De rol van de or uitgehold?

Door financiële druk vanuit zorgverzekeraars en tekorten op de arbeidsmarkt hebben zorgorganisaties en hun ondernemingsraden het zwaar. Enkele praktijkvoorbeelden voor hoe de or zijn rol kan pakken.

De cijfers liegen er niet om. Het aantal mensen in de bijstand is historisch laag evenals het aantal werklozen. Er zijn meer vacatures dan werkzoekenden. Krapte alom en de werkdruk stijgt alleen maar. Meer doen met minder mensen. Efficiënter of lean werken, robotisering – en de term “burn-out” mogen we niet meer noemen, vindt het CBS. Wel “psychische vermoeidheid door werk”. In 2022 gaan 1,3 miljoen mensen gebukt onder burn-out klachten. Een werknemer met burn-out is gemiddeld 279 dagen afwezig. De groep collega’s die het werk moet opvangen, wordt steeds kleiner waardoor de organisatie in een vicieuze cirkel terechtkomt. Extra ondersteuning is er niet of te duur.

Werkdruk en ziekteverzuim

Ook or-leden vallen daardoor uit of stellen het or-werk uit ten bate van het reguliere werk. Bij een or waarmee het contact moeizaam verliep, bleken drie or-leden inclusief de voorzitter thuis te zitten met burn-out klachten. Eerder hadden ze werkdruk en ziekteverzuim als speerpunten van de or benoemd.

Vooral in de zorg is uitval door psychische vermoeidheid door het werk erg hoog. Een ziekteverzuim van 10 procent is bijna normaal.

Ondertussen voeren de zorgverzekeraars de druk op. Er moet meer omzet gehaald worden, meer bedden bezet, anders volgen er sancties. Diverse zorginstellingen en ziekenhuizen hebben in de coronajaren flinke financiële tekorten opgebouwd. Veel zorg en ingrepen werden uitgesteld of niet verleend, met lege bedden tot gevolg. Nu moeten de cijfers alsnog op orde komen.

Ontwikkeling arbeidsmarkt

Vijftien procent van de beroepsbevolking in Nederland werkt in de zorg, ruim hoger dan het OESO-gemiddelde van 10 procent. De prognose is dat de komende jaren jaarlijks 40.000 extra personeelsleden in de zorg nodig zijn om aan de stijgende zorgbehoefte te voldoen. De meeste personeelstekorten zijn verwacht in de verpleging en verzorging. Daar komt bij dat het aantal mogelijke mantelzorgers daalt. Het CPB verwacht dat de werkgelegenheid in de zorg in de periode 2021-2025 jaarlijks toeneemt met 2,1 procent. Alle mensen die de arbeidsmarkt betreden zijn dan nodig in de zorg. Bij ongewijzigd beleid is de verwachting* dat in 2040 één op de vier mensen in de zorg moet werken om in de toenemende zorgvraag te voorzien.

Personeel binden en boeien

Naast knelpunten bij de instroom, is ook de uitstroom van (vaak nieuwe)

Tip voor omgaan met organisatiedruk:

Zet in op preventie als or, om organisatiedruk te voorkomen door:

• Werk aan binden en boeien van het personeel, haal nieuw personeel binnen & hou ze vast.

• Geef aandacht aan strategisch personeelsbeleid, Strategische personeelsplanning voor de OR (ornetacademy.nl)

• Geef invulling aan strategische medezeggenschap, Zie ook de handreiking van de SER (onder thema-medezeggenschap-belangrijke-thema’s op ser.nl)

• Geef aandacht aan werkplezier en kijk hoe je het werkplezier kunt bevorderen.

• Maak gebruik van het initiatiefrecht en geef jullie advies zorgmedewerkers een probleem. Jaarlijks verlaat ± één op de tien medewerkers de zorg. Binden en boeien is daarom een essentieel thema voor een ondernemingsraad.

Het kost veel tijd en moeite om iemand binnen te halen. Des te belangrijker om diegene vast te houden in de organisatie. On boarding, een introductieprogramma, kan hierbij behulpzaam zijn. Dit verdient zich absoluut terug, omdat het nieuwe medewerkers een beeld geeft van de organisatie en de werkprocessen.

Werkplezier draagt bij aan het binden en boeien. Als medewerkers ervaren dat ze eigen regelruimte hebben (autonomie), binding voelen met collega’s en zingeving ervaren (je werk doet ertoe), dan ervaren mensen vaak werkplezier. Hier kan de or aan bijdragen werkplezier op de kaart te zetten. Het helpt als mensen werk doen waarin ze competent zijn en waarvoor ze passie voelen. Competentiebeleid of een actief opleidingsbeleid kan daarbij helpen. Sommige werkgevers hebben om die reden een strategische personeelsplanning (SPP). Daarbij wordt gekeken naar wat de organisatie in de toekomst nodig heeft en wat de huidige situatie is, zodat personeel verder toegerust kan worden en/of ander personeel aangetrokken moet worden.

Uit- of inbesteden, primaat van de verzekeraars?

Zorgverzekeraars of de politiek eisen soms flinke bezuinigingen. Een directie van een ziekenhuis heeft forse ingrijpende voorstellen neergelegd. Zorgorganisaties krijgen financiële steun van de verzekeraars in ruil voor bezuinigingen. De directie moet dan wel fors ingrijpen, met gevolg dat medezeggenschap buiten spel wordt gezet en er voor de leek ongrijpbare keuzes worden gemaakt: hoe kun je in een branche met zulke grote personele tekorten mensen willen ontslaan?

Beloning en boventalligheid

Waar gaat het mis in de keten? Door tekorten aan bijvoorbeeld operatiekamerpersoneel kunnen er minder operaties verricht worden. Daardoor zijn er lege bedden op de verpleegafdeling en moet verplegend personeel ontslagen worden. Lege bedden zijn namelijk duur. Tegelijkertijd heeft de organisatie financiële tekorten opgelopen in de corona-periode. De verzekeraars willen wel compenseren maar eisen ook een financieel herstelplan. De ondernemingsraad heeft dan het nakijken. De directie staat met gebonden handen en heeft weinig speelruimte. Er moeten mensen uit en tegelijk zijn er personeelstekorten. Medewerkers krijgen aan de ene kant een extra beloning voor het aandragen van nieuw personeel, terwijl aan de andere kant tijdelijke contracten worden opgezegd.

Lichtpuntje: OK stelt or in het gelijk

In een recente uitspraak van de

Ondernemingskamer (OK) wordt de or van het Orthopedisch Centrum van het Langeland ziekenhuis in Zoetermeer in het gelijk gesteld. De OK concludeert dat de procedure niet goed is gevolgd. De werkgever is verantwoordelijk voor zorgvuldige vormgeving van het medezeggenschapstraject. De OK komt concludeert voorlopig dat de procedure veel beter had gekund en misschien zelfs gemoeten. ‘Er zijn vragen gesteld maar nooit beantwoord’, zei de OK-voorzitter. ‘Daar hebben wij grote moeite mee.’

De or van het Orthopedisch Centrum van het Langeland ziekenhuis was onvoldoende meegenomen in de planvorming en beleidskeuzes, zoals wel of niet sluiten van het orthopedisch centrum en/of inhuizen van het ziekenhuis in de nieuwbouw van het orthopedisch centrum. De procedure moet opnieuw of men moet er samen uitkomen.

Preventie als redmiddel

Het rapport Naar een toekomstbestendig zorgstelsel 2020 adviseert aan het kabinet dat de zorg moet inzetten op preventie. Eigenlijk gaat dit advies ook op voor ondernemingsraden. Hoe voorkom je problemen zoals werkdruk, ziekteverzuim, te weinig personeel of onvoldoende inspraak op het voorgenomen advies? Welke preventiemaatregelen zijn daarvoor nodig? Om te komen tot een gezonde organisatie is het stimulerend dat je als de or daarin meedenkt en ongevraagd advies geeft.

TINEKE.VISSER@TIENOPLEIDINGEN.NL

06-82888644