EEN STROOMOPWAARTS ALFABET
Van Zenne tot Anspachlaan BRUZZ | EXPO
In 1871 gaf de overwelving van de Zenne de Brusselse binnenstad een nieuw elan. Om de 150ste verjaardag daarvan te herdenken werkten de Sint-Gorikshallen, Urban, Association du Patrimoine Artistique en de Stad Brussel een programma van zes tentoonstellingen uit. Bij wijze van inleiding vindt u hier alles over de verdwenen rivier, van Z tot A. — MICHAËL BELLON
ZENNE Wateroverlast, vervuiling en stank – vooral tijdens periodes van droogte – bezorgden de Brusselse stadsrivier een kwalijke reputatie. Dat de oevers door de stijgende woningnood werden volgebouwd, verergerde de problemen. Vanaf 1830 wisselden cholera-epidemieen en overstromingen elkaar af, in 1864 werd een wedstrijd uitgeschreven, en in 1868 begonnen de immense werken, waarna op een regenachtige 30 november 1871 de inhuldiging van de Zennetunnel volgde. Y (DE VORM VAN DE LETTER) De Zenne stroomt samen met het kanaal Leuven-Dijle in de Dijle, die daarna samenvloeit met de Nete, en zo de Rupel vormt, die dan weer in de Schelde stroomt. Op haar beurt is de Zenne natuurlijk ook het resultaat van samenvloeiingen, want in de loop der eeuwen verdwenen ook al heel wat zijrivieren zoals de Kleine Zenne, de Ransvoortzenne, de Rollebeek, de Ruisbroek, de Coperbeek, de Hameidebeek, en de Molenbeek. De expo ‘De Beurs in Zenne’ tot 13 februari in het Broodhuis
26
I
17 N OV E M B E R 2 0 2 1
toont de historische evolutie van een arm van de Zenne vlak bij de Beurs, voor en na de overwelving.
nium dat de toestand verbeterde met de bouw van zuiveringsstations aan de rand van de stad.
XV In 2000 gaf de Louis Paul Boonkring de Zennesonnetten uit. Het eerste van vijftien sonnetten werd geschreven door de toen nog onbekende schrijver Dimitri Verhulst, die het heeft over de volle blaas van Bruxelles. Het vijftiende Zennesonnet werd geschreven door Geert van Istendael die optimistisch eindigt: ‘Al is de stroom dan stinkend afgedropen, lees deze regels niet als doodsbericht. De tijden wisselen. Ooit zal het tij verlopen, ooit komt de Zenne weer aan het zonnelicht.’
VIJFHOEK Aanvankelijk volgde de ingekokerde en overwelfde Zenne nog haar oorspronkelijke traject onder de centrale lanen, maar het debiet was soms te hoog en tussen 1931 en 1955 werd de Zenne om de Vijfhoek geleid via de Zuidlaan en de Ninoofsepoort om via de Groendreef het centrum te verlaten. In 1958 werd ook de Zenne in de Noordwijk ondergestopt.
WATERKWALITEIT In de open riool die de Zenne was, kwam niet alleen afvalwater van de huishoudens, maar ook van de lokale industrie terecht. Cholera maakte in 1830 al eens zo’n duizend slachtoffers. In 1866 gaf een epidemie met tienduizend doden het zetje om voort te maken met de overwelving. Maar ook daarna bleef de Zenne een bron van vervuiling en het is pas dit millen-
URINE Victor Hugo was in Brussel ten tijde van de overwelvingswerken. Auguste Rodin kwam hier nadien sculpturen voor het Beursgebouw ontwerpen. En toen Charles Baudelaire eerder in 1864 de Zenne zag stromen, inspireerde hem dat tot een gedicht waarin hij het Brusselse bier faro een “synoniem voor urine” noemt: « c’est de la bière deux fois bue », schreef hij, om er verklarend aan toe te voegen: « Observez bien que le faro se fait avec de l’eau de Senne ».
TRAM Nadat de Zenne werd omgeleid in 1955, kwamen de oorspronkelijke kokers op de NoordZuid-as vrij. Dat bood een kans om het drukke tramverkeer tussen noord en zuid ondergronds te laten rijden op het traject tussen Noordstation en Lemonnier. Die premetro werd gerealiseerd in 1976. SUYS, LEO PIETER De projectwedstrijd die in 1864 werd uitgeschreven om de Zenne te saneren werd gewonnen door Leo Pieter Suys en Henri Maus. Zij stelden de overdekte bedding van de