VMT 11 (2020)

THEMA

Contaminanten & labanalyse

EDITIE 11 • NOVEMBER 20 2020

Mycotoxines: blijf alert!

Circulaire voedselproductie

Voedselveiligheid: waar houdt het op?

Acrylamide onder de loep

Digitalisering van de foodsector

Gezamenlijk platform brengt risico’s in kaart

De visie van expert Paul Besseling

Onderzoek van honderden levensmiddelen

Ook de kleine wijnboer moet digitaliseren

2

IN DIT NUMMER

COVERSTORY: SCHERP OP MYCOTOXINES Mycotoxines kunnen schadelijk zijn voor de mens. Blijf daarom alert, zeggen deskundigen.

06

Thema Contaminanten & labanalyse Dit themanummer geeft een update op een aantal contaminantendossiers in de voedingsmiddelenindustrie. Zo komen mycotoxines uitgebreid aan bod en is er aandacht voor voedselveiligheidsrisico’s door circulaire voedselproductie. Verder onder meer: chloorprofam, acrylamide en contaminatie opsporen in opslagtanks.

CIRCULAIRE VOEDSELPRODUCTIE

10

Een samenwerkingsverband van meerdere kennisinstellingen wil een platform bouwen om risico’s van circulaire voedselproductie te monitoren en tijdig in te grijpen.

16 VISIE VAN PAUL BESSELING Een jubileum: 25 jaar HACCP. Ons voedsel is heel veel meer veiliger geworden, “maar schieten we niet door?”

VMT 11 • november 2020

3

Inhoud

Redactioneel

Boekenwijsheid

4 Meest gelezen 6 Coverstory: scherp in de strijd tegen mycotoxines 10 De risico’s van circulaire voedselproductie 13 Column Alie de Boer 16 Visie Paul Besseling 20 ’Zwart scenario aardappelen afgewend’ 22 Acrylamidegehaltes onder de loep 25 Model voorspelt tankinspecties 28 Ook de kleine wijnboer moet digitaliseren 31 Meerlaagse folies zijn lastig te recyclen

Ik kreeg laatst een boekje in mijn handen gedrukt van voedselveiligheidsexpert Paul Besseling van Précon Food Management: ‘Gevaren voor de voedselveiligheid’. Een bonte en complete (?) verzameling van pathogenen, chemische gevaren, allergenen, fysische gevaren en ja, zelfs radioactiviteit. Van de usual suspects als salmonella, norovirus en listeria tot de minder vaak beschreven gevaren als Giardia lambia, de Escherichia coli of de mycotoxines zoals fumonisinen, patulinen en zearalenone. Gelukkig hoef je als QA’er geen rekening te houden met alles wat er in dat boekje staat, zolang je de potentiële gevaren en risico’s van jouw producten maar haarscherp op het netvlies hebt.

Of…? Toch kan er altijd een nieuw risico opduiken.

Een mooi voorbeeld is de regen van recalls in meer dan 20 landen door een grote partij sesamzaad uit India waarin te hoge gehaltes van het kankerverwekkende bestrijdingsmiddel ethyleenoxide werden gevonden. Allerlei producten moesten worden teruggeroepen. De QA’ers hebben wat te evalueren: hoe kon dat gebeuren…?

Dat gevaren in voedselveiligheid nooit een vaststaand gegeven zijn en dat je altijd beducht moet zijn op iets nieuws, blijkt. Wat gaat de klimaatverandering doen met mycotoxines? Welke nieuwe gevaren gaan ontstaan door circulair produceren? Het lezen van een leerzaam boekje over contaminanten is niet genoeg.

Blijf on top of things!

WILLEM PAUL DE MOOIJ Hoofdredacteur

36 ’Corona laat zien dat startups creatief zijn’ 38 Elektrificatie moet je slim aanpakken 40 ’Wij willen transparantie extreem doortrekken’ 45 Young QA

willempauldemooij@vakmedianet.nl

Foto cover: Lavetan

De Week van VMT Een nieuw en volledig digitaal event voor foodprofessionals waar kennisdeling en netwerken centraal staan. Een sterk online programma met exclusieve videoreportages, colleges van inspirerende professoren, webinars en diverse paneldebatten. Met volop mogelijkheid tot virtueel netwerken. Twee thema’s vormen de leidraad voor de Week van VMT: Food Future en Food Safety. yU kiest zelf een dag of thema om online (live) sessies bij te wonen en vakgenoten te ontmoeten.

47 Safe met Sjoerd https://deweekvan.vmt.nl 48 Colofon

/VMTredactie

/Vakblad VMT

4

Giftig sesamzaad veroorzaakt reeks recalls Een aantal partijen sesam, afkomstig van drie leveranciers uit India, blijkt resten ethyleenoxide te kunnen bevatten. Deze stof is verboden in de EU. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) verplicht daarom al deze producten uit de schappen te halen.

‘Yog’ zonder ‘hurt’ Abbot Kinney’s, producent van plantaardige alternatieven voor zuivel, gebruikt het woord ‘yoghurt’ niet meer na een brief van de Nederlandse en Belgische zuivelindustrie.

“We noemen de producten voortaan ‘yog’, zonder ‘hurt’.”

Rectificatie In VMT editie 10 (oktober 2020) is in de rubriek Young R&D op pagina 41 de verkeerde bedrijfsnaam geplaatst onderin. Ronald Klont werkt niet bij Luiten Vleeswaren, maar bij Vion Food Group. Het artikel uit VMT 10 is ook te lezen op vmt.nl.

Bedrijven die het uit India verontreinigde sesamzaad hebben geïmporteerd, verhandeld of verwerkt in producten, moeten dat direct uit de handel halen. De NVWA heeft de betrokken bedrijven hiervan op de hoogte gesteld. Ook andere EU-landen nemen deze maatregel.

Bedrijven krijgen het advies om monsters van deze producten te laten analyseren op resten van ethyleenoxide. Als blijkt dat het gehalte aan residuen van ethyleenoxide in het samengestelde levensmiddel lager is dan de maximale residulimiet (MRL) voor ethyleenoxide in sesamzaad, hoeven bedrijven niets te doen. Als het gehalte hoger is, moeten bedrijven dit melden bij de NVWA, hun afnemers informeren en de verontreinigde producten uit de handel laten halen.

De NVWA concludeert dat consumptie van producten met de betreffende sesam geen acuut risico voor de gezondheid oplevert, maar sluit een verhoogd risico op de langere termijn niet uit. Een actuele lijst met producten die mogelijk sesam met resten ethyleenoxide bevatten, is te vinden op de websites van de supermarkten. Consumenten die deze producten in huis hebben, kunnen ze weggooien of terugbrengen naar de winkel.

YOUR PARTNER IN QUALITY ASSURANCE

Analyses: Allergenen (ELISA+PCR), voedingswaarde, mycotoxinen en andere contaminanten, microbiologie, microscopie, GMO, vleestypering, NIR enz.

Ook voor: Labelcheck, verhandelbaarheidsrapporten, monstername en advies.

Nutrilab B.V. Burgstraat 12 4283 GG Giessen Tel: 0183-446 305 www.nutrilab.nl info@nutrilab.nl

Meer lezen? Scan de QRcode en bekijk online ons andere nieuws, video’s en achtergrondverhalen.

Altijd op de hoogte blijven?

Neem een online abonnement op vmt.nl met toegang tot alle artikelen en verdieping.

VMT 11 • november 2020

Nieuws

Albert HeÄłn verdubbelt vega(n) assortiment Supermarktketen Albert Heijn verdubbelt haar assortiment van vegetarische, vegan en plantaardige producten. Dit najaar voegt Albert Heijn 70 nieuwe eigenmerkproducten toe aan het vega(n) assortiment. “Het is onze missie om beter eten bereikbaar te maken voor iedereen. Een tijd lang had vlees de hoofdrol op ons bord, maar dat is de laatste jaren veranderdâ€?, aldus Anita Scholte Op Reimer, directeur kwaliteit & duurzaamheid bij

Albert Heijn. “Dat is goed nieuws, want vlees eten heeft grotere impact op het milieu ĂŠn de gezondheid dan wordt gedacht.â€? “Als we wat vaker vegetarisch en plantaardig eten, kunnen we met elkaar flink wat van de CO2-uit-

stoot verminderen. Dat is beter voor de dieren Ên gezonder voor onszelf. We vinden het als Albert Heijn erg belangrijk om onze bijdrage te leveren�, zegt Scholte Op Reimer.

Kort nieuws WERELDPRIJS Falafval, Kumsi Drinks en Natulatte zijn samen met drie andere startups genomineerd voor de ASN Bank Wereldprijs.

SUBWAY Het brood van fastfoodketen Subway bevat vijf keer te veel suiker om wettelijk als brood gezien te worden, oordeelde een Ierse rechtbank.

GROENTEGOED Startup Groentegoed maakt het eten van groente gemakkelijker en toegankelijker door het ontwikkelen van gezond groentebeleg.

Veggieburger mag wel, kaasalternatief niet Het Europees Parlement stemde tegen een door de landbouwcommissie voorgesteld verbod op het gebruik van vleesnamen voor vegaproducten. De parlementariĂŤrs stemden wel voor een verbod op plantaardige zuivelnamen.

Een petitie tegen het verbod werd ruim 250.000 keer ondertekend.

Daarnaast spraken tal van Europese milieu-organisaties, consumentenorganisaties ĂŠn voedselgiganten zich eensgezind uit tegen het voorstel.

De landbouwcommissie van het parlement had eerder voorgesteld woorden als ‘worst’ of ‘burger’ voor te behouden aan producten waar echt vlees in zit. Maar daar ging de

meerderheid van de parlementariĂŤrs niet in mee.

Het Europees Parlement heeft echter wel besloten om de reeds bestaande beperkingen op zuivelgerelateerde namen verregaand strenger te maken. Termen als ‘amandelmelk’ en ‘veganistische kaas’, maar ook het gebruik van beschrijvende termen als ‘yoghurtstijl’ en ‘kaasalternatief ‘ voor zuivelalternatieven zijn verboden.

R-Biopharm AG

RIDAÂŽQUICK Gliadin Sneltest voor het aantonen van gluten. r r r r

(FFO FYUSB BQQBSBUVVS OPEJH &FOWPVEJH FO TOFM %JSFDU UF HFCSVJLFO /BVXLFVSJH

5FMFGPPO r &NBJM JOGP!S CJPQIBSN OM r XXX S CJPQIBSN DPN

‘Het is onze missie om beter eten bereikbaar te maken voor iedereen’

PEELPIONEERS Met behulp van investeringen van een duurzaam consortium bouwt scale-up PeelPioneers in Den Bosch de grootste schillenfabriek van Europa.

VEGAN EI Kipster ontwikkelt een vegan ei. Het ei wordt in 2021 onder de naam Veggs geĂŻntroduceerd.

HEMA-ROOKWORST Klanten van de Hema kunnen sinds 26 oktober een vegetarische variant van de iconische rookworst kopen.

GARNALEN Een handelaar in garnalen moest van de NVWA 10.500 kilo garnalen vernietigen omdat de herkomst ervan niet aangetoond kon worden.

NATUURLIJKE COATING Opnieuw krijgt startup Apeel financiering voor haar natuurlijke coating.

Ditmaal ontvangt Apeel 30 miljoen euro van International Finance Corporation, Temasek en Astanor Ventures.

5

6

CONTAMINANTEN EN LABANALYSE

Ook in de laboratoria houdt men vinger aan de pols.

VMT 11 • november 2020

7

Coverstory

Scherp blijven in de strijd tegen mycotoxines CONTROLE, SAMENWERKING EN ALERTHEID ZIJN SLEUTELWOORDEN Mycotoxines zijn een groeiende uitdaging voor de voedingsmiddelenindustrie, zeker met het warmer wordende klimaat. Er wordt steeds meer bekend over deze stofwisselingsproducten van schimmels die bij te veel inname schadelijk kunnen zijn voor mens en dier. Recente onderzoeksgegevens tonen aan dat het nu weliswaar goed gaat, maar deskundigen waarschuwen: “Blijf alert.”

Tekst Johan van Leipsig

Ziekmakers zijn er in vele verschijningsvormen.

Soms zijn niet de micro-organismen de ziekmaker, maar de stoffen die ze produceren. Sommige schimmels kunnen schadelijke stofwisselingsproducten produceren. Deze zogenaamde mycotoxines zijn een serieus probleem en behoren tot de opkomende gevaren voor de voedselveiligheid. Vooral noten, kruiden en specerijen en gedroogde vruchten lopen gevaar, maar ook maïs, tarwe en koffie. Doordat mycotoxines kunnen voorkomen in grondstoffen en ingrediënten, kunnen ze ook in eindproducten zoals brood, bier, wijn, gedroogd fruit en pindakaas terecht komen.

ducten zoals kaas en vlees, zegt Ron Hoogenboom van de Wageningen Universiteit (WUR). “Het zou goed zijn als de industrie zich daar bewust van is.”

Wat het bestrijden van mycotoxines bijzonder lastig maakt, is dat ze zeer stabiel en hittebestendig zijn.

De giftige werking blijft zelfs overeind bij verhitting tot 200 à 300 graden Celsius. Bakken of koken helpt dus niet om ze te verwijderen.

Controle is de crux

Gevaren Martien Spanjer van de NVWA schetst de gevaren van mycotoxines. “Mycotoxines kunnen verschillende aandoeningen veroorzaken. Dat kan variëren van aantasting van het immuunsysteem tot lever- of nierkanker. Ze kunnen een voedselvergiftiging veroorzaken die leidt tot maag-darmstoornissen zoals overgeven, wat voor het lichaam de effectiefste manier is om snel van het gif af te komen. Als dit niet gebeurt kunnen mycotoxines onder meer kanker en groeistoornissen veroorzaken.”

De meest voorkomende mycotoxines zijn aflatoxine B1 en ochratoxine A. “Aflatoxine B1 is het schadelijkste mycotoxine”, zegt Spanjer. “Die stof kan voorkomen in noten, zaden en gedroogde zuidvruchten.

Ook ochratoxine A kan in die producten voorkomen.” Ochratoxine A komt ook voor op dierlijke pro-

Martien Spanjer (NVWA) “Met het veranderen van het klimaat wordt het lastiger om mycotoxines te bestrijden.

De industrie moet zich hiertegen wapenen.”

Mycotoxines zijn dus schadelijk voor de gezondheid.

Een deugdelijke controle is daarmee essentieel. Dat zit op zich wel goed, zo blijkt ook uit het MANCP (Meerjarig Nationaal Controleplan Nederland) van de NWVA. Iedere lidstaat van de EU maakt jaarlijks zo’n plan. Met een jaarverslag rapporteren de lidstaten over de uitvoering en de resultaten van officiële controles aan de Europese Commissie.

Aangezien de mate van aantasting door schimmels per oogstseizoen en per land van herkomst kan verschillen, vraagt handhaving van EU-regelgeving voor mycotoxines elk jaar opnieuw aandacht. Bemonstering van relevante producten is hierop afgestemd.

Naast risicogerichte controle van import uit landen en bij productiebedrijven, wordt ook aandacht besteed aan producten uit andere EU-lidstaten, aangezien ook via die route risicoproducten binnenkomen.

Voor de analyse van mycotoxines wordt een multimethode gebruikt, waardoor meerdere mycotoxines tegelijkertijd in één analyse van een monster kunnen worden gemeten. De monsters worden daardoor ge-

8

CONTAMINANTEN EN LABANALYSE

analyseerd op gemiddeld ongeveer 40 verschillende mycotoxines. De afgelopen jaren is bij de monsternameplanning nog meer dan daarvoor het accent gelegd op importeurs. Dat is in 2018 niet anders geweest. Wel is in 2018 een aanvullend controlemiddel gebruikt. Bij een aantal importeurs zijn bedrijfsgegevens in beslag genomen die zijn onderzocht op de aanwezigheid van onregelmatigheden. De bevindingen zijn nog in onderzoek bij het Openbaar Ministerie. Dit administratief toezicht is een goede aanvulling op het toezicht via monstername en analyse.

Trends Ron Hoogenboom hamert vooral op scherp blijven. “De controles op aatoxine zijn prima in orde en de regelgeving ook. Door het gevaar van aatoxine is het wel van belang dat we focus blijven houden en er bovenop blijven zitten. Iets anders ligt dat bij ochratoxine A. Nog niet alles over de gevolgen ervan is duidelijk en dat maakt het lastig om goede grenswaardes te bepalen. Risicomanagers moeten dus ook wat die stof betreft bij de les blijven. Het is daarom zaak dat de voedselindustrie ook de rapporten van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) goed in de gaten houdt, omdat de conclusies kunnen leiden tot maatregelen door de Commissie in samenwerking met de lidstaten.â€?

Spanjer ziet dat de voedselindustrie en de handel zich inspannen om contaminatie te voorkomen. “Op een termijn van twintig jaar zie je een afname van het percentage overschrijding van de bestaande limieten voor verschillende productgroepen (zie ďŹ guur 1). Dat komt door de inspanningen van handel en industrie, maar ook door de druk van de regelgeving. Controlemaatregelen en wetgeving worden

Wat ziet men in laboratoria?

Bas van Driel van de Duitse laboratoriumgroep GBA Group: “Voor aflatoxine en ochratoxine A is de regelgeving aardig uitgekristalliseerd maar voor beide geldt dat de EFSA geconcludeerd heeft dat bepaalde bevolkingsgroepen waarschijnlijk meer van deze stoffen binnenkrijgen dan goed voor ze is. Er staat ons dus aanpassing van de regelgeving te wachten. Voor Alternaria-toxines zijn momenteel geen wettelijke limieten vastgesteld maar laboratoriumstudies hebben aangetoond dat deze stoffen gevaarlijk kunnen zijn voor de menselijke gezondheid. Ook heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) in een voedselconsumptieonderzoek aangetoond dat drempelwaarden voor sommige Alternaria-toxinen worden overschreden. Daarom heeft het directoraat-generaal Gezondheid en Voedselveiligheid (DG SANTE) in juni 2019 voorgesteld dat er een EU-brede monitoring van Adie-toxinen moet worden uitgevoerd. In het conceptvoorstel worden indicatieve niveaus genoemd. Wanneer blijkt dat deze niveaus worden overschreden, moeten de oorzaken worden onderzocht.

Tot slot bestudeert de Europese werkgroep Agricultural Contaminants de mogelijkheid om voor meerdere productgroepen (nieuwe) maximum limieten (MLs) vast te stellen voor de trichothecenen (DON, T-2 en HT-2). Wij zien dat er veel verandering op til is op het gebied van kennis en regelgeving in de wereld van de mycotoxines en plantentoxines. Dat dit consequenties zal hebben voor producenten, kwaliteitsmanagers, laboratoria en handhaving is duidelijk. Het is dus zaak de vinger aan de pols te houden en nieuwe ontwikkelingen in de gaten te houden.�

jaarlijks waar nodig bijgesteld. Dat gebeurt regelmatig. Onlangs stond in Brussel mogelijke wetgeving voor T-2 en HT-2 op de agenda. Ook voor een aantal deoxynivalenol-verbindingen is dat de afgelopen maand gebeurd. Eerder dit jaar zijn voorstellen gedaan voor maximum limieten voor ergot-alkaloiden en uitbreiding van het aantal levensmiddelen waarvoor maximum limieten voor ochratoxine A gaan gelden. Mocht de NVWA buitensporige contaminatie meten van een product/stofcombinatie die niet in

Figuur 1. Percentage monsters, grotendeels genomen bij import, met overschrijding van de maximum limiet(en) uit Verordening (EG) nr. 1881/2006 in de periode 2001-2019.

VMT 11 • november 2020

9

Coverstory

Mycotoxines zijn een serieus probleem en behoren tot de opkomende gevaren voor de voedselveiligheid. Vooral noten, kruiden en specerijen en gedroogde vruchten lopen gevaar, maar ook maïs, tarwe en koffie.

maximumlimieten. Daar waar eerder superfood als een apart project werd uitgevoerd, is deze categorie nu in de reguliere planning opgenomen.

de EU-wetgeving is opgenomen, dan kan een meer algemeen artikel uit de Warenwet worden gebruikt.

Zo kan de NVWA indien nodig toch handhavend optreden bij een onverwachte situatie.”

Kijken we naar enkele productgroepen uit het MANCP-rapport van 2018, dan blijft het afwijkingspercentage van noten en zaden zo rond de vijf procent schommelen, hoewel het in 2014 en 2015 lager uitviel. Het afwijkingspercentage voor kruiden en specerijen blijft ook rond de vijf procent schommelen. Opvallend is dat het in alle gevallen gemalen, dus homogene producten betreft. Dat gold in 2018 ook voor nootmuskaat. Eerder werden die vooral als gehele noten ingevoerd, maar steeds meer worden die als gemalen noten via de import aangeboden.

Wapenen tegen veranderingen

Superfoods Een in het oog springende categorie zijn de zogenaamde superfoods. Dat is een brede productgroep waarbinnen allerlei producten worden aangeboden, waaronder minder gangbare gedroogde (zuid)vruchten. De stijging van het afwijkingspercentage in de productgroep gedroogde vruchten is een gevolg van onderzoek van de als superfood aangeboden (gedroogde) moerbeien die in deze categorie vallen. Zoals in alle gedroogde vruchten kunnen in moerbeien hoeveelheden aflatoxine B1 en ochratoxine A leiden tot overschrijdingen van de limieten. Dankzij het toepassen van de multimethode voor de analyse van deze monsters werden er veel meer mycotoxines gevonden dan aflatoxine B1 en ochratoxine A. In een kwart van deze monsters is bijvoorbeeld tenuazonzuur in concentraties van 100 tot 61.000 μg/kg gemeten. Deze mycotoxine behoort tot de groep van Alternaria-toxinen, waarover de Europese Commissie nog discussieert wat betreft het vaststellen van

‘Niet alles wat de natuur maakt is goed voor de mens’

Mycotoxines ontstaan in schimmels. En die groeien bij optimale vocht- en temperatuurcondities, oftewel onder vochtige en warme condities. “Met het veranderen van het klimaat gaat dat een probleem worden. De industrie kan dat ondervangen door na de oogst de gewassen te drogen en die met het juiste vochtpercentage bij een geschikte temperatuur op te slaan. Opslagplaatsen zoals loodsen en silo’s hebben daar klimaatinstallaties voor die de juiste condities per computersysteem reguleren en registreren.”

Wat betreft de groeiende markt voor superfoods wijzen Spanjer en Hoogenboom vooral op het belang van goede controle. Een aparte categorie superfoods hoeft er wat Spanjer betreft niet te komen. “De NVWA controleert producten die onder deze noemer worden verkocht en vergelijkt de gevonden meetresultaten met de wettelijke maximum limieten voor het betreffende levensmiddel. Dus lijnzaad valt gewoon onder de limiet voor de categorie zaden.”

Hoogenboom voegt daaraan toe dat niet alles wat de natuur maakt, ook gezond is voor de mens. “Iedere dag worden er weer nieuwe dingen ontdekt. Ook hier geldt weer dat de instanties goed moeten blijven opletten wat er op de markt komt, en de levensmiddelenindustrie moet letten op wat zij de consument aanbiedt. Houd de history of safe use in de gaten.

Dat geldt niet alleen voor superfoods maar ook voor supplementen.” •

Johan van Leipsig is freelance journalist

10

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

De risico’s van circulaire voedselproductie ONDERZOEKERS ZETTEN GEZAMENLIJK PLATFORM OP De voedselproductie moet circulair worden, aldus landbouwminister Schouten. Dit betekent dat allerlei reststromen weer terug in het voedselproductiesysteem zullen gaan.

Het borgen van de voedselveiligheid wordt daardoor nog complexer dan nu. Een samenwerkingsverband van meerdere kennisinstellingen wil daarom een integraal analyse- en interventieplatform bouwen om risico’s te monitoren en tijdig in te kunnen grijpen.

Tekst Anja Janssen

‘Voorspeld wordt waar en wanneer pathogenen worden overgedragen’

Het gebruik van rioolslib als meststof op bijvoorbeeld akkers is een goed voorbeeld van hoe het sluiten van nutriëntenkringlopen – in dit geval onder meer die van fosfaat – nieuwe voedselveiligheidsrisico’s kan veroorzaken. “Het slib bevat mogelijk de usual suspects aan ziekteverwekkers, zoals E. coli, met name STEC, salmonella en campylobacter”, zegt business developer Andries Koops van Wageningen Food Safety Research. Voor virussen is het beeld wisselend. Het coronavirus dat covid-19 veroorzaakt, kan worden teruggevonden in rioolwater, hoewel er tot dusver geen heldere aanwijzingen zijn dat dit via ontlasting of riool kan worden overgedragen. Andere virussen, zoals norovirus en hepatitis A en E, kun-

Transitie naar kringlooplandbouw In juni 2019 heeft landbouwminister Carola Schouten met het Realisatieplan Visie LNV het startsein gegeven voor de transitie naar kringlooplandbouw, een systeem van voedselproductie zonder nutriëntverliezen. In het huidige voedselsysteem gaan de nutriënten die er aan het begin worden ingestopt – meststoffen gemaakt met fossiele energie, fosfaat en kalium uit mijnbouw – uiteindelijk verloren door emissie naar lucht, bodem of water. Nutriënten lekken deels al weg tijdens de voedselproductie, als ammoniak of doordat ze wegspoelen van akkers, een ander deel wordt via menselijke ontlasting en het riool geloosd op het oppervlaktewater. Deze manier van omgaan met nutriënten teert in op het natuurlijke kapitaal. Schouten wil dat anders gaan doen: gewasresten, voedselresten, procesafval en op termijn zelfs afvalwater en rioolslib moeten terug in het productiesysteem.

Verder is circulair gebruik van afvalwater in Europa nodig om het toenemende tekort aan zoet water te lenigen. Reden waarom in mei 2020 het Europese Parlement heeft ingestemd met een pakket richtlijnen voor het gebruik van afvalwater voor de irrigatie van gewassen.

nen wel via de fecale route worden overgedragen.

Daarnaast is rioolslib bijvoorbeeld een verzamelplaats van parasieten.

Samenwerkingsverband “Circulaire voedselproductie levert dus mogelijk nieuwe voedselveiligheidsrisico’s op, en daar moet je heel goed naar kijken”, zegt Koops. Dat was de aanleiding om een samenwerkingsverband op te richten van onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR), het adviesbureau H2Oké, het onderzoeksinstituut voor water en ondergrond Deltares en KWR, dat kennis genereert voor de watersector.

Ze willen een integraal risicoanalyse-, communicatie- en interventieplatform ontwikkelen dat alle betrokken partijen in de voedselketen van dezelfde data voorziet, zoals waterschappen, boeren, mestproducenten, drinkwaterbedrijven, veevoederproducenten, voedingsmiddelenindustrie en retail. In eerste instantie richten ze zich op microbiële voedselveiligheidsrisico’s, maar hun systematiek is ook bruikbaar om bijvoorbeeld chemische risico’s te monitoren.

Holistische benadering Diverse sectoren in de voedselketen hebben hun eigen favoriete risicomodellen. Terwijl voedingsmiddelenproducenten gebruikmaken van HACCP, kiezen drinkwaterbedrijven voor een kwantitatief microbieel risico-assessment (QMRA). Beperkingen van bestaande modellen zijn: onvoldoende voorspellend vermogen wanneer data beperkt beschikbaar zijn, bijvoorbeeld pathogeenconcentraties, of wan-

VMT 11 • november 2020

11

Wetenschap

WEGLEKKEN Nutriënten lekken deels al weg tijdens de voedselproductie, als ammoniak of doordat ze wegspoelen van akkers.

Een ander deel wordt via menselijke ontlasting en het riool geloosd in het oppervlaktewater.

neer diverse factoren effect hebben op een risicofactor, zoals het weer of regionaal watermanagement.

“Een veelheid aan complex interacterende risicofactoren is juist het kenmerk van circulaire voedselproductie”, aldus Koops.

“Nieuw in onze aanpak is de holistische verbindende benadering. Alle parameters die relevant zijn voor voedselveiligheid in een circulaire context – plantproductie, diermanagement, hydrologie en waterkwaliteit, pathogenengroei in reactie op omgevingsfactoren, weersomstandigheden en bemesting – worden meegewogen in een risicoanalyse die voorspelt waar, wanneer en op welke locatie in de productieketen er risico is op overdracht van pathogenen naar voedsel.”

Onvoldoende overzicht

De voedselketen is zo complex geworden dat er onvoldoende overzicht is

Bestaande risicomodellen Drinkwaterbedrijven gebruiken vaak Quantitative Microbial Risk Assessment (QMRA) om pathogenen te kwantificeren. Voedselbedrijven maken weer vaker gebruik van Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP). Binnen kennisinstellingen zijn diverse modellen in ontwikkeling die relevant zijn voor de voedselveiligheid in circulaire voedselsystemen. Zo hebben Deltares en WUR recent een landelijk waterkwaliteitsmodel voor nutriënten ontwikkeld. WUR en KWR hebben een waterkwaliteitsmodel ontwikkeld voor pathogenenconcentraties in rivieren en dat gebruikt voor QMRA. WUR heeft en ontwikkelt modellen voor mestapplicatie, gewasgroei en overdracht van pathogenen uit irrigatiewater naar gewassen.

De aanpak past bij risicogebaseerd monitoren.

Koops: “Het is onhaalbaar om alle pathogenen op alle mogelijke plekken te meten. Dus je monitort bij voorkeur op momenten en plekken waarvan het model, op basis van andere parameters, zoals omgevingsomstandigheden, een verhoogd risico op de aanwezigheid van pathogenen voorspelt.”

De Onderzoeksraad voor Veiligheid oordeelde in 2019 dat ons voedselproductiesysteem zo complex is geworden dat we onvoldoende overzicht over de hele keten hebben. Als we circulair gaan werken, wordt het nog ingewikkelder. Met hun integrale aanpak verwachten de onderzoekers een goed hulpmiddel te krijgen om risico’s in kaart te brengen en te communiceren naar de betrokken of verantwoordelijke partijen, zodat ze in gezamenlijkheid de juiste interventies kunnen plegen.

Risicomanagement boer Een deel van de bedrijven in de keten doet al aan risicomanagement, zoals voedingsmiddelenproducenten, veevoederproducenten en waterbedrijven. In de holistische aanpak van Koops en zijn collega’s zal ook de primaire producent, dus de akkerbouwer, tuinder of veehouder, aan risicomanagement moeten gaan doen. En dat levert zijn afnemers, zoals voedingsmiddelenproducenten en retailers, meer in-

12

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

combineren. Ook willen ze er via machine learning een zelflerend systeem van maken, dat bovendien om kan gaan met realtime veranderende data die elkaar onderling beïnvloeden, zoals regenval en wegspoelen van grond.

Betrouwbare data

Mogelijke bronnen en transmissieroutes voor pathogenen in voedsel in een circulair voedselen watersysteem.

zicht op in de veiligheid van de ingekochte producten of grondstoffen. Koops: “Op dit moment ontwikkelt WUR modellen voor de overlevingskans van pathogenen op gewassen. Als we deze modellen integreren in de integrale risicoanalyse, heeft de boer in de toekomst een instrument om vast te stellen tot welk moment hij zijn gewas nog kan irrigeren zonder het te besmetten met pathogenen, en kan hij zijn risicoanalyse ook delen met zijn afnemers.”

Boeren zijn zich nu vaak niet bewust van mogelijke risico’s, zegt onderzoeker Adriaan Antonis van Wageningen Bioveterinary Research. “Een boer die mest uitrijdt, realiseert zich vaak niet dat varkensmest van boer A verschilt van die van boer B. Hij denkt primair aan het gebruik van meststoffen, niet aan de pathogenen die hij daarmee over zijn akker verspreidt en op zijn bedrijf introduceert.”

Elk slootje Als er financiering wordt gevonden, zal het enkele jaren duren om een model te ontwikkelen dat op redelijk grof niveau risico’s kan analyseren, schat onderzoeker Nynke Hofstra van de afdeling Water Systems and Global Change van Wageningen University. Zij is gespecialiseerd in het modelleren van pathogenen in watersystemen. “Maar als je voor elk slootje wil weten hoe het zit, dan kost het veel meer tijd.”

Het is technisch een enorme uitdaging, aldus Koops, omdat de onderzoekers data die nu beschikbaar zijn, in allerlei bestaande modellen (zie hierboven) willen

“Daarnaast is het een uitdaging om alle betrokken partijen bij elkaar te brengen”, zegt Koops. “Dit gaat alleen maar goed als je een model hebt dat door alle partijen wordt erkend. En het begint met betrouwbare data. Het is onze verantwoordelijkheid als kennisinstellingen om daarvoor te zorgen.” Hofstra: “We willen partijen in de voedselproductieketen dan ook graag uitnodigen om mee te denken.”

De intersectorale samenwerking die de onderzoekers voor ogen hebben, moet ook leiden tot het beter delen van data, waarbij die data het zelflerende systeem weer verder verbeteren. Er wordt wel al veel gemeten op allerlei plekken in de voedselketen, maar gegevens worden lang niet altijd gedeeld, zegt Antonis.

De onderzoeker is ook zelfkazer en monitort veel op zijn eigen bedrijf. “Ik weet bijvoorbeeld precies hoeveel coliforme bacteriën er in de melk zitten. Als je dat in een datasysteem zou zetten en zou delen, dan kunnen andere partijen ervan leren. Als bijvoorbeeld bij heel veel boerderijen tegelijkertijd het aantal coliformen omhoog gaat, kan dat een signaal zijn dat er iets gaande is in de omgeving. Nu pik je dat signaal niet op.”

Dashboard

Participanten • Adriaan Antonis, Wageningen Bioveterinary Research • Gerjan Geerling, Deltares • Nynke Hofstra, WUR Water Systems and Global Change • Andries Koops, Wageningen Food Safety Research • Imke Leenen, H2Oké • Hans Marvin, Wageningen Food Safety Research • Gertjan Medema, KWR

De uitkomsten van de risicoanalyses moeten voor de verschillende partijen in de keten zichtbaar worden op een dashboard. Een boer kan daarop bijvoorbeeld snel zien hoe het zit met de pathogenenconcentratie in het irrigatiewater. Lastig is nog wel dat nauwkeurige microbiële analyses tijdrovend zijn. Maar dankzij covid-19 wordt er (wereldwijd) sterk geïnvesteerd in de ontwikkeling van sneltests, signaleren de drie onderzoekers. Koops: “Dat is een positieve ontwikkeling die ons ook in de landbouw en voedselveiligheid verder zal helpen. In de ideale situatie zou een boer straks met een sneltest eerst zijn irrigatiewater kunnen onderzoeken op de aanwezigheid van een aantal pathogenen.”

Het streven is overigens zeker niet om pathogenen in de gehele productieketen volledig uit te bannen.

Koops: “Je kunt alle risico’s uitsluiten door alles kapot te verhitten. Maar het doel van circulair werken is een duurzame landbouw in relatie tot de natuurlijke omgeving. Daarbij horen een gezonde bodem, gezond water en een gezonde flora op je gewas. Een gezonde microbiële gemeenschap kan de groei van pathogenen onderdrukken en daarmee bijdragen aan het beheersen van voedselveiligheidsgevaren.” •

VMT 11 • november 2020

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

Foto Egon Notermans

Column

Minder dieren inzetten bij testen veiligheid nieuwe stoffen?

Voordat een voedingsproduct op de markt komt, moet wetenschappelijk zijn aangetoond dat het veilig is. Eén van de overwegingen bij deze veiligheidsbeoordeling is of zo’n product gedurende een langere periode gebruikt kan worden. Het testen van deze zogeheten subchronische blootstelling wordt vaak gedaan door een dierstudie bij knaagdieren, waarbij het effect van verschillende doseringen van een specifieke stof wordt bestudeerd. In een onlangs gepubliceerde studie onderzochten we of het eigenlijk wettelijk verplicht is om juist deze 90-dagen-studie te doen om de veiligheid aan te tonen?

Dierstudie We zochten uit wat de Europese wettelijke vereisten zijn voor het aantonen van de veiligheid van nieuwe voedingsmiddelen, geneesmiddelen en chemicaliën. Daarbij hebben we ook richtlijnen bestudeerd die werden gepubliceerd door risicobeoordelaars (de Europese Voedselveiligheidsautoriteit, het Europees Geneesmiddelenagentschap en het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen). Voor dergelijke veiligheidsdossiers wordt bewijs verzameld op basis van verschillende studies. Zo wordt het effect van stoffen onderzocht in cellen (in vitro-onderzoek), wordt er gebruik gemaakt van computermodellen om risico’s te bestuderen en worden er dierproeven gedaan om de gevolgen van het innemen van een stof vast te stellen. Eén van die dierstudies is de 90-dagen orale toxiciteitstest. Deze wordt met name gebruikt om subchronische blootstellingseffecten te bestuderen. Hoewel diermodellen ontzettend belangrijk zijn om te kunnen voorspellen in hoeverre en vooral in welke dosis een nieuwe stof veilig is, wordt al jaren ingezet op het terugdringen van dieren voor wetenschappelijk onderzoek. En intussen worden er alternatieve mo-

dellen en onderzoeksmethoden ontwikkeld om bijvoorbeeld subchronische effecten van stoffen te kunnen voorspellen. Maar wanneer is een nieuwe studieopzet nu goed genoeg om dierproeven te vervangen? Of is het een ‘standaardoptie’ geworden van onderzoekers en risicobeoordelaars om de 90-dagen orale toxiciteitstest te gebruiken?

Geen vereiste Opvallend genoeg blijkt uit onze analyse dat voor levensmiddelen, geneesmiddelen en chemische stoffen het vaak wettelijk verplicht is om gegevens te verzamelen over subchronische of herhaalde blootstelling. Maar het uitvoeren van een 90 dagen durende orale toxiciteitsstudie is amper een vereiste. En toch lijkt de noodzaak voor subchronische effecten vaak vertaald te worden in een noodzaak om een 90-dagen orale toxiciteitstest te doen.

De 90-dagen-studie wordt namelijk in diverse richtlijnen beschreven als onderdeel van de ‘standaard testbatterij’.

Je kunt je daarom afvragen wanneer andere studies – die vergelijkbare (niet exact dezelfde), relevante informatie zouden kunnen bieden – een belangrijke rol kunnen gaan spelen. Onze studie was slechts een eerste theoretische analyse. Maar de bevindingen suggereren wel dat het hoognodig is om het gebruik van de 90-dagen orale toxiciteitstest verder te verhelderen. Alleen door een kritische blik te werpen op de huidige procedures voor het aantonen van de veiligheid kunnen zowel dierenwelzijn als de veiligheidsbeoordelingsdossiers worden verbeterd.

Dr. Alie de Boer Assistant Professor, Food Claims Centre Venlo, Maastricht University

13

ADVERTORIAL

Gluten- en lactosevrije claims: blijvend relevant Op basis van productintroducties in West-Europa sinds 2010, zijn gluten- en lactosevrije claims op vlees- en vleesalternatieven aanzienlijk toegenomen. Deze claims zijn inmiddels relevant in de vleesindustrie en vormen een belangrijke drijfveer voor productintroducties en -innovaties.

Dit geldt ook in Nederland (in de top 3). Populaire smaken zijn smoked en barbecue.

Smaakmakers op vleesproducten of vleesvervangers Een groot deel van de smaakmakers wordt gebruikt op vleesproducten of vleesvervangers. Binnen de kruidenmixen nemen voornamelijk rub-producten toe in populariteit. Deze dry rubs hebben een oorsprong in de zuidelijke staten van de VS. Tot voor kort wonnen ze terrein via de barbecue en we zien nu dat dit steeds meer mainstream wordt. Door rubs op de juiste wijze te gebruiken (enige tijd laten intrekken) en de juiste ingrediënten, blijft het vlees lekker mals.

Ook zien we een toenemend gebruik van marinades op vleesproducten in vis. Deze worden vooral ‘op-smaak-gemaakt’ aangeboden en gekocht door de consument. Dit sluit aan op de toenemende convenience-behoefte van de consument. Naast de traditionele sauzen zoals knoflooksaus, whisky-cocktailsaus en satésaus, nemen de meer donkere en uitgesproken smaken toe in populariteit.

Clean label Clean label blijft populair. De term clean label is niet wettelijk vastgelegd, want een keiharde definitie is hier niet voor. Als je consumenten vraagt wat clean label is, dan lopen de antwoorden zeer uiteen (zie kader). In Europa heeft 23 procent van de productintroducties (categorie food & beverage) de claim ‘geen additieven en conserveermiddelen’. Dit is dus een belangrijk thema voor voedselproducenten en -aanbieders.

Allergenen verminderen zet door Het verminderen van allergenen kan ook onder de term clean label worden gezet. Deze situatie is al diverse jaren aan de

ADVERTORIAL

Betekenis clean label (perceptie van de consument): 30% geen additieven en conserveermiddelen 24% geen kunstmatige kleur- en smaakstoffen 23% biologisch geproduceerd

gang. Dit geldt in de B2B- maar zeker ook in de B2C-keten. Er is een groeiende groep consumenten die vanuit hun lifestyle bepaalde ingrediënten weert. Het weren van gluten komt dan vaak voor.

De beheersing van kruisbesmetting wordt steeds relevanter. De aanwezigheid van kruisbesmetting in een product kan voor de NVWA een reden zijn voor het opleggen van een recall. Nieuw is dat er wetgeving komt over het voorkomen van kruisbesmetting. Dutch Spices maakt smaakvolle en allergeenveilige smaakproducten. Deze zijn alle zonder de 24 meest voorkomende allergenen en kruisbesmetting is conform de VITAL-norm. Een waarschuwing van sporen van allergenen blijft dan ook achterwege.

Allergeenvrije claims: blijvend relevant Dat het verminderen van allergenen in voeding relevant is, blijkt wel als we de cijfers eens onder de loep nemen. Door in te zoomen op de productintroducties in West Europa binnen vlees, dan zien we een zeer hoge toename van gluten- en lactosevrije claims. In 2010 stond op vier procent van de introducties een gluten- en/of lactosevrije claim vermeld op de verpakking.* Dit aandeel is steeds relevanter geworden. Productintroducties worden voor een groot deel gedreven door dit soort claims. In 2019 is dit aandeel inmiddels gestegen naar zestien procent.

Nederland in de top 3 Binnen West-Europa staat Nederland sinds 2017 in de top 3 als het gaat om het aandeel van de eerder genoemde introducties. Het VK en Spanje staan ook in de top 3. In Nederland worden deze producten vooral in de AH en de Lidl verkocht.

Populaire smaken ‘Smoked’ is de laatste jaren de meest populaire smaak binnen de vleesintroducties met een gluten- en/of lactosevrije claim.

Dat geldt ook voor de smaakrichting ‘barbecue’. Dit wordt ook gedreven doordat beide smaken op diverse vlees- en vleesalternatieven toepasbaar zijn.

‘De beheersing van kruisbesmetting wordt steeds relevanter’ Benieuwd naar de gehele analyse en benieuwd naar smaakvolle productoplossingen voor vleesproducten of vleesalternatieven, met een smoked-smaak en geschikt voor de BBQ?

Meer informatie: dutchspices.nl *Bron: Innovamarketinsights

Dutch Spices Dutch Spices wil lekkere, veilige en betaalbare voeding maken die beschikbaar is voor iedereen. De producten zijn allergeenveilig en daarom ook geschikt voor mensen met voedselallergieën. Tevens bevatten de producten geen ingrediënten van dierlijke oorsprong en zijn ze dus ook geschikt voor vegetarische en veganistische producten.

- Smaakvolle, veilige en betaalbare smaakmakers - Veilig voor 24 allergenen, inclusief de 14 wettelijke allergenen - Vega - Vegan - Glutenvrij - Lactosevrij

16

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

De visie van...

Paul Besseling De voedingsmiddelenindustrie schudde op haar grondvesten toen in 1995 de HACCP-verplichting werd ingevoerd. Nu, 25 jaar later, kunnen we stellen dat ons voedsel heel veel veiliger is geworden. “Begin jaren negentig regende het recalls”, blikt Paul Besseling, voedselveiligheidsexpert bij Précon terug. “Maar ik denk wel eens: schieten we niet door?”

Tekst Willem Paul de Mooij

Paul Besseling • Hbo levensmiddelentechnologie • Acht jaar in de zuivel • Bij Précon sinds 1995 • Uitvinder Food Safety Bow Tie • ISO 22000-officer Codex Alimentarius Précon Consulting Group • Opgericht in 1993 • 100 trainers en consultants

Paul Besseling is een goeroe te noemen in de wereld van voedselveiligheid. Dit jaar is hij 25 jaar in dienst bij Précon, net zo lang als de HACCP bestaat. Dat het een compleet andere tijd was, illustreert hij met een voorbeeld uit zijn eigen loopbaan. “Voordat ik bij Précon begon, werkte ik als technoloog in een zuivelfabriek. Daar was ik begin jaren ’90 zelf bij een incident betrokken. Er waren een paar honderd pakjes afgevuld met desinfectievloeistof (waterstofperoxide) in plaats van chocolademelk.”

sterfgevallen, ziekenhuisopnames

besmetting

ontwikkeling

van nature

Hoe kwam dit?

“Er was een reinigingsprogramma gestart en dat had niet mogen gebeuren. Het waren nota bene ook nog eens drinkpakjes voor kinderen met zo’n rietje aan de zijkant. We kwamen erachter dat deze fout alleen kon optreden rond de feestdagen wanneer we op de ene dag de chocolademelk maakten en pas op de volgende dag afvulden. Gewoonlijk werd er op dezelfde dag afgevuld. De fout werd helaas pas tijdens de consumptie ontdekt. Die kinderen schrokken zich rot.

onveilig voedsel

ziektes, verwondingen, medische behandeling

onrust, ongemak

Kijk ook eens naar risicomanagement in andere sectoren, zoals de luchtvaart, vindt Besseling. “HACCP is oké, maar het kan beter. HACCP lijkt soms wel een taalstrijd met oeverloze discussies over definities. Terwijl het gewoon gaat om het snappen van oorzaken en gevolgen. Zelf ben ik fan van de Bow Tie-benadering, ik heb daar enorm veel van geleerd. Bovendien is die benadering compatible met andere risicobeoordelingen, zoals ARBO en milieu.”

VMT 11 • november 2020

17

De visie

‘Voedsel is veel veiliger dan 25 jaar geleden, maar ik denk wel eens: waar houdt het op?’

VOEDSELVEILIGHEIDSEXPERT PAUL BESSELING, PRÉCON CONSULTING GROUP

Paul Besseling, voedselveiligheidsexpert Précon Consulting Group, blikt terug op 25 jaar HACCP.

Eén kind ging naar de polikliniek, maar kon na wat geruststellende woorden gelukkig weer terug naar school. Waterstofperoxide van 0,2 procent wordt immers ook gebruikt als mondspoeling. Geen gevaar voor de volksgezondheid, maar wel erg vervelend.”

Waren de consequenties te overzien?

“Jawel. Zelf had ik natuurlijk het gevoel dat er iets verschrikkelijks was gebeurd. Maar dit soort incidenten kwam vroeger wel vaker voor. Zo speelde in die tijd ook een incident met babyvoeding. Eerst was er een verhaal over een desinfectiemiddel in het product, daar kwam later een issue met glasdeeltjes overheen. Dat is wel een aantal weken in het nieuws geweest. En toen kwamen wij met onze chocolademelk. Als je mij vraagt naar het verschil tussen 25 jaar geleden en nu: toen regende het issues. Ik hield een plakboek bij, daar kon ik elke week wel iets nieuws in plakken. Onze collega, Theo Appelhof, van 1986 tot 2005 directeur bij de Keuringsdienst van Waren, kan dat zeker beamen.”

Nu ligt alles onder een vergrootglas en kom je als producent niet meer zo makkelijk weg met zo’n voedselveiligheidsincident.

“Klopt, dat was toen echt anders. Ik gaf ook toen al veel trainingen. Dan vertelde ik over verschillende

soorten besmettingen en vroeg ik mensen om voorbeelden. Ze buitelden over elkaar heen en voor je het wist, had je een flipover vol geschreven. Oostenrijkse wijn, diepvriesgroenten, babyvoeding… Als ik het tegenwoordig vraag, moeten ze lang nadenken. In die zin is de voedselveiligheid gigantisch vooruitgegaan, vooral dankzij de HACCP-verplichting van 1995. Bedrijven moesten zelf gaan nadenken over de veiligheid van hun producten. En met de komst van de General Food Law in 2002 kwam de verantwoordelijkheid voor de voedselveiligheid ook heel duidelijk bij bedrijven te liggen.”

Heeft de komst van HACCP in 1995 alles goedgemaakt op het gebied van voedselveiligheid?

“Het mooie is dat HACCP een wettelijke verplichting is, maar dat de industrie dit heel proactief heeft opgepakt. Het bedrijfsleven is gaan certificeren, waarmee een compleet nieuwe wereld van adviseurs is ontstaan, die gespecialiseerd zijn in voedselveiligheid. In de zuivelindustrie heb ik eind jaren ’80 eens een cursus over ISO 9001 gevolgd. Kwaliteitsmanagement was toen nog echt in opkomst. Vervolgens kwam ook de certificering van voedselveiligheid op gang. Précon is daarmee opgegroeid. Wij waren het allereerste consultancybureau op dit onderwerp. Inmiddels heeft elk levensmiddelenbedrijf een eigen kwaliteitsmanager.”

Gelukkig maar.

“Nou ja, ik vind de veiligheid van voedingsmiddelen natuurlijk heel interessant en maatschappelijk gezien uitermate belangrijk, maar soms vraag ik me wel af: schieten we niet door? Er komen telkens weer nieuwe eisen bij. In het basisdocument voor voedselveiligheid, uit de Codex Alimentarius, staan zo’n 250 tot 300 eisen. Kijk je naar de private standaarden, dan ga je al snel over de 500. Als je ziet wat afnemers soms bij hun klanten neerleggen, dan gaat het soms

18

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

om meer dan duizend eisen. En daar komen ook nog zaken bij als fraude, food defense en duurzaamheid.

Bedrijven klagen wel eens over de regeldruk vanuit de overheid, maar ze kunnen er zelf ook wat van.

Kwaliteitsmanagers zijn daarmee ontzettend druk om te zorgen dat ze compliant zijn. Onze aandacht zou meer moeten zijn bij de productievloer, want dat is toch waar de veiligheid van de producten uiteindelijk wordt bepaald.”

‘Als je zeker wilt weten dat er nooit iets gebeurt, is er maar één oplossing: stoppen met produceren’

In hoeverre bemoeilijken de toenemende eisen het produceren van de voeding zelf?

“Steeds meer. Door allerlei incidenten willen we steeds minder risico’s nemen en kan er steeds minder. We zekeren alle bedreigingen af. Maar je kunt er óók voor kiezen om een bepaald risico te nemen. Dat doen we op andere terreinen toch ook? Er zijn 600 tot 700 verkeersdoden per jaar. Als we de maximumsnelheid verder verlagen, kan dat aantal drastisch verminderen. Maar dat doen we niet, omdat we graag vlot willen doorrijden. Er zijn in Nederland tussen de 20 en de 100 dodelijke slachtoffers per jaar door onveilig voedsel en toch worden we steeds strenger. Voor kleine ondernemers met nieuwe initiatieven wordt het steeds moeilijker.”

Sterfte, zeer 4 invaliditeit, ernstig ziekenhuisopname

LAAG 0

LAAG 4

MIDDEN 8

HOOG 12

HOOG 16

Ziekte met verzuim, lichamelijk letsel, ernstig 3 behandeling door een arts

LAAG 0

LAAG 3

LAAG 6

MIDDEN 9

HOOG 12

Onwel, ongemak

LAAG 0

LAAG 2

LAAG 4

LAAG 6

MIDDEN 8

LAAG 0

LAAG 1

LAAG 2

LAAG 3

LAAG 4

Onrust bij de consument, geen effect op de gezondheid

minder 2 ernstig

geen

1

ernst

kans

0

1

2

3

4

nul

zeer klein

klein

matig

groot

meer dan 100 3 tot 100 1 tot 2 geen getroffen minder dan getroffen getroffen getroffen consumenten 1 getroffen of gevaar niet consument consumenten consumenten consumenten in 100 jaar in 100 jaar in 100 jaar in 100 jaar relevant

Over de risicomatrix die Précon gebruikt: “We krijgen hierop soms kritiek, mensen vinden ’m te groen. Acrylamide in gekookte eieren? Daar hoef je echt geen aandacht aan te besteden. En een haringworm zul je niet vinden in een krentenbol. En covid-19 krijg je niet door dingen die je eet. Die gevaren zitten in de kolom met kans ‘nul’. Een belangrijke stap in HACCP is om vast te stellen welke gevaren niet in kolom ‘nul’ zitten, met die gevaren moet je aan de slag. We kiezen ook bewust voor een periode van honderd jaar. Sterfgevallen of ziekenhuisopnames zijn niet geheel uit te sluiten maar als je aannemelijk kunt maken dat dat door jouw product in de komende honderd jaar niet zal gebeuren, dan doe je het gewoon goed. QA’ers vinden het lastig om naar zo’n lange periode te kijken, maar een beoordeling over de veiligheid van een product voor de komende twee jaar is echt veel te kort.”

Hoe komt dat?

“Het heeft veel te maken met de verwarring tussen risicoanalyse en incidentbeoordeling. Als wij een inschatting doen dat een bepaald risico in de komende tien jaar één keer voorkomt, dan kunnen we dat accepteren. Maar op het moment dát het gebeurt, roept iedereen dat het onacceptabel is. Maar dat is dus een heel andere beoordeling. Dat wordt in HACCP nogal eens door elkaar gehaald. Dan roept er iemand ‘daar kunnen consumenten dood aan gaan!’ Ja, alles kan. Je kunt je ook verslikken in een dropje. Dan moeten we maar geen drop meer eten, toch? Nee, want het draait allemaal om de kans. En om het zogeheten ‘nuttig effect’. We eten filet americain. Link spul, flink risico, waarom zou je dat eten?

Omdat we het lekker vinden. Dan vinden we het nuttig effect groter dan het risico en dat accepteren we dan. Maar als je als voedingsmiddelenbedrijf zeker wilt weten dat er nooit iets gebeurt, is er maar één oplossing en dat is stoppen met produceren.”

Wat betekent dit voor de QA’er?

“Een belangrijk leerpunt: risicoanalyse is iets anders dan incidentenbeoordeling. Een incident beoordeel je als het zich voordoet, de kans speelt dan geen rol.

In risicoanalyse draait het juist om de kans op zo’n incident. Die moeten we inschatten en dat is heel moeilijk. In kwaliteitsmanagement zeggen we graag ‘meten is weten’, maar in risicomanagement weet je vaak niet alles. In ISO 31000 zeggen we dan ook dat risico het effect is van onzekerheid. Om met die onzekerheid om te gaan is lastig, maar binnen je verantwoordelijkheid als QA’er is dat heel belangrijk om te beseffen. Als er iets mis gaat, moet je je niet de schuld in de schoenen laten schuiven. Als je je werk goed doet, is het management bekend met de risico’s die er zijn. Als QA’er moet je kunnen uitleggen met welke investeringen de meeste veiligheidswinst te behalen is. Zij zijn verantwoordelijk voor de keuzes.

En ook al zijn ze klein, er zitten nou eenmaal risico’s aan de dingen die we eten. Maar stoppen met eten, daar kleven nog grotere risico’s aan.” •

Uw verse groenten en fruit nóg sneller naar de klant, zodat u kosten bespaart en voedselverspilling tegengaat. Dat kan met ons Pesticides Partnership Pakket!

Interesse? Wij doen u graag een voorstel op maat! +31 (0)114 63 54 00 Info-zvl@eurofins.com

eurofinsfoodtesting.nl/snelle-pesticiden-analyses Testing for life

20

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

‘Zwart scenario voor aardappelsector afgewend’ DOOR AANPASSING MAXIMALE RESIDULIMIET VAN CHLOORPROFAM De aardappelsector haalt opgelucht adem over de residunorm van chloorprofam. In plaats van een drastische verlaging van de maximale residulimiet (MRL) van 10 mg per kilo aardappelen naar 0,01 mg, besloot de Europese Commissie tot een tussentijdse MRL van 0,4 mg per kilo aardappelen. Toch blijft er werk aan de winkel voor telers en de verwerkende industrie.

Tekst Kees van Delft Beeld VAVI

Chloorprofam, ook bekend onder de merknaam CIPC, is jarenlang veelvuldig gebruikt als kiemremmer voor de opslag van aardappelen. Ook is het een veelgebruikte herbicide voor uien. Vorig jaar besloot de Europese Commissie echter dat chloorprofam per 8 oktober 2020 niet meer toegelaten mocht worden in de EU. Daarnaast moest de MRL omlaag, van 10 mg per kilo aardappelen naar 0,01 mg. Dit vanwege de gezondheidsrisico’s die het consumeren van chloorprofam volgens de European Food Safety Authority (EFSA) met zich meebrengen.

‘Chloorprofam is een plakkerig middel dat overal op blijft zitten’

De aardappelsector in Europa kwam in het verweer tegen de rigoureuze verlaging van de residunorm en bepleitte een tussentijdse MRL (t-MRL). Op 8 oktober, exact de datum waarop het Europese verbod op het gebruik van chloorprofam inging, kwam de uitslag van de stemming over de t-MRL. Op voorstel van de EFSA ging de Europese Commissie akkoord met een t-MRL van 0,4 mg per kilo aardappelen.

Weerbarstig dossier “Het is goed nieuws dat de Europese Commissie inziet dat een t-MRL nodig is”, reageert Hylke Brunt, secretaris bij de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (VAVI). “Terugvallen naar 0,01 mg was onrealistisch, aangezien chloorprofam een hardnekkig middel is om volledig te verwijderen.

Dat zou betekenen dat alle circa 15.000 bewaarschuren in Europa een grondige renovatie moeten ondergaan, of dat een groot deel van de aardappelen niet verwerkt kan worden. Dat zwarte scenario is afgewend. Het is goed om te zien dat we elkaar in de aardappelketen hebben gevonden op zo’n ingewikkeld en weerbarstig dossier.”

Brunt houdt overigens nog een kleine slag om de arm. “De wetgeving over de t-MRL moet nog door het Europese Parlement en de Europese Raad.

De verwachting is dat het negen tot twaalf maanden duurt voordat de t-MRL vervolgens ingaat.

Tot die tijd is 10 mg per kilo aardappelen nog de norm.”

VMT 11 • november 2020

21

Achtergrond

CHLOORPROFAM Aardappelen op de transportband.

Monitoring van het residuverloop Aangezien chloorprofam niet meer gebruikt mag worden, in Nederland zelfs sinds eind juli al niet meer, is een MRL van 0,4 mg volgens Brunt goed haalbaar. “In richtlijnen voor het bewaren van aardappelen hebben we telers verplicht om voor 1 oktober hun schuren te reinigen en afnemers daarvan op de hoogte te stellen.

Op die manier ontvangen telers het voedselveiligheidscertificaat, dat nodig is om aardappels af te zetten.”

Brunt verneemt dat telers voortvarend aan de slag zijn gegaan met het reinigen van bewaarplaatsen voor aardappelen. “Dat moet ook, want de Europese Commissie heeft tot een jaarlijkse monitoringseis besloten.

Elk kalenderjaar zullen wij gegevens aanleveren over het residuverloop. Op een gegeven moment is dat voor de Europese Commissie wellicht aanleiding om de MRL weer een stapje te verlagen.”

Gehalte meten Daphne van Damme, senior accountmanager bij Eurofins, merkt dat steeds meer aardappeltelers willen weten in hoeverre hun bewaarplaats vrij is van chloorprofam. “Telers zijn beducht dat ze in de problemen komen door de nieuwe MRL, die uiteindelijk wellicht zelfs naar 0,01 mg per kilo aardappelen gaat.

Handleiding voor reiniging Europese organisaties uit de aardappelketen hebben eerder dit jaar een handleiding opgesteld voor het reinigen van chloorprofam in bewaarschuren. Op basis van onderzoek in verschillende landen geven de organisaties aan dat droog reinigen de voorkeur geniet. Alleen als er geen geschikte droge reinigingsmethode beschikbaar is of dit niet afdoende is voor de volledige reiniging, dient water als secundair middel gebruikt te worden. “Voorheen gingen we ervan uit dat nat reinigen het effectiefst is, maar daar zijn we op teruggekomen”, aldus VAVI-secretaris Hylke Brunt. “Met natte reiniging onder hoge druk verspreid je residuen en los je het risico op crosscontaminatie niet op. Begin dus grondig met droog reinigen en voeg daar op onderdelen nat reinigen aan toe als dat nodig is.”

Ze willen die problemen natuurlijk voorkomen en willen weten waar ze aan toe zijn.”

Eurofins Food, Feed, Water Benelux deed een omgevingsonderzoek om het gehalte aan chloorprofam te meten. “De swabs pasten we al toe voor andere nabehandelingsmiddelen, maar nu ook voor chloorprofam”, licht Van Damme toe.

Diep in het hout Chloorprofam is een plakkerig middel dat overal op blijft zitten, aldus Van Damme. “Denk aan transportbanden, apparatuur, vrachtwagens, ventilatoren of kisten, maar ook op voedingsmiddelen als sinaasappelen.”

Een residunorm van 0,01 mg moet op termijn volgens Van Damme haalbaar zijn. “Maar dan moeten bewaarplaatsen écht op de juiste manier zijn gereinigd. Chloorprofam zit vaak diep in het hout. Als dat niet wordt verwijderd, kan de chloorprofam bij een behandeling met een nieuw olieachtig middel vrijkomen uit het hout en alsnog in de aardappelen komen. Een goede schoonmaakprocedure met de juiste middelen is daarom van groot belang.”

‘Niet lichtzinnig over denken’ Het verbod op het gebruik van chloorprofam is behoorlijk ingrijpend voor de aardappel- en uiensector, vindt Van Damme: “Los van de investeringen om chloorprofam uit te bannen, moeten telers ook op zoek naar alternatieven, die duurder en minder efficiënt zijn. Al met al maakt de sector meer kosten door het verbod.”

Net als Brunt ziet ook Van Damme dat veel telers al in actie zijn gekomen om aan de MRL te voldoen, door loodsen te reinigen en het resultaat daarvan te testen. Ze roept telers op om er niet te lichtzinnig over te denken. “Zet goed doordacht alle variabelen op een rijtje. Dat klinkt eenvoudig, maar er komt meer bij kijken dan je denkt.” •

22

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

Acrylamidegehaltes onder de loep ONDERZOEK NAAR ONGEWENSTE STOF IN LEVENSMIDDELEN Het Belgische onderzoeksinstituut Sciensano onderzocht levensmiddelen waarvan niet duidelijk was hoe hoog het gehalte acrylamide was. Dit onderzoek, dat gefinancierd werd door de Federale Overheid Dienst Volksgezondheid in België, helpt om op Europees niveau de risicobeperkende maatregelen te actualiseren en referentiewaarden volledig te maken. De wetenschappelijke data kunnen ook helpen bij de ontwikkeling van wettelijke maximumgehaltes in het kader van Verordening 1881/2006.

Tekst Philippe Szternfeld

Acrylamide kan ontstaan bij de bereiding van zetmeelrijke levensmiddelen zoals graan en aardappelproducten. Hoewel deze stof waarschijnlijk al zeer lange tijd aanwezig is in onze voeding, werd deze pas in 2002 ontdekt door de Universiteit van Stockholm.

Onmiddellijk wezen ook alle risicobeoordelingen van deze kankerverwekkende stof op gezondheidsrisico’s voor de consumenten.

Om de inname zo laag mogelijk te houden, werden risicobeperkende maatregelen en referentieniveaus vastgelegd in Verordening (EU) 2017/2158. Niet alle levensmiddelen zijn echter in deze verordening opgenomen terwijl ook deze aanzienlijke hoeveelheden

acrylamide kunnen bevatten. Sciensano onderzocht 217 levensmiddelen op de aanwezigheid van acrylamide. De keuze van de levensmiddelen was grotendeels gebaseerd op de Europese aanbeveling 2019/1888 betreffende de monitoring van acrylamide in levensmiddelen.

Groentechips en olijven Een brede waaier aan levensmiddelen werd onderzocht zoals producten op basis van graan, aardappel, zaden (voorbeeld: chia), noten, gedroogd fruit, koffiesurrogaten, cacao en olijven. Zo nodig werden de levensmiddelen bereid in het laboratorium volgens

Kleur als belangrijkste indicator De kleur van het bereide levensmiddel en het gehalte aan acrylamide zijn zeer sterk met elkaar verbonden. In de figuur hiernaast wordt deze relatie aangetoond. Wanneer de pommes duchesses harder gebakken werd (donkerder kleur) werd er ook een hoger gehalte aan acrylamide waargenomen. Bij rösti gold hetzelfde, ongeacht de vraag of deze in de frituurpan of in de oven bereid werd. Verder zien we ook dat wanneer de aardappelproducten goudgeel gebakken werden, de referentiewaarde voor acrylamide nooit werd overschreden. Deze goudgele kleur is dus een belangrijke indicator voor het gehalte aan acrylamide en zou altijd op de verpakking moeten worden vermeld. Momenteel staat op ongeveer de helft van alle verpakkingen een kleurindicatie.

Hoe donkerder het bereide levensmiddel hoe hoger de acrylamidegehaltes, ongeacht de bereidingstijd.

VMT 11 • november 2020

23

Wetenschap

Goudgeel gebakken aardappelproducten overschreden nooit de referentiewaarde voor acrylamide.

de specificaties zoals vermeld op de verpakking. Uit de resultaten bleek een hoog acrylamidegehalte in groentechips en zwarte olijven.

Chips op basis van wortel- en knolgroenten Groentechips van zoete aardappel, pastinaak, wortel, rode biet en cassave werden op de markt gebracht omdat ze als gezonder worden gezien dan de originele aardappelchips. De gevonden acrylamidegehaltes spreken dit echter tegen. In vergelijking met gewone aardappelchips bevat groentechips tot 2,5 keer meer acrylamide. Drie van de onderzochte producten bevatten zelfs zoveel acrylamide dat de resultaten werden doorgegeven aan het Belgische Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV).

Frituren? Houd deze regels in gedachten Wanneer je de frituurpan gebruikt, kun je er zelf voor zorgen dat er zo weinig mogelijk acrylamide ontstaat. Zorg er allereerst voor dat de frituurpan op de juiste temperatuur staat ingesteld. Houd je aan de temperatuur die op de verpakking vermeld staat en stel de frituur nooit hoger in dan op 175°C. Daarnaast is ook de kleur belangrijk.

Houdt tijdens het frituren de kleurverandering in de gaten en stop de bereiding wanneer het product goudgeel is. Een donkerbruin product heeft een hoger gehalte acrylamide, ongeacht de bereidingstijd.

Zwarte olijven Bij de analyse van zwarte olijven werden variabele acrylamidegehaltes gedetecteerd, met de hoogste gehaltes voor zwarte olijven in blik. Deze variatie in de score kan verklaard worden door de verschillende verwerkingsmethodes die de olijven ondergaan voor ze op de markt komen. Maar de factoren die hiervoor

Toolbox voor aanvaardbaar acrylamidegehalte Om acrylamidegehaltes in levensmiddelen zo laag mogelijk te houden, werd in 2005 een toolbox ontworpen door de Federatie van de Voedsel- en Drankindustrieën van de EU. De hierin opgenomen maatregelen variëren van een specifieke graan- of aardappelsoortselectie die minder acrylamide vormt tot temperatuurspecificaties.

Deze toolbox wordt regelmatig geactualiseerd aan de hand van nieuwe onderzoeksgegevens. In 2017 werden dergelijke risicobeperkende maatregelen en referentieniveaus vastgelegd in Verordening (EU) 2017/2158. Deze referentieniveaus geven aan hoeveel acrylamide er in een levensmiddel aanwezig mag zijn. Op deze manier zijn preventieve maatregelen verplicht geworden voor bepaalde voedselgroepen. Als vastgesteld wordt dat het acrylamidegehalte in een levensmiddel het referentieniveau overschrijdt, wordt er een onderzoek gestart naar het bereidingsproces. De risicobeperkende maatregelen die de producent naleeft, worden bekeken waarna het bereidingsproces wordt aangepast.

verantwoordelijk zijn, zijn nog niet volledig in kaart gebracht. Ook kan het acrylamidegehalte in zwarte olijven wellicht nog stijgen wanneer deze na aankoop gebruikt worden bij de bereiding van een gerecht.

Denk bijvoorbeeld aan het maken van pizza’s.

Brood en gebak In sommige levensmiddelen werden zeer lage hoeveelheden acrylamide gevonden of werd er zelfs geen acrylamide gedetecteerd. Dit laatste was het geval bij melkbroodjes, rozijnenbrood, notenbrood, tortilla’s en pitabroodjes. Slechts lage acrylamidegehaltes werden gevonden in koffiekoeken, donuts, churros, smoutebollen, pannenkoeken en gevulde minipasteitjes. Tarwebrood met olijven is hier, met een hoog acrylamidehalte, een uitzondering in deze reeks van brood en gebak. De gevonden gehaltes waren hier zelfs hoger dan de referentiewaarde voor tarwebrood.

Uit de analyse van rijst-, maïswafels en andere granensnacks blijkt dat er hogere gehaltes gevonden zijn dan in de andere onderzochte graanproducten.

Daarnaast vonden de onderzoekers ook acrylamide in cacaopoeder, in nougat en karamel en in geroosterde zaden en noten.

Patat en aardappelproducten Uit de evaluatie van de European Food Safety Authority (EFSA) blijkt dat de bevolking het meest

24

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

Acrylamide kan ontstaan bij de bereiding van zetmeelrijke levensmiddelen zoals g graan- en aardappelproducten. pp p

wordt blootgesteld aan acrylamide via patat en brood. Ook andere aardappelproducten, zoals rösti en kroketten, zijn een grote bron van acrylamide. Dit werd verder onderzocht in dit project.

Zowel hoge als niet detecteerbare concentraties aan acrylamide werden aangetroffen ff in aardappelproducten. Een hoger acrylamidegehalte werd gedetecteerd naarmate de aardappelproducten een donkerder kleur hadden. Hoge acrylamidegehaltes werden gevonden in zowel gesneden aardappelproducten (zoals aardappelblokjes en rösti), als in pureeproducten zoals hertoginnenaardappelen (pommes duchesse), aardappelballetjes (noisettes) en kroketten.

Behalve aardappelproducten werden ook groentepatat en patat van zoete aardappel onderzocht. De gehaltes aan acrylamide in deze patat waren steeds hoger in vergelijking met de originele aardappelpatat.

Frituren of in de oven?

Ook de bereidingswijze heeft invloed op de acrylamidegehaltes. Dit werd aangetoond door dezelfde aardappelproducten zowel in de oven als in de frituurpan klaar te maken. De aardappelproducten die gefrituurd werden, bevatten 5 tot 25 keer meer acrylamide dan die uit de oven. Bij de bereiding werd steeds de aanbevolen bereidingswijze gevolgd zoals aangegeven op de verpakking.

Naast de informatie over de temperatuur en de tijd van bereiden, kan op de verpakking ook een kleurindicatie staan. Deze kleur wordt meestal verwoord als ‘goudgeel’. Door dit criterium na te volgen, ontstonden aanvaardbare acrylamideconcentraties. Dit toont aan dat het acrylamidegehalte perfect overeenkomt met de uiteindelijke kleur van het bereide levensmiddel, onafhankelijk van de bereidingswijze. Dit illustreert ook het belang en de impact van de kookgewoonten van de consument op de vorming van acrylamide. •

Philippe Szternfeld is werkzaam bij onderzoeksinstituut Sciensano, Philippe.Szternfeld@sciensano.be

VMT 11 • november 2020

25

Reportage Achtergrond

Model voorspelt frequentie tankinspecties BESPAAR OP KOSTEN VAN ONDERHOUD EN VOORKOM BESMETTINGEN Voedingsmiddelenproducenten laten hun tanks en sproeidrogers steeds vaker met regelmaat inspecteren op defecten. Defecten kunnen namelijk micro-organismen huisvesten die producten contamineren. Maar wanneer en hoe vaak moet een tank geïnspecteerd worden? Een voorspellend model helpt bij de juiste planning. Een goed inspectieplan levert een veiliger product en forse kostenbesparingen op.

Tekst Annelies Taams

In de voedingsmiddelenindustrie is veel apparatuur gemaakt van roestvaststaal (RVS). Het is sterk, goed te reinigen en corrosiebestendig. Procesomstandigheden zorgen echter voor mechanische en chemische belasting, waardoor op den duur ook in RVS corrosie en scheurtjes ontstaan. Worden deze kleine defecten niet tijdig gedetecteerd en verholpen, dan kan dit leiden tot schade en uiteindelijk zelfs lekkage. In een eerder stadium treedt echter in de holtes van de putjes en scheurtjes (afbeelding 1) al ophoping en uitgroei van micro-organismen op, wat kan leiden tot besmetting van het product.

Onderschat risico

Afb. 1: Holtes waarin micro-organismen (biofilm) zich kunnen ontwikkelen.

Marcel Wilmink van Bactoforce Benelux BV vertelt dat zijn organisatie zich bezighoudt met de beheersing van microbiologische risico’s. Al vijfentwintig jaar inspecteert Bactoforce tanks en sproeidrogers.

De kennis die daarmee is vergaard, deelt men graag met de voedingsmiddelenindustrie.

Wilmink: “Tankinspecties zijn niet verplicht, maar het produceren van een veilig product is dat wel. Een goed werkend HACCP-systeem bevat daarom ook een inventarisatie van de specifieke risico’s van het product dat in tanks wordt opgeslagen en gedroogd.

Denk aan rauwe melk, bier, dranken, gefermenteerde producten, ingrediënten of babyvoeding. Alcoholvrij bier is bijvoorbeeld extra gevoelig omdat de natuurlijke conservering van alcohol ontbreekt.

Volgens recente inzichten kunnen echter ook bacteriofagen in defecten van fermentatietanks overleven en de fermentatie van kaas vertragen of zelfs volledig stoppen. Ook daarom is het belang van intacte tanks groot.”

De productrisico’s in combinatie met de conditie van de tank of droger zijn de basis voor een inspectieplan. Wilmink: “Naar onze inschatting worden al redelijk veel drogers (85 procent) en tanks (30 procent) volgens een plan geïnspecteerd. Desondanks voeren we voor trouble-shooting veel ad hoc inspecties uit. Veel plannen zijn statisch terwijl condities veranderen. Klanten vragen ons regelmatig om hulp bij het opzetten of het optimaliseren van het inspec-

26

CONTAMINANTEN & LABANALYSE

ductveiligheid en een aanzienlijke beheersing van kosten.�

Defecten De holtes in defecte plekken kunnen micro-organismen huisvesten of dat op termijn gaan doen. Daarom moeten alle defecten gelokaliseerd en geĂŤlimineerd worden. Wilmink legt uit hoe zijn organisatie te werk gaat: “Scheurtjes, corrosie, lasdefecten en krassen zijn enkele van de zeven verschillende oppervlaktemetaaldefecten die we voor rapportage en trainingsdoeleinden hebben geclassiďŹ ceerd. Wij sporen deze defecten doeltreend  en snel op door een 100 procent oppervlakte-UV-dye-penetranttest en een microscoopcamera. De samenstelling van het penetrant is afgestemd op gebruik in de voedingsmiddelenindustrie. Visueel onderzoeken we onder andere de conditie van pakkingen, roerwerken en kijkglazen en met UV-licht lokaliseren we residu van het penetrant. Alle defecten markeren we en we leggen het type en de positie van het defect digitaal vast voor rapportage en data-analyse. Lassers en monteurs kunnen aansluitend onze touwtechniekmaterialen gebruiken en reparaties veilig uitvoeren. De totale tijd van inspectie en enkele reparaties is voor een tank vier uur en voor een droger acht tot twaalf uur. Omdat een reparatie niet de oorzaak van defectvorming wegneemt, adviseren we ook altijd een root cause-analyse uit te voeren.â€?

Voorspellend model Bij het opzetten en optimaliseren van een inspectieplan zoeken voedingsmiddelenbedrijven naar de balans tussen de kosten van inspecties en de geplande downtime, versus risico’s op hoge kosten van ongewenste downtime, malheur en besmet product. p

‘Lassers en monteurs kunnen aansluitend reparaties uitvoeren’

Wilmink vertelt dat tijdens gesprekken met klanten over een inspectieplan het zogenaamde badkuipmodel wordt gebruikt (afbeelding 2). “Het badkuipmodel illustreert de snelheid waarmee defecten ontstaan. De typische badkuipvorm wordt bepaald door twee lijnen. De paarse lijn laat de enkele defecten zien zoals groeven, krassen en lasdefecten die bij de bouwer ontstaan of tijdens het transporteren en installeren van de nieuwe installatie. De gele lijn illustreert de snelheid van het ontstaan van eerder beschreven defecten door de mechanische en chemische belasting tijdens gebruik.�

Als een installatie niet wordt gerepareerd dan verloopt het ontstaan van defecten volgens de rode lijn in afbeelding 3. Op het moment van een inspectie en hygiĂŤnisch onderhoud (een stip in afbeelding 3) wordt het aantal defecten en het risico op besmetting tot nul teruggebracht en daarmee veelal de levensduur van de installatie verlengd. De eerste inspectie is de validatie van de nieuwe installatie (blauwe stip in afbeelding 3). Zo kan de productie defectvrij en veilig starten.

In de eerste jaren van gebruik zullen er normaal gesproken nauwelijks defecten ontstaan. Inspecties zijn dan raadzaam om ongewenste procesparameters tijdig vast te stellen om verergering van krassen en corrosie te voorkomen. Met elke volgende inspectie (de zwarte stip in afbeelding 3) wordt het aantal defecten tot nul teruggebracht. Het moment voor inspectie is als het aantal defecten (groene lijn in aff beelding 3) de symbolisch kritische zone bereikt (rode zone in afbeelding 3). Met het verouderen van de tank loopt de groene lijn steiler omhoog en wordt de kritische grens sneller bereikt. Inspecties volgen elkaar dan sneller op.

Afb. 2: Badkuipmodel.

Afb. 3: Verloop van het aantal defecten met en zonder inspectie- en reparatiemomenten.

VMT 11 • november 2020

27

Achtergrond

voor het dynamisch inspectieplan. Bactoforce adviseert om het plan na elke inspectie te evalueren en ook van beschikbare microbiologische uitslagen gebruik te maken.

Technische ouderdom (afbeelding 5) Afb. 4: Microbiologisch gevoeliger product met een beperkte veilige zone en een kortere inspectie-interval.

Microbiologische gevoeligheid (afbeelding 4) De microbiologische gevoeligheid van een product en het vangnet van de kwaliteitscontrole komen ook tot uitdrukking in het model en worden geĂŻllustreerd door de variĂŤrende hoogte van de groene zone. Bij een gevoelig product (afbeelding 4) is symbolisch het kritisch aantal defecten lager en de inter interval tussen inspecties korter.

‘In elke fase ontstaan typerende defecten in installaties’

“Klanten vragen ons soms ook om een plan te maken voor een installatie waarvan alle gegevens van eerder gebruik en ouderdom ontbreken�, vertelt Wilmink. “Wat jaarringen voor de ouderdom van een boom zijn, zijn dat het aantal en vooral het soort defecten voor de technische ouderdom van een installatie. Met het verouderen van een installatie ontstaan namelijk andere oppervlakte-metaaldefecten (afbeelding 5). Als we de levenscyclus van een tank verdelen in vier fasen, zien we in elke fase typerende defecten ontstaan. Met de resultaten van tenminste twee inspecties en reparatie van defecten, weten we het aantal en type defecten en ook wat er in de tussenliggende tijd is gebeurd. Als we die resultaten over het badkuipmodel heen leggen, zien we in welke fase de tank zich bevindt. Dat is het uitgangspunt voor een inspectieplan.�

Forse kostenbesparing

Afb. 5: Hierboven staan verschillende soorten defecten die domineren in een bepaalde fase.

Stresscorrosie is een vertakte scheur, ontstaan door repeterende krachten (metaalmoeheid).

Continued cracking ontstaat als een eerdere reparatie bezwijkt. Vooral de bestendigheid van reparatie van stresscorrosie is vaak beperkt, omdat het materiaal is verouderd. En vaak ontbreekt de mogelijkheid om bij het lassen backing gas te gebruiken.

Als de reparatie van een tank of droger niet meer mogelijk of lonend is, is hij afgeschreven. Het traject van vervangen duurt vaak minimaal twee jaar. Als dit traject pas wordt gestart wanneer de installatie is afgeschreven, is overbrugging ervan vaak lastig en kostbaar. De technische ouderdom kan daarom goed dienen als signaalfunctie voor een naderende aff schrijving. Wilmink vult aan: “Voor diverse klanten vervullen wij die signaleringsrol, waarbij we handmatig de technische levensduur bepalen. De afgelopen jaren zijn diverse tanks en drogers daardoor vervangen. We werken aan een algoritme waarbij een defect eigen zwaartefactoren heeft. In de toekomst willen we de locatiemanager in ĂŠĂŠn oogopslag de actuele status van het tijdstip voor inspectie, technische ouderdom en urgentie voor vervanging kunnen tonen.â€? •

28

TECHNOLOGIE & TECHNIEK

Ook de kleine wijnboer moet digitaliseren EUROPA SCHIET TE HULP Het driejarig Europees project S3FOOD moet mkb-foodbedrijven helpen met digitaliseren. Door de opzet van de projecten komen drie werelden samen: foodbedrijven, technologie-aanbieders en aanbieders van digitale oplossingen. “Ook de kleine bedrijven beseffen dat ze moeten digitaliseren om niet achterop te raken.”

Tekst Dionne Irving

“Kleine bedrijven in de Europese foodsector voelen nu de urgentie om meer digitaal te werken. Sommigen werken nog met pen en papier. Ze weten dat ze niet achter kunnen blijven”, vertelt Veerle De Graef, innovatiemanager bij Flanders Food. De Vlaamse organisatie is penvoerder van het Europees project S3FOOD. “De foodsector loopt met digitalisering achter op andere sectoren”, vult Simon Maas aan. Hij leidt het partnerschap Smart Sensors 4 AgriFood.

Dit samenwerkingsverband initieert projecten zoals S3FOOD om de voedingsmiddelenindustrie te ondersteunen bij het zetten van de stap naar Industrie 4.0.

“Efficiënter met grondstoffen omgaan, flexibel produceren en tracering door de hele keten heen zijn belangrijke redenen om te digitaliseren”, legt De Graef uit. “Velen hebben al een heleboel data maar weten niet wat ze ermee kunnen. Meten is één, maar je moet het signaal dat uit een sensor komt ook kunnen vertalen naar nuttige parameters. Het is niet dat bedrijven te weinig meten. Er is veel data beschikbaar in de databases die bedrijven al hebben.”

‘De foodsector loopt met digitalisering achter op andere sectoren’

Subsidie S3FOOD staat voor: Smart Sensor Systems for Food safety, quality control and resource efficiency in the food processing industry. Het project is een initiatief van dertien clusterorganisaties in agrifood en hightech uit acht verschillende landen in Europa. Deze samenwerking wordt mede mogelijk gemaakt door

Innovatiemanager Flanders Food: Veerle De Graef.

VMT 11 • november 2020

29

Reportage Achtergrond

BRABANTSE WIJN

de Europese Unie (Horizon 2020). Een bedrag van 3,9 miljoen euro is beschikbaar voor steun aan Europese mkb-bedrijven waarvan 2,8 miljoen euro beschikbaar is als directe projectsubsidie.

Kleine en middelgrote voedingsbedrijven, technologieleveranciers en aanbieders van digitale oplossingen kunnen via twee open calls projecten indienen en per mkb een budget tot maximaal 60.000 euro ontvangen om onder andere kennis, technologie of advies in te kopen. De focus ligt op vier thema’s: sensoren, integratie, smart data-management en connectiviteit in het proces en in de keten. De eerste call is afgesloten, de tweede volgt in december.

Veel aanvragen, beperkt budget Bedrijven konden in de eerste call subsidie krijgen voor projecten in exploratie, validatie en applicatie.

Exploratieprojecten waren bedoeld als een eerste stap waarbij een foodbedrijf externe kennis kon inkopen om bijvoorbeeld na te gaan wat de beste manier is om te digitaliseren. Bij validatieprojecten zijn meerdere mkb-bedrijven betrokken. Doel is om de digitalisatie-oplossing echt te toetsen samen met het foodbedrijf. Bij een applicatieproject is het foodbedrijf aan zet en wordt de oplossing ingebouwd in de productie. In totaal waren er 115 aanvragen in de eerste call.

BEELD: SHUTTERSTOCK

Een van de projecten betreft een validatieproject bij een kleine wijnboer uit het Brabantse Schijndel.

“Er waren veel goede projectaanvragen. Met het beschikbare budget in de eerste call kon echter slechts een beperkt aantal projecten worden gesteund. Voor de validatie- en applicatieprojecten waren dit zelfs maar een viertal projecten per categorie.

Van wijn tot spruitjes

Automatisering is een goede oplossing voor zwaar en eentonig werk

Een van de goedgekeurde projecten betreft een validatieproject bij een kleine wijnboer uit het Brabantse Schijndel. Maas: “In dit project onderzoekt de wijnproducent een automatische, continue monitoring van het vergistingsproces. Hiermee kan de productie van de wijn en daarmee de kwaliteit snel worden bijgestuurd. De systemen die er nu zijn, zijn te beperkt.”

In het project werken twee technologieleveranciers samen met de wijnboer. Automatiseringssystemen zijn niet altijd ingericht op kleine volumes. “Daarom kan dit project veel kleine producenten helpen.”

Een ander project is er één bij een Nederlandse spruitjesproducent. Hij sorteert zijn product nu nog handmatig. Het doel is om ze automatisch met een hogesnelheidscamera te controleren. Het kan ook een stuk preciezer dan wanneer het handmatig gebeurt. “Als het voor spruitjes kan, is het misschien ook mogelijk voor andere groentes. Het vergt natuurlijk wel een ander algoritme, want groente is een divers product.”

30

TECHNOLOGIE & TECHNIEK

overschrijdende samenwerking opzetten. De Graef: “Nu controleert de betreffende koekjesfabrikant de koekjes pas als ze uit de oven komen en duurt het te lang voor hij kan bijsturen als er iets mis is. Het doel is om na te gaan of intelligente camera’s dit kunnen versnellen.” De bouwer van de oven neemt deel aan het project.

Integratie van data

Simon Maas, projectleider Smart Sensors 4 AgriFood-partnerschap.

Uit alle projectvoorstellen blijkt volgens De Graef en Maas dat mkb-bedrijven veel data beschikbaar hebben, maar dat het verstopt zit in verschillende systemen. Maas: “Daardoor is het lastig te combineren.

Een aantal projecten focust daarom op integratie van data.”

Of een bedrijf groot of klein is, maakt volgens De Graef en Maas soms minder uit. “Het gaat om een digitale mindset. Er zijn ook veel vooruitstrevende kleine bedrijven. Grote bedrijven zijn meestal wel verder in het op de juiste manier verwerken van data en het beschikbaar hebben voor analyse. En om meer met Artificial Intelligence (AI) te doen, moet een bedrijf wel de basis van digitalisering op orde hebben.”

Multifunctionele cobots

Twee werelden

Een van de goedgekeurde applicatieprojecten binnen S3FOOD betreft mobiele cobots in een Vlaamse bakkerij. De Graef: “Normaal staan cobots op één plek en voeren ze één taak uit. Een derde van de tijd staan ze stil. Ze halen bijvoorbeeld alleen brood uit de oven. In dit project wordt de efficiëntie van mobiele cobots onderzocht. Kunnen ze meerdere taken uitvoeren? Dat is de vraag die de bakkerij zich stelde.

Als ze meer taken kunnen doen, lijken ze meer op een echte werknemer. Dan is de investering voor kleine bedrijven interessanter.” Een Nederlands bedrijf maakt cobots in dit project.

De kwaliteit van koekjes monitoren door intelligente camera’s is onderwerp van een ander applicatieproject waarin drie mkb-bedrijven een sector- én grens-

Volgens Maas is de mkb-foodsector een interessante markt voor een technologiebedrijf. “Bij een klein bedrijf zit je meteen met de beslissingsbevoegde aan tafel. En omgekeerd biedt automatisering voor het mkb een goede oplossing voor zwaar en eentonig werk. Technologie zorgt voor leuker werk. Jongeren vinden het leuker om een machine te programmeren dan om te kijken of de spruitjes goed zijn.”

“We zien in de projecten dat verschillende typen spelers elkaar nog moeten leren kennen. Een mkb-bedrijf in food heeft in de basis weinig met een ICT-bedrijf dat een AI-oplossing aanbiedt. Ze spreken elkaars taal ook nauwelijks. Het S3FOOD-project zorgt ervoor dat met financiering ze het aandurven om met elkaar samen te werken. Ze zien dan de voordelen van elkaar.” Technologiebedrijven hebben wel alle kennis over data-integratie en -analyse, maar ze missen de kennis van de voedingsproducten. Waar ze ook aan moeten wennen is de variatie in grondstoffen.

Maas: “Algoritmes die werken in pharma en de maakindustrie kun je niet zomaar overnemen. Voeding is een natuurlijk product en heterogeen. Veel AI-oplossingen werken prima voor homogene producten. Dan is de afwijking makkelijker te vinden.

Aangezien geen twee appels hetzelfde zijn, is de afwijking lastiger vast te stellen.”

De Graef vult aan: “Behalve dat grondstoffen variabel zijn, moet het eindproduct naast kwalitatief goed ook voedselveilig zijn. Dit laatste is echt uniek voor deze sector.” •

Farm to Fork Smart Sensors 4 AgriFood is een aanspreekpunt voor de Europese Unie voor digitalisering in foodprocessing. Ze haken aan bij Farm to Fork (Europese strategie om de voedselketen te verduurzamen). Maas: “Het gaat heel nadrukkelijk niet alleen om agrarische productie. Juist foodprocessing wordt expliciet genoemd. Daar zijn we heel blij mee. We zien dat er veel aandacht is voor precision farming, maar in de rest van de keten is ook nog veel mogelijk.”

VMT 11 • november 2020

31

Wetenschap

Meerlaagse folies blijven lastig te recyclen GOEDE METHODE NODIG OM RECYCLEBAARHEID TE TESTEN De voordelen van flexibele meerlaagsverpakkingen zijn evident. Ze zijn goedkoop, licht en hebben weinig volume. Ze beschermen tegen vermindering van de productkwaliteit van een uiteenlopende reeks voedingsmiddelen. Recyclen is echter lastig. Wageningen Food & Biobased Research kwam tot een vierstappenplan om het negatieve effect van deze verpakkingen tijdens recycling te verminderen. Ze zochten ook naar een goede methode om de recyclebaarheid van deze laminaatverpakkingen te testen.

Tekst Dionne Irving

Flexibele laminaatverpakkingen staan onder druk omdat de Europese Commissie ernaar streeft dat in 2030 alle verpakkingen recyclebaar zijn. Dat is niet zo makkelijk voor deze laminaatverpakkingen, zeggen Karin Molenveld en Fresia Alvarado van Wageningen Food & Biobased Research. De variatie aan polymeren en typen laminaatverpakkingen maakt het lastig om generiek te bepalen naar welk bestaand sorteerproduct de laminaatverpakkingen gesorteerd moeten worden om aansluitend gerecycled te worden. Gebruikers van laminaatverpakkingen zoeken een combinatie van materialen die het verpakte product het beste beschermt. Een laminaat voor tortillachips bevat PET zodat de chips niet door de verpakking heen prikken. “Het heeft dus een functie maar het zorgt voor vervuiling van gerecycled folie omdat die voornamelijk uit PE-soorten bestaat”, legt Alvarado uit.

Heeft het vet van het product invloed, of is het de inkt?

Stap 1: Is een multilaagsverpakking wel nodig?

Flexibele multilaagslaminaten zijn functionele verpakkingen die voedingsmiddelen kunnen beschermen. Bovendien zijn ze licht en nemen ze – vergeleken met blik of glas – niet veel ruimte in tijdens transport. Laminaatverpakkingen worden vaak gebruikt om de houdbaarheid te verlengen van producten als chips, afbakbroodjes, kaas, vlees, soep en koffie. De verschillende lagen vormen een barrière tegen vocht, lucht en licht. Omdat het zo’n lastige verpakking is om te recyclen, loont het om na te gaan of alle lagen in de laminaatverpakking nodig

Twee rapporten Onder auspiciën van het centrum voor Research in Sustainable Packaging (CriSP) publiceerden de Wageningse wetenschappers twee rapporten. In het eerste rapport (1) zetten ze het huidige gebruik van flexibele laminaatverpakkingen in Nederland uiteen. Het doel van het rapport is om onderzoek te initiëren dat het circulair gebruik van flexibele laminaten stimuleert.

Het andere rapport (2) beschrijft de praktische zoektocht naar een goede methode om de recyclebaarheid en de circulaire recyclebaarheid van flexibele laminaten te testen. Verpakkingsexpert Ulphard Thoden van Velzen was ook betrokken bij de projecten.

De onderzoekers introduceerden een vierstappenplan om de recyclebaarheid van laminaten te verhogen.

Een baal gesorteerde PE-folie die als grondstof is gebruikt in het onderzoek.

32

TECHNOLOGIE & TECHNIEK

zijn. ij “Id “Idealiter li iis een verpakking kki gemaakt k van een monomateriaal, maar het is onmogelijk om een materiaal te vinden dat al deze functies combineert”, zegt Molenveld. “Maar is een laminaatverpakking altijd de beste oplossing? Zijn er andere mogelijkheden om voldoende houdbaarheid te krijgen? Mag de houdbaarheid van een product iets korter zijn, of kan deze met een extra additief worden verlengd waardoor er geen laminaatverpakking nodig is?”

Typische voorbeelden van laminaatverpakkingen die in de studie zijn gebruikt.

Stap 2: Aanpassen St A aan b bestaande t d recyclestromen l t Als een multilaagsverpakking noodzakelijk is voor het beschermen van het verpakte product, dan is de volgende vraag of het gerecycled kan worden binnen de bestaande infrastructuur. Laminaatverpakkingen worden in Nederland zowel gescheiden ingezameld met PMD, als afgescheiden uit huisvuil. Alvarado en Molenveld hebben onderzocht of gebruikte laminaatverpakkingen te recyclen zijn in het huidige

VMT 11 • november 2020

33

Wetenschap

recyclingsysteem. Ook keken ze naar de invloed van gerecyclede laminaatfolie op de kwaliteit van gerecycled folie (meest LDPE). Ze voegden verschillende percentages – 2,5 oplopend tot 20 procent – gerecycled laminaat toe aan een gebruikte (post-consumerr) gerecyclede foliestroom. “Bij hogere percentages zien we een negatief effect ff van gemetalliseerde folie op zowel het recyclingproces als het gerecyclede product. Chipszakken zijn doorgaans gemaakt van gemetalliseerde polypropyleenfolie die volledig bedrukt is. De combinatie van metallisatie en bedrukking geeft problemen bij extrusie zoals schuimvorming en de vorming van een neerslag in de extruder.

Ze worden nu of afgescheiden en verbrand of verdund verwerkt tot mengkunststof. Gemetalliseerde folies voor bijvoorbeeld tortillachips, babymelkpoeder en koffie bevatten ook nog andere polymeren als PET en zijn daardoor een nog groter probleem wanneer ze met folie gerecycled worden.

Molenveld en Alvarado zien dat veel recycletesten met foliemateriaal worden uitgevoerd met schone folie. Zij hebben daarnaast ook de recyclebaarheid getest van gebruikte folie. “Gerecyclede post-consumerr PE-film bevat zoveel verschillende materialen: bedrukking, lijm, inkt, vernis en vervuiling. Dat uit zich direct in minder goede eigenschappen. Inkt is een ander polymeer dat aan het mengsel wordt toegevoegd.” Van sommige vervuilingen is niet duidelijk wat het effect ff is, zeggen de wetenschappers. “Heeft het vet van het product invloed, of is het de inkt? Achtergebleven zand of resten van anorganische vulstoffen ff maar ook bepaalde bedrukkingen zorgen voor spikkels in de folie.” Om uit te zoeken welke vervuiling invloed heeft op de eigenschappen van de gerecyclede PE-film, is het goed om dit in vervolgonderzoek systematisch uit te zoeken met schoon materiaal. Onderzoek met post-consumerr verpakkingen geeft echter een realistischer beeld van de kwaliteit en toepasbaarheid van recyclaat.

Stap 3: Aanpassen van het recycleproces Kan het proces van recyclen zodanig worden aangepast dat de huidige laminaten geen probleem zijn? Flexibele laminaten worden nu hoofdzakelijk gescheiden op basis van de kunststofmix en de filmfractie. Recyclingbedrijven die folie hoogwaardig willen recyclen en omzetten in nieuw foliemateriaal (circulaire recycling) zien laminaatverpakkingen als vervuilend, zeker de varianten met een aluminiumlaag zoals voor aardappelchips. De laminaatverpakkingen zijn voor deze bedrijven een bijkomende verstorende stof in hun grond-

Experiment waarbij gemetalliseerde folie wordt gerecycled.

stof die verwijderd moet worden. “Ze zullen nooit meer een 100 honderd zuivere stroom PE krijgen, want volledig verwijderen van dit type vervuiling is onmogelijk”, zeggen de Wageningse onderzoekers.

Voor flexibele laminaten zullen nieuwe recyclingtechnieken en materiaalcombinaties ontwikkeld moeten worden. “Het uitgangsmateriaal moet zo schoon mogelijk zijn met zo min mogelijk verschillende polymeren om te kunnen omzetten in een zo zuiver mogelijk recyclaat.” Molenveld: “Folierecycling is sowieso heel lastig. Als je er een tuinmeubel van gaat maken is vervuiling minder problematisch. In Nederland wil men echter van de gebruikte folie weer nieuwe folie maken. Dat kost veel meer moeite om de foliestroom schoon te maken. Het streven naar een circulair recyclingsysteem van folie naar folie betekent dat de grondstof (gesorteerde folie) nagenoeg alleen PE mag bevatten. Dan moeten alle verstorende stoffen ff en vervuilingen afgescheiden worden.”

Onderzoek Dit onderzoeksproject is uitgevoerd onder auspiciën van het Centrum voor Research in Sustainable Packaging (CriSP). Wageningen Food & Biobased Research voerde het onderzoek uit. Het werd gefinancierd door het Nederlands Instituut voor Duurzaam Verpakken (KIDV) en het ministerie van LNV.

Stap 4: Herkenbaar maken als laminaatverpakking Als de stappen 1 tot en met 3 geen optie zijn, is het zaak om de laminaatverpakking zo herkenbaar mogelijk te maken, zodat het laminaat tijdens het sorteren van afval eenvoudig verwijderd kan worden. Dit kan door de laminaatfolie zwart te kleuren of een markering mee te geven, zodat sorteerbedrijven het efficiënt kunnen scheiden. • Referenties: • Flexible laminates within the circular economyy, Ulphard Thoden van Velzen, Lisanne de Weert, Karin Molenveld, maart 2020 • Recyclability of flexible laminates, Fresia Alvarado Chacon, Ulphard Thoden van Velzen, Karin Molenveld, november 2020

ADVERTORIAL

‘GBA Group is dé sparringpartner’ Het Belgisch-Nederlandse Lavetan is in januari overgenomen door GBA Group. Door deze overname is GBA Group klaar om vanuit Turnhout de markt in de Benelux te bedienen met een volledig pakket aan analyses en goed klantgericht advies.

G

BA is van oorsprong een Duits laboratorium. ‘We zijn groot geworden omdat we altijd goed in staat zijn geweest om intensief met onze klanten samen te werken,’ zegt Markus Zell, business unit manager food bij GBA Group. ‘Dat begon ruim 30 jaar geleden door onze samenwerking met producenten van kruiden en specerijen. De analyses van deze producten zijn complex en vragen specifieke productkennis. Die kennis hebben we samen met onze klanten opgebouwd, waardoor we nu een specialist zijn in dit type bepalingen.’

Na de specialisatie in kruiden en specerijen, volgden er ook intensieve samenwerkingsverbanden in andere sectoren, zoals

graan, noten en vis. ‘Die samenwerkingsverbanden zijn belangrijk omdat je product- of sectorspecifieke kennis nodig hebt om een product goed te analyseren,’ legt Zell uit. ‘Zo zijn we erin geslaagd om specifiek voor vis verschillende analysemethodes te ontwikkelen. Dit heeft erin geresulteerd dat we nu bijvoorbeeld in opdracht van de Deense overheid toxine-analyses doen. Dit doen we om de kwaliteit van het water van de Waddenzee te monitoren en de voedselveiligheid van de oogst van de daar aanwezige schelpdieren te garanderen.’

Specifieke analyses Door de jaren heen is GBA Group uitgegroeid tot een laboratorium met 24 vestigingen en het heeft zo’n 1200 medewerkers.

Met de overname van Lavetan heeft het bedrijf de positie in Nederland en België versterkt. ‘Het mooie van deze overname is dat we nog altijd klein genoeg zijn om onze klantgerichte service te bieden,’ zegt Bas van Driel, business development manager food Nederland. ‘Tegelijkertijd zijn we wel groot genoeg om een volledig pakket aan analyses aan te bieden.’

ADVERTORIAL

Van Driel vertelt dat GBA Group naast de specifieke analyses, ook sterk is in het snel en efficiënt uitvoeren van standaardanalyses. ‘Onze analysemethodes zijn vergaand geautomatiseerd. Daarmee reduceren we de kans op menselijke fouten en minimaliseren we de spreiding in de analyseresultaten.

Een goed voorbeeld daarvan is ons microbiologische laboratorium dat volledig gerobotiseerd is. Ook ons logistieke proces is zeer efficiënt ingericht, zodat de monsters binnen 24 uur door onze gespecialiseerde laboratoria geanalyseerd kunnen worden.’

Sparringpartner Van Driel vertelt dat GBA Group altijd sterk is in het inhoudelijk meedenken met de klant. ‘Elke klant heeft een vast contactpersoon, ook wel wetenschappelijk verantwoordelijke genoemd’, vertelt hij. ‘Deze deskundige heeft niet alleen expertise op het gebied van analyses, maar bijvoorbeeld ook op het gebied van wetgeving en certificeringsnormen. Daardoor zijn wij de juiste sparringpartner.’ Zell: ‘En die filosofie zie je in ons hele bedrijf terug. Ook Bas en ik hebben veel inhoudelijke kennis en ervaring. Zo heeft Bas microbiologie gestudeerd en bedrijfskunde. Vervolgens heeft hij 20 jaar ervaring opgedaan in de foodbranche. Ik heb zelf een wetenschappelijke achtergrond en werk ruim tien jaar voor de foodbranche.’

‘Wij hebben dus niet als insteek om zo veel mogelijk analyses te verkopen. Het gaat er echt om dat we inhoudelijk meedenken met de klant om tot het beste eindresultaat te komen.

Soms betekent dit dat we op korte termijn minder analyses verkopen. Maar voor de lange termijn bouwen we daarmee wel een goede relatie op met onze klanten.’

Specifieke services Naast het verzorgen van de bepalingen, heeft GBA Group enkele specifieke services. Eén daarvan is dat klanten de voortgang van de analyses én alle rapportages terug kunnen vinden in een digitaal portaal. ‘In dit portaal kunnen zij bijvoorbeeld trendanalyses maken,’ vertelt Van Driel. ‘Ook kunnen we een waarschuwingssysteem voor onze klanten inzetten.

Markus Zell, business unit manager food bij GBA Group.

We kunnen dit zo instellen dat klanten een sms of mail krijgen, als bijvoorbeeld een deel van de monsters wellicht niet aan de norm voldoet. Voor klanten kan het waardevol zijn om die melding te krijgen, zodat zij die partij apart kunnen zetten, in afwachting van de definitieve uitslag.’

Een andere specifieke service is de bemonstering in het buitenland. Hiervoor werkt GBA Group samen met het bedrijf nuTIQ. ‘We zien dat supply chain management steeds belangrijker wordt voor onze klanten’, vertelt Zell. ‘Onze dochteronderneming nuTIQ is gespecialiseerd in het auditen, inspecteren en bemonsteren van leveranciers over de hele wereld. Zeker voor voedingsmiddelenbedrijven met lange ketens is het waardevol dat een onafhankelijke partij monsters neemt bij hun leveranciers. Zo kunnen zij snel beschikken over betrouwbare resultaten en hoeven grondstoffen niet onnodig lang in een haven te wachten in afwachting van de uitslag.’ Zell vertelt dat nuTIQ bovendien beschikt over veel expertise op het gebied van risicomanagement. ‘Zij weten aan welke risico’s de grondstoffen in de verschillende landen worden blootgesteld. Op basis daarvan kunnen zij adviseren over de noodzakelijke analyses.’

Nieuwe parameters Als visie op de toekomst zegt Zell dat analyseren de core business van GBA Group is en blijft. ‘Daarnaast zien we dat ook onze speciale services enorm gewaardeerd worden. Maar de kern van onze kracht blijft dat we zeer goed in staat zijn om met klanten mee te denken over oplossingen. Door onze goede connecties en korte lijnen, zijn we ook snel in staat om methodes te ontwikkelen voor nieuwe parameters. En we willen al onze kennis zo veel mogelijk delen met onze klanten.

Daarom houden we regelmatig webinars en geven we presentaties over branchegerelateerde onderwerpen. Door kennis te delen en samen met onze klanten na te denken over de beste oplossingen, blijven wij – samen met hen – voorop lopen in deze markt.’

Bas van Driel, business development manager food Nederland bij GBA Group.

Meer informatie: www.gba-group.com

36

INGREDIËNT & PRODUCT

‘Corona laat zien dat startups creatief zijn’ FOOD STARTUPS TONEN VEERKRACHT Startups staan bekend om hun mogelijkheid om snel van richting te veranderen. Dit is iets waar grote voedingsmiddelenbedrijven volgens velen van kunnen leren. Wat is nu de meerwaarde van deze veerkracht van startups en moet deze behouden worden bij een samenwerking met grote voedingsbedrijven? VMT vraagt het aan Joep van Straalen, oprichter van startup GreenPro International, en Jeroen Leffelaar, Managing Director Food & Agri Innovatie bij Rabobank.

Tekst Carmen Groeneveld

Over het algemeen zijn startups wat flexibeler en veerkrachtiger dan grote voedingsmiddelenbedrijven. Joep van Straalen, oprichter van startup GreenPro International, een leverancier van vegan producten en ingrediënten aan retail, foodservice en industrie, legt uit waardoor dit volgens hem komt.

“Startups werken vaak in kleine teams, zijn vanaf het begin bij een bedrijf werkzaam en hebben daarom een ander type passie en drive dan werknemers in een groot voedingsmiddelenbedrijf. Dit zorgt er over het algemeen voor dat nieuwe ideeën sneller in de praktijk kunnen worden geïmplementeerd.”

Verleden en infrastructuur Jeroen Leffelaar, Managing Director Food & Agri Innovatie bij Rabobank, vult hem aan. “De handicap van grotere en traditionele bedrijven is het verleden en de bijbehorende infrastructuur die ze met zich meedragen. Dat compliceert snel handelen. Startups zullen zich moeten aanpassen als hun propositie onvoldoende aanslaat. Want als het geld op is zonder een aangescherpt concept is het veelal over en uit.

Dan zijn ze veelal niet in staat om nieuwe middelen aan te boren.”

De coronacrisis raakt ons allemaal. Zo ook de food startups. Ondervinden food startups voordelen van

‘Grote bedrijven en startups hebben elkaar nodig voor succesvolle innovatie’

deze veerkracht bij het doorkomen van de coronacrisis? “De coronacrisis heeft laten zien dat veel food startups die voor een groot deel afhankelijk waren van foodservice-omzet heel creatief werden en in korte tijd alternatieve omzetstromen aan wisten te boren”, aldus Van Straalen. “Dit toont aan hoe flexibel deze food startups zijn, hoe snel ze kunnen schakelen en dat ze zich niet laten leiden door bestaande bedrijfsprocessen. Voorbeelden zijn Brandt & Levie, Meet Jack en Sparc Kitchen.”

Kleine, autonome teams Kunnen grote voedingsproducenten iets leren van deze veerkracht van startups? “Multinationals kunnen leren van het werken in kleinere teams met veel eigen autonomie”, vertelt Van Straalen. “Ook kunnen grote voedingsbedrijven de bureaucratische processen minimaliseren. Waarom werken mensen voor je bedrijf en hoe zet je ze optimaal in hun kracht?

Probeer een goed beeld te krijgen van de intrinsieke motivatie van de mensen in je team.”

Leffelaar heeft nog wel een aanvulling. “Grote voedingsmiddelenproducenten kunnen leren dat hun verleden geen belemmering hoeft te worden voor de toekomst. Strategie en producten moeten continu tegen het licht worden gehouden. Heeft het product

VMT 11 • november 2020

37

Interview

nog bestaansrecht? Zo niet, dan moet je of het product aanpassen of stoppen. Flexibiliteit en innovatie zijn in toenemende mate van belang om als onderneming relevant te blijven.”

Conformeren aan processen Steeds vaker gaan grote ondernemingen en startups een samenwerking aan. Dit is volgens zowel

‘De handicap van grotere en traditionele bedrijven is het verleden’

Van Straalen als Leffelaar een goede ontwikkeling.

Maar behouden startups die veerkracht wel bij zo’n samenwerking? “Startups die met grote voedingsproducenten samenwerken leren van elkaar. Ik heb vaker om me heen gezien dat de startups moeite hebben zich te conformeren aan de processen waarmee ze te maken krijgen zodra ze geïntegreerd worden in een multinational”, vervolgt Van Straalen.

De Week van VMT

Realistische verwachtingen

Het coronavirus heeft gevolgen voor alle sectoren. Zo ook voor de voedingsindustrie en food startups. Waar sommige food startups een enorme afname in de omzet zagen door corona, zorgde het voor andere juist voor een versnelde groei. Het virus leidt tot veranderende consumentenbehoeften en dus tot andere trends. Jeroen Leffelaar, Managing Director Food & Agri Innovatie bij Rabobank, en Joep van Straalen, oprichter van startup GreenPro International, vertellen tijdens de Week van VMT (van 23 t/m 27 november) wat voor trends zij zien. Meer informatie: deweekvan.vmt.nl.

“Uiteindelijk hebben de grote ondernemingen en startups elkaar nodig voor succesvolle innovatie. Er zijn maar weinig startups die volledig op eigen kracht groot en succesvol worden. Pilots kunnen hieraan bijdragen. Een succesvolle pilot vergt flexibiliteit van beide kanten en realistische verwachtingen”, vult Leffelaar aan. “De grote onderneming moet de startup ruimte geven en hun product of technologie en werkwijze waarderen. Maar ze moeten ook vooral openstaan voor de input van de startups, anders is het snel afgelopen met de startup en verpietert die binnen de multinational”, concludeert Leffelaar. •

38

TECHNOLOGIE & TECHNIEK

Elektrificatie moet je slim aanpakken Om aan de gasdoelstellingen van het Klimaatakkoord te voldoen, moet ook de foodindustrie de nodige stappen zetten. Elektrificatie lijkt één van de mogelijkheden om aan de doelen van een gasloos productieproces te voldoen. Maar daar zitten haken en ogen aan, zegt Izak Boot. “Doe het slim of doe het niet.”

Tekst Johan van Leipsig

‘Er valt aardig wat te besparen’

Izak Boot is specialist energietransitie bij ingenieurs- en adviesbureau Bilfinger Tebodin. Hij ziet steeds vaker dat klanten uit de foodindustrie zich afvragen op welke manier hun productiefaciliteit of fabriek gasloos kan werken en welke rol elektrificatie daarin kan spelen. “Vaak worden die eisen gesteld door een (buitenlandse) hoofdvestiging zonder lokale kennis. Of vanuit landen zonder een uitgebreid aardgasnetwerk en een hoog aanbod van duurzaam opgewekte elektriciteit. Hier in Nederland is de situatie vaak totaal anders.”

Warmtevraag elektrificeren De Nederlandse voedingsmiddelenindustrie is verantwoordelijk voor ongeveer 7 procent van het totale energieverbruik van de industrie in zijn geheel. Elektrificatie van de toepassingen waar nu nog gas voor nodig is, kan een oplossing zijn om het aardgasverbruik omlaag te brengen en te verduurzamen. Want er valt aardig wat te besparen, ziet Boot in de praktijk.

Clayton-boilers.

“De warmte die in de Nederlandse foodindustrie wordt gevraagd, ligt meestal onder de honderd graden Celsius. Vaak zijn energiedragers echter ontworpen om aan de benodigde temperatuur van slechts één enkele toepassing te voldoen die meer dan honderd graden vraagt. Dat is vanuit energetisch perspectief niet handig en maakt directe elektrificatie onnodig duur. Neem bijvoorbeeld een melkfabriek.

In die fabriek staat een indamper die op 180 graden Celsius met stoom zijn werk doet. De meeste andere toepassingen hebben veel minder warmte nodig, maar toch wordt in die fabriek dan een ketel geplaatst die al die overige processen ook voorziet van 180 graden warmte. Dat zien we heel veel bij klanten.”

Meerdere invalshoeken Elektrificatie is één van de mogelijkheden als alternatief voor verwarming met aardgas. Maar er zijn meer opties, ziet Boot. “Denk aan het gebruik van aanwezige restwarmte. Als die direct toepasbaar is, is dat zowel economisch als technisch interessanter dan elektrificatie. Helaas is het aanbod aan restwarmte op het juiste temperatuurniveau beperkt en soms ook lastig om te benutten.”

Naast restwarmte zijn er biobrandstoffen zoals biomassa en bio-olie of diesel, maar daar zit intussen een aardig imagoprobleem aan. “Biogas is vaak te weinig (on-site) beschikbaar en daardoor geen totaaloplossing.” Verder zijn er hoge verwachtingen van waterstof of groen gas, maar dat leeft nog niet echt binnen de foodindustrie. “Nog los van de kosten.” Blijft over elektriciteit. Je kunt het elektrificeren van de warmtevraag vanuit verschillende invalshoeken benaderen. Allereerst kun je je focussen op de utiliteiten, dus het direct elektrificeren van de huidige stoom-warmwaterinstallatie.

VMT 11 • november 2020

39

Achtergrond

De tweede mogelijkheid is beginnen met elektrificeren in het hart van de fabriek: het proces zelf onder de loep nemen. Kijk waar warmte nodig is en bedenk hoe je processtappen kunt aanpassen zodat ze op elektrische energie draaien. Een voorbeeld is het vervangen van thermische scheidingsprocessen door centrifugale processen. Bij elektrificatie is het verder belangrijk om het gebruik van restwarmte en warmtepompen zoveel mogelijk te maximaliseren. Dit is goed voor het energetisch en financieel rendement.

Een voorwaarde voor efficiënt elektrificeren met warmtepompen is het zo ver mogelijk aanpassen van het proces, zodat de utiliteit past bij het gevraagde temperatuurniveau, zegt Boot. “Vervang stoom waar mogelijk door warm water. De meeste toepassingen behoeven zoals gezegd minder dan honderd graden Celsius, maar krijgen warmte op een veel hogere temperatuur aangevoerd omdat één enkele andere toepassing in de fabriek die hoge toevoer vereist. Dat is zonde.”

Stoomaccumulator.

Directe elektrificatie onaantrekkelijk Het simpelweg een-op-een vervangen van utiliteiten door elektrische varianten is duur. Boot: “Je hebt te maken met hoge investeringskosten voor het aanpassen van de netaansluiting en elektriciteitsdistributie en eventueel transformatoren. Ook betaal je periodiek een hoog capaciteitstarief. Bovendien verander je niets aan het proces: warmte wordt nog steeds op een hoog temperatuurniveau aangevoerd, terwijl dat op de meeste plekken niet nodig is. Je kunt dan vaak geen warmtepomp in combinatie met restwarmte toepassen.” Zowel de investerings- als operationele kosten zijn dus hoog, aldus Boot. “Tegen de huidige tarieven voor aardgas en elektriciteit is verwarmen met aardgas nog altijd ruim twee keer goedkoper dan direct elektrisch verwarmen. Eenvoudige directe elektrificatie is dus zeer kostbaar en de terugverdientijd is vaak negatief. Aanvullend wordt in geval van ‘grijze’ stroom meer CO2 uitgestoten.”

Slim elektrificeren Elektrificatie moet dus slim gebeuren, wil het economisch en technisch enigszins kans van slagen hebben. Tegelijkertijd kan elektrificatie een kans zijn voor betere energie-efficiëntie, denkt Boot. “Dan zou je een andere focusvolgorde moeten hanteren. Kijk eerst naar energie-efficiëntie en de gebouwverwarming. Doe dat zoveel mogelijk met warmtepompen en restwarmte in plaats van aardgas of stoom. Bij nieuwbouw wordt daar al op ingezet, maar technisch is het aardig wat puzzelwerk waar helaas onvoldoende tijd en budget voor wordt vrijgemaakt.”

Vervolgens is stap twee om te kijken naar het proces.

Simpelweg een-op-een vervangen van utiliteiten is duur

“Wijzig je processtappen en equipment zodat thermische warmte vervangen wordt door elektrische.

Als een machine vervangen moet worden, bedenk dan eerst of dat elektrisch kan. Elektrificatie wordt rendabeler wanneer de energiedrager wordt aangepast aan het benodigde temperatuurniveau van het proces. Dus thermische olie- of stoomverwarming vervangen door warm water. Een restwarmtenetwerk kan daarbij een belangrijke rol spelen. Dan hoef je niet eens te elektrificeren.”

De laatste stap is kijken naar je utiliteiten. “Dan bedoel ik bijvoorbeeld een compacte elektrische stoominstallatie voor die processen die werkelijk niet zonder stoom toekunnen en meer dan honderd graden Celsius nodig hebben. Een andere mogelijkheid die steeds breder wordt toegepast, is een centraal warmwaterdistributienet op één of eventueel twee temperatuurniveaus waarbij integratie van aanwezige restwarmte het uitgangspunt is. Het benodigde warm water kan efficiënt worden geproduceerd met een warmtepomp met als bron, indien mogelijk, industriële restwarmte. Dit kan ook best laagwaardige warmte zijn zoals afvalwater of koelwater. Een aandachtspunt is buffering en levering van de piekvraag.”

Rekening Bij slim elektrificeren kan de jaargemiddelde coëfficiënt of performance (COP) van de gehele warmtevoorziening uitkomen op 2,5 of 3. Afhankelijk van de gas- en elektriciteitsprijzen kan zo de energierekening ongeveer gelijk blijven, denkt Boot. “Ook hoeft de benodigde capaciteit van de elektriciteitsaansluiting maar beperkt te worden vergroot, wat de investeringen ten goede komt. In termen van CO2-uitstoot levert slim elektrificeren een verbetering van 250 tot 300 procent op vergeleken met directe elektrificatie. Met groene stroom levert elektrificatie zelfs een emissiereductie van 100 procent op.” •

Johan van Leipsig is freelance journalist

40

INGREDIËNT & PRODUCT

‘Wij willen transparantie extreem doortrekken’ STARTUP UPFRONT ZET INGREDIËNTEN OP DE VOORKANT VAN DE VERPAKKING De oprichters van startup Upfront misten een voedzame reep in de supermarktschappen. Om daarin te voorzien is de startup begonnen met de productie van eiwitrepen. Het opvallende aan de repen: de voedingswaarde en ingrediëntendeclaratie staan op de voorkant in plaats van de achterkant. VMT sprak met medeoprichter Harro Schwencke over de beweegredenen en de verdere plannen.

Tekst Carmen Groeneveld Beeld Upfront

Harro Schwencke en zijn partners Mark de Boer en Nick Schijvens zijn de repen gaan ontwikkelen vanwege een gemis in de supermarktschappen. “Wij misten beiden eigenlijk een iets voedzamere reep bij Albert Heijn, in de kantines van de universiteiten en noem het maar op”, vertelt Harro Schwencke. “En omdat niemand anders het op de markt bracht, zijn we zelf gaan kijken naar de mogelijkheden. We misten een snack die veel eiwitten bevat, maar niet per se uit veertig ingrediënten bestaat.

We waren op zoek naar een reep bestaande uit ingrediënten die we zelf herkennen, en die je bijna zelf in je keuken zou kunnen maken met ingrediënten uit de supermarkt”, legt Schwencke uit. “In juli 2019 hebben we dit concrete idee gekregen, waarna we tot en met oktober met verschillende fabrieken hebben gesproken. Na verschillende samplerondes stond in oktober de fabrikant vast.”

“Wij vinden dat de meeste tussendoortjes op dit moment niet echt vullen, terwijl ze wel calorierijk zijn.

Wij denken daarom wel dat we een bijzonder product hebben. Onze reep is 55 gram, heeft tussen de 200 en 250 calorieën en geeft een gevuld en verzadigd gevoel”, vervolgt Schwencke. “We hebben een tijdje verkoop via retail en foodservice geprobeerd en zijn met een aantal partijen in gesprek geweest.

Maar we zijn hier voor nu – en ik zeg niet voor altijd – vanaf gestapt omdat we online gewoon heel hard groeien en daar ook veel potentie zien. Dus voor nu focussen we op online.”

Branding geeft doorslag

Sampling in Slowakije De fabrikant kon echter niet maken wat de mannen wilden. De voedingswaarden waren niet haalbaar met de gewenste ingrediënten. “We wisten bijna zeker dat het wel kon, maar de fabriek wilde op de een of andere manier niet exact produceren waar we om vroegen.

Daarom zijn Mark en ik naar Slowakije gevlogen om samen met de fabriek exact te samplen wat wij wilden.

Dat hebben we in december laten produceren en in januari 2020 gingen we live.”

‘Eigenlijk wordt de consument om de tuin geleid door de verpakking’

Er zijn al veel snackrepen op de markt te vinden, waarom kiezen consumenten dan toch voor Upfront? “Ja, toch door de branding denk ik. Laten we heel eerlijk zijn, onze reep is niet ónwijs bijzonder.

Het is niet revolutionair. Maar het merk dat we er omheen bouwen, Upfront, waarbij we de belangrijkste informatie op de voorkant zetten, dat is waarom mensen onze producten kopen”, aldus Schwencke.

“Er hangt best een stigma om eiwitrepen dat het enkel voor bodybuilders is, maar mensen komen er na consumptie toch achter dat het een fijnere snack is dan een Snickers of Mars.”

Upfront kiest er dus voor om de ingrediëntendeclaratie en voedingswaarde op de voorkant van de verpakking te zetten, in plaats van op de achterkant.

VMT 11 • november 2020

41

Reportage Interview

UPFRONT: “Iedereen moet goed geïnformeerd worden over voedsel.”

“Wij vinden dat voedsel anno 2020 eigenlijk gaat om wie de mooiste verpakking kan maken. Je wordt als consument echt niet verleid om het product om te draaien en te kijken wat de voedingswaarden en ingrediënten zijn. Sterker nog, wij hebben het gevoel dat producenten dat juist willen vermijden”, vertelt Schwencke verontwaardigd. “Wij vinden dat iedereen geïnformeerd moet zijn over voeding. En dat doe je door de aspecten waar het echt om draait – de ingrediënten en de voedingswaarde – niet op de achterkant te verstoppen, maar op de voorkant te zetten.”

Tijd voor verandering Upfront vindt transparantie erg belangrijk, en wil dat dan ook tot in het uiterste naleven. “Consumenten moeten een product kopen omdat het goed in elkaar zit, niet vanwege alle andere onzin die op de verpakking staat. Wij willen volledige transparantie terug naar de voeding brengen. Tegenwoordig is winstoptimalisatie belangrijk, waardoor de belangen van consumenten niet hoog in het vaandel staan. Het product moet er zo aantrekkelijk mogelijk uitzien, waardoor je als consument eigen-

‘Je wordt als consument echt niet verleid om het product om te draaien’

lijk dagelijks om de tuin wordt geleid door de verpakkingen. Daarom denken wij: het is tijd voor verandering!”

Volgens Schwencke probeert Upfront zo min mogelijk ingrediënten te gebruiken. “Het probleem met ingrediëntenlijsten anno 2020 is dat ze zo onbegrijpelijk en zo lang zijn dat niemand zin heeft om ernaar te kijken. We begrijpen het toch niet, dus wat heeft het voor nut?”, aldus de ondernemer. “Maar op het moment dat we weer gewoon herkenbare ingrediënten gebruiken, wordt het wellicht weer interessant om de declaratie te bekijken. En dan kun je als consument een weloverwogen beslissing nemen.”

Marges prijsgeven Dat Upfront transparantie overal wil doorvoeren, blijkt ook uit het vermelden van de marges en kostenberekening van de repen op de website van de startup. “Wij denken dat niet heel veel mensen willen weten hoeveel marge ergens op zit. Maar wij vonden dit heel goed passen bij ons merk. Het was voor ons een logische stap. Het is ook wel een interessante stap natuurlijk, ik ben benieuwd hoeveel

42

INGREDIËNT & PRODUCT

schaal kunnen produceren, gaan hun productiekosten enorm omlaag, maar de klant blijft hetzelfde betalen. Hierdoor stijgt de winst van bedrijven enorm.

Hier is natuurlijk niets mis mee, want ieder bedrijf heeft zo zijn eigen doelen, maar wij willen het met Upfront anders doen. Wanneer wij groter (en dus goedkoper) kunnen produceren, rekenen wij dit door in de prijs die de klant gaat betalen. Zo profiteren niet alleen wij, maar ook onze klanten van de groei van Upfront. Zo hebben wij onze prijs al kunnen verlagen van € 2,25 per reep naar € 1,75 per reep. En we hopen in de toekomst ooit onze bars voor rond de € 1 per stuk aan te bieden. Op deze manier hopen wij uiteindelijk onze producten voor iedereen betaalbaar te maken!”

Productie uitbesteed

De oprichters van Upfront.

andere bedrijven hun winst prijs durven geven”, vervolgt Schwencke.

“Wij denken dat sommige bedrijven marges pakken waar je u tegen zegt. Wij willen transparantie tot in het extreme doortrekken. Wij zijn altijd aan het kijken hoe we nóg transparanter kunnen zijn”, aldus de ondernemer. “Wij denken ook dat dit heel verfrissend is in een tijd waarin iedereen zo gesloten is over wat er zich allemaal achter gesloten deuren afspeelt.

Hoe verfrissend is het als een bedrijf gewoon zo open is, en zeker in het gesloten klimaat dat er heerst in de voedingsbedrijven. Wij willen gewoon een beetje de frisse wind zijn.”

Schwencke legt uit dat zijn bedrijf werkt met een specifiek verdienmodel. “Wanneer bedrijven op

Gevolgen van corona Upfront heeft zowel positieve als negatieve gevolgen ervaren van de coronacrisis. “In eerste instantie hebben wij best wel veel nadelen ondervonden door corona. In januari startten wij met de verkoop. Je denkt dan natuurlijk dat de hele wereld jouw product gaat kopen. Dan knal je de website online, koopt een handvol vrienden en familie de repen, en daarna ligt het stil”, vertelt de ondernemer. “We hadden toen wel 5000 repen liggen met een houdbaarheid van drie maanden, dus zijn we ons maar op de crossfit en sportscholen gaan richten. Daar lagen we begin maart op vijftig locaties, dus dat was best wel boven verwachting. En toen kwam corona en ging alles dicht, dus begonnen we weer helemaal op nul. Daardoor moesten we volledig op online gaan focussen. We merken wel dat de online verkopen door corona zijn toegenomen. Dus in het begin hadden we veel nadelen door corona, maar uiteindelijk werkt het ook wel in ons voordeel denk ik qua online verkopen.”

Upfront heeft er bewust voor gekozen om de productie uit te besteden. “Het is simpelweg gemakkelijker. Je maakt niet makkelijk even met de hand 30.000 repen. Dus we besloten direct om het uit te besteden, zodat groeien geen obstakel wordt”, legt Schwencke uit. Inmiddels is Upfront na drie maanden geswitcht naar een fabrikant in Litouwen, vanwege diverse gebeurtenissen bij de fabrikant in Slowakije.

“De houdbaarheid was wel een dingetje. De fabrikant gaf aan dat de reep acht maanden houdbaar was. Dit hebben wij zelf echter bijgesteld naar drie maanden, want na die tijd kun je er de fundering van een huis mee leggen”, lacht de ondernemer. “We zijn wel echt keihard bezig met het verlengen van de houdbaarheid. We verwachten dat onze reep in 2021 zeker vier tot zes maanden houdbaar is.”

Nieuwe producten Uiteraard heeft Upfront grote plannen om door te groeien. “We hebben nu net een nieuwe smaak geintroduceerd, dus we hebben inmiddels drie smaken. We gaan nog twee vegan varianten uitrollen.

En daarna gaan we differentiëren naar andere producten”, geeft Schwencke prijs. “Eind oktober komen we met een cold brew koffie, 2021 wordt voor ons ook echt het jaar van de producten uitrollen.

Maar ja, ik verklap alleen de koffie”, lacht de ondernemer.

Startups zijn vaak afhankelijk van investeringen.

Upfront doet het naar eigen zeggen prima zonder de investeringen op dit moment. “We zijn op een gegeven moment viral gegaan op LinkedIn. En nadat die post volledig was opgeblazen, stond onze inbox wel vol met mensen die wilden investeren. Maar op dit moment kunnen we gewoon door de omzet die we doen, en doordat we niet op retail focussen maar op online, goed doorgroeien met de online verkopen.

En mochten we op een gegeven moment inderdaad groot willen produceren, dan zullen we investeringen moeten ophalen. Maar op dit moment is dat nog niet nodig”, concludeert Swencke. •

ADVERTORIAL

Verpakkingstechnieken voor de voedingsmiddelenindustrie In de voedingsmiddelenindustrie staat kwaliteit op nummer één. Dit betekent dat producten niet alleen van hoogwaardige kwaliteit moeten zijn, maar dat ook de verpakkingen kwaliteit – lees: de houdbaarheid en voedselveiligheid – waarborgen. Er zijn drie verschillende verpakkingstechnieken, met elk hun eigen voor- en nadelen.

M

aar waarom verpakken we voedingsmiddelen überhaupt? Al sinds mensenheugenis doen we dit. De meest primaire reden is om producten in te kapselen, kleine voedingsmiddelen bij elkaar te houden, of voor portiecontrole. Daarnaast worden voedingsmiddelen tegenwoordig verpakt om het product te beschermen, de consument te informeren en het product te transporteren. Voedingsmiddelen worden tegenwoordig verpakt in glas, blik, papier en plastic. Van al deze verpakkingsmaterialen biedt plastic de beste optie wanneer houdbaarheid en voedselveiligheid van het product de hoogste prioriteit hebben. Dit zijn de drie meest bekende plastic verpakkingstechnieken:

Topseal op traysealer Met deze verpakkingstechniek worden voorgevormde plastic trays door middel van een plastic bovenfolie luchtdicht afgesloten. Over de bovenfolie kan nog een extra deksel worden geplaatst. Trayseal is geschikt om voedingsmiddelen van een hoog industrieel volume te verpakken en de producten kunnen MAP-begast worden. Het voordeel van de trayseal-techniek is dat deze verpakkingsoplossing de mogelijkheid tot het gebruik van een aluminium schaal biedt. Het nadeel is alleen wel dat de schalen voor trayseal zijn voorgevormd, meer ruimte in beslag nemen in opslag en vaak ook van dikker foliemateriaal worden gemaakt. Door de dikte van het folie en het restmateriaal dat bij het voorvormen van de trays ontstaat, is dit een relatief minder duurzame verpakkingsoplossing.

Flowpack: verticaal en horizontaal Bij een horizontale flowpack-verpakking wordt de plastic folie om het product heen gevouwen en dichtgeseald. Bij een verticale flowpack-verpakking, ook wel ‘afvullen’ genoemd, vallen de producten in de folie die tot een zak wordt gevormd en geseald. Beide verpakkingstechnieken kunnen op hoog industrieel niveau worden toegepast en zijn relatief kosteneffectief.

Dieptrekken Een dieptrekverpakking bestaat uit een onder- en een bovenfolie. Op de dieptrekmachine wordt de onderste folie in de transportketting gevoerd en verwarmd dooor middel van voorverwarming of dekselverwarming. Vervolgens wordt de folie gevormd in het vormstation door middel van vacuüm en/of perslucht of stempelvervorming uitgevormd. De gevormde verpakking/tray die hierdoor ontstaat wordt dan gevuld met het te verpakken product. Hierna wordt de bovenste folie in het sealing-station geladen. Vervolgens wordt de gevulde tray luchtledig gemaakt via: de smalle bovenfolie, gaten in de zijkant of een dwarsstang met nozzels. Optioneel wordt hier nog een gemodificeerde atmosfeer (MAP) toegepast, waarna de verpakking kan worden geseald. Het resultaat is een hoogwaardige en luchtdichte verpakking. Het grote voordeel van verpakken op een dieptrekmachine is dat er verpakt wordt op industrieel niveau. Daarnaast kan er zowel vacuüm, skin als MAP verpakt worden op een enkele machine. Nadeel is wel dat een dieptrekmachine langere omsteltijden heeft en daardoor minder geschikt is voor het verpakken van veel verschillende verpakkingsafmetingen in één korte productieronde. De bovengenoemde verpakkingstechnieken hebben allemaal hun voor- en nadelen. Neem voor meer informatie over de verschillende verpakkingstechnieken contact op met een van de verpakkingsspecialisten van GEA Nederland.

Meer informatie?

Scan de QR-code

! "

#

# $

% ! #

VMT 11 • november 2020

VOEDSELVEILIGHEID & KWALITEIT

45

Niels Mangnus, QA-manager bij ME-AT

Hoe ga je om met verschillende belangen in een organisatie?

Jonge kwaliteitsprofessionals stellen in deze rubriek een vraag aan een ervaren vakgenoot. Dit keer is dat Niels Mangnus van ME-AT: “Een QA-afdeling heeft verschillende belangen. Bovenaan staat uiteraard het belang van de afdeling zelf om de kwaliteit van processen en producten te borgen. Maar daarnaast is ook het aan je binden van klanten erg belangrijk en bijvoorbeeld de productie die zoveel mogelijk wil produceren. Daarnaast zijn er nog vele andere belangen waar je als QA-manager rekening mee moet houden. Hoe ga je om met deze verschillende belangen en hoe zorg je dat dit niet botst?” Margreet Roelen van DeJong Cheese geeft antwoord.

“Voor een gezonde bedrijfsvoering is het belangrijk dat er voldoende winst gemaakt wordt. Voor de afdeling sales betekent dit zoveel mogelijk klanten en orders binnenhalen, voor de productie zo efficiënt mogelijk produceren. Als voedingsmiddelenproducent ben je verantwoordelijk voor de kwaliteit en voedselveiligheid van de geleverde producten. Daarvoor moet je als QA’er wel eens beslissingen nemen waardoor de productie de efficiencytargets niet kan halen of waardoor sales producten niet met de gewenste houdbaarheidsdatum kan verkopen. In dit speelveld is het de taak van de QA-afdeling om erop toe te zien dat de voedselveiligheid gegarandeerd blijft.

Communiceren, een goed opgezet kwaliteitssysteem en een cultuur waarin iedereen zich bewust is van het belang van voedselveiligheid, zijn hierbij belangrijk. Beslissingen die de QA-afdeling neemt, hebben vaak tot gevolg dat het geld kost; het kortetermijneffect. Wat je vaak niet ziet, is dat zonder die beslissing de kosten vele malen hoger kunnen uitpakken. Wat is de consequentie als je bespaart op schoonmaak? Of als je producten laat doorgaan die niet voldoen aan de normen? Uiteindelijk kost het geld als je door klachten het vertrouwen van de klanten verliest. Consequent en helder handelen is prettig voor iedereen. Mijn ervaring is dat men keuzes accepteert wanneer je uitlegt waarom iets niet kan. Er zijn wettelijke kaders en eisen uit kwaliteitsstandaarden waarbinnen gewerkt moet worden. Daarnaast zijn onze beslissingen meestal ge-

baseerd op metingen en analyses. Je kunt hierdoor je besluit doorgaans goed onderbouwen. Luisteren naar andermans beweegredenen en in gesprek blijven is belangrijk, maar blijf binnen de gestelde grenzen opereren en zorg voor duidelijkheid.

Het helpt uiteraard als je afspraken goed hebt vastgelegd in je kwaliteitssysteem, en iedereen hiervan op de hoogte is. Informeer betrokkenen als er wijzigingen zijn in procedures, en houd het systeem actueel. Het helpt daarbij heel erg als je binnen je bedrijf een goede voedselveiligheidscultuur hebt. Door medewerkers van andere afdelingen te betrekken bij ontwikkelingen creeer je meer draagvlak. Deel informatie over behaalde resultaten met iedereen, vooral ook positieve trends.

Investeer in trainingen op alle afdelingen. Hoe beter de kennis over voedselveiligheid, hoe meer het belang hiervan wordt ingezien. Je ziet dan dat andere afdelingen meer gaan meedenken. Hierdoor kun je als QA-afdeling steeds meer opereren vanuit de ondersteunende rol. Het klinkt makkelijk, maar dit is een proces dat elke QA’er zich door ervaring uiteindelijk eigen maakt.”

Margreet Roelen QA-manager bij DeJong Cheese

ADVERTORIAL

‘Wij zijn nog een echt familiebedrijf’ Het is 1955 als de opa van Bjorn Dokter start met de productie van paneermeel. Nu, 55 jaar later, runt Bjorn dit bedrijf samen met zijn vader. Wat maakt De Korrel Beheer zo succesvol, nu en in de toekomst? e kracht van De Korrel Beheer is dat we een echt familiebedrijf zijn,’ zegt commercieel directeur André Vink. ‘We zijn gevestigd in een dorp. De mensen die hier werken, kennen elkaar al jaren. Dat zorgt voor een goede sfeer. Dat zie je ook terug in de manier waarop we met klanten omgaan. We gaan niet voor de snelle kortetermijnsuccessen. We bouwen liever een langetermijnrelatie met onze klanten op.’ En dit is precies wat Bjorn aanspreekt in het bedrijf. Hij is sinds dit jaar medeaandeelhouder. ‘Ik ben trots op de manier waarop mijn vader en mijn opa dit hebben opgebouwd. Ik vind het vooral mooi dat we als bedrijf zo mensgericht zijn. Dat wil ik graag voortzetten.’

‘D

Hoe dit te verklaren is? ‘We zijn de afgelopen jaren goed in staat geweest om met de trends mee te bewegen,’ zegt André. ‘Een aantal jaren geleden had je bijvoorbeeld de opkomst van bioloBjorn en John Dokter. gisch. Die ontwikkeling hebben we samen met onze leveranciers opgepakt. Later kwam daar de vraag naar E-nummervrije en vegan producten bij. En nu zijn we bezig met de ontwikkeling van producten op volkorenbasis.

Daarbij is het telkens de kunst om de juiste combinatie van ingrediënten te vinden, zodat de smaak en de kwaliteit hoog blijft.’

Doorgroeien

Exporteren

De Korrel Beheer produceert onder andere batters, coatings, blends, sauzen, rubs, paneermeelmixen en paneermeel in diverse soorten en maten voor de voedingsmiddelenindustrie.

Ze leveren maatwerk en voor de productontwikkeling werken ze intensief met hun klanten samen. Dit is succesvol gebleken. Daardoor is er de afgelopen jaren geïnvesteerd. ‘In het mengbedrijf MasterMix kunnen we 10 miljoen kg per jaar produceren,’ vertelt Bjorn. ‘We zien dat de vraag naar producten verder doorgroeit. Daarom hebben we het afgelopen jaar geïnvesteerd in nieuwe verpakkingslijnen. Zo kunnen we de productie verder verhogen naar 16 miljoen kg per jaar.’ Voor ECS/ de paneermeelfabriek is de capaciteit 25 miljoen kg paneermeel per jaar.

Waar het bedrijf over vijf tot tien jaar staat? ‘Ik hoop vooral dat we dan nog steeds succesvol aan dezelfde klantengroep leveren,’ zegt André. ‘Daarnaast willen we meer gaan exporteren.

We zien namelijk dat Nederlandse en Belgische voedselproducten populair zijn in de landen om ons heen. Daarin zien we een kans voor de toekomst.’ Bjorn: ‘En ik wil de komende jaren steeds meer taken van mijn vader overnemen. Daarbij wil ik vooral op dezelfde voet doorgaan, namelijk: goed zijn voor de mensen om me heen. Klanten, leveranciers en collega’s zijn geen nummer. Daarmee hopen we ons te kunnen blijven onderscheiden van de grote spelers, nu en in de toekomst.’

Meer informatie: www.dekorrelbeheer.nl

VOEDSELVEILIGHEID & KWALITEIT

Alleen ga je sneller, samen kom je verder

VMT 11 • november 2020

Column

Safe met Sjoerd Boerenverstand Het is fascinerend om te zien hoe zo’n zaadje dat in de grond wordt gestopt uiteindelijk voedsel voor ons wordt. Fascinerend maar soms ook ongrijpbaar. Het volledig doorgronden van dit uiterst complexe natuurproces is zelfs voor de meest vooraanstaande wetenschapper geen sinecure. Alhoewel een boer soms een halve wetenschapper is, gebruikt hij toch ook nog vaak gewoon, logisch verstand. Boerenverstand.

Over Sjoerd Sjoerd Kanters is Operations Manager bij Doens Food in Sas van Gent/IJzendijke.

Gedurende zijn carrière in de voedingsmiddelenindustrie heeft hij veel kenmerkende situaties meegemaakt of stereotype opmerkingen te horen gekregen. Met name op het gebied van QA/QC, waar hij in deze column zijn kanttekeningen bij plaatst.

Dit is overigens de laatste column van Sjoerd Kanters in VMT. Hij wordt opgevolgd door Dave Dekker, QA-manager bij Euro Caps.

Een boer is niet meer alleen boer. Hij is ook ondernemer, accountant, wetenschapper, jurist en nog veel meer. In de continu veranderende, internationale voedselketen is het vandaag de dag niet eenvoudig om aan alle uitdagingen het hoofd te bieden.

Dat geldt voor ons allemaal. Zeker ook op de kwaliteitsafdeling. Het gaat niet meer alleen om het maken van een specificatie of het doen van een organoleptische ingangscontrole. Je wordt geacht het fijne te weten van log-reducties in sterilisatieprocessen. Je moet EFSA-waardige discussies aan met de NVWA over de toxiciteit van een bepaalde substantie. De auditor vraagt je om een impactstudie voor als de kerncentrale in Borssele het begeeft. En passant laat de directie je ook nog even weten dat je 15 procent wordt gekort op je budget, en of je volgende week even een presentatie kunt geven om te laten zien hoe je toch de kwaliteit op niveau houdt. Zucht. Eenmaal weer bij zinnen, schiet je te binnen dat je je leidinggevende nog moet vragen om die cursus tot laborant/chemicus te mogen volgen. De labrapporten en de discussies die eruit volgen, zijn anders ook niet meer te snappen.

Stap voor stap De laatste tijd hoor je bijvoorbeeld veel over ethyleenoxide. Waar komt deze stof ineens vandaan? Onlangs heeft een grote retailer een terughaalactie gedaan. Interessant waar een root cause-analyse je helemaal naartoe brengt. Van mogelijke toepassingen in de medische wetenschap tot het steriliseren van hulpmiddelen in een laboratorium. Het is zeker ook interessant om te kijken naar de Europese limieten in vergelijking met de limieten van Amerika. En zo verschijnen er elk jaar weer nieuwe ‘stoffen’ die het nieuws halen. Hier kan je als bedrijf maar moeilijk op voorsorteren en je bent soms overgeleverd aan de waan van de dag. Dan komt het neer op elke casus stap voor stap doorlopen en logisch redeneren.

Nee, die opleiding levensmiddelentechnologie alleen is niet voldoende. Je moet van alle markten thuis zijn. Maar dat zorgt ook voor ruis. We verliezen de essentie uit het oog, we worden verblind door nutteloze regels en schaamteloze vragen. Maken we elkaar soms niet een beetje gek? Het middel mag toch geen doel worden? Of het nu om stikstof, PFAS of 0,0003 mg/kg pesticiden gaat, laat je niet gek maken. Gooi die ballast overboord, terug naar de basis. Iedereen vindt tegenwoordig iets van, iedereen verwacht wat van je. Laat ze lekker hun gang gaan. Zorg jij nu maar dat die basisprocessen staan, dat is al een wetenschap op zich. En laat vooral dat boerenverstand prevaleren, dan komt het goed. Of word boer, dan krijg je het verstand er gratis bij.

47

48

COLOFON

VMT (Voedingsmiddelen, Management en Technologie) is hét mediaplatform voor de voedings-, genotmiddelenen drankenindustrie in Nederland en België. VMT verschijnt 12x per jaar en is een uitgave van Vakmedianet.

Vakmedianet Bezoekadres Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn Correspondentieadres Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn T 088-584 08 00 E redactie.vmt@vakmedianet.nl www.vmt.nl Uitgever Suzanne Wanders T 088-584 04 54 E suzannewanders@vakmedianet.nl Hoofdredactie Willem Paul de Mooij T 088-584 04 45 E willempauldemooij@vakmedianet.nl Eindredactie Henk Hogewoning T 088-584 08 00 E henkhogewoning@vakmedianet.nl

Redactie Dionne Irving T 088-584 04 47 E dionneirving@vakmedianet.nl Carmen Groeneveld T 088-584 04 55 E carmengroeneveld@vakmedianet.nl Redactie-adviesraad Drs. J. Stark (voorzitter); prof. dr.

E.J. Smid (Wageningen University & Research); drs. M. van Zandvoort (TNO); dr. ir. C.D. de Gooijer (Topsectoren voor Kennis en Innovatie); W. Poos (GEA); dr. P.M. Klapwijk (Klapwijk Ede Beheer, Voedselbanken); K. Cuperus (Nestlé); G. van Veldhuizen (vanRijsingengreen); C. Beek (NNK); D. Linssen (FrieslandCampina); E. Cornelissen (Vezet); G. Stubbe (Grolsch); H. Vriend (ViaVriend); J. Schilstra (RiskPlaza); P. Meewisse (Hilton Foods Holland); M. Molenaar (DO-IT), prof. dr. ir. F. van de Velde (NIZO) Advertenties Voor print, online en website: Monique van Neutegem T +31 6 50 44 94 02 E moniquevanneutegem@vakmedianet.nl

Anneloes Veerman T +31 6 12 70 70 14 E anneloesveerman@vakmedianet.nl Vormgeving Colorscan bv, www.colorscan.nl Druk Wilco BV Abonnementen

Scan de QR-code en abonneer u op VMT Voor vragen over abonnementen, bezorging en/of adreswijzigingen bel of mail met 088-584 08 88; klantenservice@vakmedianet.nl; of schrijf naar VMT, Postbus 31, 2370 AA Roelofarendsveen Abonnementsprijzen VMT Nederland € 314,95 VMT Proefabonnement (3 edities) € 29,VMT Online Jaarabonnement € 13,50 per maand VMT Online Maandabonnement: € 15,per maand (maandelijks opzegbaar); VMT Studentenjaarabonnement € 114,-

Het maakt niet uit wat u produceert!

Wij leveren het ideale productieklimaat. vochtbeheersing@munters.nl l 0172 - 43 32 31 info@muntersbelgium.be l 015 - 28 56 11 www.munters.com

© 2020 Vakmedianet. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

Hoe leest u het liefst?

Online

Optimaal

â‚Ź 13,50

â‚Ź 19,70

THEMA

Arbeidsmarkt en opleiding

EDITIE 7 • JULI 2019

Creativiteit gevraagd in strÄłd om jong talent Kwaliteitsmanager krÄłgt het zwaarder

Hoe groot is het gevaar van listeria?

Wendbaar vakmanschap

Hoogleraar Tiny van Boekel

Voedselveiligheid ligt onder vergrootglas

WGS helpt problemen beter in beeld te krijgen

Bedrijven moeten lerende organisaties worden

Technologen niet zichtbaar genoeg in voedseldebat

!

!

" !

" !

"

"

%HNĂł N DOOH HGLWLHV GLJLWDDO

%HNĂł N DOOH HGLWLHV GLJLWDDO

"

BekÄłk de mogelÄłkheden op

vmt.nl/alle-abonnementen

16 t/m 20 november 2020 Hét online event over voedselveiligheid, levensmiddelentechnologie, productontwikkeling en -innovatie Connect met andere bezoekers, sprekers of kennispartners

Keuze uit 25 sessies met sprekers van o.a.

• Marcel Schuttelaar (Schuttelaar) • Inge Stoelhorst (VWS) • Serpil Tascioglu (Unilever)

• Coen van der Weijden (NVWA) • Carolyn Steel (schrijfster) • Barbara Baarsma (Rabobank)

Ontdek alles over Food Future en Food Safety via deweekvan.vmt.nl Een event van

Schrijf u nu in!

Yama is dé specialist in Umami en Oosterse sauzen en ingrediënten!

Bij Yama vinden we dat iedereen recht heeft op kwalitatief, gezond en lekker eten. Samen met onze klanten en leveranciers zorgen wij ervoor dat - ondanks wenselijke en noodzakelijke aanpassingen in onze voeding - de smaak van producten op niveau blijft of wordt gebracht. Yama is de umami partner voor de levensmiddelenbranche.

UMAMI BY YAMA: • High impact gistextracten • Gefermenteerde tarwe • Kombu - zeewierextract • Monosodium glutamate • Inosinaat & guanylaat • Gefermenteerde Kikkoman sojasaus • Miso extract • Bouillon

YAMA PRODUCTS B.V. • +31 (0)30 240 80 30 • YAMA.NL