Climaxi Magazine Herfst 2023

Climaxi [Magazine]

P928079 Afgiftekantoor Herzele

Ver. uitg.: Filip De Bodt, Groenlaan 39, 9550 Herzele Seizoensuitgave vzw Climaxi. Verschijnt vier seizoenen, Herfst 2023

Edito Zuid-Europa werd deze zomer geteisterd door een hittegolf die weken aanhield. Italië, Spanje, Griekenland, Turkije, Servië, Frankrijk, Duitsland en Hongarije hadden zwaar te lijden onder de hoge temperaturen. We bereikten 48°C op Sardinië, 41°C in Rome en 40°C en meer in Athene. De bevolking kreunt er onder de hitte en het gewone leven ligt lam. Ook in China houdt de aanhoudende hitte lelijk huis. De klimaatverandering is hier.

En dan stellen we ons als klimaatbeweging de vraag wat onze overheden daar aan doen. En hoe we een sociaal klimaatbeleid kunnen voeren.

Begin juli sloot de Europese Unie een deal met Tunesië om migranten af te raden naar Europa te komen. Daarna bereikten ons beelden van vluchtelingen die de woestijn worden ingestuurd. Verder werd de natuurherstelwet in Europa na stevige toegevingen nipt gestemd.

Ook dichter bij huis heeft men last van struisvogelpolitiek. Climaxi zette zich sinds de PFAS-crisis in om de vervuiling op de politieke agenda te houden. Zo kwam naast vervuiling in Zwijndrecht door chemiereus 3M ook grote vervuiling naar boven in Ronse, Kruisem, Oostende, Stabroek en Kortemark. Vervuiling is het effect van onverantwoord 2

economische belangen boven gezondheid te zetten. Om hier een halt aan toe te roepen hebben we terug mensen nodig die zich bemoeien met politieke beslissingen. Climaxi organiseerde in deze vijf gemeenten bloedonderzoeken en zette zo de vervuiling op de politieke agenda.

Een sterk en sociaal klimaatbeleid begint met sterke normering en controle daarop. In dit ledenblad nemen we je mee in het dossier van Ineos en de luchthaven van Zaventem.

Zonder stevige overheid, normen en controle blijft de economie het winnen van gezondheid.

Voor u ligt het derde ledenblad van 2023. Als u graag dit ledenblad blijft ontvangen, vergeet dan niet om tijdig uw lidgeld te vernieuwen. Wij danken u!

Katrin Van den Troost

In dit nummer El Nino en La Nina: aan de vooravond van erger 4 Interview Wim Van Lancker: einde van de maand sneller dan einde plannet 8 PFAS-bloedonderzoek stelt de nood aan actie op scherp 12 Kortemark: geen bebouwing op het stort 16 Ronse: Utexbel wil afvalwater indampen, dan toch PFAS 18 Stabroek: Indaver investeert 20 D’Hoppe: nieuw probeersel om illegale constructies te verzilveren 22 Ineos: Vlaams amateurisme 24 Landbouw: stikstofdebat verstikt korte keten 26 Zaventem: naar een ongelijke krachtmeting 30 Eco & Fair: donkere wolken boven Griekenland 32

Colofon Redactie: Filip De Bodt, Sarah Hutse, Katrin Van den Troost, Michelle Van Impe, Simon van Parijs, Jean Paul Martens, Tim Deweerdt, Sammy Roelant Eindredactie: Filip De Bodt Cartoons: Arnulf Vormgeving: Nina De Wolf Drukkerij: Polyprint Herzele Foto’s: Climaxi, Stijn Ovaere, Peter-Jan Willems

3

El Nino en La Nina: aan de vooravond van erger Sammy Roelant Het kerstekindje. El nino de navidad.

Zo noemden Peruviaanse vissers de warme wateren die rond hun kusten verschijnen om de zoveel jaar. Geen bijster plezant fenomeen voor deze vissers omdat veel vissen, vooral ansjovis (die zo’n 20% uitmaakt van het wereldwijde veevoeder), periodiek verdwenen met de Zuiderzon naar koudere, meer zuurstofrijke visgebieden elders. In 1888 suggereerde Charles Todd dat er wel eens een samenhang kon zijn tussen El Nino en de droogtes in Indië en Australië. Sindsdien blijkt dat El Nino en zijn zusje La Nina, samen Enso (El Nino Southern Oscillation) genoemd, een domino-effect teweeg kunnen brengen op weersverschijnselen vanop grote afstand en zo extreem weer veroorzaken. De Enso zou al minstens tienduizend jaar plaatsvinden, sinds het Holoceen, zo blijkt uit studies van koraalriffen.

4

Normaal blazen de passaatwinden van Oost naar West. Zo voeren ze warm water van de kusten van Zuid-Amerika richting Azië en Australië. Dat maakt dat het normaal kouder is en droger in Zuid-Amerika terwijl het tot 5 graden warmer en ook een stuk natter is in Azië en Australië. Dat is de zogenaamde ‘neutrale staat’ van Enso. Wanneer de passaatwinden periodiek zachter gaan waaien, wordt warm water teruggevoerd richting de kusten van Zuid-Amerika. Dit is dan El Nino. Met als gevolg dat er vaker overstromingen in Zuid-Amerika voorkomen en droogtes in Azië en Australië. Maar ook elders zijn er gevolgen. De warme lucht boven het verdampende warme Oceaanwater verlegt de straalstroom boven De VS. Hierdoor ontstaan er regenval, stormen en overstromingen in het zuiden van de VS en droogtes in het noordwesten en Canada.

Het omgekeerde effect is dan La Nina. Wanneer de passaatwinden extra hard blazen en het warme water terugduwen, vult de achtergelaten oppervlakte zich met koud water. Dit extra koude water duwt de Straalstroom verder noordwaarts. Dit leidt tot droogtes in de Zuidelijke VS en kouder weer, regenval en overstromingen in het noordwesten van de VS en Canada. De Enso beïnvloedt zo extreem weer op veel verschillende plaatsen op onze planeet. Enso

vergroot zo de kans op natuurrampen en heeft allerlei gevolgen voor de voedselproductie, de economie en de menselijke gezondheid. Zo is El Nino gelinkt aan een verhoogd voorkomen van bijvoorbeeld malaria in Indië, Venezuela, Brazilië en Colombia.

Niet alle Ninos en Ninas hebben dezelfde intensiteit of duur. De kortste Ninos duren zo’n negen maanden, de langste kunnen zo’n twee jaar duren. Sommige Ninos waren historisch extra zwaar. Van de dertig incidenties sinds 1900, worden de Ninos van 1982-83, 199798 en 2014-2016 (met 2016 als het warmste jaar ooit opgemeten) als de zwaarste aanzien. El Nino wordt door

sommige historici ook gelinkt aan bepaalde belangwekkende historische gebeurtenissen. Zo zou El Nino een rol gespeeld hebben in de ondergang van de Moche cultuur en andere precolumbiaanse culturen. Maar sommige studies leggen ook een link met de Franse Revolutie en de

slechte oogsten in Europa van 179293. Ook de grote hongersnood in 1876 in China, die zo’n 13 miljoen doden tot gevolg had, was te wijten aan El Nino.

Wie extreem weer zegt, zegt klimaatverandering. Klimaatverandering is geen egaal uitgespreid en gelijkmatig proces. Het toont grote regionale verschillen, hoge pieken en sprongen en extreme lokale varianten. Het gaat van zandstormen, overstromingen aan de Vesder tot grootschalige bosbranden.

Na een bewogen klimaatjaar staan we aan het begin van een nieuwe El Nino periode. Het is een belangrijke vraag hoe beide fenomenen op elkaar zullen ingrijpen en welke gevolgen dit zal hebben. Meteorologen voorspellen dat de huidige El Nino een bijzonder zware zal zijn, mogelijk vergelijkbaar met de periode 201416. De mogelijkheid is dus reëel dat er opnieuw records zullen sneuvelen – en geen al te fijne records, om het met een understatement te stellen.

De Stille Oceaan is zo enorm – ze beslaat 25% van de mondiale oppervlakte – dat een verwarming van de oppervlaktetemperatuur met een tweetal graden het mondiale klimaat kan overladen.

Er zijn drie oorzaken om te verwachten dat deze El Nino een extra stevige kan zijn. De eerste oorzaak is dat deze El Nino volgt op drie opeenvolgende jaren van La Nina. Dat betekent dat er drie jaar 5

aan een stuk veel van de hitte op onze aarde opgeslagen werd in de oceanen. Al deze hitte kan worden vrijgemaakt tijdens deze El Nino.

Daar moet worden aan toegevoegd dat door de klimaatverandering er sowieso al meer hitte wordt opgeslagen in de oceaan. Niet alleen aan de oppervlakte maar nu ook op 2000 meter diepte. Sommigen verbinden de versnelde opwarming van de oceanen, die nu die warmere wateren naar de oppervlakte stuwen, aan de recordtemperaturen die doorheen dit jaar gehaald werden - dus nog voor El Nino in werking treedt omdat de effecten van El Nino zich pas ‘laten voelen’ in het jaar na zijn ontwikkeling. Dus beide gebeurtenissen, zijnde de langdurige La Nina die eindigt en klimaatverandering, hebben een cumulatief effect. Bovendien zorgt de klimaatverandering er ook voor dat de lucht meer geladen is met water en dat regenval meer fluctueert. En terwijl de “triple dip” van La Nina de effecten van klimaatverandering maskeerde de voorbije drie jaar, zal El Nino die effecten net uitvergroten.

Gemiddeld heeft El Nino zo’n 0,25° impact op de luchttemperatuur maar tijdens de El Nino van 1998, die zo’n 16% van de riffen zou verwoest hebben, liep dat tijdelijk op tot maar liefst 1,5°.

Zo zullen regio’s die veel bosbranden kennen - zoals Australië, Indonesië en delen van het Amazonebassin 6

– die nog meer beleven wanneer El Nino aangestuwd wordt door de klimaatverandering. In Australië wordt bijvoorbeeld nog steeds land gewonnen door bos weg te branden.

In ‘normale jaren’ vermindert de frequentere regenval voor een deel het ongecontroleerd uitbreiden van die bosbranden, maar droge El Ninojaren creëren net omstandigheden voor ergere bosbranden. Tijdens de vorige, kleinere, El Nino zagen we al het effect toen 240.000 vierkante kilometer bos in vlammen opging in Australië en leidde tot 500 doden, de verwoesting van heel wat huizen, landbouwgewassen en vee.

Daarnaast is het zo dat landen die zwaardere droogtes hebben gekend (door klimaatverandering of El Nino) opnieuw zwaarder getroffen worden door intensere regenval en bijvoorbeeld grondverzakkingen kennen. Voor verschillende koraalriffen kan in de aankomende periode een point of no return bereikt worden waardoor ze compleet zullen afsterven. Volgens professor Paul Ulrich van de Universiteit van Californië en gespecialiseerd in klimaatmodellering, zullen dit jaar de records aan extreme weergebeurtenissen gebroken worden.

In mei publiceerde de World Meteorological Organisation (WMO) nog een rapport dat stelde dat er 66% kans is dat de jaarlijkse gemiddelde temperatuur (near

surface) tussen 2023 en 2027 voor minstens 1 jaar 1,5° hoger zal zijn dan tijdens het pre-industriële niveau.

Het laatste La Nina fenomeen, dat verkoelend werkt, was overigens warmer dan de extreme El Nino van 1982-83. Volgens secretaris generaal professor Talaas van het WMO zal ons klimaat zich de komende jaren op ongekend terrein begeven, met alle risico’s van dien.

De vraag hierbij is niet alleen of klimaatverandering de impact van El Nino versterkt maar of El Nino ook de klimaatverandering aandrijft. Je zou kunnen denken dat de hierboven beschreven opwarming maar een tijdelijk effect betreft dat daarna weer gecompenseerd zal worden door de neutrale staat van Enso of La Nina.

Wat we echter niet mogen vergeten in het klimaatverhaal is dat tijdelijke verhitting net gebeurtenissen of onomkeerbare feedbackloops kan in gang zetten die de klimaatverandering versterken. Denk hierbij aan het effect van grotere bosbranden op de uitstoot van CO₂, het versneld smelten van de permafrost en het vrijkomen van methaan, het verdwijnen van weerkaatsingseffecten door het smelten van sneeuw en ijs, de snellere verzuring van oceanen door extra opwarming en de bijhorende vermindering aan capaciteit om CO₂ op te nemen,… Dit zijn allemaal zaken die een blijvende impact kunnen hebben op het klimaat en onze leefwereld.

El Nino kan dus beschouwd worden als een brandversneller die op het vuur van de klimaatverandering wordt gegooid. In een wereld die reeds een polycrisis beleeft, kan dit veel extra risico’s met zich meebrengen: stijgende voedselprijzen en honger, meer vluchtelingen, zware economische schade, schulden, sociale onlusten en oorlogen. Ook voor Europa – dat milder beïnvloed wordt door El Nino en waar El Nino traditioneel iets koudere winters en iets warmere zomers bracht – kan er zo onrechtstreeks veel onheil teweeggebracht worden binnen een wereldsysteem dat internationaal nauw vervlochten is.

De landen die traditioneel veel last hebben van El Nino zijn meer gewend hiermee om te gaan en hebben dikwijls allerlei warning systems in werking. In onze contreien lijkt het vooralsnog geen thema en de vraag is of we voldoende voorbereid zijn. Wetenschap en kennis lijken zelden aanleiding te geven tot (aan) gepast beleid. Zo lijken rampen eerder door het noodlot op ons pad te worden geworpen dan dat we er rationeel mee omgaan. De politiek zal zich opnieuw laten kenmerken door veel uitleg achteraf, steekvlampolitiek en een collectief rondje blindstaren op symptomen in plaats van de oorzaken. Ook dat kunnen we stilaan met quasiwetenschappelijke zekerheid voorspellen.

7

Interview Wim Van Lancker: sociale ongelijkheid in klimaatbeleid Filip De Bodt Einde van de maand sneller dan einde planeet In mei 2022 bracht Wim Van Lancker (prof sociaal werk en sociaal beleid aan KUL) zijn boek “Waarom de Gele Hesjes niet met een bakfiets rijden” uit. Op de kaft pende hij een punt dat Climaxi 100 % deelt: ‘Het probleem van de klimaatverandering is het probleem van de ongelijkheid.

Terwijl de gele hesjes op straat komen om te protesteren tegen hoge brandstofprijzen, eisen de klimaatactivisten dat er komaf wordt gemaakt met fossiele brandstoffen. Doortastend beleid is dringend nodig maar blijft uit. Want het klimaatbeleid vandaag maakt vooral de sterken sterker, en raakt de meest kwetsbaren het hardst.’ Tijd voor een interview.

Filip De Bodt: Jouw boek is nu meer dan een jaar oud. Is de buit ondertussen binnen? Gaan we erop vooruit?

8

Wim Van Lancker: De realiteit is anders. Boeken gaan natuurlijk de wereld niet veranderen, maar wat ik wel merk is dat er bij de klimaatbeweging een sterker bewustzijn rond sociale zaken aanwezig is dan voordien.

Er is ook veel meer aandacht vanuit de vakbond voor het klimaatbeleid en wat activisten doen. Die twee groepen moeten nader tot mekaar komen en dat is bezig, maar het leidt spijtig genoeg niet tot heel concrete beleidsinitiatieven. Er wordt veel over ‘just transition’ gebabbeld, maar beleidsmatig gebeurt er niets mee. Of toch: we hebben een staatssecretaris die een rapport besteld heeft. Dat duurt twee jaar, en het rapport zal zeker goed zijn. Maar ook dat leidt natuurlijk niet tot een concrete verandering.

FDB: Welke oplossingen moeten er dan vanuit dat beleid komen?

WVL: Via kleine bouwstenen kan men naar een rechtvaardige omwenteling toe werken: het moeten maatregelen zijn die iedereen mee nemen en die de sociale kwestie centraal stellen.

Vandaag de dag is dat eigenlijk veel te weinig het geval. De verandering naar koolstofneutraliteit moet ingezet worden met keuzes die rekening houden met mogelijke effecten of consequenties voor mensen die het moeilijk hebben. Vandaag blijven we hangen in subsidies geven aan mensen en hen zo aan te zetten om andere keuzes te maken (zonne-energie, boilers, warmtepompen) maar dat werkt niet

voor mensen die dat niet kunnen bekostigen. Een aantal sectoren moeten verdwijnen. Je kan geen debat voeren over het verminderen of stopzetten van fossiele brandstoffen als je daar het debat over de jobs niet bijneemt.

Welke jobs willen we, in welke sectoren en hoe gaan we ze toegankelijk maken. Die analyse moet gemaakt worden en ook uitgevoerd worden.

Jobs moeten er bijkomen in sectoren

Doordat de overheid niet investeert in sociale politiek, beginnen mensen onder mekaar te polariseren en dan krijg je populistische partijen die inzetten op dat thema. Ze maken een amalgaam tussen klimaat, migratie en levensstandaard. waarvan we willen dat ze groeien: recyclage, maatwerkbedrijven enz. We zijn er totaal nog niet op dat vlak. De sociale economie is bijvoorbeeld zeer klein. Het aantal tewerkstellingsplaatsen is zeer beperkt maar tegelijkertijd willen we iedereen activeren.

FDB: Waarom is het zo moeilijk om bepaalde groepen van mensen achter klimaateisen te krijgen?

WVL: Het klopt inderdaad dat het draagvlak voor een aantal klimaatmaatregelen niet zo groot is: minder dan 50% van de mensen steunt maatregelen rond klimaat. Vooral lage middenklassers zijn sceptisch.

Ze kampen in hun levenssituatie met moeilijkheden om hun bestaande levensstandaard te behouden. Dat kan mentaal, financieel of zelfs fysiek zijn: kan je ploegenarbeid bijvoorbeeld nog aan. Ze zien heel wat openbare dienstverlening verdwijnen en krijgen het gevoel dat de overheid niets doet voor hen. Ze hebben het gevoel dat het beleid boven hun hoofd heen bepaald wordt bijvoorbeeld rond duurder wordende energie. Die cocktail kan heel bedreigend overkomen. Je mag daarbij niet alleen denken aan de meeste armen… maar ook aan mensen uit de middenklasse.

Ze verliezen reële keuzevrijheid in hun leven. Komt daarbij dat veel mensen geen reële optie hebben om het anders te doen. Ze hebben niet het geld om zonnepanelen te leggen, kwaliteitsvoeding te kopen enz.

Doordat de overheid niet investeert in sociale politiek, beginnen mensen onder mekaar te polariseren en dan krijg je populistische partijen die inzetten op dat thema. Ze maken een amalgaam tussen klimaat, migratie en levensstandaard. Veel mensen zitten echt wel in die situatie. Het einde van de maand is er sneller dan het einde van de planeet.

9

FDB: Climaxi zet wel in op het samenbrengen van vakbonden en ecologisten. In Ronse deden we een bloedonderzoek naar PFAS bij de arbeiders in bepaalde fabrieken en bij de buren.

WVL: Het PFAS-dossier is concreet en tastbaar. Daar kan en moet je coalities rond maken. Klimaatverandering zie je niet, gaat traag en is weinig tastbaar. Dan wordt het lastig om coalities te maken. Vakbonden gaan strijden over de belangen van de werkenden: die zijn natuurlijk niet altijd dezelfde als die rond klimaat. Denk maar aan het behoud van werkgelegenheid in de chemie of aan Ineos dat nieuwe jobs wil creëren. Dat is een zeer moeilijke spreidstand. De particuliere belangen matchen niet altijd met de algemene belangen en tegelijkertijd neemt het beleid omwille van de politieke context geen drastische beslissingen. Er moeten dus van bovenaf keuzes komen, de keuzes zijn politiek. Groene partijen en klimaatbewegingen zijn soms naïef: Ze denken dan: “jij kan als individu anders gaan leven”. Maar deze individualisering werkt niet of ze dreigt het probleem te verergeren omdat mensen mekaar met de vinger gaan wijzen. De meeste groene partijen hebben enige invloed bij mensen die hoger opgeleid zijn, maar die wereld staat veraf van arbeiders met een nachtshift die een auto nodig hebben om te gaan werken. Met een beleidsmaker die gelooft in de neoliberalisering ga je dat niet oplossen.

10

FDB: Je pleit voor meer jobs in nuttige sectoren, maar de werkgevers klagen dat ze de jobs nu al niet ingevuld krijgen.

WVL: Die krapte kan binnen een jaar al helemaal verdwenen zijn. En opnieuw wordt het probleem van boven af geïndividualiseerd door te uitkeringen in te krimpen. Men houdt geen rekening met geografische verschillen en randvoorwaarden. Neem nu de kinderopvang: als je niet investeert in kwaliteit, dan moet je toch niet denken dat mensen er willen in werken of hun kinderen ernaartoe sturen. Verder is er het probleem van de huisvesting en het openbaar vervoer. Hoe raak je op je werk als de woning te duur is en de trein stopt aan de taalgrens. We slepen ook een aantal zaken uit het verleden mee: een stijgend aantal langdurig zieken of mensen die in een burn-out terecht komen. Er moet meer beschermd worden in plaats van minder. Mensen die langdurig in financiële stress leven hebben miserie met hun keuzes en mogelijkheden om op te klimmen. Je vizier is gericht op morgen: hoe ga ik de rekening betalen, naar de dokter gaan, schoolrekeningen betalen,…

In die context wordt het moeilijk om werk te gaan zoeken. Als je vijfentwintig bewijzen moet binnen brengen en trainingen moet volgen, dan heb je geen tijd meer om te solliciteren. Wie in schaarste leeft, wordt er nog meer ingeduwd.

FDB: Moeten dan alle uitkeringen en lonen naar omhoog?

WVL: Eerst en vooral moet men beseffen dat de huidige diagnose verkeerd is: de meeste uitkeringen liggen onder de armoedegrens en dan verwachten we nog dat de mensen er zelf gaan uitraken. In bepaalde sectoren zijn de lonen te laag om er te kunnen van leven. Mininumlonen zijn wel niet altijd het instrument om dat recht te trekken. De meeste mensen die aan het minimumloon zitten, zijn geen éénverdieners. Als je de minimumlonen sterk zou verhogen, dan komt die opbrengst ten goede aan de

middenklasse heeft onderzoek uitgewezen. Dat is natuurlijk geen pleidooi om ze niet te verhogen. Ik zeg alleen dat het probleem van armoede niet enkel op te lossen is door de lonen op te trekken. Vooral in de uitkeringen moeten we dan veel meer rekening houden met de gezinssituatie. Mensen met veel kinderen én alleenstaanden zou je meer kunnen helpen. En de randvoorwaarden moeten veranderen: men wil samenwonen stimuleren maar bestraft werklozen als ze dat effectief doen door hun uitkering naar beneden te halen. We hebben een flexibele sociale zekerheid nodig in plaats van flexibele arbeid.

11

en dagdagelijkse producten PFAS bloed- omgeving die we gebruiken. PFAS breekt amper af en stapelt zich op in het milieu onderzoek maar ook in het bloed van levende zo ook in dat van mensen. stelt de nood wezens, Hoeveel PFAS hebben mensen al in bloed? Wat zijn de waarden van aan actie op hun mensen die rond (ernstig) vervuilde plekken wonen en kunnen die nog scherp toenemen? Terwijl de overheid een Michelle Van Impe en Filip De Bodt Climaxi bijt zich al enige tijd vast in de PFAS-vervuiling van Vlaanderen. Veelal samen met bewoners, spitten we de vervuiling van water, bodem en lucht naar boven rond historische of actieve stortplaatsen of de textiel- en chemische industrie. Van verschillende plaatsen weten we dat ze (ernstig) vervuild zijn. Op en rond die plekken wonen mensen. Dit terwijl er amper maatregelen genomen worden om bijkomende PFAS-vervuiling te stoppen of om getroffen sites te saneren. Via de ‘no-regret-maatregelen voor PFAS’ worden burgers veeleer op hun individuele verantwoordelijkheid gewezen: eet geen eieren of groenten uit je eigen tuin, drink of gebruik geen grondwater, ga niet met je handen door de aarde, blijf weg van bepaalde beken en veeg je voeten voor je thuis binnenkomt.

De vraag blijft in hoeverre mensen effectief beschermd worden tegen deze chemische vervuiling. PFAS bevindt zich rondom ons, in onze 12

grootschalig gezondheidsonderzoek opzet rond 3M en in Zwijndrecht, blijven veel andere burgers met deze vragen en zorgen zitten.

Bloedonderzoeken Samen met lokale actiecomités van Ronse, Kruisem, Oostende, Kortemark en Stabroek, zette Climaxi deze zomer bloedonderzoeken op in deze gemeenten. Dat verliep niet zonder slag of stoot. Vanuit het Vlaams Departement Zorg werden gemeentebesturen en artsen ‘afgeraden’ om dit bloedonderzoek mee te organiseren. Wij noch de artsen lieten ons afschrikken. In totaal lieten 140 mensen hun bloed testen. De labo-resultaten werden geanalyseerd door de Nederlandse chemicus, toxicoloog en professor Jacob de Boer - een autoriteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Resultaten Uit de analyse blijkt dat 3 op 4 van de geteste mensen PFAS-gehaltes in het bloed heeft die de gezondheidsnorm

overschrijden. De Europese EFSA-norm* stelt dat wanneer we meer dan 6,9 microgram PFAS per liter bloed aantreffen, er gezondheidsrisico’s kunnen optreden ten gevolge van deze chemische vervuiling. De individuele resultaten bevinden zich tussen 7,2 tot uitschieters van maar liefst 815 microgram per liter bloed. Wanneer we per site naar het gemiddelde en mediaanwaarden kijken, zitten vier gemeenten boven de gezondheidsnorm, waarbij vooral Ronse en Kruisem/Waregem eruit springen.

PFAS wordt in verband gebracht met o.a. nierkanker, teelbalkanker, negatieve effecten op de werking van de schildklier, de lever en de zwangerschap, een verhoogde cholesterol en colitis ulcerosa. Recente studies geven intussen aan dat er ook bij een lagere blootstelling aan PFAS een negatief effect kan ontstaan op het immuunsysteem (bijv. door een verminderde werking van vaccinaties).

Bij een aantal mensen die zich lieten testen werden (erg) hoge waarden vastgesteld waarbij de EFSA-gezondheidsnorm tot zelfs 119 keer overschreden werd. Hierbij stellen we vast dat het risico op hoge(re) waarden toeneemt wanneer bewoners eieren en groenten uit de eigen tuin eten of putwater gebruiken om te drinken of te koken.

Van PFAS weten we dat het bijzonder persistente stoffen zijn die amper afbreken en zich daardoor opstapelen in de omgeving en het lichaam. Met * De EFSA-norm van 6,9 ug/l geldt voor de som v an PFOS, PFO, PFHxS en PFNA

andere woorden: we raken er nog moeilijk vanaf én bij verdere blootstelling lopen de concentraties in het bloed nog verder op. Dus ook bij waarden onder of op de norm (zoals in Stabroek) is het belangrijk om te voorkomen dat het erger wordt.

Het kabinet Demir en het Vlaams Departement Zorg halen de schouders op De verontrusting die naar aanleiding van deze resultaten leeft wordt niet gedeeld door het kabinet van Minister van Omgeving Zuhal Demir en het Vlaams Departement Zorg. De krant De Standaard (17/8/2023) tekende in een reactie op dat er volgens het kabinet van Demir momenteel geen extra actie nodig is: “Er is al een PFAS-actieplan voor heel Vlaanderen, de sites in Ronse zitten daar bijvoorbeeld bij” verklaarde woordvoerder Andy Pieters. “Dat actieplan is vier weken geleden nog maar geüpdatet, er is geen noodzaak om dat nu nog eens bij te sturen omdat het volgens Climaxi niet snel genoeg gaat.”

Het Vlaams Departement Zorg reageerde dan weer in Het Nieuwsblad (17/8/2023) dat bijkomende bloedonderzoeken niet nodig zijn omdat ze op “individueel niveau weinig meerwaarde hebben” en er geen conclusies getrokken kunnen worden over iemands gezondheid. Ze specifiëren dat “uit dergelijke onderzoeken leert dus noch 13

het individu, noch de overheid veel en uit de resultaten volgen geen nieuwe handelingen of acties die er vandaag al niet zijn.” Het Departement verwerpt m.a.w. de relevantie van de resultaten.

Op niveau van het Vlaams Gewest haalt men dus publiek de schouders op. Achter de schermen lopen discussies tussen het Vlaams Gewest, provincies en lokale besturen over de verantwoordelijkheid voor PFAS-vervuiling en de sanering soms hoog op terwijl er op het terrein amper iets verandert. Men wéét dat er vervuilde sites zijn in Ronse, Kruisem, Kortemark, Stabroek en Oostende en andere plaatsen in Vlaanderen.

Men wéét dat verschillende bedrijven zoals Indaver (Stabroek), Silvamo (Kortemark), Utexbel en Associated Weavers (Ronse), de luchthaven van Oostende en de oude stortplaats

14

in Kruisem PFAS-bronnen zijn. Men wéét bij deze ook dat de vervuiling op deze plaatsen inwoners rechtstreeks treft. In Ronse liggen de resultaten zelfs in de lijn met de waarden die in Zwijndrecht nabij 3M aangetroffen worden. Ondertussen procederen de Provincie Oost-Vlaanderen en de Vlaamse Regering tegen elkaar rond de vraag wie nu verder de bodemonderzoeken op zich moet nemen.

PFAS: krijgt het be leid het nog uitgelegd?

Het is bijzonder kras om mensen in deze problematiek vooral te wijzen op hun individuele verantwoordelijkheid terwijl PFAS-vervuiling zo wijdverspreid is dat ze in de praktijk amper te vermijden valt. Wat met

Tabel 1: PFAS (de som van PFOS en PFOA) in serum per locatie, © Jacob de Boer

het veelvuldig gebruik van PFAS in verpakkingen, anti-kleef-keukengerei, sprays, make-up en textiel allerhande?

Wat met PFAS in de lucht, de bodem, het water en het zeeschuim? Wat met bedrijven die nog steeds te veel PFAS mogen lozen omdat het Vlaams tijdelijk handelingskader er geen rekening mee houdt dat het vervuilingskrediet in Vlaanderen simpelweg op is? Wat wanneer de vervuilingshaard naast de deur onveranderd blijft? Voor Vlaanderen is dat blijkbaar niet genoeg om een definitieve ban van dit product in te stellen of om de normen te verstrengen, zoals Nederland wel doet.

Verder ontwikkelt de industrie nieuwe varianten van (korte keten) PFAS die even schadelijk zijn maar voorlopig onder de radar blijven. Bijkomend komen ondertussen nog meer schadelijke chemische producten aan de oppervlakte drijven: zo hebben Europeanen ook te veel Bisfenol A (BPA) in hun lichaam.

In de gemeenteraden Om de resultaten van het bloedonderzoek bekend te maken, organiseerde Climaxi eind augustus een fietstocht langs PFAS-vervuilde plekken. Wij vroegen aan de lokale besturen om beter te communiceren naar de bevolking, meer bloedonderzoek te organiseren of erop aan te dringen bij Agentschap Zorg en Gezondheid (AZG) en alles in het werk te stellen om tot een snelle(re) sanering te komen.

Stilaan wordt het weigeringsfront doorbroken: Ronse gaat het Bruulpark in het centrum van de stad analyseren en desnoods zelf saneren.

Kortemark maakt een actieplan op rond Silvamo. Kruisem wil een sterke informatiecampagne opzetten en contact opnemen met AZG en OVAM om hen met spoed aan te zetten tot actie. Rond verdergaand bloedonderzoek blijft het op de meeste plaatsen echter stil. Lokale besturen verschuilen zich achter de Vlaamse Overheid en praat AZG na dat bloedonderzoeken op vlak van wetenschappelijke inzichten niets bijbrengen. Voor ons hebben mensen vooral recht op die informatie en kwamen er uit het onderzoek wel degelijk nieuwe inzichten naar voor: er zijn problemen met de afbakening van de no-regretzones want ook daarbuiten zijn er mensen met veel te hoge waarden. Tegelijk zijn binnen de no-regretzones de voorzorgmaatregelen te weinig gekend of worden ze te weinig opgevolgd.

We stellen ook vast dat bedrijven die de vervuiling veroorzaken – zoals de stortplaats in Kruisem, Utexbel en Associated Weavers te Ronse, Silvamo in Kortemark, Indaver in Stabroek en de luchthaven van Oostende – met fluwelen handschoenen aangepakt worden. De Raad van Bestuur van Climaxi besliste dan ook om een aantal gerechtelijke stappen te ondernemen die de noodzakelijke saneringen een duw(tje) in de rug kunnen geven.

15

in het milieu. Zwijndrecht Kortemark: PFAS en 3M zijn voor het beleid haast de prioriteit. Ook Agentschap geen bebou- enige Zorg denkt er zo over. Uit een parlementair antwoord leiden we af wing op dat het kabinet Crevits eerder een afwachtende houding aanneemt. Het het stort is dan ook een overwinning dat het Tim Deweerdt

gemeentebestuur actief haar rol opneemt tegen de vervuiling.

In Kortemark werd in de dichte nabijheid van het stort van Silvamo verontreiniging vastgesteld in een aantal peilbuizen. Hoogste waarde is in de buurt van 3.000 ng PFAS-totaal per liter. Dit doet vragen rijzen over mogelijk lekken van het stort naar de omgeving.

Overwinning Leefbaar Groot Kortemark procedeert al tegen de verlenging en versoepeling van de vergunning van Silvamo. Uitspraak wordt voor het einde van dit jaar verwacht. Zowel het gemeentebestuur als de hogere overheden moeten wakker geschud worden.

We moeten de vervuiling stoppen voor het te laat is. Op de laatste gemeenteraad van Kortemark stond de PFAS-vervuiling geagendeerd.

Het voorstel voor meer onderzoek naar grondwater en mogelijke saneringspistes van oppositiepartij CONTENT is vooral ontstaan uit de gedachte dat er veel te weinig aandacht is voor de verspreiding van 16

Bouwen op het stort De nabestemming van het stort is cruciaal om problemen op langere termijn te vermijden. De grond be-

hoort toe tot de vennootschap die in handen is van de familie Desimpel.

Eens de putten zijn opgevuld met afval, wil de vennootschap nog eens langs de kassa passeren met de realisatie van een bedrijventerrein op deze site. Een provinciaal ruimtelijk uitvoeringsplan (PRUP) legt de nabestemming vast voor de volledige site van Silvamo. Op het

ste, werd die nabestemming op die manier toch in het plan opgenomen.

Terwijl in het PRUP de mogelijkheid is voorzien om op initiatief van het gemeentebestuur de nabestemming te wijzigen, verstopt het gemeentebestuur zich achter het PRUP en geven ze het provinciale niveau de schuld.

Het is dus van groot belang dat de eindbestemming in dit plan gewijzigd gaat worden. Het actiecomité Zaubeek Gezond in Kruisem heeft al te maken met een distributiecentrum op een volgestort stort.

Resultaat? Ernstig vervuild grondwater met zware metalen, radioactieve stralingen en PFAS. Dit willen we absoluut voorkomen in Kortemark.

moment van opmaak van het plan, bleef de problematiek van ‘forever chemicals’ nog onder de radar. Hoewel bouwen op het stort ook bij opmaak van het plan al op kritiek bot17

Ronse: Utexbel wil afvalwater indampen, dan toch PFAS Filip De Bodt De NV Utexbel uit Ronse probeert zijn permanente vergunning binnen te halen via een voorstel om het afvalwater gedeeltelijk in te dampen en af te voeren. Zo kan de belasting van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) Ronse sterk verminderd worden en hoopt men dat de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) niet langer gaat dwarsliggen.

Utexbel kreeg een proefvergunning van één jaar van Zuhal Demir, nadat Climaxi bekend maakte dat het bedrijf mee verantwoordelijk was voor de gigantische vervuiling van de Molenbeek.

In deze aanvraag is er plots sprake van PFAS-soorten. De directie stelde vroeger nochtans geen PFAS te verwerken. Het geanalyseerde 18

afvalwater bevat maar liefst PFASgehaltes tussen de 30 en 130 ng/liter, terwijl de Europese norm 100 ng is en die binnenkort verlaagd wordt naar 20 ng/liter. Climaxi vindt het bizar dat dit probleem nu pas opduikt en is er niet over te spreken: “De analyses van beken, grondwater en grond toonden al grote overschrijdingen in Ronse, langs de Molenbeek. Utexbel is daar één van de schuldigen voor. Het bloedonderzoek in Ronse van Climaxi wees er ook op dat mensen in Ronse soms hallucinante waarden vertonen, ook bij de arbeiders in de fabrieken.

De pijp moet dus dicht. Het bedrijf wil nu een koolstoffilter plaatsen om de PFAS op te vangen. Nergens wordt evenwel uitgelegd hoe en waar dat gaat gebeuren. In het ganse dossier van 200 bladzijden besteedt men er twee lijntjes aan.”

Op zich is er niets mis met het indampen en afvoeren van afvalwater, maar opnieuw mankeert hier enige technische uitleg. Welke stoffen zijn indampbaar en welke niet? Waar gaat men ermee heen? De parking wordt afgegraven en er komt een bemaling om dat allemaal mogelijk te maken.

Waar gaat men dan met de vervuilde grond en het mogelijk vervuilde grondwater naartoe? Evenmin is er duidelijkheid over het water dat uit Frasnes aangevoerd wordt via een ondergrondse pijpleiding van de NV Soder, een door familie en vrienden bevolkte nevenfirma die daar goed geld mee verdient. Dat water wordt vervolgens hergebruikt in de productie. Het voorzorgsprincipe zegt

dat men de mensen in de fabriek niet mag blootstellen aan risico’s. Worden werknemers hier blootgesteld? Ook op dit punt willen wij verduidelijking.

De ruimtelijke situatie van Utexbel is bovendien verre van ideaal: men nestelde zich middenin een woongebied en verkreeg in 2021 een planologisch attest van de stad Ronse om daar te blijven. Zo een attest moet evenwel snel omgezet worden door een Ruimtelijk Uitvoerings Plan (RUP) en het ziet er niet naar uit dat dat snel gaat gebeuren. vzw Climaxi vraagt het bedrijf om na te denken over mogelijke verhuisplannen: “Het actief van Utexbel wordt geschat op 27

miljoen euro. De site is gigantisch groot en zou na sanering kunnen dienen om de woonnood in Ronse op te lossen. De winst van de verkoop van woningen zou kunnen gebruikt worden om een nieuw en duurzaam bedrijf op te richten op het industrieterrein Pont West. Wij presenteren dit als een mogelijke oplossing voor iedereen. Dan krijgt men een gezonde buurt, een duurzaam bedrijf en een garantie op tientallen jaren tewerkstelling.”

Climaxi wil spijkerharde garanties rond de uitstoot van gevaarlijke stoffen en tekent daarom bezwaar aan tegen dit dossier omwille van de vaagheid en de slordige samenstelling.

19

Stabroek: Indaver investeert Katrin Van den Troost Eind juni deed Climaxi een bloedonderzoek bij 14 inwoners van Stabroek. De resultaten waren niet verontrustend. De mediaan van PFAS in bloed lag op 7,1 microgram /l. De Europese norm ligt op 6,9 microgram/l. Alles wat boven de 6,9 microgram/l PFAS in je bloed zit, kan aanleiding geven voor gezondheidsklachten. PFAS tast vooral het immuunsysteem aan en kan dan verschillende klachten veroorzaken.

Climaxi organiseerde het bloedonderzoek samen met een aantal ongeruste inwoners omdat al langer blijkt dat Indaver, de verbrandingsoven naast Stabroek, PFAS uitstoot via de lucht.

De neerslag van de PFAS vervuilt grond en oppervlakte water. Professor Chiel Jonker toonde eerder sterk verhoogde waarden PFBA, een korte keten broertje uit de PFAS familie, aan in omliggende beken.

Dat de bloedresultaten niet verontrustend zijn, wil niet zeggen dat we gerustgesteld kunnen zijn. Indaver vroeg in de zomer een bijstelling voor het lozen van PFAS in het Scheldewater.

20

Stand van zaken De afvalverwerker is in handen van Katoennatie en kwam eerder al in opspraak bij de verwerking van de forever chemicals zoals PFAS. Zo wordt het chemisch afval van PFAS-producerende bedrijven als Chemours (NL) en 3M uit Zwijndrecht (BEL) verbrand in de ovens. Het afvalwater en de rookgassen komen in de omgeving terecht.

Het dossier van Indaver is symbolisch voor de manier waarop Vlaanderen omspringt met bestaande milieu- en klimaatwetgeving. De wetgeving die er is, wordt tergend traag toegepast.

Nog steeds ontbreekt een duidelijk normenkader voor emissies van PFAS via de lucht. Ondertussen wordt het voorzorgsprincipe met de voeten getreden.

Indaver had tot 18 juni 2023 een bijstelling van haar vergunning voor het lozen van PFAS via afvalwater in de Schelde. In haar oorspronkelijke vergunning van 2019 was Indaver vergund om vijf verschillende PFAS te lozen tegen sterk verhoogde normen.

In de zomer van 2021 vroeg Indaver een verlaging van de temperatuur van haar ovens aan. Zo zouden de ovens maar verbranden tot 950°C. Deze temperatuur geeft minder stikstof maar maakt het onmogelijk om PFAS af te breken. Daarvoor is een temperatuur van 1400 °C nodig.

Climaxi diende samen met omwonenden een bezwaar in. Indaver kreeg de bijstelling en Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) startte een onderzoek naar de uitstoot van PFAS via de schouw van Indaver. Tot op de dag van vandaag zijn er nog steeds geen normen voor het uitstoten van PFAS in de lucht.

In augustus liep er een openbaar onderzoek naar de nieuwe bijstelling van Indaver. Enkele opvallende passages ontgaan ons niet. Indaver investeerde vorig jaar fors in actiefkoolfilters. Het afvalwater gaat nu over twee straten van telkens vier actief-koolfilters. Deze investering loont. Voor de meeste PFAS haalt Indaver de lozingsnorm van 100 ng/l.

In de nieuwe bijstelling vraagt Indaver voor maar liefst 45 verschillende PFAS een norm aan.

Deze PFAS zijn niet nieuw in het afvalwater maar er wordt nu pas een norm voor aangevraagd. De Vlaamse overheid stemde begin juli een ‘tijdelijk handelingskader voor PFAS’. In dit kader worden strengere normen voorzien voor onder andere PFOA. Het blijft onduidelijk welke PFAS er nu juist opgenomen zullen worden in VLAREM.

van de site van 3M naar Indaver wordt afgevoerd, is de vervuiling met PFBA van groot belang. PFBA wordt niet gezuiverd door actiefkool.

Hiervoor is nog verder onderzoek nodig om te bekijken wat de Best Beschikbare Techniek is om PFBA uit afvalwater te halen. Vanuit het voorzorgsprincipe zou het dus aangewezen zijn om de afgevoerde gronden van 3M te stockeren alvorens ze te verbranden en PFBA te lozen in de Schelde.

Climaxi is blij dat door actie te voeren verbeteringen werden afgedwongen, maar blijft bij haar oorspronkelijke eis: stop de verbranding van met PFAS vervuilde gronden, stockeer de gronden tot er voldoende wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de emissies via de schouw, in het afvalwater en het effect op de gezondheid van omwonenden.

Voor PFBA wordt een verhoogde norm van 5 mg/l aangevraagd of 5000 ng/l. Aangezien momenteel heel wat vervuilde grond met PFBA 21

D’Hoppe: nieuw probeersel om illegale constructies te verzilveren Filip De Bodt Taalgrensgemeente D’Hoppe (Flobecq) raakte bij de eeuwwisseling in het nieuws omwille van de ontginning van een zavelput, een illegaal stort, de aanleg van wegen door het bos en boomkappingen. Menig journalist en actievoerder ontsprong er met moeite de dans van de geweldspiraal die de uitbaters van de zavelput en het stort lanceerden: een journalist werd verwond met een hamer en hield er levenslange gehoorschade aan over, een ander zag zijn camera vernietigd, actievoerders werden brutaal aangepakt terwijl de politie er stond op te kijken. Uiteindelijk werden het stort en de zavelputten gesloten door het Waalse Gewest.

Tetrahydrofuraan Het stort kwam onlangs opnieuw in het nieuws toen Climaxi bekend maakte dat de NV Spaque (het Waalse OVAM) er gigantische hoeveelhe22

den giftige stoffen in het grond- en oppervlaktewater vond. Zware metalen, ether en andere giftige stoffen zijn er in stevige hoeveelheden te vinden. Climaxi eist dat de boel snel gesaneerd wordt en dat de overheid komt toelichten hoe ze dat wil doen.

De klimaatbeweging eist bijkomende onderzoeken en wil ook dat nagekeken wordt of er zich PFAS bevindt in het grondwater. De pers nam de informatie met mondjesmaat over en er volgden vragen in het Waals Parlement.

De uitbater liet zich ondertussen onvermogend verklaren en wil niet voor de sanering opdraaien. De firma die het stort uitbaatte, bestaat dus niet meer. Een gelijkaardige familiefirma ‘Domaine du Mont de Rhode’ slorpte het containerbedrijf en de zavelputten op. De uitbater domicilieerde zich in Luxemburg en kreeg de steun van een nieuwe aandeelhouder: het quasi onvindbare “Les Glycines”. Tot op vandaag oefent men terreur uit tegenover buren die hun mond durven open doen.

Manège Een gigantische manège ligt naast de zavelputten, gedeeltelijk in ontginningsgebied en gedeeltelijk in bosgebied. De Raad van State sprak zich eerder uit tegen een regularisatie en vroeg het herstel in de oorpsronkelijke toestand. Burgemeester Philippe Mettens (PS) liet begaan en werd een bondgenoot van de familie in de

aanvraag om een toeristisch Wolvenpark aan te leggen. In de pers liet de man, naast burgemeester met een belangrijke functie aan de UGMons eveneens lid van de Raad van Bestuur van de cementfirma CCB, weten dat hij hier brood in zag omwille van de toeristische ontwikkeling van het nu reeds overvolle D’Hoppe.

Met een nieuwe aanvraag wil Tony Fort nu de manège regulariseren: twee grote hangars, een paardenpiste van ongeveer 5000 m2 lang en een gigantische betonoppervlakte. Dat doet hij onder het mom van bosontginning met paarden. Een beheersplan voor de bossen is er evenwel nog niet en het Europees beschermd Natura 2000 gebied ligt op amper twintig meter afstand. Het gemeentebestuur van Brakel, dat Brakelbos huurt

(eveneens op twintig meter afstand), werd niet geraadpleegd. Er zullen geen neveneffecten zijn, zegt men, noch op de Vlaamse bossen, noch op Natura 2000 gebied. Toch wordt naast de gigantische manège ook toelating gevraagd om quads en andere voertuigen te gebruiken. vzw Climaxi en het lokale tweetalige comité La Houppe-Natura2000-D’Hoppe gaan in elk geval in bezwaar tegen de aanvraag. Een sterke natuur is nodig om ons te beschermen tegen de klimaatverandering zoals droogtes en hevige stormen.

23

Ineos: Vlaams amateurisme Katrin Van den Troost Op 19 juli werd de vergunning van Ineos vernietigd om een nieuwe ethaankraker in de haven van Antwerpen te bouwen.

Sinds vorig jaar juni had het bedrijf een vergunning op zak en startte het met de bouw. Veertien milieuorganisaties gingen, samen met Provincie Zeeland en Provincie Noord Brabant, in beroep. Hoofdargumenten? Deze investering houdt geen rekening met klimaatdoelstellingen, zal te veel CO₂ uitstoten, werkt nog steeds op schaliegas én er is het befaamde stikstofargument. De Raad voor Vergunningenbetwisting concludeerde duidelijk: de Vlaamse regering ging ‘achteloos en routineus’ te werk. De Vlaamse regering en bij uitbreiding Ineos deden niet voldoende onderzoek naar de impact van stikstof op natuurgebied de Brabantse Wal. De rechter had voldoende aan het stikstofargument om de vergunning te vernietigen.

Sindsdien staat het politieke toneel in rep en roer. Jim Ratcliffe, de 24

baas van Ineos himself, kwam al twee keer afgezakt naar Antwerpen. In het havenhuis halen de Vlaamse en federale politieke leiders alles uit de kast om Ratcliffe ervan te overtuigen de investering niet in te trekken.

Reden? “De welvaart van Vlaanderen staat op het spel.”

Klimaatorganisaties trokken in 2019 aan de alarmbel. Met veel bravoure werd de nieuwe investering van Ineos aangekondigd. Het Ineos-dossier is een symbooldossier voor het rijlen en zeilen in de Antwerpse haven: vergunning op maat, financiering op maat, milieuwetgeving die wordt aanzien als een vodje en een onderbemande controlepost zorgen voor een Far West aan de Schelde.

Publiek geld versus privé geld De Vlaamse regering gaf Ineos een waarborg van 500 miljoen euro.

De hoogste ooit. Het Havenbedrijf spendeerde al 75 miljoen belastinggeld aan de bouw van een specifieke kade voor de boten van Ineos. Deze waarborg staat garant voor de 800 miljoen euro die banken willen lenen aan het project. Deze leningen staan nu op de helling, daarvoor krijgt Jim Ratcliffe nu bij de overheid garanties.

De vraag die dan rijst is wie hier investeert en welk geld er gebruikt wordt om de nieuwe ethaankraker

te bouwen? Juist, ons belastinggeld.

Als Vlaanderen deze investering dan toch zo belangrijk vindt voor de welvaart en een groot deel van de kosten draagt, waarom heeft ze dan geen inspraak, geen deel van de winst? Waarom is de Vlaamse regering niet vertegenwoordigd in de beslissingsstructuur van Ineos?

Waarom loopt Vlaanderen enkel het risico om geld kwijt te spelen en niets terug te krijgen?

Jobs jobs jobs

Alexander De Croo haalde aan dat deze investering ook belangrijk is voor jobcreatie. Daar staat tegenover dat er ondertussen stevig afgeslankt wordt bij Ineos Phenol en ook Ineos Styrelution in onze haven besparingsplannen aankondigt. De 450 extra jobs van Ineos Project One vervagen zo in het geheel van de totale tewerkstelling.

Wereldmarkt Daarbij komt dat onze Vlaamse

regering blind is voor de wereldmarkt die speelt. De vraag naar ethyleen is de laatste twee jaar sterk gedaald in West Europa volgens nieuwssite Chemical Week. Dit komt onder meer door verhoogde elektriciteitsprijzen, inflatie en een stagnerende basischemie in Europa.

Ineos laat weten in het tweede kwartaal van dit jaar een omzet van 7 miljoen euro te hebben gedraaid op aromaten als ethyleen. In dezelfde periode vorig jaar was dit nog 149 miljoen euro. Zelf wijt Ineos dit toe aan ‘persistent soft demand’ voor PTA. Ineos Quattro Holding, het moederbedrijf van Ineos, berekende hun schuld op het einde van juni 2023 op 5 biljoen euro.

Vlaams amateurisme Dat Bart De Wever en co plat op de buik gaan voor de rijkste Brit is hallucinant. Dat onze regering zo weinig ruggengraat heeft om te kiezen voor klimaat, investeringen in het algemeen belang en bedrijven die vakbonden opzij zetten, doet de ogen schitteren. Je zou je bijna gaan afvragen of dit oneerlijke staatsteun is. Het blijft natuurlijk ook nog altijd een optie dat het Vlaams amateurisme Jim Ratcliffe ertoe verleidt zelf de stekker uit het project te trekken.

25

Landbouw: stikstofdebat verstikt korte keten Sammy Roelant De Vlaamse excellenties gingen het zomerreces niet in met een onbezwaard gemoed. De permanente onrust rond het stikstofdossier kende een nieuwe opflakkering met de vergunningsproblemen voor Project One van Ineos. Ondanks grote politieke gebaren raakte de crisis niet bezworen en begint het nieuwe Vlaamse politieke jaar zoals het vorige eindigde: met miserie over het stikstofdecreet nu blijkt dat Ineos financieringsproblemen dreigt te krijgen. De vraag is hoe de Vlaamse regering hier uit raakt voor de verkiezingen? En zal een eventuele oplossing duurzaam en toekomstgericht zijn? Met oog voor de natuur, een toekomstgerichte landbouw en een klimaatvriendelijke economie?

Eeuwenlang zat de menselijke demografie gevangen onder het Malthusiaanse plafond: de bevolkingsgroei werd beperkt door de groei van de landbouw. Enkel het in gebruik nemen van nieuwe gronden, bijvoorbeeld door de trek westwaarts in de 26

VS en het toe-eigenen van jachtgebieden van de inheemse bevolking voor landbouw kon de snelle bevolkingsgroei aldaar worden opgevangen. Om de bodem vruchtbaar te houden werd guano ingezet als mest, die door slaven geschraapt werd van kale rotsen in de zee.

Het was de Duitse chemicus Fritz Haber die het Haber-Boschproces ontwikkelde dat gasvormig stikstof bindt aan waterstof tot ammoniak en zo de industriële productie mogelijk maakte van kunstmest. Hij won hiervoor de Nobelprijs omwille van het belang hiervan in de strijd tegen honger. Haber ontwikkelde trouwens ook de strijdgassen in de Eerste Wereldoorlog, waarvoor hij vreesde aangeklaagd te worden voor mensenrechtenschendingen. Hij ontwikkelde daarnaast Zyklon B, maar bevroedde nooit dat dit ooit ging ingezet worden voor zo’n lugubere doeleinden.

Dit soort uitvindingen zoals kunstmest, samen met andere technieken zorgde tijdens de zogenaamde ‘groene revolutie’ in de jaren zestig-zeventig voor een steeds verder ontwikkelende industrieel-kapitalistische benadering van landbouw: kapitaalsintensief, grootschalig, monocultuur, ingeschakeld in internationale handel en markten,… Na de neolithische landbouwrevolutie, waar de landbouw ontstond en de pre-industriële landbouwrevolutie van 1750, waarin wetenschappelijke kennis begon inge-

zet te worden en nieuwe gewassen uit andere werelddelen ingang vonden was de groene revolutie volgens velen de derde landbouwrevolutie in de geschiedenis van de mensheid. Volgens sommigen was er ook een Arabische landbouwrevolutie tussen de achtste en de dertiende eeuw. In dat geval zou het beter zijn te spreken over de groene revolutie als de vierde lanbouwrevolutie. De ‘vader van de groene revolutie’ Norman Borlaug ontving overigens ook een Nobelprijs, die van de vrede in 1970.

In elk geval transformeerde de landbouw, net als de rest van de samenleving, in een razendsnel tempo na het einde van de Tweede Wereldoorlog.

De wereld kon nu vele miljarden monden meer voeden en tijdens het vooruitgangsoptimisme van de naoorlogse periode zag men de bomen tot in de hemel groeien: steeds meer groei, steeds meer productie, steeds meer vooruitgang, steeds meer rijkdom en welvaart. Dat een groot deel van deze rijkdom werd gebouwd op ‘externaliteiten’, verdoken kosten die

niet werden verrekend in het model, zoals propere lucht, grond, natuur, water zorgde voor een gigantische verkwisting van natuurlijke middelen.

In ons land vond de snelle overgang naar dit kapitalistisch-industriële landbouwmodel plaats binnen de naoorlogse sfeer van het consensusmodel van het Sociaal Pact. De verschillende ‘standen’ in de samenleving kregen hun geïnstitutionaliseerde plaats binnen de samenleving, met elk hun organisaties, zuil en verankerde belangen. De boerenstand werd hierin vertegenwoordigd door de Boerenbond en CVP die in ons land de landbouwtransformatie begeleidden en politiek ondersteunden. Zo diende de boerenbond als educatieve kennisverstrekker voor boeren om hun bedrijfsmodel aan te passen en zorgde via de Maatschappij voor Roerend Bezit van de Boerenbond ook voor de nodige leningen en investeringskredieten om de tranformatie naar grootschalige intensieve landbouw te ondersteunen.

Vanaf de vroege jaren zestig werd echter ook duidelijk dat er nadelen verbonden waren aan deze vorm van landbouw. Zo zorgde bijvoorbeeld het boek Silent Spring van Rachel Carson voor het besef dat landbouwinsecticide DDT zeer schadelijk was voor mens en milieu. Met de groei van de milieubeweging werden bepaalde aspecten van het heersende landbouwmodel meer en meer in vraag gesteld. We denken hierbij aan 27

het dierenwelzijn in de megastallen en slachthuizen, het verschralend bodemgebruik, de monocultuur, de impact op het klimaat etc.

Sinds de jaren ‘80 begon ook het bewustzijn te groeien rond de mestproblematiek. De impact van de gigantische mestproductie (en het gebruik er van) in ons land op de natuur en het milieu begon steeds duidelijker te worden. Met als reactie het eerste mestdecreet van 1991. Dat mestdecreet legde zeer algemene bemestingsnormen op. Het beoogde de mestoverschotten van de overschotgebieden te vervoeren naar gebieden met mesttekorten. Het probleem werd er in praktijk alleen maar groter door: de zones waar nog geen overbemesting was werden al snel ‘zwarte zones’ of gebieden met overbemesting. Na dit debacle kwam er dan op 1 januari 1996 het eerste mestactieplan. Het bleek echter een maat voor niks, onder meer doordat grotere bedrijven zich op papier onderverdeelden in kleinere bedrijven om onder de soepelere voorwaarden te vallen voor de gezinsteeltbedrijven. Kortom een traditionele portie Vlaamse plantrekkerij en fraude.

Na het mislukte Mest Actieplan (MAP 1) volgden er nog vijf, die steeds min of meer dezelfde kenmerken vertoonden: Europa vond ze te zwak en onvoldoende en in de praktijk op het veld haalden ze weinig uit en de situatie verbeterde nauwelijks.

28

Intussen nam de neerslag van stikstof in de bodem steeds maar toe. Met nefaste gevolgen voor de biodiversiteit, onze gezondheid, het milieu en de natuur. Zo wordt ammoniak in de atmosfeer omgezet in fijnstof en dat is schadelijk voor onze luchtwegen, hart en bloedvaten. Door te veel stikstof groeien bepaalde planten heel snel, waardoor ze langzame groeiers overwoekeren. Daardoor verdwijnen insecten en vervolgens de vogels die daarvan afhankelijk zijn. Gebonden stikstof – en vooral nitraat en ammonium – veroorzaakt overmatige algenbloei in ons (grond)water, wat weer tot zuurstofarm water met een hogere zuurgraad en vissterfte leidt. Omdat nitraat in drinkwater kan leiden tot bloedarmoede, blauwzucht en vergroting van de schildklier, geldt hiervoor een Europese wettelijke norm.

De combinatie van rechterlijke beslissingen (bijvoorbeeld de vergunningsbetwistingen voor Ineos) en de druk van Europa zorgt voor getalm en het negeren van het probleem.

Het preferentiële scenario van de Vlaamse regering om belangengroepen als VOKA en de boerenbond en bepaalde politieke evenwichten niet te verstoren is onmogelijk geworden.

De stikstofcrisis blijft zo een angel in de hiel van de Vlaamse regering.

Waarbij verschillende partijen in de angstige aanloop naar de verkiezingen vooral uitblinken in profilering.

Tot zelfs leugens zoals wanneer minister Brouns de bevolking bang maakt

voor voedseltekorten als er te strenge normen zouden komen. Intussen blijft een toekomstgerichte visie op landbouw met respect voor open ruimte, gezonde voeding, dierenwelzijn, klimaat en natuur buiten beeld. Ook voor de landbouwers zelf moet een andere landbouw zonder torenhoge schulden, prijzendruk door grote monopolisten, gevolgen van klimaatverandering etc mogelijk gemaakt

worden. Er moet ingezet worden op duurzaamheid, korte keten, diversiteit in het aanbod en het opnemen van aanvullende taken zoals natuurbeheer met ondersteuning, het herstellen van de band met de consument. De vraag is of dit ooit mogelijk zal zijn met een partner als de Boerenbond mee als lobbyist aan tafel die steeds de historische belangen van een bepaald type landbouw blijft ondersteunen.

29

Zaventem: naar een ongelijke krachtmeting Sammy Roelant Voor de zoveelste keer ligt het regionaal luchthavendossier op tafel. Maar waar het vroeger uitsluitend over lawaairoutes van de vliegtuigen ging, is nu het breder milieu aan de orde.

Voor de levenskwaliteit van de omwonenden is er veel te winnen. Alleen al een vermindering of uitfasering van de 16.000 nachtvluchten per jaar zou 200.000 mensen heel wat gezondheidsschade besparen.

In theorie ligt het voortbestaan van Brussels Airport in handen van minister van omgeving Zuhal Demir en minister van volksgezondheid Hilde Crevits. Zij beslissen over het aantal vluchten, nachtlawaai, sluipende vervuiling van fijn stof en stikstof, vastlopende mobiliteit en opwarmingsgevolgen.

Om er verder te kunnen invliegen moet Brussels Airport Company (BAC) veel beloven na decennialang van (bijna) niets doen. Daar bovenop vraagt men zomaar vrije baan 30

voor een megalomane groei van 22 naar 33 miljoen passagiers en verdubbeling van de luchtvracht.

De coalitie ‘Wij liggen er wakker van!’, waar Climaxi ook deel van uitmaakt, roept op met duidelijke eisen. In dit dossier is een brede basis nodig en is een samenwerking met de vakbond noodzakelijk om een steen te kunnen verleggen. Dit is niet vanzelfsprekend. Zoals recent op de luchthaven van Bierset/ Luik, neigen de vakbonden eerder mee te gaan in het verhaal van de luchthavenbeheerder. Het ACV zette al de gesprekken met de coalitie stop.

Dan wordt het een erg ongelijke strijd.

Hoe gaat het concreet verder?

De luchthaven van Zaventem maakt in november, bij monde van BAC, haar Milieu Effectenraport (MER) bekend. Er volgen dan 30 dagen van inzage en indienen van bezwaren. Begin volgend jaar zal de regering al dan niet vergunnen of uitstellen. Geen enkele politieke partij verzet zich vandaag tegen een toename van het luchttransport in ‘de tweede groeipool van Vlaanderen’.

Bewoog er al iets in de politiek?

Stellen dat onze regeringen alleen maar afwachten, is niet correct. Georges Gilkinet, staatssecretaris en Ecolo, hield een

Staten Generaal waarin ‘alle betrokken actoren’ overlegden. Dat extreme standpunten tot mislukking gingen leiden, voelde iedereen aankomen. Toch stelde hij na afloop dat alle nachtvluchten weg moeten.

Hij herhaalde de identieke, moedige poging van Ecolo-minister Isabelle Durant, twintig jaar geleden. Meteen kreeg hij dezelfde bagger over zich heen, ook van de eigen regeringsgenoten. Maar ook de coalitie van verzet wees tenslotte zijn voorstel af. Zijn alternatief om stillere vliegtuigen met een hoge frequentie van overvluchten toe te staan, botste met nieuw inzicht.

Stress en slaapverstoring ontstaan niet zozeer door de decibels (het luide overvliegen), maar door het aantal en de frequentie van lawaaiepisodes, ook de stillere…

Daarnaast zou de Vlaamse Regering de publicatie van het MER vertragen door met de luchthavenautoriteiten nog (bos)compensaties te zoeken voor de stikstofcrisis rond het dossier. Alweer geen oplossing voor de uitstoot…, alweer een kluitje in het riet.

Duwen we BAC in het defensief ?

Aanvankelijk vroeg BAC een eeuwigdurende vergunning en was er een dreigende startbaanverlenging. Is die plotse stilte al een overwinning?

Een zo radicaal mogelijke kritiek op het MER, een betoging die opvalt, nieuwe gesprekken met vakbonden en opnieuw goed geargumenteerd de pers halen, dat ligt op onze startbaan voor het jaareinde.

31

Donkere wolken boven Griekenland

in slechts een halve dag meer regen viel in sommige delen van het land dan normaal gesproken in een heel jaar. Straten veranderden in rivieren, bruggen werden door het water opgeslokt en mensen moesten hun toevlucht zoeken op het dak van hun huis, omdat het water soms tot 2 meter hoog komt.

Simon Van Parijs Filip De Bodt De coöperatieve Eco & Fair ondersteunt Europese sociale coöperatieven die ecologische en sociale rechtvaardige producten produceren. Het initiatief ontstond in het kader van de internationale steun die werd getoond aan Griekenland tijdens de jaren van de eurocrisis.

Nu wordt Griekenland getroffen door extreme weersomstandigheden.

Geen enkel Europees land heeft deze zomer zo zwaar geleden onder de gevolgen van klimaatverandering als Griekenland. Hevige bosbranden hebben 173.000 hectare natuur verwoest, wat overeenkomt met 1,33 procent van het totale landoppervlak.

Volgens de Europese Commissie ging het om de grootste bosbranden ooit in de Europese Unie, waarbij minstens 20 doden vielen. Direct na deze branden werd Griekenland getroffen door de storm Daniël, met record brekende stortregens, waarbij 32

Greenland co-farming Onze Griekse boerencoöperaties zijn niet ontsnapt aan dit drama. Greenland werd opgericht in 2012 toen een groep pas afgestudeerde studenten geen werk kon vinden, op dat mo-

ment was 40 procent van de jongeren in Griekenland werkloos. Ze stelden zich één doel: de kwaliteit van hun eigen leven, dat van hun families en dat van de lokale plattelandsbevolking te verbeteren door de productie van ecologische olijfproducten. Daarnaast zetten ze zich in voor het stimuleren van de lokale economie door verschillende activiteiten te organiseren, zoals

bloeiperiode. Het is nog te vroeg om het totale resultaat van al deze factoren in te schatten, aangezien de oogst over twee maanden plaatsvindt. Dit jaar is de marktsituatie al extreem moeilijk door het tekort aan extra olijfolie van eerste persing uit Spanje. Tegelijkertijd is er de afgelopen acht maanden een grote vraag geweest naar Griekse extra olijfolie van eerste persing. Dit heeft geleid tot een extreem sterke stijging van de marktprijs, meer dan het dubbele van de producentenprijs.

Als gevolg hiervan zullen we bij Greenland olie van andere producenten in de regio moeten kopen tegen een dubbele prijs om aan de vraag van onze klanten te kunnen voldoen.”

Modousa

workshops en toeristische rondleidingen. Julia Xirogiani: “Met de huidige weersomstandigheden lijkt het er echter op dat de impact op onze productie aanzienlijk zal zijn. Dit komt omdat onze productie afhankelijk is van de regenval tijdens de

Onze coöperatie in Lesbos (Modousa) voelt dezelfde problemen.

Zij zijn uitgegroeid tot een groep van zestig boeren. Ze evolueerden met de tijd naar biologische teelt en groeiden uit tot één van de actiefste coöperaties op het eiland. Ze wisselen actief kennis en producten uit met andere coöperaties. Panagiotis Karabatakis: “De winter is plots opnieuw begonnen in maart, april en mei. Net zoals Greenland zijn we dan veel bloesems verloren. Dat zorgt voor een tekort op een markt waarvan de prijzen nu al verdubbeld zijn. Dat compenseert evenwel onze opbrengsten niet. Zelf werk ik nu ook af en toe in de bouw om de gederfde inkomsten te compenseren. En natuurlijk heeft dit te maken met klimaatwijzigingen.

Als boer op het platteland ondervinden wij de gevolgen nog meer dan anderen.”

33

Oplossingen Komt daar nog bij dat de transportinfrastructuur in Griekenland zwaar verstoord is door de stormen en overstromingen. Samen met onze coöperaties zoeken we naar oplossingen om aan voldoende olijfolie te geraken én de prijs redelijk te houden. Voor de aanvoer van olijven gaan er weinig problemen zijn, wat de olie betreft wordt het zoeken. Momenteel bekijken we bijvoorbeeld of een systeem van reservatie voor volgend jaar de schade kan beperken. Door exactere hoeveelheden te bestellen kunnen de kosten gedrukt worden.

Voor Eco & Fair is de verkoop van olijven en olijfolie goed voor ongeveer 30% van onze omzet. Het is bovendien een product waarvan de winstmarge iets hoger ligt dan onze

34

gemiddelde 30%. Dat compenseert kleine verliesposten (schade, houdbaarheid van producten) en draagt bij tot het beheersen van onze algemene onkosten (huur, sterk gestegen energiekosten,…). Toch bleef onze olie op een consumentvriendelijke prijs zitten die je kon vergelijken met andere bio-olijfolie in winkels en supermarkten. Veel mensen getuigden bovendien over de zeer goede kwaliteit ervan.

Graag willen we dan ook oproepen om de coöperatie Eco & Fair te verstevigen door aandeelhouder te worden.

Dat kan door overschrijven van €100 (of een veelvoud daarvan) op rekeningnummer BE94 8919 1401 2014.

Via de website www.ecofair.be kan je nog olie aan de huidige voorwaarden bestellen. De verwachte meerprijs gaat in bij een mogelijke volgende levering.

Lid worden van Climaxi Zin om Climaxi te steunen? Vind je dat ons werk nuttig is en wil je de beweging die we uitbouwen steunen?

Word lid door minimum 10 EUR per jaar te storten, of een maandelijks bijdrage op BE40 0016 3236 1163 t.v.v. Climaxi, Groenlaan 39, 9550 Herzele.

Met dit lidgeld zetten wij acties op poten, bijten we ons verder vast in dossiers en organiseren we activiteiten. Samen bouwen we de sociale klimaatbeweging uit.

Je krijgt onze brochures in je bus en we nodigen je uit voor onze jaarlijkse ledenvergadering. Als je wil kan je aansluiten bij een groep in je regio.

Zin om mee te doen? Dat kan!

Neem contact op via info@climaxi. be of via 0496/71.84.72. Je kan ook iemand van Climaxi contacteren die actief is in jouw regio:

ZUID-OOSTVLAANDEREN:

Filip de Bodt via Filip@climaxi.be of 0496/71.84.72 en Michelle Van Impe via michelle@climaxi.be en 0474/83.78.32

ANTWERPEN:

Katrin Van den troost: katrin@climaxi.be en 0484/83.24.63

OOSTENDE:

Johan Bultiauw via 0478/71.48.59 en Kries Hoornaert: kriesjex@hotmail. com

GENT

Michelle Van Impe via michelle@ climaxi.be en 0474/83.78.32

MECHELEN

Piet De Baere: 0496/71.17.98

ZAVENTEM

Jean-Paul Martens 0477/62.41.28

KORTEMARK

Tim Deweerdt 0474/43.28.54

Zo machtig en fragiel ineen Statige beuken in een wankele wereld Waar de mens zijn sporen laat Hoognodige bomen In een bos van mensen Waar de boom mee onze toekomst bepaalt Sijs - alias Stijn Ovaere