De or als waakhond

Ook staan vacatures langer open en worden ze minder vaak worden vervuld.

Opstellen als waakhond

sonele gevolgen van beleid.

De positie van de medezeggenschap bij de overheid is meer ingeperkt dan van de medezeggenschap in de private sector. Dit is jammer, zeker gelet op de uitdagingen waar de overheid voor staat. Het ‘primaat van de politiek’, opgenomen in de wet, leidt ertoe dat de ondernemingsraad geen rol toekomt bij besluiten van democratische gecontroleerde organen.

Een kanttekening hierbij is dat het primaat niet verder mag reiken dan strikt noodzakelijk. Waar deze grens ligt, is onduidelijk en kan per geval verschillen. Een andere belangrijke uitzondering op het primaat van de politiek is dat de or over personele gevolgen wél geraadpleegd moet worden.

Afstoten van publieke taken

De Raad voor het Openbaar Bestuur

Congres Or in de overheid

heeft in 2022 (in het signalement Gezag herwinnen*) geconcludeerd dat het gezag van de overheid onder druk staat. Denk daarbij aan crises zoals de toeslagenaffaire, de stikstofcrisis, de vluchtelingencrisis, de woningcrisis en de druk op het sociaal domein, zoals de jeugdzorg. De Raad voor het Openbaar Bestuur wijdt dit onder meer aan kennis en kunde die bij de overheid verloren zijn gegaan door het afstoten van publieke taken.

Om de balans te herstellen, beveelt de Raad voor het Openbaar Bestuur de overheid aan om voldoende mensen in dienst te nemen met de juiste expertise en ervaring. Het weekblad De Groene Amsterdammer publiceerde onlangs** een analyse van alle vacatures bij de Rijksoverheid sinds 2015. Daaruit blijkt dat het soort ambtenaar dat wordt gezocht, steeds minder specialistisch is.

Els Huisman is een van de sprekers op het congres Or in de overheid, 30 mei aanstaande in Utrecht. Daar belicht zij de vraag: hoe gaat de or om met druk op het ambtelijk apparaat vanuit de politiek?

Ambtelijke integriteit, ambtelijke loyaliteit, tegenspraak en primaat van de politiek. Het lijkt een politiek mijnenveld, maar toch kan de or wel degelijk een rol van betekenis spelen voor zijn collega’s en organisatie. Els deelt hier haar inzichten in hoe de or deze rol kan spelen.

https://ornetacademy.nl/congressen/or-in-de-overheid#program

Zou de ondernemingsraad zich als waakhond kunnen opstellen als het gaat om dit thema, dat zo breed is? Maar ofschoon het niet de taak van de medezeggenschap is om personele probleem op te lossen, kan de or wel ermee aan de slag. Over personele gevolgen van beleid gaat de ondernemingsraad namelijk wél. Het gaat in essentie om personeel dat al werkzaam is in de organisatie of dat de organisatie wil aantrekken.

Verschillende manieren

Een or die besluit om ‘expertise en ervaringsdeskundigheid van het personeel’ op de agenda te zetten, kan dit thema op verschillende manieren behandelen. Bijvoorbeeld door het algemene thema te bespreken met de bestuurder. Ook kan de ondernemingsraad besluiten om alle advies- en/of instemmingsaanvragen op dit thema te beoordelen. Daarbij dient de ondernemingsraad zich niet te makkelijk uit het veld te laten slaan door het primaat van de politiek. Een andere aanvliegroute is de eventuele wijziging van de regeling op het gebied van het aanstellingsbeleid. In ieder geval is het bij zo’n groot thema belangrijk dat de ondernemingsraad voor zichzelf vaststelt, op welke manier hij vindt dat het thema aandacht verdient en welke eventuele oplossingen er denkbaar zijn. Tegelijk heeft de or niet de verantwoordelijkheid zich dit thema aan te trekken.

Geen machtsmiddel

Niettemin verdient het rapport van de Raad voor het Openbaar Bestuur aandacht, ook van ondernemingsraden binnen de overheid. De or kan bij de bestuurder navragen of er behoefte en aandacht is voor (ontwikkeling van) expertise en ervaringsdeskundigheid in hun organisatie.

Het politiek primaat mag, tot slot, geen machtsmiddel zijn om dingen niet op de or-tafel te leggen. Soms kan de bestuurder de or tóch advies vragen, alhoewel het politiek primaat hem daartoe niet verplicht. Als bestuurder moet je de or die positie willen en durven geven: de or als belangrijke speler bij goede besluitvorming binnen de overheid, die tegengas geeft en wil weten hoe de bestuurder denkt zijn besluit denkt uit te voeren.

* Rob 10 november 2022, Gezag herwinnen. Over de gezagswaardigheid van het openbaar bestuur, p. 42. ** Veerbeek J., Ven, J. Van de & Wouterse, E., Lege glazen torens, De Groene Amsterdammer 2023, nr. 9.

Hoogleraar Frits van der Meer: