BRUZZ Select September 2025 by bruzz.be

John Baldessari va vous faire kiffer l’art conceptuel Fran Lebowitz sets off the sarcasm alarm

Show Up for Humanity

‘Alleen tezamen keert het tij’

Kunstenaars ballen de vuist onder de bollen van het Atomium

Les Halles de Schaerbeek | 22a, rue Royale Sainte-Marie

How about opera?

About

La Monnaie / De Munt is Belgium’s iconic federal opera house in the heart of Brussels, bringing people together for world-class performances and vibrant cultural experiences since 1700. More.

Rue Neuve /Nieuwstraat

Scan for your first opera visit

Eindeloos naar de film voor deeindeloos nieuwsgierigen Vanaf €18.50 per maand

Onthecover

12 Eendagsfestival Show Up for Humanity zoektnaar verbinding,empathieenactiein tijden van polarisatie

Stories

26 Delinksetheatermaker Sophie Anna Veelenturf swipetnaar rechts

30Dogma 95: het even dwazeals revolutionaireDeense filmmanifestis30jaar

34John Baldessari faitsauter le sérieuxdel’art

38 Sarcasmalert:thequeen of the sneer Fran Lebowitz iscoming

Everymonth

06The secret life of Leo Timmers

10Bruxelles raconte Bwanga Pilipili

18Portrait EdouardodellaFaille

20In the picture What’sthe Word?Johannesburg!

25Q&A Should we takeAddison Raeseriouslynow?

33Check it out Yaelokre

52Eat & Drink 5xBifana

54Nightlife AntoineRoland aka Antwan.jpg

Picksofthemonth

08Made in Brussels

44Music

46Theatre & Dance

48Art & Literature

50Film

Cover:DelphineFranzen

COLOFON

BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw wordt gedrukt bij Printing Partners Paal-Beringen en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie September2025

And...action!

NL/ DeBrusselsekunstenscene komt wel bijzonderfrisenmonteruitdelome, hetezomergetuimeld.Endusisdeze eersteSelect van hetnieuweseizoenal meteen tot denokgevuld. Met ondermeer stukken over de New Yorksekoningin van desneerFranLebowitz,depionier van de conceptuelekunstJohnBaldessari,de lustignaarrechtsswipendetheatermaker SophieAnnaVeelenturf,hetjarigeDogma 95-ﬁlmmanifestenheteendagsfestival Show Up for Humanity, dat metzijn pleidooivoorempathieenactiegerust365 dagendurenmag. Uit metderust,actie!

FR/ Lascèneartistiquebruxelloisese réveillefraîchecommeuneﬂeuraprèsun été lourdetchaud. Ce quiexpliqueque notrepremier Select delanouvellesaison soitpleinàcraquer. Avec desarticles notammentsurlareinenew-yorkaisedu sarcasmeFranLebowitz,lepionnierde l’artconceptuelJohnBaldessari,la metteuseenscèneSophieAnnaVeelenturfquiaimeswiperàdroite,l’anniversairedumanifesteDogme95etlefestival d’unjourShow Up for Humanity,qui pourraitbiendurer365jours avec son plaidoyerenfaveurdel’empathieetde l’engagement.Finilerépit,placeàl’action !

EN/ TheBrusselsartsceneseems to have tumbledoutofthelong,hotsummer lookingparticularlyfreshand lively. The result?ThisﬁrstSelectofthe new season isalreadypacked to thebrim. It features, amongotherthings,pieceson New York’s queenofthesneerFranLebowitz, conceptualartpioneerJohnBaldessari, eagerlyright-swipingtheatremaker SophieAnnaVeelenturf,theanniversary oftheDogma95ﬁlmmanifesto,andthe one-dayfestivalShow Up for Humanity, whoseplea for empathyandaction shouldreallylast365 days ayear.Enough takingiteasy,it’stime for action!

BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 29 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 35 euro per jaar OPLAGE 46.000 exemplaren ADVERTEREN? Sacha Devos en Angela Mngongo, 02-650.10.81, sacha.devos@brusselmedia.be, angela.mngongo@brusselmedia.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir COÖRDINATOR BRUZZ MAGAZINE Maarten Goethals COÖRDINATOR SELECT Tom Zonderman ART DIRECTOR Heleen Rodiers EINDREDACTIE Kurt Snoekx, Sophie Soukias WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Eva Christiaens, Heleen Rodiers, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Tom Zonderman (redacteurs); Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Tom Peeters, Bwanga Pilipili, Niels Ruëll, Matisse Van der Haegen, Michel Verlinden (medewerkers) VERTALING Frédérique Beuzon, Aurélien Garcia, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Antwan.jpg, Delphine Frantzen, Ivan Put, Sophie Soukias, Saskia Vanderstichele VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Dirk De Clippeleir, Flageyplein 18, 1050 Elsene

The secret life of Leo Timmers

‘Badmintonnen helpt me weer te focussen’

NL Wanneer de Jetse prentenboekenmaker

Leo Timmers genoeg achter zijn bureau heeft gezeten, ruilt hij de ganzenveer in voor gepluimde badmintonshuttles of gaat hij een kilometer of twintig lopen.

Tekst Michaël Bellon Foto Saskia Vanderstichele

Tijdens het tekenen luistert prentenboekenmaker Leo Timmers voortdurend naar podcasts, vaak over cinema. Maar af en toe verlaat Timmers ook het eigen hoofd en de tekentafel om te gaan badmintonnen of hardlopen. “Ik ben iemand die uren aan een stuk kan werken, in mijn ogen een van de voorwaarden om dit vak te kunnen beoefenen. Geheel volgens het cliché van de artiest die wel betere dingen te doen heeft, heb ik lang een aversie tegen sport gehad. Maar naarmate je ouder wordt, merk je toch dat de conditie minder wordt en dat dat op de duur ook een weerslag heeft op het mentale. Ik zat echt te veel stil en ik voelde me daar niet goed bij. Even helemaal weg zijn van je werk helpt om weer te focussen.”

Zo kwam Timmers een tiental jaar geleden via de school van zijn kinderen terecht in een groepje vaders dat badmintonde in het sportcomplex van Molenbeek. “Dat was een sociale uitlaatklep, maar ook een eerste stap om meer te gaan bewegen. Ondertussen heeft dat groepje al vele gedaanten en afvallers gekend, en zijn we met de overblijvers verhuisd naar de Royal Badminton Club in Neder-Over-Heembeek, waar we aan de gezellige bar veel nieuwe mensen hebben leren kennen, en iedereen onderling wedstrijdjes kan spelen op zijn niveau.” Winnen is daarbij niet de hoofdzaak, “al moet ik er toch bij vertellen dat ik nogal competitief ben en waarschijnlijk degene ben die het hardst vloekt op zichzelf. Ook al spelen we geen competitie, badminton kan superintensief zijn, op het scherp van de snede, met veel korte sprintjes. Het vraagt een combinatie van kracht en precisie. Iets totaal anders dus dan hardlopen. Intussen loop ik zo’n twintig kilometer per week, en ook dat zou ik niet meer kunnen missen.”

Timmers ervaart zelfs weleens een runner’s high, van blessures heeft hij nauwelijks last. En ook aan de tekentafel blijkt al die lichaamsbeweging alleen maar voordelen op te leveren. Zo ligt op 16 september zijn nieuwe boek Kiki & ik in de winkel, “zonder twijfel een van de persoonlijkste boeken die ik al heb gemaakt. Het gaat over opgroeien, veranderen en loslaten, mijn eigen jeugd schemert erin door. Het is ook een dik boek, iets serieuzer dan anders, en de prenten zijn voor een groot stuk met inkt getekend, iets wat ik nog nooit gedaan heb.”

Kiki & ik verschijnt op 16/9 bij Querido en wordt op 21/9 voorgesteld in de bibliotheek van Jette, jette.bibliotheek.be

Made in Brussels

Capital craftsmanship

Berenike Corcuera’s true colours

EN Berenike Corcuera, who was born in Peru in 1994 and grew up in Brussels, worked for prestigious fashion houses such as Versace before devoting herself to her artistic practice. Since then, she has worked diligently to create intensely colourful and captivating textile pieces. It is not surprising that Zinnema entrusted her with the design of its new merch.

Brussels’ own Berenike Corcuera was trained in Textile Print at Central Saint Martins in London and in Menswear at the Institut Français de la Mode in Paris, before perfecting her craft at Versace, The Row, Nike, and Bernhard Willhelm. After nearly ten years in the fashion industry, she conﬁdes: “It was more about sales and marketing than real creativity.” The lockdown in 2020 allowed her to create freely using scraps of fabric, giving rise to her ﬁrst textile pieces, including her “Tarororacle Book Cards” which were exhibited in Copenhagen. Her work, profoundly spiritual, combines Western and Indigenous traditions. “For me,

Text Sophie Soukias Photo Ivan Put

caring is really the root of spirituality.” The absence of care is the opposite of spirituality, whereas embroidery and collage become meditative practices.

NATURAL HARMONY

Colour, omnipresent, structures her work. “I see each colour as a seasoning.” Vibrant hues symbolise light and hope. In an often grey industrial world, she shows how colour can inﬂuence perception and mood. She uses family photographs from the 1990s, taken in her native Peru, and public images gathered from books to reconstruct her history and her sense of belonging. “I have

also done residencies and stayed with Indigenous communities in Panama and Chile, which gave me the desire to ﬁnd a way back to my own ancestors and their spiritual beliefs, even though it’s complicated because Peru has been heavily colonised.” Zinnema entrusted her with the design of its new merch: “I was very playful, using a lot of colour, and did it in the same way I would develop an artwork, trying to piece together textiles, photos, and symbols so they ﬁnd a natural harmony.”

Info: berenikecorcuera.art; Zinnema celebrates its new season on 19 and 20/9, zinnema.be

FRISSE START

NL/ Houd de vakantiegeur nog even vast met een deodorant van Nolla. Agrum en salie, een wit bloemenveld of liever nazomerse peer? Alle producten van Nolla zijn vrij van plastics, voor een groene badkamerroutine. Oprichter Gauthier Bodart woont eigenlijk in Genval, buiten de hoofdstad, maar bedacht zijn bedrijf onder meer bij de VUB-incubator StartLAB. Intussen brouwt hij ook plasticvrije shampoos en zepen. (EC)

NOLLA Natuurlijke deodorant, 11,90 euro, www.nolla.care

Basique-chic

Open boek

NL/ Geschrankt, als driehoek of als ruit: de boekenleggers van Evelyn Vanoverbeke zijn als een hersenkraker in je interieur. Vanoverbeke experimenteert in haar atelier in Kuregem met hout en textiel, en gaat collabs aan met andere kunstenaars. Haar boekenlegger/boekensteun Bookend 01 ontwierp ze voor de vierde verjaardag van Saint-Martin Bookshop. Dit najaar volgt een uitgave in massief hout. (EC)

EVELYN VANOVERBEKE Bookend 01, vanaf 60 euro, evelynvanoverbeke.com

FR/ Ophélie Borlée et Stéphanie Luyten, qui se sont rencontrées lors d’un souper, partageaient le rêve de créer une marque de bijoux. Deux ans et pas mal de brainstormings plus tard, leur première collection voit le jour : 45 modèles de colliers, bracelets et bagues dans un style minimaliste Art déco. So Jewels, ou le luxe discret à porter au quotidien. (MVDH)

SO JEWELS So...Deco ring, 520 euros, so-jewels.com

BACK TO WORK

EN/ Ready to get back to work after the summer break? An oversized blouse from Paolina will bring the sun along with you to the office. The Brussels brand with Catalan accents by Macha Dormal is now five years old and exclusively makes shirts in a single size. Just before the summer, they opened their own boutique in the Rollebeekstraat/Rue de Rollebeek. A notable fan is Gossip Girl actress Kelly Rutherford, who even attended the store opening. This autumn, the Upper East Side is in Brussels. (EC)

PAOLINA Colette shirt, 235 euro, paolina.be

COWBOY SNACK

EN/ The history of beef jerky goes all the way back to the Incas, who preserved meat under the South American sun. Today, we mainly associate the meat snack with military survival packs and American cowboy culture. But here comes the Brussels version. Anderlecht-based Tof transforms 100% Belgian beef into nutritious and healthy strips with rosemary, smoked paprika, or a lemon ginger twist. (MVDH)

TOF 80g pack (teriyaki flavour), 9.99 euro, tofjerky.be

Bwanga Pilipili est actrice, autrice et metteuse en scène. En alternance avec Farbod Fathinejadfard, elle écrit sur la vie dans sa ville.

CBruxelles raconte Bwanga Pilipili

ertaines questions sont des formules magiques qui te téléportent dans le passé en un battement de cils.

T’entends la question – ça marche aussi avec une chanson – et tu as de nouveau 17 ou 12 ans. Un peu comme :

« Qu’est-ce que tu veux faire quand tu seras grande ? » Quand j’entends ça, c’est plus fort que moi, mon cerveau se connecte à l’adolescence et convoque sons, images et émotions.

« T’es partie où cet été ? » Une question redoutée dès le mois d’août parce que les personnes qui me la poseront seront soit des profs qui jugeront ma syntaxe soit des héritières qui jugeront ma réponse.

150

FRANCS LE DRIVE-IN

Comment expliquer que je suis partie en restant ? Comment expliquer qu’Edwine, ma meilleure amie et moi sommes à Los Angeles quand on chille au Cinquantenaire en attendant la projection du ﬁlm. Le drive-in est là, à 150 francs la séance. Depuis mes 14 ans, l’été je bosse. Cet été si j’économise assez je vais pouvoir racheter le El Charro de Henriette et un sac Creecks.

au terrain de basket du jour. Des recruteurs américains sont passés dans le quartier pour Orphée et Mike, les parents ont refusé qu’ils partent.

Les 3 J sont trop petits pour qu’on aille jusqu’au Minifoot, par contre on peut aller à Mérode. Jess adore la fontaine du Cinquantenaire, on prend une glace. JJ n’aime pas le chocolat. C’est le premier humain que je rencontre qui n’aime pas le chocolat. Il a appris à lire tout seul et cette année, comme il a été trop gâté et que ça l’a blasé, Maman Jane a fait une année sans cadeau. C’est radical ! Il joue avec des objets tout simples, genre un bic et un élastique et il partage les histoires qu’il se raconte dans la tête. J’adore l’écouter réﬂéchir. Jonathan est irrésistible en salopette et petit chapeau. Il ne pleure presque jamais.

NEW YORK SOUS LES ARCADES

‘T’es partie où cet été ? J’ai traversé des constellations sans sortir de Bruxelles. Ça ne s’écrit pas, ça se vit’

Je babysitte les 3 J (Jo, Jess et JJ), j’arrive le matin rue Jan Blockx à Schaerbeek, c’est à côté du Moby Dick. Au programme : balade, jeux, blabla. Après le repas de midi, je les ramène au quartier, tram puis bus 80 direction Woluwe-Saint-Lambert. Plus le Woluwe d’Hippocrate et pas celui de Joséphine-Charlotte, des Cerisiers ou de Gribaumont. Le Woluwe des Constellations, d’Andromède et du Cora où tu t’installes pour lire, jouer à la Nintendo et tenter de battre le record d’Oscar à Super Mario et faire les dégustations du vendredi. Le Woluwe de la marre à têtards et du salon lavoir où Natacha, Houda et Ramiza se donnent rendez-vous pour s’échanger fringues et secrets. Il fait chaud. Dans mes souvenirs, il faisait chaud mais pas trop en août. Avec les 3 J, je vais chercher Edwine, pour aller

Les battles de danse ont commencé et les hollandaises sont hyper fortes. Y’a du New York sous les arcades. Tonton Pierre, alias DJ Cosmic a rapporté de nouvelles mixtapes. Retour par la rue des Tongres. Août c’est le mois du marronnier familial : le retour – ou non – au Zaïre. Je suis réinscrite à l’école mais chaque été, le doute plane.

Les Ambari et les Atteri rentrent dans 10 jours, à temps pour que Redouan me raconte les aventures du bled. Pendant l’année scolaire le papa Atteri travaille comme poubellier, c’est la seule famille qui a une caméra et quand ils partent, la voiture est chargée comme si tout le petit maga était dedans.

Il y a la Foire du Midi, mais là c’est vraiment trop loin. Je préfère le bivouac sur un banc et refaire notre monde avec Edwine. Les parents reçoivent beaucoup plus d’appels PCV, ils s’embrouillent ou s’inquiètent pour le Kivu difﬁcile à déterminer.

T’es partie où cet été ? J’ai traversé des constellations sans sortir de Bruxelles, ça ne s’écrit pas, ça se vit.

Show Up for Humanity ‘Je kan ook een bureaucratische activist zijn’

NL “Ge kunt zo hard gaan als ge wilt, alleen tezamen keert het tij,” rapte

Zwangere Guy op Pukkelpop. Samen met een hele rist gelijkgezinden mag hij die gedachte nog eens extra kracht bijzetten tijdens Show Up for Humanity, een eendagsfestival dat in de schaduw van het Atomium lethargie en polarisatie inruilt voor actie en empathie.

Tekst Tom Zonderman Illustraties Delphine Franzen

When you worry, move your feet,” luidt de slogan van Worried Citizens, de vzw die Show Up for Humanity op de rails zet. “Je kan dat letterlijk nemen en dansen,” zegt de Antwerpse muzikant Tijs Delbeke, die samen met zijn vrouw, psychologe en ecoblogger Elisabeth Van Lierop, en Eline Goethals van The School for Moral Ambition Worried Citizens oprichtte.

“Maar je kan ook actie ondernemen, in eender welke vorm.”

De vorm waarvoor het trio kiest, is een

eendagsfestival dat mensen wil aanzetten tot engagement. Het pad naar moedeloosheid is vandaag geplaveid met al het onheil en negativisme dat ons door de (sociale) media door de strot wordt geramd. Die snelweg naar cynisme en fatalisme wil Show Up for Humanity ombuigen door te tonen dat er wél veel mensen, wars van ideologieën en politieke overtuigingen, streven naar een eerlijke, gezonde en menswaardige wereld. Met verbinding als wapen tegen polarisatie, en empathie als schild tegen lethargie.

Kunst is altijd een goed glijmiddel geweest voor meningen, verzet en verandering. Show

Up for Humanity haakt daarop in met een dag vol muziek en poëzie, maar ook met schrijvers en opiniemakers. En in het Action Village tonen ngo’s en andere organisaties hoe je als burger het verschil kan maken. “Je kan zelfs speeddaten for humanity,” lacht Delbeke. “Zo kan je op een laagdrempelige manier met experten spreken, mensen ontmoeten die samen met jou iets op poten willen zetten of die gewoon inspireren.”

HONGERSTAKEN VOOR GAZA

Vorig jaar organiseerden Tijs Delbeke en Elisabeth Van Lierop samen met 11.11.11 in de aanloop naar de verkiezingen in juni de

505-concerten voor menselijkheid. “We waren achteraf stikkapot,” zegt Delbeke, “maar twee dagen na dat evenement vroegen we ons al af wat het volgende zou kunnen zijn.” 505 vond plaats in Antwerpen, met Show Up for Humanity nestelt het trio zich in het hart van Europa, onder de bollen van het Atomium. “In Brussel worden zoveel beslissingen gemaakt,” zegt Delbeke, “qua symboliek kan dat tellen. En we wilden er een nationaal evenement van maken.”

Dat is gelukt. De afﬁche van Show Up for Humanity oogt als een kleurrijke doorsnede van België, van Average Rob en Sandra Kim tot Simon Gronowski, Elisabeth Lucie Baeten en Zwangere Guy. Én de Amerikaanse chef-kok Max La Manna, zegt een enthousiaste Eline Goethals, die Delbeke en Van Lierop vervoegde kort na de 505-concerten. “Hij stond bij ons alle drie op de wishlist. Max La Manna zou een typische succesvolle tv-chef kunnen zijn, maar hij kiest er uitdrukkelijk voor om te vechten voor de goede zaak. Hij kookt veganistisch en strijdt tegen voedselverspilling. Eerder dit jaar is hij in hongerstaking gegaan uit protest tegen de oorlog in Gaza. Echt een voorbeeld van hoe persoonlijke keuzes een verschil kunnen maken.”

Goethals ging zelf ook voor een switch. Ze werkte jarenlang in de reclamesector en vinkte er alle vakjes van een succesvolle carrière aan. Maar na verloop van tijd begon ze zich af te vragen: is dit genoeg? Ze schreef zich in bij The School for Moral Ambition, de non-proﬁtorganisatie van de Nederlandse schrijver en opiniemaker Rutger Bregman. Sindsdien vecht ze tegen de tabaksindustrie. “Een harde strijd waar je je vaak machteloos bij voelt, maar ik ben veel gelukkiger nu,” zegt ze.

van bank veranderen, heeft een grote impact. Ik noem mezelf een ‘bureaucratisch activist’.”

LIEFDE ALS VERZET

Het is het soort zachte activisme dat we kunnen gebruiken in onze kruistocht tegen het doemdenken, vindt Goethals. “Het klassieke betogen en op de barricades gaan staan wordt vandaag bemoeilijkt en soms zelfs gecriminaliseerd. Sommige mensen zijn schuw en vinden het te heftig. We hebben meer soorten activisme nodig: beleid beïnvloeden, journalistiek werk doen, je carrière heroriënteren of je consumptiekeuzes aanpassen. Zelfs een kleine actie, zoals

Kunstenaars eisen steeds vaker wél die plek op de barricades op. De voorbije maanden staken het Ierse raptrio Kneecap en het Britse punkduo Bob Vylan festivals in brand met hun politieke boodschappen, met als gevolg dat ze gecanceld worden of zelfs processen aan hun been krijgen. De Ierse Sally Rooney maakte bekend dat ze de royalty’s van haar bestseller Normal people zou schenken aan Palestine Action, ook al kan ze daarvoor gearresteerd worden, omdat de VK die organisatie als een terreurgroep bestempelt. Hairbaby, de groep van tv-

maker Otto-Jam Ham, verwijderde zijn muziek van Spotify omdat CEO Daniel Ek investeert in AI-software voor wapensystemen. Tijdens zijn show op Couleur Café ventileerde de Limburgse rapper Dikke zijn woede over een wereld waarin kinderen het doelwit zijn van vijandelijke kogels. En op festivals als Rock Werchter en Pukkelpop waren de politieke stellingnames niet bij te houden. “Free Palestine!” is net zo goed een leuze geworden als “Make some noise!”

“De polarisatie en de stroom van desinformatie maken het moeilijk om neutraal te blijven,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans, assistent-professor in de fotograﬁe en hedendaagse kunsten aan de VUB, die zich onder meer toelegt op kunst en engagement.

“Wie zegt neutraal te zijn, bevestigt eigenlijk het status quo. In veel landen zien we meer repressieve, bijna autoritaire maatregelen. Dat roept tegenreacties op in de kunstwereld. Kunstenaars voelen dat ze positie moeten innemen, ondanks de risico’s. Cancel culture en censuur hebben sommigen zelfs nóg activistischer gemaakt.”

“An artist’s duty, as far as I’m concerned, is to reﬂect the times,” verkondigde Nina Simone toen ze zich achter de burgerrechtenbeweging schaarde. “Bewust of onbewust weerspiegelt elke artiest zijn tijd en zijn sociale context,” zegt Pitcho Womba Konga. De Brusselse muzikant en theatermaker was aanwezig op 505 en brengt op Show Up for Humanity Réparer les vivants,

“We hebben meer vormen van activisme nodig: beleid beïnvloeden, je carrière heroriënteren, consumptiekeuzes maken”

Eline Goethals

Medeoprichter

Worried Citizens

een spoken-wordperformance over mensen die achterblijven in een conﬂict. “Zelfs je niet engageren is een positie innemen. Kunst is altijd een venster op een samenleving.”

Aangestoken door geëngageerde rapcrews als Public Enemy en NTM wierp Pitcho zich eerst als rapper op het strijdtoneel. Vandaag concentreert hij zich op theater. “Voor mij is theater net zoals rap een middel.

Het gaat niet om de vorm, maar om de boodschap. Rap bereikt een bepaald publiek, theater een ander. Het belangrijkste blijft dat wat je wilt vertellen, doorkomt.”

Zijn recentste stuk, Liefde/Amour, focust op de liefde. Ook die is politiek. “Het gaat over samen zijn, maar ook over loslaten. Liefde mag geen bezit zijn, maar draait om eerlijkheid en het erkennen van verandering. Mensen evolueren voortdurend, en de vraag is hoe we dat kunnen accepteren zonder de ander te kwetsen. In die zin gaat het wel degelijk over hoe we samenleven.”

WAKE-UPCALL

“Lange tijd vond ik het moeilijk om politiek in mijn muziek te verwerken,” zegt Johannes Genard van School Is Cool, die solo zijn ding komt doen bij Show Up for Humanity. “Ik vond het heel onaangenaam om een verplichting tot de waarheid te hebben. Ik putte liever uit mijn eigen leven om daar dan iets universeels van te maken. Politieke songs voelden vaak geforceerd of belerend. Maar de genocide in Gaza is een gigantische

wake-upcall geweest.” De actualiteit dringt zich steeds meer op. “Vroeger leefde ik in een bubbel. Nu kan me dat niets meer schelen: soms moet je positie innemen. Misschien heeft het met leeftijd te maken en gebrek aan inzichten voorheen, of privilege.” Genard schreef onder meer samen met Michaël Lamiroy ‘Christmas in Gaza’ voor Start making sense, een compilatiealbum waarop zestig Belgische artiesten één nummer doneerden om geld in te zamelen voor het cultureel noodfonds van HOPE Foundation.

Cynisme loert altijd om de hoek: sociale media die protest censureren maar tegelijk geld verdienen aan donaties, een muziekindustrie die verweven is met grootkapitaal. “Toch moet je die platforms vullen met iets wat mensen wakker schudt,” zegt Genard. “Natuurlijk is alles complex en hypocriet, maar niets doen is geen optie.”

Tijs Delbeke, zelf muzikant bij onder meer Warhaus en Balthazar, herkent dat. “Vroeger zag ik muziek als iets esthetisch, iets wat mensen blij of droevig kon maken. Dat is heel nobel op zich, maar in tijden als de onze is dat niet genoeg. Elk tijdsgewricht heeft zijn uitdagingen, maar nu komt het zo snel en hard binnen dat je er niet meer van kan wegkijken. En toch doen veel mensen dat, en dat begrijp ik. Maar als muzikant kan je het podium dat je hebt maar beter gebruiken.”

ENGAGEMENT ALS HYPE

Activisme in de kunst wordt snel als boodschapperig beschouwd, maar vandaag is het hip om je stem te verheffen. Is het een modeverschijnsel? “Dat kan je cynisch zo bekijken,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans. “Maar kunstenaars die zichzelf in gevaar brengen, zouden zich niet proﬁleren als geëngageerd louter omdat het hip is. Het engagement is reëel, geen façade. De kunstwereld lijkt in een nieuwe fase beland.”

“We voelen dat enthousiasme ook,” beaamt Tijs Delbeke. “Artiesten zijn blij dat

ze zich kunnen uitspreken, elk op hun manier. Sommigen willen optreden, zonder een boodschap te spuwen, anderen willen juist heel hard roepen. Allemaal prima.”

Kan je met kunst wegen op het debat?

Johannes Genard vindt van wel: “Kunst is een fundamentele uitdrukking van het mens-zijn, ze is net zo essentieel als voedsel. Op zich verandert een artiest de wereld niet, maar een song kan wel iemand overtuigen om geld te doneren of druk te zetten op bijvoorbeeld Israël. Zo ontstaat er een indirecte impact. Steeds meer artiesten dragen bij aan bewustwording en zetten politieke druk op regeringen die schandelijk handelen, of net niets doen.”

“Fuck alle incapabele politiekers,” brieste Zwangere Guy pas nog op Pukkelpop. “Misschien zou ik vroeger hetzelfde gezegd hebben,” zegt Pitcho. “Maar wanneer je dieper kijkt, zie je de complexiteit van politiek en de botsende belangen. Voor mij gaat verandering niet enkel via politici, maar via samenwerking: artiesten, burgers, journalisten, sporters ... samen kunnen we dingen veranderen. Uiteindelijk is de echte vraag: staat de economie centraal, of de mens? Dat bepaalt welke keuzes er gemaakt worden.”

“We zijn al lang voorbij de kunst die alleen mooi wil zijn,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans. “Kunstenaars willen onderwerpen behandelen die maatschappelijk relevant zijn, en dat op een manier waarmee ze een publiek kunnen raken en in beweging brengen. Als artiest moet je natuurlijk weten wat er gaande is, alleen zo kan je bijdragen aan bewustmaking. In de stroom van informatie die ons overspoelt, moet je vechten om de waarheid te kunnen vertellen. Dat is vooral de rol van kunst, meer nog dan oproepen tot actie: mensen doen nadenken.”

Voorbijgaan aan het sloganeske is net zo goed een kunst, hoe zet je je boodschap om in iets concreets? “Slogans zijn belangrijk om mensen wakker te schudden,” vindt Pitcho, “maar echte verandering vraagt discipline en volharding in het dagelijkse leven. Niet de ene dag iets roepen en het daarna laten vallen, maar kleine dingen blijven doen, elke dag opnieuw. Zo ontstaan duurzame transformaties.”

WEG MET DE SPIRAAL VAN STILTE

Is een concert luid genoeg tegen de tsunami die online over ons heen rolt, kan kunst écht de wereld veranderen? “Niet in één klap,” beseft Tijs Delbeke. “Het is een langgerekte strijd. Maar als je niks doet, gebeurt er zeker niks. Artiesten hebben bovendien een aantrekkingskracht die mensen naar hen

“Kunst verandert geen politieke beslissingen of stuurt geen legers, maar kan mensen wel in beweging brengen”

Katarzyna Ruchel-Stockmans Assistent-professor in de fotografie en hedendaagse kunsten aan de VUB

doet luisteren. Al komt iemand gewoon voor zijn favoriete band, dan nog kan hij geïnspireerd raken door de sfeer, de sprekers of simpelweg het gesprek met zijn buurman.”

Sommigen vinden Show Up for Humanity te activistisch, anderen vinden het net niet activistisch genoeg. “Kritiek is er altijd,” zegt Delbeke. “Wij kiezen voor empathie als leidraad en willen zoveel mogelijk mensen meenemen, zonder dogmatisch te zijn.”

Ook een gebrek aan focus wordt Show Up for Humanity verweten. Het event vindt twee weken voor de Brusselse klimaatmars plaats, en vestigt ook de aandacht op de klimaattop in Brazilië in november. Hittegolven volgen elkaar op, bosbranden leggen bossen in de as, gletsjers smelten, maar toch raakt het onze koude kleren niet. Klimaatactivisten worden steeds meer als extremisten of zelfs terroristen weggezet.

“Veel mensen vinden klimaatbeleid belangrijk, maar denken dat hun omgeving daar niet mee bezig is,” zegt Eline Goethals over de zogenaamde ‘spiral of silence’: mensen die hun mening niet durven te uiten

uit angst om geïsoleerd te raken. Het doorbreken daarvan is cruciaal om politieke en maatschappelijke verandering te versnellen. “Uit wereldwijd onderzoek blijkt dat 89 procent van de mensen zich wél zorgen maakt over klimaatverandering. Maar omdat we dat van elkaar niet weten, blijven we vaak stil en passief. Show Up for Humanity wil die stilte doorbreken en tonen dat er al een grote meerderheid betrokken is.”

HET GROTE RIMPELEFFECT

Hoop moet terugkeren, vindt Tijs Delbeke. “Mensen voelen zich vaak machteloos, maar samenkomen geeft kracht. We willen de ‘movable middle’ bereiken: mensen die niet naar klimaatmarsen gaan of zich bij ngo’s aansluiten, maar wél willen bijdragen. Hun tonen dat er veel vormen van engagement bestaan, groot of klein.”

Het risico bestaat dat je voor eigen parochie preekt, beseft Delbeke. “Met een brede line-up trekken we een breed publiek. Basisprincipes als empathie en gelijkwaardigheid overstijgen ideologische verschillen. Elisabeth heeft destijds op de 0110-concerten artiesten horen spreken over verdraagzaamheid. Dat heeft haar blik veranderd.”

“Kunst verandert geen politieke beslissingen of stuurt geen legers,” zegt Katarzyna Ruchel-Stockmans. “Maar ze doet wel iets wezenlijks: emoties oproepen, betrokkenheid versterken en solidariteit bieden aan wie lijdt. Onderschat het ripple effect niet: kunst kan op subtiele manieren doorwerken in hoe mensen kijken, voelen en handelen.”

Show Up for Humanity heeft alvast het momentum mee. “De crisissen van vandaag tonen hoe dringend solidariteit is,” zegt Eline Goethals. “Ons doel is om het geloof in collectieve kracht en menselijkheid te herstellen – en mensen samen te brengen om dat ook in daden om te zetten.”

Show Up for Humanity vindt plaats op 20/9 aan het Atomium, showupforhumanity.be

ARTISTES EN ACTION

FR/ Dans les festivals, « Free Palestine ! » est devenu un cri de ralliement autant que « Faites du bruit ! ». S’appuyant sur cet élan d’activisme artistique, le festival Show Up for Humanity propose une journée de musique, de performances et d’orateurs mobilisateurs, pour démontrer que le lien est plus fort que la polarisation et l’empathie plus puissante que la léthargie.

ARTISTS IN ACTION

EN/ At the summer festivals, “Free Palestine” became as much a slogan as “Make some noise”. The one-day festival Show Up for Humanity is seizing the momentum of artistic activism with a day of music, performances, and motivational speakers, all proving that connection is stronger than polarisation, and empathy is more powerful than lethargy.

SPECTACULAR THRILLING

Edouardo della Faille,

‘Rien n’est plus beau que l’amour d’une mère’

FR Artiste chevronné, Edouardo della Faille s’apprête à fouler les planches du Théâtre National. Après des années à explorer danse, théâtre et écriture, il rejoint la nouvelle création de Clément Papachristou, une pièce aux accents de cabaret qui interroge justice et inclusivité. « Pour moi la scène, c’est avant tout le partage. »

Texte & Photo Sophie Soukias

Au cœur de l’occupation de La Monnaie en 2021, alors que des artistes, des travailleur·euses de la culture et des étudiant·es protestaient contre la gestion de la crise sanitaire, Edouardo della Faille s’adresse aux spectateur·ices rassemblé·es autour de lui : « Sans la culture, il n’y a que tristesse. » Vêtu d’une grosse doudoune noire, pantalon et baskets assorties, affrontant le froid sur la scène montée devant le prestigieux opéra où on ne chantait plus, où on ne dansait plus, il lit un texte qu’il a préparé pour les jeunes, « pour leur redonner du courage, pour les motiver ». Le texte décline l’importance vitale de la culture et du rôle des artistes dans le bien-être d’une société.

Alors qu’il nous rappelle cet épisode, il porte la main à son cou et mime la suffocation. « Pendant le conﬁnement, il n’y avait que des

ordres, des interdictions, et partout la police. C’était comme suffoquer. » Puis il sort son smartphone et fait écouter un morceau de la comédie musicale L’Anneau de Sémiramis de la Compagnie L’Enfant des Étoiles, dans laquelle il a joué à ses débuts : « Fini le silence, enﬁn libre, j’avance, on ne peut m’empêcher de parler. »

FAIRE À SA SAUCE

Cette soif de liberté traverse l’ensemble de son travail. « La danse et le théâtre sont des lieux où l’on a l’habitude de recevoir beaucoup d’ordres. Je navigue comme je peux entre tout cela, en essayant au maximum de faire à ma sauce, de mettre ma touche », explique-t-il. L’écriture de ses propres textes et le fait de remplir ses carnets constituent pour lui un espace de liberté totale. Il retrouve cette liberté lorsqu’il dessine et colorie, notamment dans le cadre des Ateliers Indigo à Etterbeek, qui accueillent des artistes en situation de handicap. Artiste depuis l’enfance, Edouardo della Faille, né à Bruxelles en avril 1987 – « Je précise que j’étais le plus beau bébé de la maternité » (grand sourire) – franchit véritablement le pas de la scène après avoir regardé l’émission Un Jour, Un Destin sur France 2, retraçant le parcours fabuleux d’artistes et autres personnalités. « Je ne sais pas comment vous expliquer, mais l’émission m’a donné envie d’aller vers les autres, de connaître les autres », conﬁe-t-il. « Pour moi la scène, c’est avant tout le partage. » Depuis, il se déploie en écriture, dessin, danse et théâtre.

En 2014, il participe au spectacle Univers singuliers de la Compagnie Mouvements sans frontières, dirigée par Frédérique Joye. Mais c’est au Créahmbxl, où il danse depuis 11 ans, qu’il devient un artiste phare. La structure produit et diffuse des spectacles

avec des personnes en situation de handicap. Sous la direction chorégraphique de Joëlle Chabanov, il joue dans Rencontres et Moi (2017) et dans Connexions, ce dernier spectacle lui permettant de se produire au Festival Off d’Avignon en 2023.

NARRATEUR NÉ

Edouardo della Faille se prépare à investir la scène du Théâtre National. Il répète pour Justices, le nouveau spectacle de Clément Papachristou (Une tentative presque comme une autre, La Grotte), une réécriture de la Divine Comédie de Dante. Entre cabaret, chanson française et performance interactive, la pièce interroge la justice et l’inclusion des personnes porteuses du syndrome de Down. Aux côtés de Guillaume Paps et Noémie Zurletti, Edouardo interprète plusieurs personnages, dont celui du narrateur, son rôle préféré.

Parallèlement, il prépare avec le Créahmbxl un nouveau spectacle, Mon amour, pour quatre danseurs. L’amour, conﬁe-t-il, est « très important » dans sa vie. Il sort de nouveau son téléphone pour faire écouter un autre extrait de L’Anneau de Sémiramis : « Rien. Oh, non. Rien n’est pire que d’oublier d’aimer. » Edouardo sourit et ajoute : « Rien n’est plus beau que l’amour d’une mère. Ou de sa petite amie. Je sais que je suis amoureux quand ce sentiment est encore plus fort que l’envie de faire du théâtre ou de la danse, et que j’ai l’impression que je pourrais tout plaquer par amour. »

Pour Edouardo della Faille, sans culture, il n’y a que tristesse… mais sans amour, c’est peut-être pire encore.

Justices de Clément Papachristou se joue au Théâtre National du 30/9 au 4/10, theatrenational.be

Edouardo della Faille

— Naît à Bruxelles en 1987

— Danseur, comédien et écrivain, au Créahmbxl depuis 11 ans

— Joue dans Rencontres et Moi et Connexions (Avignon 2023)

— À l’affiche de Justices de Clément Papachristou au Théâtre National et prépare Mon amour avec le Créahmbxl

Edouardo della Faille, prêt à lever le rideau du Théâtre National pour la nouvelle pièce de Clément Papachristou.

In the picture

What’s the Word? Johannesburg!

Born free, but not quite

EN Fondation A Stichting will soon welcome What’s the Word? Johannesburg!, an exhibition dedicated to a new generation of photographers from the South African metropolis. Not the Johannesburg of fairs and of the international art industry, which often showcases the same stars (Zanele Muholi, David Goldblatt, Mikhael Subotzky, etc.), explains Emilie Démon, the curator of the

exhibition who manages the Afronova Gallery, a visionary space located in one the most vibrant neighbourhoods in the city. This time, another Johannesburg is on display: that of photographers of the peripheries, rendering the city with all the brute force of their feelings about it. A city in which, just thirty years ago, Black people could not travel around without a pass.

THE SCHOOL IN THE SCHOOL

Of the nine artists exhibited, six discovered photography from the “Of Soul and Joy” project managed by, among others, Emilie Démon, who plays the role of mentor there. Run out of a classroom in a secondary school in the township of Thokoza, which is shaped by the violence and crime passed down from history, the programme is free

understand its connection with the collective memory. Most of the photographers, born after 1994, are part of the so-called “born free” generation, though, as Emilie Démon points out, that freedom remains relative given the persistent socio-economic segregation. “During apartheid, photography was used to speak out against racial segregation and the regime. After 1994, artists were eager to show their country to the world. Today, they are moving away from the purely documentary to explore global issues: gender, violence against women, transgenerational transmission of trauma,” notes Démon.

A HISTORY OF VIOLENCE

and open to all. “It is the most hardworking who stay,” says the French-Japanese gallerist who swapped Tokyo for Johannesburg eighteen years ago: “I left one of the safest cities in the world for one of the most dangerous.”

Not all the artists attended this programme, but they all belong to a generation that is exploring its personal history in order to

Vuyo Mabheka combines childhood memories and collages which deal with paternal absence and armed violence. Zwelibanzi Zwane, bullied in his youth, searches for peace in Tarkovskian landscapes steeped in melancholy. Sibusiso Bheka captures Thokoza by twilight, ﬁlled with mystery and surrealism. Dimakatso Mathopa reinterprets the codes of colonial photography in cyanotypes, drawing inspiration from her grandmother’s story of forced relocation, an experience shared by many other black South Africans. Motlhoki Nono shows black women frozen just before a kiss, interrogating their absence from love

stories in the media. Jabulani Dhlamini evokes the Sharpeville massacre, a terrible act of police repression that occurred on 21 March 1960, through simple everyday scenes. Alice Mann celebrates the culture of majorettes, known as “drummies”, an empowering sport for some young girls from marginalised communities. Xolani Ngubeni presents an experience of fatherhood as seen from the inside, full of fragility and profound love for his daughter. And Thembinkosi Hlatshwayo transforms his family’s tavern Slaghuis (literally “abattoir” in Afrikaans), once marred by violence, into a space charged with memories.

Five of the artists will make the journey to Brussels for the exhibition, the title of which, What’s the Word? Johannesburg!, is borrowed from a song by Gil Scott-Heron and Brian Jackson (1975), written during apartheid. That song’s spirit of resistance still resonates in the work of the nine photographers, who offer a never-before-seen perspective on Johannesburg, conscious that, to fully access freedom, one must ﬁrst confront the ghosts of the past.

SOPHIE SOUKIAS

What’s the Word? Johannesburg! will run from 11/9 to 21/12 at Fondation A Stichting, fondationastichting.com

VUYO MABHEKA: SKOROKORO, 2023 – COURTESY AFRONOVA GALLERY

SIBUSISO BHEKA-TEDDY BEAR, 2015 COURTESY AFRONOVA GALLERY

In What’s the Word? Johannesburg!, nine South African photographers confront the ghosts of the past in order to fully access freedom.

NONO MOTLHOKI: DAHLIA, 2023 – COURTESY AFRONOVA GALLERY

ZWELIBANZI ZWANE: MILKY WAY, 2023

THEMBINKOSI HLATSHWAYO: SLAGHUIS, 2018

DIMAKATSO MATHOPA: INDIVIDUAL BEINGS RELOCATED IV, 2017 – COURTESY AFRONOVA GALLERY

Soon at AB

Q&A

Should we take Addison Rae seriously now?

EN From lip-syncing for thirty seconds to millions of followers, to singing live for an hour and a half: Addison Rae is taking to the stage without filters, cuts, or algorithms. Will she prove to be more than just a TikTok star?

Text Tom Zonderman

In 2021, Addison Rae Easterling made her singing debut with the single “Obsessed”, a dance-pop track helmed by hitmaker Benny Blanco. The song flopped, to widespread ridicule. Her detractors claimed Rae was a fake, an influencer with no substance, a girl-next-door who had amassed a following of millions on TikTok with simple dance challenges and lip-sync videos. The tide turned when demos from her first EP were leaked and ultimate tastemaker Charli XCX begged for a feature. Lana Del Rey and Rosalía endorsed her, and she was the talk of the town with her bone-chilling scream on a remix from Charli XCX’s hit

album Brat. Suddenly, the momentum shifted for the now 24-year-old Rae. She landed a slot at Coachella, and her self-titled debut album, released in June, has been met with critical acclaim.

The album sounds like an ode to the early 2000s, but with a hyperpop twist: dreamy synths, sleek beats, and lyrics that both embrace and subvert glamour. In tracks like “Fame Is a Gun” and “High Fashion”, Rae sings tongue-in-cheek about glitz and glamour. It seems she has delivered one of the albums of the year.

FROM CRINGE TO COOL

Rae’s leap from cringe to cool is remarkable. Closer to home, Dutch artist Roxy Dekker is doing something similar. Last year, she won the prestigious Popprijs, much to the dismay of “serious” cultural critics. Her subsequent set at Pukkelpop took the festival by storm.

In interviews, Rae explains that TikTok was merely a means to an end: becoming a pop star. Why not take advantage of an audience of millions when it’s already at your feet? Female inﬂuencers have proven to be

particularly savvy when it comes to social media, and no longer need traditional channels to win over a pop audience. Rae has played her hand smartly.

Add to this the changing zeitgeist. Britney Spears was long written off as a bimbo; today, she is seen as a pioneer who pushed back against the establishment. A new generation of young female pop stars like Sabrina Carpenter, Chappell Roan, and Olivia Rodrigo now dominates the pop landscape. They make music that is simultaneously playful and self-aware, while toying with fashion and internet culture, and exuding a sense of fun without losing their ironic edge. Rae embodies this mix perfectly, with the added advantage of bringing that style directly from the TikTok generation to the main stage. In an era where the line between “mainstream” and “cool” is blurring, this is seen as authentic. Now, she just has to back it up live. A ninety-minute concert is no thirty-second TikTok clip.

Addison Rae will be playing Koninklijk Circus/ Cirque Royal on 4/9, cirque-royal-bruxelles.be

Sophie Anna Veelenturf

De linkse theatermaker die naar rechts swipet

NL Wat als politieke polarisatie onze liefdesrelaties binnensijpelt? In Swiping right onderzoekt Sophie Anna Veelenturf hoe ideologie zich verhoudt tot intimiteit, en brengt ze spitante re-enactments van haar dates met rechts-conservatieve mannen, interviews met politiek gemengde koppels en gesprekken met experts.

Tekst Michaël Bellon

Het nieuwe, ambitieuze seizoen van Theater1150 in Sint-Pieters-Woluwe begint met Swiping right, een theatersolo waarin de jonge Nederlands-Brusselse theatermaker Sophie Anna Veelenturf verslag doet van haar onderzoek naar relaties tussen links- en rechtsgeoriënteerde partners.

Na passages op Theater Aan Zee en op het Fringe Festival in Edinburgh, belandt de Amsterdamse zo met haar verhaal in de stad die ze al sinds haar studies aan het KASK thuis noemt – omdat Gent haar snel te klein werd. Haar avontuurlijke karakter blijkt ook uit haar documentaire werk. Een jaar geleden studeerde ze af met de masterproef Linkse gaatjes, geïnspireerd op comedian Hans Teeuwens stelling dat linkse meisjes zich aangetrokken voelen tot conservatieve jongens. Vervolgens belandde ze zelf via datingapps in enkele kortstondige politiek geladen relaties. Daarnaast interviewde ze ‘politiek gemengde’ koppels en nog een resem andere (ervarings)deskundigen, onder wie een aantal boeren, een genderexperte en zelfs een garnalenvisser. In Swiping right, de eerste creatie van Veelenturf in de schoot van theatergezelschap BERLIN, reconstrueert ze dat onderzoek én vertolkt ze een uitvergrote versie van zichzelf. Als denkende, twijfelende, embedded theatermaker, die kaas probeert te maken van de uiteenlopende meningen, vragen, oordelen en gevoelens waarmee ze in het maakproces bestookt wordt.

Je verzon voor een relatie tussen politiek tegengestelden het woord ‘polarelatie’. Hoe kwam je bij dat fenomeen terecht?

SOPHIE ANNA VEELENTURF: In eerste instantie doordat ik zelf op datingapps per ongeluk matchte met jongens die zich tijdens de date rechts of conservatief bleken te noemen. Mijn eerste impuls was afwijzend, maar zelf vonden die jongens dat we toch iets konden gaan drinken om te praten. Toen merkte ik dat ik daar eigenlijk niet het geschikte vocabulaire voor had. Ik had altijd vrienden die links stemden en sprak maar weinig met mensen die rechts stemden. Het was frustrerend om te merken dat ik moeilijk woorden kon vinden voor zaken die ik eerder nooit had hoeven uit te leggen of verdedigen. Toen ik vriendinnen vroeg hoe zij dat dan deden, zeiden ze gewoon dat ze niet met zulke jongens dateten. Maar ik wilde weten hoe je dat aanpakt. Hoe ga je met elkaar om? Waar trek je je grenzen? In

het eerste deel van de voorstelling ben ik net als het publiek eerder toehoorder. Maar gaandeweg wordt het heel persoonlijk. Sommige mensen herkennen zich helemaal niet in mijn persoonlijke verhaal, andere wel, bijvoorbeeld in de manier waarop het je kan kwetsen als je geghost wordt.

Je stelt jezelf ook in vraag. Je laat uitschijnen dat in de sterke mening van die rechtse jongens ook een deel van hun aantrekkingskracht ligt.

VEELENTURF: Net als slimme linkse mannen kunnen slimme rechtse mannen interessant zijn. Apolitieke mensen vind ik misschien soms nog lastiger om mee in gesprek te gaan. Ik kan het begrijpen dat je afhaakt omdat je je niet vertegenwoordigd voelt, het politieke systeem niet begrijpt of je door je omgeving geremd voelt om politiek actief te zijn. Maar ik heb ook met van die geprivilegieerde, witte hippies gedatet die dan verzuchten dat ze niet in politiek geloven. Dat vind ik een moeilijke positie om mee om te gaan. Tot een duidelijke mening kan je je tenminste verhouden. Al is het voor mij als witte cisgender natuurlijk makkelijker om een problematische mening te negeren, omdat ze vaak niet direct kwetsend is. Als bepaalde uitspraken wél jouw identiteit aangaan, dan reageer je niet gewoon met een wegwuivend ‘interessant’.

Je onderzoek is onvermijdelijk ook subjectief en emotioneel. Zoekt je podiumpersonage een jongen voor een relatie of om haar eigen meningen te helpen scherpstellen? Of is zo’n poging tot synthese een legitiem onderdeel van elke relationele zoektocht?

VEELENTURF: Bij mijn eerste twee dates met conservatieve jongens dacht ik vanaf het begin dat het toch niet zou werken en zag ik het als een soort experiment. Maar bij Jeff werd het anders. Toen voelde ik dat het niet meer ging om gewoon praten en argumenteren alleen. Sowieso ben ik als single ook aan het uitzoeken wat liefde is. De voorstelling is dan ook niet uit op antwoorden. Ik wil vragen stellen waarmee je zelf aan de slag kan wanneer je de zaal verlaat.

“Daten is leuk,” zeg je op een bepaald moment in de voorstelling.

VEELENTURF: Daten blijft iets fascinerends. Het heeft ook iets performatiefs: je opmaken, je klaarmaken en jezelf presenteren aan iemand die je nog niet kent. Je wordt soms bijna een personage. Heel raar maar soms ook vervelend, omdat je je de hele tijd heel bewust bent van jezelf. En dat swipen is ook

Interview Sophie Anna Veelenturf

een beetje consumeren, waarbij de algoritmes veel bepalen. Zo stond pas nog in de krant dat de zoekﬁlters je als man kleiner dan 1,80 meter snel achteraan in de rij plaatsen. Datingapps werken racisme, fatshaming, validisme en klassendiscriminatie in de hand.

Labels als ‘links’ en ‘rechts’ kunnen richtinggevend zijn, maar ook mogelijke overeenkomsten verbergen. Dat iemand zich niet zomaar ‘rechts’ of ‘links’ wil laten noemen, is dus te begrijpen.

VEELENTURF: Labels verkleinen een mens op een bepaalde manier. In het Verenigd Koninkrijk heb ik datingexperts geïnterviewd die ook onderzoek doen naar de ethiek van daten. Zij beaamden dat die vermelding van je politieke voorkeur polariserend kan werken, maar voor sommige gebruikers vergroot het net de veiligheid. Al is het nooit uitgesloten dat iemand die links stemt alsnog opeens racistische of transfobe uitspraken doet.

Maar een links-rechtsrelatie kan dus wel werken? Omdat mensen kunnen veranderen door gesprekken? Zo’n bijdehante rechtse jongen is soms snel om als hij je even de tijd geeft voor een tegenargument.

VEELENTURF: Dat is het mooie aan een intieme relatie. Dan trek je je toch sneller iets aan van hoe de ander reageert dan wanneer je bijvoorbeeld in een bar praat met iemand die je niet kent. Toen Jeff een keer iets heel problematisch zei waardoor ik moest huilen, besefte hij pas hoe kwetsend het was. Hij ging erover nadenken omdat hij mij graag zag. Als je iemand graag ziet, dan doet het ertoe wat die vindt van jouw mening en ga je soms ook beter luisteren. Tegelijk zorgt het ook voor blinde vlekken.

“Het hart is opportunistisch en hypocriet,” zeg je in de voorstelling wanneer verliefdheid bepaalde uitspraken dreigt te laten passeren.

VEELENTURF: De vraag is inderdaad waar je grens ligt. Bij mij is het bijvoorbeeld ook nooit tot een moment gekomen waarop ik die jongens heb moeten voorstellen aan mijn vrienden of meenemen naar een familiefeest. Wat als dat niet matcht?

Op de vraag of links of rechts ook verschil uitmaakt tussen de lakens heb je nog geen antwoord.

VEELENTURF: Mijn ervaring met rechtse jongens is op dat vlak te beperkt. Wat me wel opviel is dat conservatieve mensen

“Net als slimme linkse mannen kunnen slimme rechtse mannen interessant zijn. Tot een duidelijke mening kan je je tenminste verhouden”

vaak wat moeilijker praten over seks. Het ligt gevoeliger, of ze houden het meer privé.

We horen ook een homokoppel waarvan een van de partners nogal wat problematische praat incasseert van de ander. Dat doet denken aan de onderwerping aan een toxische bad boy, die soms ook hardnekkig kan zijn. Anderzijds kan het ook in niet-romantische relaties legitiem zijn om al eens iets te laten passeren voor de lieve vrede. Of om politiek er helemaal buiten te laten.

VEELENTURF: Ik ben zelf geen psycholoog, maar het is wel interessant om te zien hoe er in koppels vaak iemand met een iets dominantere houding of mening is, terwijl de ander iets vaker de nuance opzoekt. Beide proﬁelen kunnen overigens links of rechts zijn.

En voor sommige mensen staat politiek inderdaad gewoon gelijk aan een keertje naar de stembus gaan. Voor iemand die de elektriciteitsrekening niet kan betalen, is met politiek bezig zijn dan weer een privilege dat hij of zij niet heeft. Terwijl bijvoorbeeld voor boeren best wel veel politiek is, en voor een transpersoon van kleur diens lichaam alleen al politiek is. Ook voor mij is het persoonlijke politiek. Daarom vond ik de vraag

van Max om hem even los te koppelen van politiek oneerlijk.

Het zou kunnen dat de mensen die je voor het stuk sprak ook komen kijken en geconfronteerd worden met de reacties van het publiek op hun woorden.

VEELENTURF: Voor mijn masterproef Linkse gaatjes had ik een conservatieve vrouw geïnterviewd die was komen kijken en het heel heftig vond hoe linkse mensen om alle conservatieve stemmen lachten. Alsof het allemaal heel grappig was wat ze zeiden. Het is ook best moeilijk om je stem terug te horen in een gemonteerde versie. Ik heb al de reactie gekregen dat het natuurlijk wel typisch was dat ik dat ene pijnlijke fragmentje gebruikte, maar dat het oké was, omdat ik mezelf ook te kijk zet.

Sophie Anna Veelenturf

— Geboren in 1999 in Amsterdam, woont in Brussel

— Studeerde in 2024 af aan KASK Drama als actrice en theatermaker, en maakte als masterproef de voorstelling Linkse gaatjes

— Is young artist in residence bij BERLIN, waar ze voor Swiping right romantische relaties tussen politieke tegenpolen onderzocht

Bedenkingen kunnen er zijn van beide kanten van het politieke spectrum, maar je geeft ze allebei een eerlijke kans.

VEELENTURF: Dat hoop ik in ieder geval. Daarom ben ik ook benieuwd naar de publieksreacties. In Sint-Pieters-Woluwe zullen we voor het eerst een nagesprek doen.

Swiping right is op 22/9 te zien in Theater1150, kunstencultuur.woluwe1150.be, en op 29/4 in de KVS BOX, kvs.be

LA DRAMATURGE DE GAUCHE QUI BALAYE À DROITE

FR/ Et si la polarisation politique influençait nos relations amoureuses ? Dans Swiping Right, la Bruxelloise d’origine néerlandaise Sophie Anna Veelenturf explore le rapport entre idéologie et intimité et livre sur scène une interprétation décapante de ses rendez-vous avec des hommes conservateurs de droite.

THE LEFT-WING THEATRE-MAKER SWIPING RIGHT

EN/ What if the political polarisation was infiltrating our love affairs? In Swiping Right, her first creation for theatre company BERLIN, the Dutch-born, Brussels-based theatre-maker Sophie Anna Veelenturf searches how ideology relates to intimacy, and brings lively re-enactments of her dates with right-wing conservative men.

Dekuisheidsgeloftediede Deensecinema eenerectiegaf

NL Het Deense voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie valt samen met de dertigste verjaardag van Dogma 95. Reden genoeg voor Bozar om het even dwaze als revolutionaire filmmanifest van Thomas Vinterberg en Lars von Trier te fêteren.

Tekst Niels Ruëll

Dertig jaar geleden mocht Lars von Trier op een symposium in Frankrijk zijn licht laten schijnen over de toekomst van film. De idiot savant van de Deense cinema houdt het kort – “Cinema is rotzooi geworden, wat nu?” –, deelt enkele exemplaren van het Dogma 95-manifest uit en trapt het af. Het manifest roept regisseurs op om een ‘Gelofte van Kuisheid’ af te leggen en zich voortaan aan tien vormregels te houden. De legende wil dat hij ze met zijn poulain Thomas Vinterberg op drie kwartier uit zijn duim zoog. Drie jaar later, in 1998, dingen ze op het Festival van Cannes allebei naar de Gouden Palm met een spraakmakende film die voldoet aan de regels in hun manifest. Lars von Trier choqueert er met The idiots, het verhaal van een groepje intellectuelen dat een Deens stadje schoffeert door de ‘innerlijke idioot’ in zichzelf los te laten en ernstige fysieke en mentale beperkingen te veinzen. Vinterberg verbijstert met zijn debuutfilm Festen. Een groot feest voor de 60e verjaardag van een steenrijke patriarch ontaardt volledig wanneer hij door zijn

oudste zoon wordt beschuldigd van incest en kindermisbruik. De energieke, realistische stijl zorgt mee voor een enorm gevoel van beklemming. Festen slaat in als een bom.

Dogma 95 gaat over de tongen en inspireert wereldwijd regisseurs. Wie zich strikt aan de regels houdt, kan een genummerd Dogma-certificaat verkrijgen. 35 films worden officieel erkend – een groot deel uit Denemarken, maar ook enkele uit Frankrijk, Korea, Argentinië, Italië en Spanje. De Amerikaan Harmony Korine (Spring breakers) tackelt schizofrenie in Julien donkey-boy. Brusselaar Vincent Lannoo filmt in Strass een docent op een Brusselse toneelschool, wiens onderwijsmethode neerkomt op psychologische en fysieke mishandeling.

TE BIECHT GAAN

Na amper tien jaar doekt het collectief rond Vinterberg en Von Trier de beweging weer op. Het eindrapport oogt mager. De eerste Dogma-ﬁlm was meteen de beste, heel wat opvolgers stellen amper wat voor. Wel gaf

het manifest de Deense filmsector een stroomstoot vanjewelste. Een hele generatie die het zou maken, experimenteerde met een Dogma-film. Onder hen Susanne Bier (In a better world, The night manager) en Lone Scherfig (An education).

Het grote struikelblok zijn de te radicale vormregels: “Geef je acteurs géén aanwijzingen. Belicht niet. Voeg nooit muziek of geluidseffecten toe. Draai enkel met een handcamera en op locatie. Durf geen rekwisieten of decorstukken aan te slepen. Blijf ver van alles wat naar moord, actie of genrecinema ruikt. Weersta de drang om een oeuvre te creëren. Geef niet toe aan je persoonlijke smaak. Je bent geen kunstenaar, je naam verschijnt zelfs niet in de credits. Koppel je los van de goede smaak en esthetische overwegingen, en streef de ‘waarheid’ van personages en locaties na.”

Een regisseur doet zichzelf geen cadeau met zoveel beperkingen. Het blijkt ook ingewikkeld om er volledig aan te voldoen. Afwijkingen worden getolereerd als de regisseur zijn of haar zondes opbiecht. Vinterberg zondigde door in Festen een

handdoek voor een venster te hangen om het licht aan te passen. Von Trier gebruikte in The idiots een stand-in voor een expliciete seksscène. Harmony Korine bekende dat Chloë Sevigny niet echt zwanger was in Julien donkey-boy. Veelzeggend is dat geen van hen zich ooit nog aan een tweede Dogma-ﬁlm waagde.

KEET SCHOPPEN

Maakt Bozar zich dan belachelijk door uitgebreid terug te blikken op de dertig jaar oude en twintig jaar dode ﬁlmbeweging?

Allerminst. De impact was groot, het doel vrijwel onmiddellijk bereikt. Dat doel was niet om filmregisseurs te pesten met radicale regels, maar om – nog los van het genereren van enorme aandacht, géén detail – een ingedommelde filmsector wakker te schudden. Een steen in de kikkerpoel te gooien. Te tonen dat het radicaal anders kan. Alles in vraag te stellen. Afstand te nemen van een cinema die verstikt in artificialiteit of gereduceerd is tot entertainment. Te vertrouwen op de brute kracht van het beeld en de kracht van de werkelijkheid. Holly-

wood de middelvinger te tonen, maar ook alle ﬁlmauteurs die zichzelf te fel opdringen en te ernstig nemen.

Dat deed de hele ﬁlmwereld deugd. Ook wie de kuisheidsgelofte maar onzin vond, was geprikkeld om na te denken over intenties en over vorm en inhoud. “Dogma was een experiment,” bekende Vinterberg in 2016 in Knack Focus. “We wisten dat het geen eeuwig leven beschoren was. (…) Maar ik blijf trots op wat we hebben gedaan en bereikt. We hebben keet geschopt, we hebben mensen wakker geschud en weer verplicht om over cinema na te denken.”

Op het jongste ﬁlmfestival van Cannes lanceerde een groep producenten, ﬁlmmakers en beeldende kunstenaars het manifest Dogma 25. Of dat wat wordt, zal moeten blijken. Maar voor een nieuwe injectie artistiek lef, geestdriftige inventiviteit en een nieuwe beeldenstorm die alle regels, formules en geplogenheden radicaal in vraag stelt, is het altijd een goed moment.

Van 10 tot en met 28/9 organiseert Bozar een Close-up: Dogma 95, bozar.be

LE VŒU DE CHASTETÉ QUI FIT BANDER LE CINÉMA DANOIS

FR/ La présidence danoise du Conseil de l’Union européenne coïncide avec le trentième anniversaire de Dogme 95. Une bonne raison pour Bozar de célébrer le manifeste cinématographique aussi fou que révolutionnaire de Thomas Vinterberg et Lars von Trier.

THE CHASTITY VOW THAT GAVE DANISH CINEMA AN ERECTION

EN/ Denmark’s presidency of the Council of the European Union coincides with the thirtieth anniversary of Dogma 95. Reason enough for Bozar to celebrate Thomas Vinterberg and Lars von Trier’s foolish yet revolutionary film manifesto.

Still uit Lars von Triers The idiots, de film die samen met Thomas Vinterbergs Festen de brutale Dogma 95-beeldenstorm op gang trok.

Quelque part entre un épisode imaginaire du Seigneur des anneaux et une quête initiatique en pleine nature

Check it out

Yaelokre

Âge 20 ans

Origines Philippines, Islande

Vit à Akureyri, en Islande

Nom de naissance

Keath Ósk

Vous connaissez

l’artiste pour son succès phénoménal sur TikTok, où iel déploie son monde imaginaire

Maedowlark, peuplé de divinités folkloriques

Vous pensez avoir fait le tour des concepts dans la musique ? Un duo électro avec des masques de robot ? Un groupe de pop virtuel, tout droit sorti d’une bande dessinée de Jamie Hewlett ? Un extraterrestre androgyne nommé Ziggy Stardust ? Mais connaissez-vous Meadowlark, un monde peuplé de divinités et d’enfants travestis en lièvre, en chèvre, en arbre ou en cervidé ? Cet univers improbable est celui de Yaelokre, le pseudonyme derrière lequel se dévoile un·e artiste de 20 ans, d’origine philippine et islandaise, Keath Ósk. Phénomène sur TikTok et, par extension, sur les plateformes de streaming où les écoutes se comptent désormais par millions, ce projet ultra narratif se joue à la jonction de mélodies folkloriques et d’un amour inﬁni pour la fantasy, les contes et toutes sortes d’épopées féériques.

NI FILLES, NI GARÇONS

Mais saviez-vous que son imaginaire fantastique s’accompagne d’une musique d’une grande richesse et profondeur artistique ?

TikTok Yaelokre

Sorti du bois en janvier 2024 à la faveur du morceau “Harpy Hare”, Yaelokre interprète tous les personnages de son récit, modulant sa voix à l’envi, en fonction des sentiments et traits de caractère de ses différentes incarnations animales. Quelque part entre un épisode imaginaire du Seigneur des anneaux et une quête initiatique en pleine nature, la galaxie façonnée par Keath Ósk a également la particularité d’être non-genrée. Ici, il n’y a ni ﬁlles ni garçons, juste des personnes. Au ﬁl des mois et des histoires contées dans les quelques chansons enregistrées jusqu’ici, la communauté de Yaelokre s’est élargie à vive allure. Au point de rassembler plusieurs millions de fans sur les réseaux sociaux. Pas étonnant, dès lors, que le concert annoncé ce 26 septembre au Botanique, dans l’enceinte intimiste du Witloof Bar, soit complet depuis des lustres. Une demande attisée par une autre réalité : le grand bestiaire de Keath Ósk se double d’une véritable assise musicale. Non loin des fables bucoliques de la pionnière Vashti Bunyan, de l’inspiration naturaliste d’Adrianne Lenker, des explorations vocales de Björk ou des charmes médiévaux de l’élégante Joanna Newsom, les mélodies de Yaelokre valent, à elles seules, le détour.

Yaelokre sera en concert au Botanique le 26/9, botanique.be

Interdiction de s’ennuyer avec John Baldessari

FR Bozar consacre une rétrospective inédite à John Baldessari, pionnier de l’art conceptuel dès la fin des années soixante. Avec humour, radicalité et irrévérence, cet artiste californien a, jusqu’à sa mort en 2020 à l’âge de 88 ans, libéré le genre de son esprit de sérieux. « Une fois que vous riez, vous êtes prêt à réfléchir différemment. »

Texte Michel Verlinden

Le cosmopolitisme de John Baldessari (1931-2020) va comme un gant à Bruxelles. Faut-il dès lors s’étonner que la capitale lui rende hommage à la faveur d’une exposition d’ampleur ? Le lien entre Baldessari et Bruxelles s’avère aussi ancien que solide. Ses premières expositions en Europe eurent lieu à la Galerie MTL (mecque des protagonistes de l’art conceptuel) entre 1972 et 1974, bien avant sa reconnaissance américaine. À partir de 1989, il collabore régulièrement avec la Galerie Meert Rihoux (devenue Greta Meert par la suite), qui l’expose jusqu’à sa mort. Sans oublier qu’en 1988, il présentait John Baldessari: Recent Works au Palais des Beaux-Arts (l’ancienne dénomination de Bozar). « Cet artiste clé, ce géant de l’histoire récente de l’art, avait une longue histoire avec la Belgique », conﬁrme Zoë Gray, directrice des expositions à Bozar. Fils d’un père tyrolien autrichien et d’une mère danoise, l’artiste grandit dans un foyer où l’anglais approximatif tenait lieu de langue commune, tandis que l’espagnol résonnait dans les rues poussiéreuses de National City, ville frontalière au sud de la Californie. Cette polyphonie précoce l’a

habitué à jongler avec les codes et à percevoir la subtile distance entre ce qui est dit et ce qui est compris – ce que Gilles Deleuze théorisera plus tard sous le terme de « déterritorialisation », soit la capacité à déplacer un élément hors de son contexte pour en révéler d’autres sens. Cet apprentissage linguistique et culturel irrigue toute son œuvre. Baldessari, qui afﬁrmait « j’ai probablement plus de respect pour le langage que pour l’art en tant que tel », voyait les mots comme des images et les images comme des mots, interchangeables, malléables, sujets à la même ironie. « Je ne les hiérarchise pas ; je joue comme le ferait un écrivain. Après tant d’années à travailler dans l’art, j’ai acquis quelques compétences pour orchestrer le sens. » Ce jeu avec les signes et les registres deviendra l’une de ses marques de fabrique, mais

aussi l’outil de ses ruptures les plus radicales.

BRÛLER, DIT-IL

— Rejoint en 1970 CalArts (California Institute of the Arts)

— Reçoit en 2009 le Lion d’or de la Biennale de Venise pour l’ensemble de sa carrière

— Décède en 2020 à 88 ans, à Los Angeles

En 1970, Baldessari accomplit un geste qui le propulse déﬁnitivement dans l’histoire de l’art conceptuel : il brûle l’intégralité de ses œuvres réalisées entre 1953 et 1966 lors d’une cérémonie baptisée The Cremation Project. Véritables funérailles artistiques, cette crémation est à la fois un acte de libération et une déclaration de guerre aux habitudes esthétiques. Les cendres, soigneusement recueillies, sont plus tard incorporées dans la pâte de biscuits présentés au MoMA de New York, lors de l’exposition Information consacrée à l’art conceptuel. Ce geste radical le place aux côtés d’autres artistes de la même génération qui, à la charnière des années 1960 et 1970, rompent avec les médiums traditionnels :

Joseph Kosuth, qui déclare que l’art est essentiellement une proposition d’idées ; Lawrence Weiner, pour qui « l’œuvre PEUT être réalisée, mais ce n’est pas nécessaire » ; On Kawara, dont les toiles datées transforment le temps en matière ; ou encore Bruce Nauman, qui utilise son propre corps comme outil artistique. Tous, à leur manière, cherchent à dépasser l’objet pour privilégier le concept, le processus, le langage.

Baldessari, lui, mêle à cette rigueur conceptuelle un humour et une désinvolture hérités du Pop et du Dada, tout en revendiquant une afﬁnité avec le surréalisme européen. « Il avait ce lien très clair avec Magritte », souligne Zoë Gray. « Comme lui, il prenait un plaisir malin à déjouer la logique, à créer des images qui forcent le spectateur à interroger ce qu’il voit. »

Autre rupture : dès 1971, il proclame qu’il « ne ferait plus jamais d’art ennuyeux » (I Will Not Make Any More Boring Art). Ne pouvant participer à une exposition au Nova

Scotia College of Art and Design (Nouvelle-Écosse) faute de moyens, il demande à ses étudiants d’écrire cette phrase à la main, en boucle, sur les murs blancs de la galerie. L’installation, à la fois déclaration de principe et punition scolaire détournée, devient l’une de ses œuvres les plus célèbres.

Pour David Platzker, l’un des commissaires de l’exposition à Bozar, « ce moment est fondateur : il montre comment Baldessari s’autorise à changer de grammaire visuelle et à s’attaquer à l’idée reçue que l’art doit être sérieux pour être légitime. Il introduit le jeu comme méthode, et ce jeu est redoutablement efﬁcace pour toucher un public au-delà des cercles spécialisés ».

L’HUMOUR

COMME ARME

Si Baldessari a profondément marqué l’art conceptuel, c’est aussi parce qu’il a injecté dans ce territoire parfois austère une dose salutaire d’humour et d’absurde. Dans

« J’ai probablement plus de respect pour le langage que pour l’art en tant que tel »

John Baldessari

Throwing Three Balls in the Air to Get a Straight Line (1973), il photographie, encore et encore, des balles lancées dans le ciel bleu californien, en quête d’un alignement parfait… qui n’arrive jamais. « C’est à la fois une blague visuelle et une démonstration de persévérance inutile, un peu comme Sisyphe avec un sens de l’autodérision », observe Zoë Gray.

Dans Tips for Artists Who Want to Sell (1966-68), il peint, en lettres capitales, des conseils ironiques : « Utilisez du bleu, c’est une couleur populaire », « Évitez les scènes de crucifixion ». L’humour mordant y dévoile à quel point les attentes commerciales peuvent influencer la production artistique. Baldessari s’amuse à rendre visibles ces clichés, tout en invitant à les déconstruire. Pour lui, l’humour n’est jamais un simple ornement : c’est un outil critique. Comme il le confiait à David Platzker : « Regarder les choses avec autant de fraîcheur que possible, c’est se forcer à voir ce qui est sous notre nez mais que l’on ne remarque plus. » Cette injonction explique pourquoi il refuse de figer ses œuvres dans une lecture unique : ses images combinent souvent des fragments de photographies trouvées, des zones de couleur qui masquent les visages, et des phrases qui semblent provenir d’un autre contexte.

Zoë Gray insiste : « Il avait compris que l’humour permet de désarmer le spectateur, de lui faire baisser la garde. Une fois que vous riez, vous êtes prêt à réﬂéchir différemment. » Cette approche, qui mêle la légèreté du geste à une réﬂexion exigeante sur la communication visuelle, a profondément marqué plusieurs générations d’artistes, de Cindy Sherman à Barbara Kruger, en passant par Douglas Huebler.

UNE RÉTROSPECTIVE VIVANTE À BOZAR

L’exposition Parables, Fables and Other Tall Tales à Bozar réunit plus de 60 œuvres, parfois monumentales et pour certaines inédites en Europe. Le parcours, conçu par un trio curatorial américain – David Platzker, Barbara Bloom et Shamim M. Momin – occupe 1 000 m² et se refuse à toute linéarité chronologique. « L’approche est entièrement expérientielle », précise Platzker.

On y retrouve ses premières expérimentations photographiques, ses collages mêlant texte et image, ainsi que ses dot paintings, où des pastilles de couleur recouvrent les visages pour forcer le regard ailleurs. Dans Wrong (1967), il enfreint sciemment les règles de composition photographique. Dans Noses and Ears (Part One) (2006), il fragmente des portraits pour isoler certains

Focus John Baldessari

Dans des expérimentations photographiques comme Noses and Ears (Part One) (2006), John Baldessari joue sur le manque et la reconstitution mentale.

« Il encourageait ses étudiant·e·s à ne jamais s’installer dans un style, à se mettre en danger »

David Platzker, l’un des trois curateurs

détails, jouant sur le manque et la reconstitution mentale.

Certaines pièces monumentales envahissent des pans entiers de murs, comme The Duress Series: Person Holding on to Pole Attached to Exterior of Tall Building (2003). La tension dramatique de la scène – un personnage agrippé à un poteau en façade – est neutralisée par la distance froide de l’image et par son insertion dans une série où la logique narrative se dilue. Pour David Platzker, la résonance de l’œuvre de Baldessari tient aussi à la transformation de notre rapport aux images : « Avant les années 2000, la plupart des artistes travaillaient avec des outils analogiques : appareils photo argentiques, photocopieuses, ciseaux, scotch. Les images avaient alors un statut presque sacré ; ce que l’on voyait était généralement accepté comme authentique et unique. » Baldessari, en travaillant à Los Angeles, au cœur de l’industrie du cinéma et de la télévision, a

John Baldessari est notamment connu pour ses dot paintings. En recouvrant les visages de pastilles colorées, il détourne le regard du spectateur et l’oblige à observer d’autres détails de l’image.

très tôt perçu la porosité entre image de fiction et image documentaire. Son geste –recadrer, combiner, colorer – anticipait déjà la fluidité avec laquelle les images circulent aujourd’hui, manipulées en quelques clics. Cette lucidité fait de lui, selon Platzker, un observateur aigu de la construction du réel par l’image, et un compagnon idéal pour un public contemporain habitué aux flux incessants de visuels sur les réseaux sociaux.

L’accrochage insiste aussi sur son rôle

d’enseignant à CalArts (1970-1988). Baldessari n’enseignait pas des techniques à l’Institut des arts californien, mais une attitude : « Il encourageait ses étudiant·e·s à ne jamais s’installer dans un style, à se mettre constamment en danger », rappelle le curateur. Ses anciens élèves, comme Mike Kelley ou David Salle, se souviennent d’un mentor capable de renverser une discussion entière par une question absurde qui obligeait à tout repenser.

Et c’est ce que Bozar invite à expérimenter : un art qui, derrière la blague ou le geste absurde, interroge notre manière de voir et de penser les images. À l’heure où l’IA génère des millions de visuels en quelques secondes, revenir à la lenteur, à l’attention et à l’accident assumé, comme le propose Baldessari, s’avère militant.

L’exposition rappelle qu’il n’était pas seulement un « artist’s artist », apprécié de ses pairs pour son érudition et sa liberté, mais aussi un créateur capable de parler à tous. Faire coexister la réﬂexion critique et l’éclat du rire : voilà, sans doute, son plus grand tour de force.

John Baldessari sera exposé à Bozar sous la forme d’une rétrospective du 19/9 au 1/2, bozar.be

NOOIT EEN SAAI MOMENT MET JOHN BALDESSARI

NL/ Bozar wijdt een retrospectieve aan het werk van John Baldessari, pionier van de conceptuele kunst. Met humor, een radicale kijk en een tikje oneerbiedigheid bevrijdde de Californiër het genre van zijn ernst, tot aan zijn dood op 88-jarige leeftijd in 2020. “Als je eenmaal begint te lachen, ben je klaar om anders te denken.”

NEVER A DULL MOMENT WITH JOHN BALDESSARI

EN/ Bozar is hosting a retrospective dedicated to John Baldessari, a pioneer of conceptual art since the late 1960s. With humour, radicalism, and irreverence, this Californian artist freed the genre from its seriousness, until his death at the age of 88 in 2020. “Once you start laughing, you are ready to think differently.”

Fran Lebowitz Queen of the sneer

EN Fran Lebowitz has a dream job: none at all. Unless, of course, “full-time reader and sarcastic New Yorker” counts as a profession. On 20 September, she will be gracing Brussels with a masterclass in how to pull that off.

Text Niels Ruëll

She’s a writer who doesn’t write, but reads. A Netﬂix star with no wiﬁ. More New York than Woody Allen eating a hotdog with Diane Keaton on a bench in Central Park. A homebody who has perfected the art of doing nothing, with the sole concession that she occasionally has to travel the world to be quick-witted for a fee.

Figuring out the enigma that is Fran Lebowitz will keep you busy for a while. To suggest that she herself has made a 75-yearlong day job of it would be a cheap shot. By figuring herself out at lightning speed, she was able to swiftly aim her acuity at what can’t be figured out: people, books, the things that just keep passing by, the world – but above all, New York. Or so it seems. There must be an explanation for the ease with which she verbally bests everyone. She is the raconteur par excellence. Her opinions, propositions, observations, and one-liners are delivered with such sharp, rapid-fire wit that you can do little but nod in agreement and/or chuckle.

In an ideal world, Brussels would be New York. You’d strike up a conversation with her at the bar of some breathtaking hotel, over cocktails that could convert even the most ardent champagne and beer drinkers, and a chat about the latest Rosas performance would seamlessly drift into other topics. In the real world, the Atlantic Ocean separates Brussels from New York, but luckily you’re not dependent on a chance encounter. On 20 September, Lebowitz is coming to The Viage to deliver her signature barbs and quips.

KEEP WALKING

Her fame soared during the Covid pandemic. Just as everyone was confined to their homes, binge-watching Netflix out of sheer boredom, the streaming service dropped Pretend It’s a City, a seven-part documentary series by one of her best friends and biggest fans: Martin Scorsese. The director of cinematic classics like Taxi Driver and Goodfellas had a luminous idea: instead of a violent gangster drama with reflections on guilt and penance, he would simply film his friend while she talked. Or rather, grumbled.

“If someone were to ask me, ‘How have you spent your life?’, I would answer, ‘Reading, lying on the sofa’”

Fran Lebowitz

— Born in 1950, grows up in Morristown, New Jersey

— Moves to New York in 1969, where she starts to write and becomes a permanent fixture of the artistic scene

— Talks, grumbles, rants in Martin Scorsese’s Pretend It’s a City

— Perfects the art of doing nothing and occasionally travels the world to sneer for a fee

Proﬁle Fran Lebowitz

Sneered. Nagged. Ranted. Fulminated. The paradox is that while you’d normally walk away from someone like that, Lebowitz does it with such insight, wit, and underlying truth that you ﬁnd yourself grabbing a bowl of crisps and a ﬂeece blanket.

The title, Pretend It’s a City, is taken from the sarcastic sneer she reserves for any pedestrian – usually a tourist – who obstructs the ﬂow of foot trafﬁc with their dawdling or simply gets in her way. She speaks in aphorisms. One famous example: “Think before you speak. Read before you think.”

Pretend It’s a City was a hit. With her stories, she brought a completely inaccessible New York as close as it could possibly be. Its biggest ﬂaw is Scorsese’s own loud cackle. Lebowitz needs a laugh track like a ﬁsh needs a bicycle.

What does serve her as well as a fin serves a fish, however, is her perfected, uniform-like style: a crisp white shirt, a blazer from her favourite Savile Row tailor, a pair of Levi’s 501s, cowboy boots, an oversized wool trench coat, large glasses, and, whenever possible, a cigarette and a drink. You could pick her out of a crowd in an instant – the very personification of New York.

AN EXTENSION OF NEW YORK

Lebowitz arrived in 1969, aged 19, and was finally home. Freed from the provincial town of Morristown, New Jersey, where she grew up in a Jewish family that owned a furniture shop, she had already become an atheist at a young age. Her mother warned her about her cutting humour: “Boys don’t like funny girls.” She is attracted to women – many women –but doesn’t consider herself a good match for lifelong relationships. In her first years in the city, she got by with odd jobs as a cleaner, a taxi driver, or a writer of pornography. These provided a roof over her head and a reservoir of anecdotes from which she still draws, without ever over-romanticising the New York of the 1970s and 1980s. The city was far too dirty, callous, and misogynistic for that. The ball started rolling when the art-world pope, Andy Warhol, hired her as a columnist and film critic for his magazine, Interview. By her own account, she wasn’t very good at it and couldn’t stand him. He sometimes paid her in artworks, which she sold for a song before his death. “If only I’d known how much they’d be worth today. I’m sure he only died afterwards just to piss me off.”

Finding fifteen minutes of fame too meagre, she aimed for fifty years, becoming a permanent fixture of New York’s artistic scene. Robert Mapplethorpe photographed her; she was close with the New York Dolls, Keith Richards, and jazz legends Duke Ellington and Charles Mingus. For forty years,

one of her closest friends was Toni Morrison, the Nobel Prize-winning author.

LYING ON THE SOFA

Despite a sardonic pen and a natural, contrarian cool, she never blossomed into a proliﬁc writer. She considers herself a writer, but doesn’t actually write. The huge success of Pretend It’s a City convinced Dutch publisher Podium to translate and release her entire oeuvre at once. The 288-page volume is a combination of Metropolitan Life (1978), a collection of pieces from magazines like Mademoiselle and Interview, and Social Studies (1981), a collection of short essays, including “How Not to Marry a Millionaire”.

Except for a children’s book about giant pandas who live in New York and dream of Paris, she hasn’t published anything since. She has, on occasion, accepted advances for new books and managed a few chapters, but a new title never materialises in the bookshops she cherishes so dearly. She may pick up a pen and paper, but as she puts it, “the sofa wins out.” She has a deep hatred for machines and technology. She owns neither a computer nor a typewriter, still writes by hand, and swears by the radio, television, and newspaper, relying on a landline with an answering machine.

The New Yorker called her the “patron saint of staying in and doing nothing.” She shares

her apartment with 12,000 books. “If someone were to ask me, ‘How have you spent your life?’, I would answer, ‘Reading, lying on the sofa’,” she told Dutch newspaper de Volkskrant in 2001.

PUBLIC SPEAKING

Somehow, Lebowitz still rakes in enough of an income to live in the prohibitively expensive, densely populated city of New York. She had a role as an eccentric judge in the legal drama Law & Order and appeared in Scorsese’s The Wolf of Wall Street as the judge who sentences Leonardo DiCaprio’s Jordan Belfort. But as a rule, she earns her keep with what she calls “public speaking.” “I was being paid to read my work on a stage. Which is, frankly, insane. But I got bored and decided to just answer questions from the audience. I think I invented the genre.”

Public Speaking is also the title of the 2010 documentary Scorsese dedicated to her. He follows her during her performances, which are not polished one-woman shows or erudite lectures. She simply answers questions from interviewers or audience members. That’s entertainment enough. Talk shows invite her back time and again for her verbal prowess and her acerbic yet witty opinions on any subject put before her. She constantly chastises the city she is so passionately intertwined with: restless, stubborn, never-dull New York. “This city has never been the same for two weeks running. I’ve lived here for ﬁfty years, and it changes every single day,” she told the Amsterdam newspaper Het Parool. She can talk endlessly about the subway, the trafﬁc, books, the pleasure of smoking, and phone addiction. When it comes to airing grievances and making merciless observations about her fellow human beings, she is in a class of her own. She couldn’t care less about her legacy. “That’s like asking someone what they want to eat the day after they die. I believe in living while you’re alive. I don’t have children. I’ll have failed if I have a single penny left at the end of my life.” Brussels has been warned.

On 20/9, Fran Lebowitz is coming to The Viage to deliver her signature barbs and quips during An Evening with Fran Lebowitz, viage.be

SARCASME-ALARM IN THE VIAGE: FRAN LEBOWITZ KOMT ERAAN

NL/ Fran Lebowitz is een schrijver die niet schrijft maar leest. Een Netflix-ster zonder wifi. Méér New York dan Woody Allen die met Diane Keaton een hotdog verorbert op een bankje in Central Park. En bovenal een causeur, die dra met haar radde tong en scherpzinnig sarcasme The Viage trakteert op een salvo superieure sneren.

ALERTE AU SARCASME : FRAN LEBOWITZ DÉBARQUE À THE VIAGE

FR/ Fran Lebowitz est une autrice qui lit mais n’écrit pas, star de Netflix sans wifi, plus new-yorkaise que Woody Allen engloutissant un hotdog avec Diane Keaton sur un banc de Central Park. Avant tout, elle est une oratrice dont la langue acérée et l’ironie vont offrir au public de The Viage une salve de piques de haut vol.

Fran Lebowitz is the raconteur par excellence thanks to her verbal prowess and her acerbic yet witty opinions on any subject put before her.

listening differently

Picks of the month

September2025

We want Mo EN/ Still on the hunt for a Netflix series worth watching? Mo, with its second season released earlier this year, is a tragicomic, semi-autobiographical popular series starring PalestinianAmerican Mohammed “Mo” Amer. Prior to the series, Amer had already forged a celebrated career as a stand-up comedian, and it’s in this capacity that he is now coming to Brussels. (MB) MO AMER 7/9, Koninklijk Circus/Cirque Royal, cirque-royal-bruxelles.be

Music

Commentsedireadieu ?

FR/ C’est un géant qui s’apprête à quitter la scène. Mulatu Astatke, 81 ans, entame sa dernière tournée avec, ô joie, une escale à Bruxelles. À jamais référencé dans le grimoire des musiques populaires, au chapitre « inventeurs », le nom de l’artiste est à l’éthio-jazz ce que Bob Marley est au reggae ou Fela Kuti à l’afrobeat. Instigateur d’un genre né à la lisière du jazz, de la soul et des traditions éthiopiennes, Mulatu Astatke a vécu deux vies. La première, anonyme, commence en 1943 dans la ville de Jimma. Percussionniste de formation, le jeune Mulatu s’envole bientôt pour Londres. Il y étudie la clarinette. L’étape suivante l’amène à Boston, où il intègre le prestigieux Berklee College of Music (il est le premier étudiant africain de l’institution). De retour chez lui, dans les années

Rauwe duurzaamheid

NL/ De rauwe rockband die de Amerikaanse singer-songwriter

Kristin Hersh in 1981 op 15-jarige leeftijd stichtte met haar stiefzus

Tanya Donelly heeft – zonder Donelly – een nieuw hoofdstuk aangesneden. Album Moonlight concessions en een nieuwe tournee tonen dat schurend experiment, DIY-lef en een open hart een lange carrière niet in de weg hoeven te staan. (TP)

THROWING MUSES 3/9, Botanique, botanique.be

titel rubriek

EN/ Bodytekst Adelle lorem ipsum quid ut omnis eos ipitibu sament quas si omnis doluptatur.

Info.15/10, 18.00, Locatie

soixante, il fusionne son héritage musical avec les sons ramenés dans ses bagages. Tout aurait pu s’arrêter là. Mais deux événements vont révéler le compositeur en Occident. À la fin des années nonante, d’abord, le label français Buda Musique lance une collection intitulée Éthiopiques. L’Europe découvre alors le groove extatique élaboré depuis la Corne de l’Afrique. En 2005, ensuite, la musique de Mulatu accompagne les pas de Bill Murray dans le film Broken Flowers. Depuis, Mulatu Astatke a été consacré par des pointures comme Shabaka Hutchings et Kamasi Washington qui, tous deux, clament haut et fort le rôle joué par l’artiste éthiopien. Déterminant. (NAL)

MULATU ASTATKE 21/9, Ancienne Belgique, abconcerts.be

titel rubriek

EN/ Bodytekst Adelle lorem ipsum quid ut omnis eos ipitibu sament quas si omnis doluptatur.

Info.15/10, 18.00, Locatie

Flowers for your ears

EN/ With their honest, slice-of-life songs, Big Thief have, over the past few years, crowned themselves the standard-bearers of a new indie-folk movement. Less in the spotlight, but every bit as captivating, is kindred spirit Florist, a New York band fronted by singer Emily Sprague, who this year saw their sixth bouquet of songs blossom with the sublime Jellywish (TZ)

FLORIST 5/9, Botanique, botanique.be

Deense melancholie

NL/ Of ze nu plukt uit haar melancholische doorbraakalbum Philharmonics, het naar elektronica lonkende Citizen of glass of Myopia, haar avontuurlijke debuut voor Deutsche Grammophon, het belangrijkste instrument van de Noorse pianiste blijft haar stem, die nog steeds door merg en been gaat. (TP)

AGNES OBEL 19/9, Koninklijk Circus, cirque-royal-bruxelles.be

Fête National

FR/ Porte-drapeau du groupe The National, Matt Berninger délaisse sa patrie le temps d’une tournée en solo, posant sa voix de baryton lessivé sur des textes poétiques, imbibés de regrets et d’un romantisme fiévreux. Extraits d’un nouvel album (Get Sunk), ces morceaux soulignent à merveille la fibre « nationaliste » du chanteur. (NAL)

MATT BERNINGER 12/9, Cirque Royal, cirque-royal-bruxelles.be

Élixir de Sigur

FR/ Figure de proue d’un post-rock aussi gracieux que féérique, le trio islandais Sigur Rós investit la salle Henry Le Bœuf pour revisiter l’essentiel de sa discographie (Ágætis byrjun, Takk… ou le récent Átta) en compagnie du Noordpool Orkest. Frissons garantis. (NAL)

SIGUR RÓS 23 & 24/9, Bozar, bozar.be

Tree of life

EN/ On 26 September, it will be exactly 25 years since Hooverphonic released

The Magnificent Tree. To celebrate the anniversary, all the tracks are being rereleased, recorded live with strings in Istanbul, and the band will be the guests of the AB’s Rewind series twice. With 340,000 copies sold, 165 million streams, and the international breakthrough hit “Mad About You”, there’s always shade under a tree that keeps on growing. (TP)

HOOVERPHONIC 26 & 27/9, Ancienne Belgique, abconcerts.be

Free you mind

Trekzaktalent

NL/ Brìghde Chaimbeul – spreek uit als ‘Breetch-er Hime-bowl’ – werkte samen met saxofonist Colin Stetson, is te horen op het jongste album van Caroline Polachek, en kan Iggy Pop onder haar fans rekenen. Niet de meest voor de hand liggende referenties voor een muzikante die ooit de doedelzak, en meer bepaald de smallpipes, koos als favoriete instrument. “De doedelzak is een levend instrument,” legde ze onlangs uit. “De pijpen zijn gemaakt van hout en de rieten van lange, holle plantenstengels. Ze zijn erg gevoelig voor temperatuurschommelingen. Ik zorg dus altijd voor een optimale luchtvochtigheid – droogte is de duivel! Want als mijn pijpen gelukkig zijn, ben ik gelukkig.” Benieuwd hoe ze in Brussel tot leven komen en hoe haar nieuwe album Sunwise, met als thema de winter, klinkt net na de zomer. (TP)

BRIGHDE CHAIMBEUL 30/9, Ancienne Belgique, abconcerts.be

Ooknogdezemaand

Vogelverschrikkers

The Horrors staan eindelijk weer recht (8/9, Botanique)

Americana voelde nooit zo knus als bij Dutch Interior (9/9, Botanique)

De Brusselse neosoulzangeres Jazmyn bloeit verder open (13/9, Théâtre Marni)

Wordt Alessi Rose de nieuwe it-girl van de Britse pop? (14/9, La Madeleine)

Lil Baby bewijst dat je met rap heel erg groot kan worden (17/9, Vorst Nationaal)

Nog één keer meezingen met Pommelien Thijs (28/9, Ancienne Belgique)

Theatre & Dance

OnseretrouveàMolenbeek

FR/ Pour sa deuxième édition, MolenFest se répandra dans les rues, les parcs et les places de la commune bruxelloise avec une fête bigarrée mêlant danse, cirque, musique, théâtre, films et débats. Il y a un sentiment d’urgence dans les pièces de Serge Aimé Coulibaly. Dans un monde qui change, où les cultures s’entrechoquent, se jaugent parfois, la danse est un langage idéal pour traduire ces transformations et exprimer la force du collectif. Avec Few Days Before Tomorrow, son nouveau spectacle participatif, le chorégraphe burkinabè rend à sa commune d’adoption toute l’énergie qu’elle lui a donnée, dans une création

chorégraphique où les 50 participant.es, issus d’associations culturelles et de la société civile, partageront les pavés de la place communale avec 9 danseur.euses de la compagnie et les musiciens de l’orchestre MetX. La parade chantée Wij Oui We Plant !, imaginée par Laure Prouvost, est un projet qui relie pratique artistique et engagement écologique. L’exposition Bruxelles, la Congolaise propose un portrait vivant de la communauté en soulignant la singularité de ses parcours migratoires. (GB)

MOLENFEST 3 > 7/9, divers lieux, molenfest.eu

Du cirque qui rebondit

FR/ Dans un univers coloré gommant les frontières entre animé et inerte, les personnages de Chwallow deviennent objets et inversement. Entre drôlerie, physicalité engagée et radicalité plastique, cette création de cirque contemporain joue avec les formes, leurs transformations et la performance physique pour titiller le grotesque et l’absurde. (GB)

JULIEN FOURNIER : CHWALLOW 18 > 24/9, Varia, varia.be

Gluren naar de buren

NL/ Het Kaaitheater opent het seizoen met Living apartment together, een vernuftig project van BERLIN en NTGent over het leven in een appartementsblok. Voor het script nam regisseur Yves Degryse in verschillende steden interviews af. Schrijver en scenarist Angelo Tijssens zorgde mee voor het scenario. Nog een inspiratiebron is de roman Het leven een gebruiksaanwijzing, waarin Georges Perec de levens van de bewoners van een oud Parijs flatgebouw naast elkaar plaatst. Living apartment together projecteert op een blinde muur aan de Papenvest appartementen en hun bewoners, vertolkt door acteurs als Frieda Pittoors, Bavo Buys, Serdi Faki Alici, Patricia Kargbo en Maaike Neuville. Door de inzet van figuranten in de omgeving raken realiteit en fictie met elkaar vermengd, en worden ook argeloze voorbijgangers en het stadsleven deel van de voorstelling. (MB)

BERLIN/NTGENT: LIVING APARTMENT TOGETHER 4> 7/9, kruispunt Grootsermentstraat en Hopstraat, kaaitheater.be

Meisje verzet bergen

NL/ Een meisje woont aan de voet van een berg. Het raam van haar kamer scheidt haar innerlijke wereld van de wereld daarbuiten. Voor dit universele verhaal in woord, tekeningen en muziek put muzikante Farnoosh Khodadadeh uit haar Iraanse roots. (MB)

BRONKS & FARNOOSH KHODADADEH: ECHO’S VAN DE BERGEN 27 & 28/9 (8+), BRONKS, bronks.be

Body unbound

EN/ Fusing light, soundscapes and choreography, performer Joshua Serafin creates a fascinating ritual inhabited by a creature dressed in shiny, silky black. This queer manifesto, drawing on shamanic spirituality as much as on the energy of the Power Rangers, is an ode to the mutant body. (GB)

JOSHUA SERAFIN: VOID 26/9, Les Halles, halles.be

Premières danses

FR/ Les lauréat.es du Détours Festival 2024 présentent un solo et un duo de danse-théâtre mêlant danse contemporaine et urbaine, explorant l’exil et les retrouvailles d’un frère et d’une sœur après la mort de leurs parents. (GB) CAMPANITA + KAIHO : ANONYME + FACING FAMILIAR FACES 20/9, La Raffinerie, charleroi-danse.be

De paniekzaaiers

NL/ “Angst is een evolutionair overlevingsmechanisme, maar lijkt ons vandaag vooral te verlammen,” stelt KVS-stadsdramaturge Dina Dooreman vast. Zij nodigt kunstenaars en sprekers uit om middels interventies angsten te ontleden en de politieke cultuur van paniekzaaierij bloot te leggen. (MB)

DINA DOOREMAN: FEAR NO MORE 27/9, Foyer KVS, kvs.be

Au programmeégalement The bright side of the moon

EN/ Choreographer Anne Teresa De Keersmaeker and Lebanese actor and director Rabih Mroué go into a dialogue with one another. Together, they look at the visible side of the moon, distance themselves from the turbulence on Earth, and search for common ground. A Belgian premiere for a dance and theatre duet, also featuring short stories, music, and poetry. (MB)

ANNE TERESA DE KEERSMAEKER & RABIH MROUÉ: A LITTLE BIT OF THE MOON 22/9, Horta Hall, bozar.be

Le chorégraphe bruxellois Milø Slayers réveille le monstre intérieur (26 & 27/9, Kaaistudios)

Jérôme Michez percute nos regards sur la précarité urbaine (11 > 13/9, Les Halles)

Le dramaturge portugais Tiago Rodrigues fait face à la montée du néofascisme (25 > 27/9, Théâtre National)

Martha Balthazar, Jana De Kockere, Barbara T’Jonck et Mats Vandroogenbroeck interrogent les soins aux personnes âgées dans la Belgique actuelle (16 > 18/9, KVS)

Les compagnies des Mutants et Wooshing Machine réinventent la tragédie de Sophocle pour aujourd’hui (30/9 > 2/10, Théâtre Varia)

Art&Literature

Lemoisdudesign

FR/ Le traditionnel Brussels Design September se déploie en une centaine d’expositions, d’installations, conférences, ateliers, parcours thématiques et projets collaboratifs. À la Maison de la Folie, des céramiques s’invitent à table pour des mises en scène ménagères et imaginaires. Avec Radical Landscapes (A. Galerie), le designer italien Mario Trimarchi (photo) présente ses œuvres récentes, entre objets uniques et dessins sur papier, explorant la friction entre le naturel et le conçu. À la Galerie Augusta, Roxane Lahidji exposera meubles, lampes et objets en matériau innovant à base de sel marin. Au MAD Brussels, La Cambre célèbre ses 100 ans avec une sélection d’anciens diplômés, tandis

que le MAD Graduation show met en avant les jeunes talents du design et de la mode bruxelloises. La République tchèque sera à l’honneur avec Savour (Prague House), où des jeunes designers réinventeront la tradition verrière. Au Mix Brussels, Curated, sous la direction de Lionel Jadot, réunira 44 designers dans l’ancienne Royale Belge. Pilotée par le studio NCBHAM, Materiatek combine matériauthèque, coworking et rencontres autour des matériaux. Le design pète les formes. (GB)

BRUSSELS DESIGN SEPTEMBER 17/9 > 3/10, divers lieux, designseptember.be

Dicht bij de dichter

NL/ Al voor de vijfde keer viert Poetik Bazar de hedendaagse poëziescene door een rist Belgische en internationale uitgevers, schrijvers én lezers samen te brengen rond het elegante en vurige, scherpe en bandeloze woord. Met onder meer de Dichter der Nederlanden Babs Gons en de Belgische Bilou. (KS)

POETIK BAZAR 19 > 21/9, Les Halles, poetikbazar.be

À voir et à manger

FR/ Qu’elle soit un plaisir ou une nécessité, la nourriture occupe une place centrale dans nos vies. Huit artistes d’aujourd’hui en ont cuisiné la thématique, en dialogue avec les œuvres plus anciennes de la collection communale de Schaerbeek. (GB)

À TABLE ! 20/9 > 23/11, La Maison des Arts, lamaisondesarts.be

Gommer la terre

FR/ L’occupation et la colonisation de la Palestine, aux visages économiques, militaires et culturels, sont explorées par l’artiste palestinienne Inas Halabi, qui enquête sur les parcs nationaux israéliens établis sur les terres de villages palestiniens disparus. (GB)

INAS HALABI : ALL THAT REMAINS 4/9 > 30/11, La Loge, la-loge.be

Between a laugh and a tear

EN/ Most people will know Brusselsborn photographer Charlotte Abramow from the music videos she filmed in the sweet and rebellious realm of Angèle. With her exhibition Maurice, tristesse et rigolade at Hangar, she returns to the book project in which she lovingly captured her father’s cancer, coma, and rebirth in 2018. (KS)

CHARLOTTE ABRAMOW: MAURICE, TRISTESSE ET RIGOLADE 19/9 > 21/12, Hangar, hangar.art

Scharf-witted

EN/ In 1980s New York, Kenny Scharf and his contemporaries, like Keith Haring and Jean-Michel Basquiat, vigorously stirred up the American and international art scene and pop culture. At Almine Rech, he dives into the more unflattering aspects of a society that all too often shows its caricatural side, with the same playfulness, zest for life, and critical spirit he’s always had. (KS)

KENNY SCHARF: JUNGLE JUNGLE JUNGLE 4/9 > 25/10, Almine Rech, alminerech.com

Afspraakje

NL/ Vorig jaar was er al een soft launch van RendezVous, de opvolger van het schielijk heengegane Brussels Gallery Weekend, dit jaar zetten Laure Decock en Evelyn Simons de eerste echte editie op van het rentreefeestje van de hoofdstedelijke kunstenscene. Met tentoonstellingen, atelierbezoeken, performances, gesprekken, dj-sessies én een bar in de vorm van een in-situ-installatie van Zoe Williams. (KS) RENDEZVOUS 4 > 7/9, verschillende locaties, rendezvousbxl.com

Free your mind

Denegendekunst?

NL/ Is het jammer dat Neuvième Art, de eerste Brusselse én Europese, geheel aan strips gewijde kunstbeurs, meteen na de aankondiging weer werd uitgesteld? Goh. Net zomin als het medium het kinderlijke tijdverdrijf is waarvoor het soms wordt versleten, is het voer voor kunstkopers op zoek naar toekomstig rendement. De negende kunst wordt het best op democratische wijze gesavoureerd. Al lezend. Je vergapend aan die miraculeuze symbiose van woord en beeld. Met het BD Comic Strip Festival en Bords Perdus duwen deze maand twee laagdrempelige events de poorten naar de wereld van het beeldverhaal open. Zie er stripfiguren als ballonnen zweven, Wauter Mannaert op queeste trekken, de nieuwe garde aanstormen en Le Dernier Cri in een delirium belanden. Open je geest en de hele wereld ligt aan je vingertoppen. (KS)

BD COMIC STRIP FESTIVAL 26 > 28/9, Gare Maritime, bdcomicstripfestival.brussels & BORDS PERDUS 26 > 28/9, LaVallée, lavallee.brussels

Alsothismonth

Egyptian-Canadian author Omar El Akkad exposes the West’s blind eye to the genocide in Gaza (3/9, Bozar)

Artist Amélie Bouvier wishes upon a star (4/9 > 13/12, Harlan Levey Projects)

Chilean artist Alfredo Jaar preaches the end of the world (4/9 > 23/12, Galerie La Patinoire Royale Bach)

French sculptor Claudine Monchaussé makes her international debut (11/9 > 13/12, La Verrière)

Danish International Booker Prize nominee Solvej Balle is trapped in a time loop (30/9, Bozar)

Film

¡Viva larevolución!

EN/ One Battle After Another is shrouded in a thick veil of mystery, but the countdown is on for Paul Thomas Anderson’s new film. The American master storyteller behind unforgettable films like Boogie Nights, Phantom Thread, The Master, and There Will Be Blood has never made the same genre of film twice, and he has never disappointed. He can surely now be considered one of the greats of his generation. One Battle After Another, with a budget millions of dollars larger than his previous films, is said to be inspired by a novel (Vineland) by the mind-bending Thomas Pynchon, just as Inherent Vice was. Consequently, you can expect a wildly imaginative, freewheeling story rather than a straightforward narrative. After Joaquin Phoenix and Daniel Day-Lewis, it’s Leonardo DiCaprio’s turn

Op een onbeschroomd eiland

NL/ De mens durft zich op een

Canarisch eiland al eens van zijn

lelijkste kant te laten zien. Dat suggereert toch een sfeerrijke, psychologische thriller van Jan-Ole Gerster (Oh boy). Een bandeloze Britse coach vult zijn dagen met tennislessen en zijn nachten met zuipen en toeristes verleiden. De hitte wordt ondraaglijk wanneer een toerist spoorloos verdwijnt. (NR)

ISLANDS DE, dir.: Jan-Ole Gerster, act.: Sam Riley, Stacy Martin, release: 3/9

to take the lead. The trailers suggest his character is rather lost and uncertain, and seems forced to find his courage when his revolutionary-minded daughter is endangered. With the help of former revolutionaries like Benicio Del Toro, he takes on the white supremacist thugs led by Sean Penn. Humour appears to be a more important component of the film than explosions and gun violence. The choice of the VistaVision format implies that Paul Thomas Anderson conceived this with the biggest possible screens in mind. Radiohead’s Jonny Greenwood has once again composed the score. The revolution will not be televised? Well, to the cinema, then. (NR)

ONE BATTLE AFTER ANOTHER US, dir.: Paul Thomas Anderson, act.: Leonardo DiCaprio, Chase Infiniti, Sean Penn, Benicio Del Toro, release: 24/9

Tatouage ensanglanté

FR/ Une ado contrarie sa mère en revenant avec un tatouage réalisé à l’aiguille potentiellement contaminée. Julia Ducournau transpose le cauchemar du sida des années 80 dans un body horror plein de pathos et de métaphores, avec des tableaux impressionnants, mais moins marquants que dansTitane (primé de la Palme d’Or). (NR)

ALPHA FR, dir. : Julia Ducournau, act. : Tahar Rahim, Golshifteh Farahani, Mélissa Boros, sortie : 3/9

Chihiro, Totoro & co

FR/ Impossible de nier cet anniversaire : il y a 40 ans, Hayao Miyazaki (Le Voyage de Chihiro), Isao Takahata (Le Tombeau des lucioles) et Toshio Suzuki fondaient le Studio Ghibli, devenu aussi légendaire que Disney ou Pixar. Ghibli a montré que l’animation était du vrai cinéma, merveilleux et universel, capable de toucher petits et grands. À Bruxelles, le cinéma Galeries programme ses chefs-d’œuvre jusqu’à fin janvier. Chez Miyazaki, chaque plan est une peinture aux couleurs vives, et ses héroïnes ingénieuses affrontent guerres, catastrophes écologiques et crises intimes, rappelant que grandir, c’est apprendre à faire face aux épreuves. L’imagination du maître est sans limites : chats qui parlent, châteaux qui marchent, îles qui volent, boules de suie animées… Et si Totoro vous avait déjà charmé à la télévision, attendez de le voir prendre vie sur grand écran. (NR)

RÉTROSPECTIVE

GHIBLI > 22/1, Cinéma Galeries, galeries.be

Lead the world

EN/ It’s a familiar gathering of world leaders. Uninspired, they ponder over the obligatory meaningless joint statement before getting lost in a forest with undead swamp creatures and a giant brain. This absurdist political satire, starring Cate Blanchett as the German Chancellor, is too niche for a mainstream release. Thankfully, the inventive cinema of Guy Maddin finds a welcome home at Cinema Nova. (NR)

RUMOURS CA, dir.: Guy Maddin, Evan & Galen Johnson, act.: Cate Blanchett, Denis Ménochet, Alicia Vikander, release: 12/9

Rouwen in de zomerzon

NL/ Na een dodelijk auto-ongeluk komt een pianiste liever weer op kracht in het plattelandshuis van een eenzame getuige dan in het ziekenhuis. Deze zomerfilm van regisseur Christian Petzold heeft de diepgang van een metaforische roman zonder ooit zwaar op de hand te zijn. Wunderbar (NR)

MIROIRS NO. 3 DE, dir.: Christian Petzold, act.: Paula Beer, Barbara Auer, release: 10/9

Mirage dans un désert de techno

FR/ Des fêtes où danser en transe sans fin, ça existe ? Cette expérience cinématographique primée à Cannes suit un père et son fils dans les montagnes marocaines, à la recherche de sa fille, suivant des ravers qui s’enfoncent dans le désert au rythme d’une techno envoûtante. (NR)

FR,

Love and fist fights

sortie : 10/9

EN/ Is an open marriage a drastic measure to save a relationship? Julie and Paul would have you believe so. When a befriended couple decides to try it, the result is chaos and even a few fist fights. This wacky arthouse romcom is pleasantly chaotic, reasonably funny, and cheaper than couples therapy. (NR)

SPLITSVILLE US, dir.: Michael Angelo Covino, act.: Dakota Johnson, Adria Arjona, release: 17/9

Nog mooier dan zwart

NL/ In de jaren 1990 schitterde de neo-noir. Ver van de conventies van de klassieke film noir experimenteerden grote stilisten met non-lineaire vertelstructuren, popcultuur en een postmoderne esthetiek. Cinematek vertoont drie maanden lang superieure films als Basic instinct, Lost highway en Pulp fiction (NR)

US NEO-NOIR FROM THE 1990S 1/9 > 30/11, Cinematek, cinematek.be

Ooknogdezemaand

Caravaggio, Derek Jarmans illustere, homo-erotische portret van de barokschilder, is weer op een groot scherm te zien (vanaf 17/9)

Cinematek herdenkt de veel te jong gestorven actrice Émilie Dequenne met hernemingen van onder meer Rosetta, À perdre la raison en Close (27/9 > 20/10)

In Kapital Europe maken twee arbeidsmigranten in Brussel kennis met de afstompende dynamiek van het kapitalisme (vanaf 3/9)

Ellis Park toont hoe Warren Ellis, de rechterhand van rockgod Nick Cave, in Sumatra een opvangcentrum voor mishandelde dieren steunt (vanaf 17/9)

SIRÂT

dir. : Oliver Laxe, act. : Jade Oukid, Sergi López, Bruno Núñez Arjona,

5X Bifana

Eat & Drink

1. Le goût des braises

FR/ Sandwich populaire portugais, le bifana marie porc mariné et pain croustillant dans une recette aussi brute qu’authentique. À Bruxelles, cinq adresses discrètes perpétuent cette tradition ouvrière. La Churrasqueira Portugalia s’impose comme la référence en matière de rapport qualité-prix. Dans le foisonnement des cuisines lisboètes, un sandwich modeste passe souvent inaperçu. Pas du tout Instagrammable car beige, sec et sans garniture séduisante, le bifana est pourtant un marqueur de la gastronomie populaire portugaise. Un mets coriace, au sens propre comme au ﬁguré. Né dans les années soixante à Vendas Novas, ce sandwich ouvrier trouve son origine le long de la nationale EN4. L’idée : nourrir vite et bien. Fines tranches de porc – jarret ou alcatra – marinées dans du vin blanc, de l’ail, du laurier et du paprika, puis saisies dans du saindoux avant d’être glissées,

encore juteuses, dans un papo seco : petit pain blanc traditionnel, croustillant à l’extérieur, moelleux dedans. En guise de garniture : un ﬁlet de moutarde industrielle ou quelques gouttes de piri-piri, selon le goût. Le bifana est un sandwich sans concession : la viande résiste sous la dent, le plaisir est brut. À Lisbonne, des sanctuaires comme As Bifanas do Afonso ou O Triângulo da Ribeira perpétuent cette précieuse tradition. À Bruxelles, cette spécialité reste discrète mais visible, notamment dans quelques cafés portugais du côté de la place Flagey, proposée entre 4 et 6 euros. Une rareté à l’heure où le menu ouvrier a presque disparu. Parmi ces adresses, la Churrasqueira Portugalia, près de la Porte de Halle, propose sans doute le bifana le moins cher de la capitale : 4 euros. Ici, la version est brute : la viande marinée est saisie à proximité des braises, dans la continuité des grillades préparées en cuisine. Vin

blanc, ail et herbes imprègnent la chair, à la texture rustique, tandis que le pain croustillant – un papo seco préparé maison, si l’on en croit les photos de la page Facebook de l’établissement, retient le jus sans se détremper. Servi à emporter ou sur la petite terrasse, ce bifana perpétue l’esprit simple et sans façon du sandwich. Ouvert depuis dix ans, l’établissement prévoit de s’étendre prochainement dans le local voisin, autrefois occupé par le Smala. En parallèle, Portugalia décline son savoir-faire : porc noir, tomahawk, cochon de lait, morue grillée. Dans cette churrascaria discrète, le bifana se déguste comme une valeur sûre : rugueux comme il se doit, sans ﬁoriture et impeccablement exécuté.

MICHEL VERLINDEN

Chaussée de Waterloo 30, Saint-Gilles, churrasqueiraportugalia.be

CHURRASQUEIRA PORTUGALIA

2. Brésil

À côté de ce supermarché portugais et brésilien se cache un petit salon de thé où l’on sert des bifanas à 5 euros. Le choix est laissé entre baguette et papo seco, ce dernier étant nettement préférable. La viande, simple mais savoureuse, est relevée par une généreuse dose de moutarde. Longtemps animé par un couple portugais au charme indéniable, le lieu est désormais repris par une équipe brésilienne. Le bifana reste bon, même si l’ambiance a un peu changé.

LUSO LOJA •••

Chaussée de Louvain 251, Saint-Josse-ten-Noode, Facebook: Luso Loja

3. Imbibé

Derrière la façade banale de ce café de quartier, quelques détails laissent deviner l’inﬂuence portugaise, à l’instar des ardoises Super Bock. Le chef en veste blanche signe une carte assez longue et appliquée. Le bifana, servi dans une baguette (6 euros), convainc par sa viande marinée maison et son pain généreusement imbibé du jus de cuisson. Le chorizo grillé, moelleux et goûteux, complète le tableau. Pas de ﬁoritures ici, mais une simplicité assumée.

LE LISBONNE •••

Chaussée de Wavre 1050, Auderghem, lelisbonne.com

4. Expédié

Cadre chaleureux : photos du quartier, ambiance de stade, serveur souriant. La cantine respire l’authenticité populaire avec ses plats simples mais cuisinés. Hélas, le bifana da casa avec du fromage (7 euros) déçoit : viande sèche, pain élastique, absence du jus de cuisson qui fait le cœur du sandwich. Un emblème portugais ici relégué au rang d’option rapide.

CAFÉ PORTUGAL ••

Avenue de la Couronne 106, Ixelles, cafe-portugal.be

5. Chaleur

Un drapeau portugais au mur, un comptoir à six places ponctué d’œufs durs et de croissants, ainsi que deux écrans de télé au mur : 24 Horas est une adresse d’habitués. Le bifana au fromage, préparé minute dans une cuisine d’appoint, est servi à 5 euros. Papo seco en bonne et due forme, viande légèrement coriace et moutarde en libre-service : un moment rustique mais chaleureux. À accompagner d’un Orval, puisqu’il y en a.

24 HORAS •••

Rue Gray 310, Ixelles, Instagram: 24 Horas Ixelles

Nightlife

Every month, a different Brussels photographer offers a glimpse into their nocturnal adventures. In this episode, Antoine Roland, aka Antwan. jpg, captures an encounter during an x.x.xound party. “Alongside my work as a photographer, I mix electronic music. This image was captured in early July at the Café du Luxembourg, at a night held by the Brussels-based collective @x.x.xound, which brings together a large community of Venezuelan (but not exclusively) fans of techno and ambient music.”

“I see photography as a logbook of my encounters, taken using an analogue point-and-shoot camera for authenticity, the flash giving the night a more romanticised feel.”

“The couple at the front (@kris_face_killah and @lasophie.officiel) spent the entire set dancing. Afterwards, we talked: super high energy, minimalist style, and matching eyewear, typical of that kind of night. Music, fashion, and the night come together, it’s everything I love.”

Bruisend Brussel in één klik

Concerten, voorstellingen, musea, festivals en expo’s in Brussel.

Koop je tickets op

Imaginez que ce théâtre si beau et accueillant devienne un lieu de refuge , comme un abri aux grands bras chaleureux