Jesse Zweers - Labloods

Het herprogrammeren van de lege Lasloods tot groot stedelijke ruimte, en de transformatie van groot naar kleine ruimtes.

Afstudeerverslag

Jesse Zweers

17.08.2013

De LabLoods is een project dat gaat over grootschaligheid en flexibiliteit in stedelijke interieurs en over één gebouw als stad. Het is een experiment dat een lege loods transformeert naar een laboratorium voor stedelijk leven.

Voor dit project heb ik onderzoek gedaan naar de verdichting van het westelijk deel van de IJ oevers, en gekeken hoe het NDSM en in het bijzonder de Lasloods hieraan kan bijdragen. Het industriële en doelmatige karakter van het NDSM terrein is erg interessant, het verharde veld met daarin deze gigantische objecten – een ensemble van vier monumentale loodsen – maakt dit gebied tot een unieke stedelijke context. Zodoende heb ik een nieuw stedenbouwkundig plan gemaakt voor in de Lasloods met een FSI van 2.5 / 17.500 vierkante meter aan gemixt cultureel programma dat alsnog de helft van de Loods leeg laat voor evenementen.

Door de loods te verbinden met de buitenruimte ontstaat er een stedelijke continuïteit die binnen de loods zelfs een diagonale dimensie krijgt. Een ruimtelijke verschaling transformeert geleidelijk een enkele grote ruimte naar een veelheid aan kleine ruimten. Het ontwerp is experimenteel van karakter en paradoxaal. Brute ingrepen die subtiel zijn vormgegeven maken een heldere en minimalistisch verschijningsvorm van een complexe programmatische en stedelijke conditie. Het plan resulteerde in een hybride gebouw dat met architectonische middelen stedelijkheid, context, schaal, flexibiliteit en in-/exterieur onderzoekt

02 INLEIDING

Timmerwerkplaats

Lasloods

Scheeps-

bouwloods

Smederij

200.000 225.000

175.000

250.000

150.000

150.000

125.000

125.000

275.000

1.5

1.3 100.000

100.000

25.000

300.000

NDSM Noord

25.000

Houthavens Noord

NDSM Zuid Houthavens Zuid

50.000

50.000

Houthavens

NDSM Oost (monumentaal)

NDSM terrein

200.000 225.000

175.000 150.000

250.000

150.000

2.2 125.000

125.000

100.000

100.000

25.000

Overhoeks Strip

25.000

Westerdokeiland

3.9 50.000

Overhoeks Wig

IJ Dock

50.000

Westerdokeiland

Overhoeks Campus

Overhoeks

Oppervlakte Programma Floor space index

Houthavens

04 CONTEXT ANALYSE

NDSM

Westerdokeilanden

Overhoeks

Verdichten van de Amsterdamse IJ oevers en de voormalige haventerreinen. Het NDSM maakt onderdeel uit van deze transformatie. Ondanks dat NDSM Oost de grootste oppervlakte heeft, wordt er weinig verdicht; dat is uitzonderlijk.

Vier monumentale Loodsen domineren het terrein maar hebben een gebrek aan openbaar programma om het te activeren.

05 OPENBARE RUIMTE

- Uniek groot verhard veld - Openbaar gebied binnen en buiten - Grote industriĂŤle schaal

De loodsen op het lege terrein maken een zeer groot (verhard) openbaargebied, uniek in de stad, ware het niet dat de potentie van de Lasloods momenteel onbenut is. De grote NDSM loodsen staan vooralsnog in een stedelijk vacuĂźm.

06 BUITENTERREIN

De schaal van het NDSM terrein laat zich vergelijken met andere grote open velden in de stad, en heeft dus ook dezelfde potentie om opgenomen te worden in de stad en zo gebruikt te worden.

Lasloods

Scheepsbouwloods

timmerwerkplaats

smederij

07 SCHAALVERGELIJKING

Het terrein van NDSM Oost laat zich in de stad vergelijken met pleinen en cultuurparken. De rol van de lasloods daarin is als evenementenhal. Daar ligt de kans om de grote ruimte te benutten.

08 MAAR... DE LASLOODS STAAT 312 DAGEN VAN HET JAAR LEEG

Bestaande verdeling NDSM Oost - West

Bestaande Routing

Potentie: loodsen verbinden met de stad

?

Analyse morfologie

09 STRUCTUUR MASTERPLAN

Bestaande situatie met nieuwbouw op NDSM West

Huidig masterplan CIE i.o.v. DRO 2008

Het huidige masterplan heeft geen oplossing voor het invullen van de Lasloods. In plaats daarvan stelt het plan nieuwbouw voor op het lege terrein maar blijft de Lasloods nog leeg zonder programma.

141.900 m2 - FSI 7.89 46 12 10 2

8

18

VS

2 6

2

Prog. mix gebouw voor de IJoever

bestaand NDSM

Prog. mix gebouw voor de IJoever

Hybride Lasloods

17

9

wonen parkeren kantoren retail woon/werk

5

2

2 1 4

sleutel

28

10

3

gemiddelde stedenbouwkundige plannen

2 5

Gemiddelde percentage stedenbouwkundig prog.

6

120.445 m2 - FSI 0.8

Gemiddelde percentage gebouw programma.

minder prive

hotel cultuur educatie sport leisure

21.950 m2 - FSI 3.85

-18

20%

meer openbaar

17%

+7 +6

13%

13%

12%

8%

+1 +2 +4

+4 +2

4%

4%

6%

3%

-8 27.000 m2 - FSI 1.4

Verschil hybride programma met stedenbouwkundig

10 DEFINIĂ‹REN PROGRAMMA

Versleutelen stedenbouwkundig plan naar gebouw

Programma mix gebouw voor de IJoevers

Om de Lasloods onderdeel te maken van de verdichting van de IJ oevers is het stedenbouwkundige programma getransformeerd naar een programmamix op gebouwniveau. Een stuk stad voor in de loods.

Programma’s verweven tot één gebouw in plaats losse componenten. Maximale uitwisseling onderling programma. Kruisbestuiving en samenwerking.

Leeg

Vijf programma clusters De programmamix van de IJ oevers toegepast op het NDSM terrein. Niet elk programma is geschikt voor de locatie. Bijvoorbeeld: wonen gaat niet samen met evenmenten. Niet Mix to the Max maar geselecteerd op verenigbaarheid.

Kunst Muziek Retail Sport Zakelijk

wonen parkeren kantoren retail woon/werk /werk

11 HERPROGRAMMEREN

hotel cultuur educatie sport leisure

Kan de Lasloods geprogrammeerd worden met gemixt programma zodat het een actieve bijdrage kan leveren als evenementenhal tot het cultuurpark NDSM, door de bestaande gebouwen van binnenuit op te waarderen.

KUNSTSTAD

1955

1959

1980

1998

SKATEBAAN

MTV

Ontwikkeling terrein

Heden en verleden, ‘vieren van de productie’

12 EVENEMENTEN TERREIN

Het NDSM als cultuurpark en evenemententerrein kan ruimte bieden aan een breed scala aan activiteiten, waardoor de loodsen onderling verbonden worden.

10.

12.

2.

1.

4.

5.

13.

6. bestaand toegevoegd

14.

binnen buiten

Evenementen kalender 3.

9.

8.

7.

Buiten

Binnen

Capaciteit

1. Westergasfabriek

7.

Arena

50.000

2. NDSM terrein

8.

Ziggo dome

15.500

3. Museumplein

9.

Rai

10.000

4. Kop java

10. Lasloods

5500

5. Dam

11. HMH

5000

6. Nieuwmarkt

12. Gashouder

3500

13. Melkweg

1000

14. Paradiso

1000

Overzicht

11.

13 EVENEMENTEN LOCATIES

Qua locatie laat het terrein zich vergelijken met andere evenementenlocaties in de stad. Het buiten terrein is groter dan het Museumplein en binnenin de loods past twee keer de Gashouder (Westerpark)

?

14 EVENEMENTEN LOODS

?

Momenteel wordt de loods maar voor enkele evenementen gebruikt. Om de hal en het omliggende gebied te activeren en een stedelijke impuls te geven zullen er nieuwe evenementen moeten worden toegevoegd.

3 h.o.h.

15 12 12

4 h.o.h.

12 15

3 h.o.h.

12 25

12 25

Gevel met grote openingen en dak met vier lichtstaten

15 LASLOODS BESTAAND

4 h.o.h.

12 15

Constructie spant (kraanspoor)

3 h.o.h.

Constructie grid draagt gevel en dak

De Lasloods met imposante staalconstructie is een ontwerp uit 1952 van J.D. En A.E.G. Postma. De loods bestaat uit gigantische gevelvlakken met daarin schijnbaar kleine ramen, binnen domineerde het Spant van de kraanconstructie

Ontmoeting

Expositie

Muziek

Retail

Sport & Wellness

Clusters

Zakelijk

Attractie Expo

Filmzaal

Poppodium

Winkels

Auditorieum

Sportveld

Restaurant

Zwembad

Service

Productie

Ateliers

Studio’s

16 SPECIFICATIE PROGRAMMA

Kantoren

Hotel

De specificatie van de Programma onderdelen is een vertaalslag van de conclusie uit de stedenbouwkundige analyse. Dit programma is getoetst aan de hand van vergelijkbare gebieden.

Evenement

17 CONCEPT DIAGRAM

Het Programma van Eisen is complementair aan de evenementen. De functie met grote attractieve waarde worden onderling verbonden voor ontmoetingen, en hebben hun eigen relatie tot de loods.

01 Lasloods leeg

02 Half vol en half leeg

03 Synergie

04 Morphing tetris

De bestaande Lasloods op het NDSM terrein in huidige toestand, leeg.

Nieuw programma vult de helft van de loods waardoor de andere helft vrij blijft en flexibel allerlei evenementen kan faciliëren.

Het programma door elkaar verweven voor ontmoeting, samenwerken en efficent dubbel gebruik.

Het verweven programma kan flexibel groeien en krimpen naargelangen de veranderingen in vraag en aanbod.

05 Eén nieuwe gevel

06 Overgang

07 Grote boxen inklemmen

08 Route

Aan de zijde waaraan de schijf grenst komt een nieuwe glazen gevel voor daglicht en zicht

Gelaagdheid vormt een overgang tussen de grote schaal van de hal en de kleine schaal van het programma. Daarnaast vormt het ook een overgang van oud naar nieuw.

Elk programma krijgt een gezicht naar de evenementenhal. Elke doos heeft een actieve relatie met de hal. Boven op de dozen ontstaan balkons met verspringende niveau

Een verticale route verbindt de ‘balkons’ en maakt ze tot openbare pleinen waaraan de entree’s liggen en de route’s in de schijf beginnen.

A Schijf

B Boxen

C Tussenruimte

D Hal

18 ONTWERPPRINCIPES

19 POSITIE VOLUME

De essentie van de loods is de ruimte tussen twee spanten. Door met de nieuwe invulling deze ruimte en spanten vrij te laten, blijft de essentie van de loods overeind.

Een grote lege hal met oneindige mogelijkheden.

De halve lege hal, tegenover de gevulde andere helft. Flexibele leegte als magneet voor stedelijke evenementen, waar alles kan en alles mag. Daar tegenover een massieve schijf, als een miniatuur stad allemaal verschillende functies door elkaar heen.

Afwisselende formaten en ritmes, ontsloten door straten, stegen en opgetilde stedelijke pleinen.

21 HAL = ‘LEEG’

22 HAL = MARKT

23 HAL = BEURS

24 HAL = EXPO

25 HAL = IJSPALEIS

26 HAL = NIGHTLIFE

Concert

Beurs

Rommelmarkt

Expo + Modeshow

Kermis + Parkeren

Sport + Film

Indelingsmogelijkheden

27 FLEXIBELE LEEGTE

De ‘lege’ helft van de loods kan flexibel worden ingevuld. Zo maakt elk evenement gebruik van zijn eigen inrichting en worden andere zones van het gebouw geactiveerd.

Tussenzone beinvloed door programma

Uitsnede bestaande spant

28 ATTRACTIES EN ROUTE

De verticale route verbind de pleinen boven op de boxen van de attractieve programma onderdelen. Vanaf elk plein vertakt de ontsluiting in kleinere wegen, zowel horizontaal als verticaal.

29 ORGANISATIE PROGRAMMA

Het programma van de Labloods is zo georganiseerd dat er veel overlap en samenwerking plaats vindt. In plaats van vijf losse gebouwen is het programma verweven tot één gebouw.

30 PRINCIPE PLATTEGROND

Ondanks dat elke plattegrond anders is, zijn ze allemaal opgebouwd vanuit hetzelfde systeem. In de basis staan verticale stijgpunten vast en horizontale verbindingen, alles daartussen is in grootte flexibel.

31 SCHAAL VARIATIE

Binnen het systeem zit in ingebouwde mogelijkheid om elke unit uit te breiden of te verkleinen. Hierdoor ontstaat een keuzevrijheid in de gewenste grote van de unit.

32 INDELING VERDIEPING

Elke verdieping kan anders worden ingedeeld. Elke verdieping kan per stuk in meer of minder units worden onderverdeeld. Hierdoor ontstaan grote lege velden of kleine privĂŠ units.

Opgetilde stedelijke pleinen ontsluiten de vele routes door het gebouw.

Plaatsen waar bezoeker en gebruikers elkaar ontmoeten, een verblijf plaats tussen de bestaande enorme spanten. Op de pleinen staan paviljoens die de entree van het omliggende programma faciliteerde, die dubbel gebruikt kunnen worden voor verschillende functies. Naast elk plein een stook van collectieve ruimte in de schijf, voor uitwisseling en kruisbesturing van activiteiten.

M

34 SITUATIE Interactie loodsen en veld.

N 0

15 30

50

100

35 BEGANE GROND

N 0

5 10

20

50

36 1E VERDIEPING

N 0

5 10

20

50

37 2E VERDIEPING

N 0

5 10

20

50

38 3E VERDIEPING

N 0

5 10

20

50

39 4E VERDIEPING

N 0

5 10

20

50

40 5E VERDIEPING

N 0

5 10

20

50

41 6E VERDIEPING

N 0

5 10

20

50

42 DAKAANZICHT

N 0

5 10

20

50

Bovenste plein als uitkijk plateau over de hal.

Het enige doodlopende punt in de route eindigt op het bovenste plein. Grenzend aan de bestaande gevel met enorm raampartij geeft uitzicht over het IJ, naar de binnenstad. Op het plein een terras voor het restaurant, terug kijkende de hal in als een indoor skylounge.

01

44 DOORSNEDE 01 Zicht vanuit de hal op de nieuwe binnengevel.

0

5 10

20

50

02

45 DOORSNEDE 02 Verticale route tussen de uitstekende boxen.

0

5 10

20

50

03

46 DOORSNEDE 03 Ingeklemde boxen met bovenop pleinen.

0

5 10

20

50

04

47 DOORSNEDE 04 De massieve schijf.

0

5 10

20

50

05

48 DOORSNEDE 05 Pleinen op verspringende niveau’s.

0

5 10

20

50

06

49 DOORSNEDE 06 Verticale route in de tussenruimte.

0

5 10

20

50

07

50 DOORSNEDE 07 Transformatie van groot naar kleine ruimtes.

0

5 10

20

50

Een nieuwe gevel van glas is als een doorsnede door de schijf.

De nieuwe gevel geeft de schijf licht en uitzicht. Vanaf deze zijde van het NDSM terrein laat het de kleine schaal zien van het gebouw wat aansluit op de situatie.

Ook wordt de enorme spant van de kraanconstructie zichtbaar, dit samen met de blauwe deur zo iconisch is.

52 GEVEL NOORD-WEST VERVALLEN ter behoeve van licht en zicht.

0

5 10

20

50

53 GEVEL NOORD-WEST NIEUW dubbele gevel waarvan vliesgevel buitenschil.

0

5 10

20

50

54 GEVEL ZUID-OOST GEHANDHAAFD Bestaande entree’s naar de hal.

0

5 10

20

50

55 GEVEL ZUID-WEST GEHANDHAAFD Iconische blauwe deur en uitbouw.

0

5 10

20

50

56 GEVEL NOORD-OOST GEHANDHAAFD

0

5 10

20

50

Nieuw venster kadert het bestaande spant in en de hal.

Het interieur van de boxen maakt een plaatselijke uitsnede van de hal. De hal vormt nu het decor van de activiteiten, en het diffuus licht door de lichtstraten stormt de box binnen. Ook bied de grote openingen in de bestaande gevel zicht rechtstreeks naar buiten.

58 All-in-AXO

Legenda Congress

Hotel

Sport

Poppodium

Wellness

Shopping

Expo en Film

Entree

Ateliers en Studio’s

Lift

59 ROUTING Mensenstromen, samenwerking en dubbel gebruik

60 ROUTING Ontmoetingsplaatsten

01

01 Hangend onder het bestaande spant

02

02 Hangend er tussen, steunt op vier punten bestaand spant

03

03 Staant op de grond, steunt op twee punten bestaand spant

61 CONSTRUCTIE DIAGRAM

Twee delen: allereerst de rasterconstructie van de schijf, die volledig los staat van de bestaande constructie.

Daarnaast de constructie van de boxen, die gebruikt maken van de bestaande spanten en het grid

15 - 20 °

Buiten zonwering lichtstraat

Zonne cellen

8 - 25 ° luchtafzuiging direct verwarmd

Koeleiland (grondleiding) Natuurlijk ventileren (plaatstlijk te bedienen)

flexibel (zomer - winter) Zomer

indirect verwarmd Twee klimaatzones

Hal natuurlijk ventileren (zomer deuren open)

Winter

Buitenschil - 4/5 Bestaande schil - Waterdicht - Winddicht - Zonwering

Technische installatie direct naar buiten (plaatstelijk)

Kruisventilatie

verwarming convector

Binnenschil - Minder energie gebruik - Simpelere detailering - Geen tochtsluisen

Biomassa ketel Electriciteit net

‘Doos in doos’ principe Grondleiding

62 ENERGIE HUISHOUDING

Klimaattechnisch is het een doos in doos situatie. Daardoor zijn alleen de verblijfruimtes actief verwarmd, en worden de circulatie zone en pleinen indirect verwarmd. Eigen energieproductie maakt het een duurzaam gebouw.

09 02 08

01 Donkere baksteen

02 Rode baksteen

03 Witte betonnen kozijnen

04 Stalen spant

05 Stelconplaten

06 Metalen deuren

07 Plafondplaten

08 Bitume dak

01

04

07 06 03 05

63 MATERIALISATIE BESTAAND

09 Betonnen daklijst

De materialisatie van de bestaande Lasloods is somber, industrieel en functioneel. Deze karakteristieke uitstraling blijft gehandhaafd en wordt niet door het nieuwe ontwerp veranderd.

01

01 Verticaal houten planken 02 Grote houten platen 03 Diagonaal kolommen (Buitenkant box) (Binnenkant box) (grens binnen - buiten plein)

04 06 09

07

05 08 03 02

64 MATERIALISATIE NIEUW

04 Betontegel (vloerplein)

05 Witte gietvloer (ruimte in de schijf )

06 Geschilderd plafond (ruimte in de schijf )

07 Helder glas

08 Spiegel glas

09 Halfdoorlatende spiegel

De nieuwe materialisatie introduceerd een interieur sfeer waardoor er een prettig verblijfsruimte ontstaat, een stedelijk interieur. Het materiaal is vormgegeven in doorlopende vlakken zodat het nog meer de grote schaal benadrukt.

Vliesgevel met houten kozijnen (whitewash)

Vliesgevel

65 ELEMENT N-W GEVEL

Draaideur met aan de binnenzijde houten kozijnen. Buitenzijde volledig bedekt door glas.

Bestaande gevelconstructie (Wisselend 3/ 4 meter stramien)

Gevelelement

Constructie grid

De buitenlaag van de nieuwe gevel is een groot glazen vlak, de grootschaligheid daarvan refereert aan de vervallen gevel. De binnenlaag is op de schaal van de schijf, en volledig in neutraal hout gerealiseerd.

66 GEVELFRAGMENT BUITENGEVEL

Stalen kader in donker warme grijze kleur

Kader

Donker houten tussenstijl

Schuifdeur met aan de binnenzijde houten kozijnen. Buitenzijde volledig bedekt door glas.

Schuifdeur

Gevelelement

Constructie grid

De binnengevel is vormgegeven als een simpel grid. Van een afstand oogt het als een fijnmazig grid, maar pas vanaf

67 ELEMENT BINNENGEVEL dichtbij is het vloer tot vloer en wand tot wand. Daarnaast refereert het naar de bestaande textuur van de vloer.

68 GEVELFRAGMENT BINNENGEVEL

Buitengevel

69 DETAILS

Vliesgevel

Binnengevel

Vanuit de hal is er een overzicht van alle activiteiten.

Zichtbare hoofdroute die de pleinen ontsluit is overzichtelijk te zin vanuit de hal. Vanaf hier kan elke gebruiker zijn of haar route uitstippelen en vervolgen.

Tijdens een evenement maakt het de bezoeker nieuwsgierigen om verder het gebouw te ontdekken of om op een later tijdstip nogmaals een kijkje te nemen.

Fase 01

71 FASERING

Fase 02

Fase 03

Het ontwerp is in fase te realiseren. Bij de eerste fase licht de nadruk op de zwevende boxen in een spaceframe constructie waarbinnen de schijf kan worden uitgevuld.

72 BEHEER EN VERHUUR

De LabLoods wordt georganiseerd vanuit de ‘LabLoods community’: Een vereniging van huurders voor huurders.

Het beheer wordt verzorgd door een permanente huismeester die aangesteld wordt door de community.

et

ml

dg

bu

uw

bo

12

n

73 EXPLOITATIE

De LabLoods is een initiatief om de Lasloods te activeren. De exploitatie van het programma bepaalt het mogelijke bouwbudget, niet het ontwerp de bouwkosten. Het vast verhuurbare programma betaalt mee aan het flexibele (openbare) programma en de hal.

Red Bull Bouwkosten Bruto vloeroppervlak Vierkantemeter prijs

€ 1.000.000 875 m2 € 1.145,-

Kraanspoor Bouwkosten Bruto vloeroppervlak Vierkantemeter prijs

74 VIERKANTE METER PRIJS

€ 21.000.000 12.500 m2 € 1.680,-

LabLoods Bouwkosten Bruto vloeroppervlak Vierkantemeter prijs

€ 12.000.000 14.000 m2 € 860,-

Blok #1 Bouwkosten Bruto vloeroppervlak Vierkantemeter prijs

€ 40.000.000 45.000 m2 € 890,-

De uitkomst van de exploitatie in vergeleken met recente ontwikkelingen op het NDSM gebied laten zien dat de ‘prijs’ overenkomt met de huidige ontwikkelingen.

Een rijksmonument is een onroerend goed dat om haar cultuurhistorische waarde door de rijksoverheid is aangewezen om te worden beschermd en behouden te blijven.

Consequentie

?

75 RIJKSMONUMENT

+ -

Subsidieregeling voor het instandhouden van monumenten. De rijksoverheid steunt bij onderhoud en renovatie. Eigenaar van een rijksmonument kan kosten voor het onderhoud fiscaal verrekenen.

Monumenten mogen niet zomaar gerestaureerd of verbouwd worden. Aan de hand van de omgevingsvergunning toetst de betreffende ambtenaar of de verbouwing past in het historische karakter...

De Lasloods is in huidige vorm een Rijksmonument. Dit betekent dat een mogelijk plan tot aanpassen of veranderen extra aandacht vraagt en onderhandelingen met de rijksoverheid cruciaal zijn.

2013.08.17 Commissie: Tom Frantzen (M) Sander Lab Kamiel Klaassen Aangevuld door: Bart Bulter Klaas Kingsma En met hulp van:

Jesse Zweers van Boetzelaerstraat 39-1 1051CZ Amsterdam tel: mail:

06 111 2222 6 zweers.jesse@gmail.com

73 COLOFON

Malu Michelle de Goede Thijs Zweers Freddy Koelemeijer Timmy Krukkert Paco Bunnik Olaf Gipser Arjan Habraken Peter Mensinga Heike Lohnmann Daniel van Vliet