Norgesveldet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
Befolkningsvekst og økt press på bøndene . . . . . . . . . . . . 78 Flere leilendinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bøndenes byrder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Byvekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Unionstid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Senmiddelalderen, ca. 1350–1536 . . . . . . . . . . . . . . . . Svartedauden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konsekvenser av pesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Endringer i administrasjonen av landet . . . . . . . . . . . . . . . . Hanseatenes kontroll over handelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Union og reformasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kalmarunionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Motstand mot reformasjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79 79 80 81 82 82 83 84 85 85 86 86
OVERBLIKK
Europa og verden mellom middelalderen og den moderne tid ca. 1500–1800 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 KAPITTEL 3
Norge i dansketiden
.........................
93
Økonomi og samfunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Befolkningsutviklingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Jordbruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Gården . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Eiendomsforholdene til jorda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Nye eiere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Husmannsvesenet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Næringsveier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Fiskerier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Trelast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Bergverk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Ringvirkninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Oldenborgerstaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Adelsveldet 1537–1660 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Styret av Norge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Kirken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Eliten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Hæren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Bøndene og kongen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Eneveldet 1660–1800 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Svenskekrigene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krisen i 1658–1660 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kuppet i 1660 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Danmark-Norge under eneveldet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De eneveldige nyordningene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Helstatspolitikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Økonomisk politikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Folkeoppdragelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opposisjon mot styret? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etniske minoriteter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109 110 111 112 113 113 114 115 115 117
KAPITTEL 4
Opplysningstid og revolusjoner . . . . . . . . . . . 121 Opplysningstidens ideer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Forestilling om framskrittet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Naturrettstanken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Den amerikanske revolusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Kolonier i Nord-Amerika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Uavhengighetserklæringen 1776. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Konstitusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Den franske revolusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Politisk og filosofisk debatt før revolusjonen . . . . . . . . . . . 129 Politiske, økonomiske og sosiale årsaker til revolusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eneveldet faller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Menneskerettigheter og ny grunnlov . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terrorveldet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systematisk terror . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Direktoriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Napoleon blir keiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Napoleons paradoksale regime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fransk ekspansjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kontinentalsystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Napoleons nederlag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wienerkongressen og Europakonserten . . . . . . . . . Revolusjonens dønninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Revolusjoner i Latin-Amerika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Revolusjonene i 1830 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . På barrikadene i 1848. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Demokratiseringen presser seg fram . . . . . . . . . . . . . . . . . .
130 131 132 133 134 137 138 138 139 140 141 142 143 143 145 147 148
5