RCC | K&L Editie 2, 2022

115e JAARGANG NR 2 MAART 2022

FOCUS OP

GEZONDE BINNENLUCHT OOK IN DIT NUMMER: • INNOVATIEVE WARMTEWISSELAAR BIJ WATERSTOFTANKSTATION • ONTWIKKELING INDUSTRIËLE WARMTEPOMPEN BIJ TNO • CONDITIONERING VRUCHTGROENTEN MET AMMONIAK/CO2-INSTALLATIE

Luchtbehandeling in combinatie met warmtepompen Plug and Play

Kleiner oppervlak, verbeterde werking

Plug and play koelen en verwarmen en ventileren dankzij uitbreiding luchtbehandelingskast ClimaPac Compact.

Zich realiserend dat 80% van de gevraagde units een capaciteit tot 15.000 m3/h bezit, heeft STULZ het assortiment geoptimaliseerd.

Warmtepompen

Meer informatie?

STULZ introduceert nieuwe compact luchtbehandelingskasten met als optie een frame voor warmtepompen, welke STULZ ook zelf levert.

Wilt u meer informatie over deze plug and play oplossing of wilt u direct een offerte ontvangen? Scan dan de QRcode en neem contact met ons op.

Jacobus Ahrendlaan 3, 2132 LP | Hoofddorp +31 (0) 20 545 11 11 info@stulz.nl | www.stulz-benelux.com

inhoud

GROENTEN GEKOELD MET EEN NH3/CO2-SYSTEEM ! ! ! " # ! + # $ ! ! + Ȁ ΍Ǧ ! # # " ! ! *

58

14 INTERVIEW HOOGLERAAR: LESSEN VOOR VENTILATIE ! ! # ! ! + & ! !" # ! ! ! * !& ! $ ! *

20 WATERSTOFTANKSTATION HEEFT UNIEKE WISSELAAR & ! $ ! ! + ! ! ! " + # , "!# $ + ! $ - # " *

38 GROTE WARMTEPOMPEN IN ONTWIKKELING BIJ TNO

VERDER IN DIT NUMMER: 05

REDACTIONEEL

06

NIEUWS

10

VERENIGINGSNIEUWS

18

SCHOOLVENTILATIE

25

FIJNSTOFFILTERS

34

ZO WERKT HET!

36

NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN

54

INTERNATIONAAL ONDERZOEK

56

INTERNATIONAAL NIEUWS

57

COLUMN JOSÉ KOMIN

58

PRODUCTNIEUWS

60

COLOFON

ADVERTEERDERSINDEX A-GAS ALKLIMA

!$ ! # " ! ' $ ! + $ # ! ! ! ! *

45

CENTERCON

! # ) + ) # % + ! # ! *

50 Maart 2022

COVER, 42 53

CLIMA DIRECT

04

EASYCOOL

49

FIELDPIECE

59

GROUPE ATLANTIQUE

17

KALIBRATIEBUS

53

KELVION

07

MIDEA

NEDERLANDSE VESTIGING VERDAMPERFABRIKANT

27

09, 31

OPLEIDINGSCENTRUM GO

19

PANFLEX

13

RENSA

37

STULZ

02

WASCO

32

WOLF ENERGIESYSTEMEN

61

ZIEHL-ABEGG

62

WIJBENGA

49

3

!

CHECK

VOLG ONS: +31 (0)180 612500

VERKOOP@CLIMADIRECT.NL

CLIMADIRECT.COM

!

NIKKELSTRAAT 39, 2984 AM RIDDERKERK

redactioneel

Aandacht voor gezonde lucht

A

ls ik dit schrijf (begin maart), eist de wrede oorlog in Oekraïne alle media-aandacht voor zich op. Terecht; op bevel van Poetin houdt het Russische leger er op een vreselijke manier huis. Het is hartverscheurend om te zien hoeveel ellende er wordt veroorzaakt. Laat hier snel een einde aan komen. Nu alle aandacht op de oorlog in Oekraïne is gericht, wordt er van het onderwerp dat het nieuws de afgelopen twee jaar domineerde bijna niets meer vernomen.

Bijzonder eigenlijk dat ventilatieregelgeving begin jaren tachtig werd ingevoerd om geurhinder in ruimtes te voorkomen

Ik heb het natuurlijk over corona. De afgenomen aandacht komt niet alleen door de oorlog, maar ook doordat de impact van het virus fors is verminderd. Waar hopelijk wel aandacht voor blijft, is ventilatie. Door corona kwam dit veel in het nieuws, het is belangrijk om coronabesmetting in gebouwen te minimaliseren.

Tenminste, als het goed gebeurt. Bij veel scholen is dat niet het geval, maar met behulp van subsidie wordt daar nu een inhaalslag bij gemaakt.

Ventilatie is ook belangrijk om het CO2-gehalte van de binnenlucht binnen de perken te houden. Daar was lange tijd weinig aandacht voor. Tot de coronacrisis uitbrak en aan het daglicht bracht dat ventilatie op veel scholen te wensen overlaat.

De neus werd zo ook op de feiten gedrukt: veel scholieren en onderwijzers verblijven in klassen met te hoge CO2-gehaltes, wat ongezond is en niet goed voor de concentratie. Inmiddels is het bewustzijn daarvoor flink toegenomen.

Bijzonder eigenlijk dat ventilatieregelgeving begin jaren tachtig werd ingevoerd om geurhinder in ruimtes te voorkomen, zo valt te lezen in het interview met hoogleraar Atze Boerstra op pagina 20. Alsof CO2 toen geen rol speelde. Nu we de gevolgen van een ernstige virus hebben ondervonden, is er een extra reden bijgekomen om goed te ventileren. Volgens Boerstra zou, vanwege mogelijke besmettingen, het Bouwbesluit moeten worden aangescherpt.

Virussen en andere deeltjes kunnen ook met filtering uit de lucht worden gehaald.

Daarover vindt u op pagina 25 een uitgebreid artikel van Dirk Noordmans. Wat ook in dat artikel staat, is dat bij ventileren vervuilde lucht naar binnen kan komen.

Wanneer die binnenkomende lucht niet effectief wordt gefiltreerd, kan de vervuilde lucht zich binnen ophopen, wat nadelige gevolgen voor de gezondheid heeft.

Uko Reinders Hoofdredacteur

Al met al is schone binnenlucht dus heel belangrijk. Dat heb ik onlangs ondervonden bij de verhuizing van VMN Media naar een kantoor met een goed ventilatiesysteem. Althans, dat denk ik. Dat ik me er goed voel, kan natuurlijk ook andere oorzaken hebben. Net zoals ik ooit op school de oorzaak bij mezelf zocht, wanneer ik weer eens wegdommelde bij wiskunde of Frans. Dikke kans dat slechte binnenlucht de echte boosdoener was.

5

nieuws

Subsidieregeling voor schoolventilatie verlengd tot 1 mei aanstaande De overheid trekt in totaal 360 miljoen euro uit uit voor een subsidieregeling voor verbetering van het binnenklimaat van bestaande schoolgebouwen.

De eerste termijn van de regeling werd onlangs verlengd, tot en met 30 april. In eerste instantie was van de 360 miljoen euro 100 miljoen via de Specifieke uitkering ventilatie in scholen (SUVIS) beschikbaar voor de periode tot en met 30 juni 2021. De rest van het bedrag werd gereserveerd voor 2022 en 2023; hoe dit deel dan wordt besteed, wordt nog nader bekeken. Toen bleek dat de eerste 100 miljoen euro begin vorig naar al snel volledig was aangevraagd, werd besloten om voor 2021 100 miljoen euro extra vanuit de budgetpot naar voren te halen. Hierdoor kon de regeling vorig jaar nog een tweede keer worden opengesteld, van 1 oktober 2021 tot en met 31 januari 2022. Van die extra 100 miljoen was half januari nog 72 miljoen euro over, terwijl voor 27 miljoen euro aan aanvragen was ingediend. Er was dus nog minimaal 45 miljoen euro over;

reden voor het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties – dat verantwoordelijk is voor de SUVIS – om de regeling te verlengen tot en met 30 april 2022 17:00 uur. Tijdens deze verlenging gelden dezelfde voorwaarden als tijdens de eerdere termijn. Voor het verbeteren van het binnenklimaat van een school kan dus nog steeds voor maximaal 30% van de totale kosten een bijdrage worden aangevraagd.

Gemeenten en schoolbesturen moeten gezamenlijk afspraken maken over financiering van de overige 70%. Andere, meer technische voorwaarden om een aanvraag in te kunnen dienen – zoals de minimale luchtverversingscapaciteit die met de te subsidiëren ingreep moet worden behaald – is terug te vinden op de website van uitvoeringsorganisatie RVO.

EXAMENINSTITUUT PBNA BREIDT AANBOD UIT MET F-GASSENEXAMENS Exameninstituut PBNA heeft zijn portfolio uitgebreid door examens voor de cursussen F-gassen categorie 1 en 2 aan te bieden. De examens bestaan uit verschillende onderdelen die moeten zijn behaald voordat een cursist zijn of haar erkend diploma in de vorm van een persoonscertificatie (BRL 200) ontvangt. Dit persoonscertificaat heeft geen verloopdatum en is wettelijk verplicht voor personen die werken met F-gassen. Voordat ze F-gassenexamens af mogen nemen, moeten exameninstellingen formeel worden erkend door de minister van Economische Zaken en Klimaat .

Dit gebeurt middels een kwaliteitsaudit waarin de procedures van de examen-

6

instelling worden beoordeeld. Vervolgens is Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor een correcte uitvoering van de erkenning. PBNA heeft na een positief resultaat van de audit deze erkenning ontvangen. De F-gassenexamens bestaan uit een praktisch en een theoretisch gedeelte. De examenkandidaten kunnen het theorie-onderdeel bij PBNA op een zelfgekozen locatie en tijd uitvoeren. Zo hoeven ze zich op de dag van het praktijkexamen alleen op het praktijkgedeelte te focussen. Marije van der Lee, directeur bij PBNA: “We merken dat binnen de technische branche veel speelt rondom certificeringen om veilig te kunnen werken. Wij zijn continu bezig om te

kijken hoe we met ons examenaanbod bijdragen aan goed opgeleide en veilig werkende technici. Bedrijven moeten erop vertrouwen dat eigen en ingehuurde werknemers veilig werken. Het uitbreiden van ons productportfolio met Fgassenexamens draagt hieraan bij.”

KOUDEMIDDEL MET GWP-WAARDE VAN 143 IS NIET-ONTVLAMBAAR Koura introduceert een niet-ontvlambaar koudemiddel dat geschikt is voor een brede range toepassingen. Het nieuwe gas van Koura (de koudemiddelhandelsnaam van Mexichem) bestaat uit de wat opmerkelijke mix van CO2, R32 en R1132a. Daarbij zou de CO2 de ontvlambaarheid van de andere twee componenten onderdrukken.

Het koudemiddel werd vorig jaar aangekondigd onder de werknaam LFR3 en moet geschikt zijn voor een brede reeks toepassingen, variërend van auto-airconditioning en warmtepompsystemen tot commerciële koeling en transportkoeling. Koura stelt dat het nieuwe middel bij 15 tot 20 procent lagere werkdrukken dan CO2 fungeert, en dat het een energie-efficientie heeft die 20 procent hoger is dan die van CO2. De fabrikant beweert verder dat het nieuwe koudemiddel in MAC-toepassingen (Mobile AirConditioning, oftewel auto-ac) een kleinere milieu-impact heeft dan CO2; de CO2eq-emissie per gereden kilometer zou lager zijn. LFR3 heeft een GWP-waarde van 143, waarmee het onder de GWP150-limiet blijft die in de EU voor bepaalde toepassingen geldt, waaronder MAC en specifieke hermetisch afgesloten commerciële koelkasten en diepvriezers. Dat het middel de werknaam LFR3 draagt, heeft ermee te maken dat ASHRAE er nog geen R-nummer en veiligheidsclassificatie aan heeft gegeven. Koura heeft het nieuwe koudemiddel inmiddels wel aan deze organisatie voorgelegd.

Bij het ontwerp van een klimaatinstallatie krijgt een opdrachtgever zowel te maken met de systeemeigenschappen van de installatie, als met de eigenschappen van de gevel. TVVL en Binnenklimaat Nederland maken de samenhang hiertussen inzichtelijk, via twee tools. Inmiddes is de tool BinnenklimaatCheck beschikbaar.

Hiermee kan de comfortprestatie van de lokale klimaatinstallatie worden gecontroleerd.

Dit gebeurt door een aantal referentieruimten van een kantoorgebouw aan te maken en ze te voorzien van de bijbehorende gevel- en gebruiksgegevens. Door een lokale klimaatinstallatie te kiezen, wordt een voorspelling gedaan over de luchtverversing en het winteren zomercomfort. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de eisen uit het PvE Gezonde Kantoren 2021. De tool is vrij en kosteloos te gebruiken via de websites van TVVL (www,tvvl.nl) en Binnenklimaattechniek (www. binnenklimaattechniek.nl).

GS GSK G SK K

www.kelvion.com

T S FA IBLE X E L

THE

Kelvi Kelvion

Maart 2022

TOOL CHECKED BINNENKLIMAAT

D ANH E T

Kelvion

CSK

F

7

nieuws

ILT LEGT ‘LASTEN ONDER DWANGSOM’ OP AAN KOUDEMIDDELFABRIKANT CHEMOURS

Quota-overschrijding leidt tot dwangsommen Chemours heeft tussen 2018 en 2020 zijn F-gassenquota fors overschreden, zo meldt de ILT. Om een nieuwe overschrijding door de koudemiddelfabrikant te voorkomen, zijn twee lasten onder dwangsom opgelegd.

Zowel de Nederlandse Chemours-vestiging in Dordrecht als zusterbedrijf Chemours International Operations Sarl (CIOSA) heeft de afgelopen jaren meer CO2-equivalent op de markt gebracht dan waarvoor quota was toegewezen.

Chemours Nederland overschreed zijn F-gassenquotum in 2019 met 323.883 ton CO2-equivalent, terwijl CIOSA van 2018 tot en met 2020 in totaal 128.056 ton CO2-equivalent meer op de Europese markt bracht dan waar quota voor was toegewezen.

Quota worden uitsluitend aan producenten of invoerders van F-gassen toegewezen die in de EU zijn gevestigd.

Chemours Nederland is de enige vertegenwoordiger van CIOSA in de EU. Dat betekent dat Chemours Nederland moet voldoen aan alle voorschriften die horen bij de aan CIOSA toegewezen quo-

ta. Daarom heeft de ILT aan Chemours Nederland zowel een last onder dwangsom (LOD) opgelegd voor overschrijding van zijn eigen quotum in 2019, als een LOD voor quota-overschrijdingen van CIOSA in 2018, 2019 en 2020.

KORTING OP QUOTA Voor de productie, invoer, uitvoer, handel in en het gebruik van F-gassen gelden Europese regels. Zo moeten importeurs en producenten van F-gassen beschikken over een Europese registratie, worden quota toegewezen voor het op de Europese markt brengen van deze gassen, en geldt er een rapportageplicht aan de Europese Commissie.

Dat zowel Chemours Nederland als CIOSA tussen 2018 en 2020 quota hebben overschreden, blijkt uit informatie die de EC uit de rapportages van Chemours heeft ontleend en vervolgens aan de ILT heeft overgedragen. In een eerdere reactie vanuit de Economische Commissie werd zowel Chemours Nederland als CIOSA al gekort op zijn quotum, met een volume dat tweemaal de overschrijdingen betreft.

Dat nu twee dwangsommen zijn opgelegd, komt volgens de ILT doordat Chemours tot nu toe onvoldoende zekerheid heeft kunnen bieden dat het quotum voor beide bedrijven in 2021 niet is overschreden. “Bovendien kan Chemours onvoldoende aangeven hoe het ervoor zorgt dat tijdig maatregelen worden genomen om een quotumoverschrijding door Chemours en/of CIOSA wordt voorkomen”, aldus een verklaring van de inspectiedienst.

Karin Visser, directeur Toezicht en Opsporing bij de ILT: “Chemours heeft aantoonbaar meer F-gassen op de markt gebracht dan was toegestaan. De lasten onder dwangsom leggen we op om herhaling in de toekomst te voorkomen.”

De twee LOD’s betekenen dat Chemours zich per direct moet houden aan de toegewezen quota. Als het bedrijf dit niet doet, verbeurt het een dwangsom van 25 euro voor elke ton CO2equivalent die te veel op de Europese markt wordt gebracht. Per LOD kan Chemours een maximumbedrag van 1 miljoen euro aan dwangsommen verbeuren.

REACTIE VAN CHEMOURS In een reactie op de opgelegde LOD’s stelt Chemours dat het overschrijden van de quota is veroorzaakt door ‘hiaten in de administratie die nu gelukkig verholpen zijn’. Het bedrijf stelt inmiddels verschillende maatregelen te hebben genomen om de administratie van F-gassen te verbeteren en het quotum niet meer te overschrijden. Dat leidt er volgens Chemours toe dat het bedrijf in 2021 binnen het toegewezen quotum is gebleven, inclusief de quotumverlaging door de Europese autoriteiten.

“Hierdoor is de totale hoeveelheid Fgassen die Chemours in de jaren 20182021 op de markt heeft gebracht, per saldo lager dan voor deze periode was begroot”, aldus een woordvoerder.

Chemours-fabriek bij Dordrecht

8

MINDER DAN HELFT KANTOORGEBOUWEN HEEFT ENERGIELABEL C OF BETER Vanaf 1 januari 2023 moeten grotere kantoorgebouwen in Nederland zijn voorzien van energielabel C of beter. Op dit moment voldoet minder dan de helft van de kantoren aan die verplichting. Volgens schattingen van RVO moeten ongeveer 65.000 kantoren vanaf 2023 voldoen aan de label-C-verplichting. Daarbij gaat het om grotere kantoren; kleine kantoren vallen niet onder de regel. Wetplichtige gebouwen die op 1 januari 2023 niet aan de labelverplichting voldoen, mogen volgens de wet niet meer als kantoor worden gebruikt. Op basis van de nieuwste cijfers van RVO blijkt dat op 1 januari van dit jaar 44% van de label-C-plichtige kantoren energielabel C of beter had. Voor 12 % van de C-plichtige kantoren is een rood energielabel geregistreerd (D of slechter); de resterende 44 % heeft nog geen energielabel. Als voor de gebouwen in die laatste categorie alsnog een label wordt geregistreerd, zal dat in ongeveer 30 % van de gevallen een label C of beter zijn, schat het Economisch Instituut voor de Bouw. Hoewel het aantal kantoren met label C of beter in de afgelopen jaren is gegroeid, moet er met nog een klein jaar te gaan “zeker nog het nodige gebeuren”, stelt RVO.

WASCO KRIJGT DISTRIBUTIECENTRUM VAN 37.000 M² Wasco krijgt volgend jaar een nieuw distributiecentrum met een vloeroppervlak van 37.000 m². De groothandel noemt de verwachte groei in omzet, assortiment en klantspecifieke activiteiten als aanleiding. “We hebben een gebrek aan ruimte en dit lossen we op door een nieuw distributiecentrum te huren dat twee zo groot is als wat we nu hier in Twello hebben”, stelt Herold van den Belt, algemeen directeur van Wasco. “Nederland verduurzaamt en tegelijkertijd zien we een tekort aan vakmensen ontstaan. Met onze slimme logistieke diensten willen we onze klanten ondersteunen bij deze uitdagingen. Het nieuwe distributiecentrum maakt dit mogelijk.” Het nieuwe distributiecentrum wordt wordt gerealiseerd op industrieterrein Kloosterlanden in Deventer en zal naar verwachting medio 2023 worden opgeleverd. Het moet dan voldoen aan de BREEAM Very Good-norm.

EVERY DEGREE UNDER CONTROL

WWW.MIDEA-NEDERLAND.NL

Maart 2022

9

KNVvK verenigingsnieuws

6 APRIL: WEBINAR KLEINKOELING MET NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN Met het oog op de F-gassenverordening en daaraan gerelateerde terugfasering van HFK’s, is het belangrijk dat ook de markt van de kleinkoeling zich bewust wordt van de noodzaak om alternatieven, met name natuurlijke koudemiddelen, toe te passen.

In samenwerking met de Kenniskring Natuurlijke Koudemiddelen organiseren STEK en de knvvk & young cool op woensdag 6 april 2022 van 19.00 tot 20.30 uur het webinar 'Verduurzaming kleinkoeling met Natuurlijke Koudemiddelen', met presentaties van Jos Nieuwlaat en Piet de Wild (Foster en Gamko), Bart van der Wekken (Koning Koudetechniek) en Roelof Robbertsen (Opleidingscentrum GOº).

Meer over de inhoud van het webinar en de wijze van aanmelden leest u op pagina 36 van deze RCC K&L-editie, en op www.knvvkyoungcool.nl.

KENNISBANK KOUDECENTRAAL In oktober zijn wij gestart met een reeks discussieavonden met gerichte thema’s die de Werkgroep Koudecentraal gaan helpen een goed inzicht te krijgen in de kennisvraag en -behoefte. Het doel hiervan is om de elektronische kennisbank Koudecentraal optimaal te kunnen gaan inrichten. Tijdens de eerste succesvolle avond stonden de verdampers (luchtkoelers) centraal.

De tweede avond, over compressoren, moest wegens de coronapandemie worden uitgesteld, maar heeft

op 3 maart jl. plaatsgevonden. Het aantal aanmeldingen was zo groot, dat we helaas een aantal mensen hebben moeten teleurstellen.

Het succes van deze avonden en het grote aantal deelnemers bevestigt dat in onze sector een grote kennisbehoefte bestaat. De volgende discussieavond heeft als thema 'Condensors' en zal worden gepland in mei/juni.

Volg ons via de gebruikelijke kanalen, voor meer informatie en aanmelden.

NOMINATIES SCIENTIFIC PRIZES IIR CONGRESS 2023 Van 21 tot 25 augustus 2023 organiseert de French Association of Refrigeration (AFF) het 26e International Congress of Refrigeration in Parijs, met als thema 'Towards efficient, controlled and smart refrigeration'.

Het IIR roept op om nominaties in te zenden voor de verschillende prestigieuze academische c.q. wetenschappelijke prijzen die er zullen worden uitgereikt aan mensen die

10

De prijzen die worden uitgereikt zijn: • IIR Gustav Lorentzen Medal • IIR Science and Technology Medal • IIR Young Researchers' Awards

een uitzonderlijke bijdrage hebben geleverd of een opmerkelijk onderzoek hebben verricht op het gebied van koudetechniek.

Raadpleeg de IIR-website voor nadere informatie over de procedures en voorwaarden om een nominatie in te zenden: www.koudeenluchtbehandeling.nl/IIR_nominaties. De uiterste inzenddatum is 30 april 2022.

NVKL verenigingsnieuws

VEELGESTELDE VRAGEN OVER HANDHAVING F-GASSEN DOOR ILT Eind 2021 orr ganiseerde de NVKL diverse regiobijeenkomsten. Tijdens deze bijeenkomsten werd aan deelnemers gevraagd wat zij graag wilden weten over de manier van handhaving door de Inspectie Leefomgeving & Transport (ILT). Waar controleert de ILT bijvoorbeeld op, hoeveel capaciteit heeft de ILT, welk percentage lekverlies moet je melden en hoe zit het met de kennis van inspecteurs? De NVKL heeft aan de hand van de input van haar leden vragen opgesteld die vervolgens aan de ILT zijn voorgelegd.

Bekijk het document met vragen en antwoorden op: www.nvkl.nl/veelgestelde-vragen-handhaving-f-gassen-ilt.

CONTROLE SPLIT-AIRCO’S Daarnaast heeft ILT in de zomer van 2021 een actie gehouden waarbij de inspectiedienst controleerde of webwinkels, witgoedzaken en bouwmarkten zich bij de verkoop van split-airco’s aan de wettelijke regels houden. Zo mag een airconditioningsysteem met een binnen- en buitenunit (de zogeheten voorgevulde split-airco) alleen door een gecertificeerde installateur worr den geïnstalleerd. Dit moet bij de verkoop aan consumenten worden verteld en kunnen worden aangetoond door de kopers. De resultaten van deze actie tref je ook via bovengenoemde link.

REGELING EPBD AIRCOKEURING

Eind vorig jaar is de definitieve regeling voor de aircokeuring gepubliceerd (Staatscourant Nr. 48236).

Uit de regeling komt naar voren dat de keuring moet worden uitgevoerd door een deskundige die zowel een EPBD-A- als EPBD-B-diploma bezit.

In de regeling zijn een inspectie- en advieslijst opgenomen die samen het format voor het keuringsverslag vormen. Verder wordt aangegeven dat warmtepompen die zowel kunnen koelen als verwarmen onder het keuringsregime van de airconditioningsystemen vallen. Deze vallen dus niet onder verwarmingssystemen. Dit geldt ook voor ventilatiesystemen die gekoppeld zijn aan zowel het airconditioning- als het verwarmingssysteem.

AANGEPASTE EISEN

UPDATE KWALIFICATIEDOSSIER KOUDE- EN KLIMAATSYSTEMEN Het kwalificatiedossier is een document waarin formeel is vastgelegd wat mbo-leerlingen aan het einde van hun opleiding moeten kunnen. In opdracht van de NVKL wordt het kwalificatiedossier koude- en klimaatsystemen dit kalenderjaar door de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs en Bedrijfsleven (SBB; voorheen beter bekend als Kenteq) in onderhoud genomen. Zo wordt een belangrijke stap gezet in de doorontwikkeling van opleidingen op de ROC’s en Opleidingscentrum GO˚. Het kwalificatiedossier moet aansluiten op de wensen vanuit het bedrijfsleven en moet daarnaast voor het onderwijs een basis bieden voor een kwalitatief en aantrekkelijk onderwijsbeleid. Dit met als doel een zo goed mogelijke aansluiting te vinden tussen onderwijs en de praktijk. Bekijk de ontwikkelingen op www.nvkl.nl/update-kwalificatiedossier-koude-en-klimaatsystemen.

Maart 2022

In de nieuwe regeling zijn beroepsen kwalificatie-eisen van de deskundigen aangepast, zodat ze aansluiten op de gewijzigde keuringsmethode. Om te beginnen betekent dit dat de exameneisen voor de diploma’s EPBD-A en EPBDB zijn veranderd. Het examen voor een EPBD-A-diploma richt zich voornamelijk op praktische handelingen, controles en bevindingen.

Daarentegen richt het EPBD-Bexamen zich op theoretische beoorr delingen, analyses en bevindingen.

Bekijk de nieuwe regeling op: www.koudeenluchtbehandeling.nl/ EPBD-regeling.

11

STEK verenigingsnieuws

STEK BREIDT EXAMENAANBOD UIT MET ACK-KOUDEMIDDELEXAMENS STEK-CERTIFICAAT ÉN PASJE Bij een voldoende voor zowel het theorie- als praktijkexamen ontvangen deelnemers het ACK- vakbekwaamheidscertificaat, bestaande uit een certificaat en pasje.

De ACK-vakbekwaamheidscertificaten zijn vijf jaar geldig. Kandidaten die in het verleden ACK-examens hebben afgelegd, raden wij aan zich tijdig te melden voor de hercertificering, zodat hun vakbekwaamheid geldig en aantoonbaar blijft.

Deze examens kunnen vanaf 7 maart al worden afgelegd bij Aeres Tech.

Vanaf maart 2022 kunnen kandidaten bij STEK terecht voor het afleggen van ACK-examens (ACK staat voor Ammoniak, CO2 en Koolwaterstoffen). De examens leiden bij goed gevolg tot het ACK-vakbekwaamheidscertificaat ‘Veilig werken met koudemiddel NH3’, ‘Veilig werken met koudemiddel CO2‘ en ‘Veilig werken met koolwaterstoffen als koudemiddel’. De examens worden apart van elkaar afgenomen. Op de website van STEK vinden kandidaten uitgebreide informatie over de exameneisen, zodat zij weten over welke kennis en vaardigheden zij per onderdeel moeten beschikken om het examen succesvol af te kunnen leggen.

De examens bestaan uit: • Een theorie-examen met meerkeuzevragen en open vragen.

• Een praktijkexamen waarbij aan de hand van een casus werkzaamheden moeten worden uitgevoerd (handelingen) en uitgewerkt (beschreven).

NIEUWE ACB-EXAMENS De ACK-examens worden na de zomervakantie (september 2022) vervangen door ACB-examens. De eindtermen voor de nieuwe ACB-examens zijn onder auspiciën van Netwerk Koude en Klimaattechniek ontwikkeld. De examens, die ook door STEK worden afgenomen, bestaan uit een theorie-examen waarbij gebruik wordt gemaakt van een centrale itembank. Daarnaast ontwikkelt STEK als exameninstelling zelf de praktijkopdrachten voor NH3, CO2 en de brandbare koudemiddelen.

Via de STEK-website en de info in RCC Koude- en Luchtbehandeling houden we u op de hoogte over deze nieuwe examens.

Meer informatie: www.stek.nl/examens

EERSTE WEBINAR ‘VERDUURZAMING KLEINKOELING MET NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN’ Op 6 april vindt een webinar plaats dat is opgezet om installateurs en eindgebruikers van kleinkoeling in detail te informeren en mee te nemen in transitie naar natuurlijke koudemiddelen. Met het oog op de F-gassenverordening en daaraan gerelateerde terugfasering van HFK’s is het belangrijk dat ook de markt van de kleinkoeling zich bewust wordt van de noodzaak om alternatieven, met name natuurlijke koudemiddelen, toe te passen.

12

ringsaspecten van verduurzaming, en verschillende voorbeelden uit de praktijk.

Dit webinar is georganiseerd vanuit samenwerking tussen STEK en de knvvk & young cool met de Kenniskring Natuurlijke Koudemiddelen.

ONDERWERPEN Tijdens het webinar komen veel zaken aan de orde, zoals energie(kosten)besparing, financie-

PRAKTISCHE INFORMATIE Wanneer: woensdagavond 6 april Aanvang: 19.00-20.30 uur Toegang: gratis Meer informatie: info@stek.nl

GEMAKKELIJK INSTALLEREN VEILIG WERKEN

KANTENKLAAR PAKKET VOOR EEN SNELLE EN EENVOUDIGE INSTALLATIE.

Beschikbare diameters (Ø mm) D60/100 | 240.060.00.01 D80/125 | 240.080.00.01 Afmetingen doos: 1200x350x350mm

EÉN ARTIKELNUMMER Het gebruik van concentrische rookgasafvoer kan het risico

Wij kunnen u op deze manier een compleet systeem

op een koolmonoxidevergiftiging verkleinen en concen-

aanbieden en zo bent u van A tot Z verzekerd van de

trische systemen bieden een extra veiligheid bij eventuele

hoge kwaliteit van Panflex producten.

lekkages. Panflex biedt een startpakket aan met producten die nodig zijn om een concentrische cv-ketelaansluiting

Bestel uw complete Panflex SafeFit startpakket

te maken. Met dit pakket beschikt u direct over een:

moeiteloos bij uw technische groothandel en met maar

concentrische ketelbuis, concentrisch dakdoorvoer,

één artikelnummer bespaart u tijd en inspanning bij

bevestigingsbeugel en een Loodslabpan.

het installeren. Wij bieden u het installatiegemak en

Voor een snelle en eenvoudige montage zijn de producten

de kwaliteit die u van ons gewend bent.

voorzien van een speciale X7 koppeling waardoor de binnenbuis en buitenbuis gemakkelijk los zijn te maken als

Meer info: www.panflex.nl

ze moeten worden ingekort.

F L E X I B E L E O P LO S S I N G E N VO O R E E N G E ZO N D E N V E I L I G B I N N E N K L I M A AT

koel/vrieshuis Tekst: Uko Reinders

VRUCHTGROENTEN GEKOELD MET AMMONIAK/CO2-SYSTEEM %& % & $%( $ $!) $% & & 9797 % ') " & ! %& &$' &$! 4 $ ! & & % ! ( Ǥ Ȁ ΍Ǧ %& & & ( $ ! ( 847;7 4 !" $ & $(!!$ $ ! 4 $ & '$ ! & ' & !( $ & "$! &1 & %& & '$ (!!$ ! ,) & ,!$ 4

$!) $% & % !." $ & ( $' ( $& $ ( & , Ǧ %!"" $( & ( $ <77 & $ 4 & & %& & ' & ($' & $! & &! &1 ' $ 1 " "$ ! ! $4 % !! %& , 1 )!$Ǧ , $ && $ ( $" % $ &4 $ )!$ , ! & ! $ 1 ( $" &1 ( $ ! &1 ( $ !( $ & ' & ($ &Ǧ ) % ! , $ $% & $ 4 & $' =7 ! ! " $ $ & & ! !$ % %&$!! "$! ' & 4 9797 &$! !." $ & ') " ʹͲʹͳ ϐ Ǧ !" 4 ') " & !! & $ ') ! %& & ! %& ! 4 $(!!$ ) $ % $ $! !" &!') , &1 ) $ ', !" ! $& ( ! ( 4 & %& ) $ !" $ & ) $ 1 ) % Ǥ ͵ Ǧ

( $ $ ' & ) $ & &!& ! $ & ! &) $"4 5 & ) % ! , $%& $( $ & 2 % ) $Ǧ ) >7 "$! & ( "$! & ' & & , %! &) $ 61 , & ! 4 ! & ! &) $" $ ) %1 , %& & % !') 4 & '$Ǧ ! $ $ ) $ " &% ( & Ǧ %& & $ 4

& ') !') ( $!) $% & %& & ' & ( $% $' & !" ( $% & " Ǧ $ &'$ ! & )!$ ! & ! $ 4 $ , &) *" & $' & 3 -- ) $ "$! ' & Ǧ ! -- ) $ , $ %& (!!$ ( $&$ $ & 4 , $' & ! & !" & Ǧ ͳ͸ Ǐ Ǥ % !! * ' & " $ &''$ ( $) $ %Ǧ $' & ) $ ($' & $! & )!$ ( $" &4 !!$ , % ! 1 , ' & $'%& & (! '&! & % $ " &%+%& 1 & ͳʹ Ǐ Ǥ Ǧ ǡ Ǧ ( &!& 847;7 1 ) $ & & $ ! Ǧ Ǥ Ͷ͸Ͳ Ǧ Ǧ "$ %%!$ ? >;>8 ( &, $@1 ' & $'%& & " & &%$ 4 $ ! "$ %%!$ % $ ,' $ ! "$ %%!$ & ( $ ! ( 8:7 ? &, $ < @1 (!!$, ( $ #' & $ Ǧ 4 % $ %"$ % ( ! ($ & $%& ,' $ ! "$ %%!$ & ) $ 4 ! $ !" , * %& , &1 ! & $%& % $! Ǧ ! "$ %%!$ $ 4 % !" , * ' $ &1 %"$ & &) % $! ! "$ %%!$ 4

De verwerkingsruimte waar de temperatuur op maximaal 16 ˚C wordt gehouden. Bovenin zijn de verdampers zichtbaar.

14

,! $ $ %& $ ! "$ %Ǧ %!$ 1 ) & $ ,' $ ! "$ %%!$4 5 & & !! %& $ & %&1 $! %

KOUDE

Het nieuwe pand van Growers United in Maasdijk.

" "% $ ( 2+ ( " - " ( $ (# . !! / , 1 ( ! . !! - ! % (# !! # "+ ( # % " !" + % " ! ! $ $ !" . " " # !" ( # # " - # ( $ )) " ! !! + ! ( # # "$ + ( . "## " " $ ( - " % ! #! " -2 $ !" "## $ . !" " ! 3 6 - " "## % " $ % " % !! $ !'!. ΍Ǥ ǣ Dz ΍ # ( $ % " "+ Ǥdz ΍ # $ 45 " . "+ # " ! $ ! Ǥ ΍ ΍Ǧ ! + . Ͷ Ǐ Ǥ

! % ! #( $ " # " !" ! $ ! , 1 " $ . % " " "- ! % $ " .

Maart 2022

΍ ǡ !! " "! + % " # . " $ !" # !" ( # ( -2 . Ǣ ΍Ǧ !! " " " " "- !" " % ! " ( # ΍ Ǧ # $ - , 1 % !" . " # "% + ( # ( . ΍Ǧ Ǥ 0 !'!" ! " " $ . ! " - . # &" !" ! #% $ -2 ΍ Ǥ Ú ΍Ǧ ! ! "!"- " " % % . " ! !" $ % ! " " # - " # " ! .!'!" " ( ! Ǥ ΍Ǧ " "# # " " .!'!" Ǣ ϐ Ǧ . !" "## $ # " !- " "! " ( + % " . Ǥ ϐ ϐ .

15

koel/vrieshuis

΍Ǧ ΍Ǧ Ǧ Ǥ ΍Ǧ Ǧ

Ǥ Ǧ ͷǤͲͲͲ Ǥ

Ǥ Ǧ

Ǥ Ǧ ሺ ሻ Ǧ ǡ Ǥ Ǧ

Ǥ

Ǥ

Ǧ Ǧ Ǥ ϐ Ǧ Ǧ Ǧ Ǥ Ǧ

Ǥ Ǧ Ǧ

Ǧ Ǥ Ǥ ǡ ǡ

Ǥ

Met het PLC-systeem, dat door Hamelink zelf is ontwikkeld, kan het koelsysteem goed in de gaten worden gehouden.

16

Expeditieruimte met bovenin de verdampers die de temperatuur op maximum 16 ˚C houden.

Ǯ Ǧ ǯ

Ǥ Dz Ǧ Ǥdz Ǯ Ǧ ǯ Ǧ ǡ Ǥ Ǧ ǡ Ǥ Dz Ǧ Ǥ Ǧ ǡ Ǥ ǡ Ǥdz Ǯ Ǧ ǯ

ͳ Ǐ ʹ ͵ Ǐ Ǥ Dz Ǥdz

Ǥ Ǧ

Ǥ Ǧ ǡ Ǧ Ǧ Ǥ Dz Ǧ ǡ Ǥ Ǧ Ǧ ΍ ΍Ǥ

Ǥ ϐ Ǥ

SUó ]HQ

Zó ]H LHGHUH UXLPWH .LHV XLW RQ]H YHUVFKLOOHQGH PRGHOOHQ HQ YHUPRJHQV 6QHO HQ XLW YRRUUDDG OHYHUEDDU

JHSUó VG

YHUPRJHQ

JHSUó VG

6FDQ GH 45 FRGH YRRU KHW FRPSOHWH DFWLHDVVRUWLPHQW HQ YUDDJ GH IROGHU PHW DFWLHSUó ]HQ DDQ

fujitsuclimate.nl

gezonde binnenlucht Tekst: Uko Reinders

VERBETERING VENTILATIE OP SCHOLEN KOMT OP GANG " & " # # ! ! % ! # * $ !$ # " ! ! ! !' ! ! ! # ! * " # ϐ Ǥ

ϐ 6 7 " ! # ! ! ! # ! "+ Ǥ ϐ + # "$+ ! ! ! * ! / " 0.0/ $ 5/5 # # ' # ! ! # " /01 " * $ # " ! !* / ! $ "$ " # ( ! ! 40'1 " * + ! # ! ! 1/ " ' + ! # " ! & !' + ! # 1. 6/4).. "" 7* " $ # 04'2 " " + # ' # /53 ! *

! " " !& !' ! ! !$ " + ! ! * ! # "! ' ! " # + # & !! # ! ' ! ! # + ! # "" & #

18

# ! ! % ! ! # & * , ! ! " # * !$ + ! ! "$ ! * !" ! ϐ ´ ° + ϐ Ǥ ͹Ͳ ϐ Ǣ " 1. ! # ! ! * ! $ # " # ' $ + ! ! !* & # ! # + $ ! ! $ & * ! & # & ! ! # # ! ! * # ! # # $ ! ! ! # * ) , !! # ! ! # # ! ! % ! * ! & " # ! & ' & ! # $ # ! ! # * ! " ! ! $ ! !! & # + ! # ' !"" + ΍ Ǥ ! *-

KLIMAAT

΍Ǧ ΍Ǧ ( Ǧ 3 & # 4' Ǧ Ǧ ሺ " & # 4 Ǧ 3 4 Ǧ ( " 0 ! " .2 ! " Ǧ ( ΍Ǧ ǡ & ( Ǧ ! " " $ " ( " Ǧ ( " ! Ǧ ΍Ǧ ! ! # & ! # (

΍Ǧ

#! " ! # ( & ! ! & " % Ǧ ' % " ( " # ! Ǧ ( + " " " " Ǧ " ! # # Ǧ ' & " ( " # & & * # Ǧ ), " # " Ǧ " " ' & !Ǧ " ! !& " ! ! ( & # " ! & & ' & Ǧ & /-.1 # " " % Ǧ " & ( + # ! " & ( & & & ' & ! " Ǧ ǡ ϐ ´Ǧ " " (,

Vacature

Allround trainer koude-, klimaaten warmtepomptechniek Heb je ervaring in de koude- en klimaattechniek en help je graag collega’s verder door het delen van je kennis? Vind je het leuk om nieuw talent in de branche te helpen zich te ontwikkelen? Vind jij ook dat onderwijs voor een groot deel uit praktijk zou moeten bestaan? Dan ben jij de trainer koude-, klimaat- en warmtepomptechniek die we zoeken.

Over ons

Onze organisatie kenmerkt zich als dynamisch en professioneel. Centraal in onze aanpak staat het ‘learning by doing’ concept waarbij theorie en praktijk voortdurend worden gecombineerd. De trainingen en opleidingen worden aangeboden via Opleidingscentrum GO° in samenwerking met het expertisecentrum Koudetechniek van Aeres Tech en de branchevereniging NVKL. De opleidingen en trainingen worden verzorgt in Ede.

Interesse?

Voor inlichtingen kun je contact opnemen met Jordi Metten, tel: 088 020 6400.

Meer informatie vind je op onze website: www.opleidingscentrum-go.nl Je sollicitatie met Curriculum Vitae kun je sturen naar Jordi Metten: j.metten@aeres.nl

Teamleider Michel over werken in de koude-, klimaat- en warmtepomptechniek

Opleidingscentrum GO°

mrt2022_adv_RCC_185x130_vacature.indd 1

Maart 2022

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Postbus 32 6710 BA Ede

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

03-03-2022 16:22

19

gezonde binnenlucht Tekst: Uko Reinders

INTERVIEW MET HOOGLERAAR ATZE BOERSTRA

TWEE JAAR CORONAPANDEMIE: LESSEN VOOR VENTILATIE ! # $ % # % % #+ # # % %&$$ ' % % # 4 %+ #$%# # 4 # % # ' &2 # # & #' $ ' % % ' 5!# $ % ' % & % % + ' $ % %# % % %$% + % 4

! #$%# 3 8 ' $% % $% ( ' % % 5 ' + ' # ' 5 ' % %# % % 5=B & # 5 # !# % ' # #& 4 % % + ! # $ #+ 4 # + ' #5 $ ' # ' # !$& % # ( # ( $ % (&$% #& % $ %$ > , ? 5 % # ' #$ & % ! # $ ! # ! #$ ( # % 5 ' # 4 + %# ( $% #+ # & % # % & ( # -- ! #5 $ + 7 % ' % # #& % ! # &&# %( # $ % $ % % % 5' # %4 7 !# % ' # % $$ % # % % & % ( $ % ' % 5 % - $ &% $ % % % ' # ' # !$ 5 $ %% 2 # $% # ( + $ % ( 4 % ' ' % & + ( #$ 5 $ % + # % # % # % # % + $% ' 6! % . % + # 74 5 #% + # ' # ' ! #$ 5 % # $ % 2 # % % # #& % $ + % + # # % 5 $ %% 4 # ( $ $!# ' ' % % # ' => , =@ % # ! # $ ! # ! #$ 49

! #$%# 3 8 % % $ #% ' *$ $ & # + ; ( % $ ( ' % % ( % % ; % ) % ' $%$% 2 # & % + ( 5 #& # %# &( # $ %% % ' ( % # # # $ + & & 5 + 4 % ( #$ ! ' # A , =< % # ! # $ ! # ! #$ 2 % + $!# $ ' ' $% #& 2 ' # + $ # &( 4 % %$% ' +& & 5 # % ' % # 49

20

#$%# 3 8 # $ % $ %5 % ! #$ #& % ' # %2 # # $ 5 :' #&$$ %4 # $ ' =@ &% ' # 2 $ "& ' % 5 % # $ 7$ ( % % %# % % + 4 $ ! $ %% ( %#& % 2 ( # $$ # =< >< &% ' # % ( # # % # ( $!# ( # %2 $ # # ' # # $ ( # $ # 5 # &# % # # + & % 4 5 # # %2 # % # $ ! $ %5 % # ' % % & % $4 # # $ # %% ' #& % ' ' 4 # 5 % # # #& % 2 # ' # & ' & % # # # $ 5 & % ' # % # % %2 # $ ! $ %% 4 $ %% % ' # 2 & &$2 $% ' % % %# 2 % %5 % ' # #% $% # % # #& % $ & 4 # % # ' ' $ ! $ %% #& % $ % $% 5 #& 4 % # ( # & ( # % + 5 2 % ' #$!# ' % % ' #&$ 5 % $ $ % # =< % % =<< # ( # $ # % $ $% + ! # % ( ' & % # !# % 49

! #$%# 3 8 2 #& % $ ( # + % ( $ # &(% $ % # ( % # ! 4 # $ % )%# ' % # % ' % 4 $ ( % % ! #& % $ ' # ( # % $!# # ' + %2 $ ' $3 $ ' # )%# ! 5 $! # % % ' ! ' # % % #$4 #

KLIMAAT

Atze Boerstra: “Hoe langer je bij elkaar bent, hoe groter de kans op besmettingen en hoe meer ventilatielucht nodig is.”

$ ' $ #&

" % ) * $ ! ) * # $

Maart 2022

! $ ( # # ( # ! $ # $ ! $ ! !

#&

21

gezonde binnenlucht

! !

# & ) ! " ( $ " $ ! ( ! % $ ( ' ! ! ! ( " ! ! $ $ " ' $ " " ! ,- /+ % $ % . ' " " ! " ( " ! $ % ! ( ! ! ! $ ! ' " " ( ( ! $ ! % ! % " . " ' $ % " " $ % ! ( ( "' ( $ % '*

# & ) " " (" ! ' ! " ! "' " ' ! ( ( " " % ! ( ! " ! ' ! " ! % " $" % $ $ " ! # ( ! ' ! & ! ! " % '* " # ! & ) $ " " ! % ! ' ! $ ( " ( ' ! $ '*

# & ) ! ! ' $

“De kans op besmetting is in een wachtruimte, waar je misschien maar 10 minuten verblijft en normaliter weinig gesproken wordt, kleiner dan in een klaslokaal.”

22

" ! & ! #" ' , ! ' !! # ! # # ! ! . $ !

3 " ! # # " 3 ' " #" " " ! & ! ! " , / ! ! $ ! # " " ! " ! " * $ ! ' # $ # , " ! ! ! ! # !* $ ! ! ' !* $ ! $ ! ! ! # ! !, ! $ ! ! ! , ' # $ * ! ! ! ! ! ' * $ ! ! ! "$ " ! $ ! ! ' ! , ! ! " ! $ ! * # # ! * ' ! !& ! ! ! ! # Ǥ ϐ ! # ! ! # !* # ' , # !+ " ! " ! ' ! ! " ! # ! !# ! # ! , ! ! ! ' # ' # ' Ǧϐ ǡ ǯ 76 ! # # " " ! " ! !, " $ ! " ! !"" * Ǧϐ ǡ " ,1

! # ! + 0 ! $ ' * ! " ! .# / ' " ' ! ! ! ! ! # # 64 8 " !2"" ! ! ! . / ! $ $ ! ! , ! ! ! , ! * ϐ # " " ! ! " ! !* ' 76 ! , " ! # " # ' $ ! ! , ' ! ! ! # 744-5,444 82"" , (( ! ! !$ * $ ! " ! , ! ! ! ! ! ' ! , ! ' " $ ! ! ! ! ' ! ! ! ! * ! ' ! $ , ! !"" ! ! , # + # ! %! # ! * " #

Maart 2022

“ In nachthoreca waar luid wordt meegezongen, ligt de verspreiding van het aantal virusdeeltjes al snel een factor 10 tot 100 hoger dan wanneer mensen grotendeels stil zijn.”

# ! ! # ' #" %! * ! " ! $ ! ' # , 1

" # ! + 0 ' ! ! # ! ' ! # ! # " ! $ ! ! # # ! ! , ! !"" ' " ! , ! $" !$ ! # # ! ! ' $ !, ! $ ! ! ! ' * ! ! * " !$ # ! ! & ! # ! " , ! $ " ! ! ! ! ' ! ! # # " !! # !, ΍Ǧ Ǥ # ' ! ! ! " # " ! ! # ! ! # ! " , ! ! # !$ ! $ * ! ! ! ' # # & ! * # ! ! " ! # ! * ' $ " ' - ! ! , * ! # '" ! ' ! # # ! * ' * # ! - # ! " ! # # ! ! & ! ,1

23

DE BEURS VOOR DE TOTALE INSTALLATIEBRANCHE

NIEUWE DATUM

17-20 MEI 2022 MELD JE AAN OP

WWW.VSK.NL

gezonde binnenlucht KLIMAAT

Tekst: Dirk Noordmans

LUCHTFILTRATIE ALS ONDERDEEL VAN VENTILATIE ϐ

ǡ Ǥ

Ǥ ϐ ǡ " ǡ Ǥ

ǡ ϐ Ǥ ϐ ǡ ! ϐ Ǥ

ǡ ϐ Ǥ ǡ ǡ ǡ Ǥ ǡ ϐ Ǥ Ǥ ǡ

Ǧ

´ Ǥ

Ǥ ǡ ǡ ϐ Ǥ

Ǥ Ȉ ሺ ሻ ǡ ǡ ǡ

Maart 2022

ǡ ǡ

ǡ ´ Ǥ Ȉ ሺ Ǥ Ǥ "ሻ ´ ǡ

"

ϐ ǡ Ǧ ϐ

Ȉ ´ ǡ

Ȉ ǡ ǡ ǡ ϐ ǡ ǡ Ǥ

ͷͲ

ͺͲ Ψ ͳͷ ǡ ´ ϐ Ǥ ʹǡͷ ͳͲǡ ͳ ǡ ϐ Ǥ

ͳǦ ʹǡͷǦ ͳͲǦ Ǧ ǡ

ሺ ͳሻǤ ϐ ǡ

25

gezonde binnenlucht

Fractie

Deeltjesgebied

PM10 (thoracaal)

≤ 10 μm

PM2,5 (respirabel)

≤ 2,5 μm

PM1 (alveoli)

≤ 1 μm

Tabel 1: Particulate Matter; massaconcentratie van deeltjes/m3. 1 deeltje van 10 μm weegt evenveel als 1 miljoen deeltjes van 0,1 μm.

, + $ $ $ # $( " ! "* ), $ $ ) " ' *" ) (.() #2 ' " ! ") ( ,%' $ $ %# $ ) # ) ) $ ) " $ + ')' !! $ $3 , / (0 ' (( + ' $ ( " ! '0 $ # ! $ $3 $ $"* )+ '+* " $ + " # " $ ( " ! ' $ Ǥ ϐ ϐ 3 )' ) ' $ # $) $ $ "* ) $ " $ ((.() # !*$$ $ $ " $ ' ! " + $ / ( " ! * ) $"* ) ") ( ) $ %* $ $ +%%'!%# $ ) / ,%' $ + '(&' $ ) + $) " ) (.() #2 %%' "" $ ) + ' *$$ $ # ) # ' + $) " ) "* ) ( ) $ ) #% " ! ) + $) " ) (.() # /% $ ) & (( $ ) ) $ -)' !%() $ # ) / # ' $ )0 $ ) "" $ $ $ $+ () ' $ # ' %%! $ $ '3 ) ( %&/ )2

ϐ ! $ $+*"" $ @ *( $ ) $ &" )( + $A ,%' $ 3 !%/ $ +%%' $ +%'# + $ "* )' $ $ 2 $ '/ ( /%' ) ) + $) " ) (.() # ' $ +%%' ) $3 $ $"* ) 3 # ) (# )) '%(%" $ 3 ,%' ) + ' *$ $ + +% '"* ) * ) '* #) ,%' ) + ', 3 ' 2 ) ,%' ) $ +*" # ) $ () $ 3 "%$ (.(3 ϐ Ȁ %%' ' *" ) 2 ) ) %% %& (# )) $ $ %%' # $( $ %$ '" $ + "* ) ,%' $ %+ '3 ' )0 / " () $ 3 "%$ 3*$ ) "* ) $ '* #) -)' ' $ $2 $ ' " ! (.() # ( 3 Ǧϐ 3 ) " )%' +%%' ' *" ) 2 4 )" $ * )' $ 3 $ +%%' ' * ) + $ & ) % $ $5 ( '+%%' $ +%%' ' $ 0 %& $ ) ) + $ 0 0 $ $$ $!" # ) '" $ 2

ϐ # (( + $ "" ") ( !" $ ' $ 7 # '%# ) ' ,%' ) $) '$ ) %$ " $ * "( 7 @ 1 & '3 ) " # )) 'A0 # (( + $ "" ") ( !" $ ' $ ʹǡͷ Ɋ ʹǡͷ 3 ͳͲ Ɋ ͳͲǤ 3 ʹͲͳ͸ ϐ ǡ 3 7<>?60 / $ $)' $0 , ' ) ϐ ±± 3 ሺͲǡͶɊ ሻ Ǧ

26

$%'# ==?38678 3 # ' ,%' ) & " $ " $ # ) , '! " ! "* )+ '+* " $ 0 $ * "( 70 ʹǡͷ ͳͲǤ ϐ ) '# &%( ) + $+"% %& "* )!, " 3 ) ) $ /%$ 0 $ #) + ', '' $ , $ /%' ) +%%' $ '" ! &'% * )+ ' " ! $ 2 + ' $ $ 5( + $ ' "3) # ) %+ ' 2 ' $(3 , ' $ +%%' * ) $"* ) ,%' $ $ + $ %%' / $ %+ ' $( $ ) " ! $ 3 '" $ ( ' $(, ' $1 ■

■

' # " ' $(, ' 76 $ 1 ͶͲ Ɋ Ȁ 9Ǣ ǣ ͳͷ Ɋ Ȁ 9 ' # " ' $(, ' 80; $ 1 ʹͷ Ɋ Ȁ 9Ǣ ǣ ͷ Ɋ Ȁ 9

&* " ' ' * " ). * " $ ( @ 5(A , ' $ 80; $ 76 / $ %& $%# $0 # ' $% $ ) / $ $ +*" # ) !" $ ' 3, ' $2 ") ( ()' *) $ * ) $"* ) + '( ") & ' &" )(0 ' () ) $ * " ! + '( " )*(( $ () " ! $ $ * ) $ $2 ) $ # ͳɊ ) "' ! ' $ () " ! $ $ $ ) * ) $ 3 Ǥ ϐ ϐ $%'# '* ! # !) + $ $ # " (3 )' *) + ' " $ 0 & " * ) + " # ) $ $ ሺ ϐ ͳሻǤ

ϐ 3 7<>?6 ( %& %*, * ) + ' " $1 ■ ͳ͸ͺͻͲǦͳǣ ϐ ǡ ϐ Ǧ ϐ ǡ %& ') *" ) )) ' @ A2 ■ ͳ͸ͺͻͲǦʹǣ Ǧ ϐ $ "* ), '() $ 2 ■ 7<>?6391 & " $ + $ ) , )(' $ 3 # $) $ "* ), '() $ + '(*( + $ $ ሺ Ǧϐ Ǣ Ǣ ሻǤ ■ 7<>?63:1 %$ ) %$ ' $ (# ) % +%%' ) Ǧ ϐ @ #&0 %$)" (&'% *' + $ ) %#&" 3 ϐ ሻǤ %') ( # $ + ) / $ " $ ' !() () && $ + $ ϐ ǣ ϐ 3 ϐ ϐ 3 ϐ ሺ () ) ( " !)' ) )A $ $%# $ " ) () ) + $ 92:66#9Ȁ Ǥ 3 ) $ $0 " %%' ), 0 ) ) # " ǡ ϐ %$)" $ 2 %&) ( ") (3 # ) ' # ) $ $

Deeltjesgebied μm

ePM10

0,3<= x <=10

ePM2,5

0,3<= x <=2,5

ePM1

0,3<= x <=1

Tabel 2: ISO 16890 definitiegebied PMx.

ϐ ϐ ʹǤ ϐ ሺʹͷΨ ǦͳʹͷΨ ሻǤ Ǧϐ Ǥ ͷͲΨ ᦪͷͲΨǤ Ǧ ͳ͸ͺͻͲ Ǧ ሺ ͵ሻǤ ͳ ʹǡͷ Ǥ ϐ ϐ Ǥ ϐ ±± Ǧ Ǥ

ϐ ̴ ͳ͸ͺͻͲ ϐ ϐ ǡ

ePM1, min

ePM2,5, min

ePM10

klasse rapportage

ISO course

-

-

<50%

initieel gew. rendement

ISO ePM10

-

-

≥50%

ePM10

ISO ePM2,5

-

≥50%

-

ePM2,5

≥50%

-

-

ePM1

Tabel 3: ISO 16890-1, filtergroepen.

Maart 2022

90%

ISO 16890-1

80% Bangkok

70% 60%

Gent

50% 40%

Hat Yai DT

30%

Saitama

20% Vienna 1

10% 0% 0,01

0,1

1 10 Particle size in μm

100

Beijing

Figuur 1: ISO 16890-1, gemiddelde distributieverdeling in μm.

ϐ Ǥ

Ǥ Ǧ ͶȀʹ͵ǡ Ͷ ǡ ሺ ͳ͸ͺͻͲ ϐ ሻ ͳ͸͹ͻͺǦ ͵ǡ ǡ ͸ͲʹʹǦʹ ሺ Ǧ ሻ Ǧ ϐ Ǥ ͳ͸͹ͻͺǦ͵

´ ǡ ͳǡ ʹ ͵ǣ ■

eisen Filtergroep

ISO ePM1

100% logarithmic distribution density

Efficiency

■

ͳǣ ሺ ሻ ʹͲʹͳǦ ሺ ʹǤͷ ൑ ͷ Ɋ Ȁ ͵ ͳͲ ൑ ͳͷ Ɋ Ȁ ͵ሻǤ ʹǣ Ǥ Ǧ ʹͲʹͳǦ ͳǡͷ ሺ ʹǤͷ ൑ ͹ǡͷ Ɋ Ȁ ͵ ͳͲ ൑ ʹʹǡͷ Ɋ Ȁ ͵ሻ

27

gezonde binnenlucht

■

60 ' & ! ' & & , $ " "! !&$ & % & %1 $ % %#$ ( ! % 2 "! !&$ 2 & % 53542$ & ! ! "( $% $ ! & ! &"$ $"& $ ! 4/71 = $ 517 ൐ ͹ǡͷ Ɋ Ȁ 6 ͳͲ ൐ ʹʹǡͷ Ɋ Ȁ 6>1

# ( $% !& $! &% & % = / ' & &! &/ 2 ,"! " ( ! > % (" "# ! "$ & & ( ! ! ϐ ǡ 5/7/ 43/ 5/ 5/ !,"(""$&1 ""$ &" 2 (" $ ' & ) & & ! $ $' & % %'## & 2 ሺ ሻ ϐ ´ ሺ 2 ͷሻ Ɋ Ȁ 6 (""$ ,") 5/7 ! 43 =& 8>1 &" (" $ ' & = > , , ! $' & % ! ! & " ( ! % ' & ! $2 ! $ %&" "! !&$ & $ % $ !1 ""$ !2 ´ 2 ͳ Ȁ ͷ ! ( ! !1 !! $ ' & ! ' & = > ! &" (" $ ' & = > ǡ ͹ ϐ 2 Ǧ ǡ ϐ 2 ሺ ሻ ϐ Ǧ & ' & ! ! %%+%& 1 & / %&" "! !2 ͵Ͳ Ɋ Ȁ 6 = 6>/ ) $ ! 42 ' & ) & & )"$ & ($ 1 " !% ͸ ʹǡͷ ᦪൌʹǡͷ Ɋ Ȁ ͵ ͳͲ ᦪൌͷ Ɋ Ȁ 6 Ǥ ϐ ! ( ! "# ;3< 4 =& 9>1 ϐ ͳ ͸ͲΨ 4 ! 4* ! :3< 4 ! % ! %& & ' & ) & & 4 & ! & ' & ! ' &1 ϐ 2 %& ! ! $ %' & & ! ! & : "# ( $ ! %

&" (" $ ' & ) & & (""$ %&" & %1 , ,' 2 ( $ ' & ! ' & = 4> , , ! ! & " ( ! % ' &/ & ! ! !! ! ' & ) & & & ( $ " !/ " ) %&" "! !&$ & & ( $ !1

! ! ' & ! ! %%+%& % ! & %2 ϐ ϐ ͳ͸ͺͻͲ ! !%& & 2"! $ ) $ & !% & 2 $' ' &) $%& ! &" ! &/ $ & (""$2 " & (""$ ! $ !%& & "! $ !1 -! $ ( ! &"& ) $%& ! ! ! ' & ! ! %2 ϐ Ǥ & ', % & (""$ & &" & # %% ! ϐ ϐ 2 ϐ Ǥ ϐ Ǥ & ""$ ( !& &"$ " & )"$ ! ( $ (""$ ϐ 2 ' & ( ! & ' &(" ' = 6Ȁ ሻ 2 ϐ ሺ Ȁ ሻ $ ! !& ( ! ( !& &"$1 ൌ ሺ 6Ȁ Ȁ 5ሻȀă( ""$ ! &' % &' & '$ ! ! , 2 $ & % ''$ =%& ! & > , $ ! " & ! )"$2 ! & ! ) $%& ! / " & ! ) $%& ! !' ! " $ % ! !2 ( ! %) $%& ! 1 !! $ ) %& ! & &$ 2 ! ! $ ! ! ! ( $(" !% ! ""$ 41333/ (" & $' & ! $ "!%' #& ! 1 ൌ ሺ ȟ ሻȀሺͳͲͲͲ ă(> Ǧ ϐ Ǧ ϐ

PM1 classificatie

PM2,5 classificatie

PM10 classificatie

ePM1[95%]

ePM 2,5[95%]

ePM10[95%]

ePM1[90%]

ePM 2,5[90%]

ePM10[90%]

arrestance reported

ePM1[85%]

ePM 2,5 [85%]

ePM10[85%]

in 5% increments

ePM1[80%]

ePM 2,5[80%]

ePM10[80%]

starting at 5%

ePM1[75%]

ePM 2,5[75%]

ePM10[75%]

ePM1[70%]

ePM 2,5[70%]

ePM10[70%]

ePM1[65%]

ePM 2,5[65%]

ePM10[65%]

ePM1[60%]

ePM 2,5[60%]

ePM10[60%]

ePM1[55%]

ePM 2,5[55%]

ePM10[55%]

ePM1[50%]

ePM 2,5[50%]

ePM10[50%]

requirement:

requirement:

requirement:

>50% initial efficiency

>50% initial efficiency

>50% initial efficiency

>50% discharged eff.

>50% discharged eff.

AirfiIter is discharged but value not reported

Tabel 4: Efficiency ordening ePMx per filtergroep.

28

Coarse

no discharged requirement

ϐ ሺ ͶȀ ȀͲͲͳǦ ʹͲͳͻሻ Ǧ

ሺ ൅ Ȁ ሻǤ

Ǥ Ǧ Ǧ Ǧ ϐ Ǧ ͲǡͻͶͶ Ȁ ǡ ϐ ͳ͸ͺͻͲ Ǥ

Categorie

Algemene ventilatie

SUP1 SUP2

permanent gebruikte ruimten, zoals: kleuterscholen, kantoren, hotels, vergaderruimten, expositiehallen, conferentie en concertzalen, theater, cinema's

SUP3

tijdelijk bezette ruimten, zoals: opslagplaatsen, winkelcentra, wasruimtes, server- en kopieerruimten

SUP4

kort bezette ruimten, zoals: rustruimten, opslagruimtes en trappenhuizen

SUP5

onbezette ruimten, zoals: garages, datacentra's, ondergrondse parkeerruimten

Tabel 5: Indeling toepassingsgebieden voor algemene ventilatie per SUP-cat.

Ǧ ሺ ሻ Ǧ ͳ͸ͺͻͲǦ ϐ ϐ ሺ ʹሻ ͳͷͻͷ͹ ሺ ͻሻǤ Ǧ ϐ ϐ Ǥ Ǧ Ǥ Ǥ Ǥ ǡ ͸ǤͲͲͲ ͷͲΨ Ǥ Ǧ ϐ Ǥ ൌ ͳͳǡ͵͵ ȟ ൌ ሺ ሻ ൌ ሺͲǡͻͶͶ ͿȀ ሻ ȟ ൌ ሺ ሻ ൌ ሺ͸ǤͲͲͲȀ ሻ ă ൌ ሺͷͲ Ψሻ ϐ ϐ ͳǦ͹ͲΨ Ǥ Ǧ ͻʹ ϐ ʹͲͲ Ǥ Ǧ ǡ ʹͲͲ Ǥ ͻʹ ͳͲͶʹ Ǥ ͻ Ǧ ൅ Ȁ ሺ ሻ ϐ ሺ ሻǤ

ϐ Ǧ Ǥ ͺ͵ ϐ ሺ ͳǦ͹ͲΨሻ Ǧ ϐ Ǧ Ǧ ൅Ǥ

ϐ ǡ ʹǡͷ ͳͲǡ ǡ Ǧ ʹǡͷ ͳͲǤ Ǧ ͶȀ ȀͲͲͳǦ ʹͲͳͻ Ǥ ϐ Ǧ Ǧ Ǥ ϐ Ǧ ǡ ϐ Ǧ ǡ Ǧ Ǥ ǣ ȟ ൌ ȟ ൅ ሺȟ Ȃ ȟ ሻȀʹǡͷ

ሾȟ ǣ ǡ ȟ ǣ ሿǤ ሺൌ ሻ ǡ ͳͲͲ Ǥ Ǧ ሺ ሻ Ǧ Ǥ Ǧ ϐ ͹ͲǦͺͲΨǤ Ǧ ǡ

SUP classificatie volgens EN 16798-3 PM 2,5

PM 10

μg/m3

μg/m3

SUP1

< 2,5

<5

SUP2

<5

< 10

SUP3

< 7,5

< 15

SUP4

< 10

< 20

SUP5

< 15

< 30

Tabel 6: Max. concentraties voor PM2,5 en PM10 per SUP-groep.

Maart 2022

OVER DE AUTEUR Dirk Noordmans geeft luchtfiltratie-advies en is voorzitter van de fosucgroep Luchtfilters bij Binnenklimaat Nederland. Noordmans is ruim 25 jaar werkzaam geweest in de luchtfiltratie-sector, onder andere als key account manager en interne opleider bij Camfil BV. Meer informatie: info@luchtfiltrateadvies.nl

29

gezonde binnenlucht

PM 2.5

PM 10

EN 17698- 3

SUP 1-1

SUP 2-1

SUP 3-2

SUP 4

SUP 5

PM 2.5 ≤ 2.5

PM 2.5 ≤ 5

PM 2.5 ≤ 7.5

PM 2.5 ≤ 10

PM 2.5 ≤ 15

PM 10 ≤ 5

PM 10 ≤ 10

PM 10 ≤ 15

PM 10 ≤ 20

PM 10 ≤ 30

ePM 1

ePM 1

ePM 2.5

ePM 10

ePM 10

ODA1

< 2,5

< 15

70%

50%

50%

50%

50%

ODA2

< 7,5

< 22, 5

80%

70%

70%

80%

50%

ODA3

> 7,5

> 22, 5

90%

80%

80%

90%

80%

6p aanv.

Q = m3/h

Tabel 7: Totale filterprestatie-eisen voor ODA/SUP in ventilatie utiliteitsgebouwen.

Luchtfilters

Rapportages efficiences uit ISO 16890 testrapport ePM1

ePM2,5

ePM10

ePM1 min

ePM 2,5 min

filter1: 60% ePM1

62%

71%

90%

62%

71%

51 Pa

3.000

filter2: 85% ePM1

83%

87%

95%

83%

87%

78 Pa

3.000

systeem

93,5

96,5

99,5

93,5

96,5

129 Pa

3.000

Tabel 8: Totale filter-efficiency ePMX% van het systeem.

ϐ ǡ ϐ Ǥ Ǧ ϐ ʹͲͲͷ ሺ ϐ ሻǤ

ISO 16890 filtergroep

Stofbelading (gram)

ePM10

450

ePM2,5

250

ePM1

200

Tabel 9: Fijnstofbelading L2 per filtergroep.

ϐ

Ǥ ϐ

à Ǥ

ͳ Ǥ ǡ ´ Ǥ Ǥ

ǡ ϐ ǡ Ǥ ϐ ePM1 groep

Energieklasse

Energieklasse

Energieklasse

Energieklasse

Energieklasse

Energieklasse

ISO 16890

A+ [kWh]

A [kWh]

B [kWh]

C [kWh]

D [kWh]

E [kWh]

50% - 55%

≤ 800

900

1050

1400

2000

> 2000

60% - 65%

≤ 850

950

1100

1450

2050

> 2.050

70% - 75%

≤ 950

1100

1250

1550

2150

> 2.150

80% - 85%

≤ 1050

1250

1450

1800

2400

> 2.400

≤ 1200

1400

1550

1900

2500

> 2.500

≥ 90%

Tabel 10: Max. energieconsumptie per label voor ISO ePM1-filters.

30

ϐ ͳ͸ͺͻͲ Ǧ ϐ Ǥ ϐ

Ǥ ϐ

Ǥ ͳ͸͹ͻͺǦ͵ ሺǮ Ǧ Ǧ ǯሻ Ǥ ǡ ϐ ϐ ǡ Ǥ ϐ ǡ Ǥ ϐ ϐ ǡ ሺ ሻ ǡ Ǥ Ǥ

SINGLE SPLIT WANDMODEL WARMTEPOMP

Ingebouwde Base Pan Heater

Warmtepomp | Fluisterstille werking | Slaapmodus | Turbo mode | Winterregeling -25°C / +50°C 3D Luchtcirculatie | 8°C Temperatuursfunctie | 1W Standby | Follow me functie | Base Pan Heater

Follow Me

2-Way Draining

R32 Refrigerant

Louver Position Memory

3D Air Flow

HorizontalFlow

Timer

Remote Control

Emergency Using

1W Standby

Sleep-Mode

Auto-Restart Function

Remote Control App

Base Pan Heater

Anti-Cold Air Function

8°C Heating

Refrigerant GA Stepless Comfort Leakage Detect Technology

Turbo

Healthy Filters

Low Ambient Cooling

WWW.MIDEA-NEDERLAND.NL

AIRCO? WIJ GEVEN ROEL EEN EXTRA DUWTJE IN DE RUG!

JOU OOK?

Maak net als Roel ook gebruik van Team Aircovent-Wasco! Wij geven jou een steuntje in de rug bij elk airco-project, groot of klein!

Samen zijn we nog succesvoller!

Kies je voor ons, dan kies je voor: Deskundig advies van ervaren aircospecialisten: van ontwerp tot en met a er sales ondersteuning 35 vestigingen in heel Nederland met een nog breder assortiment airconditioning producten direct uit voorraad verkrijgbaar.

Vandaag besteld = volgende werkdag om 7.00 ophalen!

Snel koudemiddel nodig? Op 23 AircoventWasco vestigingen zijn de meest voorkomende koudemiddelen aanwezig Optimaal voorraadbeheer? Richt je magazijn in met onze barcodestickers en scan ze eenvoudig met de Wasco app om te bestellen 60-minuten bezorgservice voor spoedgevallen: binnen een uur wordt jouw airco product* op locatie bezorgd * Indien op voorraad op jouw vestiging

aircovent.nl | wasco.nl

ZO WERKT HET!

Drukregeling De compressor, verdamper en condensor vormen de hoofdcomponenten van een koelinstallatie. De selectie, regeling en bedrijfscondities van deze componenten bepalen voor een groot deel de zuig- en persdruk waarmee de installatie draait.

Door compressor-, verdamper- of condensorcapaciteit bij of af te schakelen, kunnen deze drukken worden beïnvloed.

In veel gevallen is het echter wenselijk minder afhankelijk te zijn van deze componenten en de condities waarmee ze draaien, en is het stabiliseren of regelen van drukken en temperaturen op sommige plaatsen in de installatie noodzakelijk. We onderscheiden een aantal soorten (modulerende) regelventielen. Hieronder worden ze beschreven.

Intrededrukregelaar Een intrededrukregeling begrenst de druk aan de intrede van het regelventiel.

Daalt de druk na het ventiel, dan zal de regelaar de doorstroom begrenzen en een ingestelde druk aan de intrede van het ventiel handhaven. Een veel toegepaste intrededrukregelaar is de verdamperdrukregeling. Wanneer meerdere verdampers op één compressor of centraal systeem zijn aangesloten, kunnen verdampers dankzij deze regeling toch met verschillende verdampingstemperaturen werken.

Bij pompsystemen kan deze druk nooit hoger zijn dan de effectieve pompdruk.

Een ander voorbeeld van een toepassing is een overstortregelaar bij een systeem met heetgasontdooiing. In de meeste gevallen worden deze regelaars ingesteld op een intrededruk van circa 5 tot 10 °C, zodat het ijs in de verdamper zal smelten.

Verschildrukregelaar Een verschildrukregeling handhaaft een maximaal drukverschil tussen de intrede en de uittrede van een ventiel. Is de druk tussen in- en uittrede te groot, dan zal het ventiel verder openen. Verschildrukregelingen worden veel gebruikt om de pompdruk te begrenzen. Ze worden ook ingezet om de druk in een centraal olievoorraadvat op een vaste waarde boven de carterdruk van de compressor te houden. Het drukverschil is nodig om olie naar de compressoren terug te voeren.

We willen allemaal de beste installatie bouwen. Om dat te bereiken is het belangrijk dat we kennis delen.

Het team van Wijbenga schrijft elke maand over een specifiek koeltechnisch onderwerp. Deze maand schrijft Jeroen Schröer over de verschillende soorten drukregelingen in koelinstallaties.

34

Uittrededrukregelaar De uittrededrukregeling begrenst de druk aan de uittrede van het regelventiel naar boven. Wanneer de druk na het ventiel boven de ingestelde waarde komt, zal de regelaar de doorstroom begrenzen en een ingestelde druk aan de uittrede handhaven. Een startregeling voor een compressor is een voorbeeld van een uittrededrukregeling. Wanneer de druk aan de intrede van de compressor te hoog is, zal de compressor te veel stroom opnemen en in storing kunnen gaan of mogelijk defect raken. De uittrededrukregeling zorgt ervoor dat de compressor binnen de bedrijfsgrenzen kan blijven werken.

Uitvoeringen van het regelventiel De uitvoeringen van regelventielen kunnen onderverdeeld worden in ‘direct werkend’, ‘indirect werkend’ en ‘motorgestuurd’.

kennisdeling

1. Direct werkend Direct werkende regelventielen zijn compact en werken meestal met een membraan of balg die rechtsreeks verbonden is met een variabele doorlaat. De systeemdruk aan één kant en de veerdruk aan de andere kant van het membraan of balg zorgen dat de doorlaat in de gewenste regelende positie komt te staan. Direct werkende regelventielen hebben een vaste instelling of zijn handmatig instelbaar door de veerspanning op de gewenste druk in te stellen.

Koeltechnische symbolen voor drukregelaars

2. Indirect werkend Indirecte regelventielen zijn opgebouwd uit twee delen. Het eerste deel is het ventielhuis met een variabele doorlaat in de vorm van een plunjer of zuiger. Deze doorlaat wordt in de gewenste regelende positie gehouden door het tweede deel van de het ventiel. Het tweede deel bestaat uit een stuurventiel (pilot) dat is ingesteld op een bepaalde (verschil)druk. Meestal is de instelling handmatig aan te passen, maar er zijn ook systemen waarbij dit op afstand kan worden gedaan.

Voorbeelden zijn de Danfoss PM/ICS- en Hansen HA-ventielen.

3. Motorgestuurd Indirecte regelventielen hebben een minimaal drukverschil nodig om te openen.

Vooral bij lage verdampingstemperaturen kan dit minimaal benodigde drukverschil van grote invloed zijn. Wanneer het drukverschil tot een minimum moet worden beperkt, moet gebruik worden gemaakt van motorgestuurde regelventielen.

Bij een motorgestuurd regelventiel is de plunjer of zuiger via een spindel verbonden met een elektrische, pneumatische of magnetische (stappen)motor. De motor wordt ook wel actuator genoemd. Hij wordt in de meeste gevallen door een extern signaal (van PLC, regelaar of PC) aangestuurd en is daarom snel aan te passen aan het proces. De motorgestuurde regelventielen zijn over het hele bereik te regelen en hebben geen minimale openingsdruk.

Selectie en installatie De capaciteit van een regelventiel wordt weergegeven als een Kvs-waarde. De Kvs-waarde is een kengetal voor de capaciteit van de klep bij maximale opening en wordt door de fabrikant bepaald. De benodigde Kvs-waarde van het proces kan met behulp van berekeningsprogramma’s worden bepaald. Regelventielen kunnen verschillende regelkarakteristieken hebben. De meest bekende zijn lineair en gelijkprocentig.

Bij het selecteren van een regelventiel is er een aantal zaken die aandacht behoeven. Het regelventiel moet het juiste regelbereik hebben; een verdamperdrukregelaar zal vaak in een andere range werken dan een condensordrukregeling. In de meeste gevallen zal een regelventiel met een zo klein mogelijk drukverschil de voorkeur hebben. Bij sommige toepassingen is juist een groot drukverschil gewenst. Is een geselecteerde drukregelaar te groot, dan kan het ventiel gaan ‘hunten’, een fenomeen dat vooral bij indirect werkende ventielen in deellast weleens voorkomt. Er is dan te weinig drukverschil om het ventiel open te houden, wat resulteert in het steeds openen en sluiten van het ventiel. Ventielen die hunten, kunnen zeer schadelijk zijn voor de installatie en veroorzaken vaak veel lawaai.

Vooral de selectie van ventielen voor persgasleidingen zijn een uitdaging. Zomeren wintercondities resulteren in ver uiteenlopende drukken, drukverschillen en massastromen. Voor zulke gevallen is het belangrijk dat een ventiel ver genoeg terug kan regelen zonder te gaan hunten. Naast de selectie van het ventiel is ook die van de actuator van belang. De actuator moet voldoende kracht hebben om het ventiel onder de uiteenlopende condities te sluiten, dus bij minimale en maximale drukverschillen.

(bron NVKL).

Directe drukregelaar Danfoss KVP (verdamperdrukregelaar).

Danfoss ICM regelventiel.

RTK MV5400 DN300 motorgestuurd regelventiel.

35

koudemiddelen Tekst: Patricia Verbruggen

WEBINAR OP 6 APRIL OVER VERDUURZAMEN VOEDINGSMIDDELENWINKELS

NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN IN KLEINE VOEDINGSRETAIL # ' " $ # " $%%" % " # " && - ( % ! ' # A !" ><>> & =B3<< : ><3?< %%" $ ' 4 " 7 " %%") $ $%%" % 83

" ' 0 ) " " 0 ) " $ #%! " " $ ! ' % $ & " %%") 3 " $" #4 " $ # >4#(#$ $ & " # #%4 ! " " $ 0 ' " ' ' " ' & " ! ! 3 " #$ $ $ $ " ' #0 ) # %%"$#%! "#0 4' #0 "#0 # "#0 #4 ' #0 $ ## ) " " ' #6 $ $ ! 4 ## & " " " " $ " $ "% # " & 8# # $ 4 " $ " $ & ) 4 '%#$ ' " $ & ) $ " $ & 0 $ $%%" % 0 $ $ ! ## 3 ! ' # A !" & $ ' " ! $# $ # ! ) $ #$ $ %"# "% "# &

36

$ $ " " $ 4 ) $" # $ " $%%" % 4 3 " " + $ " ## " ) & "4 $ % $ $ ' " $ 3

&& - ( % ) " # ! "$ "# $ %" ! # !" $ 7 " " $#0 4 $%" (5 " 8 C $@ D3 $ $ !" $ ' 4 ' & " & $&" & " " #$ $ %"# * "% "# & !! " $%%" & " 0 " $ ' " 4 $ ! ! & # ' # C' 4 !! "& $ " =3<<< >D %" 4 ! 3 #$ & " !! "$ % $ # " ' " $ "% ' #$ & !" $ 4 # % ! & " ' " & " #$ $ %"#2 ; ' % $ " # $# $ " 4 " 4 % # & " ) #$% 0 # $ & " ' 4 " & " #$ $ %"#1 &" ' 4 " #$ 4 " # & 3 ; % $ " 0 $ " $ # $ ! #4 $" # # & %" ! C!" $ # $ " $ # D3 ; & % " #$ #$ & " $ ) & % #$ 40 $" #4 ' " $ ! ! !! " $%%"3 Ȉ ሺͳሻ ϐ ´ ϐ 4 C#$ " " D !! " $ 9 % $ & 0 C>D # $ " !" % $ $ & " ! $ & " # # ## #0 !" #$ $ #0 ǡ ϐ 4 $ 0 C?D & " "# $ & 3 ; ## % $ " & " ' # C=D %4 !" #$ $ # & % ' C $" $ $#& " "% 0 " # # ## #D $ ! $ & " $ !" #$ $ # & " ' #0 C>D & " 4 ´ ϐ ሺ Ǧǡ 4 $ 4 ' " $ ! ! !! " $%%"0 ' 9 %'0 & " $ " !$ #D3

KOUDE

ϐ ´ ሺͳሻ ϐ ሺ ሻ Ȁ ϐ ´

PROGRAMA: • 19.00-19.05: Opening en welkom - Patricia Verbruggen, knvvk & young cool • 19.05-19.10: Inleiding - Wim den Boer, STEK • 19.10-19.30: Stekkerklare apparatuur en kleine CO2-systemen - Jos Nieuwlaat en Piet de Wild, Foster en Gamko • 19.30-19.50: Koudemiddel CO2 ook voor kleine winkels! - Bart vd Wekken, Koning Koudetechniek • 19.50-20.10: Opleiden en certificeren natuurlijke koudemiddelen - Roelof Robertsen, Opleidingscentrum GOº • 20.10-20.20: Q&A • 20.20-20.25: Hoe verder - René van Gerwen, knvvk & young cool • 20.25-20.30: Afsluiting - Patricia Verbruggen

Maart 2022

ǡ ሺʹሻ ǡ ǡ ǡ ሺ͵ሻ ϐ ϐ

ǡ ǡ ǣȀȀ Ͷ Ǥ ǡ Ǥ ͸ ǡ ሺ ሻ ǡ ϐ

Ǥ Ǥ ͸ Ǥ ǣ ǣȀȀ Ǥ Ǥ Ȁ Ǧ Ǧ Ǧ Ǧ Ǥ

37

innovatie Tekst: Bas Roestenberg

INNOVATIEPRIJSWINNAAR LEVERT SYSTEEM VOOR WATERSTOFKOELING

WATERSTOFTANKSTATIONS MET UNIEKE WARMTEWISSELAAR ! 5 "!'&("$ ) $ & ) %% $60 +" &*# $& ! ( ! 0 ! $ 4 & '$ ( ! "$'% "" ! 0 & $& ( ! ) & $%&" 4 " !%& & ) $ + ! $ !(( . *"'! "" !!"( & #$ % ;9;: )"!3 ! % + ! $%& ) & $%&" 4 & ! %& & "!% "# ! $' ! ( ! ! !%& & & ; "" 4 & &" "" ( ! "$'% "" ! 3

"$'%4) $ & ) %% $ %& &0 % # 4 %& 0 ' & ! ! ! ! ! "!'&4 ("$ ' + ! )"$ & ) 3 & % $ %#$ ( ! ! ( $ # $0 $ ! & ! ( ! $ "' (" ' ! ! ( " $ Ǧ ϐ ´ ǡ Ǥ ! ( ! & ' & & ) $ & ) %% $ % "!&) ""$ ! ( ! ' ! "' $% ( ! "$'% "" ! 0 ""! !2 7 & % ' &( ! $ ( $% ! " & ! % ("! %& ! "# + ! ! %& !3 " & ! ## $ & ' & ("!4 ! ) $ ! "$ $ + ! ! ! # $ % 4 "! ! % "' )"$ ! &0 ! ! ! !! ! ( !'& ! $ %& $ % " % &38 ! ( ! $ & $ (""$ ""! ! % & $ ! ' $ & " & (""$ + ! !!"( & % " & + !3 & & ' & ! "" !+ & ( ! &"& & "!&) $# ( ! +"! $ ) $ & ) %% $3 7 $ ( ! $' ! ( ! #$" ' & " ! + ! ' ( $ (""$ $" !! 4 " # & !) $ & ) %4 % $%80 ( $& & ! 3 7 $ ) %% $% +"' ! !& $ & & ( ! & #$" ' & '!! ! !& %4 & !0 % & 3 "!+ ) $ & ) %% $ % & ' &4 % "& !3 % % ! & $ % "& !1 & #$" ' & ( $ & ! $ !% & ! ) $ &'%% ! $"! ! ! 38

Torus Cooling-warmtewisselaar, ingepakt in H2Cool - the Age to Cool.

38

$%& ## $ & ! & ! ') ) $ & 4 ) %% $ + ! "!&) 0 ) $ ! $ " $% ) $4 ! &'%% ! & $( & ! & # ""$ ) $ & ) %% $ ) $ ) 3 7 $ & & !4 ! ( %& ! & "!+ ) %% $ & ! ' &+"!4 $ ! & 4 ! " !80 ( $& & ! 4 3 7 & ( $% &'%% ! & # $ &''$ ( ! & " ' ! & ! #$" ' & % "! ( $ : > 3 ! $& & ## ! & ! & # $ &''$ ( ! <0= > 0 ! " & " ! "# "! ( $ ;0= > 0 & ! ! ) ! " & & $ ! ! " & "' ! & &$ !%#"$&( $ + !38 & ( $ $ 4 & ! ( ! " $ ! $ &#$ + ! ! " %& 3 7 $ " $% + ! " ""# " & & %% #$"4 ' & ! + !80 %& & ! 3 7 !% $%& & %&#$"4 ' & %& & & $ (" ' & ! ) $ 0 ! & !4 ! ( ! ( & $% ! ) $ ! ) %% $ % ! & $"( ! '%3 ! % ! ) # $&4 ! $% & ( ! #$" ' & ! '&" & % 4 $ !3 $ " & %% $ & $ 38 ! (" ! %& # ) &" ! "$'% "" ! ! 4 %#$ $ & & !% ! ' & "" 4 ! '%&$ 3 7 ! % ! ! $ ! ' & "! 0 ! $ & )"$& & % ( $) $ &0 ! ( #$" ! & ( $(' ! ( ! ! "! $ "' ! * $" " $3 $! %& ) % $ ) !% " & # $ &''$ ( ! & %) & $ ! ') '$ & $ ! ! ! $ & & %& ! ! % $ ! ! 38 "$'% "" ! "!&) ! " '! & ) $ $ !) & $ !4 ! &"& %) & $ )"$ & ("$ ! #$" ' & +"4 ! ! )"$ ! ( $ "" & ! & " & )"$4 ! ,!( %& $ ! ! &) * $" " $3

& "! #&0 ) $ !& $ & & ( ! & ! 4 %& % )"$ & "' !0 &"& ! ') ($ ! ( !' & $ &3 ! 2 7 " ) ! ) !

KOUDE

! % % % # % '#! ! ! $ $*$% !! $ % $ '!!# % 1 ! ' $$ 0 # ! # % % ! % ! ' ( % #1 $%! $ '!!# % $% % ! 0 # (!# ϐ ǣ 1 ! %!% 196 ; . !!# !" 7666 # ( #$% . !# $ (!# % #& 1 ! ' ! ' $% " # %&&#05 % $ !#&$ !! $ 0 # ( # % $%& % !&( "# % & % ! # 0 4 !!#1 % ( # % ! %! " $% . ! # ! % # #& 1 ϐ Ǥdz 1 ( # % #$% "& ( % #1 $%! % $% % ! !" % 8 !! 1 % %! !! 1 $% % #& %. +! $ % !#&$1$*$% ϐ Ǥ 1 # ' #'! !# #$ # ,. # # & %$ . # % '!!# ( % #$%! % $% 1 % ! #! 0 4 % #$%! $% % '! !" 1 $% 5. + % 0 4 % #& #1 ϐ ǡ ( %# $"!#%0 ! !&( ( # % % $% % ! $0 % $ # % ( # ( % ( % '!!# & % / + %! 1 " $$ $ ! $ ! $*$% 8: %!% :6 "#! % #1

Het waterstoftankstation van Holthausen Energy Points in Groningen.

+& # %# % ! #0 !' ǣ 1 % $% % ! (!# % %! " $%0 "#!1 # % 8 !! 1 % %! !! &( $% # % (!# 05

Een kijkje in de machinekamer van de H2Cool.

Maart 2022

( # % ( $$ # "# " % '# ( 1 # !& (!# %! " $%0 8 !! 1 % %! !! 1 $ #& ' "#!" "#!" . ! ( % #$%! %( %# "" % #& % ǡ ǦͶͲ ι Ǥ #$% %# " (!# % "#!" $ !& 1 #& % '!!# ! # 186 ; / %( %# " (!# % "#!" $ !& #& % '!!# % !!# ! # 196 ; 0 # ! ( % #$%! % + % " # %&&# % % . $ % )" 1 $ % &%! ' ( # # (!# %0 ' 1 $# $ ' $% % % % % ( # Ǥ ǣ Dz ǡ # # # . $ % &%! '! $ $" 1 ϐ 1 ' # + ( % '!!# ! 0 % #$%! ! % ' $% % " # %&&#1 # % ! "# 1 # % ' &%! 0 $ % % &#%. %# ' $$ # !3$ ( # # % &%! + % &#% 50 $% % % $ $% % ! %( 1 ! $% % % . % ! # # #* !! # !#&$1( # % ( $$ # '!!# % +! % 2 % #$% 3 % #& ! ' ( % #1 ϐ Ǥ 1

39

innovatie

De H2Cool, the Age to Cool, staat ver verwijderd van de waterstofdispenser.

" ! " ! ) + " # ! ! " " .- ,' ! )

+ /-- "! ' & $ " " " ) # # " ! ) # * # ! "! ' * # ! ' * & " ) ! 0 # ! ' )1 ! " * ! & ),

Er leiden meerdere waterstofleidingen naar de buffers.

40

! # ! " # ! # ! ) * % & " & " % ' ! " " ' ! * ) ( + * # ! " # $ & # ) ! " ' ! # ' # ! # ) ' " & ! ) # ! ' ! * ' & " ) * " & !# ' % & ϐ Ǥdz

" ! ! $ ! $ $ 5 - " " " " !&!" $ ! " " " , 0 / " 5627 # $ % " !" # # " # " !" # $ % % " ", " ! ' $ , ! " !" % " !" #" /! * ' " $ $ " "% #" /! " % " * " ! , ! ! " " # " " % " ϐ $ , ! ! " " "* " ! !&!" $ ! ", 53 ! " !" " ! "* ! % $ % " !" " "## $ " # ", # " #! " #* % -" - * " , " ! # ! "! % ' " " !" ' " " !" " # "$ ,1

$ ! % " " $ " ' " $ Ǥ ϐ " " $ ! .$ 4 " " 4 / $ , " !! % $ % " % !! " " # % # "* " $ ! $ 433 % "" 8 9 " " /! 8 !% " 9 " " 433 8 5 - " " * ! # " # & 9, ! ' # "! " !" " ! 4 # ' * " " % % " % !! . !-

INNOVATIEPRIJS Toen Jan van Sambeek en Niels Govers (manager product development bij Torus Cooling) vorig jaar hun product instuurden om mee te dingen naar de Innovatieprijs van de knvvk & young cool, hadden ze er in eerste instantie een hard hoofd in. “Wij zijn nog maar een kleine speler”, vertelt Van Sambeek.

“Er deden grote, gevestigde namen uit de koeltechniek mee, dus we dachten dat we aardig kansloos zouden zijn.” Dat gevoel verdween toen Torus Cooling eerst bij de laatste acht mededingers zat, en uiteindelijk zelfs finalist bleek. “Tijdens de prijsuitreiking zaten we in een zaal vol mensen die hun sporen in de koeltechniek hebben verdiend. Het was geweldig om uiteindelijk tot winnaar te worden uitgeroepen en veel felicitaties uit de sector te krijgen. We hebben er goede contacten aan overgehouden.”

Maart 2022

Dankzij de H2Cool - the Age to Cool is het mogelijk om continu waterstof te tanken.

$ /, " #! $ " " 5 - " " "% $ #!" ( ! ! !, % " $ ' " " $ % " % !! " ' "" $ " "## $ % " % " , 0 " - $ ' % !! " " !! " " ' , !" ' $ # !" !# " ", " ! " "! $ % " " + !" " #!! % " " ! " !! * " % $ " ! " ! ,1 " " "!" " " ! " "* ! !" " , 0 # $ % ! " ! "% ! % " ! ! % , $ "# ! !" " % " ' $ " " " % $ $ $ " ' , ' $ ! " !" " $ ,1

41

Sponsored content

LOSSNAY

VENTILATIE VOOR EEN GEZOND BINNENKLIMAAT Maar liefst 17 miljoen euro extra maakte de overheid recent vrij om klaslokalen te voorzien van CO2-meters. Het toont aan hoeveel belang er wordt gehecht aan een goede luchtkwaliteit. Door coronacrisis zien bewoners, facility managers en gebouweigenaren in dat ventileren een vereiste is voor een gezond binnenklimaat. Maar hoe is dat op economische wijze te realiseren in bestaande omgevingen? # ( ,*- # ' & $ ǯ Ǥ ϐ # $ ! & # & ' $ ' ) +' ' $ ! $ &

De Lossnay-unit voert verse buitenlucht naar binnen.

42

! ! ! & ! ' $ ' & .# / ! $ ! &

& ! & ϐ ´ Ȃ Ã Ȃ "' " &

" & ' ' ! & ' ! & ϐ Ǥ $ ϐ ´ ' ! & ! ! $ ! & # ' ! & ! $ !

& # ' ! & ' ! & ' " ! % # ! &

#( ! ( % '( ) ('( # # !!5 ! (& # 5 & # * # (') ' ! (& 4 $''# ,5)# (' +$&5 # # * &' !! # ) (*$ & # # ! * & *$$& +$5 # # $)+ # )( ! ( (4 $$& +$# # $)+ - # 58:63 59:6 # 5:66 ! * & & !' * #( ! ( 5 ','( " " ( + &"( ( &) + ## # 4 # - '% 5 ! $#(+ ! * #( ! ($& ! (& # '! "" %! (' # &* # # )# ( + & # $''# ,5 ϐ Ǥ ǡ 5 ( # '( ( ' &) - # $%( " ! ' & *$$& # *& + ! # ( + &# " & !) '# * )4

Het RIVM in Zoetermeer maakt al gebruik van de ventilatie-units.

$''# , * #( ! ( 5)# (' *$$& +$# # $)+ *$! $ # # $ ' # $% ( * # # & 5 -) # ? & >@4 & $$& ! ( ( # & * &5 ! ' ( #' ( * #( ! & # ($( # " # ")" % & (4 ! '( & '( "% & ())& * # ' & 5 & ( " & ! '( 57:= 4 ( # *$$&* &+ &" & ' - ! ' 58: = "$ ! 4 $! $#( #) & # ' "$ ! ( "% & ()& # $ & ! # # 59 = 4 ( '( # & ($ & #( ! * # -$+ ! !) ( #*$ & ϐ Ǥ )'' # 8:< # 766< # ( ( +$& # # % '( # '( %% # * # 7<3 -$ ( ( + #'5 Ǥ $''# ,5)# (' # $$ )($" ( ' +$& # #5 % '( $% ' ' * # ' # ! # * # & ! &'3 -$ !' !) (*$ ( ' #'$& # 85' #'$& #4 $ # * #( ! ( +$& # '( &( $% ( "$" #( ( !) ( + ! ( ( # # # % ! + & $"(4 $%% ! # " ( * &! ( # ' * # #' "$ ! 3 5 *$$& ! $$& #'!) ( # $% # ! (' ! &4 * #( ! ( +$& ( # )($" ( ' '( &( ( #' ! # * # * &! ( # 4

% ' ' * # ( $''# ,5%& # % - # $$ #5 $)+ ? # @5 # *!$ &)# (' ? @ ! * & & *$$& )( ! ( (4 &# '( ' # $"%! ( /#5 ( & & ','( " *$$& * #( ! ( " ( # ! 5 " (& ! # ! * & &4 & +$& ( $''# , + &"( ( &) + ## # ')# ( $" # & " ( 5 + & $$& # *$!! /#( & & ','5 ϐ ǡ # * &+ &" #4 $$& $" # ( " ( &4 ! " ) ( #5)# ( # ( ','( " & ! # $% # ! '5 ǡ ϐ * # ( "$ !4 $''# , - ! & * &5 ' ) ( #!) ( *$$& # ! # # 5 5 - ! " ( )!% * # &4 ! " ) ( #5)# ( &) "(

maand 2017

ϐ ´ ( "% & ())& & # #4 5 5 ' ! * & & # & * &' !! # '$$&( # + &" # $" # ( " ( $''# , ','( " # # ) ( #5)# ('3 ()'' # ;66 # 8:66"9 * #( ! ( !) ( ' & ' " ( # $ !* &"$ # ($( 783: 4

( ($ % '' # * # ( 5 5 ','( " ( " & #'( !! ( ( # ' *$$& ! #4 " ( ( $''# , ','( " ' /#( & & " ( ( ! 5 " (','( "3 ' & *$$& #'( !! ( '! (' ..# 5 ( ','( " #$ *$$& # ! '5 # & ($)&!) (4 ( # ( #'( !! # ($( ' % & ( ','( " # *$$& # ! " (4 $" # *$$& ! ' ( 5 #( & & & ! # ( #'(& + & # *$$&5 $"(3 + ( # & $'( # * & & & ) &(4

$''# , # )## # $" # & +$& # $% ' ' * # &) "( 5 $ # ! '( "% & ())&4 ' '5 )# ( ' +$& # * # #(& ! + # # # # '())& 4 - + # # # +$& ( & ( $% ͳͷ 5 '# ,5','( " # # #4 $ )## # $''# , # )# & # !' /#( & & ! " (','( " # #($& #3 + # !' # $( !'4 &) "( ( "% & ())& +$& ( " ( # '( # & ## #5)# (' $#'( #( Ǥ Ǥ Ǧ )# (' +$& # &) (3 # ! #( $" # ( * # $''# , # - *$$& ' $! #3 & * # # & '5 ( )& #('4 &# '( )## # ','( " # +$& # # - ( *$$& & '' !) ( + & # & $ ( 5 $ ! $ * &+ &" !) ( +$& ( # $ #4

43

,

,

, 0

/

#"#"& $#%"& & & & ! # ' $ $ $ $ & $ ' /$ 1 - & )$)" )ѵ ȅ 0 ) 1- " $

PROJECT ie zorgt voor Brandventilatn stekkerauto’s # laadvermoge

# ' $ ! "%

1 "' & ' !"" + ( !! % "# #

1 ""$ " & ' "! ( !. %&"$ ! ! ! '$

% & $ 1 "' & ' ') !& ! & ($ !. ! + "

"# "%% ! ! ! ( + !

1 ! % ' & ( ! ! & ) & %& ! *# $&% $

" ') ($ ! & !&)""$ !0

VAKBLAD VOOR

OTECHNISCH DE ELEKTR

INSTALLATEUR

l.nl

iejournaa

www.installat

n p. 12 solarbrande

10 Strijden tegen elektrische pakken p.kabelberekening p. 20 Inspectie ? p. 27 voor stekort aan Personeel berekening? p. 18 Software verwarming als hoofdverwarming een kabel 22 Elektrische Hoe maak je op letten? p. waar moet je installaties:

p. 14

N°1 2

Jaargang 37 December 2019

TREND

s en de Aardgasloo llatie woninginsta p. 16

MARKT

Visie op de sitie energietran 36 & 40 p. 30, 34,

TECHNIEK

Fouten bij schakelkasten p. 24

!! % ! - !%& & "'$! -!

# " # '!& ' ') "!! !& & , ! $ & % !($ !-

industriële warmtepompen KOUDE

Tekst: Bas Roestenberg

SERIEMATIGE PRODUCTIE EN BREDE TOEPASBAARHEID ALS DOELSTELLINGEN

INDUSTRIËLE WARMTEPOMPEN IN ONTWIKKELING BIJ TNO % !" % # + ' ! #+! $"#! % #! &$%# - ! 4 "# $$ ( # % "! " 3 # & "#! # 5$ 4 !( " )1 4 $% #% 4 $% % ! %( ' # %! " $ # % ! ! % # % ' $4 % # $ !$% %# 3 ! $ ! ' 1 # % %#! + "#! % 1 % $% '!!# &$%# - ( # % "! " $ %! 3 6 # ' + % # & ' # '!!# % $ " $$ & "#! $$ 73

% ! #+! ' # % + !" ! %4 ( ' ( # % "! "$*$% # # % & (!# & % #! 3 6 #4 ! % ( # % "! " & % # $%4 ( # % $%!! ' 988 %!% :88 < 71 ' #4 % % ! ' 1 &$ $$ ' !" # &$%# % ! ! $ 3 # % "! " '!!# ! # % " # %&# :88 < ' ! ' #$ # & % 3 #$% + % % " # %&&#' #$ %&$4 $ ' # # $%( # % '# "#!4 $( # % 4 # % " # %&&# % ' ( # % "! " 4 $% $ #!% # (!# 1 # !!# ϐ '!# % %! " $$ #' + '! !"% 3

# $% $ # % % " # %&&# % ! "# $$ ( # % "! " & % # $ # 3 6 # $ ( '# # "#! $( # % % ' !4 # % " # %&# :88 < 1 '!!# $% # 1 $ &$%# ! 4 ϐ dzǡ Ǥ Dz 4 $ ( # % "! " + +& % " # %&&# ' &$ 4 % # ! #3 % ( # & =+ #> % #% ) % " # %&&# %2 ' # !4 ' :88 < ! # % 3 ' # 4 " ' % ( # & # $%( # % % " # 4 %&&# ( # #& ! # 9 # 1 ! ' &. % '!!# ! 3 ! $ % % 4 &$ !" "#! $( # % % " # %&&# 4 ( #& % # % % !! % !" !" 2 :8 %!% :; # $ # ( %3 % +!# % '!!# % 4 $ % " # %&&# ## ,# '!!# + % ' ! 4 "# $$ ( # % "! " 3 "#! $$ ' !4 # % " # %&# :88 < ! % ' # &&#+ 1 ! % # # !" !$$ (!#4 3 # %! " $$ ' ǡ ϐ ǡ !! $%! '# # $%! 37

WERKMEDIUM VERSUS KOUDEMIDDEL

Soledad van Eijk: “We ontwikkelen warmtepompen die in de toekomst zowel in technisch als bedrijfseconomisch opzicht breed toepasbaar moeten zijn.”

Maart 2022

De onderzoekers van TNO spreken nadrukkelijk over een ‘werkmedium’ en niet over ‘koudemiddel’.

“Het is wat verwarrend om over een ‘koudemiddel’ te praten als je stoom van 150 graden maakt”, aldus Soledad van Eijk. In dit artikel gebruiken we in het kader van eenduidigheid alleen de term ‘werkmedium’.

45

industriële warmtepompen

De LowCapex-warmtepomp komt aan bij het Carnot-lab van TNO.

% # % ( !" & #)* ## % ,&&( ) &$ % +)6 *( 1# - ($* '&$')/)* $ % * &%*- "" # % ( "+%% % -&( % % 0 *5 7 % ## 6'(&6 ! * % *&* %+ *& % ")* (*3 &- ' . % A +## # % +)*( # * +$'3 6( B * && )* %&#& / / , #83 , (* #* % !"5 7 * * " %* * * &$ )/)* $ % * - ( ! - (&' )*+( % * 0 % *& "&$)* 0&- # % * 6 % ) #) ( ! ) &%&$ ) &'0 * ( *& ' )6 ( 0 !%58 %% % * &- ' .6'(&! * ) % ) $ %- (6 " % $ * (& ' % - ($* '&$' $ * = , ($& % &%*- "" # #) - ("$ +$ <=>?0 A B A 6- ( 4 <B (+ "*5 0 ͳʹͲ Ǐ ሺ &, ( %"&$* $ * = ( )*&&$ (+"B3 + * ( )*- ($6 ͷͲ ͺͲ Ǐ Ǥ '(&! *% $ # , (( *3 ) % # % ( !" & #)* #6 # % ! * &- ' .6'(&! * &$ %, )* ( % )6 "&)* % ,&&( - ($* '&$' ' ("* * &+ %5 ! ( ( ' #&*'(&! * % $ * % +)*( 1# &$6 '( )) - ($* '&$' %3 + * ,& ( &&( % (6 % % +)*( % * A %)* *+* &( +)* % 6 # (& )) %&#& /B3 - ( &%)* * ( * *& %$ # 6 &)* % , % @;;:9" * A@;; +(& ' ( " #&- ** # , ( - ($* B % )+ )6 ,&## $ ("* %*(& + * 0&+ % # $$ ( %5

46

)*( * (&$ ! &- ' .6- ($* '&$' % ( % "&)* %'# *! , % $ . $ # =;;:9" * 5

7 * # # )*( , % ) &$ * (+ , ( %* ! , % - ($* '&$' % ( , # &% ( , ! ! ( * "( ! %83 )* #* % !"5 7 % * %& $ =;;:9 " * ) % % ( " & #3 $ ( * " % ' ( *& ' )6 ) % % () + *' "" %5 % $$ () &&" * $ " % $ * "&)* % ,&&( %* ( * , % - ($6 ǡ ϐ , % '(& + * 6&$ , % 5 * (+ , ( %* ! , % % +)*( 1# - ($* '&$' % -&( * &, % % )* (" ' # &&( )6 % # "*( * *)'( !0 % % , ( &+ % (*+)) %3 % &&" =6 $ )) "&)6 * % % (&* %,#& 58 - ($* '&$' % % ( #&' % '(&! * % ")* (*3 &- ' . % $& * % + * % # !"

0&, # $& # !" + * )* % ( &$'&% %* % -&( % ) $ % )* # 5 7 % ()* %)* %* "+%% % ! $&6 '(&! * % - ( %& +)*&$6 &$'&% %* % -&( % (+ "*83 , (* #* % !"5 7 ( + * % # !" $& * ϐ * 0 ** % &' (&* - ($* '&$''(&! * %5 $ & #)* ## % , % # ( %, )* ( % )"&)* % * ( # 6 ) ( %3 $& * * &%*- (' , % 0 $ % ) 0&, # $& # !" -&( % )* % ( ) ( % $& * % 0 + * % # !" ) ( $ * -&( % '(& + ( 58

De Low CapEx-warmtepomp, verbonden aan de installatie die fabrieksprocessen kan nabootsen.

" & $' "! # & " " 1 ' ! (1' " $ ! ! # $ #$ % $ " !" $ $ #$# ' " % $1 & " 0 $ %"$ 3# " $1 $$ . $ #$ & ' " ! " $ 1

FUSE EN KICKSTART Naast Low CapEx lopen bij TNO momenteel nog twee warmtepompprojecten; FUSE en Kickstart.

In het FUSE-project wordt door TNO een 1MWwarmtepomp ontwikkeld die het natuurlijke werkmedium pentaan (GWP: 5) gebruikt. Deze warmtepomp maakt gebruik van restwarmte van 60 tot 90 °C als bron om stoom van 150 °C te maken (wat overeenkomt met een stoomdruk van 5 bara).

Het Kickstart-project is onlangs officieel opgestart.

Binnen dit project werkt TNO samen met veertien partijen, waaronder De Kleijn Energy Consultants & Engineers, TU Eindhoven, Universiteit Twente en IBK Groep. Binnen dit consortium wordt één bestaande hogetemperatuurwarmtepomp aangepast en één nieuwe hogetemperatuurwarmtepomp ontwikkeld, om beide bij een eindgebruiker in de praktijk te worden getest. Technische details over dit project zijn nog niet vrijgegeven.

Maart 2022

#$ % $ %#$" % ' " # 1 % " 0 4 $ " $1 % ' ' " $ !1 # 1 ' " $ ! !#)#$ & 6 $ $ 7 $ #$ 5. & "$ $ 0 4 " 1 ' " $ ! ! # % " !" 1 $ # $% $ $ $ " . %# * " $ ' " !" % $ !" ## + & 05 $ ' " $ 1' " $ ! ! $ #$ " 1 $ # * & " % $ # 1 " ' " $ " #$ % * ' " 1 ! $#$. $ "' ' ! (1' " $ ! ! ' " $ $ #$ " " # $ # * ! ! " %#$" 0 / 4 $ " $1 ' " $ % $ ! % $ & " ' " ' " " $ #$ ' " $ ! ! " 1 " ! # % " $ 0 $ %"$ " 1 & " # # #$ "% ' & $2 " $ "$ $ " . % ' $ 1 "* $ # " & "$ % $ . %# * " $ " # $ " $ !" % $ !" # ' " $ #$ 05 # $ #$ # $ " $1 #% #& # 1 " . # $ ' ! (1' " 1 ϐ #$" " 0 / 4 ! $ 1 # & % ' " $ & #$ ! * $0 $ !" $ * $ ! & " & " $ ' "1 ' " $ ! ! ' " !" % $ 1

47

industriële warmtepompen

De testinstallatie die in TNO's Carnot-lab bedrijfscondities kan nabootsen.

ϐ ǡ ǣ

´ Ǥ ʹͲͳ͵ ʹͲͲ ǡ ǡ ሺ ሻ ͸Ͷ ι ͳͳͷ ι Ǥ Dz dzǡ Ǥ Dz

Ǧ ǡ Ǥdz

ǡ ϐ Ǥ Dz ͸Ͳ ι ͳʹͲ ι ǡ ͵ǡͷ dzǡ Ǥ Dz ϐ Ǥ ´ ǡ Ǧ Ǥ

48

Ǥ Dz

ǡ Ǥ Ǧ ǡ Ǥ ǡ Ǥ ǡ

´ ǡ

Ǥ Dz

ǡ Ǥ

ǡ

Ǥdz ǡ

Ǥ ǣ Dz ´ Ǥ

Ǥdz

Natuurlijk de beste oplossing!

Volledig gelaste platenwarmtewisselaars voor koelinstallaties en warmtepompen

VERHUUR VAN KOELING EN STROOM

Bel voor al uw koel vragen: 035 - 62 80 377 Fax 035 - 62 80 379 • info@easycool.nl • www.easycool.nl

Luchtgekoelde chillers • Verrijdbare airconditioners Luchtbehandeling • Luchtgekoelde dakunits Computerunits • Koelcontainers • Koeltorens Dieselgeneratoren SuperSilent • Brandstoftanks Aansluitkabel • Verdeelkasten • Transformatoren Appendages • Specials

markt Tekst: Uko Reinders

ITALIAANS ‘LUCKY VENTURE’ (LU-VE) HEEFT KANTOOR IN BREDA

NEDERLANDSE VESTIGING WARMTEWISSELAARFABRIKANT ! # & & # $ ( ! ! # # # ! ! " ! # ! ( ' ! # # # ! ! # ! ! Ǥ ϐ ሺ ϐ ሻ Ǥ ( ! ! " ! ! ! ( ! & # ' ! & ሺ ሻǡ ǯ ( # % ' ! #

" ' ! ( ǡ ( Ǥ

De vestiging van LU-VE in Breda.

50

! " ! Ǥ # ! " ! ! ( ǡ Ǥ ǡ ( ' & ! ! " ! ! ( ǡ ǣ Ǧ ǡ ϐ Ǯ ǯǤ ǡ (

KOUDE

! ' & !+ % ! " ' # $ # ! ! !

400 $! 2021, # " $! " $# ! % ! ",

- # $ ! $ # ! % * & ! ! ! # # * * $" * $! " , # # $ " # ( % ' ' " ! , ! ! $ ! % " % $# % - % ! ! ! # # #! & ! , % !' ! # ! " ! $ # ' # , & ! " - ! $ - ! # ' % !# & ! , ! % " & ! ! 4,000 " , # # # ! $ # !% # " # 235,000 7, #"# % ! - ! " ! * % #" 2016* # # ! . # # ! $ #"/ % % & ! % ! , # ! " ! * # ! *

Jan van Loenhout stapte over van Recupair naar LU-VE, toen dat bedrijf een eigen vestiging in Nederland opende.

INNOVATIES VAN LU-VE Een aantal In het oog springende innovaties van deze fabrikant op een rij: • 1988 – Opengemaakte lamellen (louvred lamellen) die onder naam Hitec in de markt werden gezet.

Door spleetjes komt lucht overal in aanraking met de lamellen, waardoor de warmteoverdracht beter wordt.

• 1997- Een tweede belangrijke innovatie: de Superhitec. Hij bestaat uit intern spiraalvormige gegroefde pijpjes in samenwerking met de louvred lamellen in de warmtewisselaar. Dit heeft weer een verbeterde warmteoverdracht van de warmtewisselaar tot gevolg.

• 2000 – LU-VE bracht in dit jaar een nieuw waterspraysysteem voor drycoolers en condensors op de markt. Doordat het water verdampt, is de lucht bij de warmtewisselaar koeler. Van Loenhout: “Een goede waterkwaliteit is belangrijk bij dit systeem.

Dat kan het lastig maken om dit goed toe te passen.” Als testlocatie gebruikte LU-VE hiervoor zijn eigen kantoorpand in Uboldo.

• 2001 – De Jet-o-matic: een vloeistofvat bij de distributieverdeler naar de pijpjes in de warmtewisselaar die voor een goede verdeling van het koudemiddel over pijpjes (capilairen) zorgt.

• 2002 – EC-ventilatoren in condensors en drycoolers (in samenwerking met ebm-papst) was de volgende

Maart 2022

innovatie. EC-motoren zijn circa 30 procent zuiniger dan AC-motoren. Daarna volgde ‘Dry and Spray’, een systeem waarbij water op de lamellen van de condensor of gaskoeler wordt gesproeid. Hiermee kan de temperatuur nog verder omlaag worden gebracht.

Van Loenhout wijst ook hier op de waterkwaliteit.

Door het directe contact met de warmtewisselaar zijn de kwaliteitseisen aan het water nog hoger dan bij het eerdere waterspraysysteem.

• 2008 – Airstreamer: deze innovatie zorgt ervoor dat de lucht recht uit de verdamper wordt geleid, waardoor de worp groter wordt.

2012 – Minichannel: Deze innovatie betreft pijpen met een kleinere diameter waardoor de koudemiddelinhoud kan worden verkleind. Dit kan worden toegepast bij gaskoelers en condensors tot ca.

120 kW. • 2015 – Whisperer: een verbeterde versie van een geluidsdemper voor ventilatoren. Het geluid van 55 dB(A) wordt teruggebracht tot circa 50 dB(A), en dat van 35 dB(A) tot circa 32 dB(A).

• 2016 – Nidea inside: De innovaties van LU-VE slaan niet allemaal goed aan. Dat is onder meer het geval met de elektrische ontdooiing; de extra kosten ervan blijken een te groot struikelblok.

• 2016 – Emeritus: een adiabatische uitvoering (sproeisysteem en pads) van gaskoelers, condensors en drycoolers.

51

markt

Het pand in Breda herbergt onder andere een presentatieruimte.

# ). % ! % "# ! / " % ! . & ! 0 % "# 0 ! ! / !% ! & ! 0 0 ! $ # % !# $! $ ! ! % ! / " % % #& & ! # & "0 " ! ! # % ! % # "" !# # # # % $ . ! % " 0 $#. % $ ! ! 0 % !% !"# # . " # $& " # % / 1 ! & " 0 % ! ! # ! # % $"0 #! ) $ # / !' !" " ! " ! % % ! /2

4343 #! 0 ! $& ! . # ( "#! # "# # " ! " % "# % % / # !0 ! # # !. ! " # # !$ # ( . & ! ! " $ # % !! & ! % ! / $ ! % !# "# " 0 0 ! $ # / ! "#! $# $!" !

52

( . 0 ! . " " ! / 0 # ! " / / ( % !# ! #. ! ! # "# # $!"/ 0 # !0 " & ! # !# " . & !% "# % ! # & ! 0 ( ( / ! ! % # ( # $ 0& ! !" % / "# % "# ! # 0 # ! " # ! ! / ! $ # 0 % !"# !# 0 ! # # ! $ ! . & ! " !". "0 !". !' !" % ! !". # % 0 $" # / , 0 # ! ! $& ! $ 0 # % ! / # ! % ! "# # % !( # # % ! / % ! " % ! % ! # ( ! % ! !$ " "#$ % #$"" #0 # . & # % ! % # ( ! / ! ! $%! ! # !" & ! !0 ! # * #! $ ! /

! . ) .*. ' ' $ $)"' )". .*. 1 ' ( . , $- )

" 3*) $)) )&'$( . $)) ) # ) , $& . *(+ . !*,( . ) '$ #. lj|nhmy gnjiy nsxyfqqfynjljrfp js gj{fy ij yjhmstqtlnj js jkŅhn synj {fs jjs 0 ).$' .*,(* ' /$. 1 ' & ) /'.$ - ,$

&*/ ($ '

)" ' $ $)"' )". *" +, -. .$ ) *(!*,. ( . *(+, --*, / ' )-$)" *).,*' ) ' & $) * .$)" 0**, /'.$ ( *) )-*, - # ,($)" *& $) . *0 ,2 0 ,&,$%" ,

). , *) ' 0 ,. ) -. ++ , .//, 0 ) . 0 )- '' )* $" ++ ) " - ) ., $)$)" ) *( $)-. '' .$ *(+' . . ( & ) $%& 0**, (*" '$%&# ) *+ *)3 1 -$.

- ' - $, * ). , *) )'

.DOLEUDWLHEXV %5/ .DOLEUDWLHEXV NDOLEUHHUW YULMZHO DOOH PHUNHQ PHHWLQVWUXPHQWHQ RS ORFDWLH HQ LQ KHW &HQWUDOH /DERUDWRULXP WH $OPHUH PHW HHQ GRRUORRSWLMG YDQ ZHUNGDJHQ 9RRU GH NRHOWHFKQLVFKH PDUNW JHEHXUW GLW JHKHHO FRQIRUP %5/ 9DNPDQVFKDS HQ NHQQLV VWDDQ YRRU RQV YRRURS HQ OHYHUHQ ZLM XLWVOXLWHQG SURGXFWHQ YDQ GH KRRJVWH NZDOLWHLW HQ PHW HHQ EHZH]HQ JHVFKLNWKHLG YRRU GH JHEUXLNHUV 1DDVW NDOLEUHUHQ NXQQHQ LQGLHQ PRJHOLMN RRN NOHLQH UHSDUDWLHV XLWJHYRHUG ZRUGHQ ]RDOV YHUYDQJHQ YDQ EDWWHULM DFFX PHHWFHOOHQ HWF 9RRU QLHXZOHYHULQJ YDQ PHHWLQVWUXPHQWHQ KHEEHQ ZLM )LHOGSLHFH ,Q¿FRQ HQ 9(7(. XLW YRRUUDDG OHYHUEDDU GXV RRN XLW GH .DOLEUDWLHEXV $OOH QLHXZH PHHWLQVWUXPHQWHQ )LHOGSLHFH ,Q¿FRQ HQ 9(7(. ZRUGHQ LQFOXVLHI NDOLEUDWLHFHUWL¿FDDW JHOHYHUG 2S KHW NDOLEUDWLH FHUWL¿FDDW NULMJW X NRUWLQJ

.DOLEUDWLHEXV ZZZ NDOLEUDWLHEXV QO

8LW YRRUUDDG OHYHUEDDU YDQXLW $OPHUH HQ GH %XV

8'6'-

#.. ;17 0''& (14 9'+)*+0);

/HYHULQJ HQ NDOLEUDWLH YDQ PHHWJHUHHGVFKDSSHQ

internationaal onderzoek

INTERNATIONAAL ONDERZOEK

" ' #$ " %$ ( # (!# % !&0 0 %% $ ! #+! ' ## %/ #!' # "& #% % % # % ! $% %&% ! # # % ! 1 2/ % % #!% % ! 0 #+! $' #$ % , $ % / $ ' %% #' & % & + #& # % #& ' / !!# # !# % ' #( + ( Ǥ ϐ Ǥ Ǥ

Prestaties en operationele principes van warmtepompen op basis van metallische hydriden Ȉ ǣ ϔ ǡ Ƭ ǡ ǡ Ǥ Ȉ ǡ ν ͷ͸Ͷ ȋ͸Ͷ͸ͶȌǡ ͸͸Ǧ͹ͶǤ % $ * # + % ! # # $ # % % ( % #$%! & ! # / + + $!#"% 0 $!#"% # % $ )!% # !% # ' # + - & $*$% $ # + !" % $ * # % '!!# !"$ ' ( % #$%! - # !! $ % # $ $*$% - '!!# '!!# $ ( # % "! " / $ # $& % % ' + ! #+! % ϐ 0 % # / # % ' ' # % % $ ' # # % # $% ' % & % ! # ' % %*" ( # % "! " + / " # !# ' * # $*$% % ' #0 ǡ ϐ Ã ǡ ǡ ϐ ǡ ´ ϐ ´ Ǥ # % "! " # ' !!# $ # % $ ' % $ * # % ( % #$%! # # '!!# % !"+ % ' ! ' % ! $*$% / ! + * # 0( # % "! " #!% $ ! # - +! % + # & %# ' #!!#+ !! # ! # !& Ǥ Ǧ ǡ ´ !$$ # $%! %!% +! 0 # + $ # $%0 ( # % ' & % % $$ / # $" % % " # 0 %&&# #!% #! . ! ! # % " # %&&# ' ( # % #! - ! ! # ' * # 0( # 0 Ǥ Ã 0 ' ! ' $ # % . $ "" $ " % & ! *$% # $ " #$ ' #0 !& %&$$ #& ! %# % - &$ $*$0 % "# $% % $/ ! %!! % % ! #+! % ϐ ϐ ´ 0 % ' ( # % ( $$ #$/ ' # $ * # 0( # % "! " !! . ! % 0 # !$% - # % !#% ' $ &&# 0 # % ' % # $ / #%# "$0 ( # % "! " (!# % % % " # %&&# # Palladium is een voorbeeld van een metallische hydride. Dit " # % !!# % # ! * $ $ "" zeldzame metaal kan tot 900 maal zijn eigen volume aan water' #& % * # / stof opnemen bij kamertemperatuur (bron: Wikipedia).

54

Onderzoek naar een ingebouwd luchtgekoppeld adsorptiebed aangedreven door restwarmte + $ ( % " ' ! #& & ) + ! & 5 /0. ,0.0.-& 14*21) " ! ( ! " ! $ ! & ! !$ ! $ , # * # # $ ! ! # ! ! ! , !" :4/ . 04/ 9 ;+ ' ! !" ' ! # ! # ! ! ( * # # ! & ! ! !+ ! ' ! " # ! "$ ! ! , ! # $ ! # 0 + ! ' ' ! ! & ! ! ! # " # !, $ ! + ' ! & ! # # ' * ! ! ! ! * ' & ! + ' "$ ! , Ǥ ϐ ! # * $ ! & ! # " $ " ! # " ! ! ! + ! & ! # ! $ # # ! & ! ! # " ! ! "" ' + " , ! # ! " !+ ! $ ! ! " ! !$ ! ! , !" + & ! 0// $ !! # * $ ' % ! " ! ! ! /*0 ! ! # ( # 3 ! ! 7/ - ,0+ ! ! , ! # $ " !+ # $ ' # ! # ! $ ! ! & ! ! # ! ! +

Luchtgekoelde absorbers voor absorptiewarmtepompen onder extreme omgevingsomstandigheden + $ ( " & " ) % ) & ! #& & ) + ! & 5 /0. ,0.0.-& 02.*03.) ! $ ! $ # ! * $ # " $ ! , Ǥ ϐ ´ , * " ! ! ! & ! ! + , ' % ! # # ' 1/08 ! ! !" + ! % ! ' ' ' " ! # %! # ! + " !, ! ! " ' " ! ! # $ , ! * $ ! ! & ! $ ! # " ! ! # ! + , ! ' !$ # # # 1*53 # ! !"" # 40*6 9 + ! ! " ! ! # " " " ! " ! ! ! ! , !"" # ! ' !$ ! ! : ! ; # 283 440 , ! !+ # ! !"" ! ! # ' $ ! " ! ! ! , " * ' # # " ! # ! $ ! , ! !+ ' ! ! # ! !" # # ! ! % ! # !$ ! + $ " ! , ϐ ´ 6/ !+ # $ ! # ! ! # ! !" , ! # * ! # ' # ! + ! 440 ! ! $ ! # ! # ! ! 0// $ !! %! $ ! # !+

Maart 2022

55

internationaal nieuws

Thema World Refrigeration Day 2022 bekendgemaakt , " $ " 14 # " & 6 7 "!+ ! " , " " " $ " " " $ 1/11, " - "" !. # "+ % " % ' " $ " ! $ * " " " " $ ! * " " !* " + " "$$ !#

Oekraïense HVAC-branchevereniging vraagt sector om leveringen naar Rusland en Wit-Rusland te staken à Ǧ à Ǧ , "## #! ", #! " !" + " !" " $ $ ' "" $ $ , Ǥ ǡ Ǯ à ǯ , " " " " % " " !" $ " $ " !" ǡ ǡ Ǧ Ǥ ! " !" " $ $ # * " ! "## $ % " " ! "% #! ", #! " !" + $ # ' , - # .,$ % 6 $ "7 !" $ !" !" "+ "

Amerikaan krijgt kwart miljoen dollar boete voor smokkel van tweeduizend cilinders met R22 Ǧ 13/+/// $ % $ !" $ " 1/05 $ $ ʹʹǤ ʹͲʹͲ ǡ $ # $ + " % !" ! $ # " $ $ $ * % $ " " # "$ !" $ " ! " * $ $ # !+ # " ! * ! $ ' $ " " " " ' " 21 % $# + "

Vrije koeling voor reductie CO2-uitstoot bij ziekenhuis

Ǧ ´ Ǧ ΍Ǧ Ǯ ǯǦ , " + ' ,!&!" 6 #!" 7 $ & ' "% !% " " # " $ $ !" "## + ' ! ,!&!" " ' # ! # , ǯ ͹Ͳ ͻͲΨ Ǯ ϐ ǯǤ #% $ ! % " # % " " % " #"+ " ,!&" ' % " " # % * ! ! # + # " , ,# "! % , " # "! $ " # " $ (( " # " , ,# " " " % % " $ "+ " !

56

redactioneel

Grote dromen, kleine daden In de afgelopen twee weken heb ik van drie vriendinnen drie keer hetzelfde boek gekregen: Droom groot, van Eva Jinek. In dit boek interviewt en portretteert de presentatrice pioniers en rolmodellen die uitzonderlijk presteren en bereid zijn om te vertellen welke strijd daaraan voorafging. Ik begrijp waarom ze mij alle drie, los van elkaar, dat boek hebben gegeven. Ik heb zelf ook moeten strijden, tegen tegenslagen, vooroordelen en mensen die ver over mijn grenzen gingen. En net als de vrouwen in het boek heb ik – met wat geluk en heel veel reflectie – die strijd inmiddels achter me kunnen laten.

Om onze gezamenlijke dromen waar te maken, is het cruciaal om het team compleet te houden

José Komin, mede-eigenaar van IJskoud BV

Anders dan de titel ‘Droom groot’ doet vermoeden, gaan veel van de verhalen juist over kleine momenten. Iemand die net op het juiste moment de juiste dingen zegt en zo poortjes naar nieuwe mogelijkheden opent. Of iemand die net een zetje in de rug geeft als dat nodig is, waardoor een ogenschijnlijk niet te nemen horde toch te slechten blijkt. Grote dromen waarmaken, hangt samen met mensen om je heen die de juiste kleine dingen doen.

Ik geloof dat we op dit moment in een historisch tijdsgewricht leven. We hebben een enorme gezondheidscrisis ternauwernood achter de rug of er dient zich al een potentiële wereldoorlog aan. Ik zie veel mensen om mij heen – klanten, medewerkers, geliefden – die aan het eind van hun incasseringsvermogen zitten. Die, murw geslagen door een eindeloze coronacrisis en al het achterstallige levensonderhoud als gevolg daarvan, geen mogelijkheid meer zien om de dreiging van een oorlog erbij te hebben. Daarom denk ik dat solidariteit momenteel belangrijker is dan ooit. Niet alleen met de mensen in Oekraïne, maar vooral ook met de mensen dicht om ons heen.

Dit is het moment om extra alert te zijn op mensen die het moeilijk hebben. Die collega die wel erg stil is tijdens de lunch. Die klant wiens berichtjes steeds korter worden. Die buurvrouw wiens gordijnen dicht blijven. In deze onzekere tijden is het extra belangrijk hen net even dat zetje de goede kant op te geven. Om te laten weten dat ze gezien en gehoord worden. Om net even de juiste dingen te zeggen en ze erbij te houden.

Teamwork makes the dream work, luidt het cliché. Om onze gezamenlijke grote dromen – vrede, vrijheid, voorspoed – waar te maken, is het cruciaal om ons team compleet te houden. We zitten er samen in, laten we collectief ons best doen om niemand achter te laten.

Warme groet, José

57

productnieuws

SYSTEEMKOFFERS VOOR PERSBEKKEN

LUCHTBEHANDELINGSKAST VOOR TOEPASSING IN BEPERKTE RUIMTE

Viega heeft zijn programma gereedschapskoffers uitgebreid met drie nieuwe systeemkoffers voor PT2persbekken, Picco-persbekken en persringen. Bij de nieuwe gereedschapskoffers kan de installateur zelf de gewenste persbekken selecteren. Daarmee vervalt het handmatig samenstellen met koffer, deksel en kofferinzet. De nieuwe gereedschapskoffers staan volgens Viega garant voor meer efficiëntie bij de inrichting van bedrijfsauto’s. De systeemkoffers zijn veilig en overzichtelijk te stapelen en onderling robuust te verbinden. Het Viegagereedschapskoffersysteem is compatibel met andere koffersystemen en systemen voor de inrichting van (bedrijfs)auto’s. Bij het ontwerp van de koffers en de inzetstukken is volgens Viega veel aandacht besteed aan een gebalanceerde gewichtsverdeling. Hierdoor zijn de spatwaterdichte koffers – ook bij maximale ‘belading’ – goed te hanteren. De maximale belasting is 25 kg per koffer, terwijl de deksels tot 100 kg belastbaar zijn.

Om aan de (ErP-)eisen rond energie-efficientie te voldoen, is bij vervanging van een oude luchtbehandelingskast vaak een grotere unit nodig. Het is echter zelden mogelijk om de technische ruimte uit te breiden. Als oplossing voor dit probleem heeft Swegon de GOLD-serie TOP ontworpen.

Bij deze luchtbehandelingskasten zitten alle aansluitingen aan de bovenzijde. Om nog beter en flexibeler in te kunnen spelen op elke specifieke situatie, is de serie nu uitgebreid met het L-concept. De L-conceptversie in de Swegon GOLD-serie is voorzien van een combinatie van aansluitingen aan de zijkant en bovenkant. Door deze slimme oplossing kunnen grotere units alsnog worden geïnstalleerd in de bestaande technische ruimte. De beschikbare ruimte wordt efficiënt benut en tegelijk kan worden voldaan aan de huidige energienormen, aldus leverancier Auerhaan. Volgens Auerhaan zorgt de Swegon GOLD unit met L-concept ervoor dat niet hoeft te worden gezocht naar alternatieve oplossingen. Het vergroten van de bestaande technische ruimte of het plaatsen van de unit op een andere locatie in het pand – of zelfs op het dak – zijn veel ingrijpender en brengen aanzienlijk hogere kosten met zich mee.

NIEUWE VENTILATORCONVECTOREN VOOR WANDPLAATSING Met de Clivet MOOD CFW-2 fancoil-serie introduceert Airview een nieuwe generatie ventilatorconvectoren voor toepassing in woningen en de utiliteit. De units worden gekenmerkt door hun compacte maatvoering. De nieuwe MOOD CFW-2-wandunits van Clivet zijn uitgevoerd als 2-pijps fancoil voor toepassing met een koudwatermachine of omkeerbare warmtepomp. De fancoils zijn leverbaar in vijf modellen, met een koelvermogen van 2,39 tot 4,87 kW en een verwarmingsvermogen van 2,85 tot 5,26 kW. De units zijn standaard uitgevoerd met een energiezuinige, stille EC-ventilatormotor. Verder zijn ze voorzien van een geintegreerde driewegklep en Modbus-aansluiting, en worden ze geleverd inclusief infraroodafstandsbediening. In de kap van de units zit een led-display voor weergave van de setpointtemperatuur. Tot de opties van de units behoren verder een wandbediening, een regelmodule voor aansturing tot 16 binnenunits, een centrale regeling voor aansturing tot 64 binnenunits, en koppeling met een GBS (BACnet of LonWorks).

58

Tools waar HVACR professionals op vertrouwen

Ontmoet de Fieldpiece familie!

Met 32 jaar ervaring in het vak en als marktleider is het tijd om ons aan jou voor te stellen.

Bij Fieldpiece maken we het werk van installateurs makkelijker, sneller en beter met de juiste gereedschappen.

Het dagelijkse werk van de HVACR installateur, de hoge werkdruk en BRL100: Fieldpiece denkt met je mee!

Om dat succesvol te doen zijn wij continu op zoek naar jouw feedback en horen we graag wat er in het veld nodig is.

Daarom nodigen wij je tijdens de VSK beurs van 17-20 mei 2022 uit bij onze stand (11.B063).

Geniet samen met ons van een goede kop koffie van onze barista’s en vertel ons jouw verhaal. Wij zijn benieuwd wat er bij jou speelt!

Laat je gegevens achter op www.fieldpiece-europe.com/VSK en kom langs bij onze stand, dan ontvang je een gratis Fieldpiece ST4 thermometer t.w.v. 80 euro!

Voor meer informatie ga naar www.fieldpiece-europe.com

colofon COLOFON RCC Koude & Luchtbehandeling is onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude (knvvk & young cool) en wordt uitgegeven door VMN media.

Eindredacteur: Bas Roestenberg

Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. VMN media en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

Uitgever: Mieke Luisman - Stikkelorum

ISSN 0925-630X

Hoofdredacteur: Uko Reinders, ukoreinders@vakmedianet.nl / 06-46652579

Accountmanager: Gejo Flierman, gejoflierman@vakmedianet.nl / 06-53227316 De volgende verenigingen zijn kennispartners van RCC K&L: Vormgeving & opmaak: colorscan, www.colorscan.nl KNVVK, KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE (knvvk & young cool) www.knvvkyoungcool.nl / info@knvvkyoungcool.nl

Druk: Wilco BV Adres: VMN media, Utrechtsestraat 44, 3704 HD, Zeist

NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING www.nvkl.nl / info@nvkl.nl

Website RCC K&L: www.koudeenluchtbehandeling.nl Abonnementenadministratie: klantenservice@vakmedianet.nl / 088-5840888

STEK, STICHTING EMISSIEPREVENTIE KOUDETECHNIEK www.stek.nl / info@stek.nl

Abonnementen RCC K&L verschijnt 8 keer per jaar. Jaarabonnement € 160 en € 195 bij verzending naar het buitenland. Prijzen zijn exclusief btw. Op alle uitgaven van VMN media zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN www.nekovri.nl / info@nekovri.nl VERENIGING WARMTEPOMPEN https://warmte-pompen.nl / secretariaat@warmte-pompen.nl

Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2022

LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN www.luka.nl / info@luka.nl BINNENKLIMAAT NEDERLAND www.binnenklimaatnederland.nl / info@binnenklimaatnederland.nl

Publicatievoorwaarden Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van VMN media van toepassing. Deze staan op www.vakmedianet.nl.

!

! /*- ) 1 ) ' )"ѵ $/ * & " ȅ 0$/' " *1 - )$ 02 - " '" 1$)" )

60

WOLF KG Flex.

Altijd precies zoals het u past.

5! 5 5 &5 # " ! !" 5$ 5 5 "5 & " "5 5 " 5 5 " 5 5 !5 ! "5 $ 5( 5 " 5 # " $ 5" "5+,)1)))52. 15 "5 5 5 5! 5 "5 5 "% 5 5( 5 " 5 # " 5$ 5 5 #% "15 5 5 ( 5 "5 !5 5$ 5 55 " !! 5 5 # 5 #( 5 5 # " " !15 "5 5 05$ 5$ 5 5 $ 5$ "5 5 5 &5$ 5 5 5 5 ' / ! 5$ 5 5 5-)**15

! ! ! $ ! ! " ! ! # ! ! ! ! ! % ! " ! " $ # " " ! ! ! # " ! $ ! ! ! # ! !

"

# ! $ !

! # ! $

115e JAARGANG NR 2 MAART 2022

DE HYBRIDE OPLOSSING VAN DE WARMTEPOMP MTEPOMP EX EXPERT