Cobouw 26 september 2024 by VMN Media

Bouwsector

Schrale oogst met her en der een lichtpuntje

Inkoop in strategisch perspectief

Kan Mona Keijzer waarmaken wat ze predikt?

Beschouwing Pagina 7

De wendbare speedbootjes van Jajo

Interview: Ivo van der Mark Pagina 8/9

Bodem komt in zicht van Julianakanaal

Project Pagina 10/11

De geheel herziene, achtste druk is uit!

Pagina 4/5 en 7 Prinsjesdag 2024

PBL: ‘Slechte kwaliteit leefomgeving haalt rek uit ruimtelijke ordening’

Investeer in de kwaliteit van de leefomgeving, dan kunnen projecten sneller doorgang vinden. Die oproep doet het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) aan het kabinet.

Het PBL publiceerde een nieuw rapport over de status van de doelen uit de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Hierin staan verschillende ambities over hoe Nederland er in 2050 uit moet zien, bijvoorbeeld rondom klimaatbestendigheid, wonen, bereikbaarheid en natuurkwaliteit.

Het PBL ziet de NOVI als een belangrijk middel om beleid te maken voor de langetermijndoelen. Maar om die te halen is het wel nodig dat het kabinet op de korte termijn maatregelen neemt. Dat is de afgelopen jaren onvoldoende gebeurd.

Zo ziet het PBL weinig vooruitgang in het halen van doelen op het gebied van duurzaamheid. Het gaat dan onder meer om de energietransitie, ciruclaire economie, en natuur- en waterkwaliteit. Het PBL wijst vooral op de slechte kwaliteit van de leefomgeving als belangrijke uitdaging voor het nieuwe kabinet. Die kwaliteit is zo laag doordat er bij ruimtelijke keuzes rond wonen, werken, infra en landbouw jarenlang niet genoeg rekening is gehouden met de gevolgen voor het milieu, de natuur, bodem en water. ‘Daardoor ontbreekt het aan genoeg rek in het systeem, en kunnen nieuwe ruimtelijke en economische ontwikkelingen al snel op grenzen stuiten’.

Risico’s waterkwaliteit

Het instituut wijst daarbij naar de stikstofcrisis en ook naar de Kaderrichtlijn Water. Nederland moet in 2027 voldoen aan deze Europese richtlijnen voor waterkwaliteit, maar het is onwaarschijnlijk dat dit gaat lukken. Dat levert risico’s op voor ruimtelijke ontwikkelingen, zoals woningbouw, de aanleg van bedrijventerreinen en wegenbouw. Die kunnen dan ‘beperkingen opgelegd krijgen’, aldus het PBL.

Investeringen in een betere kwaliteit van de leefomgeving, kunnen dus meer bewegingsvrijheid geven voor ruimtelijke ontwikkelingen. ‘Projecten kunnen dan sneller doorgang vinden, omdat het dan niet langer nodig is om – bij elk afzonderlijk project opnieuw –eerst de omgevingskwaliteit op een minimumniveau te brengen’, schrijft het PBL.

Juist het halen van Europese normen is daarom cruciaal, vindt Rienk Kuiper, projectleider van de Monitor NOVI bij het PBL. De kwaliteit van de leefomgeving is een voorwaarde voor ruimtelijke ontwikkeling. “Dat laat de stikstofcrisis zien, en het risico dat we vanaf 2027 lopen dat bouwprojecten stokken vanwege de slechte waterkwaliteit”, aldus Kuiper. “Dit is een belangrijke opgave voor het kabinet Schoof.” Het vorige kabinet vernieuwde de NOVI en doopte deze om naar de Nota Ruimte. In juni werd een eerste ontwerp hiervan gepresenteerd. Maar volgens het PBL is hiermee vooral de nadruk gelegd op ruimtelijke ordening, en hebben belangrijke onderwerpen die breder over leefomgeving gaan, minder de aandacht. Dat gaat dan bijvoorbeeld om de energietransitie, circulaire economie, en milieu-, water- en natuurkwaliteit. Op het gebied van duurzaamheid is er dus weinig vooruitgang, maar het PBL ziet wel dat er binnen de doelen van verstedelijking, economie en mobiliteit stappen worden gemaakt. Zo is het PBL positief over het NOVI-doel om woningen bij voorkeur in bestaand gebouwd gebied te bouwen. De laatste tien jaar vindt zo’n 60 procent van de woningbouw plaats in al bebouwd gebied. Door achterstallig wegenonderhoud is er namelijk te weinig geld beschikbaar om nieuwe wegen en openbaar vervoer aan te leggen naar nieuwbouwwijken buiten de stad.

Het PBL zet wel meteen vraagtekens bij het doel om 900.000 woningen te bouwen tussen 2022 en 2030. Vorig jaar waren dater ruim 73.000 woningen. Om toch het einddoel in 2030 te halen, moet de jaarlijkste productie naar 150.000. ‘Een dergelijke opschaling is wel een heel grote opgave, alleen al in het licht van de huidige capaciteit van de Nederlandse bouwsector’.

Oud-staatssecretaris Barbara Visser nieuwe ceo van Movares

Arbeidsmarkt - Voormalig staatssecretaris van Defensie Barbara Visser gaat Movares leiden. Het Utrechtse ingenieursbureau heeft haar aangesteld als bestuursvoorzitter.

DOOR JOOST ZWAGA

Visser, die momenteel partner is bij consultancybureau PA Consulting, zal op 1 november Robert Claasen opvolgen als bestuursvoorzitter. Claasen is sinds begin vorig jaar interim-topman van het ingenieursbureau. “Het verder inhoud geven aan de ambitieuze groeiplannen van Movares, waarin het vinden van innovatieve oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen centraal staan, zie ik als een enorme eer”, laat Visser in een reactie weten. “Juist in deze tijd met zoveel opgaven en uitdagingen, zoals de verduurzaming,

liggen er zoveel kansen, bijvoorbeeld op het gebied van digitalisering.”

Vorig jaar oktober kwam Movares in handen van Innovus Smart Engineering. Die overname wekte in de sector verbazing omdat Innovus in omzet en aantal werknemers veel kleiner is dan Movares zelf. De twee samen zijn goed voor 170 miljoen aan bedrijfsopbrengsten en ongeveer 1150 werknemers. Daarmee behoort het bedrijf tot de top 5 van Nederlandse ingenieursbureaus. De onderneming wil komende jaren doorgroeien naar een positie in de top 3.

Voorzitter Hans Biesheuvel van de raad van commissarissen van Movares: “Wij zijn als Movares erg blij dat Barbara de nieuwe ceo wordt. Haar aanstelling geeft een extra impuls aan onze nieuwe strategie die is gericht op het ontwikkelen van een leidende positie in het oplossen van maatschappelijke vraagstukken in het ruimtelijk domein. Wij zijn ervan overtuigd dat zij Movares naar een toekomst vol mogelijkheden en innovatie gaat leiden.”

Ton Hillen: ‘Vaker dichte rijbanen om wegwerkers te beschermen’

Veiligheid - De veiligheid van wegwerkers is niet meer te garanderen, stelt Heĳmans-ceo Ton Hillen. Daarom zĳn ingrepen nodig, zoals het vaker dichtgooien van rĳbanen bĳ werkzaamheden.

DOOR PETRA PLATSCHORRE

Met die boodschap maakte de topman veel los op LinkedIn, waar hij zijn verhaal deelde. Het leverde ruim vijfduizend likes en bijna driehonderd commentaren op. Die enorme steun was groter dan de infrabouwer had verwacht. De topman deed zijn verhaal de week ervoor al in het radioprogramma Sven op 1 en zette vervolgens meer achtergrondinformatie op het social media-platform. Hillen wilde hiermee bewustzijn creeren bij automobilisten over wat inframedewerkers zoal moeten verduren.

Want wat zij dagelijks meemaken gaat “alle perken te buiten”, schreef Hillen. Dagelijks worden verkeersregelaars uitgescholden en negeren weggebruikers wegafzettingen en rode kruizen boven de rijbaan. De topman ziet dat pijlwagens zo’n 20 tot 25 keer per jaar omver worden gereden. En een opvallend voorbeeld: een van de werknemers kreeg een whiskyfles tegen zijn hoofd gegooid en hield daar een hersenschudding aan over.

Voor Hillen is de maat vol. “Deze ‘verhuftering’ vindt helaas overal plaats in de samenleving, ik weet het. Dat wil niet zeggen dat je dat gedrag maar moet accepteren. Want als een van de grootste infrabedrijven van Nederland én daarmee werkgever, heeft Heijmans te zorgen voor een veilige werkplek”, schrijft Hillen online.

Andere ingrepen zijn dus nodig. Voor Hillen is het groot onderhoud aan de A2 tussen Utrecht en Den Bosch een goed voorbeeld van hoe werkzaamheden vaker worden uitgevoerd. De rijbaan is daar tijdens weekendafsluitingen volledig afgesloten en het verkeer wordt omgeleid. De Heijmans-ceo wijst ook naar het ‘Duitse model’ als mogelijke oplossing. Hierbij wordt een rijbaan afgesloten en het verkeer naar een andere rijbaan geleid met versmalde rijstroken. Daardoor passen weggebruikers beter hun snelheid aan.

Volgens Heijmans zijn er vrijwel geen negatieve reacties op de boodschap gekomen. ‘Een enkeling betwist het ‘Duitse model’ met smallere rijbanen. Maar de afkeuring voor asociaal gedrag, zoals het gooien van blikjes of flessen, is unaniem’, laat het bedrijf weten.

Volgens Heijmans vinden ze bij Rijkswaterstaat veel ‘positieve weerklank’ op het thema, omdat hun weginspecteurs met dezelfde problemen kampen. Onlangs lanceerde de wegbeheerder een campagne tegen het negeren van rode kruizen, om zo incidenten tegen te gaan.

Begin dit jaar zeiden ook andere bouwers tegen Cobouw dat hun werknemers te maken krijgen met agressie. Dat gebeurt bij wegwerkzaamheden, maar bijvoorbeeld ook bij de aanleg van kabels en leidingen, of bij werkzaamheden achter de voordeur. De incidenten gaan van schelden tot fysiek geweld.

Dit betekent de Miljoenennota 2024 voor de bouwsector

Veel urgentie, maar weinig verrassingen voor de bouw

Prinsjesdag - Het nieuwe kabinet presenteerde de Miljoenennota en begrotingen voor het komende jaar. Welke belangrĳke bezuinigingen of investeringen voor de bouwsector staan op stapel voor 2025?

DOOR ALEXANDER LEEUW EN NOUSKA DU SAAR

De inkt op het regeerakkoord vorige week was nog niet droog of de ministeries konden er al kopietjes van maken voor de Miljoenennota 2025. De miljarden euro’s voor woningbouw (5 miljard) en het ontsluiten van nieuwe woonwijken (2,5 miljard) met wegen en OV-voorzieningen zijn nu geen verrassing meer. Die bedragen maakte het kabinet Schoof al bekend in het regeerakkoord.

Infrastructuur

In 2025 is 14,7 miljard euro beschikbaar voor infrastructuur en een gezonde leefomgeving. Dat is hetzelfde budget als het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ervoor uittrok in 2024 (bijna 15 miljard euro). Het merendeel is bestemd voor wegen, spoor en vaarwegen.

Minister Barry Madlener en staatssecretaris Chris Jansen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat krijgen het volgend jaar druk met de kostbare onderhoudsoperaties. In 2024 ging er nog 4,6 miljard euro naar het onderhouden en renoveren van infrastructuur. Die lijn zet het kabinet voort. De komende jaren wil het ministerie de onderhoudsbudgetten voor Rijkswaterstaat en ProRail respectievelijk naar 3 miljard en 2,4 miljard euro per jaar verruimen. ‘De vernieuwingsopgave is wel groter dan de beschikbare middelen, mensen bij Rijkswaterstaat en de markt. Daarom blijft IenW zoeken naar de balans tussen wat nodig is en wat mogelijk is’, staat in de begroting van het ministerie. Dat zal met minder mensen moeten gebeuren: ook in 2025 wordt er bezuinigd op personeelskosten, met name op het ambtenarenapparaat van Rijkswaterstaat. Het gaat om een structurele bezuiniging van 12,5 miljoen euro per jaar, zo is genoteerd in het Mobiliteitsfonds.

Nieuwe woonwijken

Over “het prachtige netwerk van autowegen” zegt minister Madlener: “Op die wegen ben ik niet alleen trots, ik ben er ook zuinig op. Dat betekent dat we ze goed onderhouden. Ik vind het ook belangrijk dat we kunnen doorrijden. Dus ik wil het komend jaar kijken hoe we op verschillende trajecten overdag weer 130 kilometer per uur kunnen rijden.”

Met de 2,5 miljard euro voor ontsluitingen van nieuwe woongebieden zet Madlener ook de lijn van het vorige kabinet door. Dat reserveerde in totaal 7,5 miljard euro in het Mobiliteitsfonds voor het bereikbaar maken van nog te bouwen woongebieden. 1,4 miljard euro komt specifiek ten goede aan een regeling voor woningbouwplannen voor de korte termijn, bedoeld voor gemeenten die de extra kosten voor infrastructuur niet zelf kunnen dekken.

Stikstofimpasse

Het ministerie van IenW zal ook onderzoeken of de wind goed staat, qua financiën en stikstofbeleid, om de zeventien

grote aanlegprojecten die eerder om die redenen zijn gepauzeerd, weer op te starten. Een jaar geleden was het ministerie hier nog negatief over. Geld dat voor deze projecten was gereserveerd, in totaal 3,4 miljard euro, is inmiddels wel ondergebracht bij andere aanleg- en onderhoudsprojecten.

De begroting biedt nog geen extra duidelijkheid rondom de stikstofproblematiek, die niet alleen de landbouw maar ook de bouwsector raakt. De bouw kan wel vruchten plukken van subsidies voor schoner materieel. Voor laadinfrastructuur in de bouw is ruim 66 miljoen euro gereserveerd vanuit het Klimaatfonds. Dit geld moet de bestaande subsi-

dieregeling Schoon en Emissieloos Bouwen (SSEB) versterken, die is bedoeld voor het aanschaffen van schoner bouwmaterieel.

Waterveiligheid

Er wordt volgend jaar 1,8 miljard euro geïnvesteerd in het verstevigen van dijken, dammen en duinen, om zeewater en rivierwater buiten te houden. Het vorige kabinet pompte vorig jaar net zoveel geld in de dijken. Er zal volgend jaar ook geld gaan naar het voorbereiden van Nederland op extreem hete zomers (zoals in 2022) en op hevige buien (zoals die in Limburg in 2021). Op dinsdag verscheen ook het nieuwe

Foto: Shutterstock

Nationaal Deltaprogramma. Uit recente berekeningen blijkt dat dit programma voor het aanpakken van dijken, zoetwatervoorzieningen en waterveiligheid, tot en met 2050 13 miljard euro tekort kan komen. De verwachting is dat binnenkort een nadere onderbouwing van deze kosten volgt.

Prijsstijgingen en projecten

Diverse projecten en programma’s hebben last gehad van excessieve prijsstijgingen in de gww. Het ministerie zal daar 549 miljoen euro voor uittrekken.

Het ministerie schuift het Julianakanaal 55 miljoen euro extra toe vanwege de ‘urgente situatie’. Dat lijkt nog niet voldoende om het tekort van 180 miljoen euro te dekken. De N33 Midden en N33 Noord (Zuidbroek-Appingedam-Eemshaven) krijgen in totaal 150 miljoen euro toegeschoven. Ook enkele projecten onder het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS) krijgen wat extra budget, zoals in de regio Amsterdam en Nijmegen.

Al met al wordt er volgend jaar niet veel met potjes geld geschoven als het gaat om (vaar- en spoor)wegenprojecten. Grote kasschuiven zijn al geweest. Zoals vorig jaar het pauzeren van meerdere grote aanlegprojecten, waarna geld uit deze projecten naar andere projecten werd geschoven.

Woningbouw ‘topprioriteit’ Uit de begroting van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) blijkt hoe het ministerie ko-

mend jaar wil versimpelen en versnellen. “De aanpak van de woningnood is absoluut topprioriteit”, aldus minister Mona Keijzer (BBB).

Elk jaar 100.000 woningen bouwen, blijft het devies, en daarvoor investeert het kabinet 5 miljard euro in de woningbouw. ‘Het grootste gedeelte van de 5 miljard euro zal worden ingezet voor de nieuwbouw van meer passende en betaalbare woningen’, staat in de begroting.

Bouwbonus

Een van de concrete maatregelen is een ‘realisatiestimulans’, oftewel een bonus voor gemeenten voor elk opgeleverd huis. ‘Met deze financiële stimulans wordt de bouw ondersteund van woningen die betaalbaar zijn voor mensen met een laag of middeninkomen; betaalbare koopwoningen, sociale huurwoningen en middenhuurwoningen.’

Volgend jaar worden in regionale woondeals afspraken gemaakt over de stimulans. Vanaf 2026 is 362 miljoen euro beschikbaar, oplopend tot 569 miljoen euro in 2029.

Het kabinet wil daarnaast de bestaande bouw beter benutten, onder meer door middel van optoppen, transformeren, herstructureren en woningdelen (bijvoorbeeld met hospita’s). Een deel van de 5 miljard euro kan worden ingezet om onrendabele transformaties en optop-projecten te ondersteunen (vooral corporatieprojecten). Het kabinet blijft ondertussen druk zetten op de Europese Commissie vanwege de mogelijke verruiming van staatssteunmogelijk-

Bouw: gebrek aan concrete plannen

Gemengde gevoelens houdt Bouwend Nederland over aan de gepresenteerde plannen van het kabinet. Her en der lichtpuntjes, maar de branchepartij leest nog maar weinig praktische maatregelen die de bouw in de uitvoering écht verder helpen. ‘’Woorden en procesafspraken genoeg, maar het ontbreekt aan maatregelen die morgen effect hebben’’, vindt Bouwend Nederland. De branchevereniging vindt het ‘zorgwekkend’ dat het kabinet nog steeds geen oplossing heeft voor de stikstofproblemen. ‘Alle geitenpaadjes zijn inmiddels bewandeld en het Nationaal Programma Landelijk Gebied ligt in de prullenbak’. ‘’Een structurele, juridisch houdbare oplossing mist dus nog steeds. En dat terwijl het stikstofprobleem iedereen raakt’’, zegt Bouwend Nederland-voorzitter Arno Visser. “Minister Wiersma rekt tijd terwijl ze in blessuretijd op achterstand staat. Daar win je de wedstrijd niet mee.” Bouwend Nederland staat niet alleen in haar sentiment over de plannen, zo blijkt uit de reacties van brancheverenigingen in de bouw-, techniek- en watersector. Ook Techniek Nederland neemt het woord ‘zorgwekkend’ in de mond, en wijst daarbij naar de staat van de infrastructuur. Er zijn te weinig uitgewerkte plannen om die renovatie aan te pakken. “Het kabinet heeft het veel over ‘aandacht’”, zegt Doekle Terpstra, voorzitter van de branchepartij. “Dat is belangrijk, maar het moet geen term worden om te verhullen dat de oplossingen worden doorgeschoven naar de toekomst.”

Wat betreft woningbouw is Bouwend Nederland ‘verheugd’ dat minister Mona Keijzer belemmeringen weg wil nemen en regels wil schrappen. Maar tegelijkertijd vraagt de partij zich af of de plannen op korte termijn tot meer woningen leiden. Er moeten daarom zo snel mogelijk nieuwe bouwlocaties worden aangewezen waar op korte termijn gebouwd kan worden, vindt voorzitter Visser.

Maar doe dat dan wel met water en bodem in het achterhoofd, betoogt de Unie van Waterschappen. De vereniging voor waterschappen ziet dat een langetermijnperspectief voor water in de kabinetsplannen ontbreekt. Er is te weinig oog voor dijkversterkingen en het aanpassen aan extremer weer. Te vaak ziet voorzitter Rogier van der Sande dat het belang van water en bodem wordt vergeten als plannen concreter worden.

heden voor de bouw van betaalbare woningen voor marktpartijen en corporaties.

Uit de fabriek

‘‘We streven ernaar dat per 2030 de helft van de jaarlĳkse nieuwbouw industrieel wordt’’

‘Ook investeert het kabinet in sneller bouwen door minder belemmeringen en meer realisatie.’ Als belangrijk voorbeeld geeft het ministerie dat regelgeving wordt aangepast of geschrapt als dit bijdraagt aan versnelling. Beroepsmogelijkheden worden beperkt, in lijn met de nog aan te nemen wet Regie op de volkshuisvesting.

Het kabinet gelooft in de voordelen van conceptueel en industrieel bouwen: het zou sneller, betaalbaarder en duurzamer zijn. ‘We stellen daarom een aanpak industrieel bouwen op en streven ernaar dat per 2030 de helft van de jaarlijkse nieuwbouwwoningen industrieel wordt gebouwd.’

Meer standaard, minder regels

Het kabinet wil niet dat er in bouwregelgeving nieuwe duurzaamheidseisen worden opgenomen, behalve als het gaat om een Europese richtlijn. En: ‘Medeoverheden mogen geen zwaardere eisen stellen dan landelijk geldende regelgeving voor gebouwen. Dit stimuleert de gewenste standaardisering van de bouw.’ De provincie Zuid-Holland stelde bijvoorbeeld strengere eisen en ruziede daar dit jaar over met het Rijk. Rijk en provincies krijgen, dankzij het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting, bevoegdheden om het bouwproces te versnellen en ‘dwingend te sturen op woningbouw’. Onderdeel van het wetsvoorstel is dat alle gemeenten een urgentieregeling moeten vaststellen, zodat alle mensen in ernstige woonnood onder dezelfde voorwaarden worden geholpen. Verder stelt het kabinet 578 mil-

joen euro subsidie beschikbaar aan mensen die hun huis verduurzamen. Bijvoorbeeld voor een zonneboiler, warmtepomp of voor isolatie. Het volle stroomnet is echter een groot probleem. Daarom pakt het kabinet met 45 miljoen euro volgend jaar de netcongestie aan.

Baas over bouwgrond

Het kabinet wil op meerdere manieren kunnen ingrijpen als het gaat om de beschikbaarheid van betaalbare bouwlocaties. Zo overweegt het kabinet een planbatenheffing (een belasting op de stijgende waarde van grond als de bestemming verandert) of iets wat daarop lijkt. Een planbatenheffing zou de kans op winst met grondhandel verkleinen, speculeren verminderen en zo lokale overheden geld besparen.

De ministerraad wijst ook zelf nieuwe gebieden voor grootschalige woningbouw aan, het liefst bij bestaande infrastructuur. ‘Er komt daartoe zo spoedig mogelijk een voorstel die verankerd wordt in de Nota Ruimte, onder meer gebaseerd op het programma NOVEX.’

In de troonrede sprak koning Willem-Alexander ook over de schaarsheid van ruimte. “Tal van gerechtvaardigde belangen strijden met elkaar om voorrang: wonen, bedrijven, water, natuur, landbouw, defensie”, somde de koning op. “Overal is ruimte voor nodig. Alles bij elkaar opgeteld past dat niet in één Nederland. De Nota Ruimte moet richtinggevend zijn voor het antwoord op de vraag hoe de schaarse ruimte zo eerlijk mogelijk te verdelen.”

> Lees meer op pagina 7: Beschouwing

Is de nieuwe bouwminister naïef of gewoon onverslaanbaar?

Prinsjesdag - Mona

Keĳzer belooft dat met ‘heel hard werken’ de bouw van jaarlĳks 100.000 woningen mogelĳk is. Verontruste ontwikkelaars, bouwers en brancheorganisaties vrezen voor een doemscenario. ‘’Alleen koorddansers kunnen in de toekomst nog woningen ontwikkelen.”

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Is 100.000 woningen per jaar niet wat veel?”, vraagt een verslaggeefster van Goedemorgen Nederland Mona Keijzer. Het is een paar uur voordat Prinsjesdag losbarst. De minister van Volkshuisvesting zit voor het tv-item in een kappersstoel. Ze schudt haar hoofd. De 56-jarige bewindsvrouw voorspelt weliswaar een klein dipje komend jaar en geeft toe dat het “heel hard werken wordt”, maar ze staat vierkant achter het genoemde aantal.

Volgens Arno Visser, voorzitter van Bouwend Nederland, is het bouwen van jaarlijks 100.000 woningen in de verste verte niet haalbaar. In 2025 niet, maar ook niet in de jaren erna, maakte hij twee dagen eerder duidelijk in Nieuwsuur.

Keijzer laat zich er niet door ontmoedigen. Als voormalig staatssecretaris en Kamerlid (toen nog als lid van het CDA) heeft de - in ‘bouwdorp’ Volendam opgegroeide politica altijd al een zwak gehad voor ondernemers en mkb’ers. Of het nu ging over taaie aanbestedingsprocedures of coronatoegangsbewijzen. Keijzer springt op de bres voor ondernemers. ‘Kan niet, bestaat niet’, is haar motto.

Kracht

Keijzer straalt deze Prinsjesdag-ochtend kracht uit en hoop. Maar is ze ook geknipt als minister van Vro? Kan ze waarmaken wat ze predikt. En zo ja, hoe dan? Er zijn positieve signalen: die ochtend blijkt het vertrouwen onder burgers in het kabinet gegroeid.

Ontwikkelaars, bouwers en planologen zijn echter kritisch op ‘Keijzers approach’ van kortere procedures, slimmer plannen, concrete afspraken met pensioenfondsen, vijftig procent fabriekswoningbouw in 2030, 5 miljard euro voor woningbouw, 2,5 miljard euro voor het ontsluiten van nieuw woonwijken en een Woontop in de winter.

Het ‘woningbouwgeld’ zien de critici grotendeels opgaan aan de verlaging van de Overdrachtsbelasting. En ze halen hun neus nog net niet op voor de 300 miljoen die Keijzer verstrekt voor het snel opleveren van huizen. Per opgeleverd huis zou dat neerkomen op 1000 euro.

“Jippie”, klinkt het cynisch op LinkedIn. Anderen beschouwen de ‘realisatiesubsidie of bouwpremie’ als “symboolpolitiek” of als een “druppel op de gloeiende plaat”. Weer anderen herinneren zich een soortgelijke maatregel van oud-minister Van der Laan en weten nog dat die doorbouwpremie vooral opging aan projecten die toch al van de grond zouden komen.

Van de 5 miljard euro die minister Keijzer de komende vier jaar te besteden heeft, verwachten ook Arno Visser (Voorzitter Bouwend Nederland) en Coen van Rooyen (Directeur WoningBouwersNL) geen wonderen. ‘’Dat had misschien wel 20 miljard moeten zijn.”

Maar er zijn niet alleen geldzorgen. Overheden liggen met elkaar overhoop over het gebrek aan bouwlocaties, er zijn zorgen over het “snelheidsprobleem - gemiddeld duurt het tien jaar voor we beginnen met bouwen -”, over stikstof, over een gebrek aan mensen en over de Kaderrichtlijn water, waarmee de infrasector in toenemende mate te maken krijgt. Wat doet de regering? Die houdt in veel gevallen juist de hand op de knip. De BBB-minister hoor je er ook niet over. Is Mona Keijzer naïef of onverslaanbaar?

Duidelijk is dat de drie gerenommeerde planbureaus (CPB, SCP en PBL) zeer kri-

tisch zijn op de ‘te vage plannen’ en ‘het kortetermijndenken’ van dit kabinet. Een progressieve ontwikkelaar als Onno Dwars (directeur Ballast Nedam Development) houdt ook zijn hart vast. Ook hij ziet dat nagenoeg alle ruimtelijke ontwikkelingen vertraging oplopen als de regering niet of nauwelijks investeert in natuurherstel, het elektriciteitsnet en het verbeteren van de waterkwaliteit. Dwars: “De minister heeft het niet makkelijk. Het kabinet anticipeert onvoldoende op Europese wetten. Mijn zorg is dat we in de bouw een lockdown krijgen. Alleen koorddansers kunnen in de toekomst nog woningen ontwikkelen.”

Raad van State

Hoe realistisch is dit doemscenario van Onno Dwars? Speelt deze regering met vuur? Bij de Raad van State ligt het antwoord op die vraag in het midden. “Er zullen nieuwe wetten komen, die we vervolgens toetsen. En per project blijven we beoordelen of ze aan Europese wetgeving voldoen”, klinkt het bij de hoogste bestuursrechter in de wandelgangen.

Een andere kopzorg: wat leveren kortere procedures op, zoals wordt beoogd met de nog door de Tweede Kamer te behandelen nieuwe Wet Regie op Volkshuisvesting? De Raad van State is daar kritisch op. Mocht de Tweede Kamer instemmen met dat voorstel dan belanden bezwaren tegen bouwplannen altijd direct bij de Raad. De vraag is of dat tijdswinst oplevert. Nu al heeft de Raad haar handen vol aan jaarlijks 2700 zaken en lopen doorlooptijden op. “Je trekt niet zomaar een blik juristen

open”, klinkt het bij de bestuursrechter. Korte procedures kun je ook afdwingen door slimmer om te gaan met bouwplannen, vindt Keijzer. Nu duurt het maken en afwikkelen van plannen gemiddeld 6 tot 10 jaar. Keijzer omarmt het ‘parallel plannen’. Kortweg betekent dit dat gemeenten en ontwikkelaars niet van project naar project hobbelen, maar samen de schouders zetten onder meerdere projecten tegelijk. Loopt het ene project vertraging op dan kun je wél door met het andere. Hoewel er succesvolle voorbeelden zijn, zijn sommige ontwikkelaars die veelbelovende aanpak al weer zat. “Ik heb een hekel aan parallel plannen”, zegt een ontwikkelaar die anoniem wil blijven. “Dit werkt niet. Voor je het weet heb je het ontwerp twee keer in handen. Ik ben ermee gestopt.”

Maar wat moet er dan wel gebeuren? Onno Dwars, ooit succesvol met zijn lobby voor het versneld verplichten van gasloze nieuwe huizen, denkt graag met de minister mee: “Het is tijd voor leiderschap, langdurig commitment, integrale plannen - die infra, water, energie, zorg, onderwijs en woningen combineren - veel geld en duurzame financiering.”

En de minister? Keijzer kijkt in de spiegel als de verslaggeefster haar confronteert met de woorden van de Bouwend Nederland-voorzitter: ‘100.000 woningen zijn niet haalbaar, volgend jaar niet en het jaar daarop ook niet.’ Ze fronst haar wenkbrauwen en zegt: “Kom op, als de bouwers al zeggen ‘het kan niet’, wat moet ik dan nog? Ik neem hier geen genoegen mee, daarvoor zijn de problemen te groot.”

Mona Keijzer en Caroline van der Plas in de Tweede Kamer. Foto: Shutterstock

Jajo op duurzame koers, maar stuit soms op wet van de remmende voorsprong

‘We slopen met een pincet, maar markt betaalt nog voor een kogel’

Marktontwikkeling - Jajo wil een van de duurzaamste bouwbedrĳven van Nederland zĳn. Met circulaire kantoren en bedrĳfsgebouwen is het bedrĳf al koploper. Het ‘oogsten’ van materialen leverde echter een fors verlies op. De vastberaden Jajo-ceo Ivo van der Mark peinst er niet over om daarmee te stoppen. “Schaarste aan bouwmaterialen gaat vroeg of laat komen.”

DOOR MARC DOODEMAN

Een groep speedbootjes. Ivo van der Mark (44), ceo van Jajo, vergelijkt zijn bedrijf van 33 ondernemingen liever met snelle, gemotoriseerde vaartuigjes dan met een mammoettanker. Wendbaar passen de bootjes zich aan de marktomstandigheden aan, met de ondernemers als kapitein. Verkeersleider Van der Mark geeft zijn kapiteins veel vrijheid. “Iemand mag van mij binnen de marge best een keer eigenwijs zijn. Ik vind dat eerlijk gezegd ook wel mooi. Want als we blijven doen wat we altijd deden, wordt het behoorlijk saai.”

Dat ondernemerschap is zeer gewenst, nu Jajo ervoor gekozen heeft een duurzame koers te varen. Af en toe vliegt er een speedboot uit de bocht. Zoals het bedrijfsonderdeel urban mining, dat zich met het ‘oogsten’ van bouwma-

terialen bezighoudt. Dat onderdeel leidde vorig jaar een verlies van 4,8 miljoen euro. Maar Van der Mark maakt zich geen zorgen, vertelt hij in het hoofdkantoor van Jajo, de vroegere Janssen de Jong Groep, in hartje Den Bosch.

Saai

Het bouwbedrijf betrok een paar jaar geleden het voormalige woonhuis van bankiersfamilie Van Lanschot, Villa Zandstaete. Jajo renoveerde het pand uit 1908 zelf. Van der Mark vindt het een mooi visitekaartje. “En prettig om tussen de middag een stukje door de stad te lopen”, legt hij de keuze voor het sjieke pand uit.

“We zijn best ambitieus, om niet te zeggen heel ambitieus”, vervolgt hij. ‘Jajo wil graag koploper zijn in verduurzaming’, staat te lezen in het jaarverslag. Doel is dat in 2027 alle Nederlandse bedrijven CO2-neutraal zijn, maar de kunst

is tegelijkertijd een “nettorenderende businesscase” te hebben, zegt Van der Mark.

Kitesurfer

De quick wins zoals huisvesting en vervoer werden het eerste aangepakt. De in Rotterdam wonende ceo is fanatiek zeiler en kitesurfer en koos er zelfs voor per zeilboot naar de Cariben te gaan, waar Jajo 24 procent van zijn omzet vandaan haalt. Op die manier zou het aantal vliegbewegingen omlaag gaan. Het werd een eenmalig avontuur. “Ik was twaalf dagen onderweg en telefonisch niet bereikbaar – dat was onpraktisch.”

Jajo zal vliegreizen voortaan compenseren.

3200 ton CO2

Dochterbedrijf Woody Builders bouwde vorig jaar Houtlab in Nieuwkuijk, een volledig uit hout en circulaire materialen opgetrokken bedrijfsgebouw, waarin 3200 ton CO2 is opgeslagen en verschillende dochterbedrijven nu gehuisvest zijn. Ook voor klanten wordt circulair gebouwd – zelfs kantoren. Van der Mark: “De kantorenmarkt is eigenlijk heel lastig, maar de houten kantoren die wij bouwen voorzien echt in een behoefte.” Inmiddels worden vijf à zes projecten per jaar gemaakt. HoutWerk II is zo’n kantoor. Ontwikkelaar Lingotto is opdrachtgever van dit pand op de Campus Werkspoor in Utrecht. Koningin Maxi-

ma kwam er in november kijken. Beton met veel hout is ook steeds gangbaarder. Een groot distributiecentrum van 120.000 vierkante meter in Hulst dat dochterbedrijf Hercuton bouwde, vindt Van der Mark een goed voorbeeld. “Daar zit 6000 kuub gelamineerd hout in. We hebben de afgelopen jaren zeker zeven hele grote distributiecentra met een combinatie van beton en hout gebouwd.”

Ook woningen worden geoogst. Voor woningcorporatie Woonpartners werden vorstpannen en deuren elders opnieuw gebruikt en werden van houten kapplanken nieuwe vloeren gemaakt. Balkhout werd meubilair en van hout waarvoor geen herbestemming is gevonden, is plaatmateriaal gemaakt. Toch gaat het Van der Mark niet vlot genoeg. “We hadden gehoopt dat duurzaamheid nog sneller een grotere rol zou spelen in de wereld.” Met name bij het oogsten en hergebruiken van bouwmaterialen gebeurt nog te weinig, constateert hij.

Virgin materiaal

Jajo nam in 2021 New Horizon Urban Mining over, dat daarna het bedrijfsonderdeel Urban Mining werd. De verwachting werd toen uitgesproken dat in 2025 100 miljoen euro omzet zou worden behaald, maar zover is Jajo nog lang niet. Het bedrijfsonderdeel zag de omzet vorig jaar van 13 naar 10 miljoen euro dalen. 70 procent van de omzet wordt uit projecten van andere aannemers gehaald.

“Het zit hem in het volume”, zegt Van der Mark. Tweedehands materialen kennen nog onvoldoende marktvraag en te hoge prijzen. “Een kip-ei-verhaal. Als de volumes groot genoeg zijn, zouden de prijzen omlaag gaan en zouden de materialen wel concurrerend kunnen zijn.” Een CO2-belasting op virgin materiaal zou helpen. Oogsten van bouwmateriaal is namelijk duurder dan slopen. “We slopen met een pincet, maar de markt betaalt nog voor een kogel.”

Paris Proof

Het is de wet van de remmende voorsprong waar Jajo tegenaanloopt. Veel opdrachtgevers zijn nog onvoldoende intrinsiek gemotiveerd om Paris Proof-gebouwen te bestellen. Die groep laat zich leiden door belastingprikkels en wettelijke eisen. “Om in Tour de France-termen te spreken: zij laten zich meer motiveren door de bezemwagen dan door de gele trui.”

Jajo-ceo Ivo van der Mark. Foto: Van Assendelft Fotografie

Toch is Van der Mark ervan overtuigd dat de markt gaat draaien. “Ik heb er echt het volste vertrouwen in. We zitten aan de vooravond van het daadwerkelijk kapitaliseren van verduurzamingsprestaties.” Beleggers en beursgenoteerde bedrijven (die in 2025 aan de CSRD moeten voldoen) komen “echt in beweging”. Het grote verlies van Urban Mining is een tegenvaller. “Natuurlijk, ik had veel liever gehad dat het bedrijf net zo hard bijdroeg als al die andere bedrijven. Maar ook dat is onderdeel van ondernemen.” Als de resultaten nog drie tot vijf jaar tegenvallen, houdt Jajo er niet mee op, verzekert Van der Mark. “Misschien waren we wat te vroeg. Ik denk niet dat we in de spagaat komen om er al dan niet mee te stoppen.”

De overname van het oogstbedrijf heeft bovendien als bijeffect dat bestaande bedrijven in de groep geïnspireerd worden, stipt hij aan, en ook buiten Jajo heeft het effect. “Er zijn weinig sloopbedrijven meer over. Bijna alle slopers zijn urban miner geworden.”

Schaarste

Er is nog een reden optimistisch te zijn: de schaarste aan bouwmaterialen kan helpen om hergebruik een zetje te geven. “Die schaarste gaat vroeg of laat komen”, denkt Van der Mark. Wat in elk geval vaker zal gebeuren, is dat verbouwingen of (ver)nieuwbouw met hergebruikte materialen plaatsvinden. Dochteronderneming Janssen de Jong Bouw deed het in opdracht van Boelens de Gruyter met Amadeiro, een oud KPN-kantoor in Den Bosch: de oogst en de bouw werden in één stroom georganiseerd. In het voormalige kantoor werden 240 appartementen gemaakt. Van der Mark ziet de markt voor dit soort brownfield-ontwikkelingen groter worden. Niet dat er geen geld is voor greenfield-ontwikkeling. “Dat is er wel, maar het maatschappelijke draagvlak om nieuwe bedrijventerreinen uit te geven is laag, zie ik. Daarbij is de complexiteit rondom het wijzigen van bestemmingsplannen heel groot. Ook voor mijzelf als inwoner van Nederland heeft bouwen in bebouwde gebieden de voorkeur. Ik heb dan wel een bouwbedrijf, maar ik heb er geen moeite mee dat we ergens grenzen aan de stad stellen. Want ik vind het ook belangrijk om een keer door een weiland heen te fietsen.”

‘‘De houten kantoren die wij bouwen voorzien echt in een behoefte”

Houtbouwproject Houtwerk II op Campus Werkspoor in Utrecht. Foto: Jajo

Meter voor meter komt bodem Julianakanaal in zicht

Graven en baggeren volgens de weg van de geleidelijkheid

Infra - Nu een dam is opgeworpen kan het waterpeil in het Julianakanaal ten zuiden van Born elke dag met een meter worden verlaagd. Deze week komt de bodem in zicht en kan Van den Herik eindelĳk het laatste stuk van het Limburgse kanaal verruimen.

Het gaat om het ruim vier kilometer lange stuk tussen Berg en de sluis Born. Verschillende aannemers beten hun tanden al stuk op dit deel van het kanaal dat als laatste wordt verbreed en uitgediept om de vaarweg geschikt te maken voor grotere binnenvaartschepen

De vijf meter water die er gemiddeld in het kanaal staat wordt elke dag met ongeveer een meter verlaagd. Dat gebeurt niet door de sluis bij Born even open te zetten, want daardoor zou lokaal een te sterke waterstroming ontstaan, maar wordt het gemaal bij het sluiscomplex ingezet. Zo kan heel gecontroleerd het water worden verlaagd. Gemiddeld draaien de pompen nu vier tot vijf uur per dag. Op dagen dat er veel regen valt staan ze een uurtje langer aan.

Politie kijkt mee

De laatste anderhalve meter zal de peilverlaging volgens woordvoerder Suzanne Maas van Rijkswaterstaat sowieso wat langzamer gaan. Want de politie kijkt voor de zekerheid mee of er wellicht nog voorwerpen op de bodem van het kanaal liggen die te linken zijn aan onopgeloste misdrijven of vermissingen. “We gaan er niet vanuit, want op de plekken die vanaf de oever gemakkelijk te bereiken zijn heeft aannemer Van den

Herik-Sliedrecht uit voorzorg al gebaggerd. Maar je weet het nooit.” Toen in de jaren tachtig een deel van het kanaal werd drooggezet trof Rijkswaterstaat onder andere een oude Jaguar aan op de bodem en een opengebroken kluis.

Aannemer en opdrachtgever verwachten ditmaal vooral druk te zijn met het veilig overbrengen van de vissen die dreigen achter te blijven. Achter de dam bij Berg en voor de sluis bij Born zullen twee poelen ontstaan, verwacht projectleider Robin Koorengevel van Van den Herik-Sliedrecht. Dat vermoeden stoelt op het het verval over dit deel van het kanaal én het bodemprofiel. Ongetwijfeld zullen daartussen ook nog wat poeltjes blijven staan met water waarin vissen achterblijven. Die gaan medewerkers van Visserijservice Nederland vangen en uitzetten in het andere deel van het kanaal.

Moeraskraan

Tegelijkertijd zet Van den Herik een speciale moeraskraan aan het werk op de kanaalbodem. Dat is een exemplaar met uitzonderlijk brede rupsen die is gebouwd om te werken op extreem natte ondergronden. Als de bodem weinig meer is dan dik water kunnen er ook pontons aan worden gekoppeld omwille van het drijfvermogen.

In heel Nederland is een handjevol moeraskranen beschikbaar. Eén daarvan baant zich komende weken

een weg over de bodem van het Julianakanaal. Hij gaat volgens projectleider Koorengevel vooral greppels graven in het bodemslib zodat het water naar de poelen bij de uiteinden kan stromen. Van daaraf wordt het water met pompen over de tijdelijke dam respectievelijk de sluis gezet. Hoewel de projectleider ook niet uitsluit dat er af en toe een pomp versleept moet worden naar een poeltje ergens halverwege. “Het laat zich lastig voorspellen wat we precies aantreffen. Maar we hebben voldoende materiaal en materieel paraat om de bodem snel te laten drogen en te prepareren voor de werkzaamheden daarna.”

Werkweg

Als eerste zullen Van den Herik-Sliedrecht en onderaannemers een solide werkweg opwerpen. Daarvoor rijden ze een laag puin uit over de bodem, waarop ze rijplaten leggen. Vanaf die weg graven kranen de grond weg voor de noodzakelijke verdieping en rollen bentonietmatten uit ter afdichting. Daarop komt eerst een laag grind van zo’n 20 centimeter dikte en daarna

Met vier zinkstukken van 150 bij 30 meter heeft Van den Herik de tijdelijke dam in het kanaal afgedicht. Foto: RWS

proberen bij sluis Born vissen te redden voordat het Julianakanaal droogvalt. Het waterpeil zakt nu met één meter per dag. Foto: Marcel van Hoorn

een 40 centimeter dik pakket grovere breuksteen. De bentonietmatten zijn volgens Koorengevel aanzienlijk zwaarder dan die werden toegepast bij de rest van de kanaalverruiming. Erbovenop bevindt zich een zandmat die zorgt voor een eerste beschermingslaag zodat de mat niet beschadigd wordt door scherpe breuksten of krabbende scheepsankers. Daardoor zou de afdichtende werking van de bentoniet, of zwelklei, ongedaan kunnen worden gemaakt.

Drie werkvakken

Het werk is in drie vakken onderverdeeld waarin Van den Herik-Sliedrecht en twee onderaannemers aan de slag gaan. Elk vak krijgt zijn eigen toegangsweg door een deel van de dijk langs het kanaal af te graven. Die moet immers toch een stukje opschuiven voor de verbreding. Breuksteen zal veelal worden aangevoerd via een tijdelijke transportbrug bij Born, waar deze zomer al grote depots van breuksteen op de oever zijn klaargelegd. Uiteindelijk moet de werkweg zelf ook verdwijnen en de bodem daaronder nog worden verdiept. Dat

vergt nog het nodige graafwerk voordat de laatste bentonietmatten worden uitgerold. Daarbij is het zaak te zorgen voor voldoende overlap met de eerder aangebrachte afdichtingsmatten. De drie aannemers werken

‘‘De politie kijkt voor de zekerheid mee of er wellicht nog voorwerpen op de bodem van het kanaal liggen’’

zich met hun materieel naar achter toe uit hun eigen werkvak, totdat de complete kanaalbodem is verdiept, verbreed én voorzien van een nieuwe afdichting.

Vloedgolf voorkomen

Ergens in het voorjaar van 2025 zal dan weer water worden binnengelaten in het kanaal. Dat zal, net als het leeglopen nu, geleidelijk gebeuren. Het is immers

niet de bedoeling dat een vernietigende vloedgolf de zo zorgvuldig geprepareerde kanaalbodem meteen weer wegspoelt of beschadigt. Er is al genoeg gedonder geweest met de verruiming van dit laatste stukje Julianakanaal.

De tijdelijke dam, afgedicht met een zinkstuk van zeker 200 meter lengte om kwel tegen te gaan, wordt daarna stukje bij beetje afgegraven. Wanneer dat precies gaat gebeuren valt nu nog niet te voorspellen. De voortgang hangt volgens Koorengevel ook sterk af van de regen die de komende maanden valt. De eerste week van de drooglegging begon wat dat betreft niet hoopgevend. Toen viel er best veel hemelwater in Zuid-Limburg. Om zoveel mogelijk te kunnen profiteren van de doorgaans droge zomerperiode was de operatie expres een paar weken naar voren gehaald.

Vissers

Hout op de Zuidas

DOOR FLYING HOLLAND/JOHN GUNDLACH

Projectontwikkelaar G&S& is gestart met de bouw van The CubeHouse, het laatste stukje van het Mahler4-kavel op de Amsterdamse Zuidas. Het zeer duurzame gebouw is het eerste houten kantoorgebouw op deze plek. Arcadis en BNP Paribas verhuizen met hun hoofdkantoor naar The CubeHouse. Ontwikkelaar G&S& was twintig jaar geleden de grondlegger van het zakendistrict Mahler4 en bouwde een groot deel van de bekendste gebouwen. Arcadis adviseerde op het gebied van constructie, engineering en duurzaamheid. De constructie bestaat voor 75 procent uit biobased materiaal. Door het toepassen van 13.000 m3 aan hout wordt 9.000 ton CO2 opgeslagen. Bouwcombinatie is Visser & Smit Bouw.

Het krioelt ineens van de monteurs rond onbemand 380 kV-station

Het elektriciteitsnet zit vol, dus moet TenneT zĳn hoogspanningsstations vernieuwen en verzwaren. Kunstgrepen moeten voorkomen dat de leveringszekerheid in gevaar komt bĳ ingrepen op de ‘supersnelwegen’ van het net.

EDO BEERDA

DOOR

HHoogspanningsstation Diemen is gewoonlijk een stil, onbemand 380 kV-station, maar dat is momenteel anders. Monteurs sleutelen in hoogwerkers tussen de lijnscheiders en vermogensschakelaars aan isolatoren en aardingscomponenten, in een deel van de centrale dat tijdelijk is uitgeschakeld. En dat in hoog tempo, met zoveel werkzaamheden tegelijk, want de stroom moet er weer op om 17.00 uur wanneer de hoofdstedelingen thuiskomen. De “meterkast van Amsterdam” moet dan weer redundantie hebben en zonder beperkingen kunnen leveren aan laadpunten voor elektrische auto’s en inductieplaten in de keukens.

De monteurs moeten niet alleen snel werken, maar ook voorzichtig. Want aan het geknetter in de directe omgeving is te horen dat de rest van het station volop in bedrijf is. “We moeten een openhartoperatie uitvoeren terwijl het hart gewoon doorklopt”, verduidelijkt Frank Wester, directeur Operaties Nederland van TenneT. “Het lastige is dat daar niet één methode voor is, omdat elk 380 kV-station op onze ‘supersnelwegen’ anders is. Daarom ontwikkelen we op elke locatie een stationsgerichte aanpak.”

Scherfwanden

Op het ‘stokoude’ station Diemen –bouwjaar 1968 – betekent dit een vernieuwings- en uitbreidingsoperatie waarvoor bijna een jaar lang dagelijks zeventig mensen nodig zijn. Vijf aannemers werken daarbij gebroederlijk samen. Alleen al de investering in dit station bedraagt zo’n 17 miljoen euro. Het is inmiddels gelukt om veel bestaande onderdelen te vervangen, ook in de hoofdtransformatoren. Die hebben bijvoorbeeld nieuwe olie gekregen. Verder is een heel nieuw transformatorveld aangelegd, plus een verbinding naar het naastgelegen regionale 150 kVveld. Tussen twee zware betonnen

scherfwanden staat een hagelnieuwe transformator van 330 ton. Ernaast rijst een kolossale nieuwe koelunit op. Beide zijn afkomstig van specialist Royal SMIT, die ooit ook de oude transformatoren hier bouwde.

Tientallen andere 380 kV-stations uit de jaren zestig en zeventig staan een soortgelijke ingreep te wachten. Niet alleen omdat ze verouderd zijn, maar ook omdat het net uit zijn voegen barst. De vraag naar elektriciteit is gigantisch gegroeid door de energietransitie en de Oekraïne-oorlog. Het heeft geresulteerd in een wachtrij van zo’n tienduizend bedrijven die meer stroom nodig hebben. Eenzelfde aantal wacht op zijn beurt om te mogen terugleveren aan het net. Er zijn dus dringend zwaardere en grotere stations nodig. Gemiddeld gaat de capaciteit zo’n dertig procent omhoog – sommige industriegebieden hebben zelfs zeven keer meer capaciteit nodig. Ook komt er 1.350 kilometer nieuwe kabel bij.

Prefabmethode

De ingrepen aan de 380 kV hoogspanningsstations verlopen anders dan bij 110 en 150 kV stations. Voor deze regionale lijnen heeft de netbeheerder een snelle prefabmethode ontwikkeld om minstens twee keer zo snel een station te kunnen vernieuwen. Er moeten er dan ook 140 op de schop. Mobiele GIS-installaties nemen daarbij tijdelijk de functie van het station over, wanneer

prefab-frames met hoogspanningscomponenten (‘skids’) uit de fabriek in Kampen worden ingeschoven.

Bij 380 kV-stations bieden deze gasgeschakelde units geen soelaas: te duur, te complex en je hebt er te dikke kabels voor nodig. TenneT maakt in plaats daarvan gebruik van de redundantie op het ‘supersnelwegennet’. Als een deel van een station buiten gebruik wordt gesteld, blijft de stroomvoorziening via een ‘back-up’-lijn toch intact.

Minste weerstand

Is dat niet riskant? Een beetje. In 2015 zorgde een megastroomstoring als gevolg van werkzaamheden in Diemen voor stilstaande metro’s, uitvallende stoplichten en verstoringen op Schiphol. Maar dat was een unicum waarbij heel veel tegenzat. Er zit bovendien niks anders op. “Zaak is dat we elke ingreep afstemmen op werkzaamheden elders, omdat alles van elkaar afhankelijk is”, zegt Wester. “Stroom zoekt de weg van de minste weerstand, dus we moeten altijd de balans in de gaten houden.”

Niet alleen regionaal en nationaal, maar ook Europees. Het kan dus betekenen dat TenneT door een storing elders geplande werkzaamheden in Diemen moet uitstellen. De netbeheerder moet ook veranderingen in de hoeveelheden opgewekte wind- en zonne-energie vooraf meenemen in zijn modelberekeningen. Eén op één vervangen van onderdelen

uit de jaren zestig of zeventig kan niet, omdat ze niet meer worden gemaakt. Ze moeten bovendien zwaarder zijn, omdat de hele 380 kV-verbinding 30 procent meer capaciteit krijgt. Dergelijke ‘skids’ prefab uit de fabriek in Kampen aanvoeren is onmogelijk, omdat ze te groot zijn voor wegtransport. Daarom is er op 380 kV-station Diemen een loods opgezet om ter plekke te prefabriceren. “We monteren hier onder meer de nieuwe railscheiders, met de nieuwste, zwaardere pantografen en isolatoren erop”, wijst Harmen Jellema, projectleider Diemen op een rij gereedstaande rekken. “Die kunnen we er vervolgens snel met een heftruck inzetten. Op die manier winnen we veel tijd.”

60 miljard

Netbeheerder TenneT investeert in tien jaar tijd 60 miljard euro in het Nederlandse hoogspanningsnet. Zo’n 40 procent daarvan gaat naar de vernieuwing en verzwaring van hoogspanningsstations en -kabels. Het moet ervoor zorgen dat de bijzonder hoge betrouwbaarheid van het Nederlandse hoogspanningsnet van 99,99 procent intact blijft. De netbeheerder bouwt met het oog op de energietransitie ook 55 nieuwe hoogspanningsstations.

Foto: Tennet / Chris Pennarts

Regio-indeling

West

Noord-Holland, Zuid-Holland

Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

Noord Friesland, Groningen, Drenthe

Oost Utrecht, Overĳssel, Gelderland, Flevoland

Gebouwtypen en soorten werk

a Gezondheidszorg

b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie c Wonen d Onderwĳs e Cultuur en religie f Bedrĳven en logistiek g Horeca, sport en recreatie h Winkels en parkeren

Ramingsgroepen

Op deze pagina's vindt u een selectie uit Cobouw Bouwberichten.

Meer zien?

www.cobouw.nl/bouwberichten

Bouwberichten

West

ONTWERP

AMSTERDAM c 9

Bouwen 246 middeldure huurappartementen / 35 koopappartementen / commerciële voorzieningen / Huis van de Wĳk aan het Bella Vistapark / Amstelstroomlaan. Plan ‘Mookly’. Vml. nationale aanbesteding. Procedure: niet-openbaar.

Geplande Start 01-2025

Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam Grond en Ontwikkeling, Weesperplein 8, 1018 XA Amsterdam, 14-020

Projectontwikkelaar: Wonam B.V, Koningin Wilhelminaplein 856, 1062 KS Amsterdam, 020-2600238

Projectontwikkelaar: Zadelhoff Beheer B.V., Dijsselhofplantsoen 12, 1077 BL AMSTERDAM, 020-5733800

Architect: Arons & Gelauff Architecten, Gedempte Hamerkanaal 92, 1021 KR Amsterdam, 020-4235530

Architect: DOOR Architecten, Kastrupstraat 11, 1043 CR Amsterdam, 06-14603701

Architect: Studio TMOJ, Goudsesingel 230, 3011 KE Rotterdam, 06-43948186

ROTTERDAM c 0

Bouwen, na sloop appartementen, 369 sociale huurwoningen voor studenten en jonge starters / commerciële functies / twee lagen tellende ﬁetsenstalling aan de Oostmolenwerf. Plan ‘Hoge Wiek’. Geplande Start 03-2025

Architect: Mecanoo Architekten BV, Oude Delft 203, 2611 HD Delft, 015-2798100

RIJSWIJK

c 8

Bouwen, na sloop kantoorgebouw, 40 middeldure huurwoningen / buurtcentrum / half verdiepte parkeergarage / binnentuin aan de Admiraal Helfrichsingel.

Geplande Start 06-2025

Projectontwikkelaar: Rijswijk Wonen, Admiraal Helfrichsingel 51, 2287 TA RIJSWIJK ZH, 070-3364200

Architect: HP Architecten, Keilestraat 9F, 3029 BP Rotterdam, 010-4764060

LEIDEN

d 9

Bouwen schoolgebouw t.b.v. ‘Vlietland College’ (mavo / havo / vwo (atheneum)) voor ca. 1000 leerlingen (7024 m2) / 3

gymzalen (1364 m2) aan de Vĳf Meilaan. Europese aanbesteding t.b.v. het selecteren van een aannemer. Procedure: niet openbaar. Project eerder ook bekend onder ID: 523058.

Geplande Start 03-2025

Opdrachtgever: Stichting voortgezet onderwijs op Interconfessionele Grondslag Leiden, Apollolaan 262, 2324 BZ

LEIDEN, 071-5769243

Opdrachtgever: Gemeente Leiden, Bargelaan 190, 2333 CW Leiden, 14-071

Architect: BDP Rotterdam B.V., Conradstraat 38, 3013 AP Rotterdam, 010-7470062

‘S-GRAVENHAGE

c 0

Bouwen 3 woontorens, 1 toren van 135 meter / 2 torens van 70 meter met ca. 1000 appartementen (verdeling huur/koop n.n.b.)

/ parkeergarage / commerciële ruimten / ateliers / horeca naast het kruispunt

Calandstraat / Waldorpstraat. Project ‘The Embrace’. Van Deursen / Movement Real Estate werken samen onder ‘Included City Development’.

Geplande Start 03-2026

Projectontwikkelaar: Movement Real Estate B.V., Koningsweg 2, 5211 BL ‘s-Hertogenbosch, 073-6818181

Architect: Kcap bv, Piekstraat 27, 3071 EL Rotterdam, 010-7890300

Projectontwikkelaar: Included City Development B.V., Leeghwaterplein 45, 2521

DB ‘s-Gravenhage,

Projectontwikkelaar: Van Deursen Group, Heer en Beekstraat 5, 5242 AC ROSMALEN, 073-5214354

ZAANDAM

c 9

Bouwen 120 sociale huurappartementen (waarvan 20 zorgappartementen voor mensen die lichte hulp en/of begeleiding nodig hebben / 2 gemeenschappelĳke woonkamers / 1 ontmoetingsruimte) verdeeld over 2 gebouwen, na sloop kantoorgebouw aan de Badhuisweg / Voorzaan. Project ‘het Eiland’. Project loopt vertraging op. Er is beroep aangetekend bĳ Raad van State. Uitspraak word verwacht in Q4 2024.

Geplande Start 03-2025

Architect: Mulleners + Mulleners Architecten, Kenaupark 25, 2011 MR Haarlem, 023-3035600

NOORD-SCHARWOUDE d 8

Bouwen integraal kind- en ouderencentrum (IKOC) met 52 zorgappartementen met

ADVERTENTIE

ondersteunende functies t.b.v. wonen en zorg / onderwĳsvoorziening voor 200 basisschoolleerlingen / kinderopvang voor drie groepen aan de Tulpenstraat. Plan: ‘IKOC te Noord-Scharwoude’. Vml. Europese aanbesteding. Procedure: niet openbaar. Project was eerder bekend onder project ID: 544169. Startdatum is n.n.b. Geplande Start 04-2025

Opdrachtgever: Gemeente Dijk en Waard, Parelhof 1, 1703 EZ Heerhugowaard, 072-5755555

Architect: LIAG Architekten en Bouwadviseurs, Koninginnegracht 97, 2514 AK ‘s-Gravenhage, 070-3507272

HILVERSUM h 8

Renoveren winkelcentrum / bouwen multifunctionele accommodatie ‘MFA de Gooische Brink’ t.b.v. Volksuniversiteit Hilversum / stichting openbare bibliotheek in winkelcentrum ‘De Gooische Brink’ aan de Kerkstraat. Europese aanbesteding t.b.v. het selecteren van een aannemer. Procedure: niet openbaar. Geplande Start 06-2025

Opdrachtgever: Stichting Openbare Bibliotheek en Volksuniversiteit Hilversum, ‘s-Gravelandseweg 55, 1217 EH Hilversum, 035-6892051

Architect: Brique architecten, Generaal Vetterstraat 73B, 1059 BT Amsterdam, 020-4650047

AMSTERDAM e 0

Renoveren / uitbreiden Amsterdam Museum (Rĳksmonument) aan de Kalverstraat / Nieuwezĳds Voorburgwal. Europese aanbesteding t.b.v. het selecteren van een bouwkundige aannemer inclusief E-installaties / W-installaties. Procedure: mededingingsprocedure met onderhandeling. Geplande Start 04-2025

Opdrachtgever: Amsterdam Museum, Kalverstraat 92, 1012 PH Amsterdam, 020-5231822

Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam, Amstel 1, 1011 PN Amsterdam, 14-020

Architect: Neutelings Riedijk Architecten B.V, Weena 723, 3013 AM Rotterdam, 010-4046677

Architect: TPAHG Architecten, Schuijteskade 13, 1621 DE Hoorn, 0229-212919

‘S-GRAVENHAGE b 8

Herontwikkelen / Verbouwen ‘Pier Scheveningen’ tot wandelpromenade / hotels met spa- en wellnessruimte / cultuur- en congrescentrum (500 mensen) / retail / kantoor / uitkĳktoren / horeca / aanleggen uitwaaipark aan de Strandweg. Geplande Start 02-2026

Architect: UNStudio, Stadhouderskade 113, 1073 AX Amsterdam, 020-5702040

Projectontwikkelaar: Re-born BV, Zuidplein 128, 1077 XV Amsterdam, 020-2101221

GEGUND

MONNICKENDAM c 7

Bouwen 24 woningen (15 eengezinswoningen (koop) / 9 (sociale) huurappartementen) t.b.v. Wooncompagnie voor starters op de hoek Nieuwpoortslaan / Lĳnbaan aan de Poelhof. Plan: ‘Poelhof’. De sloopwerkzaamheden zĳn uitgevoerd door Firma van

projecten van het type hoogbouw/ﬂats

Geemen.

Geplande Start 09-2024

Hoofdaannemer: Bouwgroep Buitenhuis b.v, De Dollard 17C, 1454 AT Watergang, 020-4823655

Projectontwikkelaar: Ophirus Development B.V., Stationsweg 22-B, 1441 EJ Purmerend, 0299-413001

Projectontwikkelaar: NPLM B.V., Veilinghof 2, 1442 CT Purmerend, Architect: Tekenburo EWP, Sternstraat 26, 1444 VB PURMEREND, 0299-424635

HEILOO

c 7

Bouwen woongebouw met 23 sociale huurappartementen op vml. Caravan- en Bungalowpark Duinzicht aan de Westerweg. Architect is bekend bĳ de opdrachtgever. Plan: ‘Duinzicht’.

Geplande Start 03-2025

Hoofdaannemer: Van Wijnen Heerhugowaard B.V, Galileistraat 21, 1704 SE Heerhugowaard, 072-7503500

HEILOO

c 7

Bouwen 17 huurwoningen t.b.v. senioren op vml. Caravan- en Bungalowpark Duinzicht aan de Westerweg. Startdatum is niet deﬁnitief. Plan: ‘Duinzicht’.

Geplande Start 11-2024

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf C.L. Hof BV, Industrieweg 24 b, 1613 KV Grootebroek, 0228-511204

Opdrachtgever: Bureau Landelijk Wonen Groningen B.V., Wethouder Frankeweg 39-I, 1098 KX Amsterdam, 0227-595059

Architect: Studio DWP voorheen De Wolff & Partners, Nijverheidsweg 1a, 1613 DZ Grootebroek, 0228-565090

LEIDEN

c 0

Bouwen 780 huurappartementen (30% sociale huur / 20% middeldure huur / 50% vrĳe sector huur) / 5 commerciële voorzieningen / maatschappelĳke voorzieningen / parkeergarage aan de Alfabetweg. Plan: ‘Schouls & Zirro’.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: Ten Brinke Group, Burgemeester van der Zandestraat 21, 7051 CS Varsseveld, 0315-881111

Architect: Kampman Architecten BV, Tiendweg 2, 2671 SB ‘s-Gravenhage, 070-3562891

Architect: Wubben Chan architecten, Tiendweg 2, 2671 SB Naaldwijk, 0174-420355

Hoofdaannemer: Ten Brinke Bouw B.V, Havenstraat 15, 7005 AG Doetinchem, 0314-371900

BARENDRECHT

c 7

Renoveren / verduurzamen 54 huurwoningen in de wĳk Buitenoord. De werkzaamheden omvatten verbeteren van de buitenkant / ventilatie / ‘warmtenetklaar’ maken / betonherstel /schilderwerk / plaatsen van nieuwe kozĳnen. De woningen worden verduurzaamd naar minimaal energielabel A. Dit project maakt onderdeel uit van totaalproject ID 551564. Acquisitie n.a.v. deze publicatie wordt bĳ de architect niet op prĳs gesteld. Geplande Start 11-2024

Hoofdaannemer: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

Architect: KAW architecten en adviseurs 2 B.V., Schiedamsedijk 40, 3011 ED Rotterdam, 088-5290000

HAARLEM

c 9

Bouwen, na sloop 84 appartementen, 155 sociale huurwoningen / 24 middeldure huurwoningen / kantoor / woonwinkel t.b.v. ‘Elan Wonen’ aan de Louis Pasteurstraat 116 t/m 142 even / Roordastraat 2 t/m 28 even / Louis Pasteurstraat 2 t/m 112 even in de Boerhaavewĳk. Plan ‘Pasteur’. Sloop start in oktober 2024.

Geplande Start 12-2024

Architect: Faro Architecten B.V., Lisserweg 487d, 2165 AS Lisserbroek, 0252-414777

Hoofdaannemer: HBB (Huib Bakker) Groep, Nijverheidsweg 41, 2102 LK Heemstede, 023-2062300

UITVOERING

BERKEL EN RODENRIJS

f 7

Bouwen bedrĳfspand / kantoor t.b.v. ‘Hilti’ op bedrĳvenpark Oudeland aan de Huygensstraat. Paris Proof.

Geplande Start 07-2024

Opdrachtgever: Heevas B.V., De Lasso-Zuid 22, 2371 EW Roelofarendsveen, 071-3320050

Architect: Heembouw Architecten BV, De Lasso-Zuid 22, 2371 EW Roelofarendsveen, 071-3320060

Hoofdaannemer: Heembouw, De Lasso-Zuid 22, 2371 EW Roelofarendsveen, 071-3320050

HOOFDDORP h 9

Bouwen 69 koopappartementen verdeeld over 2 blokken / winkels / parkeerdek aan de Concourslaan / Tuinweg. Project ‘The Concourse’.

Geplande Start 01-2024

Opdrachtgever: Kennemerland Beheer BV, Zenegroenkade 4, 2015 KV HAARLEM, 023-5374053

Architect: appel architecten, Middelstegracht 89 O, 2312 TT Leiden, 071-5426172

Hoofdaannemer: Vink + Veenman bouw en ontwikkeling, Nieuwveenseweg 32, 2421 LD NIEUWKOOP, 0172-236688

ZAANDAM

c 9

Bouwen blok 1a/1b met 165 huurappartementen verdeeld over 2 gebouwen / Blok 10 met 95 huurwoningen tussen de Havenstraat / Hemkade / Verloren Spoor. Plan: ‘Hembrugterrein Noordelĳk deel fase 1. Blok 1a/1b is ontworpen door Moke

Architecten en Blok 10 is ontworpen door Mix architectuur uit Ede. Zie totaalproject

Project ID: 538038. Installateurs worden niet vrĳgegeven.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: Ten Brinke B.V., Ravenswade 4, 3439 LD Nieuwegein, 088-3741300

Projectontwikkelaar: ABC Vastgoed

Groep BV, De Wetstraat 26, 6814 AP ARNHEM, 026-3523333

Projectontwikkelaar: LIFE Europe

B.V., Waldorpstraat 17 P, 2521 CA ‘s-Gravenhage,

Projectontwikkelaar: Hembrug Zaandam B. V., Verloren Spoor 1, 1505 RB Zaandam, 085-0239496

Architect: Moke Architecten, Veemarkt 219-223, 1019 CK Amsterdam, 020-7855868

Architect: Mix Architectuur, Generaal Hackettlaan 8, 8, 6711 VZ Ede, 0318-648950

Hoofdaannemer: Ten Brinke B.V., Ravenswade 4, 3439 LD Nieuwegein, 088-3741300

AMSTERDAM f 9

Bouwen hoofdkantoor met in de plint horeca t.b.v. BNP Paribas Nederland / Arcadis / G&S Vastgoed op de hoek van de Parnassusweg / Claude Debussylaan. Plan: ‘The Cubehouse’. Duurzaam project vanwege: Hybride houtbouw /grĳswatersysteem / Paris Proof / Well ‘Gold’ / Breeam ‘Excellent’.

Geplande Start 12-2023

Projectontwikkelaar: BNP Paribas Real Estate Advisory Neth. B.V., Antonio Vivaldistraat 54, 1083 HP AMSTERDAM, 020-3059720

Projectontwikkelaar: G&S Vastgoed, Gustav Mahlerlaan 34, 1082 MC Amsterdam, 020-6733779

Architect: SO-IL, Livingston Street 320, 11217 Brooklyn, 001718- 6246666

Hoofdaannemer: Visser & Smit Bouw B.V, Waalhaven Z.z. 11, 3089 JH Rotterdam, 010-3131000

AMSTERDAM

c 9

Bouwen 103 levensloopbestendige appartementen (koop) nabĳ de H.J.E. Wenckebachweg / Spaklerweg aan de Dĳkmeerlaan. Project ‘The Ruby’, onderdeel plan ‘Bajeskwartier’ (Central District).

Geplande Start 02-2024

Projectontwikkelaar: AM Noordwest, Ptolemaeuslaan 80, 3528 BP UTRECHT, 030-6097222

Architect: OMA Office For Metropolitan Architecture, Weena-zuid 158, 3012 NC Rotterdam, 010-2438200

Hoofdaannemer: BAM Wonen Noordwest, Elsrijkdreef 207, 1103 MJ Amsterdam, 020-5694694

NOORDWIJKERHOUT

c 8

Bouwen 20 koopappartementen aan de Kastanjelaantje op het Bavo-terrein. Plan ‘Paviljoen in den Houte’. CLT houtbouw. Geplande Start 04-2024

Architect: KOW Concepts Design Development, Binckhorstlaan 36, 2516 BE ‘s-Gravenhage, 070-3466600

Projectontwikkelaar: Novaform Vastgoedontwikkelaars West B.V., Kralingseweg 217-A, 3062 CE Rotterdam,

088-2482929

Projectontwikkelaar: Trebbe Bouw B.V., Marconibaan 65, 3439 MR Nieuwegein, 088-2590000

Hoofdaannemer: Giesbers Rotterdam Bouw B.V, Schuttevaerweg 79, 3044 BA Rotterdam, 010-2620122

E-Installateur: KSO installaties B.V, Vliedberg 3, 3356 GA Papendrecht, 078-6428039

W-Installateur: Steboma Ventilatietechniek B.V, Kagerweg 31, 1948 PP Beverwijk, 0251-267010

W-Installateur: Derko installatietechniek, Kamerlingh Onneslaan 2, 3401 MZ IJSSELSTEIN, 030-3410341

ANNA PAULOWNA c 7

Bouwen 11 sociale huurwoningen op vml. locatie Triplo-gebouw aan de Sportlaan. Geplande Start 07-2024

Architect: MB architecten bv, Bloemendaalsestraatweg 120, 2082 GK Santpoort-Zuid, 023-5385353

Hoofdaannemer: ToekomstGroep B.V., Gedeputeerde Laanweg 47, 1619 PB Andijk, 0228-594900

E-Installateur: De Best Elektrotechniek BV, Protonweg 30, 1627 LD HOORN, 0229-215623

W-Installateur: ToekomstGroep B.V., Gedeputeerde Laanweg 47, 1619 PB Andijk, 0228-594900

ANNA PAULOWNA

c 7

Bouwen 13 sociale huurwoningen aan de Burg. Mĳnlieﬀstraat.

Geplande Start 06-2024

Hoofdaannemer: ToekomstGroep B.V., Gedeputeerde Laanweg 47, 1619 PB Andijk, 0228-594900

E-Installateur: De Best Elektrotechniek BV, Protonweg 30, 1627 LD HOORN, 0229-215623

Architect: MB architecten bv, Bloemendaalsestraatweg 120, 2082 GK Santpoort-Zuid, 023-5385353

W-Installateur: ToekomstGroep B.V., Gedeputeerde Laanweg 47, 1619 PB Andijk, 0228-594900

AMSTERDAM c 9

Bouwen 134 koopwoningen in 2 woonblokken in het middensegment en vrĳe sector ( 89 twee- en driekamerappartementen / 15 drie- en vierkamerappartementen / 15 tweelaagse stadswoningen / 15 eengezinswoningen) / parkeergarage / aanleggen 2 binnentuinen, na sloop oude dependance / gebouwen, aan het Vreeswĳkpad. Vml. Nationale aanbesteding. Procedure: niet-openbaar. Project ‘Geins’. Duurzaam project o.a. vanwege aanleg waterretentie.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: AM B.V., Ptolemaeuslaan 80, 3528 BP Utrecht, 030-6097222

Architect: Inbo Amsterdam, Koningin Wilhelminaplein 29, 1062 HJ

Bouwberichten

Amsterdam, 020-4212422

Hoofdaannemer: BAM Wonen Bouwen Op Maat, Proostwetering 31 31, 3543 AB Nieuwegein, 030-6305530

ZAANDAM c 8

Bouwen 67 huurappartementen aan de Timmerrak / de Houthavenkade. Plan: ‘Houthavenkade’, Blok B. De 4e verdiepingsvloer is aangebracht. Dit project is een onderdeel van totaalproject ID 528926. Geplande Start 09-2023

Projectontwikkelaar: Porten Development B.V., Prof. J.H. Bavincklaan 2, 1183 AT Amstelveen, 020-7230511

Hoofdaannemer: Ten Brinke Oost, Twentepoort Oost 14, 7609 RG Almelo, 088-8485100

Architect: VAN AKEN Concepts, Architecture & Engineering, part of Sweco, Bogert 18, 5612 NE Eindhoven, 088-8116100

ZAANDAM c 9

Bouwen 217 huurappartementen aan de Kerkerak / Houthavenkade. Plan: ‘Houthavenkade’, Blok A. De fundering en begane grondvloer zĳn gereed. Dit project is een onderdeel van totaalproject ID 528926. Geplande Start 09-2023

Architect: VAN AKEN Concepts, Architecture & Engineering, part of Sweco, Bogert 18, 5612 NE Eindhoven, 088-8116100

Projectontwikkelaar: Porten Development B.V., Prof. J.H. Bavincklaan 2, 1183 AT Amstelveen, 020-7230511

Hoofdaannemer: Ten Brinke Bouw B.V, Havenstraat 15, 7005 AG Doetinchem, 0314-371900

Oost

ONTWERP

ALMERE c 9

Bouwen woontoren met ca. 200 huurappartementen / commerciële ruimtes / maatschappelĳk ruimtes / parkeergarage in de kelder met ca. 100 plaatsen aan de Randstad / Drossaardweg. Project ‘Randstad’. Het project ligt stil.

Geplande Start 11-2025

Projectontwikkelaar: Zuiver Vastgoed Nederland B.V., Cronenburg 150, 1081 GN Amsterdam, 06-10315230

Architect: Geurst & Schulze Architecten BV, Kranenburgweg 136, 2583 ER ‘s-Gravenhage, 070-3650948

AMERSFOORT c 0

Bouwen ca. 650 woningen (30% sociale huur / 20% middensegment / 50% vrĳe sector / exacte verdeling koop / huur n.n.b.) / kantoren / horeca / winkels /

ADVERTENTIE

Betonmortel in Friesland en randgebieden, stampbeton en stelspecie

Betonplaten o.a. 200x200 cm en 325x250 cm voor bouwwegen Megablokken in diverse afmetingen Voorgespannen heipalen in

sportfaciliteiten / multifunctionele ruimtes op locatie vml. onderhoudswerkplaats voor goederenwagons van de NS aan de Piet Mondriaanplein. Een aantal panden worden behouden en getransformeerd (bestemming n.n.b.). Landschapsarchitect is H+N+S landschapsarchitect. Project ‘Wagenwerkplaats, deelgebied Oost’ , onderdeel van totaalproject ‘Langs Eem en Spoor’ (ID 525151). Contact verloopt via gemeente Amersfoort.

Geplande Start 05-2026

Opdrachtgever: NS Stations B.V., Stationshal 17, 3511 CE Utrecht, 088 6721281

Architect: WDJArchitecten, Van Nelleweg 2330, 3044 BC Rotterdam, 010-4259986

UTRECHT

c 0

Bouwen 218 koopappartementen / 855 huurappartementen in de Merwedekanaalzone tussen de Kanaalweg en de Europalaan. Plan ‘Bloom Merwede’. Onderdeel van gebiedsontwikkeling Merwede.

Geplande Start 03-2025

Architect: ANA architecten, Korte Papaverweg 7, 1032 KA Amsterdam, 020-4232949

Architect: Rijnboutt, Moermanskkade 317, 1013 BC Amsterdam, 020-5304810

Architect: Inbo Amsterdam, Koningin Wilhelminaplein 29, 1062 HJ Amsterdam, 020-4212422

Projectontwikkelaar: Boelens de Gruyter, Toetsenbordweg 55, 1033 MZ Amsterdam, 020-6306530

Projectontwikkelaar: G&S Vastgoed, Gustav Mahlerlaan 34, 1082 MC Amsterdam, 020-6733779

Projectontwikkelaar: Round Hill Capital Dutch, Jan van Goyenkade 11, 1075 HP Amsterdam, 020-6636994

UTRECHT

d 8

Verbouwen / bouwen / renoveren bestaande panden tot onderwĳscentrum, na gedeeltelĳke sloop woning / kantoor aan de Achter de Dom 20 (ADD20) / Achter de Dom 22-24 (ADD22-24) / Achter St.-Pieter 27 (ASP27) / Achter St.-Pieter 25 (ASP25). Werkzaamheden bestaan o.a. uit: vernieuwen technische installatie en deel van de gebouwschil. Gebouw ASP25 (huidig kantoor) zal boven kelderniveau worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. BREEAM-NL In-Use label “Excellent”. Vml. Aanbesteding. Procedure: Niet-Openbaar.

Geplande Start 06-2025

Opdrachtgever: Universiteit Utrecht, Heidelberglaan 8, 3584 CS UTRECHT, 030-2533550

Architect: DP6 Architectuurstudio, Doelenplein 6, 2611 BP Delft, 015-2120110

Architect: Bureau Vlaardingerbroek, Oudegracht 187, 3511 NE Utrecht, 06-53766023

UTRECHT h 0

Bouwen mobiliteitshub XL (Mobility Hub XL) met ca. 2000 parkeerplaatsen / 1700 fietsstallingsplaatsen / fitnessclub / fietsenmaker / commerciële ruimtes bĳ de Orteliuslaan in Papendorp Noord.

Geplande Start 09-2025

Opdrachtgever: Gemeente Utrecht, Stadsplateau 1, 3521 AZ Utrecht, 14-030

Architect: cepezed, Ezelsveldlaan 61, 2611 RV Delft, 015-2150000

GEGUND

ALMELO

c 7

Bouwen 30 sociale huurappartementen / aanleggen parkeerterrein aan de binnenkant die alleen toegankelĳk is voor bewoners aan de Bornerbroeksestraat.

Geplande Start 09-2024

Architect: INC Architects, Zeestraat 100, 2518 AD ‘s-Gravenhage, 06-38511982

Projectontwikkelaar: SuVC, Lange Geer 1, 4417 AK Hansweert, 06-23966926

Projectontwikkelaar: BPD regio NoordWest, IJsbaanpad 1, 1076 CV Amsterdam, 020-3049999

Hoofdaannemer: Aannemingsmaatschappij Hegeman B.V., G. van der Muelenweg 16, 7443 RE Nijverdal, 0548-611000

BAARN c 9

Bouwen 60 sociale huurwoningen (30 tweekamer- / 30 driekamerappartementen) / aanleggen parkeerterrein aan de Kemphaanstraat.

Geplande Start 02-2025

Architect: Alynia Architecten, Snekertrekweg 61, 8912 AA Leeuwarden, 058-2023080

Hoofdaannemer: Van Wijnen Utrecht B.V, Savannahweg 19, 3542 AW Utrecht, 030-2124900

HATTEM a 8

Bouwen 129 huurappartementen waarvan 69 zorgappartementen verdeeld over 3 gebouwen (Blok A, B & C), na sloop woningen / woonzorgcentrum De Bongerd aan de Bongerd. Architect stelt geen prĳs op acquisitie naar aanleiding van deze publicatie. Project loopt vertraging op, vanwege weerstand bĳ bestemmingsplan. Startdatum is niet deﬁnitief.

Geplande Start 12-2024

Projectontwikkelaar: Aannemingsbedrijf Draisma BV, Paramariboweg 100, 7333

PB APELDOORN, 055-5383940

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Draisma BV, Paramariboweg 100, 7333

PB APELDOORN, 055-5383940

Opdrachtgever: Hanzeheerd De Bongerd, Bongerd 32, 8051 VL HATTEM, 038-4445851

Architect: KAW architecten en adviseurs 2 B.V., Schiedamsedijk 40, 3011 ED Rotterdam, 088-5290000

ALMERE c 9

Bouwen 121 sociale huurappartementen t.b.v. starters en senioren / 2 bedrĳfsruimtes (250m2) aan de Balistraat / Evenaar. Startdatum is niet deﬁnitief. Geplande Start 02-2025

Architect: De Nijl Architecten, SintJobsweg 30, 3024 EJ Rotterdam, 010-2829930

Hoofdaannemer: HSB Bouw B.V, Slobbeland 10, 1131 AB Volendam, 0299-398900

UITVOERING

MAASBOMMEL

c 6

Bouwen 9 sociale huurwoningen aan de Kampstraat. Geplande Start 01-2024

Architect: Quadrant Architecten VOF, Markt 24, 4761 CE Zevenbergen, 0168-328255

Hoofdaannemer: Van Hout Bouw & Ontwikkeling, Gotenweg 13, 5342 PP Oss, 0412-234100

E-Installateur: Bras Elektrotechniek, Hunnenpad 7, 5349 BG Oss, 0412-638324

W-Installateur: Holl Installatietechniek

B.V., Pastoor van Weerdtstraat 5a, 5395 TG Teeffelen, 06-25044367

ENSCHEDE

c 7

Bouwen 41 energieneutrale koopappartementen aan de Brouwerĳplein 30Ain de wĳk Roombeek, project: ‘Het Lagerhuis’. Hoogste punt bereikt 2e helft september 2024.

Geplande Start 11-2023

Projectontwikkelaar: Dura Vermeer Bouw Hengelo B.V., Bosmaatweg 60, 7556 PJ Hengelo, 074-2550255

Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Hengelo B.V., Bosmaatweg 60, 7556 PJ Hengelo, 074-2550255

Architect: LKSVDD architecten, Lonnekerspoorlaan 114-d, 7523 JM Enschede, 053-7400777

W-Installateur: Alferink Installatietechniek BV, Industrieweg 15, 7141 DD GROENLO, 0544-476200

E-Installateur: Alferink Installatietechniek BV, Industrieweg 15, 7141 DD GROENLO, 0544-476200

NIJMEGEN

c 9

Bouwen 276 koop- en huurappartementen (106 koopappartementen / 170 huurappartementen) / 2000m2 kantoorruimte / ca. 1600m2 commerciële ruimte in de plint t.b.v. een supermarkt en horeca / ondergrondse 2-laags parkeergarage / ﬁetsenstalling aan het Stationsplein / Burgemeester Hustinxstraat / Schaeck Mathonsingel. Duurzaam project vanwege aansluiting op warmtenet. Sloop is uitgevoerd door Beelen Sloopwerken. Projectontwikkelaar stelt geen prĳs op acquisitie n.a.v. deze publicatie. Plan: ‘Het Nieuwe Metterswane’.

Geplande Start 01-2024

Projectontwikkelaar: Kondor Wessels Projecten B.V., Reggesingel 4, 7461 BA Rijssen, 0548-540260

Architect: Barcode Architects, Scheepmakershaven 56, 3011 VD Rotterdam, 010-4256650

Hoofdaannemer: Veluwezoom Verkerk Bouw B.V, Edisonstraat 88, 6902 PK Zevenaar, 0316-221845

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Wessels Rijssen B.V, Nijverheidsstraat 41, 7461 AD Rijssen, 0548-513900

E-Installateur: Winkels Installatietechniek Enschede B.V, Euregioweg 255, 7532 SM ENSCHEDE, 088-4262000

W-Installateur: Winkels Installatietechniek Enschede B.V, Euregioweg 255, 7532 SM ENSCHEDE, 088-4262000

UTRECHT

c 9

Bouwen 152 levensloopbestendige appartementen voor 55-plussers (50 sociale huurwoningen / 52 middenhuur / 50 vrĳe sector huur) / in de plint plek voor horeca / aanleggen binnentuin aan de Boekareststraat / Berlĳnplein, op kavel E5

van Leidsche Rĳn Centrum. Project ‘Legends’. Duurzaam project vanwege aanleggen retentiesysteem.

Geplande Start 01-2024

Projectontwikkelaar: Dura Vermeer Bouw Midden West B.V., Spaarneweg 31, 2142 EN Cruquius, 023-7529700

Architect: Architekten Cie, Klaprozenweg 75A, 1033 NN Amsterdam, 020-5309300

Architect: ANA architecten, Korte Papaverweg 7, 1032 KA Amsterdam, 020-4232949

Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Midden West B.V., Spaarneweg 31, 2142 EN Cruquius, 023-7529700

Zuid

ONTWERP

VALKENBURG

g 9

Bouwen hotel ‘Croix de Bourgogne’ bestaande uit 3 gebouwen met in totaal ca. 84 kamers / restaurant / wellness aan het Theodoor Dorrenplein op de hoek van de Grotestraat / Gosewĳnstraat. Start van de bouw is uitgesteld, reden onbekend. Geplande Start 12-2024

Architect: Wiel Arets Architect & Associates BV, d’Artagnanlaan 29, 6213 CH Maastricht, 043-3512200

Projectontwikkelaar: 2Rocks Estate B.V, Koninginneweg 11, 1217 KP HILVERSUM,

TERNEUZEN

b 5

Bouwen uitkĳktoren ‘De Driemast’ voorheen ‘ICOON’ op de Westpier in het verlengde van de Nieuwstraat. Vml. nationale aanbesteding t.b.v. architect. Procedure: openbaar.

Geplande Start 01-2026

Opdrachtgever: Gemeente Terneuzen, Stadhuisplein 1, 4531 GZ Terneuzen, 14-0115

Architect: Adaptief - Atelier voor duurzame architectuur, Kleine Wedepad 5B - 102, 9040 Gent, +32(0)476 41 09 65

GEGUND

REEK

e 7

Bouwen multifunctionele sport- en spel accommodatie aan de Monseigneur Suĳsstraat. Vml. aanbesteding t.b.v. selecteren aannemer. Procedure: niet openbaar.

Geplande Start 11-2024

Opdrachtgever: Stichting Sport en Spel Reek, Monseigneur Suijsstraat 1, 5375

AE Reek,

Architect: SORS Architecten B.V., Rijksweg 50, 5374 RB Schaijk, 06-31181917

Hoofdaannemer: Dombosch Bouw b.v., Voorschakelstraat 6, 5349 CC Oss, 0162-512404

E-Installateur: Megens Elektro, Scheltseweg 8, 5374 EB SCHAIJK, 0486-462763

W-Installateur: Bevers Installatietechniek BV, Waardsestraat 30, 5388 PP NISTELRODE, 0412-612106

MAASTRICHT

g 9

Bouwen 42 loft appartementen (koop) boven woonwarenhuis Loods 5 (vml. Sphinx fabrieken) / verbouwen winkelruimte tot horeca aan de Sphinxcour / Boschstraat, fase 1 ‘Mouleurs’. Fase 2: verbouwen winkelpand ‘De Belgen’ tot 48 loft appartementen (koop) aan de Frontensingel (start verkoop na start bouw fase 1). Fase 3: Verbouwen vml. spoorgebouw tot 20 koopappartementen). Naar verwachting wordt fase 1 in de zomer van 2025 opgeleverd. De onherroepelĳke vergunning voor de herontwikkeling is verleend.

Geplande Start 11-2024

Architect: Wauben Architects, Geleenbeeklaan 70, 6166 GR Geleen, 046-4750885

Projectontwikkelaar: Schepers vastgoed, Laar 21, 5674 RC Nuene, 040-2005888

Hoofdaannemer: Schepers bouwbedrijf, Laar 21, 5674 RC Nuenen, 040-2005888

SAS VAN GENT

c 8

Bouwen, na sloop supermarkt, 12 koopappartementen / 18 sociale huurwoningen aan de Wilhelminalaan. De sloop start januari 2025.

Geplande Start 04-2025

Projectontwikkelaar: Aannemersbedrijf B. de Nijs-Soffers, Kooiweg 20, 4631 SZ Hoogerheide, 0164-660000

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf B. de Nijs-Soffers, Kooiweg 20, 4631 SZ Hoogerheide, 0164-660000

Architect: Stan Aarts architecten / adviseurs, Brugstraat 33, 4701 LB Roosendaal, 0165-544228

UITVOERING

HEERLEN

c 7

Bouwen 24 huurappartementen / aanleggen parkeerplaatsen aan de Burgemeester Gĳzelslaan.

Geplande Start 09-2024

Architect: Architectenzaak, Wilhelminaplein 25, 6411 KW HEERLEN, 045-7009714

Hoofdaannemer: Smeets Bouw B.V, Kotterweg 20, 6222 NR Maastricht, 043-3690880

W-Installateur: Technisch Bureau Aarts, Sluisweg 9, 6121 JR Born, 046-4574555

E-Installateur: Elektro Koster, Vijlenberg 5, 6294 AR Vijlen, 06-29551649

WASPIK f 9

Bouwen distributiecentrum met warehouse (28.500m2) / kantoor / mezzanine / 14 laaddocks / aanleggen 159 parkeerplaatsen op bedrĳventerrein de Maashoeve aan de Dwarsweg. Duurzaam project vanwege streven naar BREEAM ‘Very Good’ certiﬁcering.

Geplande Start 10-2022

Projectontwikkelaar: Next Level, Parklaan 62, 5613 BH Eindhoven, 040-2491660

Hoofdaannemer: Remmers Bouwgroep BV, Kranenberg 1, 5047 TR Tilburg, 013-5729300

Architect: Architectenbureau Olieslagers BV, Van Baerlestraat 1, 5854 BC Nieuw Bergen, 0485-341645

W-Installateur: Willems-Uden Technische installaties, Industrielaan 5a, 5405 AA UDEN, 0413-262737

ST. WILLEBRORD

c 7

Bouwen 17 koopappartementen op de hoek van de Dorpsstraat / Pastoor Bastiaansensingel. Plan: ‘Vrouwe Valentĳn’. Geplande Start 04-2024

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Bos BV, Vijfhuizenweg 28, 4871 EE ETTEN LEUR, 076-5012356

Architect: Mathijssen Bouwkundig

Adviesburo, Pastoor de Bakkerstraat 29, 4885 AL Achtmaal, 06-54986731

Projectontwikkelaar: Jaspers & Luijkx

Vastgoed B.V., Zoeksestraat 19, 4721 AD Schijf,

E-Installateur: A.T.I. Elektrotechniek, Wouwseweg 48, 4703 BR Roosendaal, 0165-393338

W-Installateur: Install 21 B.V., Sprundelseweg 45, 4715 RB Rucphen, 0165-341879

NIEUWKUIJK c 8

Bouwen 46 hofwoningen (6 vrĳstaande woningen / 40 twee-onder-een-kapwoningen, allen koop) in Engelse Tudor-stĳl op Landgoed Steenenburg aan de Drossaard / Minstreel / Jonkvrouw / Gravin / Lakei. Installateurs worden niet vrĳgegeven. Geplande Start 07-2024

Projectontwikkelaar: Hendriks Coppelmans Bouwgroep BV, Kanaalstraat 12B, 5347 KM Oss, 0413-264833

Hoofdaannemer: Hendriks Coppelmans Bouwgroep BV, Kanaalstraat 12B, 5347 KM Oss, 0413-264833

Architect: Bouwman Swinkels Architecten (voorheen Visser en Bouwman), Berlicumseweg 10, 5248 NT Rosmalen, 073-6412133

Noord

ONTWERP

HOLLANDSCHEVELD f 0

Bouwen zuivelfabriek t.b.v. Fage Groep uit Griekenland op het noordelĳke deel van bedrĳventerrein Riegmeer / Buitenvaart II aan de Hollandschedĳk / Albartsweg. Er wordt ingezet op volledige elektriﬁcatie van de fabriek. Vergunningsprocedures nog gaande. Startdatum is n.n.b.

Geplande Start 10-2025

Opdrachtgever: Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij N.V, Paterswoldseweg 810, 9728 BM GRONINGEN, 050-5214444

Architect: Arcadis Nederland B.V. (hoofdkantoor), Beaulieustraat 22, 6814 DV Arnhem, 088-4261261

HOOGEVEEN

c 9

Bouwen woontoren met 100 huurappartementen aan De Arend. Project ‘De Nieuwe Arend’. Huidige ﬂat De Arend wordt gesloopt als nieuwbouw gereed is. Houtbouw / CLT (cross-laminated timber).

Geplande Start 05-2025

Projectontwikkelaar: WVG ontwikkeling, Blankenstein 120, 7943 PE Meppel, 0522-238550

11, 9203 JC Drachten, 0512-584646

GRONINGEN d 9

Bouwen Bisschop Bekkersschool met gymzaal / kinderopvang, na sloop huidig schoolpand, aan de Siriusstraat. Vml. aanbesteding t.b.v. bouwkundig aannemer en installateurs. Aanbestedings- en selectieprocedure is nog gaande.

Geplande Start 12-2024

Opdrachtgever: Gemeente Groningen, Grote Markt 1, 9712 HN Groningen, 14 050

Architect: NOAHH B.V., Moermanskkade 111, 1013 BC Amsterdam, 020-3090250

UITVOERING

WEHE-DEN HOORN d 8

Restaureren / verbouwen vml. Sint-Jozefschool tot kunstencentrum De Ploeg (locatie voor tentoonstellen schilderĳen Groninger kunstenaarscollectief ‘De Ploeg’) expositieruimte / museum / atelier / ontmoetingsruimte aan de Mernaweg. Vml. aanbesteding. Hoogste punt bereikt vrĳdag 6 september 2024.

Geplande Start 04-2024

Opdrachtgever: Stichting Herstel Erfgoed De Marne, Elensterweg 10, 9971 BB ULRUM, 0595-401201

Opdrachtgever: Stichting Kunstcentrum De Ploeg, Hereweg 4, 9967 PP Eenrum, Architect: DAAD Architecten BV, Paltz 21, 9411 PM Beilen, 0593-582450

Hoofdaannemer: Jurriëns Noord B.V., Osloweg 125, 9723 BK Groningen, 050-5566779

SPIJK

c 7

Bouwen 12 levensloopbestendige woningen aan de Hoge Akkers. Installateurs worden niet vrĳgegeven.

Geplande Start 03-2024

Hoofdaannemer: Plegt-Vos Noord B.V, Amerikaweg 16, 9407 TK Assen, 0885886000 Architect: KAW architecten en adviseurs 1 B.V., Kattenhage 1, 9712 JE Groningen, 088-5290000

LEEUWARDEN d 8

Verbouwen / renoveren / uitbreiden kindcentrum ‘De Pionier’ naar Integraal Kindcentrum (IKC) met extra ruimtes voor de school en de kinderopvang / vervangen dak / vernieuwen binnenklimaat aan de Molkenkelder. Vml. nationale aanbesteding. Procedure: niet openbaar.

Geplande Start 07-2024

Opdrachtgever: Gemeente Leeuwarden, Oldehoofsterkerkhof 2, 8911 DH Leeuwarden, 14-058

Opdrachtgever: Stichting Proloog, Fonteinland 11, 8913 CZ LEEUWARDEN, 058-2347520

Architect: Adema Architecten, Vleesmarkt 7, 9101 MH Dokkum, 0519-295665

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf De Vries

B.V, Spanjaardslaan 12 a, 8917 AT Leeuwarden, 058-2129174

E-Installateur: Pranger-Rosier Installaties B.V., Beurtvaart 2, 9101 RB Dokkum, 0519-228500

de steigers (2024-2027)

HEERENVEEN

c 7

Bouwen 18 koopwoningen (10 vrĳstaande woningen / 8 halfvrĳstaande woningen) aan de Brandemeer. Plan ‘Mooi Skoatterwald’, 1e fase. Fase 2 zie project ID 555688. Geplande Start 03-2024

Projectontwikkelaar: Zwanenburg Projecten B.V, Marktweg 75, 8444 AC Heerenveen, 0513-610303

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Kuin, De Tocht 5, 1611 HT Bovenkarspel, 0228-511313

Architect: MAS architectuur, Beukweg 73, 7556 DD Hengelo, 074-2505453

Architect: Peña Architecture, Scheepmakershaven 29 E, 3011 VA ROTTERDAM, 010-4258083

E-Installateur: Beerepoot Installatietechniek B.V, Zaadmarkt 1, 1681 PD ZWAAGDIJK, 0228-563366

W-Installateur: ToekomstTechniek, Robbenkoog 50, 1822 BB Alkmaar, 072-7600460

SINT NICOLAASGA c 7

Bouwen 32 woningen (10 koop rĳwoningen / 2 twee-onder-een-kapwoningen koop / 20 huurappartementen) aan de Kade / De Oergong. Project ‘De Kade’. DWP architecten heeft het bestaande ontwerp uitgewerkt. Geplande Start 03-2024

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Kuin, De Tocht 5, 1611 HT Bovenkarspel, 0228-511313

Projectontwikkelaar: Kuin Vastgoedontwikkeling, De Tocht 5, 1611 HT BOVENKARSPEL, 0228-531119

Architect: Studio DWP voorheen De Wolff & Partners, Nijverheidsweg 1a, 1613 DZ Grootebroek, 0228-565090

E-Installateur: BINK Groep, Rucphensebaan 52, 4714 RE Sprundel, 076-5991700 22 gemeentehuizen in

Architect: Van Manen en Zwart Architecten VMEZ BV, Martin Luther Kingsingel

W-Installateur: Pranger-Rosier Installaties B.V., Beurtvaart 2, 9101 RB Dokkum, 0519-228500

W-Installateur: Scholing Installatietechniek, Voltastraat 24C, 7903 AB Hoogeveen, 0528-820500

E-Installateur: Beerepoot Installatietechniek B.V, Zaadmarkt 1, 1681 PD ZWAAGDIJK, 0228-563366

LEEUWARDEN a 7

Verbouwen vml. monumentale militair ziekenhuis ‘Inﬁrmerie’ tot 24 huurappartementen aan de Wissesdwinger. Geplande Start 09-2024

Architect: Adema Architecten, Vleesmarkt 7, 9101 MH Dokkum, 0519-295665

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf De Vries B.V, Spanjaardslaan 12 a, 8917 AT Leeuwarden, 058-2129174

Verbind

De worsteling met veiligheid: ‘grijs gebied tussen wet en praktijk’

Veiligheid - Van V&G-plannen ‘in elkaar ﬂansen’ tot onduidelĳke coördinatierollen.

Bouwers en opdrachtgevers worstelen met veiligheidseisen, terwĳl die écht meerwaarde hebben, vindt RIVM-onderzoeker Marre Lammers.

Deze week nog gehad, dat er een bestek was gemaakt en toen zei ik: “maar wie heeft dan het V&G-plan gemaakt?” – “Moest dat dan?”

Dus dat is nog van alle dag, dat die vraag gesteld wordt.”’

Aan het woord is een van de geïnterviewden uit een nieuw onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het instituut dook in de wereld van de bouwveiligheid. Specifiek waren de onderzoekers benieuwd naar de ervaringen met Veiligheid en Gezondheidsplannen (V&G-plannen), de vergewisplicht en de rollen van de coördinatoren in de uitvoering en ontwerpfase.

Wat blijkt: niet alle wettelijke eisen zijn helder, en eraan voldoen betekent nog niet dat je echt veiliger werkt. Er is een grijs gebied tussen de wet en de praktijk, ziet Marre Lammers, programmamanager bij het RIVM en één van de auteurs van het onderzoek. Zonde, want Lammers gelooft er heilig in dat goed gebruik van die wettelijke eisen echt meerwaarde heeft. “Als je een V&G-plan als proces benadert en de coördinatierollen goed invult, dan denk ik echt dat dit kan bijdragen aan een veiligere bouwplaats.”

Tot die conclusie komt de onderzoeker na gesprekken met grote opdrachtgevers, veiligheidsexperts en werknemers. Uit een eerder onderzoek van TNO bleek dat naleving van de wet onvoldoende

was. Het RIVM wilde toen weten hoe de praktijk hiernaar kijkt. Uit een verkennend onderzoek bleek dat de sector verschillend omging met de zogeheten bouwprocesbepalingen. “Misschien wist men wel dat ze een V&G-plan moesten hebben, maar wat daarin moest staan, dat lag net aan wie je het vroeg”, herinnert Lammers zich.

Uitvoerderspetje

De conclusie van het nieuwste onderzoek: verbetering is nog zeker mogelijk. Zo ziet Lammers vooral kansen in de rollen van de veiligheidscoördinatoren. Nu is er volgens de geïnterviewden onduidelijkheid over de taken en verantwoordelijkheden. Ze gaven aan dat ze bevoegdheden missen om werk op de bouwplaats stil te leggen. ‘Hierdoor kunnen coördinatoren in onveilige situaties vaak alleen signaleren of personen aanspreken op hun gedrag’, schrijft het RIVM.

De geïnterviewden zetten daarnaast vraagtekens bij de dubbelrol. Het komt voor dat de ‘coördinator ontwerpfase’ ook de hoofduitvoerder is. Dat zorgt voor tegenstrijdige belangen. Je kiest dan toch vaak voor het “uitvoerderspetje”, zegt een van de respondenten in het onderzoek.

Ook aan de voorkant gaat het nog niet altijd goed. Een geïnterviewde merkt op dat veel mensen de rol van ‘coördinator ontwerpfase’ “klakkeloos aannemen zonder dat ze überhaupt weten waarvoor ze verantwoordelijk zijn. Dat is natuurlijk wel een beetje kwalijk.”

Daarnaast zou deze coördinator eerder

betrokken moeten zijn, vindt een van de opdrachtgevers die het RIVM sprak. Nu kan die persoon vaak pas aan de slag als iedereen in het projectteam input heeft geleverd over veiligheid. Op de laatste dag van de ontwerpfase zit de coördinator “nog even snel dat plan in elkaar te flansen.”

Met ‘dat plan’ doelt de opdrachtgever op het V&G-plan, dat volgens Lammers nog vaak gezien wordt als ‘papieren tijger’. “Het komt in de kast terecht, er is dan in ieder geval aan de wetgeving voldaan, is het idee in de praktijk. Maar de gedachte achter de wet is juist dat het een dynamisch proces is waarin je het plan aanpast naarmate het bouwproces vordert.” Ook komt het voor dat het maken van zo’n plan wordt uitbesteed aan een externe partij. Daarnaast is de overdracht van ontwerp naar uitvoering niet goed. Soms moet de aannemer zelfs om het plan vragen. Dat moet anders, vindt Lammers. “Draag het warm over, dus in een bespreking met de uitvoering. In plaats van ‘hier heb je een stuk papier’.”

Het maken van veiligheidsplannen en het aanstellen van coördinatoren is niet nieuw. Maar waarom gaat het dan nog steeds niet goed? Lammers vindt die vraag lastig te beantwoorden. Er is al veel informatie over de wetgeving en hoe je die toepast beschikbaar, al moet je daar wel even voor gaan zitten. “Wij moesten ons ook goed inlezen. En dat horen we ook terug van de opdrachtgevers.” Té complex is het niet, denkt Lammers. Het probleem zit hem vooral in dat grijze gebied

tussen wel voldoen aan de wet, en echt veiliger werken. Daarvoor moet de bouw actiever met de eisen omgaan.

Lichtpuntjes

Lammers ziet ook wel degelijk lichtpuntjes. Tijdens de gesprekken kwamen veel goede voorbeelden naar voren. Apps, dagstarts, een 4D-planning. “Dus aan de ene kant wordt de wetgeving onvoldoende nageleefd en zit er een gat tussen hoe de praktijk ermee omgaat, maar daartegenover staan al die initiatieven die er dus wel degelijk zijn om samen veilig te werken.”

Versterk de rollen van de coördinatoren, betrek ze eerder in het ontwerp, en maak niet alleen een V&G-plan, maar een V&G-proces, zijn kortom de aanbevelingen. Maar waar de bouw zelf maar weinig blaam treft, is de onduidelijkheid over de vergewisplicht. Opdrachtgevers moeten in de gaten houden of bouwers wel veilig kunnen werken. Maar wanneer er precies aan deze wet is voldaan, is niet duidelijk. Een van de geïnterviewden vertelt over een training waar het thema vergewissen aan bod komt. “Als we het over vergewissen hebben en hoever dat gaat, vliegen we elkaar soms bijna in de haren.”

Ook voor Lammers is de vergewisplicht nog niet helder. “Wat houdt vergewissen nou echt in? Wat moet je daarvoor doen? De Arbeidsinspectie heeft daar wel handvatten voor, maar dit is toch een onderdeel dat wij ook ingewikkeld vinden. Misschien is het niet concreet genoeg om te weten wanneer je aan de wet hebt voldaan.” Ze hoopt dat hier meer duidelijkheid over komt, misschien vanuit het ministerie. Verder zijn vooral opdrachtgevers aan zet. Zij kunnen de coördinatoren aanstellen en het hele V&G-proces inrichten. “Zij staan vooraan in de keten. Wettelijk hebben zij een belangrijke rol toebedeeld gekregen. Die verantwoordelijkheid moeten ze nemen door bijvoorbeeld het V&G-proces goed in te richten, een coördinator ontwerpfase aan te stellen en een warme overdracht te regelen.”

RIVM-onderzoeker Marre Lammers.

Soﬁe Bolder

Uta-consulent bouw en wonen bĳ FNV

Naam: Sofie Bolder (32)

‘Ik ben me bewust van mĳn verantwoordelĳkheid aan de onderhandelingstafel’

Arbeidsmarkt -Sociale rechtvaardigheid staat hoog in het vaandel van Soﬁe Bolder. Ze voelt zich dan ook als een vis in het water als uta-consulent bouw en wonen bĳ vakbond FNV.

Hoe kwam je bij de vakbond terecht?

“Tijdens mijn studie journalistiek zocht ik een bijbaan waarin ik iets voor mensen kon betekenen. Die vond ik bij het FNV contactcenter. Ik hielp vakbondsleden met allerlei vragen over werk en inkomen, variërend van arbeidsomstandigheden tot juridische zaken.”

Na je studie koos je voor een carrière bij de FNV. Waarom?

“Tijdens mijn bijbaan bij het contactcenter werd ik geraakt door de mensen in de bouw. Het zijn allemaal harde werkers, die trots zijn op wat ze doen. Als uta - uitvoerend, technisch en administratief personeel - consulent bouw en wonen kan ik mijn ei kwijt. Ik krijg de vrijheid om te experimenteren. Ik hou van de variatie in mijn werk: onderzoek naar wat er leeft bij de uta’s, actiedagen bezoeken, communicatie via het web en met de leden. Ik heb een whatsapp-community gestart, er is een kerngroep uta-leden waarmee ik contact heb en ik doe één-op-één-gesprekken. Daarnaast ben ik vorig jaar voor het eerst aan de cao-onderhandelingstafel geschoven en ben ik nu écht betrokken bij het vormgeven van het uta-beleid.”

Hoe is het als jong talent aan de onderhandelingstafel?

“De eerste keer was ik me heel bewust van de verantwoordelijkheid. Maar ik

Functie: uta-consulent bouw en wonen

Bedrijf: FNV

Missie: “Bijdragen aan een eerlijke cao voor de huidige en toekomstige generaties in de bouw, zodat het harde werken in deze sector beloond wordt en mensen later gezond van hun pensioen kunnen genieten.”

heb tijdens mijn studie - ik ben onderzoeksjournalist - geleerd om de boodschap goed over te dragen. Daarnaast heb ik tijdens het traject veel kunnen leren van mijn collega’s. Ook komend cao-traject vertegenwoordig ik weer de uta’ers aan de onderhandelingstafel voor de Bouw en Infra. Maar voorlopig ligt de focus op de Regeling Vervroegd Uittreden (RVU); de zwaarwerkregeling die voor mensen in de bouw dreigt te verdwijnen. In september gaan we actie voeren.”

Wat kenmerkt je werk als uta-consulent?

“Een grote focus ligt nu op het creëren van harmonie in de arbeidsvoorwaarden voor werknemers op de bouwplaats en uta-personeel dat (grotendeels) op kantoor werkt. Er zijn veel oneerliijke verschillen in de regels voor vrije dagen, over- en reisuren. Vroeger waren er namelijk twee cao’s, die zijn samengevoegd tot een cao.”

Hoe creëer je harmonie in de traditionele bouwsector?

“Klein beginnen, de verschillen op een rij zetten en van daaruit op zoek gaan naar mogelijkheden zoals cumulatief onderzoek om een stap te maken.”

Hoe ervaar je de bouw?

“Ik merk dat er in de bouw steeds meer initiatieven komen om aan te haken in de snel veranderende wereld. Zo zijn er bij grote bouwbedrijven speciale jongerenverenigingen die zich onder meer bezighouden met innovaties en verduurzaming.”

Wat raakt je in de hardwerkenmentaliteit in de bouw?

“Tijdens een stakingsdag in Tilburg sprak ik met een man – met handen waaraan je kon zien dat hij hard werkte - die op zijn veertiende begon in de bouw. Hij werkte nog altijd bij dezelfde baas en was opgeklommen tot assistent-uitvoerder. Hij maakte wekelijks veel overuren en viel tussen de wal en het schip bij de zwaarwerkregeling. Terwijl hij ook tijd met zijn gezin wilde doorbrengen. Ik ben zelf moeder dus ik begreep zijn worsteling met de balans tussen loyaliteit naar zijn werk en privé helemaal. Uiteindelijk werk je om te leven, je leeft niet om te werken.”

DOOR MARGREET KWAKS FOTO CHRISTIAAN KROUWELS

donderdag 26 september 2024, Cobouw 34

COLOFON

Cobouw, de onafhankelĳke nieuwsbron voor de bouw, verschĳnt 1x per week en biedt nieuws en achtergronden over thema’s als duurzaamheid, veiligheid, innovatie, aanbesteden, marktontwikkelingen en bouwkwaliteit.

Hoofdredactie

Eric Verweĳ, hoofdredacteur ericverweĳ@vmnmedia.nl

Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vmnmedia.nl

Jorge Groen

adjunct-hoofdredacteur data en kennis

Redactie

Thomas van Belzen

thomasvanbelzen@vmnmedia.nl

Marc Doodeman

marcdoodeman@vmnmedia.nl

Stĳn van Gils

stĳnvangils@vmnmedia.nl

Alexander Leeuw alexanderleeuw@vmnmedia.nl

Petra Platschorre petraplatschorre@vmnmedia.nl

Nouska du Saar nouskadusaar@vmnmedia.nl

Ad Tissink adtissink@vmnmedia.nl

Stĳn van Gils

stĳnvangils@vmnmedia.nl

Eindredactie Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vmnmedia.nl

Esther Gotink

esthergotink@vmnmedia.nl

Ingrid de Zwart-Schaap ingriddezwart-schaap@vmnmedia.nl

Persberichten Cobouw@vmnmedia.nl

Redactie Cobouw Utrechtseweg 44 3704 HD Zeist

Redactie Bouwberichten bouwberichten@vmnmedia.nl

Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Freelancemedewerkers

Edo Beerda, Alex de Haan, Yvonne Ton, Jan Smit, Ton Verheĳen, Jaap van Sandĳk, Margreet Kwaks, Rob Hendriks, Johan Nebbeling

Fotografen

APA, Ronald Bakker, Guido Benschop, John Gundlach, Alex J. de Haan, Ruud Jonkers, Suzanne van de Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer, Ruud Ploeg, Ries van Wendel de Joode.

Infograﬁeken en illustraties

Erik Flokstra, Pixels G Inkt

Uitgever

Mieke Luisman-Stikkelorum miekestikkelorum@vmnmedia.nl

Advertenties

Marcel Nibbeling

Tel: 06 55 87 13 76

Email: marcelnibbeling@vmnmedia.nl

Abonnementen

• Online abonnement met onbeperkt toegang tot cobouw.nl en de Cobouw-app: € 21,00/mnd

• Krant (1x per week), incl. themaspecials en onbeperkt toegang tot cobouw.nl, de Cobouw-app en de digitale krant: € 75,00,-/ mnd

Klantenservice

VMN media

Telefoon: (088) 58 40 888 klantenservice@vmnmedia.nl

Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht. Auteursrechtelĳk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelĳke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bĳ gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

De bewoners van de zes eengezinswoningen in Nistelrode hebben de sleutels van hun nieuwe huis ontvangen. De huurwoningen zijn onderdeel van het nieuwbouwproject Zwarte Molen fase 3. Bouwbedrijf van de Ven B.V. heeft deze eengezinswoningen in opdracht van Mooiland ontwikkeld en gebouwd. De woningen liggen tegenover de 10 sociale huurwoningen die Mooiland in 2022 heeft gerealiseerd. De woningen zijn goed geïsoleerd, all-electric en beschikken over een luchtwater warmtepomp. Kobbe Vink, projectontwikkelaar Mooiland: “Met dank aan de gemeente Bernheze hebben we ook in fase 3 zes sociale huurwoningen kunnen realiseren. Voor fase 4 en 5 onderzoeken we de mogelijkheid om 40 flexwoningen te bouwen.”

De verduurzaming van 45 woningen van De Goede Woning in de Schilders-Dichtersbuurt in Zoetermeer is afgerond. Dit is gevierd met een vrolijk opleverfeest voor de bewoners. De verduurzaming is in opdracht van De Goede Woning uitge-

voerd door BAM Wonen. In 16 weken tijd zijn de woningen door BAM Wonen voorzien van dakisolatie, spouwisolatie en bodemisolatie, nieuwe draairamen in de gevel, HR++ glas dat beter isoleert, een nieuwe voor- en achterdeur, een nieuwe meterkast, nieuwe mechanische ventilatie en waar nodig een nieuwe cv-ketel. Planten, vogelhuisjes en frietkar. Bij de speeltuin aan de Ferdinand Bolstraat konden bewoners woensdag bloeiende planten voor hun tuin, zakken potgrond en een vogelhuisje of insectenhotel ophalen. Een duurzaam cadeau, zodat de Schilders-Dichtersbuurt ook voor vogels, bijen, vlinders en andere insecten een fijne buurt is. Er was een hovenier aanwezig om uitleg te geven over de nieuwe tuinplanten.

In Vroondaal is de bouw van De Dames van Vroondaal fase 5 gevierd. Op maandag 2 september vond de festiviteit plaats op de bouwplaats. Samen met de toekomstige bewoners vierden de architect, ontwikkelaar en bouwer dat de bouw van 32 nieuwe woningen is gestart. De Dames van Vroondaal is tot stand gekomen van-

Een tip voor deze rubriek? Mail je tekst en foto naar cobouw@vmnmedia.nl

uit Ontwikkelingscombinatie Vroondaal (Synchroon en BPD | Bouwfonds Gebiedsontwikkeling) in samenwerking met de gemeente Den Haag, GEM Vroondaal, ZVA Architecten en BGSV. De woningen worden gebouwd door VORM. Fase 5 is het slotstuk van het populaire deelplan De Dames van Vroondaal, onderdeel van het noordelijk gelegen Vroondaal Westmadepark. De 32 woningen, waaronder meerdere bijzondere (levensloopbestendige) bungalows, worden uitgevoerd in de kenmerkende Vroondaal-stijl.

Op de plek waar ooit basisschool De Gansepoel stond- aan de lange Kruisweg in Veldhoven is een nieuw wooncomplex verrezen met 56 appartementen. Woningcorporatie Woonbedrijf heeft deze nieuwe betaalbare en duurzame huurwoningen in de wijk d’Ekker ontwikkeld. Ze zijn speciaal ontworpen voor 1- of 2-persoonshuishoudens. De bouw, uitgevoerd door BAM Wonen, ging in mei 2023 van start en is in juni 2024 afgerond. Nu heeft deze plek weer een nieuwe bestemming gekregen.

OKTOBER

15 oktober

Staalbouwdag

De Staalbouwdag is hét jaarlĳkse vakevent voor alle beslissers in de brede Nederlandse (staal)bouw: van opdrachtgevers, architecten en constructeurs tot en met aannemers, staalbouwers en toeleveranciers. De vakbeurs van de Staalbouwdag levert een exposé van nieuwe en vernieuwende diensten, producten en projecten van bedrĳven en instellingen voor het ontwerpen en bouwen met staal. De Staalbouwdag vindt midden in het land plaats: het AFAS Theater in Leusden. https://www.staalbouwdag.nl/

15 t/m 17 oktober

Vakbeurs PREFAB Leveranciers en koplopers in uitvoering binnen de B&U tonen er op de beursvloer hun – direct toepasbare –oplossingen, terwĳl de experts in de theaters de bezoekers bĳpraten over de laatste ontwikkelingen. PREFAB onderscheidt drie segmenten, die zich allen duidelĳk laten terugvinden

in zowel het kennisprogramma als op de beursvloer: Ontwerp & Engineering, Componenten & Modules en Logistiek & Assemblage. PREFAB vindt gelĳktĳdig plaats met Vakbeurs Energie. Met een toegangsbewĳs voor PREFAB kan men kosteloos ook Vakbeurs Energie bezoeken – en andersom.

https://www.prefabbeurs.nl/nl/ prefab-is/

15 t/m 17 oktober

Vakbeurs Energie

Vakbeurs Energie is hét live B2B-platform voor duurzame energieopwekking en -besparing. Een platform boordevol innovaties, lezingen en live demonstraties en ontmoetingen met waardevolle contacten. Deelnemen aan de Energie vakbeurs betekent in gesprek komen met een geinteresseerd zakelĳk publiek, samenwerkingen aangaan, nieuwe contacten leggen en bestaande contacten onderhouden, naamsbekendheid vergroten en deelnemen aan workshops en debatten. Op deze vakbeurs er-

vaart u de wereld aan mogelĳkheden, van inkoop tot techniek en van regelgeving tot management. Bekĳk de nieuwste oplossingen van dichtbĳ, neem deel aan interactieve lezingen en live demonstraties en doe waardevolle contacten op. https://www.vakbeursenergie.nl/nl/ 19 t/m 27 oktober

Dutch Design Week

(DDW) gaat over het ontwerp van de toekomst en de toekomst van ontwerp. Tĳdens het negendaagse evenement staat Eindhoven volledig in het teken van ontwerp, waarbĳ alle denkbare disciplines en aspecten van ontwerp aan bod komen. Verspreid over zo’n 120 locaties door de hele stad, organiseert en faciliteert DDW onder andere tentoonstellingen, lezingen, prĳsuitreikingen, netwerkbĳeenkomsten, debatten en festiviteiten.

https://ddw.nl/nl/home

NOVEMBER

20 en 21 november

DigiBouw 2024

DigiBouw is het platform

voor de Nederlandse bouwer die alles wil weten over de digitalisering van zĳn bouwbedrĳf. Op 20 en 21 november 2024 organiseert Jaarbeurs in samenwerking met DigoGO de eerste editie in het Beatrixgebouw. DigiBouw 2024 is de jaarlĳkse ontmoetingsplek voor professionals uit de bouwen installatiesector om zich te laten informeren en inspireren door slimme technologieën en innovatieve oplossingen die bĳdragen aan de digitalisering van het bouwproces.

https://www.digibouw.nl/

26 november

Cobouw Awards

De uitreiking van de Cobouw Awards is hét hoogtepunt

van het jaar voor de bouwwereld. Onafhankelĳke jury’s belonen het allerbeste werk in de categorieën digitalisering, duurzaamheid, innovatie en infra. We reiken prĳvoor het beste jonge talent, het meest duurzame bedrĳf en de Bouwvrouw van het jaar. En tot slot presenteren we de best presterende bouwonderneming van het jaar met de Cobouw50 Award. Dat doen we in samenwerking met advies- en accountantskantoor PwC. Het winnen van een Award viert de duurzame vooruitgang in de bouw en zorgt voor het krĳgen van waardevolle aandacht en winnen van prestige.

https://cobouwacademy.nl/events/ 26-nov-2024-cobouw-awards