijk gemunt te hebben op boerderijen en pastorieën op het platteland.4 Hoewel er een paar gemeenschappelijk tactieken werden toegepast, zoals het zwart maken van het gezicht met roet, varieerden de werkwijzen sterk tussen de verschillende groepen van de roversbende. Zo stond één bepaalde groep bekend om het gebruik van brandende kaarsen als marteltechniek. Weer een andere factie kenmerkte zich door de bewoners vast te binden en daarna in de kelder te gooien.5 Er werd hiernaast regelmatig gebruik gemaakt van zogenaamde brandbrieven: anonieme brieven die bezorgd werden bij een woning, waarin gedreigd werd het huis in de brand te steken als de bewoners niet snel een bepaalde som geld afstonden.6 Het meest kenmerkende van de bokkenrijders was echter het mysterie dat hen omhulde.

De bende was de afgelopen eeuwen het onderwerp van een levendig historiografisch debat: Wie waren de beruchte bokkenrijders?

De eerste vermelding van de term bokkenrijders met betrekking tot de Limburgse roversbende is terug te leiden

naar het jaar 1774. Opvallend genoeg was dit slechts zes jaar voor het vermeende einde van de bokkenrijders. In officiële documenten spraken de autoriteiten over ‘leden van de beruchte Bende’, ‘nachtdieven’, ‘knevelaars’ of ‘schelmen’.7 De naam bokkenrijders werd voor het eerste gebruikt tijdens een proces in Wellen, een stad in het huidige België, waar de beschuldigde, ene Johan van Muysen, ervan werd beticht een brandbrief onder de deur van boer Wouters in Ulbeek geschoven te hebben.8 Van Muysen stelde zich in de brief voor als een lid van de bokkenrijders en maakte verschillende verwijzingen naar de duivel: “De duivel jaagt ons. Nu kunt gij weten hoe de bockeryders leven door duyvels ingeven regeren wij.”9 De naam lijkt te zijn blijven hangen, want hij werd in het Wellense proces meerdere keren gebruikt en zou vervolgens overwaaien naar andere gebieden.10 Vermoedelijk was de naam ‘bokkenrijders’ gekozen door de autoriteiten of door de bende zelf om de bevolking angst aan te jagen.11 Het rijden op een bok wordt al eeuwenlang geassocieerd met duivelse praktijken. Zelfs voor de komst van de bokkenrijders beweerden oude volksverhalen dat mensen die een pact met de duivel gesloten hadden zich ‘s nachts voortbewogen op een bok en daarbij de volgende toverspreuk zeiden: “Over huis, over tuin, over staak en dat tot Keulen in de wijnkelder!”12 De legende ging dat de bokkenrijders eenmaal per jaar naar de Mookerheide

13 Amanda van Dord (I) Affiche van Het Hollandsch Tooneel uit 1919: “De Bokkenrijder of het skelet” reden om hun meester de duivel te bezoeken. In ruil voor een belofte van trouw kregen zij een vliegende bok waarop zij zich snel konden voortbewegen.13 In de middeleeuwen ontstond het huidige beeld van de duivel: een wezen met bokkenpoten en hoorntjes bovenop zijn hoofd. Deze toespelingen op een bok zijn grotendeels ontleend aan de Griekse God Pan. De fluit spelende god van de wildernis was afgebeeld als half mens, half geit en was een van de populairste Griekse goden.14 Hij stond bekend om zijn grote libido, iets wat niet goed viel bij de kuise christenen, en dit was wellicht een van de redenen waardoor de god vanaf de 4e eeuw door de christenen gedemoniseerd werd.

Hiernaast zou het associëren van een Griekse god met de duivel ook een manier zijn geweest om de concurrerende ‘heidense’ godsdiensten zwart te maken.15 Over de motieven van de bokkenrijders lopen de speculaties nogal uiteen. Een voor de hand liggende verklaring is dat ze enkel gedreven werden door economisch gewin. Als onderdeel van de Generaliteitslanden leed het gebied in de 18e eeuw nog steeds onder de gevolgen van de Tachtigjarige Oorlog. In tegenstelling tot de zeven gewesten (Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland, West-Friesland) hadden de Generaliteitslanden, als straf voor hun steun aan het Spaanse leger tijdens de Tachtigjarige Oorlog, geen inspraak in het landsbestuur.

Bovendien werden ze in economisch opzicht uitgebuit met zware belastingen en heffingen. Armoede en honger kunnen er daarom voor hebben gezorgd dat de bevolking gedwongen haar toevlucht nam tot criminaliteit.16 Dit lijkt echter minder waarschijnlijk wanneer we de zware straffen en martelingen die vermeende bokkenrijders

moesten ondergaan vergelijken met de relatief geringe buit die de diefstallen opleverden.17 Sommige historici zien de bokkenrijders daarom eerder als een groep revolutionairen die ontevreden waren met de ongelijke verdeling van welvaart en zich stoorden aan de hebzucht van de plaatselijke adel en geestelijkheid.18 Dit beeld van de bokkenrijders als een soort “Robin Hood”-bende, strijdend voor een rechtvaardiger wereld, wordt versterkt door het feit dat de bende ook rijke leden kende.19 Een bekend voorbeeld is de welgestelde chirurgijn Joseph Kirchoffs (Den Zwarten Kaptein) die in 1772 veroordeeld en terechtgesteld werd als de vermeende leider van de bokkenrijders.20 Kirchoffs en andere welvarende leden zouden lid zijn geworden om ideologische redenen.

De vermeende goddeloosheid van de bende zou de beschuldigde bokkenrijders duur komen te staan. Er vonden in totaal zeven vervolgingsperiodes plaats. De eerste reeks processen vond plaats van 1743 tot 1745 en de laatste reeks tussen 1793 en 1794. Er werden in totaal circa 1200 burgers beschuldigd, waarvan 500 ook daadwerkelijk veroordeeld werden. Als men eenmaal veroordeeld was, liep dit in 90 procent van de gevallen uit op een executie.21 De straffen waren bijzonder wreed, zelfs voor de normen van die tijd. Er werd onder andere gebruik gemaakt van diverse – vaak gruwelijke – straffen zoals radbraking, wurging en vierendeling. Het ging zelfs zo ver dat onthoofding en de galg in vergelijking met deze methoden gezien werden als humane vormen van executie.22 De term “goddeloze eed” werd voor het eerst genoemd tijdens het proces van Hendrick Becx in 1743 en zou in de jaren daarna blijven opduiken in allerlei officiële documenten betreffende de bokkenrijders in de regio.

23 Het vermeende afleggen van deze eed zorgde ervoor dat de processen van de bokkenrijders niet te vergelijken waren met reguliere rechtszaken.24 Het veroordelen van mensen op verdenking van een vermeend verbond met de duivel doet namelijk sterk denken aan de heksenprocessen die tussen 1450 en 1750 in Europa plaatsvonden. De meeste hedendaagse historici beschouwen het fenomeen ‘bokkenrijders in Limburg’ als een nawee van een reeks schijnprocessen in de Europese geschiedenis, waaronder die van de heksen, de tempeliers en de ketters.25 Dit

(II) Kaart van Nederlands en Belgisch Limburg 1785-1794

14 geeft Limburg de twijfelachtige eer de laatste Europese regio te zijn waar dit soort bijgelovige, pseudojuridische uitspattingen zich massaal voltrokken.

Waar de roversbende in haar eigen tijd afgeschilderd werd als een duivelsaanbiddende bende, is het hedendaagse beeld iets genuanceerder. De getuigenissen van vermeende bokkenrijders werden voorheen als het belangrijkste bronmateriaal beschouwd. Moderne historici zien de getuigenissen echter als niet volledig betrouwbaar, omdat bekend is dat deze getuigenissen dikwijls onder marteling verkregen werden. Aangezien de getuigenissen het belangrijkste bewijs vormden voor het bestaan van een strak georganiseerde bende, vermoeden sommige historici tegenwoordig dat daar nooit sprake van is geweest. De misdaden zouden zijn gepleegd door verschillende criminele bendes en individuele personen die geen connectie met elkaar hadden.26 Hiernaast zouden de vermeende duivelsrituelen slechts hersenspinsels zijn geweest van de toenmalige justitie. Gaspard de Limpens, procureur-generaal van Brabant, kan gezien worden als de pionier van deze strekking. In 1774 schreef hij over de veroordeelde bokkenrijders:

“

Hun verklaringen staan bol van de tegenstrijdigheden, variërende versies en inbreuken op logica en de wetten van zwaartekracht. Zij zijn te hard gestraft en het merendeel is onschuldig. De tortuur doet de ondervraagden bekennen wat justitie wil horen.27

”

Door de verdachten te martelen werden bekentenissen afgedwongen en de personen wiens namen tijdens de folteringen werden genoemd, werden gearresteerd.

Hierdoor bleef het proces zich herhalen. Uiteindelijk zouden honderden mensen veroordeeld worden voor enkele tientallen diefstallen. Ook is bekend dat in het Land van Overmaas de processen geleid werden door schepenen die hiervoor niet geschoold waren, in plaats van door hogere rechtscolleges zoals elders het geval was.

De schepenen hadden hiernaast ook persoonlijk belang bij de veroordelingen, aangezien zij werden betaald van de geconfisqueerde bezittingen van de geëxecuteerde bokkenrijders.28

Antropoloog Anton Blok claimt daarentegen dat er wel degelijk sprake is geweest van een goddeloze eed. Deze zou gebruikt zijn tijdens de inwijdingsceremonie van nieuwe leden. Op deze manier werd de trouw van het nieuwe lid getest en zou er minder kans zijn dat hij andere bendeleden zou verraden in het geval van een arrestatie.29 Een soortgelijk ritueel, onder leiding van de bekende bokkenrijder Geerling Daniëls, werd beschreven in het getuigenis van een van de bendeleden:

“

Dat hij de eed heeft gedaan in het boske achter Wolfhagen, toen aldaer een keertse in een dode hand staande werd aangestoken en op een neusdoek op de grond gezet, en daar naast een dooske waarin een grote en een kleine geconsacreerde hostie, dat hij gedetineerde moest beloven van geen kameraden te beklappen waar het ook zo dat zij zouden gevangen worden en door de tortuur daartoe gedwongen, ten dien einde God afzwerende en de Duivel toe, toen opstekende de twee voorste vingeren en de duim van de rechterhand en zo zij zouden gevangen worden en door de tortuur moesten bekennen en ter dood werden gebracht dat zij alsdan alles zouden herroepen.30

”

Aan de andere kant weten we dat ook deze specifieke getuigenis door middel van marteling is verkregen en daardoor niet volledig betrouwbaar is. Hiernaast had men al snel door dat personen met opmerkelijke getuigenissen langer mochten blijven leven. De (kerkelijke) autoriteiten wilden in dit soort gevallen namelijk uitzoeken in hoeverre er werk van de duivel in het spel was. Zo beweerde ene Matthijs Smeets dat hij samen met andere bendeleden een bokkenvlucht had gemaakt van Venlo naar Weert.

Hij beweerde met zijn roversgroep van 42 man in beide plaatsen diefstallen gepleegd hebben. In contrast met zijn medeverdachten die gemiddeld na twee maanden al geëxecuteerd werden, hing Smeets ‘pas’ na zes maanden aan de galg.31

Opvallend blijft dat er relatief weinig historisch onderzoek is gedaan naar de mysterieuze bokkenrijders. In hun eigen tijd werden ze keer op keer weggezet als een duivels genootschap, waar zo snel mogelijk mee afgerekend moest worden. Een snelle blik op de ‘zeer betrouwbare’, door middel van marteling verkregen getuigenissen was voor verscheidene historici genoeg om dit beeld te bevestigen.

Dit werd vervolgens gebruikt om elke vorm van protest betreffende het onderwerp in de kiem te smoren. Door dit snelle en stellige oordeel was er lange tijd weinig behoefte aan grootschalig onderzoek naar de bokkenrijders. In de 20e eeuw zou de publieke opinie iets verzachten, onder andere als gevolg van de boeken van Julian Melchior en Francis van

(III) Een massaterechtstelling van bokkenrijders

15 Amanda van Dord Gehuchten, waarin betoogd wordt dat er weinig bewijs is voor het bestaan van een goddeloze bende. En in het heden zien we dat de bokkenrijders in Limburg gevierd worden als een onderdeel van de lokale cultuur. Zo staat de maand oktober in het plaatsje Valkenburg in het teken van de bokkenrijders, tijdens de zogenaamde bokkenweken. Dit nieuwe enthousiasme voor het bokkenrijdersfenomeen zal hopelijk leiden tot meer onderzoek. Het tipje van de sluier is al voorzichtig opgelicht, maar het is nu tijd om de gehele sluier ervan af te halen en de ware aard van de beruchte bokkenrijders te onthullen.

Verwijzingen 1 B. Lindekens, Ze reden bij nacht: De mysterieuze gruwelhistorie van de bokkerijders (Amsterdam 1975) 26, 27.

2 Ibidem 3 Ibidem, 5.

4 De bokkenrijders - https://www.rijckheyt.nl/cultureelerfgoed/de-bokkenrijders (geraadpleegd 20 februari 2021).

5 F.Van Gehuchten, Bokkenrijders: Late heksenprocessen in Limburg. Het proces van vier bokkenrijdersgroepen in Limburg 1773-1795 (Opglabbeek: 2002), 102.

6 G. Ramaekers, De woeste avonturen van de Bokkenrijders, (Heerlen, 1972), 149.

7 Lindekens, Ze reden bij nacht, 150.

8 F. Van Gehuchten, Bokkenrijders: Late heksenprocessen in Limburg. Het proces van vier bokkenrijdersgroepen in Limburg 1773-1795 (Opglabbeek: 2002), 95.

9 Lindekens, Ze reden bij nacht, 33.

10 Van Gehuchten, Bokkenrijders, 67, 84, 339.

11 Bokkerijders’, in: Folkloristisch Woordenboek van Nederland en Vlaams België, K. ter Laan, ( :1949), 43.

12 Ibidem.

13 A. Blok, De Bokkenrijders, roversbenden en geheime genootschappen in de Landen van Overmaas (1730-1774) (Amsterdam, 1991) 33.

14 J. Russell, The Devil: Perceptions of Evil from Antiquity to Primitive Christianity, (Ithica: 1987), 66, 69.

15 M.C. Cardete, “Between Pan and the Devil: the Demonization of the God Pan” Dialogues d’histoire ancienne, 411:1, (2015), 47 – 72, aldaar 44, 45.

16 Lindekens, Ze reden bij nacht, 64.

17 J. Melchior, De Bokkenrijders: Feiten en Verhalen (Heerlen: 1981), 21.

(IV) Vliegende heksen met dierkoppen, waaronder een bokkenkop; de eerste gedrukte afbeelding van heksen

18 Ibidem, 22, 23.

19 L. H. J. Hurrelbrinck, Jozef Kerkhoffs hoofdman der bokkenrijders (Utrecht: 1927), 30.

20 H. Kerckhoffs, Het proces Joseph Kerckhoffs, 17241772 (Venlo: 1987), 75.

21 A. Blok, De Bokkenrijders (Amsterdam: 1991), 17.

22 Ramaekers, De woeste avonturen van de Bokkenrijders, 164.

23 Van Gehuchten, Bokkenrijders, 71-72, 189.

24 Ibidem, 14.

25 Van Gehuchten, Bokkenrijders, 294, 339-340.

26 De bokkenrijders - https://www.rijckheyt.nl/ cultureel-erfgoed/de-bokkenrijders (geraadpleegd 19 februari 2021).

27 Van Gehuchten, Bokkenrijders, 30.

28 Ibidem, 79, 82.

29 Blok, De Bokkenrijders, 79.

30 Ibidem, 81.

31 J. J. Melchior, De Bokkenrijders (Maasbree 1981), 129, 141.

Afbeeldingen: I: https://snappygoat.com/ II: J. Melchior, De Bokkenrijders: Feiten en Verhalen (Heerlen: 1981) III: Naar een kopergravure in de Relation van 1781.

(Orgineel: staatsbibliotheek Darmstadt) IV: U. Moltior, De Lamiis (1489).

16

Een virus als kunst

De overeenkomsten tussen Contagion (2011) en COVID-19

E

en vrouw neemt het vliegtuig vanuit Hong Kong naar Minneapolis. Terwijl ze op haar vlucht wacht, hoest ze een paar keer. In de metro van Hong Kong is een man duidelijk onwel, zijn gezicht druipt van het zweet. Daarna loopt hij over een markt die beladen is met dieren in kooien, vissen liggen uitgestald op ijs. De bewegingen van de man zijn ongecontroleerd, waardoor hij op een autoweg belandt en wordt aangereden door een bus. De vrouw uit Minneapolis wacht eenzelfde lot: vier dagen nadat ze geïnfecteerd raakt met een onbekend virus, heeft ze een epileptische aanval en overlijdt. Haar zoon wordt de volgende dag levenloos gevonden in bed.

De eerste scenes van de film Contagion lijken merkwaardig veel op een duisterder verloop van de corona-pandemie, wat nog opmerkelijker wordt als je weet dat de film tien jaar geleden is uitgekomen. Het is duidelijk waar het verhaal heen gaat, we beleven momenteel immers een zeer vergelijkbaar scenario. Het enige dat ontbreekt in onze real-life-pandemie is de onheilspellende muziek op de achtergrond.

In een recensie van de film uit 2011 valt te lezen: “As gripping as it often is,“Contagion” isn’t really much more, in the end, than a classy zombie movie.”1 Is dat, tien jaar later, nog steeds het geval? In hoeverre zijn de schrijvers van de film er daadwerkelijk in geslaagd de huidige pandemie te voorspellen?

De eerste dagen De film gebruikt verschillende invalshoeken om het beeld van de impact van een pandemie compleet te maken. We volgen een aantal geïnfecteerde patiënten en hun familieleden, een freelance blogger die besluit zelf informatie te gaan verstrekken, een aantal epidemiologen die de bron van de uitbraak onderzoeken en virologen die een vaccin proberen te ontwikkelen. Het virus verspreidt zich enorm snel, door de lucht en via oppervlakten. Na vier maanden zijn er al 26 miljoen mensen aan het virus gestorven.

We ontmoeten epidemiologen Dr. Mears (Kate Winslet) en Dr. Cheever (Laurence Fishburne), van het Center for Disease Control and Prevention (CDC). De eerste stap die moet worden genomen is het in quarantaine plaatsen van besmette mensen en degenen die met hen in contact zijn gekomen. Een besmetting wordt bepaald door de protocollen die ook zijn gebruikt voor SARS, aangezien het virus (inmiddels aangeduid als MEV-1) duidelijk een luchtwegaandoening is.

Bij een bijeenkomst van het Minnesota Department of Health waarschuwt Dr. Mears de aanwezigen: “Beeld je de gevolgen eens in als je bedenkt dat mensen hun gezicht twee- tot drieduizend keer per dag aanraken. We zitten ook aan deurklinken en vooral aan elkaar.” Andere raadsleden uiten hun zorgen over het sluiten van scholen, maar ook over de gevolgen daarvan voor medewerkers in onder andere ziekenhuizen en winkels; wie blijft er thuis met de kinderen? Het is nog niet duidelijk waar ze mee te maken hebben, wat het virus veroorzaakt, en of er een

(I) Paralellen tussen film en werkelijkheid: Visualisatie van de spreiding van het virus. Links de John Hopkins visualisatie en Rechts de visualisatie in de film

17 Emma Kemp

(II) Paralellen tussen film en werkelijkheid: de straten van echt Haarlem (boven) en verfilmde San Francisco (onder) verlaten door de pandemie geneesmiddel is. Sommige raadsleden stellen daarom voor om de winkelcentra pas na de drukte van Thanksgiving te sluiten.

In de eerste week van de uitbraak komen er mondkapjes tevoorschijn, die alleen geïnfecteerde patiënten dragen.

Bloedmonsters van de eerste doden worden naar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gestuurd om erachter te komen waar het virus is ontstaan. Over de hele wereld worden clusterbesmettingen gevonden.

Waar vechten we tegen?

Het virus wordt geanalyseerd in een lab van het CDC, waar blijkt dat het een combinatie is van genetisch materiaal uit zowel varkens als vleermuizen. De analisten doen een poging het virus te laten groeien in verschillende celculturen, maar het doodt elke cel waar het in geplaatst wordt. Een nogal duister vooruitzicht voor het ontwikkelen van een vaccin. Een dag later lukt het ene Dr. Ian Sussman, verbonden aan de University of California, toch om een celcultuur met het virus te ontwikkelen. (Vanwege movie magic had hij slechts één dag nodig.)

Acht dagen na de eerste infectie komt het CDC met een officiële verklaring over het virus. Epidemioloog dr. Greeves ontvangt een vraag over het lijden van gezichtsverlies na de zogenaamde overdreven bezorgde reactie na de uitbraak van H1N1. “Ik heb liever dat we overbezorgd reageren dan dat er mensen sterven omdat we niet zorgvuldig genoeg geweest zijn,” is zijn reactie.

Maatregelen Na acht dagen staat de teller op acht miljoen infecties.

Met deze snelheid moet het haast onmogelijk zijn voor overheden en epidemiologen om een fatsoenlijke schatting te kunnen maken. Ondanks het hoge aantal besmettingen toont de film nog steeds mensen die vlak naast elkaar staan. Het beste middel is afstand houden, gaf dr. Greeves aan in zijn verklaring, geen handen schudden, thuisblijven als je ziek bent, regelmatig je handen wassen. Desondanks zit hij gevaarlijk dicht bij de presentator, zonder mondkapje.

Die laatste worden bovendien weinig gebruikt, net als desinfectiegel.

Twee weken na de uitbraak kondigt een apotheek in Minneapolis aan dat er slechts vijftig doses van Forsythia over zijn, een homeopathische geneesmiddel dat door de blogger uitgebreid werd aangeprezen als middel tegen MEV-1. De bezoekers verliezen hun geduld en besluiten de apotheek te overvallen. Het geduld lijkt overal op te zijn; ook drankwinkels en supermarkten worden beroofd. Bewoners proberen de stad te ontvluchten, maar de overheid heeft het leger opgedragen de wegen te blokkeren en ook het openbaar vervoer is stilgelegd.

Na 26 dagen zijn er 2,5 miljoen Amerikanen overleden.

De film toont scenes van lege fitnessscholen, moskeeën, vliegvelden en kantoorgebouwen. Het afval wordt niet meer opgehaald. Er komen beelden voorbij met foto’s van overleden mensen, omringd door kaarsen en bloemen.

Zo’n honderd dagen later slaagt viroloog Ally Hextall (Jennifer Ehle) erin een vaccin te ontwikkelen dat ze besluit op zichzelf te testen.Vervolgens bezoekt ze haar vader, die besmet is met het virus, en wordt daarna niet ziek. De productie van het vaccin start op vijf locaties. Geheim, omdat de overheid bang is dat de vaccins anders gestolen worden. 133 dagen na de uitbraak wordt de Amerikaanse bevolking gevaccineerd op basis van een loterij: per geboortedag.

MEV-1 versus COVID-19 De scenarioschrijver Scott Z. Burns streefde ernaar een film die maken die een echte uitbraak zo realistisch mogelijk zou nabootsen. Burns liet zich inspireren door

18 de uitbraak van de Mexicaanse griep (H1N1) in 2009.

Hij realiseerde zich dat het niet alleen zaak was om het verloop van het virus in de gaten te houden, maar om ook aandacht te besteden aan de informatie die over het virus wordt verspreid. In een interview zegt hij: “(…) the way a virus spreads out is very similar to the way information disseminates itself and what that does to human behavior”.2 Ten eerste, de cijfers: in een jaar tijd zijn er aan COVID-19 2,5 miljoen mensen overleden, ‘slechts’ een tiende van het aantal dat aan MEV-1 stierf. Toen vorig jaar duidelijk werd dat er strenge maatregelen getroffen moesten worden om de uitbraak van deze luchtweginfectie tegen te gaan, ging men massaal toiletpapier, bloem en rijst inkopen.3 De rellen die in de film te zien zijn, komen behoorlijk realistisch over.

In de Verenigde Staten gingen mensen inderdaad de straat op om te demonsteren tegen de maatregelen, maar het heeft (nog) niet geleid tot het beroven van supermarkten.

In Nederland zijn er wel supermarkten geplunderd nadat werd aangekondigd dat er een avondklok ingevoerd zou worden,4 dit had echter niets te maken met het inslaan van voorraden.

In Contagion wordt in sommige grote steden een avondklok ingesteld, maar dit is als gevolg van de rellen, niet omdat de infectiegraad te hoog lag. Daarnaast is het onduidelijk of bepaalde gebouwen in de film leeg stonden omdat de overheid dit heeft afgedwongen, of omdat mensen zelf besloten dat het een beter idee is om thuis te blijven. Zowel in de film als tijdens de corona-pandemie is er een grote spanning voelbaar tussen de striktheid van maatregelen en de leefbaarheid van de samenleving. Er worden vragen aangestipt over de invloed van de overheid: hoever mag zij gaan in het opleggen van regels die het dagelijks leven van haar bewoners beperkt? En over onze leefstijl: hoe lang kunnen we deze manier van consumeren nog goedkeuren?

Waarom wordt er niet ingegrepen?

Het CDC is zowel in de film als tijdens de coronapandemie in de VS verantwoordelijk voor het produceren van testen om besmettingen aan te tonen. In de film krijgt het CDC bovendien volledige verantwoordelijkheid om het virus te onderzoeken vanwege de extreem hoge besmettelijkheid.

Dr. Sussman, die niet verbonden is aan de CDC en alleen laboratoria tot zijn beschikking heeft die niet de juiste veiligheidseisen hebben, besluit toch een poging te doen en

slaagt bovendien; in het algemeen belang, denken we dan maar. Ten tijde van corona werden particuliere bedrijven in eerste instantie niet benaderd voor medewerking, terwijl hun hulp achteraf hard nodig bleek. Het virus zou te snel groeien voor het CDC om zelf tests te ontwikkelen, en door productieproblemen lagen er te veel onbruikbare tests en liep het testproces onnodige vertraging op.5 Uiteindelijk werden er door bedrijven toch tests ontwikkeld die in veel hogere aantallen verspreid konden worden.

Het is duidelijk dat er andere procedures in gang worden gezet dan in ‘normale’ omstandigheden, zowel in de film als tijdens de coronapandemie. Het duurde acht maanden tot het CDC een vaccinatieprogramma publiceerde,6 terwijl het normaal wel tien jaar kan duren.7 Een vaccin testen op één persoon, zoals in de film gebeurt, zou echter nooit doorgaan voor goedkeuring voor het vaccin.

Dr. Cheever geeft in de film aan dat hij liever te voorzichtig is dan te weinig maatregelen neemt. Een uitspraak die aan het begin van de coronapandemie erg welkom was geweest, maar nog altijd ontbreekt.Vooral de Amerikaanse overheid kreeg veel kritiek te verduren. President Donald Trump zei dat ze de situatie volledig onder controle hadden, nadat er een besmetting werd ontdekt in Washington. In de twee maanden erna overleden er minstens 20.000 mensen aan het virus8. In de film komt er geen president aan het woord, maar de wisselwerking tussen het gedrag van de overheid en de wijze waarop de berichtgeving overkomt op de maatschappij is vrij duidelijk. Zowel in de film als tijdens de coronapandemie hebben de overheden een aanzienlijke tijd gewacht met het naar buiten brengen van het nieuws, tot het duidelijker was waarmee ze eigenlijk te maken hebben.

De invloed van de media is daarbij cruciaal, vooral omdat we sociale media tot onze beschikking hebben, waardoor het eenvoudig is onjuiste informatie over te nemen. Zoals Burns aangaf, gaat het er niet alleen om hoe je het virus kunt inperken, maar heb je altijd te maken met de manier waarop de maatschappij omgaat met de informatie over de uitbraak.

(III) Paralellen tussen film en werkelijkheid: massagraven in de VS. Massagraven in New York (links, werkelijkheid) en in Minneapolis (rechts, fictie)

19 Emma Kemp Complottheorieën In de film zien we een freelance blogger (gespeeld door Jude Law) die zijn overtuiging deelt over de werking van een homeopathisch middel tegen het virus. De blogger lijkt zelf besmet met het virus en filmt zichzelf terwijl hij het middel inneemt, een paar dagen later lijkt hij te zijn genezen. Ook verkondigt hij zijn geloof dat de farmaceutische industrie enorm profiteert van de pandemie. Bovendien, beweert hij, zou het vaccin wel voor autisme of kanker kunnen zorgen, een bericht dat 2,5 miljoen mensen bereikt. Hij wordt gearresteerd voor het delen van valse informatie en na een bloedonderzoek blijkt dat hij het virus nooit heeft gehad. Wel heeft hij 4,5 miljoen dollar verdiend door het verspreiden van de informatie over het homeopathische middel.

De informatie die deze blogger verspreid is nog enigszins geloofwaardig en minder gevaarlijk dan de berichten die mensen ten tijde van corona de wereld in stuurden. Zo deed Donald Trump verschillende uitspraken over het gebruik van geneesmiddelen tegen corona waarvan de werking niet bewezen was en zelfs schadelijke bijwerkingen had.9 Voorspellingen Uiteraard is het niet eenvoudig om alles wat bij een pandemie zou kunnen gebeuren te voorspellen, of om dat samen te vatten in een film van anderhalf uur. De film toont vooral dat een crisis het slechtste in mensen naar boven haalt, iets wat ook ons in de coronapandemie zeker niet bespaard is gebleven. De hoeveelheid huiselijk geweld steeg tijdens de lockdown bijvoorbeeld wereldwijd met 20% ten opzichte van het jaar ervoor.10 Toch laat de coronapandemie ook zien dat mensen hun best doen om elkaar te helpen, met alleen al tientallen initiatieven om onder andere eenzame mensen te steunen in GrootBrittannië, een maand na de uitbraak.11 We mogen blij zijn dat Burns de ernst van de uitbraak niet volledig heeft weten te voorspellen. ‘Onze’ pandemie is onder andere een stuk minder dodelijk. De film kan echter gezien worden als wederom een waarschuwing. Al eerder zijn er waarschuwingen geweest voor een virusuitbraak, onder andere door Bill Gates.12 We weten ook dat dit niet de laatste virusuitbraak is die we tegen zullen komen.

Wellicht toont de film een situatie die ons nog te wachten staat.

Verwijzingen 1 P. Rainer, ‘Contagion: movie review’, via: https:// www.csmonitor.com/The-Culture/Movies/2011/0909/ Contagion-movie-review.

2 E. Douglas, ‘CS Interview: Contagion Writer Schott Z. Burns’, via: https://www.comingsoon.net/movies/ features/81596-cs-interview-contagion-writer-scott-zburns.

3 E. Kinsella, ‘Coronavirus panic shopping means some have months’ worth of toilet paper while others can’t get basic supplies’, via: https://www.abc.net.au/news/2020-03-08/ coronavirus-bulk-buying-leaves-low-income-familiesstruggling/12034522.

4 ‘Plunderingen en vernielingen na demonstratie in Eindhoven, stad urenlang onrustig’, via: https://nos.nl/ collectie/13858/artikel/2365818.

5 P. Whoriskey & N. Staija, ‘How U.S. coronavirus testing stalled: Flawed tests, red tape and resistance to using the millions of tests produced by the WHO’, via: https://www.washingtonpost.com/business/2020/03/16/ cdc-who-coronavirus-tests/.

6 Centrers for Disease Control and Prevention (CDC), COVID-19 Vaccination Program Interim Operational Guidance Jurisdiction Operations (2020).

7 ‘Waarom duurt het maken van een vaccin normaal 10 jaar (en nu niet)?’, via: https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/ nederland/artikel/5198229/corona-covid-19-vaccin-snelnormaal-10-jaar-veiligheid.

8 J. Lemire et al., ‘Signs missed and steps slowed in Trump’s pandemic response’, via: https://apnews.com/ article/6a8f85aad99607f313cca6ab1398e04d.

9 R. van den Brink, ‘Discussie over hydroxychloroquine krijgt nieuwe impuls’, via: https://nos.nl/artikel/2351726.

10 L. Ford, ‘”Galamitous”: domestic violence set to soar by 20% during global lockdown’, via: https://www. theguardian.com/global-development/2020/apr/28/ calamitous-domestic-violence-set-to-soar-by-20-duringglobal-lockdown-coronavirus.

11 S. Murphy & C. Skopeliti, ‘Coronavirus: campaign launched offering help to those self-isolating’, via: https:// www.theguardian.com/world/2020/mar/14/coronaviruscampaign-launched-offering-help-to-those-self-isolating.

12 B. Gates, ‘We’re not ready for the next epidemic’, via: https://www.gatesnotes.com/Health/We-Are-NotReady-for-the-Next-Epidemic.

Afbeeldingen: I John Hopkins Coronavirus Resource Center website en Contagion (2011) II Orange Label Media, Beautiful Haarlem March 2020 (2020) en Contagion (2011) III Huffpost, Drone Footage Shows Mass Grave in New York’s Heart Island (2020) en Contagion (2011)

20

Climate Justice Now Why illegal activism matters

P

eople find a lot of things to do in their spare time. I enjoy watching films, reading books, going on walks, and blocking major roads to protest government climate policy. I am a member of the activist movement Extinction Rebellion. The movement tries, through civil disobedience, to encourage the governments of the world to take action and stop climate change and ecological destruction. This means we are breaking the law in ways that do not harm people but do disrupt society. Often, we’re asked how breaking the law, how committing an injustice, can help force justice. It seems that many people do not understand the importance of the situation, or the methods we use. Here is the perspective of one student activist, and why he decided to start breaking the law to change it.

Our world is in an absolutely dismal state. From the highest mountaintops to the deepest oceans, the Earth is polluted by human activity. Massive deforestation, a rapidly changing climate and the exhaustion of fresh water supplies are just a few examples of modern society’s negative impact. In short, the future of our life on Earth is in grave danger.

Studying how humanity has impacted the environment is one of the easiest ways I’ve found to ruin my day. I’ve been studying the subject actively for about two years now, and it still gets me depressed. If life on Earth wasn’t teetering on the edge of a collapse not seen since the dinosaurs, steadily being nudged further every day, I would recommend staying away from the subject. But it is, and that’s why understanding environmental degradation is important.

I firmly believe that global environmental collapse is the most (de)pressing issue we face as a society and, with all human societies together, as a species. And it’s infuriating to see the issue pushed to the background every year.

Companies and governments feed us platitudes, assuring that they are working on environmentally friendly developments – with few to no results. Companies, especially, outright lie about environmental campaigns for marketing purposes, a strategy known as “greenwashing”.

One of the most successful strategies has been to encourage individuals to worry about their own “carbon footprint”, placing blame for climate change squarely on the shoulders of individual consumers. Yes, we are all responsible, but the “carbon footprint” campaign directs

(I) Thousands of protestors manifested in front of the Rijksmuseum in Amsterdam to protest climate inaction by the government in 2019.

They have returned to protest throughout the country twice a year

21 Daan Jansen (II) Despite the COVID-19 pandemic, climate protests continue as the government continues to ignore the issue

the critical eye away from fossil fuel companies (and other industries) and profiteers of ecological collapse, which cause far more harm than any individual consumer ever could.

I’ve heard people compare the situation to sitting in a bus headed for a cliff with no one behind the wheel, but this really misrepresents the issue. Although no single person is “behind the wheel”, some people have more control over the direction humanity and the planet are taking than others. Our society calls itself democratic, but power is far from equally distributed. This is because our society is not only democratic, but also capitalist. Capitalist societies believe that the smartest and most capable people are those who make the most money, and so a lot of power is granted to the richest people. Power that is being used to destroy the global environment for profit.

All hope is not lost, however! The rich have a lot of power, but they are also citizens of countries, and (usually) have to obey their laws. That is why wealthy people and companies spend enormous resources lobbying governments to ensure they get their way. Governments are basically the only tool available to us to limit the power and influence of the wealthy. This is why democracy is still of vital importance. Even so, history teaches us that participating

in elections is not enough. I would go so far as to say the Dutch government has never made progressive legislation that helps poor or vulnerable people of their own accord. It has always taken the efforts of people protesting in one way or another (usually many ways) to get the government to adopt measures such as banning slavery, establishing 8 hour work days, banning child labour, encouraging gender equality, legalizing homosexuality, and so many of the things we Dutch people are told to be proud of. We are taught in school that these policies came from great men, but that’s not true. These great people depended on the mass movements behind them. Without protestors demonstrating their displeasure, none of these advances would have been made. These policies came from the public, the people who dared to stand up for what they believed in. Governments only took on these policies after relentless pressure.

Now, the Dutch government, as well as most other governments, have set a deadline to green economic reforms in 2050.This means another 30 years of ecological degradation at the same rate as (and probably greater than) today. That’s too much. It’s already been too much for decades. The current solution is to hand the problem over to the next generation: the exact same solution the generation before us chose. This isn’t a solution. The problems aren’t going away if we ignore them and promise that our kids will try really, really hard to solve them.

So what can we do? Voting for a party with a green agenda is simply not enough. Society is complex, and there will always be other issues that are so important that a green party will never reach a majority through voting alone.

Since this article was written, the Dutch national elections have been held and the parties are currently working on forming a government. The prospects for a livable planet in the future are dire: parties with the most convincing standpoints towards environmental policy have fallen in popularity spectacularly, while parties which (explicitly or implicitly) deny global warming and environmental catastrophe have made large gains. Extinction Rebellion has already held futher protests in Den Haag and throughout the country. Until a government has been formed, we cannot be sure what the next four years will look like, but I expect you will continue to hear a lot from organisations like Extinction Rebellion in the coming years and there will be ample opportunity and even more need to join such radical political actions.

22 Instead, we need to make sure ecological issues are beyond politics. Working towards an ecologically friendly economy now should, like healthcare and education, be a given, not up for debate. But how do we get to that point? There are of course very intelligent people developing green technologies and alternative energies, but not all of us can do that. That does not mean the rest of us have to just sit back and wait for the people in charge to decide to do something. Instead, we can exercise our democratic right to protest! Legal protests are incredibly important, because they show how many people want environmentally friendly governance. The climate march in 2019 attracted tens of thousands of people despite pouring rain, and was a clear message that the environment is an important issue to a large part of the population.

Some, like myself, have decided to partake in illegal protests, known as civil disobedience, such as blockading buildings and streets without a permit. Civil disobedience is based on the premise of the social contract, the unwritten agreement between government and citizen: the citizen obeys the government’s laws and pays her taxes, and the government ensures the citizen’s safety. This works, as long as the government isn’t actively ignoring a catastrophe that could lead to the extinction of the human species.

Unfortunately, the Dutch government is not currently taking all the measures it could to prevent ecological catastrophe. It has many reasons for this, but to me, none of them weigh up to the potential of human extinction.

By not taking strong steps to heavily curtail industry and other companies whose wealth derives from causing environmental collapse, the Dutch government has broken its end of the bargain. Thus, breaking the law to force the government into taking the right steps is justified.

These protests are entirely peaceful – at least on the part of the protesters – and have various advantages compared to legal protests. Because police arrests (sadly) make for good tv, they draw media attention, and therein spark debates

(IV) The author of this article at the Zuidas protests in 2020, enjoying a bit of sun among people who may never have considered ecological issues.Take for example the Kick Out Zwarte Piet-movement (which, it should be stressed, partook in legal protests): through protesting they were able to draw attention to the racism inherent to the Sinterklaas-festivities. This sparked years of public debate, and now finally many municipalities have decided to abandon Zwarte Piet in favour of a nonracialized Piet. Media attention, leading to public debate, can make real changes in our culture and our politics.

Creating an environmentally sustainable economy will be incredibly expensive in the Netherlands. So expensive, in fact, that it seems prohibitive at the moment. It is cheaper for the government to continue to allow companies to pollute and destroy environments worldwide than it is for them to curtail this behavior. Civil disobedience by

(III) Protestors sitting on the streets of Amsterdam, demanding climate action

23 Daan Jansen Above: (V) Protestor offering snacks to a police officer. Despite the illegal nature of the protests, there is no animosity towards the police Below: (VI) Police agents roughly arresting peaceful protestors, who have locked arms and legs together to try to keep everyone together

way of blocking important roads (such as those leading to one of the county’s most important business centers: the Zuidas) is a good way of changing the balance in favour of environmental change. Blocking roads delays people on their daily commutes to work, which costs productivity.The municipality also has to send dozens of police officers to stare at protesters menacingly for hours without actually doing anything, which costs money. City prisons are flooded for the day, which again costs government resources. If this happens often enough on a large enough scale, it eventually becomes too expensive for the government to continue to ignore ecological concerns. We don’t like costing money.

We’d much prefer the government spend those funds on healthcare or education (or green reforms), but as long as the government does not agree to drastically change their policy of putting off desperately needed change, we try to make it as expensive as possible for them to continue on their path of ecological destruction.

For some reason, a popular retort to saying the government should do more about the environment is arguing that I couldn’t do any better if I ran things, or asking for my ‘grand plan’ to fix the world. I don’t have one. Even if I did, it doesn’t matter. What matters is that the governments of the world start taking global ecological collapse more seriously than short-term economic gains. I hope to live in a society someday where I’m confident my future children will not live in a world of deadly heatwaves, massive refugee crises and global starvation. I hope we can transition to such a society democratically. I hope everyone will have a direct voice in deciding how these changes are made, because they affect all of us. If you’re like me and you lie awake at night, worrying about whether there will be a future for you to worry about, please know you’re not alone. And you’re not powerless.

Image sources (I) Photo courtesy of Gunnar Meier (II) Photo courtesy of Catharina Gerritsen.

(III) Photo courtesy of Catharina Gerritsen.

(IV) Photo courtesy of Paul Buckley (V) Photo courtesy of Josch Kuhlmann (VI) Photo courtesy of Lyander Schmitz.

(VII) Photo courtesy of Gunnar Meier

24 Op de VU

Suharto presents his address of resignation as President of Indonesia

Op de VU

Colonial Normativity

A project on corruption in colonial and postcolonial histories of empire and nations

C

orruption is the misuse of power and resources for private gain and is considered a major problem, undermining trust in politics and economic efficiency. For years already now, corruption in Indonesia is considered a serious issue. Especially the regime of former Indonesian president Suharto (1967-1998) is remembered for its profound corruption. Some years ago, the anti-corruption NGOTransparency International ranked Suharto at the top of its corruption ranking for embezzling 15-35 billion dollars.

Strikingly, although in general terms, contemporary corruption is often linked to the history of colonial state formation. Even so, this has not been researched for the Dutch-Indonesian case. And this is exactly what we at the VU, together with historians from UGM Yogyakarta, will be doing in the coming years in our programme ‘Colonial Normativity - Corruption and difference in colonial and postcolonial histories of empire and nations: an entangled history of the Netherlands and Indonesia 1870s-2010s’.

power structures in colonial and postindependent processes of state formation. It does so by looking at intersecting moments of entanglement: 1900s (corruption, late colonial state formation and norm-setting debates among the colonizers); 1940s (independence and debates on good governance of the anti-colonial nationalists against colonialism); 1970s (the authoritarian state, the era of Suharto’s corruption and the conditional norms of development aid).

The programme compares the role of corruption in Dutch and Indonesian histories of state-formation and economic development. It investigates the contexts of corruption as a normative framework to create, maintain and challenge

The programme then zooms out to post-1990 transnational corruption indices with their imbalance in grading between the North and the South, or former colonizing and former colonized countries. What do these

Team In 2019,‘Colonial Normativity: Corruption and difference in colonial and postcolonial histories of empire and nations’ received funding from the Dutch Research Council (NWO) for five years. The project is executed by historians prof. dr. Susan Legêne, dr. Ronald Kroeze and Otto Linde MA (Vrije Universiteit Amsterdam) and prof. dr. Bambang Purwanto, dr. Farabi Fakih and Uji Winardi Negroho MA (Universitas Gadjah Mada,Yogyakarta). See also www.colonial-normativity.com

25 Ronald Kroeze

indices show in terms of governance; what is the weight of the past, and which past? Other questions that we try to answer include: what understandings of corruption are at play when we analyse debates, protests and investigations into corruption in the period under scrutiny?; How are understandings of corruption related to norm-setting and by whom were these norms set? What is the relationship between historical and contemporary understanding of corruption and norm-setting in the Netherlands, Indonesia and at the international level?

Interested to learn more about our project? Check our website www.colonial-normativity.com or join our master’s programme History: Politiek en Soevereiniteit, in which Otto Linde, Uji Winardi and myself teach a course on the history of corruption and good governance. You can also send me an email if you want to contribute to our research in thesis or tutorial projects. Additionally, you could join one of the upcoming events where we will tell more about our project, including the conference organized by the European Association for Southeast Asian Studies (EuroSEAS) from 7-10 September 2021, that will take place at the Palacký University in Olomouc, Czech Republic – or more likely, online.

Suharto, dictator of Indonesia from 1967-1998

Some suggestions for further reading -Fakih, Farabi. The rise of the managerial state in Indonesia. Institutional transition during the early independence period (doctoral dissertation). Leiden: Universiteit Leiden, 2014.

- Kroeze, Ronald, Guy Geltner and André Vitoria, eds. A History of Anticorruption. From Antiquity to the Modern Era. Oxford: Oxford University Press, 2018.

- Kroeze Ronald, Pol Dalmau and Frédéric Monier, eds. Empire, Colonialism and Corruption. A Global Perspective. Singapore: Palgrave, 2021 (in print).

- Legêne, Susan. “The European character of the Intellectual History of Dutch Empire”. BMGN/ Low Countries Historical Review, 132(2) (2017): 110-120.

- Purwanto, B. “Entertain People, Accumulate Capital: Indonesian Military Entrepreneurship in the 1950s and 1960s”. In Promises and Predicaments:Trade and Entrepreneurship in Colonial and Independent Indonesia in the 19th and 20th Centuries.

Edited by Alicia Schrikker & Jeroen Touwen. Singapore: NUS Press, 2015: 151-162.

26 Op de VU

An update from the Merlijn board Dear members of Merlijn, We hope you are doing well in these strange and trying times. The first months of a calendar year are never the most exciting: no new films are out, studying starts to drag on, and so on, which only makes living under COVID more frustrating. We hope that the Merlijn events we organized were a nice way to take your mind off of things, even if it was just for a little while!

First, we want to express our gratitude for the kind messages we received regarding the member-packages, which were finally sent out in February. Thank you again for the patience! And we are also very grateful that the VU supported us in making these packages. Everyone can use a little something in these times, and we’re glad that our university supports us in this.

Second, we, the board, had great fun at the Valentine’s drink in February. This time, a record number of people joined!

Playing online games was great fun, as always. We hope you enjoyed it as well! For those who haven’t heard, we’re hosting an escape room online tomorrow, the 1st of April (No, we’re not kidding!).

Import Announcement: Merlijn is looking for new board members for the upcoming academic year! If you are just as enthusiastic about Merlijn as we are, a hard and reliable worker and love to organise events for other students, do not hesitate to sign up! More information about the different positions and how to apply will follow in the upcoming weeks.And if you already have questions, you can always send us an email or contact us via WhatsApp. We hope to hear from you!

As always, if you have any suggestions or ideas for future events, please let us know! We love to hear them and we will always see if they are possible. You can contact us via WhatsApp or via email at merlijn.fgw@vu.nl With greetings from the board, Indy, Iris and Dana

27

• • • • • •

Wil jij...

Advertentie

...Je schrijfvaardigheden verbeteren? ...Werken in een internationaal team studenten? ...Ervaring opdoen in een redactie? ...Dieper naar teksten leren kijken? ...Nóg meer over de geschiedenis komen te weten? ...Je CV uitbreiden?

Word dan redacteur bij CODEX! We zijn op zoek naar studenten die (willen leren om): • • • • •

Laagdrempelig, geëngageerd en academisch schrijven Graag onderzoek doen Een kritische blik werpen op artikelen Constructieve feedback geven en krijgen Gezellig zijn!

Want to...

• • • • • •

...Improve your writing skills? ...Work in an international team of students? ...Gain experience as an editor? ...Look at texts on a deeper level? ...Learn even MORE about histoy? ...Expand your CV?

Then become editor at CODEX! We’re looking for students who (want to learn how to): • • • • •

Write in an accessible, academic and entertaining manner Enjoy doing research Critically examine articles Formulate and receive constructive criticism Are gezellig!

28

Recensie

The Painted Bird

H

et is een mooie dag. De lucht is blauw en een vogeltje zoekt zijn weg naar boven. De felgekleurde verf op zijn lichaam zorgt ervoor dat hij er anders uitziet dan zijn soortgenootjes. Zodra hij zich bij de grote zwerm vogels voegt, gaat het mis. De vogels, die hem door zijn gekleurde veren niet meer herkennen, vallen hem genadeloos aan. Een minuut later valt een klein lichaampje met een zachte plof op de grond. Dit is een monumentale les voor het jongetje (Petr Kotlar) in Václav Marhouls The Painted Bird. Het toont hem hoe weinig tolerantie de maatschappij heeft voor mensen die er anders uit zien.

Marhouls film, gebaseerd op Jerzy Kosinski’s controversiële boek met dezelfde titel uit 1965, volgt een kind, gescheiden van zijn ouders, op een tocht door Oost-Europa. Het barre landschap, verwoest door zowel nazitroepen als oprukkende sovjettroepen, wemelt van bijgelovige, onwetende dorpelingen. Het jongetje had de les over het vogeltje eigenlijk niet nodig. Met zijn donkere gelaatstrekken, die hem een joods en zigeunerachtig uiterlijk geven, is hij namelijk een wandelend voorbeeld hiervan: als je te veel afwijkt, val je buiten de boot en ben je binnen no-time een prooi voor de rest. In zijn tocht van dorpje naar dorpje wordt het jongetje onderworpen aan vernederingen, misbruik en verwaarlozing. Hij is toeschouwer van wreedheden: ogen worden uit kassen gerukt, een man wordt opgevreten door ratten, dieren worden levend in brand gestoken en een vrouw wordt verkracht met een fles.

De kijker voelt zich als een bokser die al bewusteloos op de grond ligt, terwijl zijn meedogenloze tegenstander trappen blijft uitdelen. Er is geen ontsnappen aan. De film trapt

af met een huiveringwekkend stukje dierenmishandeling.

Vanaf dat punt wordt de kijker onderworpen aan tientallen scènes vol verschrikkingen die rechtstreeks uit Dante’s negen cirkels van de hel lijken te komen.

Als je te veel afwijkt, val je buiten de boot en ben je binnen no-time een prooi voor de rest.

Dit is allesbehalve vermakelijk en naast afgrijzen wordt er geen blijvende emotionele impact gemaakt. Het excessieve geweld heeft geen meerwaarde voor het plot noch de karakterontwikkeling en voelt daarom nutteloos aan. De minimalistische zwart-wit beelden dragen een bepaalde trieste schoonheid uit. Terwijl de eerdergenoemde gruwelijkheden ervoor zorgen dat je het liefst zelf je ogen

De prachtige zwart-witte beeldcompositie was het sterkste punt van de film

29 Amanda van Dord

De jongen, gespeeld door Petr Kotlar

uit je kassen trekt, verleidt de prachtige contrastrijke beeldcompositie je keer op keer naar het beeld te blijven staren. Je wacht met smart op een lichtpuntje dat maar niet komt.

Het landschap is leeg en je hoort slechts de geluiden van de natuur. Dieren en natuur spelen dan ook een grote rol in het verhaal. Marhoul lijkt hiermee te willen zeggen dat de mens terugvalt op zijn oerinstincten in tijden van armoede en ontberingen - het dunne laagje beschaving brokkelt af. In deze omstandigheden verliest een kind zijn onschuld en verandert hij door toedoen van zijn medemens van een hulpeloos slachtoffer in een dader. Je realiseert je verschrikt dat deze mensen meer op jou lijken dan je denkt. Zij zijn producten van hun milieu.

Dit is een intrigerende boodschap, maar een film kan nooit alleen op een belovend concept staan. Het plot brengt ons weinig, als een rivier die nergens heen gaat. De film kabbelt traag voort, gevuld met eindeloze scenes waarin personages elkaar minutenlang aanstaren zonder hun

mond te openen. Soms kan een blik meer zeggen dan een duizend woorden, maar je kunt ook doorslaan.

Je wacht met smart op een lichtpuntje dat maar niet komt.

Opluchting vind je slechts in kleine hoeveelheden in The Painted Bird. Bijvoorbeeld als de bekende gezichten van Stellan Skarsgard, Harvey Keitel en Barry Pepper opduiken als respectievelijk een sympathieke nazi-soldaat, een plaatselijke priester en een Russische sluipschutter in korte momenten van menselijkheid. Maar zelfs met deze getalenteerde acteurs en een prachtig esthetische zwartwit filter blijft The Painted Bird te oppervlakkig en is daarom niet meer dan een sombere marathon van torture porn te noemen.

The Painted Bird, Vaclav Marhoul, 169 minuten, te zien op verschillende streamingservices.

30

De ‘Al Capone’ van Amsterdam Criminaliteit en Corruptie binnen de Nederlandse Politie tijdens de Tweede Wereldoorlog

H

et beeld dat men doorgaans heeft van de politie tijdens de bezettingsjaren is dat van een onbetrouwbare, collaborerende organisatie. Het klopt inderdaad dat de politie op grote schaal heeft gecollaboreerd met de Duitse bezetter. Men vergeet echter snel dat de politie ook als doel had de ‘gewone’ criminaliteit te bestrijden. Een belangrijke factor hierin, ook al vóór de oorlog, was de Amsterdamse onderwereld. Na de capitulatie verwachtte men dat met de komst van de strikte Duitse politieorganisatie er hard zou worden opgetreden tegen onderwereldfiguren, maar in veel gevallen bleek het tegenovergestelde het geval. Criminelen bekleedden soms zelfs vooraanstaande posities binnen Duitse opsporingsdiensten en buitten deze posities uit om zichzelf te verrijken. Om dit te verklaren nemen we het verhaal van de Amsterdamse onderwereldfiguur Dries ‘Al Capone’ Riphagen onder de loep.

Voor de bezetting Voor de oorlog was Dries Riphagen (1909-1973) actief in de tweedehands autohandel, die destijds vrijwel geheel door criminelen gerund werd. Hier kwam hij voor het eerst in contact met personen uit de Amsterdamse onderwereld. Al snel werd Riphagen zelf leider van een criminele groep. Zijn rechterhand was collega tweedehands autohandelaar Joop Out. Samen met Out begon Riphagen naast de autohandel een aantal ‘verhuurinrichtingen’ (dwz. bordelen) te exploiteren en al snel groeiden de twee uit tot de grootste jongens op de Wallen. Daarnaast was Riphagen ook actief in de bont- en sieradenhandel, waar hij veel geld verdiende door bonafide handelaren af te persen.

Zo dwong hij een Amsterdamse bonthandelaar – onder dreiging van geweld – hem bont te verkopen voor de inkoopprijs, waarmee hij vervolgens flinke winst maakte.1 In 1933 werd Riphagen lid van de Nationaal Socialistische Nederlandse Arbeiderspartij (NSNAP), een

nationaalsocialistische partij die zelfs voor de NSB te extreem was. Dat laatste kwam onder andere omdat de NSNAP vond dat Nederland onderdeel zou moeten worden van het Duitse Rijk. Ondanks zijn lidmaatschap moeten we de politieke oriëntatie van Riphagen niet te zwaar laten meewegen. Zoals we zullen zien kon hij tijdens de oorlog enorm wreed optreden tegen Joden, maar Riphagen zag de bezetting vooral als een kans voor zelfverrijking en werd hoofdzakelijk gedreven door winstbejag.2

De Sicherheitsdienst (SD) Met de Duitse bezetting brak een onzekere tijd aan, ook voor de Amsterdamse onderwereld. Gezien het autoritaire karakter van het naziregime verwachtte men dat er hard zou worden opgetreden tegen criminaliteit.

Niemand had vlak na de capitulatie verwacht dat er relatief veel bewegingsvrijheid onder Duits gezag zou zijn. Om weerstand tegen de bezetting te voorkomen

31 Laura Brinkhorst (I) Politiefoto’s van Dries Riphagen nadat hij in 1941 de Amsterdamse bonthandelaar Klaas Vos had mishandeld en bedreigd

hadden de Duitsers er meer belang bij dat het leven in Nederland in eerste instantie zo normaal mogelijk bleef.

Net zoals voor de meeste Nederlanders veranderde er voor de Amsterdamse onderwereld in het begin daarom betrekkelijk weinig.3

Riphagen was lid van de NSNAP, een nationaalsocialistische partij die zelfs voor de NSB te extreem was.

In de loop van 1941 kwam hier verandering in toen de Duitsers steeds meer anti-Joodse maatregelen begonnen te nemen. In Amsterdam waren al meerdere razzia’s geweest en werd door de Duitsers onder het mom van ‘inbeslagname’ veel Joods bezit geroofd. Dit bezit had het regime ten goede moeten komen, maar in praktijk bleef er veel hangen bij de politie en opsporingsinstanties.

Veel Amsterdamse onderwereldfiguren zagen hierin een mogelijkheid om hun criminele activiteiten te combineren met een carrière binnen het Duitse opsporingsapparaat.4 De bezetter was met slechts een kleine groep

politiemensen naar Nederland gekomen om het politieapparaat naar Duits model op te zetten en de loyaliteit van de Nederlandse politie was niet altijd te garanderen. De bezetter had dus grote behoefte aan betrouwbare medewerkers.5 Onderwereldfiguren zoals Dries Riphagen zagen daarin hun kans. Door zich nuttig te maken voor de bezetter konden ze niet alleen tewerkstelling vermijden, maar ook zichzelf verrijken.

Specifiek Riphagen had hierbij het voordeel dat hij als spin in het web van de Amsterdamse penose beschikte over een omvangrijk netwerk van informanten en contacten die voor de Duitsers enorm waardevol waren.6 Samen met Joop Out werd Riphagen daarom in 1942 Vertrauensmann of V-mann (informant) voor de Sicherheitsdienst (SD). Ze kwamen te werken bij een afdeling genaamd Judenreferat IV-B-4, een afdeling die speciaal belast was met het opsporen van Joden die Duitse bepalingen ontdoken. Als informanten gaven zij tips aan SD-medewerkers over verblijfplaatsen van Joden die overtredingen hadden begaan. Amsterdam werd hun werkterrein en de heren gingen zo voortvarend te werk dat beiden al snel bevorderd werden tot Angestellte, waarmee ze formeel in dienst traden van de SD.7

Als informanten gaven zij tips aan SD-medewerkers over Joden die overtredingen hadden begaan.

Berucht werd Riphagen door zijn werkwijze, die behoorlijk afweek van de formele vastgelegde werkwijze van SDmedewerkers. Zo mocht men zich buiten diensttijden niet profileren als SD’er en moesten in beslag genomen goederen correct aangegeven worden bij een meerdere.

Hier kwam weinig van terecht. Niet alleen stak Riphagen geld en kostbaarheden van arrestanten in eigen zak, hij misbruikte zijn positie bovendien om dag en nacht jacht te maken op mensen en hen volledig kaal te plukken.

Zo beloofde hij onderduikers hulp bij een vlucht naar bijvoorbeeld Zwitserland of beloofde hij valse persoonsbewijzen te regelen omdat hij zogenaamd juist niet aan de kant van de Duitsers stond. Zodoende won hij het vertrouwen van mensen en velen gaven hun geld, sieraden en andere kostbaarheden aan Riphagen zodat hij

(II) Dries Riphagen tijdens de oorlog op de Keizersgracht

32 iets voor hen kon regelen. Zodra mensen hem niets meer te bieden hadden, werden ze echter alsnog door Riphagen verraden en opgepakt. Naar schatting heeft Riphagen op deze manier minstens tweehonderd mensen de dood ingejaagd.8

de arresteerder of tipgever een premie uitgekeerd.

Aanvankelijk was dit bedrag 2,50 gulden (1,13 euro), maar dit werd later meermaals verhoogd tot 10 (ca. 4,50 euro) en zelfs 40 gulden (ca. 18 euro) omdat na verloop van tijd de opsporing steeds lastiger werd.11

Het Devisenschutskommando en kopgeld In 1943 stapte Dries Riphagen over van Judenreferat IV-B-4 naar het Devisenschutzkommando Niederlände (DSK). Deze opsporingsdienst had twee taken: het opsporen van Joods bezit dat nog niet bij Duitse instanties was aangegeven en het tegengaan van zwarthandel. Riphagen sloot zich naar verluid bij deze organisatie aan omdat bij het DSK de mogelijkheden voor financieel gewin groter waren dan elders. Bij het DSK ontvingen beambten zo’n vijf tot tien procent van de waarde van in beslag genomen goederen plus alles wat ze in eigen stak wisten te steken.9 Voor de op geld beluste Riphagen was dit dus een logische stap.

Op den duur werd het premiestelsel bovendien professioneel uitgebuit. Zo gingen politiemannen gebruik maken van V-mannen. Sommige rechercheurs hadden vaste tipgevers waarmee ze de beloning en geroofde spullen deelden en anderen leidden zelfs hun eigen V-mannen op.12 Uiteraard was het stelen van arrestanten ten strengste verboden. Ook al was het naziregime antisemitisch, politiemensen moesten altijd eerlijk en waarachtig handelen. Hier is dus een discrepantie te zien tussen de formele regels enerzijds en de informele regels, of werkvloernormen, anderzijds. Het moge duidelijk zijn dat de informele normen het wonnen van de formele. Zo kreeg men de indruk dat er wel wat gemarchandeerd kon worden met de regels, waardoor grootschalige diefstal en georganiseerde criminaliteit binnen de politie- en opsporingsdiensten kon ontstaan. Iedereen wist dat het niet mocht, maar stiekem wist men ook dat je er makkelijk mee weg kwam.

Vanaf april 1943 werden premies uitgeloofd voor personen die aanwijzingen konden verstrekken die tot opsporing van onderduikers leidden.

Dit was echter nog niet genoeg. Riphagen ging daarnaast werken voor de zogeheten Kolonne Henneicke, een club die zich uitsluitend bezighield met het opsporen van ondergedoken Joden en het registreren van hun inboedels.

De reden dat Riphagen zich bij deze beruchte groep aansloot is ongetwijfeld de introductie van het premiestelsel geweest. Vanaf april 1943 werden premies uitgeloofd voor personen die aanwijzingen konden verstrekken die tot opsporing van onderduikers leidden. Deze beloning gold ook voor politie- en opsporingspersoneel.10 Dit kopgeld was een idee geweest van de hoogste politiebaas in Nederland, Hans Albinn Rauter, en werd in Amsterdam door Sicherheitspolizei (SiPo) chef Willy Lages ingevoerd.

Voor elke Jood die kon worden opgepakt, kreeg

Ook al was het naziregime antisemitisch, politiemensen moesten altijd eerlijk en waarachtig handelen.

Riphagen buitte zijn posities binnen het DSK en de Kolonne Henneicke maximaal uit om Joden kaal te plukken. Zo ontving hij als Jodenjager eerst het kopgeld voor een goede tip en zodra een SD-rechercheur de Joden in kwestie had opgehaald kon hij als lid van de Kolonne Henneicke, belast met het registeren van de inboedel, meenemen wat hij wilde. Een rechercheur verklaarde over hem na de oorlog: ‘Riphagen, daar kunnen wij niets aan doen, hij doet wat hij wil, en is behoorlijk gewapend, en als we hem zouden arresteren dan wordt hij toch weer vrijgelaten, niemand durfde het aan om er aan te beginnen.’13 In de pers Het is opmerkelijk hoe weinig er na de oorlog over Dries Riphagen is geschreven. Doorgaans schonken voormalige verzetskranten zoals Het Parool en Trouw veel aandacht

(III) Gedenkteken voor verzetsman Gerard Joseph Badrian die als gevolg van verraad door onder andere Dries Riphagen in 1944 op de Rubensstraat werd doodgeschoten

33 Laura Brinkhorst aan de opsporing en vervolging van collaborateurs.

Riphagen komt echter pas in april 1947 voor het eerst in het nieuws. Hier wordt zijn naam genoemd in de zaak tegen de verraadster Betje Wery. Zij zou een deel van de door Gerrit van der Veen (1902-1944) opgerichte persoonsbewijzencentrale hebben verraden.14 Riphagen zou Wery gedwongen hebben V-Frau voor hem te worden en belastende informatie via haar hebben doorgespeeld aan de Sicherheitspolizei.15

Riphagen buitte zijn posities maximaal uit om Joden kaal te plukken.

Het is bij de pers bekend dat Riphagen tijdens de oorlog voor het DSK werkte en dus een collaborateur was, maar niet dat hij een harde crimineel was. Dit wordt pas een jaar later vermeld in een artikel van Het Parool over, wederom, de zaak van Betje Wery. Daarin wordt Riphagen een onderwereldfiguur genoemd en staat zijn bijnaam ‘Al Capone’ vermeld.16 Riphagen blijkt bovendien niet in beeld te zijn bij de naoorlogse justitie. De aanklager in de zaak Betje Wery heeft geen weet van zijn bestaan. Hij vraagt de verdachte zelfs: ‘Waar is deze geheimzinnige Riphagen?’.17 Veel informatie over zijn daden tijdens de bezetting lijkt er in de eerste jaren na de oorlog dus niet te zijn. Dit is later allemaal boven komen drijven.18 Concurrerende normen en corruptie Hoe is het mogelijk dat criminelen zonder al te veel moeite konden toetreden tot de Duitse politiediensten en deze

posities konden uitbuiten voor eigen gewin? Allereerst is het belangrijk te beseffen dat er tijdens de bezetting van Nederland een groot verschil was tussen de formele en informele normen binnen de politieorganisatie. Dit heeft alles te maken met de komst van nieuwe Duitse politiekorpsen naar Nederland. Voortaan stond de politie onder Duits gezag en moesten agenten zich aan Duitse regels houden. Het Duitse model was militaristischer en de regels waren strikter. Een politieman, een beambte in dienst van de staat, moest altijd eerlijk en waarachtig handelen. Aan de andere kant was het naziregime door en door corrupt. Zo was patronage volledig geïntegreerd in het nationaalsocialistische systeem en waren privilegering van partijleden en omkoping van militairen en de elite aan de orde van de dag. Tevens werden zwarthandel en diefstal door militairen en politie veelal toegestaan ondanks dat het formeel verboden was.19

Zwarthandel en diefstal werden door militairen en politie veelal toegestaan ondanks dat het formeel verboden was.

Na de capitulatie kwam een groep Duitse nationaalsocialistisch gezinde politieambtenaren naar Nederland om een betrouwbare Duitse bovenlaag te creëren.20 Deze groep werd als het ware ingevoegd in de Nederlandse organisatie en ging toezicht houden op de Nederlandse politiechefs en agenten. Hierdoor kwamen Nederlandse beambten in zeer nauw contact te staan met reeds corrupte Duitse collega’s, wiens informele normen

Vluchten voor gerechtigheid I In 1988 werd door officier van justitie mr. Paul Brilman aan Argentinië de uitlevering van Dries Riphagen gevraagd wegens oorlogsmisdaden. Interpol Buenos Aires liet echter weten dat Riphagen reeds in 1973 in Zwitserland was overleden.24 Wat was hier gebeurd?

In de meidagen van 1945 werd het voor Riphagen duidelijk dat hij aan de verliezende kant stond. Hij zocht daarom contact met het Bureau Nationale Veiligheid (BNV), de voorganger van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Hij bood het BNV aan tips te geven over andere ‘foute’ personen. In ruil hiervoor zou hij niet gearresteerd worden en werd hij op aanraden van BNV-opsporingschef Wim Sanders ondergebracht bij BNV-rechercheur Frits Kerkhoven.25 Door deze deal bleef Riphagen ruim een half jaar uit handen van justitie, totdat hij op 18 februari 1946 naar Spanje vluchtte.26 Het fascistische Spanje van Franco was een populaire bestemming voor oud-collaborateurs. Samen met een groepje collegaonderwereldfiguren is Riphagen uit Nederland ontsnapt en via België en Frankrijk in Spanje terechtgekomen. Deze informatie is echter pas in 1947 bij in Nederland beland.Toen bleek ook dat Riphagen bij de Chileense vertegenwoordiging in Madrid een visum had aangevraagd en dus van plan was naar Zuid-Amerika te vertrekken. Hierop diende men snel een uitleveringsverzoek in bij de Spaanse overheid.27 (Vervolg op volgende bladzijde)

34 zo makkelijker ingang konden vinden in de Nederlandse politie. Gevolg hiervan was dat bepaalde groepen Nederlandse agenten zich schuldig maakten aan diefstal en omkoping.21

Er zijn meer onderwereldfiguren geweest die door de Duitsers gebruikt werden in de opsporing van joden en verzetslieden vanwege hun netwerk.

Het feit dat men bij de politie zonder een al te groot risico van arrestanten kon stelen, was voor de onderwereld de voornaamste reden om zich aan te melden. De informele werkvloernormen waren dus ook buiten de politie bekend. Het ging hen hoofdzakelijk om financiële zelfverrijking en velen gooiden alle normen en waarden die bij het politievak hoorden overboord zodra ze waren aangenomen. De misstanden die volgden, zoals diefstal en afpersing, werden veelal gedoogd. Hierin is een flink spanningsveld te herkennen tussen concurrerende normen, namelijk de politie die eerlijk en waarachtig de regels zou moeten volgen tegenover criminelen die hun eigen regels bepaalden.

Dries Riphagen was voor de oorlog geen onbekende van de politie en het lijkt dan ook vreemd dat de bezetter hem toestond toe te treden tot een politiedienst. Het schijnt dat de bezetter de waarde van Riphagens netwerk en middelen groter achtte dan zijn arrestatie. Dit blijkt een bekend patroon. Er zijn meer onderwereldfiguren geweest die door de Duitsers gebruikt werden in de opsporing van Joden en verzetslieden vanwege hun netwerk. Dit gold bijvoorbeeld ook Joop Out, de vaste compagnon van Dries Riphagen, maar ook andere bekende figuren als Harry Rond, ‘Manke Toon’ Kuijper en Gerrit Verbeek.22

Straatagenten werd veelal opgedragen om onderwereldfiguren in dienst van de inlichtingendiensten niet in de weg te lopen.

Wel was de bezetter zo slim om onderwereldfiguren niet direct met de Nederlandse politiemannen te laten samenwerken, maar uitsluitend met Duitse politiediensten of nationaalsocialistisch gezinde agenten. Straatagenten werd veelal opgedragen om onderwereldfiguren in dienst van de inlichtingendiensten niet in de weg te lopen. Dit werd in sommige gevallen bewust stilgehouden omdat men bang was voor conflicten tussen de criminelen en trouwe dienders die normaliter jacht maakten op dit soort personen.23 Conclusie Gebleken is dat de corruptie binnen het Amsterdamse korps veelal werd veroorzaakt door de introductie van Duitse informele werkvloernormen. Ook is gebleken dat op den duur deze informele werkvloernormen ook bekend werden binnen het criminele circuit, wat ervoor zorgde dat figuren zoals Dries Riphagen toetraden tot opsporingsdiensten en de door de Duitsers geïntroduceerde corrupte werkwijze overnamen. Deze gang van zaken werd in stand gehouden door het corrupte nationaalsocialistische systeem waarin nepotisme, privilegering en omkoping aan de orde van de dag waren. Deze zaken waren in feite verweven met het systeem en dus genormaliseerd, waardoor een effectieve bestrijding ervan onmogelijk was.

Vluchten voor gerechtigheid II In maart 1948 liet het Spaanse Tribunal Supremo weten dat zij een poging hadden gedaan Riphagen op te pakken, maar dat hij niet op het opgegeven adres was aangetroffen. De huisbazin vertelde dat Riphagen een maand eerder naar Argentinië was vertrokken. Riphagens timing was precies goed en het is dan ook niet ondenkbaar dat hij een ambtenaar heeft omgekocht om hem op de hoogte te houden van eventuele uitleveringsverzoeken van Nederland.28 Riphagen kwam terecht in het Argentinië van Juan Péron, dat oud-nazi’s verwelkomde. Voor Nederland was hij daar erg moeilijk te vinden. Ondertussen ontwikkelde hij een vriendschap met Péron. Vermoedelijk wist hij tot deze kringen door te dringen door werk te verrichten voor de peronistische veiligheidsdiensten. Toen Péron in 1955 ten val werd gebracht, reisde Riphagen met hem mee naar Europa en ging in West-Berlijn wonen. Toen Péron begin jaren zeventig weer aan de macht kwam in Argentinië wilde Riphagen ook terug, maar werd hierin belet doordat hij kanker kreeg. Riphagen sleet zijn laatste dagen in een Zwitserse kliniek in Glions.29 Dries Riphagen wist door zijn vlucht volledig aan vervolging te ontkomen; hij is nooit gearresteerd, verhoord of berecht.

35 Laura Brinkhorst (IV) Gerrit-Jan van der Veen, oprichter van de mede door Dries Riphagen verraade persoonsbewijzencentrale

Als laatste is het belangrijk om te benadrukken dat het oppakken van Joden en illegalen de bezetter meer waard was dan correct gedrag van opsporingsmedewerkers.

Naast het feit dat criminele gedragingen in zekere zin genormaliseerd waren binnen de politieorganisatie, was hetgeen de Amsterdamse penose te bieden had buitengewoon waardevol voor de bezetter. Het is deze houding die het mogelijk heeft gemaakt dat criminelen vooraanstaande posities konden innemen in het Duitse opsporingsapparaat en wiens daden vele Joden en illegalen fataal zijn geworden.

Verwijzingen 1 B. Middelburg en R. ter Steege, Riphagen. De Amsterdamse Onderwereld 1940-1945 (Amsterdam 1997), 12, 18 en 24.

2 Ibidem, 23, 24 en 28.

3 Ibidem, 23.

4 Middelburg en ter Steege, Riphagen, 28.

5 G. Meershoek, Dienaren van het gezag. De Amsterdamse politie tijdens de bezetting (Amsterdam 1999), 126.

6 Middelburg en ter Steege, Riphagen, 29.

7 Ibidem, 29.

8 G. Aalders en C. Hilbrink, De Affaire Sanders. Spionage en intriges in herrijzend Nederland (Den Haag 1996), 161.

9 Middelburg en ter Steege, Riphagen, 36.

10 B. Huizing en K. Aartsma, De Zwarte Politie 1940-1945 (Weesp 1986), 138.

11 A. van Liempt en J.H. Kompagnie eds., Jodenjacht.

De onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog (Amsterdam 2011), 153-155.

12 Ibidem.

13 Meershoek, Dienaren van het gezag, 312.

14 H. Goudriaan, ‘Oud-verzetsman hielp Al Capone bij zijn vlucht’, Trouw (12-12-1997).

15 ‘Zaak Betje Wery werd voor tweede maal geschorst’, Het Parool (8 december 1947).

16 ‘Nederlands protest bij Spanje in zake Riphagen’, Het Parool (28 april 1948).

17 ‘Zaak Betje Wery werd voor tweede maal geschorst’,

Het Parool (8 december 1947).

18 H. Goudriaan, ‘Oud-verzetsman hielp Al Capone bij zijn vlucht’, Trouw (12-12-1997).

19 F. Bajohr, ‘The Holocaust and Corruption’, Networks of Nazi persecution: bureaucracy, business and the organization of the Holocaust (2005) 118-138, aldaar 132.

F. Bajohr, Parvenüs und Profiteure Krorruption in der NS-Zeit (Frankfurt am Main 2001), 11.

20 Meershoek, Dienaren van het gezag, 126.

21 Huizing en Aartsma, De Zwarte Politie, 121.

22 Middelburg en ter Steege, Riphagen, 23 en 24.

23 Meershoek, Dienaren van het gezag, 312.

24 Middelburg en ter Steege, Riphagen, 7 en 9.

25 Aalders en Hilbrink, De Affaire Sanders, 161.

26 Ibidem, 163.

27 Middelburg en ter Steege, Riphagen, 105, 106 en 109.

28 Ibidem, 110.

29 Ibidem, 111 t/m 115, 123 en 124.

Afbeeldingen: (I) Beeldbank WOII – NIOD (II) B. Middelburg & R. ter Steege, Riphagen (Amsterdam 1997), 162 (III) Website Joodsamsterdam.nl (IV) Beeldbank WOII – NIOD

36

O grote, oude, grijze zee in rusteloosheid zoveel rust, één stem uit duizend kleine kelen sprekend tot de smalle kust; eenheid uit zoveel tegendelen.

Uit: M.Vasalis, ‘Avond aan zee’, De vogel Phoenix (1947)

Vrijheid, mobiliteit en solidariteit

Zeelieden en slaafgemaakten tijdens de Atlantische Revoluties, 1775-1815 W

ie aan zee woont voelt haar aantrekking. Vele dichters worden al generaties door de zee geïnspireerd.

Ze geeft en neemt, is stil of luid. De zee verbergt, of vertelt. In vroeger tijden kon je vluchten in de ruimte van de oceaan die de Oude van de Nieuwe wereld scheidt. Dan verbergt de zee. Maar de zee vertelde ook: het nieuws rolde mee op de deining van het tij. En dan kan “één stem uit duizend kleine kelen” spreken tot “de smalle kust.” Zoiets wil historicus Julius S. Scott vertellen in zijn boek, The Common Wind (2018).1 Duizend kelen brachten het nieuws van de Haïtiaanse Revolutie (1791-1804) en de radicale ideeën van vrijheid, gelijkheid en broederschap, over de zee naar de Caribische kust, waar een “eenheid uit zoveel tegendelen” bestond, geboren uit de gezamenlijke strijd tegen slavernij.2 Slaafgemaakten en rebelse zeelieden die in aanraking kwamen met de ideeën van de meest radicale Franse republikeinen vormden een constante bedreiging voor het functioneren van de Europese plantage-economie. Hoe komt de kracht van vrijheid, mobiliteit en solidariteit naar voren in het boek The Common Wind?

Plantagehouders in de achttiende eeuw waren zich bewust van de gevaren die schuilgingen in de aanwezigheid van de zee. In de loop van de achttiende eeuw, schrijft Scott, voelden mensen in de Cariben een symbolische band tussen vrijheid en leven op zee. De zee trok slaafgemaakten

aan, tot ergernis van de plantagehouders die kapiteins probeerden te overtuigen om niemand die gevlucht was van hun plantages mee te nemen.3 Het was vooral de vrijheid en mobiliteit die de zee symboliseerde die de “ongebonden mensen” (masterless) in de Cariben een

37 Dominique Ankoné gevaar maakten voor de machthebbers aan de vooravond van de Haïtiaanse Revolutie:

“

[Planters] continued to grope, much as they had at the end of the last century, for common solutions to the problem of controlling runaways, deserters, and vagabonds in the region. As long as masterless men and women found ways to move about and evade the authorities, they reasoned, these people embodied submerged traditions of popular resistance which could burst into the open at any time.4

”

Een onderdrukte traditie (of geest) van verzet, kon dus in leven gehouden worden door een groep reizende ongebonden mensen volgens Scott. Dat de traditie van volksverzet niet ten onder is gegaan kan dus door de mobiliteit in de Atlantische wereld worden verklaard.

Opstand, verzet en mobiliteit waren innig aan elkaar verbonden; de dreiging van revolutie kon niet volledig worden weggenomen, zolang opstandige mensen gemakkelijk van het ene gebied naar het andere konden bewegen. Revolutionaire ideeën konden zo ook snel over een groot gebied verspreiden.

In de achttiende eeuw ervoeren machthebbers de aanwezigheid van ongebonden mensen waarschijnlijk als nog veel bedreigender dan ze dat doen in onze eigen tijd, waarin reizen normaal gesproken veel gebruikelijker is. De koloniale Cariben in de late achttiende eeuw kenmerkten zich in hun ‘absolute’ machtsstructuur, waardoor machthebbers vrij rondreizende en ongebonden mensen als bedreiging tegen het bestaande systeem zagen:

“

The mobility which characterized the masterless Caribbean at the end of the eighteenth century provided a steady undercurrent of opposition to the “absolute” power of masters, merchants, and military officers in the region. In passing from plantation to plantation, from country to city, from town to town, or from island to island, people on the move challenged the social control which symbolized imperial authority.5

”

Imperiale staten probeerden het economische verkeer in principe zoveel mogelijk te beperken tot binnen de structuur van het eigen rijk.6 Op deze manier is een kolonie afhankelijk van de metropool. Desondanks kenmerkte de Caribische wereld zich volgens Scott in de mobiliteit van zeelieden. De handelscontacten die er waren, zorgden voor wederzijdse culturele beïnvloeding en gevoelens van verbondenheid of zelfs solidariteit. In de woorden van Scott hebben handelscontacten geleid tot “enduring cultural consequences” in de vorm van gemeenschappelijke zeemansliedjes, welke volgens hem misschien zelfs wel uit

het contact tussen zeelieden en zwarte havenarbeiders zijn ontstaan.7 Het openstellen van de handel bracht dus het risico met zich mee dat zeelieden en slaafgemaakten zich gezamenlijk gingen organiseren.

Postkoloniale historici benadrukken al lange tijd dat havenarbeiders, zeelieden en slaafgemaakten in de achttiende eeuw inderdaad onderling solidair zijn geweest.

C.L.R. James schreef in de jaren ’30 bijvoorbeeld al dat de “Parijse massa” achter de slaafgemaakten in Haïti gingen staan in de loop van de Franse revolutie en voorstanders waren van de afschaffing van slavernij.8 Meer recentelijk beargumenteerden historici Peter Linebaugh en Markus Rediker dat er zelfs sprake was van een vroege vorm van klassenbewustzijn. Deze solidariteit van het Atlantische proto-proletariaat leidde tussen 1600 en 1835 tot opstanden en revoluties waarvan het hoogtepunt de Haïtiaanse revolutie was. Daarna werden raciale kwesties gevoeliger en de contrarevolutie sterker, waardoor de eenheid tussen zeelieden, havenarbeiders en slaafgemaakten naar de achtergrond verdween. De geschiedschrijving over de arbeidersbeweging en de zwarte emancipatiebeweging is sindsdien uit elkaar gaan lopen. Volgens Linebaugh en Rediker zijn veel mensen vergeten dat beide echter een gemeenschappelijke voorouder hebben gehad.9 Vanaf de late zeventiende eeuw zou dit Atlantische proto-proletariaat een serieus obstakel worden voor de ontwikkeling van het moderne kapitalisme en imperialisme terwijl ze aan de andere kant als arbeiders deze ontwikkeling ook mogelijk maakten. In de woorden van historici Linebaugh en Rediker:

“

As the strong hands of … sailors made the Atlantic a zone for the accumulation of capital, they began to join with others in faithfulness, or solidarity, producing a maritime radical tradition that also made it a zone of freedom. The ship thus became both an engine of capitalism … and a setting of resistance, a place to which and in which the ideas and practices of revolutionaries defeated and repressed … escaped, re-formed, circulated, and persisted.10

”

Samen creëerde dit Atlantische proto-proletariaat dus een zone van vrijheid in de Atlantische wereld. Hun begrip van vrijheid was ‘democratisch’. Dit vrijheidsbegrip verbindt vrijheid aan autonomie en zelfbestuur en wordt daarom een ‘politiek’ begrip van vrijheid genoemd.11 Voorstanders van de contrarevolutie hebben hiertegenover het ‘negatieve’ vrijheidsideaal geplaatst dat zo misleidend sinds Benjamin Constant ook wel het ‘moderne’ of ‘liberale’ vrijheidsideaal wordt genoemd. Het negatieve of liberale idee van vrijheid bestond niet uit het vergroten van “popular control” over

38

de overheid, maar uit blokkades tegen ingrijpen van de overheid in de levens van mensen.12 Het is daarom passief en veel minder geschikt voor een emancipatiebeweging als het politieke vrijheidsideaal. Als zodanig geven machthebbers die gebaat zijn bij de status quo eerder de voorkeur aan het negatieve vrijheidsideaal. Hoe het Atlantische proletariaat het politieke vrijheidsideaal voor zolang levend heeft weten te houden verklaart Scott met zijn boek: door mobiliteit en communicatie. De zee was het medium, de ongebonden zeeman de drager van de informatie.

Hoewel Linebaugh en Rediker hun verhaal laten ophouden in 1835 en het verzet van slaafgemaakten vooralsnog alleen in Haïti succesvol zou blijken, stierf de traditie van verzet niet. Het democratische vrijheidsideaal zou in het interbellum weer opleven in het debat over het Europese kolonialisme. Vrijheid als zelfbeschikking was toen opnieuw hetgeen waar antikoloniale activisten voor vochten in Europese steden zoals Parijs, London, Brussel, Berlijn en Leiden. Over de Indonesische nationalisten in Nederland zoals Mohammad Hatta (1902-1980) schrijft Klaas Stutje bijvoorbeeld dat ze moesten werken in een “steeds vijandiger wordende politieke omgeving” waarmee hij doelt op grootschalige arrestaties en censuur. Mede als gevolg hiervan besloten de Indonesiërs leden van hun politieke organisatie naar Parijs en Berlijn te sturen om repressie van de politie te ontvluchten.13 Van deze internationale contacten ontleenden de Indonesiërs later bovendien hun legitimiteit.14 De geest van verzet is natuurlijk niet alleen in leven gehouden omdat activisten repressie van de marine of de politie konden ontvluchten. De revolutionaire ideeën die werden ontwikkeld in het Atlantische proto-proletariaat zijn ook bewaard gebleven in archieven waar hun boeken en pamfletten langzaam lagen te verstoffen, zodat de activisten uit het interbellum ze later konden bestuderen.

Wat Scott echter overtuigend laat zien is dat een sociale beweging steeds lastiger het zwijgen op te leggen is naarmate personen en informatie vrijer kunnen circuleren.

Voor de antislavernijbeweging maakten de zee en de wind waarop de koloniale schepen voeren, circulatie van ideeën mogelijk. De ironie van de tijd: het koloniale systeem van zeehandel gaf het verzet tegen slavernij ook extra kracht. Voor de activisten in het interbellum zorgde de Europese infrastructuur voor mobiliteit en de afwezigheid van Europese eenheid voor een uitweg van controle van

de nationale politie. Vandaag de dag kan informatie nog sneller circuleren via het internet. Één ding is zeker, hoe vrijer mensen over de aarde kunnen reizen, des te lastiger het wordt voor een staat om politieke dissidenten te arresteren. Of algemener: hoe vrijer de mensen, des te moeilijker ze te controleren zijn.

Verwijzingen 1 Julius S. Scott, The Common Wind. Afro-American Currents in the Age of the Haitian Revolution (London 2018). Het boek was overigens al in 1986 geschreven als proefschrift.

2 Scott, The Common Wind, x.

3 Ibidem, 72.

4 Scott, The Common Wind, 4.

5 Ibidem, 76.

6 Ibidem, 44.

7 Ibidem, 42.

8 C.L.R. James, The Black Jacobins. Toussaint l’Ouverture and the San Domingo Revolution (London 1938), 98; 112113; 175.

9 Peter Linebaugh en Markus Rediker, The Many-Headed Hydra. The Hidden History of the Revolutionary Atlantic (London 2012 [2000]), 332-334.

10 Linebaugh en Rediker, The Many-Headed Hydra, 144145.

11 Annelien de Dijn, Freedom. An Unruly History (Cambridge & London 2020), 1-12; Het Atlantische vrijheidsideaal komt ook naar voren in een speech van Robert Wedderburn (1765-1835/36), zie: Linebaugh en Rediker, The Many-Headed Hydra, 314.

12 Benjamin introduceerde zijn distinctie tussen het oude en klassieke vrijheidsideaal in een speech gegeven in 1819 die later is heruitgegeven als: Benjamin Constant, De la liberté des Anciennes comparée avec celle des Modernes.

Discours prononcé à l’Athénée royal de Paris, 1819 (Parijs 2010); De Dijn, Freedom, 3-4; 247-257.

13 Klaas Stutje, Campaining in Europe for a Free Indonesia.

Indonesian Nationalists and the Worldwide Anticolonial movement, 1917-1931 (Copenhagen 2019), 142-143.

14 Stutje, Campaining for a Free Indonesia, 188.

Afbeelding: Isaac Weissenbruch, Schip (onbekend) via Rijksmuseum.nl

39

Advertentie

Has this ever happened to you? Never fear, the Codex crew is here to help! We can help you sharpen your argumentation, your structure and your language so you can turn in the best possible version of your paper!

Is dit jou ook overkomen? Wees gerust, het Codex team staat voor je klaar! We kunnen je helpen je argumentatie, structuur en taalgebruik aan te scherpen zodat je de beste versie van je paper in kunt leveren!

We offer various services: Argumentation/structure feedback € 10,–/1500 words

We bieden verschillende services aan: Feedback op argumentatie/structuur € 10,–/1500 woorden

Language/grammar feedback €10,–/1500 words

Feedback op taal/grammatica €10,–/1500 woorden

Both of the above for a mere €15,–/1500 words

Allebei voor slechts €15,–/1500 woorden

A professional visual format for your paper €2,–

Een professionele opmaak voor je paper €2,–

We can help you with your final papers and your thesis!

Please contact us at info@codexhistoriae.nl, or message us on Facebook or Instagram at codexhistoriae for more information!

We kunnen je helpen met je eindpapers en je scriptie!

Neem contact met ons op via info@codexhistoriae.nl, of stuur een bericht op Facebook of Instragram naar codexhistoriae voor meer informatie!

40

The Rise of British Rat-Killing How Animal Cruelty Regulation Created a Blood Sport

I

n the nineteenth century, a new source of entertainment took British cities by storm. In shady taverns nestled between industrial smokestacks, dozens of men gathered at night to witness this new sport: ratkilling. Hundreds of rats were released into a small arena and forced to face a well-trained dog in a fight to the death. Seated around the arena were men from all walks of life. From day-labourers to wealthy merchants, they had gathered to jeer and shout encouragements to the dog, and most importantly, to make bets. Would the dog kill 50 rats in the allotted two minutes? A hundred? Perhaps this one would even beat the record of the legendary Billy, who had killed over 500 rats in five and a half minutes?1 These blood sporting events would continue for whole evenings, with visitors trying out their dogs against anywhere between two and a hundred rats, either to bet on their performance or to train them. Thousands of rats – and no few dogs – met their violent end in this grisly sporting ritual.2 The popularity of this blood sport was directly related to, perhaps even caused by, the animal rights movement.

Traditional blood sports In the early nineteenth century, several blood sports were popular in Britain. Bull baiting, cockfighting, hunting and dogfighting, among others, were all common blood sports at fairs and other public events. Bull baiting involved attaching a bull to a stake in the ground and setting dogs on it.The dogs (bulldogs) were trained and bred to try to grab hold of the bull’s nose or “other tender parts”3 while the bull would violently try to defend itself. If the bull proved too docile or uninterested in defending itself, people might whip him or blow pepper up his nose to enrage him. If

(I) The legendary rat-killer Billy, killing 100 rats at the Westminster pit

this failed, they might try more painful measures, such as cutting out his tongue, severing his hooves or pouring boiling water over his head.4

“England is the hell of dumb animals”5 Cockfighting and dogfighting were more regulated than bull baiting, involving a clear set of rules which was commonly accepted throughout Britain. These rules were about all sorts of details, such as how betting must be conducted, the amount of prize money that could be won, how victory was to be determined, and so on.The sport involved pitting two animals against one another, and encouraging them to

41 Daan Jansen (II) A bull and dogs fighting for their lives while humans cheer on in excitement

fight each other. In the case of cockfighting, these fights were to the death. Cocks naturally have sharp claws, but these were often filed down and replaced with metal tips to make them more deadly. Dogfighting was less frequently fatal, since dogs would submit in the face of stronger opponents and, if they could not be goaded into continuing the fight, victory was declared.6 Hunting was practiced by the more aristocratic layers of British society. This was partially because it was an expensive sport, requiring at least two horses, as well as a group of hunting hounds. More importantly, the sport had an exclusive culture. Those who practiced it considered themselves gentlemen, certainly a cut above the average British man. They also considered hunting to be the epitome of masculinity, the core of what was keeping Britain strong, so to speak. Hunting most often targeted foxes, although other creatures such as badgers and deer could find themselves on the wrong end of a hunt as well.

When caught, these creatures would generally be torn apart by the packs of hounds the hunters set loose on them.7

“Every earnest promoter of the chase [hunt] will welcome the announcement that the delinquent [a man who horrendously tortured a fox during a hunt] is neither by birth nor education an gentleman”8

Regulating the blood sports Blood sports such as these had been popular in Britain since at least the middle ages and had become treasured and celebrated traditions by the nineteenth century. Despite their popularity, this century exhibited a very gradual shift away from blood sports. This was marked significantly by the foundation of the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals (RSPCA) in 1824.9 The RSPCA, as its name implies, lobbied the British government to try to prevent animal cruelty, especially in the excessively violent displays that were the blood sports. Some progress had already been made regarding animal protection legislation when harming horses, cows or other cattle (with the notable exception of bulls) had become illegal in the 1820s.

Bulls had been exempted from the rule to maintain the bull-baiting tradition.10 The RSPCA, despite its name, did not appear particularly interested in preventing cruelty to animals because its members felt bad for the animals. Instead, cruelty to animals was considered an activity of “the lowest and most wretched description of people”.11 The government had to put a stop to such blood sports because they were a fertile ground for “the demoralisation of the people”12. After all, no reputable gentleman would ever be found betting on cocks or dogs. Here, the RSPCA completely ignored all the reputable gentlemen who were found betting on cocks or dogs.

“Unless muscular display [hunting] and the rivalry of gallant spirits were encouraged, the limbs and hearts of the sons of England would fail when in front of the foreign foe.”13 The RSPCA’s argument touched a sore spot in British society. Upper-class gentlemen were, generally, meant to be above reproach. They were the shining examples of what a British man could and should be. Blood sports, especially cockfighting and dogfighting, were attended by people from all over the British socioeconomic spectrum.

However, by presenting these blood sports as an activity in which only the “lowest and most wretched” people partook, the government, which consisted primarily of

42

upper-class gentlemen, could ban those sports without fear for their personal favourite blood sport – hunting. Since hunting was enjoyed almost exclusively by gentlemen of the ‘highest moral standing’, hunting could, by definition, not be cruel.14 The rise of rat-killing Bans on blood sports such as cockfighting and bull baiting did not end the practice of blood sports; it merely encouraged its lower-class practitioners to find new ways to practice the sports. The legislation prevented cruel treatment to animals, but it had a specific definition of animals. Animals, according to British law at the time, was a category which mainly consisted of species useful in agriculture. Other creatures which nowadays would be called animals, most significantly rats, were more usually referred to as ‘vermin’ in the nineteenth century (although this term is often still used for these species).Vermin were technically not protected by animal protection legislation, so a blood sport centered on rats soon became wildly popular.15

“A Large rat is more mischievous than a young cat, and nearly as strong”16 Rat-killing was an accessible sport for both poor and rich, because the only entry requirements for participating was owning a dog. Many spectators brought their dogs to ratkilling events in order to ‘try’ their dog, training them to kill small amounts of rats before they were entered in the

main events which involved many dozens of rats. The dogs were treated as athletes, and became famous in their own right. Billy, who was mentioned at the start of this article, was celebrated in rat-killing circles over 40 years after his death.17 The sport also had a certain allure to it because it was underground and of questionable legality. Participating in rat-killing became a method of rebelling, which gave it a certain thrill. Rat-killing arenas were built so they could be broken up in a matter of minutes, if not less, in case authorities showed up.18 Despite the RSPCA’s claims, ‘reputable gentlemen’ were almost as likely to participate in rat-killing as ‘wretches’ were.

“The rat pit was so constructed with loose panels that it can be doubled up and stowed away in less time than it takes to write these words”19 Rat-killing became so popular that rat populations in urban Britain declined dramatically. Some contemporaries estimated that over 100 thousand rats were killed per year in London alone.20 London’s largest rat-killing venue was responsible for about 26 thousand rats killed per year.

(III) A contemporaneous depiction of a dog fight. Note that there were many dogs present at these events as well

43 Daan Jansen

(IV) Likely an exaggerated image of a tiny dog fighting a huge rat Professional rat catchers, who made their living obtaining rats for these rat-killing events, began importing rats from the countryside. Rat catchers had to request permission from farmers to catch rats on their fields, which they would then bring live to rat-killing venues for a profit. The rats were crammed in cages by the hundreds, sometimes to the point that they could hardly move – until they were finally released that is, in rat-killing arenas.21 The sport was legally difficult to combat, because of the legal status of rats as vermin. In 1870, in a rare case that the RSPCA tried to sue someone caught in rat-killing, the

defense argued that killing vermin was not illegal, and that using dogs to do the killing was an expedient method.Thus, there was nothing wrong with the act of rat-killing. The RSPCA lost the case and decided not to pursue further persecutions of rat-killers.22

“Rats were vermin [...] A rat was not an animal within the meaning of the Act.”23 There was no triumphant, film-worthy legal battle in which the RSPCA finally got its way and had rat-killing banned. Instead, the blood sport continued to be practiced

Mayhew describes rat-killing Henry Mayhew (1812-1887) is sometimes described as the first ethnographer or the first anthropologist. He travelled through London for years in the nineteenth century, speaking to the city’s lower classes and writing down what he found out. Below is his description of a ‘Night at Rat-killing’.

“

The moment the dog was “free,” he became quiet in a most business-like manner, and rushed at the rats, burying his nose in the mound till he brought out one in his mouth. In a short time a dozen rats with wetted necks were lying bleeding on the floor, and the white paint of the pit became grained with blood.

In a little time the terrier had a rat hanging to his nose, which, despite his tossing, still held on. He dashed up against the sides, leaving a patch of blood as if a strawberry had been smashed there.

“He doesn’t squeal, that’s one good thing,” said one of the lookers-on.

As the rats fell on their sides after a bite they were collected together in the centre, where they lay quivering in their death-gasps!

“Hi, Butcher! hi, Butcher!” shouted the second, “good dog! bur-r-r-r-r-h!” and he beat the sides of the pit like a drum till the dog flew about with new life.

“Dead ’un! drop it!” he cried, when the terrier “nosed” a rat kicking on its side, as it slowly expired of its broken neck.

“Time!” said the proprietor, when four of the eight minutes had expired, and the dog was caught up and held panting, his neck stretched out like a serpent’s, staring intently at the rats which still kept crawling about.

The poor little wretches in this brief interval, as if forgetting their danger, again commenced cleaning themselves, some nibbling the ends of their tails, others hopping about, going now to the legs of the lad in the pit, and sniffing at his trousers, or, strange to say, advancing, smelling, to within a few paces of their enemy the dog.24

”

44

(V) Rat catcher at work in the sewers of London. Many of these rats would end up in rat-killing pens

underground, out of view of the authorities, into the twentieth century. When exactly it ceased as a sport is unclear, but it was probably related to more general changing sensibilities towards animals; the same sensibilities which make the entertainment value of rat-killing or any other blood sport incomprehensible to the modern reader. Foxes continued to suffer for human enjoyment even longer than rats. The aristocratic sport of fox hunting continued to be practiced throughout the twentieth century and was only banned in 2005. While blood sports have generally disappeared from the European experience since, cruelty to animals persists in various other forms, such as industrial farming.

References 1 Billy the dog was something of a legend for this feat in a tavern visited by Henry Mayhew, one of our most important sources for this time, although it is likely that his ‘achievement’ was overstated. See: Henry Mayhew, London Labour and the London Poor. A Cyclopaedia of the Condition and Earnings of Those That Will Work, Those That Cannot Work, and Those That Will Not Work vol. III (London 1861) 6.

2 See: Mayhew, London Labour vol. III, 9 & 14.

3 Rob Boddice, A History of Attitudes and Behaviours towards Animals in Eighteenth- and Nineteenth-Century Britain: Anthropocentrism and the Emergence of Animals (Lewiston, NY, 2009), 205.

4 Ibidem, 205-6.

5 Unknown, (1825) quoted in Ritvo, Animal Estate, 126.

6 Ibidem, 245.

7 Ibidem, 263-264.

8 Bell’s Life (13 March 1859) quoted in Boddice, Attitudes and Behaviours, 276.

9 Ibidem, 156.

10 Harriet Ritvo, The Animal Estate.The English and Other Creatures in the Victorian Age (Cambridge, MA, 1987) 127.

11 Boddice, Attitudes and Behaviours, 274 12 Ibidem, 248 13 Reverend Styles, quoted in Boddice, Attitudes and Behaviours, 267 14 Ibidem, 274.

15 Ibidem, 257.

16 Henry Mayhew LLLP vol 3 p 5.

17 Billy’s achievements were still renowned while Mayhew was conducting his research for London Labour in the 1850s. See: Mayhew, London Labour, vol. III, 6.

18 Boddice, Attitude and Behaviours, 255.

19 Porcupine, 19 (1875) quoted in Boddice, Attitudes and Behaviours, 255.

20 Mayhew, London Labour vol. I, 452; James Rodwell, The Rat. Its History & Destructive Character with Numerous Anecdotes (London, 1863) 179.

21 Mayhew, London Labour vol. III, 2, 11; vol. I, 451 22 Boddice, Attitudes and Behaviours, 257-8.

23 The Times (16 december 1870), quoted in Boddice, Attitudes and Behaviours, 257.

24 Mayhew, London Labour vol. III, 8.

Images: (I) Pierce Egan, The Celebrated Dog Billy Killing 100 Rats at the Westminster Pit (1827) (II) Edward Jesse, A Bullbaiting Scene 1867 (III) Thomas Rowlandson, Watching a Dog Fight (1811) via the Metropolitan Museum of Art. (IV) Unknown, Ratting Contest (ca. 1845) (V) Beard, The Rat-catchers of the sewers in: Henry Mayhew, London Labour, vol. I, page 433.

45

CODEX

Historiae

Thema: Religion & Faith June 2021

Colofon Hoofdredactie Chief editor

Ellen van Heteren

Redactie Amanda van Dord Editors Augustinus Hulsegge Daan Jansen

Nica de Korte Claire Majoor Eindredactie Carlijn van Esch Copy editors Georgiana Les Lucas Smarius Gastschrijver Dominique Ankoné Guest writer Laura Brinkhorst Emma Kemp Ronald Kroeze Vormgeving Graphic design

In juni verschijnt het nieuwe nummer van CODEX Historiae.

Deze editie staat helemaal in het teken van Religion & Faith.

Dit thema betekent voor iedereen iets anders en Codex is zeer benieuwd naar jullie perspectieven en ideeën.

Heb jij iets geschreven dat met Religion & Faith te maken heeft (of niet) en wil je het graag laten publiceren?

Neem contact met ons op! De deadline is 30 april.

Blijf op de hoogte via onze socialmediakanalen of via onze website codexhistoriae.nl.

The next issue of CODEX Historiae will appear in June.

This edition will be all about Religion & Faith.

This theme is interpreted completely differently for everyone and we at Codex would love to know about your perspectives and ideas. Have you written something related to Religion & Faith (or not) and want to publish it? Contact us! The deadline is the 30th of April.

Stay up to date through our social media channels or via our website codexhistoriae.nl

Daan Jansen

Omslag BLM Cover Stan Wiechers Via Flickr.com

Jaargang 42, nummer 1, maart 2021 Postadres: Redactie CODEX Historiae Vrije Universiteit Faculteit der Geesteswetenschappen T.a.v. CODEX Historiae De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam Mail voor meer informatie over abonneren, publiceren of adverteren naar info@codexhistoriae.nl.

Financieel mogelijk gemaakt door de Vrije Universiteit Amsterdam.

Amsterdam, januari 2021.

Abonnement: voor studenten en personeel aan de faculteit geesteswetenschappen aan de VU: gratis.

Voor anderen €15 per jaar. Email ons voor meer informatie over abonneren.

Subscription: For students and employees of the faculty of humanities at the VU: free.

For others €15 per year. Email us for more information about subscribing.

ISSN: 2666-9048 e-ISSN: 2666-9056 CODEX Historiae maakt gebruik van de Creative Commons CC-BY-NC licensie: inhoud mag worden hergebruikt voor nietcommerciele doeleinden, mits de bron goed wordt aangegeven.

codexhistoriae.nl