Ton van Rooij Wat in het vat zit verzuurt niet. Dat geldt zonder meer voor het interview dat ik in september 2017 had met de eigenzinnige, bevlogen én bijzonder kleurrijke cultfilmmaker Richard Stanley. Hij was destijds eregast op de 12e editie van het B-movie, Underground & Trash Film Festival (BUTFF) in Breda. Al is dit vraaggesprek alweer vier jaar oud, toch heeft het naar mijn bescheiden mening nog niets aan waarde en kracht ingeboet. Daarom onttrek ik het nu aan de obscuriteit, in de hoop daarmee menig lezer een plezier te doen.
van de Welsh/Amerikaanse ontdekkingsreiziger Henry M. Stanley, die wereldberoemd werd door zijn exploratie van Midden-Afrika en zoektocht naar de Schotse zendeling en mede-ontdekkingsreiziger David Livingstone. Hij leek voorbestemd om min of meer in de voetsporen van zijn overgrootvader te treden, aangezien hij zich liet opleiden als antropoloog. Maar de drang om filmmaker te worden was sterker. Nutteloos was zijn studie overigens niet, want in zijn filmwerk kwam hier en daar zijn antropologische kennis goed van pas. Stanley is een groot liefhebber
Richard Stanley (rechts) op 30 augustus 2017 tijdens de opening van het 12e B-movie, Underground & Trash Film Festival (BUTFF) in Breda, met naast hem een van de organisatoren, Alex Diehl, die sinds 2018 artistiek directeur van het festival is. (Foto: Ton van Rooij)
Liefhebber van H.P. Lovecrafts werk Richard Stanley werd op 22 november 1966 in Fishhook, ZuidAfrika, geboren. Op zijn zestiende is hij geëmigreerd naar GrootBrittannië. Na verloop van tijd zei hij ook dit land vaarwel en vestigde hij zich in het zuid-Franse plaatsje Montsegur. Hij is de achterkleinzoon
van het werk van de Amerikaanse horrorauteur H.P. Lovecraft (18901937), die faam verwierf als schepper van de Cthulhu-mythologie. Volgens deze mythologie werd de aarde ooit bewoond door wezens die de zwarte magie beoefenden, daardoor hun macht verspeelden en verbannen werden. Maar ergens in het heelal wachten zij op hun kans om de aarde weer in hun greep te krijgen...
SF-Terra10
Grootgebracht met pulp Heeft u alles wat met het maken van films te maken heeft zelf geleerd of heeft u daartoe een opleiding gevolgd? “Ik heb zo’n beetje alles zelf geleerd. De enige manier waarop je het filmmaken kunt leren, vind ik, is door naar films te kijken en films te maken – en al doende fouten te maken. Wat je aan filmopleidingen het meest hebt is dat je de kans krijgt om mensen te ontmoeten die dezelfde obsessie hebben. En soms mag je apparatuur van de school gebruiken, wat ook nog wel handig kan zijn. Maar ik geloof niet dat wat ze je daar leren je helpt om het filmvak onder de knie te krijgen en te begrijpen hoe alles werkt. Je moet gewoon aan het filmen slaan en lering trekken uit de fouten die je maakt. Je moet wat dat betreft avontuurlijk ingesteld zijn. Ook moet je er aanleg voor hebben. Hetzelfde geldt voor schrijven. Als je je aanmeldt voor een cursus creatief schrijven, maar er niet al iets van een schrijver in je zit, zal het heel moeilijk worden om dat aangeleerd te krijgen. Over het maken van films bestaan heel wat dogma’s: regels waar je je allemaal aan zou moeten houden. Maar die zijn voor het merendeel bullshit, omdat je de meeste regels gerust mag overtreden.” En als je die regels overtreedt, levert dat misschien wel een veel interessanter resultaat op dan wanneer je je netjes aan alle regels houdt. “Ja, absoluut! De filmeducatie slaat wat dit aangaat de plank mis, wat een enorm probleem is. Het is vooral belangrijk om goed naar films te kijken. In de tijd dat ik in Zuid-Afrika woonde waren er in dit land geen echte filmopleidingen en bestond er geen filmcultuur. Ook had ik geen televisie. De films die
meeste van de films die hij tot dan toe gemaakt had achter elkaar, in één doorlopende voorstelling: The Bird with the Crystal Plumage, Four Flies on Grey Velvet, The Cat o’ Nine Tails, Deep Red, Suspiria, Inferno en Tenebrae.”
Marlon Brando als de gestoorde wetenschapper Dr. Moreau in The Island of Dr. Moreau.
daar in de bioscoop verschenen, waren grotendeels exploitatiefilms: spaghettiwesterns, Europese horrorfilms, zoals die van Lucio Fulci, Dario Argento en Antonio Margheriti, en wat kungfufilms. Ook waren de Bud Spencer en Terence Hill-films erg populair in Zuid-Afrika. Pas later kwam ik ook werk tegen van regisseurs als Andrei Tarkovski, Akira Kurosawa en Werner Herzog. De eerste zestien jaar van mijn leven ben ik grootgebracht met pulp en die was in grote mate bepalend voor de manier waarop ik films ben gaan maken.” Dario Argento: filmmentor voor Stanley Dario Argento is een van uw favoriete regisseurs, heb ik begrepen. “Ja, hij heeft mijn leven veranderd, vooral doordat hij de eerste professional in de filmindustrie was die ik te spreken kreeg én mij voor vol aanzag, ook al was ik toentertijd nog maar zestien of zeventien. Eerder had ik Alan Parker, de maker van onder andere Bugsy Malone en Fame, ontmoet. Nadat hij me de hand geschud had, praatte hij verder met degene waarmee hij in gesprek was en negeerde me daarna volkomen.”
sprak hem ter gelegenheid van een testvoorstelling van Phenomena in Engeland. Ik zag aan hem dat hij uiterst onrustig en nerveus was over wat het testpubliek van de film zou vinden. Daarom bood ik hem een joint aan. Toen hij deze rookte, raakte hij een beetje stoned, waarna hij zich meer relaxed voelde en me vroeg waar hij meer van dat spul kon krijgen. Als ik hem niet ontmoet had, zou ik misschien nooit zo geïnteresseerd zijn geraakt in het horrorgenre. Ik beschouw hem als mijn filmmentor. Zijn werk liet me bovendien op een nieuwe manier naar de wereld kijken. Zijn werk ervoer ik als overdonderend. Vóór mijn vertrek uit Afrika zag ik de
Is er één film van Argento die voor u met kop en schouders boven de rest uitsteekt? “Dat vind ik een lastig te beantwoorden vraag. Ik ben dol op Inferno, omdat het zo’n krankzinnige film is. Niemand zal ooit meer een film als deze maken. Maar ik hou ook ontzettend van Four Flies on Grey Velvet, omdat deze film zo ongeveer alle conventies van een whodunit [een bepaald soort detectivefilm] doorbreekt. Een volstrekt unieke film, waarin Dario enkele buitengewoon vreemde beslissingen heeft genomen. Echt geweldig!” Succes met sf-film Hardware Stanley maakte als tiener zijn regiedebuut met de korte film Rites of Passage (1983), waarin een gedesillusioneerde man (Roderick Harrison) achtervolgd wordt door herinneringen aan een vorig leven waarin hij een primitieve holbewoner in een vijandige wereld was. Hierna regisseerde hij Incidents in an Expanding Universe (1985). In deze drie kwartier durende sf-film proberen Max (Charles Helps), een stoere soldaat, en Nicky (Nicola Kench), een vermoeide beeldhouwster, hun relatie in stand
Vier van de vele bizarre mutanten uit The Island of Dr. Moreau.
Hoe was het Engels van deze Italiaanse filmmaker? “[Glimlachend:] Gebrekkig! Ik
SF-Terra11
te houden in een sombere totalitaire toekomst die wordt geplaagd door oorlog, nucleaire fall-out en overbevolking. Flashbacks tonen hun gedoemde romance door de jaren heen terwijl alles om hen heen, de wereld incluis, verslechtert. In zijn eerste langspeelfilm, de sf-productie Hardware (1990), heeft een nucleaire oorlog de aarde getransformeerd in een radioactieve, dorre woestenij. In een woestijngebied ontdekt ‘woestijnjutter’ Nomad (Carl McCoy) een robothoofd en gaat daarmee naar New York City. Een ruimtemarinier, Moses Baxter (Dylan McDermott), koopt het robothoofd van Nomad als kerstcadeau voor zijn vriendin Jill Grakowski (Stacey Travis), die besluit om het te gebruiken voor een van haar sculpturen. Maar de hel breekt los wanneer het robothoofd wordt geactiveerd en zichzelf begint te herbouwen. Alvy (Mark Northover), een autokerkhofdealer, ontdekt dat het robothoofd deel uitmaakte van een Mark 13, een militaire cyborg van een stopgezet project. Moses beseft dan dat Jills leven in gevaar is. Ondertussen gaat de Mark 13-cyborg op gewelddadige wijze tekeer in Jills appartement, met Jill als belangrijkste doelwit voor uitroeiing. Critici noemden deze low-budgetfilm een Terminator-rip-off, maar hij werd desondanks een financieel succes. De
In Hardware gaat Jill Grakowski (Stacey Travis) door een hel wanneer ze in haar appartement te maken krijgt met een agressieve militaire cyborg.
kosten, 1,5 miljoen dollar, werden vrij snel terugverdiend. Enthousiaste tieners als filmmakers Wat staat u nog het meeste bij als u terugdenkt aan de totstandkoming van Hardware? “Wat ik het belangrijkst vind om te melden over Hardware is dat deze film hoofdzakelijk door kinderen gemaakt is. De gemiddelde leeftijd was pakweg zestien jaar. Special effects- en grime-expert Chris Cunningham, die later videoclips van Aphex Twin zou maken [en zou meewerken aan de special effects voor Alien3 en Alien: Resurrection], was nog maar vijftien toen hij aan Hardware meewerkte. Dat betekende dat we zwaar leunden op tientallen enthousiaste tieners die bereid waren om 24 uur per dag te werken voor bijna geen geld. Ook moest er voor het special effectswerk flink wat inspanning geleverd worden.” Hoofdrolspelers Dylan McDermott en Stacey Travis, waren toen nog onbekend, maar groeiden uit tot vrij grote namen. “Ja, zij hebben een heel aardige carrière opgebouwd. Ik vind dat van alle castleden Stacey de beste vertolking neerzette. Zij hield de hele film bij elkaar. John Lynch, die haar buurman speelt, trad daarna in ontzaglijk veel films en tv-series aan. Bill Hootkins overleed triest genoeg in 2005. Hij was een soort
SF-Terra12
kameleon. Ik was onder de indruk van zijn spel als groezelige gluurder in Hardware. Ik vond hem zó overtuigend dat ik hem daarna overal voor castte waar ik maar kon. In Dust Devil liet ik hem zijn opwachting maken als Afrikaanse politieman en in The Island of Dr. Moreau als een grizzlybeer.” Toestanden met Dust Devil Na Hardware maakte Stanley Dust Devil (1992), een verhaal gebaseerd op de mythe van een Namibische seriemoordenaar. Hierin gaat een uit de woestijn komende gedaanteverwisselaar (Robert John Burke) op zoek naar slachtoffers. De lokale bevolking noemt deze geest de ‘Dust Devil’ (‘Stofduivel’). Hij bidt voor de eenzamen en de onbeminden, degenen die alles al hebben verloren behalve het leven zelf. Wendy (Chelsea Field) heeft het uitgemaakt met haar man en dwaalt doelloos rond in haar auto. Ze pikt een vreemdeling op, maar wanneer er vreemde dingen beginnen te gebeuren begint ze zich af te vragen of ze er wel verstandig aan gedaan heeft dat ze hem meegenomen heeft. Een lokale politieagent Ben Mukurob (Zakes Mokae) doet zijn best om de moordenaar op te sporen. Met waarschuwingen van een sjamaan over hekserij in zijn achterhoofd gaat hij op pad om de moordmachine te stoppen voordat deze zijn griezelige taak kan voltooien. Stanley leverde aanvankelijk
Finances, die natuurlijk graag wilden zien wat er met hun investering was gebeurd. Na zo’n vier jaar getouwtrek werd PolyGram verplicht om de negatieven te overhandigen. Uiteindelijk slaagde Stanley er zelf in om aan de hand van die negatieven een nieuwe, gerestaureerde versie te financieren waarin alles zat wat hij erin wilde hebben. Deze director’s cut groeide, net als Hardware, uit tot een cultfenomeen.
Door creatieve geschillen werd Richard Stanley een paar dagen nadat de opnamen van The Island of Dr. Moreau begonnen waren ontslagen als regisseur, waarna John Frankenheimer het van hem overnam.
een film van twee uur af. De Amerikaanse distributeur Miramax vond die versie maar niks en produceerde een eigen versie van 87 minuten – zónder toestemming of medewerking van Stanley! Daaruit waren alle verwijzingen naar het bovennatuurlijke verwijderd en kwam de held, Ben Mukurob, amper nog voor. De rolprent werd uitgebracht op de Europese markt, maar Stanley heeft deze versie nog nooit gezien. Stanley bereikte met de producenten een compromis voor een montage van 95 minuten. Op dat moment ging de Britse productiemaatschappij Palace Pictures waarmee Stanley in zee was gegaan failliet. Daardoor kwam de postproductie in Europa tijdelijk stil te liggen en bleef de film onvoltooid, waardoor het steeds onwaarschijnlijker werd dat de film ooit nog te zien zou zijn in de Britse bioscopen. Na verwoed gezocht te hebben naar de negatieven van de oorspronkelijke versie, ontdekte Stanley dat ze bij PolyGram opgeslagen lagen. Hij wendde zich vervolgens tot de oorspronkelijke investeerders van de film, Channel 4 en British Screen
Brave: gecensureerd in GrootBrittannië In zijn thriller Brave (1994) wordt een weggelopen jonge vrouw (Josie Ayers) na een zelfmoordpoging geïnterviewd door een psychiater (Michael Hodgson). Haar verhaal wordt in flashbacks getoond, begeleid door muziek van de Britse band Marillion, afkomstig van het conceptalbum Brave. Op last van de British Board of Film Classification (BBFC), de Britse filmkeuring, werden uit de in GrootBrittannië uitgebrachte versie 3 minuten en 33 seconden verwijderd: gedetailleerde heroïnetoediening, het insnijden van de polsen van het vrouwelijke hoofdpersonage en de daaropvolgende aanblik van haar naakte, bloederige lichaam, het doorsnijden van een pols in ziekenhuisscène en een close-up van het doorsnijden van een nek. Ontslagen als regisseur van The Island of Dr. Moreau De derde lange film waarvoor Stanley in de regiestoel plaatsnam was The Island of Dr. Moreau (1996), een bewerking van de exact 100 jaar eerder verschenen roman van de Engelsman H.G. Wells. Door velen wordt Wells beschouwd als een van de drie grondleggers van sciencefiction, samen met de Franse schrijver Jules Verne en deLuxemburgs/Amerikaanse uitgever Hugo Gernsback, die in 1926 het allereerste sf-magazine, Amazing Stories, uitbracht. Wells werd verder bekend door onder meer The War of the Worlds en The Time Machine. Zijn boek The Island of Dr. Moreau was al twee keer eerder verfilmd: in
SF-Terra13
1933 en 1977. Om twee redenen wilde Stanley graag zijn tanden zetten in deze nieuwe filmadaptatie. Enerzijds omdat het boek hem aansprak, anderzijds omdat Wells beweerd had dat schrijver Joseph Conrad in zijn in Afrika spelende roman Heart of Darkness (1899) ivoorhandelaar Kurtz gebaseerd had op Dr. Moreau en Conrad daar tegenin gebracht had dat Kurtz niet gebaseerd was op Dr. Moreau, maar op Henry M. Stanley, de overgrootvader van de filmmaker. Helaas werd Stanley het slachtoffer van creatieve geschillen, die ervoor zorgden dat hij een paar dagen nadat de opnamen begonnen waren ontslagen werd. John Frankenheimer nam het stokje van hem over en vervaardigde een film die weinig tot geen gelijkenis vertoonde met de versie die Stanley voor ogen had. In Frankenheimers versie zitten maar iets van twee woorden van Stanleys script. De meest heftige scènes zijn er uitgeknipt, omdat Frankenheimer de film toegankelijk wilde maken voor een wat breder publiek. Nadat Stanley de laan uit gestuurd was, wist hij de grimeafdeling over te halen om hem in een van de op de achtergrond blijvende mutanten (een hond-/mens-hybride) te veranderen, zodat hij de totstandkoming van zijn droomproject ter plekke kon volgen. De film speelt in het indertijd nog toekomstige jaar 2010. Op een eiland in het zuiden van de Stille
H.G. Wells’ roman The Island of Dr. Moreau, die verfilmd werd in 1933, 1977 en 1996.
Oceaan heeft de wetenschapper Dr. Moreau (Marlon Brando) met succes menselijk en dierlijk DNA gecombineerd en zo wezens weten te creëren die kruisingen zijn van mens en dier. Een overlevende van een vliegtuigcrash, Edward Douglas (David Thewlis), wordt, dobberend in het oceaanwater, gered door Moreaus rechterhand Montgomery (Val Kilmer) en naar het eiland gebracht. Als de boel uit de hand dreigt te lopen, probeert Douglas uit alle macht het onheil een halt toe te roepen voordat het te laat is. De creatieve meningsverschillen, de gigantische problemen waar de productie mee kampte en de schrijnende en hilarische dingen die Stanley op de set meemaakte vervatte David Gregory in de documentaire Lost Soul: The Doomed Journey of Richard Stanley’s Island of Dr. Moreau (2014). Drie jaar later maakte Tim Luna een tv-special over deze documentaire met de ellenlange titel Two Lost Souls on a Doomed Journey: Richard Stanley and David Gregory on Lost Soul: The Doomed Journey of Richard Stanley’s Island of Dr. Moreau.
mee te werken valt. Zo noemde regisseur Joel Schumacher hem openlijk geestesziek en verklaarde deze na het maken van Batman Forever nóóit meer met hem te willen werken. Vindt u daarom niet dat Kilmer een cursus in fatsoenlijk gedrag zou moeten gaan volgen? [N.B. Het interview met Stanley vond plaats voordat bekend werd dat Kilmer aan kanker lijdt. Daarvan is de acteur nog steeds herstellende, na een loodzwaar behandeltraject doorlopen te hebben.] “[Na een paar seconden nagedacht te hebben:] Nou, ik denk dat hij het ook niet kan helpen dat hij zo is. Als kind of tiener was hij al miljonair. Daardoor heeft hij heel zijn leven lang alles kunnen doen wat hij maar wilde. Volgens mij heeft nooit iemand nee tegen hem gezegd. Iedereen met wie hij het bed wilde delen, zal daar vast gewillig in toegestemd hebben. Wilde hij iets van iemand hebben, zoals een beeld, schilderij of wat dan ook, dan kreeg hij dat geheid. Hij is eraan gewend om altijd zijn zin te krijgen. Het gedrag van zo iemand verander je niet zo eenvoudig.” Hoe verliep uw korte samenwerking met hem op de set van The Island of Dr. Moreau? “Slecht. Ik was totaal niet voorbereid op zijn gedrag. Ik had er geen benul
van hoe gevaarlijk hij is. Val maakte overal een probleem van. De scène waar we mee startten was heel simpel: Edward Douglas [gespeeld door David Thewlis] ontwaakt in de kajuit van een boot. Dan horen we een niet-menselijke stem die iets uit het werk van Shakespeare probeert voor te dragen zonder dat we zien wie er spreekt. Douglas hoort de stem en loopt in de richting van het stemgeluid. Hij opent de kajuitdeur en dan zien we dat op het dek overal kooien met dieren staan. Hij loopt tussen de kooien met angstige dieren door en gaat op het stemgeluid af. Dan ziet hij een beestmens die iets uit een toneelstuk van Shakespeare voorleest aan een poema. Hij is zó gechoqueerd door deze aanblik dat hij zich omdraait en dan Val Kilmers personage, Montgomery, tegenkomt. Om te beginnen was Val het er niet mee eens dat de scène met David Thewlis begon en niet met hem. Ook vond hij dat hij iets uit het werk van Shakespeare had moeten voorlezen en niet dat beestmens. Verder vroeg hij: ‘Waarom hebben we eigenlijk al die dieren op de boot nodig? We kunnen toch ook enkel hem [Thewlis’ personage Douglas] op de boot laten zitten?’ Met élk onderdeel van de scène, hoe klein ook, had hij een probleem. Ik had gedacht dat Val na het veroorzaken van een paar problemen
Richard Stanley: “Over het maken van films bestaan heel wat dogma’s: regels waar je je allemaal aan zou moeten houden. Maar die zijn voor het merendeel bullshit.” (Foto: Ton van Rooij)
Problemen met acteur Val Kilmer Meermaals heeft Val Kilmer zich op filmsets van zijn sardonische kant laten zien, waardoor hij de reputatie kreeg iemand te zijn waar moeilijk
SF-Terra14
Catriona MacColl in The Mother Of Toads, Richard Stanleys bijdrage aan de episodenfilm The Theatre Bizarre.
wel zou ophouden, maar hij blééf maar voor problemen zorgen! Toch bleef ik geloven dat hij niet door en door slecht kon zijn. Bij de productiemaatschappij, New Line Cinema, vonden ze dat Val Kilmer de ster van de film was, maar ze begrepen niet dat juist de mutanten de sterren waren. Dat zou hetzelfde zijn als wanneer de producers van Dawn of the Planet of the Apes zouden besluiten dat die film volledig om Gary Oldman moet draaien, omdat deze bekende acteur daarin een grote rol speelt, en niet zouden begrijpen dat chimpansee Caesar [gespeeld door Andy Serkis] het voornaamste personage is. Bij Guardians of the Galaxy zie je ook zoiets: niet iedereen zal begrijpen dat de wasbeer met het machinegeweer voor het gros van de kijkers het favoriete personage is. Bij Moreau had de meeste aandacht van de kijkers uit moeten gaan naar de hond- en katwezens en niet naar Val Kilmer. Val speelt de menselijke assistent van de gestoorde wetenschapper Dr. Moreau. Dat had een kleine rol moeten zijn, maar de productiemaatschappij zag dat niet in en liet heel de film over Dr. Moreaus assistent gaan in plaats van waar, vind ik, de film over had móeten gaan. Dat verhinderde dat de film een commercieel succes werd. Ik ben er nog steeds heilig van overtuigd dat als ze de wezens op de voorgrond hadden laten treden, de film het
behoorlijk goed gedaan zou hebben. Ook de timing was ongelukkig. Als Moreau na de nieuwe Planet of the Apes-films, The Lord of the Rings of Guardians of the Galaxy gemaakt was, zouden mensen de film gegarandeerd veel beter begrepen hebben.” Als Kilmer zijn houding niet verbetert, zou hij op den duur zonder werk kunnen komen te zitten, aangezien niemand meer met hem zou willen samenwerken. Maar ze blijven hem casten! “Ja, maar wel minder, want Moreau was het begin van het einde voor Val. Ik denk dat met Moreau en The Saint een punt bereikt werd waarop het publiek begon te beseffen dat hij niet echt een aardige gast is. Hij is gewoon té ver gegaan. Vóór Moreau vertoonde hij al wangedrag, zoals in Batman Forever, maar daarna begon zijn ster écht te dalen, omdat mensen door begonnen te krijgen dat hij niet bepaald een Saint [Heilige] is.” Hoeveel dagen heeft u in de regiestoel gezeten bij The Island of Dr. Moreau? Dat aantal verschilt namelijk van bron tot bron. “Niet veel, misschien drie of vier dagen. Ik kan me het precieze aantal niet meer herinneren, omdat we te maken hadden met een orkaan die twee of drie dagen lang woedde. Ik werd aan alle kanten tegengewerkt en dan worden zelfs de eenvoudigste
SF-Terra15
dingen die je wilt doen onmogelijk. Dat vond ik verbazingwekkend om te moeten constateren. Wát ik ook gedaan zou hebben, ik zou het nooit voor elkaar gekregen hebben, omdat ik door dit negatieve proces kapot werd gemaakt. Nadat John Frankenheimer de regie overgenomen had, waren er iets van 44 draaidagen waarop geen enkele filmopname gemaakt was, dus geen fluit uitgevoerd was. Ik kon drie of vier dagen waarop niet gefilmd was al niet doorstaan. Ik had het echt niet kunnen opbrengen om met cast en crew zo’n 40 dagen lang à raison van 100.000 tot 150.000 dollar per dag duimen te draaien. Frankenheimer was in een betere positie om dat te kunnen verduren. Vanaf de eerste dag was er gesodemieter over van alles. Als iemand me verteld had dat deze trammelant 44 dagen zou aanhouden, had ik onmiddellijk de handdoek in de ring gegooid. Ik had gedacht dat we slechts één of twee dagen strubbelingen zouden hebben, maar realiseerde me niet hoe immens groot de problemen waren én dat we daar nog heel lang mee te maken zouden krijgen. Dat had ik nooit kunnen volhouden.” Medewerking aan twee episodenfilms Stanley behoorde tot de negen internationale regisseurs die meewerkten aan de episodenfilm Europe - 99euro-films 2 (2003),
het vervolg op de veelgeprezen, volledig Duitse film 99euro-films (2001). Stanley droeg hieraan bij met het segment Children of the Kingdom. Opgezet als eerbetoon aan film als internationaal medium, konden de betrokken cineasten in volledige artistieke vrijheid hun visie uitdragen over een modern, soms morbide Europa. Een mysterieuze vreemdeling neemt de kijker mee op een reis door Europa, ontdekt allerlei locaties en creëert een geheime innerlijke verhaallijn tussen de episoden door. Een andere internationale filmanthologie waaraan Stanley deelnam is The Theatre Bizarre (2011), waarvoor de gruwelen uit het vroeg 20e-eeuwse Parijse Theatre du Grand Guignol de inspiratiebron vormden. De jonge Enola Penny (Virgina Newcomb) raakt in een sinistere stadsstraat geobsedeerd door wat een al jarenlang gesloten theater lijkt te zijn. Op een avond ziet ze dat de voordeur op een kier staat en besluit ze impulsief naar binnen te sluipen. Tot haar verbijstering ontvouwt zich in de donkere, vervallen zaal ineens een show. De gastheer is een griezelige menselijke marionet genaamd Peg Poett (Udo Kier) die Penny kennis zal laten maken met zes bizarre verhalen. Het eerste verhaal, The Mother Of Toads, komt uit de koker van Stanley
en is losjes geënt op een verhaal van Clark Ashton Smith, een van de schrijvers die voortborduurden op het werk van Lovecraft (die dat zelf had aangemoedigd). Vandaar dat het Lovecraftiaanse elementen bevat als Elder Signs, symbolen die de drager beschermen tegen aanvallen van wezens uit het Cthulhu-universum, en de Necronomicon, het Boek van de Dood. In dit segment reizen een antropoloog, Martin (Shane Woodward), en zijn vriendin Karina (Victoria Maurette) door een afgelegen deel van de Franse Pyreneeën. Daar ontmoeten ze een oude vrouw, Antoinette (Catriona MacColl / Lisa Belle), die diverse stokoude objecten verkoopt. Zij verkoopt Karina een paar Elder Signoorbellen die al generaties lang in handen van haar familie waren. Dat wekt de interesse van Martin, waarop ze de twee uitnodigt om haar thuis op te komen zoeken. Later die dag gaat Martin bij haar langs, terwijl Karina in een kuuroord vertoeft. Daar krijgt hij echter al gauw spijt van... Over de totstandkoming van The Theatre Bizarre verscheen in 2020 de door Zach Carter vervaardigde documentaire Backstage: The Making of The Theatre Bizarre. Tevens documentairemaker Met name in het nieuwe millennium heeft Stanley diverse documentaires gemaakt. Zo schetst hij in The White Darkness (2002) een verhelderend en bij tijden onthutsend beeld van voodoopraktijken op Haïti. Door Stanley geïnterviewde voodoovolgelingen, waaronder genezers, muzikanten en priesters, leggen uit wat hun religie inhoudt en welke misvattingen erover bestaan. De film toont beelden van werkelijke voodoorituelen, waaruit de vurige passie van de voodoo-aanhangers spreekt. Zelfs het brengen van dierenoffers wordt getoond, wat ongetwijfeld een deel van de kijkers met afgrijzen zal vervullen. Toch is Stanley allerminst uit op sensatie en benadert hij het onderwerp respectvol en onbevooroordeeld. Voor How to Make a Freak (2005)
SF-Terra16
stelde Stanley verscheidene vragen voor de hierin voorkomende interviews op. Deze documentaire gaat over de totstandkoming van de Britse lowbudgetfilm The Mutations (1974) van Jack Cardiff. Als een van de cameramensen fungeerde overigens Cardiffs zoon Mason. In The Mutations experimenteert een wetenschapper, professor Nolter (Donald Pleasance), met het kruisen van mensen en planten en betrekt daarin zijn studenten. Stanley heeft diverse studies verricht naar mystieke en occulte zaken. Zijn fascinatie voor die materie komt naar voren in The Otherworld / L’Autre Monde (2013). Diep verborgen in het zuiden van Frankrijk, praktisch onaangetast door de moderne tijd, ligt ‘de Zone’, een plek met een bovennatuurlijke stempel dankzij onder meer leylijnen en UFOwaarnemingen. Een leylijn is een rechte lijn die wordt getrokken door meerdere punten van geografisch belang, waarbij verwezen wordt naar een vermeend verband tussen die punten. Het gaat daarbij typisch om prehistorische locaties, archeologische vindplaatsen en oude kerken. Esoterici geloven dat leylijnen energiebanen zijn. In de Zone bevindt zich Rennesle-Château, een kerk die herbouwd werd door de steenrijke 19e-eeuwse priester Bérenger Saunière over
wie de meest wonderlijke verhalen de ronde doen. Die verhalen culmineerden in 1982 in publicatie van het boek The Holy Blood and the Holy Grail. Daarin wordt gesteld dat Saunière de ware Heilige Graal in zijn bezit had – het bewijs dat Jezus Christus de kruisiging had overleefd, met Maria Magdalena was getrouwd en kinderen had – en deze gebruikt heeft om zijn rijkdom op te bouwen. Sommigen denken dat hij het lichaam van Christus’ vrouw had of toegang had tot een poort naar een andere dimensie. In deze documentaire spreekt Stanley met goochelaars, tovenaars, gidsen en andere mensen die allemaal iets hebben met deze streek, waar hij zelf ook woont. Centraal in de film staan twee incidenten waarbij Stanley een vrouwelijke entiteit tegenkwam. Hij en zijn toenmalige levensgezellin, scenarioschrijfster Scarlett Amaris, vertellen daarover. Wanneer Stanley relaas doet van de tweede ontmoeting barst hij bijna in tranen uit. Niet doorgegane projecten
Geïnspireerd door Lovecrafts gedicht Nemesis schreef Stanley in de jaren ‘90 een script voor een gelijknamige film. Dit was het verhaal van een groep inbrekers die uit de kluis van een zeer oude Nederlandse bank diamanten willen stelen, maar vast komen te zitten in het gebouw terwijl ze vechten tegen een demon waarvan een van hen bezeten raakt. De bedoeling was dat Jean-Claude Van Damme de hoofdrol zou spelen en Sam Raimi de film zou regisseren, maar dit filmproject kwam nooit van de grond. Ook schreef Stanley het script voor Providence, een biopic (biografische film) over het leven van Lovecraft die eveneens nooit gerealiseerd is. De titel is de hoofdstad van de Amerikaanse staat Rhode Island waar Lovecraft bijna heel zijn leven gewoond heeft. Stanley was gevraagd om de sf-film Judge Dredd (1995) te maken, maar dat aanbod sloeg hij af. De Engelse filmmaker Danny Cannon nam vervolgens die taak op zich. Omstreeks 2007 schreef hij de roman The Green Avatar, waarin genetisch gemanipuleerde dieren, afwezige ouders en nepmessiassen voorkwamen. Het boek bleef echter ongepubliceerd. Zo’n drie jaar later werkte hij samen met de Amerikaanse cineast Vincenzo Natali (Cube, Cypher) aan de verfilming van J.G. Ballards HighRise, die Natali zou gaan regisseren voor HanWay Films, de maatschappij van de Britse producer Jeremy Thomas (Naked Lunch, Crash). Deze film bleef een paar jaar op de plank liggen voordat hij uiteindelijk werd geregisseerd door de Brit Ben Wheatley aan de hand van een ánder script, dat geschreven was door diens vrouw, Amy Jump. Tot de romans en novelles die hij tot
SF-Terra17
filmscenario’s omvormde zonder dat de films in kwestie gemaakt werden behoren: Shadowland van Peter Straub (een van Stanleys favoriete romans), Solomon Kane van Robert E. Howard, The Damnation Game van Clive Barker, The Three Stigmata of Palmer Eldritch van Philip K. Dick, Flicker van Theodore Roszak, Cocaine Nights van J.G. Ballard en The Great God Pan van Arthur Machen. Medewerking aan sf-/horrorfilm Replace Voor Replace (2017) van de Duitse regisseur Norbert Keil schreef Stanley mee aan het scenario. In deze mengeling van sf en horror begint de huid van een jonge vrouw, Kira Mabon (Rebecca Forsythe), snel te verouderen, uit te drogen en af te brokkelen. Op aanraden van haar buurvrouw Sophia (Lucie Aron) bezoekt ze een arts. Deze medicus, dr. Rafaela Crober (Barbara Crampton), die Kira vaag bekend voorkomt, geeft haar medicatie, maar kan weinig voor haar betekenen. Dan ontdekt Kira bij toeval – na het snijden van een van haar handen aan een wijnglas – dat ze haar huid kan vervangen door die van een ander. Maar dat plaatst haar weer voor nieuwe problemen... Zijn de makers van Replace volledig
Robert John Burke als de moordlustige titelfiguur in Dust Devil.
of grotendeels trouw gebleven aan het mede door u geschreven script? “Voor mij is Replace te beste film die ooit naar een script van mij [of deels van mij] gemaakt is. Norbert had mij benaderd, omdat hij een Engelstalig script nodig had, maar het Engels onvoldoende beheerste om het helemaal zelf te kunnen schrijven. Ik had geld nodig, dus deed ik het. Tevens heb ik meegewerkt aan de postproductie. De film is opgenomen in München, maar is gesitueerd in Canada en speelt 20 tot 30 jaar in de toekomst, zo wordt via flashbacks duidelijk. Heden ten dage wordt met gentherapie al geprobeerd om het leven van mensen te verlengen en in deze film wordt dat nog verder doorgetrokken. Wat Barbara Crampton op een gegeven moment zegt, is waar, denk ik: als mensen 200 jaar langer kunnen leven, kan het ze niet schelen als er af en toe wat misgaat met proefpersonen die voor onderzoek daarnaar worden ingezet. Want dat vinden ze het risico wel waard. Ik ben heel tevreden met het resultaat. Norbert Keil heeft uitstekend werk afgeleverd. Ik vind dat hij de nabije toekomst een mooie look gegeven heeft en iets waarlijk unieks heeft neergezet. Al is de film met beperkte middelen gemaakt, het lijkt een redelijk grote productie. Ook dát is een verdienste van de makers. Het is een heel rustig verlopende sciencefictionfilm. Áls ik er een kanttekening bij zou moeten
zetten, dan zou het zijn dat als ik hem geregisseerd zou hebben, hij veel heftiger zou zijn geworden.” Barbara Crampton [bekend van films als Re-Animator, From Beyond en Space Truckers] is voor fans van het fantastische genre echt een icoon, een cultactrice. Hoe was het om haar in de gelederen te hebben? “Ik heb met haar kennisgemaakt. Zij is bijzonder sympathiek en heel makkelijk om mee samen te werken. Ik heb van haar gezelschap genoten. Voor The Mother of Toads heb ik gewerkt met een andere cultactrice, Catriona MacColl, die begin jaren ’80 te zien was in films van Lucio Fulci [City of the Living Dead, The Beyond, The House by the Cemetery]. Zij was eveneens fantastisch. Het was plezierig om haar om ons midden te hebben. Mensen die onlosmakelijk verbonden zijn met genrefilms zijn vaak, zo is mijn ervaring, alleraardigst.” Aangeklaagd wegens huiselijk geweld In zijn jongste film, Color out of Space (2019), etaleert Stanley opnieuw zijn voorliefde voor het macabere oeuvre van Lovecraft. Al in 2011 liep Stanley rond met plannen om diens korte verhaal The Colour out of Space in bewegende beelden om te zetten, maar het grote struikelblik vormde de financiering. In juli 2013 legde hij op het Fantasia Film Festival het project voor aan investeerders,
SF-Terra18
maar zonder succes. Dat veranderde in september 2015, toen bekend werd dat de Amerikaanse productiemaatschappij SpectreVision bereid was gevonden om de film te produceren. SpectreVision werd in 2010 opgericht door acteur Elijah Wood (Frodo in de Lord of the Rings-cyclus) en filmmakers Daniel Noah en Josh C. Waller, en is toegespitst op psychologische thrillers en horrorfilms. Na drie jaar stilte deed producent Waller de verrassende aankondiging dat het project nog steeds springlevend was en de opnamen begin 2019 van start zouden gaan. In Stanleys bewerking van Lovecrafts verhaal zijn Nathan Gardner (Nicolas Cage) en zijn vrouw Theresa (Joely Richardson) met hun kinderen Lavinia (Madeleine Arthur), Jack (Julian Hilliard) en Benny (Brendan Meyer) naar een afgelegen boerderij op het platteland van New England verhuisd om te ontsnappen aan de drukte van de 21e eeuw. Terwijl ze bezig zijn om hun nieuwe leven op de rit te krijgen stort een meteoriet vlak bij hun woning neer. De mysterieuze kosmische steen lijkt in de grond te smelten en straalt daarbij een vreemde, onaardse kleur uit. Tot hun schrik ontdekken de Gardners dat deze buitenaardse kracht geleidelijk aan elke levensvorm muteert waarmee het in aanraking komt, ook zijzelf... Richard Stanley over Inferno van Dario Argento, een van zijn favoriete regisseurs: “Ik ben dol op Inferno, omdat het zo’n krankzinnige film is.”
“Volstrekt uniek”, zo typeert Richard Stanley Four Flies on Grey Velvet van Dario Argento
Nicolas Cage wilde altijd al in een Lovecraft-verfilming spelen om eer te kunnen betonen aan zijn vader August Coppola (de oudere broer van de beroemde regisseur Francis Ford Coppola), die een groot fan van het werk van Lovecraft was. Cage verscheen een jaar eerder, à propos, in de eveneens door Waller geproduceerde horrorculthit Mandy. Waller is trouwens ook in de film te zien, als sheriff Pierce. In het originele korte verhaal is Pierce een gekke oude man en een goede vriend van de familie Gardner, die uitlegt wat er gebeurde na de val van de meteoriet. In de film worden enkele plaatsen genoemd die tot het Lovecraftuniversum behoren. Zo worden Innsmouth, Dunwich en Kingsport vermeld in een weerbericht op televisie en heeft Lavinia het op een zeker moment over Aylesbury, omdat daar de ex-vriendin van Benny vandaan komt. Ook komen er andere Lovecraftiaanse verwijzingen in voor, zoals een paperbackeditie van
de Necronomicon en een foto van schrijver Robert E. Howard (die doorgaat voor Nathans vader), een goede vriend van Lovecraft die eveneens tot de Cthulhu-mythologie behorende verhalen schreef. Color out of Space zou, zo zei Stanley een keer in een Q&A, het eerste deel van een trilogie worden, gevolgd door een adaptatie van Lovecrafts novelle The Dunwich Horror. Maar voorlopig zal hij van de twee vervolgen alleen maar kunnen dromen, want in maart 2021 diende zijn exvriendin Scarlett Amaris (co-scenarist van The Mother of Toads, The Otherworld en Color out of Space) een aanklacht tegen hem in wegens huiselijk geweld, met als gevolg dat SpectreVision resoluut een streep zette door de samenwerking met hem. Op 16 maart 2021 beschreef Amaris in een blog in detail wat Stanley haar aangedaan had: “Ik heb een aanklacht wegens huiselijk geweld en mishandeling, toegebracht in oktober 2014, ingediend tegen Richard Stanley, mijn toenmalige levens- en creatieve partner, omdat hij me toen bont en blauw geslagen had in onze auto terwijl deze geparkeerd stond achter de Banque Postale in Lavelanet, Frankrijk. We waren op dat moment op weg naar huis na een bezoek aan een filmfestival in Londen. Het was niet de eerste keer dat hij me geslagen had. Sterker nog, hij heeft me talloze keren bont en blauw geslagen. Uiteindelijk heb ik de knoop doorgehakt en een aanklacht tegen hem ingediend. Ik was destijds naar de dokter gebracht met twee blauwe ogen, een zwaar verstuikte, mogelijk gebroken vinger, wurgsporen rond
SF-Terra19
mijn keel, blauwe plekken over heel mijn hoofd, borst en schouders, en een hersenschudding. Ook had ik verschillende blauwe plekken op mijn hoofd, borst en rug die nog aan het genezen waren en veroorzaakt waren door klappen die hij me enkele dagen eerder verkocht had in het appartement van een vriend in Londen.” In reactie hierop tweette SpectreVision op 17 maart 2021: “Wij staan achter slachtoffers van misbruik. Wij geloven mensen die zich daarover uitspreken. Wij geloven vrouwen.” Een dag later gaf de maatschappij de volgende verklaring af: “SpectreVision zal niet langer samenwerken met Richard Stanley. We zijn trots op de getalenteerde cast en crew achter Color out of Space, maar zijn geschokt door de aanklachten tegen de regisseur. We zullen toekomstige inkomsten uit de film doneren aan goede doelen die zich inzetten voor het stoppen van huiselijk geweld.” Nadere informatie www.butff.nl Richard Stanley tijdens het BUTFF van 2017, waarop hij eregast was en een retrospectief aan zijn werk gewijd werd. (Foto: Ton van Rooij)