Cobouw 5 juni 2025

Nummer 19, 164ste jaargang, donderdag 5 juni 2025

Ontwikkelaars vaker in het nauw door ‘brutale buurmannen’

Je geld of je bouwproject

Waar zijn de bestuurders met lef?

Interview | Doekle Terpstra Pagina 3

Op gatenkaas is het slecht bouwen

Achtergrond Pagina 8/9

Pagina 4/5 Onderzoek

Groen materieel en de angst voor het onbekende

Achtergrond Pagina 10-11

Spoedaanpak woningbouwbezwaren wegens succes verlengd tot juli 2026

Sinds de zomer van 2024 krijgen woningbouwzaken voorrang op andere rechtszaken die te maken hebben met ruimtelijke ontwikkelingen. In het afgelopen jaar zijn daardoor 250 woningbouwprojecten met voorrang behandeld, samen goed voor zo’n 62.000 woningen, iets minder dan de 65.000 waarop werd gehoopt.

In een vijfde van die zaken (vijftig van de 250 zaken, goed voor 16.000 woningen) die voorrang kregen, moet de Raad van State overigens nog wel tot een uitspraak komen. Hoewel de ambitie niet is bereikt, gaat de hoogste bestuursrechter nog een jaar door met de aanpak.

“Tot juli 2026 willen we net als afgelopen jaar zo’n 250 woningbouwzaken versneld behandelen”, licht Aaldert ten Veen, voorzitter van de Omgevingskamer van de Afdeling bestuursrechtspraak, toe.

Keerzijde

De voorkeursbehandeling voor woningbouwzaken heeft ook een keerzijde. Het betekent namelijk dat bezwaren tegen andere omgevingszaken, zoals de

aanleg van windmolenparken, soms langer moeten wachten.

Ten Veen: “Daar zit dus een zekere spanning, maar omdat woningbouw nog steeds een urgent maatschappelijk probleem is, hebben we besloten dit project nog een jaar voort te zetten.”

De juridische voorrangsroute voor bezwaren tegen woningbouwprojecten leidt volgens de Raad van State in de praktijk ook tot snellere uitspraken.

“In een flink aantal zaken duurde de totale procedure, van binnenkomst tot uitspraak, minder dan een jaar. Dat is een stuk sneller dan de gemiddelde doorlooptijd in omgevingszaken van ruim veertien maanden.”

‘Effect zichtbaar’

Coen van Rooyen, directeur van de vereniging van bouwende ontwikkelaars WoningbouwersNL, vindt het een goede zaak dat de Raad van State doorgaat met het versneld behandelen van woningbouwbezwaren. “Het effect is zichtbaar.”

Wel benadrukt hij dat het daadwerkelijke probleem daarmee niet is opgelost. “Er zijn nog steeds heel veel bezwaren die nergens op zijn gebaseerd. Dat houdt de boel enorm op. Bovendien is de Raad van State de laatste halte. Voor een plan daar wordt behandeld ben je al 1,5 juridisch op dreef.”

De belangenbehartiger van woningbouwers vindt dat ‘nepbezwaren’ eerder moeten worden onderschept en stelt dat de drempel om bezwaar te maken omhoog moet.

“Nu kun je gratis twee rondjes bezwaar maken en doorgaan tot het bittere eind, omdat je als bezwaarmaker niets te verliezen hebt. Daarentegen kost onnodige vertraging ontwikkelaars en huizenkopers juist klauwen met geld. Met als gevolg dat ook steeds meer mensen misbruik maken van hun recht om bezwaar aan te tekenen en daar een financieel slaatje uit proberen te slaan.”

Brokstukken van parkeergarage

Nieuwegein mogen eindelijk geruimd

De hellingbaan van de parkeergarage bij het Sint Jorisziekenhuis in Nieuwegein kan worden verwijderd. Acht maanden na instorting keurde de gemeente het gewijzigde sloopplan van eigenaar Primevest goed.

Sinds de instorting op zondag 26 mei vorig jaar kampt de wijk rond het ziekenhuis met grote parkeerproblemen. In een officiële verklaring laat het ziekenhuis weten dat het er vanuit gaat dat de overlast eind dit jaar over is. Het ziekenhuis verwacht dat exploitant Q-park de garage eind dit jaar weer in gebruik kan nemen.

Die hoop is ingegeven door de gemeentelijke goedkeuring van de aangepaste sloopvergunning die eigenaar Primevest had ingediend. Er zijn nog ongeveer twee weken aan voorbereiding nodig, dan kunnen de brokstukken van de hellingbanen gecontroleerd worden verwijderd en afgevoerd. Nieuwegein ontsnapte acht maanden geleden aan een ramp, want de instorting vond plaats kort na afloop van het bezoekuur. De hellingbanen bestonden

uit kanaalplaten opgelegd op stalen hoeklijnen, die met dunne lassen waren bevestigd aan stalen kolommen. Die kolommen stonden rondom de sparing in de constructie, die verder hoofdzakelijk uit beton bestond. Het staalwerk zag er allemaal slank en licht uit. Temperatuurspanningen en corrosie als gevolg van waterindringing in combinatie met dooizouten worden door experts al snel aangewezen als meest voor de hand liggende oorzaak.

Op het moment van de instorting was de parkeergarage al zestien jaar in gebruik. Hij was destijds gebouwd door Ballast Nedam. De betonconstructie was uitgevoerd met bollenvloeren.

In 2017 was de garage nog geïnspecteerd door constructeurs, naar aanleiding van de instorting van de parkeergarage bij Eindhoven Airport. De betonconstructie werd toen veilig verklaard. De Onderzoeksraad voor Veiligheid laat weten haar definitieve bevindingen binnenkort te publiceren. In november stuurde de raad al wel een waarschuwing uit naar alle beheerders en eigenaren van parkeergarages. Van de hellingbaan-constructie in Nieuwegein waren namelijk nooit detailberekeningen gemaakt. Daarmee was de constructieve veiligheid van dat deel van de constructie onbekend en niet onderbouwd. De raad riep alle betrokkenen toen op hun ontwerp- en engineeringtekeningen nog eens goed na te lopen en zo nodig maatregelen te treffen.

Strukton

lijkt weg naar boven definitief

te hebben ingezet

Jaarcijfers - Strukton heeft afgelopen jaar de nettowinst meer dan verdubbeld tot net geen 40 miljoen euro. Ondertussen ziet de bouwer de verliezen op een aantal probleemprojecten wel verder oplopen.

Dat blijkt uit de jaarrekening die de bouwonderneming uit Maarssen heeft gepubliceerd. Met een winst van 39,4 miljoen euro lijkt het bouwbedrijf de weg naar boven definitief te hebben ingezet. Over 2023 boekte Strukton al winst – van 17 miljoen euro – maar de jaren ervoor waren ronduit belabberd. Over 2020, 2021 en 2022 werd in totaal een verlies van ruim 380 miljoen euro geleden. Die verliezen werden met name veroorzaakt door een aantal probleemprojecten, waaronder het RIVM-kantoor, het hoofdstation Groningen en de A15 Maasvlakte-Vaanplein. Maar ook bestuurlijk kende de aannemer roerige tijden, als gevolg van het langdurige conflict met aandeelhouder Gerard Sanderink. Op bestuursniveau is de rust na het gedwongen vertrek van Sanderink weliswaar teruggekeerd, de diverse probleemprojecten zitten Strukton nog wel dwars. Zo blijkt uit de jaarrekening dat het verlies op het hoofdstation Groningen met ruim 15 miljoen euro is opgelopen tot 138 miljoen. En ook de financiële pijn op het RIVM-kantoor is verder toegenomen. Strukton houdt daar inmiddels rekening met een verliespost van bijna 230 miljoen.

Hoewel Strukton er nog niets over meldt in de jaarrekening, is inmiddels bekend dat het concern ruim 40 miljoen euro aan compensatie ontvangt voor de extreme kostenoverschrijdingen op het RIVM-project. Dat is overigens wel een stuk minder dan waarop de bouwonderneming had gerekend. Nieuwe financiële tegenvallers kunnen nog ontstaan als Ballast Nedam haar strijd tegen Schiphol inzake de A-pier verliest. In dat geval zou Strukton, dat bij de A-pier meewerkte aan een opstelplaats voor vliegtuigen, wel eens kunnen fluiten naar de 16,5 miljoen euro die ze nog tegoed heeft voor de klus. Hoewel de bouwer ervan uitgaat dat die rekening nog wordt voldaan, heeft ze voor de zekerheid een verliesvoorziening getroffen.

Ook blijkt het bedrijf in de clinch te liggen met Rijkswaterstaat en de gemeente Maastricht over ‘onvolkomenheden’ op het A2-project. Uit voorzorg heeft Strukton daarvoor een voorziening van enkele miljoen getroffen.

Overigens maakt de top van Strukton zich niet heel veel zorgen meer over probleemprojecten. “De risico’s van de verliesmakende projecten zijn significant omlaag gebracht”, schrijft de directie. “En dankzij de nieuwe tender-procedures zijn alle projecten die sinds half 2023 zijn binnengehaald onder controle.”

Strukton boekte over 2024 een omzet van 1,6 miljard euro, een stijging van 11 procent ten opzichte van een jaar eerder. Alle divisies droegen bij aan de toename. Het grootste deel van de omzet komt uit de railinfra. Die poot was vorig jaar goed voor ruim 1 miljard euro omzet. Een paar jaar geleden gaf het concern al aan zich vooral te willen richten op infra op en rond het spoor in Europa.

‘De kunst van voorzitten: contacten hebben en ook teruggebeld worden’

Installatie - De overheid zou vol moeten inzetten op onderwijs, zorg én de bouw- en technieksector. Dat zegt Doekle Terpstra in zijn laatste week als voorzitter van Techniek Nederland.

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Op een stout moment denk ik weleens: Nederland zou eigenlijk moeten weten door wie ons land wordt bestuurd”, zegt een getergde Terpstra. Hij vindt het beleid van het kabinet “dun”. “Het gevaar daarvan is dat de politiek de verbinding met de samenleving en het bedrijfsleven kwijtraakt. Ik maak me daar grote zorgen over, want maatschappelijke en politieke doelen, zoals de energietransitie, gaan we daardoor niet halen.”

Hoogleraar woningmarkt aan de TU

Delft Peter Boelhouwer liet zich onlangs in Cobouw ook kritisch uit over het kabinet. Hij zinspeelde zelfs op de val van de regering als zege voor de woningbouwsector.

Terpstra kijkt daar anders naar. “Ik denk niet dat de bouw- en installatiebranche ermee geholpen is als het kabinet nu valt. Daarvoor zijn de uitdagingen te groot. Maar het kabinet moet de bouw en installatie-branche niet veronachtzamen.”

Drie vitale sectoren

Hij ziet dat wel gebeuren. “Deze bestuurlijke periode is heel moeizaam. Veel ondernemers zijn hun kompas kwijt en weten niet meer waar ze hun investeringen moeten laten landen. Dat komt omdat dit kabinet in toenemende mate zijn eigen agenda bepaalt. Zonder overleg en draagvlak.”

Het boegbeeld van installateurs vindt dat het kabinet samen met brancheorganisaties duidelijke keuzes moet maken. Hij wijst daarvoor drie ‘vitale’ sectoren aan: de zorg, het onderwijs en de bouwen technieksector.

“Qua ketenaanpak en productiviteitsontwikkeling lopen wij gewoon achter op de ons omringende landen. Als we die achterstand kunnen ombuigen in een voorsprong, zouden we ons daar als land de komende jaren enorm mee kunnen onderscheiden.”

Mark Harbers

Met tegenzin en een brok in zijn keel neemt voorzitter Terpstra afscheid van Techniek Nederland. Na acht jaar draagt hij het de denkbeeldige hamer over aan oud-minister van Infrastructuur en Waterstaat Mark Harbers. “Best confronterend”, vindt Terpstra. “Ik had graag nog een poosje willen blijven. Aan de andere kant zijn we allemaal passanten.” Hij heeft het volste vertrouwen in zijn opvolger Harbers. “Hij heeft een telefoon en een groot netwerk. De kunst

van voorzitten is niet alleen contacten hebben, maar ook teruggebeld worden. Bij Mark zal dat zeker gebeuren.” Terugblikkend op zijn periode bij Techniek Nederland, vertelt Terpstra dat hij aanvankelijk helemaal niet zat te wachten op de job. “Een loyaliteitsissue”, verwoordt de oud-vakbondsleider. “Ik dacht: ik voorzitter van een werkgeversvereniging – past dat wel bij mij? Of word ik dan bij het oudvuil gezet door mijn vrienden van de vakbeweging? Die zijn daar niet zachtzinnig in.”

VVD-coryfee Ed Nijpels overtuigde hem van zijn ongelijk. En dus begon Terpstra in 2017 als voorzitter van dé installateursvereniging van Nederland, die toen nog luisterde naar de naam Uneto-VNI. De door hem verwachte narigheid bleef uit. “Uiteindelijk ben ik niet afgeserveerd. Sterker: bij de CNV waren ze ervan overtuigd dat ‘Doekle uit het Friese Witmarsum Doekle wel zou

blijven’. Een mooier compliment bestaat niet.”

Een van zijn hoogtepunten noemt hij de samenwerking in coronatijd tussen Techniek Nederland en Bouwend Nederland richting Den Haag. “Wij wisten toen als eerste sector de toon te zetten met het doorwerkprotocol, waarvoor we de handen op elkaar kregen van het kabinet. Was dat er niet gekomen, dan waren de gevolgen voor de sector ernstig geweest en zou de bouw- en technieksector compleet op zijn gat hebben gelegen.”

Politiek leiderschap

Dieptepunten heeft hij tijdens zijn voorzitterschap niet echt gekend. Wel vindt hij dat politieke besluitvorming rondom dossiers zoals stikstof en het helpen tegengaan van de klimaatverandering veel te traag gaat. “Af en toe zit je aan tafels, waarbij je denkt van tjee, jon-

gens, wat zitten we hier te doen en wat krijgen we nou echt voor elkaar? En zitten we hier met ja-zeggers en nee-doeners? Ik vind dat erg lastig. Ik wil gewoon iets bereiken en met partijen tot afspraken komen en dan ook verantwoordelijkheid nemen.”

Het ontbreekt volgens hem aan bestuurders met lef. “We hebben politiek leiderschap nodig. Mensen die zich dienstbaar maken aan een groter geheel en er niet zitten voor zichzelf of voor hun eigen partij.”

Zelf heeft hij niet de behoefte om minister te worden. “Nee. Ik ben 69 jaar en een super-bevoorrecht mens, maar het is tijd dat nieuwe generaties gaan opstaan.”

Dit artikel is gebaseerd op een interview met Doekle Terpstra in de podcast Doorzagen die te beluisteren is op cobouw.nl.

Doekle Terpstra. Foto: ANP

Hoe burgers ontwikkelaars chanteren met hulp van rechtsbijstand

‘Op een project van miljoenen is 30.000 euro een schijntje’

Woningbouw - Ontwikkelaars kopen bezwaarmakers steeds vaker af met schikkingen, van tussen de 10.000 en 300.000 euro, die zijn geïnitieerd of bijgestaan door rechtsbijstandsbureaus. Dat blijkt uit onderzoek van Cobouw. “Het is om knettergek van te worden.”

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Als je het slim speelt, kun je geld verdienen aan een woningbouwplan. Timing is alles, jij hebt niets te verliezen, meedoen kost misschien een paar tientjes. Terwijl jouw tegenstanders, de ontwikkelaar en huizenkopers, kwetsbaar zijn. Elke dag vertraging kost hen geld.

In het voorjaar van 2024 schrijft een advocaat aan een ontwikkelaar die woningen wil bouwen in bewoond gebied het volgende: ‘Mijn cliënt geeft aan dat hij zijn zienswijze (en beroep in de toekomst) pas laat vallen bij een bedrag rond de 30K.’

Aan deze mail gingen meerdere vooraf. De bewoner klaagt over een nieuwe oprit pal tegenover zijn huis en de ontwikkelaar – die veelal best bereid is om plannen bij te stellen waar dat kan –stelt zich op het punt dat de bezwaarmaker volgens de letter van de wet nergens recht op heeft. Maar de ‘oprit-actievoerder’ ziet dat anders en vermoedt dat de ontwikkelaar wel te porren is voor een dealtje.

Zijn intuïtie blijkt te kloppen. De huizenbouwer zit totaal niet te wachten op vertraging, wil de huizenkopers niet opzadelen met gedoe en hogere kosten, en voelt er al helemaal niets voor om een dure advocaat in te schakelen voor een ‘onzin-bezwaar’.

Quick ande dirty

Dan liever quick and dirty. Hij stelt een vaststellingsovereenkomst (vso) op, waarin staat dat de bezwaarmaker het bouwplan niet langer zal aanvechten, in ruil voor uiteindelijk 15.000 euro. Nadrukkelijk nadat de woningen zijn opgeleverd, belooft de ontwikkelaar dat geld over te maken. Dit soort vso’s worden veel vaker gemaakt, blijkt uit onderzoek van Cobouw op basis van interviews en documenten die de redactie mocht inzien.

Niet omdat ontwikkelaars dat willen, of omdat ze mensen het recht om bezwaar te maken willen ontzeggen, maar omdat het doorlopen van ‘sabotagebezwaren’ – zelfs als de bezwaarmaker ongelijk heeft – stukken duurder en tijdrovender is dan het sluiten van een deal. “Op een miljoenenproject is 30.000 euro een schijntje”, verklaren meerdere projectontwikkelaars. Een ander vat het duivelse dilemma als volgt samen: “De combinatie van tijd en kennis is killing.”

Het leidt tot bijzondere confrontaties. Een ontwikkelaar van een gerenommeerd bureau in West-Nederland vertelt: “Ik maakte mee dat iemand direct na het winnen van een prijsvraag zei: ‘Wat je ook doet, en hoe duurzaam je plan ook is: ik procedeer tot aan de Raad van State’.”

Verdienmodel

Hoe groot het probleem is, is onduidelijk, want geen instantie heeft daar zicht op. NRC schreef er afgelopen najaar over (zie kader) en signaleerde dat zeven van de twintig ontwikkelaars die ze benaderde weleens bezwaren afkoopt of daarover in onderhandeling is.

Een zoektocht van Cobouw leert dat kleine en grote woningbouwontwikkelaars te maken hebben met dit soort praktijken. Niet in de laatste plaats omdat bezwaarmakers dat vrijwel gratis kunnen doen en zelf geen enkel financieel risico lopen.

Een van de ontwikkelaars die na een oproep van Cobouw op LinkedIn contact opneemt, opereert vanuit Midden-Nederland. ‘Helaas maak ik vaak mee dat bewoners een bezwaar gebruiken als drukmiddel. Ik sluit ook geregeld vso’s af’, laat hij via een appje weten.

Meestal is zo’n contract maatwerk: ‘Het is echt verschrikkelijk. De nieuwste trend is wachten met het betalen van griffierechten. Zolang er geen griffie is betaald, gaat de zaak nog niet lopen en

de Raad van State veegt een zaak dan niet zomaar van tafel.’

Bij deze ene reactie blijft het niet. Eén ontwikkelaar begint zijn mail als volgt: ‘Ik zag jullie oproep op LinkedIn. Wij hebben meerdere voorbeelden van bezwaren die zijn ingetrokken. Met name door betaling van gelden, variërend van rolgordijnen, leilindes en bedragen van 10K tot 75K. Ik vind het vreselijk dat dit in Nederland zo werkt, dus denk dat het goed is dat er aandacht voor is. Je kan me bellen/mailen maar het leukste is een afspraak uiteraard.’

Bevriende raadsleden Cobouw gaat bij hem langs. “Ik wil me helemaal niet laten chanteren, maar ik heb soms geen keuze. Dit is een tendens waar je knettergek van wordt”, begint hij zijn verhaal. Aan de wand hangt een videoscherm, waarop hij met behulp

‘‘Deze bewoner vreesde voor zijn uitzicht, maar hij had geen recht op planschade’’

van Google Maps verschillende buurten laat zien waar hij woningen bouwde waar de bezwaarmakers wonen en op grond waarvan ze meenden recht te hebben op geld.

“Deze bewoner vreesde voor zijn uitzicht, maar hij had geen recht op planschade, want er zaten wel drie weilanden tussen zijn woning en ons project.

Maar wat deed de beste man: hij schakelde een bevriend raadslid in, met als gevolg dat de gemeenteraad tijdens de eerste beste vergadering drie kwartier lang stilstond bij de vraag of wij wel voldoende hadden gedaan aan buurtparticipatie: ik kan je verzekeren: meer dan – tot en met een buurt-barbecue waarbij het plan is toegelicht.”

Toch schikte de ondernemer al vaker met de door hem zo gehekelde bezwaar-

makers. Liever zou hij dat niet doen, maar tijd is geld. En zijn geld zit in zijn projecten. “Vanaf dag één van de planfase maak je als ontwikkelaar serieuze kosten, terwijl dat andersom niet geldt. Ik ben niet zomaar overstag en ga pas over tot een vso als de juridische weg eindeloos lang dreigt te worden. Elke dag dat ik niet verder kan, kost mij geld.”

Hij benadrukt bezorgde omwonenden geregeld tegemoet te komen met een positieve of kleine aanpassing. “Maar met sommigen valt niet te praten. Die zijn maar op één ding uit, en weten precies hoe en wanneer ze je kunnen raken. Het is elke keer hetzelfde riedeltje.”

In 2022, tijdens een zomervakantie met zijn gezin, kreeg deze ontwikkelaar een telefoontje van een rechtsbijstandverzekeraar. Het ging over een plan waarvan de woningen net waren verkocht. Nu stond de sloop van oude gebouwen op het punt van beginnen.

“Een mooi moment om toe te slaan, moet de bewoner hebben gedacht. Hij had al vaker van zich laten horen, nu stuurde hij aan op een sloopverbod, zijn bezwaar had hij al ingediend, wist de rechtsbijstandmevrouw te vertellen. Daar gaan we weer, dacht ik en wist vrijwel zeker dat zijn bezwaar nergens op was gebaseerd. Maar ik wist ook dat het plan minimaal een jaar vertraging zou oplopen.”

Vanaf zijn vakantieadres kwam de ontwikkelaar snel ter zake: “Zeg maar wat ‘ie moet hebben, zei ik. ‘80.000 euro.’ Uiteindelijk kwamen we uit op 40.000 euro.”

Van Rotterdam tot Alphen

De ontwikkelaar kijkt er niet meer van op. Hij ziet het inmiddels als a fact of life en toont vso’s met daarin schikkingen van tussen de 10.000 en 75.000 euro. “Eén keer wilde een buurman 10.000 euro voor de aanschaf van leibomen ter compensatie van zijn aangetaste uitzicht. Een week later stond in plaats daarvan een nieuwe auto voor zijn deur.”

Andere ontwikkelaars komen met vergelijkbare verhalen. Een bekende casus is die van het woongebouw Stack in Rotterdam. De bezwaarmaakster wist er uiteindelijk zo’n 400.000 euro aan over te houden, waarvan 100.000 is opgebracht door de kopers van de appartementen. In Alphen aan den Rijn strijdt een ontwikkelaarsduo onder de naam De Stem van Alphen al jaren tegen een grootscheepse verbouwing van winkelcentrum De Aarhof en de komst van twee woontorens. Het tweetal dat daar kantoorhoudt, vreest voor een verlies van uitzicht en claimt zelf een beter plan te hebben. Gerard van As, wethou-

der wonen in Alphen, heeft er geen goed woord voor over: “Zij zijn gewoon uit op geld, wat hier gebeurt is pure chantage.”

Naar verluidt zou het vastgoedkoppel bereid zijn om de juridische strijdbijl te begraven in ruil voor ongeveer 900.000 euro. Anja van Toorn, oprichtster van De Stem van Alphen, wil Cobouw hierover niet te woord staan. “Ons motief? Normen, waarden en visie, dat is belangrijk in het leven, ook hier”, is het enige wat ze erover kwijt wil.

Sterk anekdotisch

Das-woordvoerder Mireille Detrixhe bevestigt dat de rechtsbijstandverzekeraar vaker – buiten de juridische paden om – optreedt als bemiddelaar tussen bezwaarmakers en projectontwikkelaars: “Een schikking kan soms een uitkomst zijn.” Desgevraagd geeft Das ook cijfers. “Het aantal zaken over omgevingsvergunningen (van verbouwingen aan woningen tot gebouwen die een andere functie krijgen) lag in 2024 iets boven de 1.000 zaken, over bestemmingsplannen rond de 550”, aldus Detrixhe. Hoe vaak chantage door ‘nep-bezwaarmakers’ voorkomt? Coen van Rooyen, directeur van de Vereniging WoningBouwersNL, weet het niet. “Alles wat ik daarover zeg is sterk anekdo-

tisch.” Hij zegt wel te denken dat het een groeiend probleem is. Geregeld wordt Van Rooyen gebeld door ontwikkelaars die zich in het nauw gedreven voelen door ‘brutale buurmannen’: “Ze willen advies of stoom afblazen.” Hij benadrukt dat er ook bedrijven zijn die hier principieel niet aan meedoen.

Moeilijk te ontmaskeren

Onderzoek dit jaar van Sweco leerde dat ongeveer twee derde van bezwaren tegen woningbouwplannen aan het eind van een ‘lange’ procedure bij de Raad van State (RvS) ongegrond zijn. Meestal zijn de bezwaarmakers omwonenden. Hoe vaak het om zaken voor puur eigen winstbejag gaat, is volgens RvS-woordvoerder Pieter-Bas Beekman niet duidelijk. Bezwaarmakers laten zich moeilijk ontmaskeren, licht Beekman toe: “Een beroepschrift gaat namelijk altijd vergezeld met een juridisch argument, denk aan: woningen leiden tot verkeers- en parkeeroverlast, het gebouw wordt te hoog, er gaat groen verloren of privacy wordt aangetast.” De rechter moet deze stuk voor stuk inhoudelijk beoordelen. Nooit staat in een beroepschrift: ‘Ik stel beroep in als pressiemiddel om er geld aan te verdienen’, want dat is geen juridisch argument. Op de zitting zal een appellant dat ook niet snel verklaren.”

Misbruik van procesrecht aantonen is lastig, vervolgt hij: “Het vergt dat iemand herhaaldelijk beroep of hoger beroep instelt tegen talloze besluiten van overheden of bijvoorbeeld een enorme hoeveelheid Woo-verzoeken doet, puur en alleen om zand in de machine te strooien. Alleen in zeldzame gevallen stelt de bestuursrechter misbruik vast.”

De Raad van State zegt zich overigens niet te herkennen in de hierboven genoemde ‘trend’ dat bezwaarmakers bewust wachten met het betalen van griffierechten. Beekman: “Betaal je niet of te laat, dan verklaart de Afdeling bestuursrechtspraak je beroepschrift niet-ontvankelijk.”

Alle ontwikkelaars die Cobouw sprak hopen dat woonminister Keijzer snel met een oplossing komt. Alleen het drastisch verkorten van bezwaarprocedures kan volgens hen chantagebezwaren onschadelijk maken.

Cobouw noemt de ontwikkelaars niet met naam en toenaam, ter voorkoming dat toekomstige bezwaarmakers verklaringen mogelijk willen gebruiken als pressiemiddel.

Winkelcentrum De Aarhof in Alphen aan de Rijn. Een duo onder de naam De Stem van Alphen strijdt hier al jaren tegen de komst van nieuwbouw. Foto: ANP

Volkskrant-columnist Peter de Waard legde onlangs de vinger nog maar eens op de zere plek: dat in Nederland geen grote projecten meer mogelijk zijn ligt niet alleen aan stikstof en tekort aan productie middelen. De Waard noemt het een angststoornis en gebrek aan ondernemingszin. Bouwbedrijven willen niet meer traditioneel inschrijven op grote projecten vanwege het telkens terugkerende risico op financiële tegenvallers en terecht: ze hebben wel iets beters te doen dan opdraaien voor overheidsrisico’s.

Door overheersende rechtmatigheid van overheidsaanbestedingen is van doelmatigheid nauwelijks nog sprake. Door het rigide hanteren van de aanbestedingsregels is er weinig ruimte voor een zinnig gesprek over doelstellingen, contract, achterliggende gedachte of mogelijke optimalisaties. De voorbereiding van contractstukken vergt vaak jaren. Die tijd hebben inschrijvers niet. Ze moeten vaak in rap tempo de stukken zien te doorgronden. Verkeerde inschattingen monden dan na gunning uit in financieel gedoe en wantrouwen.

Wordt er wel echt competitie nagestreefd?

Fredo Schotanus, hoogleraar publieke inkoop aan de Universiteit Utrecht, vraagt zich terecht af of publieke inkopers wel écht competitie nastreven als zij aanbesteden. Dat vindt ook Jeffrey Rampaart, zelfstandig Projectmanager en aanbestedingsspecialist van Smart-Insights. Jeffrey bedacht als hoofdsponsor van de Cobouw Infra Awards methode TeamValue. Hij legt graag uit wat daarvan de bedoeling is en doet dat samen met een actieve TeamValue-gebruiker: Wouter Edzes, contractma-

nager bij de provincie Zuid-Holland: “De huidige publiek-private aanbestedingen zijn als een hardloopwedstrijd waarbij iedere hardloper niet alleen hetzelfde schoenmerk moet dragen, maar ook met dezelfde schoenmaat lopen. Dit levert naast blaren in ieder geval veel gelijkheid op in de aanbiedingen, maar nauwelijks kans op innovaties.”

We zijn in bewuster tijdperk aangeland Waar horen bij complexe civiele projecten de risico’s of tegenvallers thuis, bij de overheid of bij de aannemer? Jeffrey: “Tegenvallers komen nu vaak bij de aannemer terecht. De opdrachtgever gaat ervan uit dat de aanbieding overal volledig in voorziet. Terwijl er weinig tijd is voor een volledig beeld. Daarnaast is er ook nauwelijks afstemmingsruimte, waardoor de aannemer z’n eigen inschatting doet van de onzekerheden. Wij denken dat de aannemer die in concurrentie een werk wil scoren deze onzekerheden eerder lichter dan zwaarder zal inschatten. Als na gunning het risico in volle glorie optreedt, zijn de rapen gaar en begint het gedoe. De problematische aanbesteding van de renovatie van de Brienenoordbrug, met nauwelijks in te schatten risico’s en onzekerheden, bewijst dat we inmiddels in een ander – bewuster - tijdperk zijn aanbeland. Liever geen werk dan onzekerheid over tegenvallers! Opknippen zal eerder meer risico’s op de raakvlakken geven en lijkt dus nauwelijks een oplossing.” TeamValue is een spelregel- of afsprakenset waarbinnen alle inschrijvers een gelijke kans krijgen om optimalisaties en varianten aan te dragen. Daarmee kunnen opdrachtgever en inschrijver vroegtijdig op bedrijfsvertrouwelijke basis het contract doorgronden en afstemmen over onzekerheden. Zo

kunnen ze gezamenlijk het project zowel (risico-) technisch als financieel verbeteren. Iets dat tot nog toe voor onmogelijk werd gehouden door een vrij starre interpretatie van de Aanbestedingswet. Jeffrey: “We hebben met TeamValue een methode ontwikkeld die juridisch gecontroleerd is door aanbestedings advocaten en het goedkeuringsstempel heeft gekregen van kennisplatform CROW. TeamValue zorgt ervoor dat verwachtingen en unieke aanbiedingen beter bij de projectdoelen aansluiten. Door dit optimaliseren ontstaat er een concurrentie niet louter op prijs, maar juist op ontwerpoptimalisaties en uitvoeringsslimheid –precies waar de kracht van de aannemer ligt.

Niet pas na, maar al IN de tenderfase Wouter Edzes heeft bij Provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat veel ervaring opgedaan met contractvormen in de infrasector: “We hebben het altijd over samenwerking NA de tenderfase, maar eigenlijk willen we al IN de tenderfase slimme ideeën bespreken. Het was dan ook een belangrijke eye-opener dat TeamValue volledig binnen de bestaande wet- en regelgeving past.” Belangrijk onderdeel is het contextdocument, waarin opdrachtgevers hun projectdoelstellingen helder formuleren. Door een procesteam wordt toegezien op de gelijke behandeling van de inschrijvers tijdens de individuele inlichtingen. Door de zo ontstane vertrouwelijke setting krijgen inschrijvers de vrijheid om niet langer de kaarten voor de borst te houden en komt er een echt en waardevol gesprek op gang. Het CROW heeft hiervoor een handleiding geschreven die gratis is te downloaden op www.crow.nl.

Dit artikel is gesponsord door Smart-Insights.

Jeffrey Rampaart en Wouter Edzes.

Contract Noordtunnel: ‘Stoppen in de tweede fase? Ik zie het niet gebeuren’

Aanbesteden - Rijkswaterstaat koos Ballast Nedam Infra voor de aanpak van zeker één, maar mogelijk drie Zuid-Hollandse snelwegtunnels. Een uniek contract, zegt de opdrachtgever. DOOR

MICHIEL MAAS

Bij de start van een groot project is iedereen nog vrienden. Het is niet anders in het Rotterdamse Wereldmuseum, waar lachende vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat en infrabouwer Ballast Nedam het contract voor de aanpak van de Noordtunnel in de A15 (118,3 miljoen euro) feestelijk ondertekenen. Zowel opdrachtgever als aannemer kennen de realiteit van dergelijke grote en langdurige projecten, waarbij de relatie door allerlei omstandigheden onder druk kan komen te staan.

“We gaan hobbels tegenkomen”, zegt Ballast Nedam Infra-ceo Sander Lefevre. Verborgen gebreken kunnen altijd voor nare verrassingen zorgen, weet Martin Wijnen, directeur-generaal van Rijkswaterstaat. “We hebben al veel onderzoek gedaan, maar je weet pas echt hoe het zit als je de deksel optilt.”

Maar juist de innovatieve ‘portfolio-aanpak’ van dit project moet ervoor zorgen dat tegenvallers in de toekomst niet gaan leiden tot grote conflicten of zelfs langdurige juridische procedures. Het was ook nodig dat er veranderingen kwamen: bij een aantal grote infraprojecten kwam het voorheen tot onmin tussen bouwer en opdrachtgever. Rijkwaterstaat zette projecten in dichtgetimmerde tenders in de markt, waarin risico’s grotendeels bij de aannemende partij terecht kwamen. Bouwers namen daarmee soms enorme risico’s door projecten van honderden miljoenen aan te nemen, die uiteindelijk veel complexer en duurder bleken dan gedacht. De laatste jaren bleken bouwers steeds minder bereid om daar in te stappen, en haakten ze al vroeg in het aanbestedingsproces af.

Bij een eerste marktverkenning voor de aanpak van de Noordtunnel, die bestaat uit het vervangen van de tunnelinstallaties, bouwkundige en civiele werk-

zaamheden en onderhoud voor tien jaar, waren marktpartijen niet enthousiast. Het contract was te complex en er waren te veel onzekerheden om een vaste prijs te bepalen.

Rijkswaterstaat besloot daarom het roer om te gooien en zette het contract vorig jaar op een andere manier in de markt. De geselecteerde partij krijgt eerst een dik jaar de gelegenheid uitgebreid onderzoek te doen, om eventuele risico’s in kaart te krijgen en beter te beprijzen: de doorgrondingsfase. Naast een vast deel van de prijs is er daarom ook een variabele prijs (die tijdens die doorgrondingsfase wordt bepaald) en kunnen meerkosten worden verrekend die tijdens het werk aan het licht komen.

De Noordtunnel is de eerste van drie Zuid-Hollandse tunnels die in een gebundelde aanpak op de markt zijn gezet. Als Ballast Nedam en Rijkswaterstaat tevreden zijn over de samenwerking, dan hebben ze goede papieren om ook de twee andere tunnels aan te pakken.

Waaier aan contractvormen

Voor Rijkswaterstaat was het best een stap om op deze manier te werken. Wijnen: “We hebben lang vastgehouden aan de gedachte dat een vaste contractvorm voor ieder werk kan worden inge-

zet. Maar we zijn teruggekomen van het adagium ‘alles aan de markt, tenzij.’ Ik zie het als een waaier van contractvormen: we kiezen voor een contract dat het beste past.”

En juist voor de aanpak van de drie tunnels past deze portfolio-vorm goed, denkt hij. “Deze tunnels verschillen in aanleg en vorm van elkaar, maar moeten eigenlijk op dezelfde manier worden aangepakt. We zoeken naar meer standaardisatie in installaties en onderhoud. Daarvoor is het nodig dat opdrachtnemer en opdrachtgever ervaringen uit het ene project kunnen meenemen naar het volgende. Meer gebundeld naar de markt betekent meer zekerheid voor marktpartijen en stimuleert kennis en innovatie.”

Dat Ballast Nedam, samen met partner Croonwolter&dros, al bij de aanpak van de A73-tunnels heeft laten zien dat ze dat kunnen, speelde in de uiteindelijke gunning een belangrijke rol. Wijnen: “Dit werk vraagt om partijen met ruime ervaring, die kunnen bouwen terwijl de winkel open blijft.” Maar minstens zo belangrijk was het vertrouwen. “Tijdens de aanbesteding hadden we ontspannen en inhoudelijke gesprekken.”

Volgens Ballast-topman Lefevre past deze nieuwe contractvorm veel beter bij het bedrijf, juist ook vanwege de gebundelde aanpak van de drie tunnels. “Met het team waarmee we de A73 doen, hebben we het erover gehad: ‘Wat zou nou beter kunnen in zo’n aanpak?’ Aannemers praten vaak in staal en beton, maar hier gaat het ook om anders denken: er ligt voor ons al een hele opgave, en we hebben maar een beperkte hoeveelheid mensen. Dan moeten we investeren in kennis die ook op meerdere projecten van toepassing is.”

‘‘Tijdens de aanbesteding hadden we ontspannen en inhoudelijke gesprekken”

En daar helpt de continuïteit bij, vervolgt hij: “Het zorgt ervoor dat we talent binnen de organisatie kunnen blijven ontwikkelen. We denken soms weleens dat elk project uniek is, maar in wezen is een tunnel een standaardproduct. En als je er zo over kunt denken, kom je met andere oplossingen.”

Als het tegenvalt, of als partijen er gezamenlijk niet uitkomen wat betreft de flexibele kosten, kan iedere partij de samenwerking opzeggen. Zo is dat afgesproken in deze contractvorm. Maar Lefevre heeft er alle vertrouwen in dat de partijen elkaar zullen blijven vinden. “Stoppen in de tweede fase? Ik zie het niet gebeuren.”

Naast de brug over de Noord ligt de Noordtunnel. Foto: ANP

Grootste risico van bouwen met mergel zit volgens experts

niet in steen, maar in ondergrond

‘Op losse groeven’ kun je niet onbegrensd bouwen

Materiaal - Sinds de instorting van de Wilhelminatoren zingt de vraag rond hoe veilig bouwen met mergel is. Maar de ondergrond - de gatenkaas waar die mergelblokken uit zijn gezaagd - vormt misschien wel een groter risico.

Kenners zijn unaniem over de kwaliteiten van mergelsteen. “Ja, het is een zachte steen. Maar als je er op de juiste manier mee omgaat, kan het eeuwen mee”, stelt Jeroen Gerekens. De architect is geboren en getogen in het Limburgs mergelland en regelmatig betrokken bij restauraties van gebouwen opgetrokken uit mergel.

De lange levensduur van de zachte steen komt volgens Gerekens doordat bij blootstelling aan de lucht zich al snel een beschermend kalklaagje vormt op het oppervlak, de zogeheten calcinlaag. “Daardoor is de levensduur van mergelsteen veel langer dan je op het eerste gezicht zou verwachten.”

Gerekens is bepaald niet de enige die er zo over denkt. Ook de Vlaamse onderzoeker Mike Lahaye ziet niet direct problemen in de toepassing van de zachte kalksteen als bouwmateriaal. “Veel middeleeuwse

stadsmuren en kerktorens staan er toch nog steeds?” werpt hij op.

Mergel als bouwsteen levert veel minder problemen op dan mensen van boven de rivieren soms geneigd zijn te denken. Het probleem schuilt eerder in de bodem waar de gebouwen op staan, waar de mergel in de loop der eeuwen met een mengeling van technieken uit is gewonnen.

Eén grote gatenkaas

Als coördinator Groeven en Veiligheid in het Belgische mergelland ondervindt Lahaye dat dagelijks. Omdat mergel zo zacht is, en er vroeger weinig toezicht was op de winning, was het gemakkelijk om er meer van te mijnen dan verantwoord. Daardoor zijn er plekken in het Vlaamse mergelland waar de ondergrond een grote gatenkaas is van ondiepe groeven.

De kunstmatige grotten liggen soms direct onder de

Onderzoek kort na de plotselinge instorting van de Wilhelminatoren in Valkenburg op 16 maart dit jaar. Foto: Marcel van Hoorn

bebouwde kom. Daar ligt volgens Lahaye een groter probleem wat betreft openbare veiligheid dan bij het gebruik van de mergel als bouwmateriaal.

Lahaye doet promotieonderzoek aan de Universiteit Antwerpen op de winningsgeschiedenis van mergelsteen. Hij brengt de oude groeves in kaart met de modernste technieken. Zo gebruikt hij onder meer lidar mapping, een mengeling van laser- en radartechnologie waarmee hij de plekken met het hoogste risico op instortingen inventariseert.

Duitsland als nullijn

Omdat in Duitsland eigenlijk geen traditie bestaat van graven en bouwen met mergelsteen, is het Duitse mergelgebied te beschouwen als de nullijn. Toch werden bouwers in Noordrijn-Westfalen eind jaren zeventig hard met de neus op de feiten gedrukt: dat je bovenop een mergelbodem zonder gangen en grotten niet onbegrensd kunt bouwen.

In de brutalistische stijl die toen in de mode was, werd in Aken een gigantisch ziekenhuis neergezet. Het 250 meter lange betonnen monster – het staat er nog altijd – bleek te zwaar. “Te zwaar voor de Akense mergelbodem”, legt Norbert Keutgen uit, een kenner van het Duitse mergelgebied. “Dit werd pijnlijk duidelijk tijdens de bouwfase. Nog voor het pand voltooid was, deden zich zakkingen voor tot wel 10 centimeter. De kolos begon te kantelen, pijpleidingen scheurden en braken. In allerijl werden 64 extra funderingspalen gemaakt om de zaak te stabiliseren en de constructie extra te ondersteunen. Mede daardoor explodeerden de bouwkosten, van 571 miljoen naar ruim 2 miljard Duitse mark.”

De Duitse bouw- en funderingswereld had haar lesje volgens Keutgen wel geleerd. Bouwdrama’s van de orde van grootte als het universitair ziekenhuis van Aken deden zich sindsdien niet meer voor. “Omdat er vrijwel geen winning heeft plaatsgevonden in het Duitse mergelland, blijven de verzakkingsproblemen bij een normale belasting minimaal.”

Op losse groeven

Aan de andere kant van de Nederlandse grens, in België, is de situatie heel anders. De mergelgroeven bij Riemst, tussen Tongeren en Maastricht, zijn berucht om de vele instortingen. Bij twee grote calamiteiten in 1926 en 1958 vielen zelfs doden: 23 in totaal. In een artikel met de veelzeggende titel ‘Op losse groeven’ waarschuwde onderzoeker Lahaye recent dat tot op de dag van vandaag grote stukken grond ongeschikt zijn voor bebouwing. Het risico op plotselinge grote verzakkingen is altijd aanwezig.

“Er is altijd een scala aan typische waarschuwingssignalen: scheuren en kraken, steen die begint te verpulveren’’

De impact op de leefbaarheid, met name in de dorpen Zussen, Zichen en Val-Meer, is navenant. Op allerlei onverwachte plekken kunnen plots gapende gaten ontstaan. De gevoelige situatie rondom Riemst is volgens Lahaye te wijten aan het relatief dunne mergeldak dat de Belgische mergelwinners hebben achtergelaten.

Daarnaast kent de bodem ter plaatse veel aardpijpen of ‘orgelpijpen’. Dat zijn verticale pijpen in het gesteente, waarbij de kalksteen in de loop der eeuwen is opgelost. De holtes die zo ontstonden, zijn vervolgens opgevuld met het sediment dat erbovenop lag. Omdat die sediment-vulling minder is dan mergel, bestaat continu het gevaar dat de aardpijpen leeglopen in het gangenstelsel en bovengronds een verzakking veroorzaken.

Gaten en graeten

Een ander probleem waar het Belgische mergelland mee kampt, zijn de zogeheten graeten. Vergeleken met de situatie in Nederland zijn de deklagen boven op de mergel rondom Riemst wat sterker. Dat schepte de mogelijkheid om graeten te maken: handige ondiepe gangen en trappen die snel toegang gaven tot het ondergrondse gangenstelsel.

Noodzaak om die graeten te versterken met hout of andere materialen was er niet. In de minder samenhangende, zanderige deklagen in het Nederlandse Limburg was dat niet mogelijk. De toegangsschachten zouden onmiddellijk instorten. Wat voor de mergelwinners destijds een zegen was, blijkt nu een vloek. De dorpen met de grootste problemen in België zijn de gebieden waar de spreekwoordelijke gatenkaas in de ondergrond in open verbinding staat met maaiveld via de graeten. Nederland mag dan geen graeten hebben, het risico op instortingen en verzakkingen in ons eigen mergelland is er wel degelijk. De Wilhelminatoren stond scheef voordat hij instortte. Dat wijst erop dat de grond van de Heunsberg – ook zo’n gatenkaas van oude groeves – in het verleden heeft bewogen. Experts zijn er niet uit of dit komt door de groeven eronder of niet. Kruip van de bodem is niet ondenkbaar. De druksterkte van mergel is minimaal en daardoor is het risi-

co reëel dat de bodem heel langzaam vervormt onder aanhoudende belasting. Zeker op plekken waar ondergronds mergelwinning heeft plaatsgevonden. “Maar dat gebeurt nooit zonder waarschuwing vooraf”, meldt Michiel Dusar, een Belgische geoloog met een indrukwekkende staat van dienst bij de Belgische Geologische Dienst. “Er is altijd een scala aan typische waarschuwingssignalen: scheuren en kraken, steen die begint te verpulveren, zodat aan de voet van de muur zand en kleine brokjes verschijnen”.

Precies om deze waarschuwingssignalen bijtijds op te vangen, worden in Nederland periodieke controles van alle bekende groeves gehouden. Dat is een verplichting vanuit de Mijnbouwwet. Daarnaast bestaat in veel groeves een fijnmazig meetnetwerk van druk- en andere sensoren. Het netwerk dat Fugro eerder installeerde bij Valkenburg, leerde dat op 16 maart – de dag dat de Wilhelminatoren ‘s ochtends vroeg instortte –de bodem nog geen millimeter was verzakt.

Het voordeel van betutteling

Er speelt nog iets anders: België en Nederland gaan heel anders om met hun ruimtelijke ordening en het afgeven van bouwvergunningen. Nederland is voorzichtig en heeft de ruimtelijke ordening collectief georganiseerd en in handen gelegd van gebiedsplanners, terwijl in België de woningbouw veel meer een individuele aangelegenheid is.

Het voordeel van die ambtelijke betutteling in Nederland is dat gevaarlijke situaties zoals in de omgeving van Riemst zich hier eigenlijk niet voordoen. In Nederland zijn boven oude mergelgroeves alleen gebouwen te vinden die ontsnappen aan die betutteling. Zoals schuurtjes en vakantieparken.

Lahaye ziet meer voordelen van de Nederlandse aanpak. In de jaren zestig zijn in Belgisch Limburg veel landschapsbepalende elementen verdwenen, zoals holle wegen en graften (beboste hellingen tussen akkers). Dat gebeurde om grootschaliger landbouw mogelijk te maken.

De onderzoeker kijkt met enige afgunst naar Nederland, waar die karakteristieke landschapselementen beter behouden zijn gebleven. Hoewel het allermooiste onderdeel van het landschap zich wat hem betreft onder de grond bevindt. “Dat zijn die groeves, dat is prachtig erfgoed dat bijna volledig bewaard is gebleven. Gelukkig wordt dat nu ook wat meer beschermd.”

LEES MEER OVER DIT ONDERWERP OP COBOUW.NL

van lidar mapping van een Belgische groeve met instortingsgevaar. Beeld: Mike Lahaye

Onder het universitair ziekenhuis van Aken ligt een dik pakket mergel. Dat zorgde eind jaren zeventig voor grote zakkingen in de bouwfase. Foto: Shutterstock

Angst voor het onbekende: transitie naar emissieloos bouwen verloopt stroef

‘Bij veel machinisten stroomt bijna diesel door hun aderen’

Duurzaamheid - Het gebruik van elektrische machines stuit op weerstand bij de groep die er wel mee aan de slag moet. Om emissieloos bouwen goed te borgen, zullen infrabedrijven hun medewerkers moeten voorbereiden op deze nieuwe manier van werken.

Het aanbod aan elektrische bouwmachines neemt snel toe, toch is emissieloos bouwen zeker nog niet voor alle infrabedrijven gemeengoed. Dat directies die noodzaak steeds meer onderkennen, betekent nog niet dat machinisten, monteurs en bouwplaatsmedewerkers meteen enthousiast zijn over elektrisch bouwmaterieel.

“Er is nog best veel weerstand in de sector”, ziet directeur Koen Stephan van Soma Bedrijfsopleidingen. “De machinisten in het grondverzet hebben bijna diesel door hun aderen lopen.” Hij wijt de weerstand vooral aan angst voor het onbekende.

Dat is ook niet zo gek, vindt accountmanager René Berghuis, want de transitie naar elektrisch is in de infrasector in tegenstelling tot die in de auto-industrie nog volop gaande. De infrasector heeft de pioniersfase er nog maar net op zitten, stelt hij. “De auto-industrie draait al veel langer op auto’s afkomstig uit de fabriek die is ingericht op accu’s en elektromotoren. Voor de infrawereld is dat nog heel vers. Dat roept veel vragen op.”

Milieuzone

Daar komt ook nog eens bij dat de investeringen in elektrisch materieel voor kleine ondernemers zwaar op het budget drukken. Zolang het niet echt hoeft, beginnen ze er niet aan. Vergelijk het met sommige kleine aannemers die de binnenstad van Amsterdam mijden omdat ze er vanwege de milieuzone met hun dieselbussen niet meer in mogen, zegt Stephan. Zolang er elders genoeg werk is, kunnen ze zich dat permitteren. Uiteindelijk is er geen ontkomen meer aan. “Het is niet meer de vraag of ze emissieloos werken moeten zien als de toekomst. Het is de toekomst. De weg ernaartoe is: mensen goed scholen en stap voor stap meenemen.”

De resultaten van de koplopers bewijzen in zijn ogen dat de investeringen zich wel terugverdienen. “Bij de ENI-be-

drijven zie je dat er een gezond businessmodel onder ligt. Je moet die stap alleen wel durven zetten en dat vergt lef en ondernemerschap.”

De overstap op elektrisch materieel en daarmee een andere manier van werken begint wat Soma betreft niet met techniek, maar met bewustwording. Stephan: “We willen een cultuuromslag bewerkstelligen. Via de weg van de geleidelijkheid, door opleiding, proberen we mensen anders te laten kijken en leggen we uit waarom we emissieloos gaan werken.”

Nieuwe cursussen

Om de transitie soepeler te laten verlopen, zijn nieuwe cursussen voor verschillende doelgroepen toegevoegd aan het bestaande aanbod: van workshops van één of twee dagdelen voor onder meer directie, projectleiders, chauffeurs, machinisten, bouwplaatspersoneel en veiligheidskundigen tot een zevendaagse monteursopleiding. Ze richten zich onder meer op veilig en efficient werken met elektrische machines, met aandacht voor een geringe ver-

“We

willen een cultuuromslag

via de weg van de geleidelijkheid’’

storing van het werk, de risico’s die ermee gemoeid zijn en het goed regelen van de laadinfrastructuur.

De cursussen worden voortdurend geactualiseerd, vanwege de snelle ontwikkelingen op het gebied van techniek, normering en richtlijnen vanuit de branche. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met partners als ENI en Bouwend Nederland. Op het totaal aantal cursisten is het aandeel dat een van deze trainingen volgt nog beperkt, maar Stephan verwacht dat dat snel zal veranderen. Hij schat dat er zo’n 20.000 inframedewerkers kennis van elektrificatie moeten opdoen. “Dan hebben we nog een grote inhaalslag te maken.”

Koen Stephan (links) en René Berghuis. Foto: Ruben Schipper

Berghuis en Stephan vinden het vreemd dat er betrekkelijk weinig regels zijn voor werken met zware machines. “Om een autorijbewijs te halen, moet je heel veel moeite doen. Ben je vrachtwagenchauffeur, dan moet je je rijbewijs halen en je ook nog eens elke vijf jaar nascholen. Krijg je een grondverzetmachine mee, dan staat alleen in de wet dat je een deugdelijke instructie moet hebben gehad”, zegt Stephan. Berghuis: “Er is geen wettelijke verplichting om een certificaat te halen.”

De kennis die Bedrijfsopleidingen heeft ontwikkeld zit nu al deels en vol-

gend jaar volledig in de reguliere mbo-infraopleidingen van zusterbedrijf Soma College, zodat de nieuwe generatie machinisten en monteurs meteen uit de voeten kan met emissieloos materieel. Die opleidingen zijn een goede graadmeter voor de weerstand tegen veranderingen, zegt Stephan. Op open dagen hebben de aankomende studenten, die doorgaans gek zijn van kranen, een grote voorkeur voor dieselmachines.

“De nieuwe generatie jongeren die moet gaan graven is zo traditioneel opgevoed! In het weekend willen ze het

liefst naar trekkertrek of autocross. Ze vinden vernieuwing nog heel spannend. Dat bedoel ik met een cultuuromslag. Die moet echt met de hele sector gemaakt worden.” Als jongeren eenmaal hebben kennisgemaakt met elektrisch materieel, verandert hun scepsis volgens hem wel. “Dan vinden ze het hartstikke mooi.”

Eerst zien dan geloven

Hetzelfde geldt voor de grootste groep deelnemers aan de nieuwe cursussen: machinisten en monteurs. Stephan ziet wel een verschil tussen die twee bij aan-

vang van de cursus. Waar de machinisten beginnen met een houding van ‘eerst zien, dan geloven’, zijn de monteurs een stuk enthousiaster. “Ze zijn heel gedreven en heel gretig om nieuwe kennis op te doen. Als om half vijf de cursusdag voorbij is, moet je de lampen uitdoen anders zitten ze er om half zeven nog.” Maar ook de machinisten laten zich in de loop van de dag wel overtuigen. Hun weerstand heeft volgens Berghuis en Stephan vooral te maken met de angst dat accu’s snel leegraken, waardoor ze hun werk niet goed kunnen doen.

Feest

Om de scholing zo praktijkgericht te maken, is de opleider bezig om de eigen vloot geleidelijk te elektrificeren ter vervanging van de conventionele machines. “We willen aan iedereen die hier komt, laten zien dat we zero emissie (ZE) omarmen. Ook ons wagenpark is vergroend.”

Begin deze maand kwam er een elektrische wals en een ZE-graafmachine in het middensegment van Limach bij. Stephan: “Het is een mooie machine, met losse accupakketten, om het vak van kraanmachinist te leren. Voor de machinist prettig in de bediening en voor de monteurs is er zo veel technische inhoud dat het gewoon een feest is om aan te sleutelen.”

Praktijk

Een vergelijkbare investering is de zogeheten scholingswand voor monteurs, inclusief accutrainer en gespecialiseerd gereedschap voor monteurs. Deze wordt sinds kort ingezet voor het praktijkdeel van de opleiding om kennis te maken met elektrische machines.

“In een jaar tijd investeerden we 1 miljoen euro in elektrificatie. Dat zorgde best voor een slapeloos nachtje”

“Voorheen deden we dat met machines hier op het terrein, die we uit elkaar haalden en waarbij we alle componenten doormaten”, zegt Berghuis. Omdat het voor cursisten lastig is om het overzicht te houden, is de scholingswand ontwikkeld als verrijdbare opstelling met verschillende componenten, waarmee het complete systeem van verschillende elektrische machines kan worden gesimuleerd.

“Alle componenten uit bijvoorbeeld een elektrische graafmachine of shovel zitten erop, schematisch weergegeven, aldus Berghuis. ”Om de scholingswand up-to-date te houden, blijft de opleider investeren in losse componenten en elektromotoren. Al met al gaat het om forse bedragen. Stephan: “In iets meer dan een jaar investeren we daarmee ongeveer 1 miljoen euro in elektrificatie. Dat zorgde best voor een slapeloos nachtje.”

Uitdaging op de A9

FLYING HOLLAND/JOHN GUNDLACH

De verbreding van de snelweg A9 bij Amstelveen, een project van SAA-One dat wordt uitgevoerd door combinatie Veenix, is in volle gang. Op de foto is te zien hoe de weg een diepere ligging krijgt met vier rijstroken per rijrichting en een wisselstrook. Het aanleggen van de ver-

diepte bakken is een flinke uitdaging omdat Amstelveen op veen is gebouwd. Om die speciale bakken te plaatsen is de snelweg omgelegd. Aan de noordkant wordt in een bak de verdiepte ligging aangebracht. In totaal zijn er in het traject van 1,6 kilometer achttien bouwkuipen aangelegd. Afronding van het project wordt in 2026 verwacht.

Regio-indeling

West

Noord-Holland, Zuid-Holland

Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

Noord Friesland, Groningen, Drenthe

Oost Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland

Gebouwtypen en soorten werk

a Gezondheidszorg

b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie c Wonen

d Onderwijs e Cultuur en religie f Bedrijven en logistiek g Horeca, sport en recreatie h Winkels en parkeren

Ramingsgroepen

Op deze pagina's vindt u een selectie uit Cobouw Bouwberichten.

Meer zien?

www.cobouw.nl/bouwberichten

Bouwberichten

West

ONTWERP

‘S-GRAVENHAGE

d 7

Bouwen, na sloop basisschool, MKC

Houtwijk t.b.v. Montessorischool MSH

Houtwijk / Triodos kinderopvang (2.900 m2) / peuteropvang / BSO / gymzaal en terreininrichting (1.100 m2) aan de Architect Berlagelaan. Vml. Europese aanbesteding. Procedure: niet-openbaar. Het project ligt stil. De reden is niet bekend. De startdatum is n.n.b.

Geplande Start 10-2025

Opdrachtgever: Gemeente Den Haag, Spui 70, 2511 BT ‘s-Gravenhage, 14-070

Architect: BDP Rotterdam B.V., Conradstraat 38, 3013 AP Rotterdam, 010-7470062

HOOFDDORP

c 9

Bouwen 100 appartementen (koop / huur n.n.b.) aan de Binnenweg. De omgevingsvergunningsprocedure is gaande.

Geplande Start 10-2026

Architect: dok architecten, Kraanspoor 34, 1033 SE Amsterdam, 020-3449700

Projectontwikkelaar: KPO Planontwikkeling B.V, Sluispolderweg 79, 1505 HJ ZAANDAM, 075-6177650

WORMERVEER

c 5

Bouwen 4 woningen (huur/koop n.n.b.) aan de Wandelweg. De omgevingsvergunningsprocedure dient nog gestart te worden. Geplande Start 10-2026

Projectontwikkelaar: KPO Planontwikkeling B.V, Sluispolderweg 79, 1505 HJ ZAANDAM, 075-6177650

Architect: George van Luit, Bladhaantje 15, 1562 MB Krommenie, 075 622 72 77

DORDRECHT

c 9

Renoveren / restaureren / verbouwen vml. V&D-gebouw tot horeca / winkels op de BG / kantoren op de verdiepingen / bouwen 108 appartementen, na gedeeltelijke sloop (2/3 van de vml. V&D) aan het Scheffersplein / Voorstraat. Project ‘Statenhof’. Planning n.n.b.

Geplande Start 05-2026

Architect: TconcepT B.V, Binckhorstlaan 36, 2516 BE ‘s-Gravenhage, 070-2600660

Projectontwikkelaar: Reshape Properties B.V., Marathon 9d, 1213 PE Hilversum, 035-6233978

EGMOND AAN ZEE

c 9

Bouwen ca. 162 woningen / appartementen (waaronder ca. 42 sociale huurwoningen / 23 sociale koopwoningen / overige en exacte verdeling koop- / huur / type n.n.b.) op locatie vml. AZC, gepland tussen het Delverspad / Smidstraat / Herenweg / de Egmonderstraatweg. Project ‘Overduin’ (voorheen ‘Delversduin’). Start verkoop zomer 2025. Project liep eerder vertraging op vanwege bezwaren (Stikstofdepostie). Echter heeft de Raad van State de bezwaren ongegrond verklaard en het project kan doorgang krijgen.

Geplande Start 10-2025

Projectontwikkelaar: BPD regio NoordWest, IJsbaanpad 1, 1076 CV Amsterdam, 020-3049999

Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf J.P. Ory BV, Robijnstraat 7, 1812 RB ALKMAAR, 072-7508537

Architect: Van Egmond, architecten, Gooweg 5, 2201 AX Noordwijk, 071 361 9700

Architect: Vakwerk Architecten, Prof. Snijdersstraat 2, 2628 RA Delft, 06-51543360

Architect: Architectenbureau van Manen BV, Atjehweg 9, 2202 AM Noordwijk, 071-3617200

GEGUND

BERGAMBACHT d 8

Renoveren / bouwen, na gedeeltelijk sloop, kindcentrum De Ark / kinderopvang Royal Kids Home aan de Badhuisstraat. Vml. aanbesteding t.b.v. bouwteamaannemer / werktuigbouwkundig- en elektrotechnisch installateur. Procedure: niet openbaar. De startdatum is niet definitief.

Geplande Start 08-2025

Opdrachtgever: Gemeente Krimpenerwaard, Dorpsplein 8, 2821 AS STOLWIJK, 0182 729 999

Architect: Brique architecten, Generaal Vetterstraat 73B, 1059 BT Amsterdam, 020-4650047

Hoofdaannemer: De Vries en Verburg

Bouw B.V., ‘t Vaartland 8, 2821 LH Stolwijk, 0182-341741

E-Installateur: Klimaatservice Holland

BV, Nijverheidsstraat 31, 3371 XE Hardinxveld-Giessendam, 0184-613911

W-Installateur: Klimaatservice Holland

BV, Nijverheidsstraat 31, 3371 XE Hardinxveld-Giessendam, 0184-613911

MARKEN

c 9

Bouwen 99 woningen bestaande uit: 30

meer-onder-1-kapwoningen / 12 kwadrant woningen / 10 twee-onder-een-kapwoningen / 7 vrijstaande woningen / 26 appartementen voor starters en senioren / 14 tiny houses (exacte verdeling huur / koop n.n.b.: ca. 30% sociaal (huur/koop) / 15% sociaal plus (koop) / 15% betaalbare koop / 40% vrije sector (huur/koop) verdeeld over 2 werven (oostelijke werf (fase 1) / westelijke werf (fase 2)) tussen de Zuiderzeeweg / Walandweg / Oosterpad / Osselandwerf rondom het terrein van sportcomplex Marken. Project ‘’t Eilandhart’. Het bouwrijp maken start in juni 2025. Het bouwterrein dient opgehoogd te worden waarna het 6 maanden moet inklinken. Project eerder bekend onder project ID 545978.

Geplande Start 03-2026

Projectontwikkelaar: HSB Ontwikkeling B.V, Slobbeland 10, 1131 AB VOLENDAM, 0299-398900

Architect: W3 Architecten en Ingenieurs B.V., Wagengouw 12, 1151 EG Broek in Waterland, 020-4031391

Hoofdaannemer: HSB Bouw B.V, Slobbeland 10, 1131 AB Volendam, 0299-398900

ROTTERDAM c 9

Bouwen 176 koopappartementen / kantoren aan de Oude IJsselmondsehoofd. Plan ‘New Maas’.

Geplande Start 02-2026

Hoofdaannemer: ABB Bouwgroep B.V, Stationspark 1000, 3364 DA Sliedrecht, 0184-495495

Projectontwikkelaar: Spacetolive Ontwikkeling B.V., Emmastraat 22, 1075 HV Amsterdam, 020-2619471

Architect: Barcode Architects, Scheepmakershaven 56, 3011 VD Rotterdam, 010-4256650

DORDRECHT

c 8

Bouwen 25 koopappartementen aan de Recklinghausenweg in Oudeland. Topos doet de technische uitwerking. Geplande Start 11-2025

Architect: KOW Concepts Design Development, Binckhorstlaan 36, 2516 BE ‘s-Gravenhage, 070-3466600

Architect: Topos Architecten BV, Harderwijkweg 2, 2803 PW Gouda, 0182-394344

Projectontwikkelaar: Trebbe Bouw B.V., Marconibaan 65, 3439 MR Nieuwegein, 088-2590000

Hoofdaannemer: Trebbe Bouw B.V., Marconibaan 65, 3439 MR Nieuwegein, 088-2590000

622 woningbouwprojecten in Vlaanderen in pijplijn

OOSTVOORNE c 9

Bouwen 71 koopwoningen tussen de Patrijzenlaan / Fazantenlaan / Van der Meerweg. Plan ‘Zwaluwhof’. LAP Landscape & Urban Design is betrokken als landschapsarchitect. Ontwikkelaar / aannemer stelt geen prijs op acquisitie naar aanleiding van deze publicatie. MAD - modeling | architecture | data werkt het project verder uit.

Geplande Start 05-2025

Projectontwikkelaar: Van Omme & De Groot B.V, Heemraadssingel 223, 3023 CD ROTTERDAM, 010-4775811

Hoofdaannemer: Van Omme & De Groot B.V, Heemraadssingel 223, 3023 CD ROTTERDAM, 010-4775811

Architect: Schippers Architecten BNA BV, Javastraat 76, 2585 AS ‘s-Gravenhage, 070-3505751

E-Installateur: Barendrecht-Elektra BV, Distelstraat 19, 3222 XB Hellevoetsluis, 0181-313488

W-Installateur: Installatiebedrijf Roel Breman B.V., Van Coulsterweg 20, 2952 CB Alblasserdam, 078-6931050

HAZERSWOUDE-RIJNDIJK c 9

Bouwen 40 sociale huurappartementen (ook voor starters) / 22 sociale huur eengezinswoningen aan de Peterseliewortel / Haverwortel. Plan ‘Westvaartpark’, deelplan N11 plot. Dit project maakt onderdeel uit van totaalproject ID 410428. Het hoogste punt is 16 mei 2025 bereikt.

Geplande Start 03-2024

Architect: GBS Architecten, Zijde 133, 2771 EV Boskoop, 0172-213746

Hoofdaannemer: Firma Van der Lecq en Droogers, Edisonlaan 16, 2665 JC BLEISWIJK, 010-5213944

‘S-GRAVENHAGE

e 9

Renoveren / restaureren / uitbreiden

Rijksmonumentale ‘Haags Historisch Museum’ aan de Korte Vijverberg / Doelenstraat. Het vernieuwingsplan betreft grondige renovatie inclusief restauratie (1600 m2) / uitbreiding (700 m2). Vml. Europese aanbesteding met voorafgaande selectie. Procedure: Niet-openbaar.

Geplande Start 12-2024

Opdrachtgever: Gemeente Den Haag, Spui 70, 2511 BT ‘s-Gravenhage, 14-070

Architect: DP6 Architectuurstudio, Doelenplein 6, 2611 BP Delft, 015-2120110

Hoofdaannemer: Koninklijke Woudenberg Ameide (KWA) B.V., Voorstraat 7, 4233 EA Ameide, 088-3559600

AMSTERDAM d 9

Renoveren 2 gebouwen (A/B) van het Rijksmonumentale Berlage Lyceum aan de Pieter Lodewijk Takstraat 33 en 34. Vml. Europese aanbesteding. Gebouw B is opgeleverd december 2024. Gebouw A is in uitvoering.

Geplande Start 06-2023

Opdrachtgever: Onderwijsstichting Esprit, Prinses Irenestraat 59, 1077 WV Amsterdam, 020-5854811

Architect: Atelier Pro Architecten BV, Kerkhoflaan 11/a, 2585 JB ‘s-Gravenhage, 070-3506900

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Salverda BV, Industrieweg 13, 8084 GS ‘t Harde, 0525-651666

E-Installateur: SDR Elektrotechniek B.V, Propellerstraat 1--5, 1059 CB Amsterdam, 020-5110880

W-Installateur: Breman Utiliteit Zwolle B.V., Pascalweg 2, 8013 RC Zwolle, 088-8860400

Oost

ONTWERP

HEELSUM f 8

Bouwen gemeentewerf aan de Veentjesbrug. Vml. Europese aanbesteding met voorafgaande selectie t.b.v. selecteren ontwerpteam. Procedure: Niet-openbaar. Het gebouw wordt all-electric en energieneutraal.

Geplande Start 05-2026

Opdrachtgever: Gemeente Renkum, Generaal Urquhartlaan 4, 6861 GG Oosterbeek, 026-3348111

Opdrachtgever: De Connectie (Gemeenschappelijke Regeling Intergemeentelijke Uitvoeringsorganisatie), Eusebiusbuitensingel 53, 6828 HZ Arnhem, 026-3772424

Architect: BDG Architecten Ingenieurs, Grote Voort 5, 8041 AM Zwolle, 038-4213337

NUNSPEET g 7

Bouwen sportaccommodatie / clubgebouw met kleedkamers / kantine / tribune aan de Sportlaan. Omgevingsvergunning momenteel in aanvraag.

Geplande Start 08-2025

Opdrachtgever: VV Nunspeet, Sportlaan 1, 8072 CA Nunspeet, 0341-252882

Architect: Plan Architecten B.V.,

Raadhuisstraat 25, 7001 EX Doetinchem, 0314-335639

ARNHEM h 8

Bouwen woonzorgcomplex met 43 zorgappartementen / ondergrondse parkeergarage op locatie ‘High Park’ / vml. Westgebouw aan de Velperweg 45. De startdatum is nog niet bekend. Geplande Start 09-2025

Projectontwikkelaar: Gaudium Real Estate, Arkerpoort 2, 3861 PS Nijkerk, 033-2464010

Architect: Powerhouse Company, Antoine Platekade 1000, 3072 ME Rotterdam, 010-4046789

GEGUND

AMMERZODEN

c 9

Bouwen 32 koopwoningen (6 appartementen / 4 hoek- rijwoningen / 22 twee-onder-een-kapwoningen) / 7 sociale huur eengezinswoningen aan de Voorstraat achter de Molendijk in plan ‘De Hoef’. Bouw kan doorgang krijgen na positieve uitspraak Raad van State.

Geplande Start 08-2025

Projectontwikkelaar: Inveniam plan & gebiedsontwikkeling, Oostwal 171, 5341 KM OSS, 0412-751057

Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf van Peer B.V., IJsselstraat 47, 5347 KG OSS, 0412-624252

Architect: E & V architectuur en bouwtechniek B.V., Obrechtstraat 33, 5344 AT Oss, 0412-650292

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf van Peer B.V., IJsselstraat 47, 5347 KG OSS, 0412-624252

ZEIST

c 8

Bouwen 21 koopwoningen aan de Lindenlaan. Plan ‘Lindenhorst’.

Geplande Start 03-2026

Projectontwikkelaar: VanWonen Vastgoedontwikkeling B.V., Willemsvaart 21, 8019 AB Zwolle, 038-3033600

Projectontwikkelaar: Lindenhorst B.V., Stationsweg 2, 1251 KC Laren,

Architect: Zeinstra Veerbeek Architecten, ILSY-plantsoen 5, 2497 GA ‘s-Gravenhage, 070-3478594

Hoofdaannemer: Thuis in Bouwen, Energieweg 17, 4231 DJ Meerkerk, 0183-351334

DRONTEN c 9

Bouwen, na sloop bedrijfspand, 44 appartementen / 5 grondgebonden woningen aan De Noord. De omgevingsvergunningsprocedure wordt juni 2025 ingediend.

Geplande Start 07-2026

Opdrachtgever: KPO Planontwikkeling B.V, Sluispolderweg 79, 1505 HJ ZAANDAM, 075-6177650

Architect: Enigma Architecten (voorheen Brink & Fleer), De Bolder 16, 8251

KC Dronten, 0321-386220

Hoofdaannemer: De Gilden Bouw en Onderhoud B.V., Kraanvogelweg 2, 8263 AA Kampen, 038-3330111

HAAKSBERGEN h 9

Bouwen supermarkt ‘Lidl’ / 67 appartementen (huur / koop n.n.b.) / ondergrondse

parkeergarage / aanleggen parkeerplaatsen / aanleggen openbaar park aan de Hibbertstraat. Het plan is ontwikkeld door iniatiefnemer Ben Roerink en Nordwick B.V. Plan: ‘Marktplan’. Project vertraagd. De uitvoering is vertraagd door een conflict over een grondruil met de parochie en lopende bezwaren bij de Raad van State. Geplande Start 05-2026

Projectontwikkelaar: Nordwick Ontwikkeling V.O.F. (Kormelink), ‘t Halt 2, 7165 BV Rietmolen, 0545-221281

Architect: Archimees, Pastoriestraat 53, 7551 DJ Hengelo, 06-47518469

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf Kormelink BV, ‘T Halt 2, 7165 BV Rietmolen, 0545-221281

ALMERE

d 0

Bouwen schoolcomplex t.b.v. Hogeschool Windesheim / parkeerkelder / ontmoetingsruimtes / auditorium tussen de Esplanade en Wandellaan. Project ‘Campus Almere Centrum’, fase 1a: Hogeschool Windesheim. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. selecteren bouwkundig aannemer. Project eerder ook bekend onder project ID: 545313 / 545126. Voor de andere deelprojecten zie fase 1b: studentenwoningen / parkeergarage / fase 2: Woontoren ID 564182.

Geplande Start 10-2025

Opdrachtgever: Gemeente Almere, Stadhuisplein 1, 1315 HR Almere, 14036

Opdrachtgever: Christelijke Hogeschool Windesheim, Campus 2--6, 8017 CA Zwolle, 038-4699911

Architect: BDG Architecten Ingenieurs, Grote Voort 5, 8041 AM Zwolle, 038-4213337

Hoofdaannemer: BAM Bouw en Techniek, Runnenburg 13, 3981 AZ Bunnik, 030-6598966

WAGENINGEN

c 0

Bouwen 750 - 800 woningen (30% sociale huur / 40% betaalbaar / 30% vrije sector woningen exacte verdeling / koop / huur n.n.b.) op het vml. universiteitsterrein van Wageningen Universiteit & Researchcentrum aan de Generaal Foulkesweg. Plan: ‘De Dreijen, fase 2’. Geplande Start 10-2027

Projectontwikkelaar: Gebr. Blokland Ontwikkeling B.V., Moerbei 5, 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam, 0184-620888

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf Gebr. Blokland BV, Moerbei 5, 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam, 0184-620888

Architect: Kokon Architecten & Stedenbouw B.V, Weena 723, 3013 AM ROTTERDAM, 010-4117180

BAARN

c 8

Bouwen 19 levensloopbestendige koopwoningen / 1 vrijstaande koopwoning / 5 koopappartementen / ondergrondse parkeerkelder aan de Schoolstraat.

Bouwberichten

Project ‘Malvahof’. Geplande Start 11-2025

Architect: &WA-architecten, Groen van Prinstererlaan 33, 3818 JN Amersfoort, 033-7430443

Hoofdaannemer: Van Driesten Harskamp Bouwbedrijf BV, Westenengseweg 24, 6732 GJ HARSKAMP, 0318-461651

Opdrachtgever: B&S Realestate B.V., Prinses Carolinalaan 4, 3743 JH Baarn, LINSCHOTEN

c 9

Bouwen 96 woningen (29 sociale huurappartementen / 21 koopappartementen / 6 vrijstaande koopwoningen / 2 bouwkavels / 38 eengezinswoningen koop) aan de Korenbloemhof. Plan ‘Park Rapijnen’ Geplande Start 11-2025

Projectontwikkelaar: BPD, regio Zuid, Kronehoefstraat 72, 5622 AC Eindhoven, 040-2659859

Projectontwikkelaar: UrbanMade B.V., Wegastraat 70, 2516 AP ‘s-Gravenhage, Hoofdaannemer: Bolton Bouw B.V., Zegveldse Uitweg 1, 3443 JE Woerden, 0348-692600

Projectontwikkelaar: VanWonen Vastgoedontwikkeling B.V., Willemsvaart 21, 8019 AB Zwolle, 038-3033600

Projectontwikkelaar: NU Projectontwikkeling, Waldorpstraat 1390, 2521 CZ ‘s-Gravenhage, 070-3050085

Architect: Kien Ontwerp, Zuidsingel 8/a, 3811 HA AMERSFOORT, 033-4328243

Architect: MIX Architectuur, Generaal Hackettlaan 8, 8, 6711 VZ Ede, 0318-648950

EDE

c 8

Bouwen 28 koopwoningen bestaande uit 6 twee-onder-een-kap- / 13 rijwoningen / 8 stadvilla’s / 1 vrijstaande woning aan de Gieseplas. Project: ‘De Groene Zoom, fase 2. Verkoop is in april 2025 gestart. Geplande Start 09-2025

Projectontwikkelaar: Lithos Bouw & Ontwikkeling B.V., Spaceshuttle 38, 3824 ML Amersfoort, 033-4535959

Hoofdaannemer: Lithos Bouw & Ontwikkeling B.V., Spaceshuttle 38, 3824 ML Amersfoort, 033-4535959

Architect: Egbert van Dijk Architecten bv, Ratio 16, 6921 RW DUIVEN, 06-22440811

SOEST c 7

Bouwen / optoppen vml. serviceflat ‘Hoog Soestdijk’ met 20 sociale huurappartementen t.b.v. Portaal aan de Prins Hendriklaan 5. De architect is bekend bij de opdrachtgever.

Geplande Start 08-2025

Hoofdaannemer: Veluwezoom Verkerk Bouw B.V, Edisonstraat 88, 6902 PK Zevenaar, 0316-221845

ADVERTENTIE

Betonmortel in Friesland en randgebieden, stampbeton en stelspecie

Betonplaten o.a. 200x200 cm en 325x250 cm voor bouwwegen Megablokken in diverse afmetingen Voorgespannen heipalen in diverse afmetingen

18 Bouwberichten

UITVOERING

LENT

c 9

Bouwen appartementencomplex met 67 huurappartementen ‘De Bongerd’ (waaronder 23 appartementen voor bewoners van zorgorganisatie Onder de Bomen / 8 woningen voor statushouders / jong volwassenen) / gemeenschappelijke bio-diverse tuin / ontmoetingsruimte / fietsenberging in de nieuwbouwwijk Waalsprong (Nijmegen-Noord) naast het station Lent / Hof van Holland aan de Toon Fredericksplein. Project: ‘De Bongerd’. Geplande Start 03-2024

Hoofdaannemer: Trebbe Bouw B.V., Tubantiasingel 63, 7514 AB Enschede, 088-2590000

Architect: Moke Architecten, Veemarkt 219-223, 1019 CK Amsterdam, 020-7855868

Architect: HilberinkBosch Architecten, Wamberg 5, 5258 SM Berlicum, 073-6900136

Architect: MTD Landschapsarchitecten, Zuid Willemsvaart 142, 5211 NW ‘s-Hertogenbosch, 073-6125033

Architect: We Architecten B.V., Leen

Jongewaardkade 31, 1031 HS Amsterdam, 020-3080019

AMERSFOORT c 9

Bouwen 149 woningen, 26 koopappartementen / 56 eengezinswoningen (koop) / 67 sociale huurappartementen / ondergrondse parkeergarage aan de Rekwisieten, onderdeel plan ‘Podium Vathorst’, fase 2. Geplande Start 05-2025

Projectontwikkelaar: Heijmans Vastgoed Midden B.V., Databankweg 28, 3821 AL Amersfoort, 033-4502400

Architect: Heren 5 Architecten bv bna, tt. Vasumweg 152, 1033 SH Amsterdam, 020-5550155

Hoofdaannemer: Heijmans Woningbouw Amersfoort, Databankweg 28, 3821 AL Amersfoort, 033-4502400

Architect: Korthtielens Architecten B.V, Overtoom 197, 1054 HT Amsterdam, 020-4272825

Architect: Marcel Lok Architect, Levantkade 67, 1019 MJ Amsterdam, 020-8463574

Projectontwikkelaar: OntwikkelingsBedrijf Vathorst, Veenslagen 33, 3825 RT Amersfoort, 033-4511010

HARDENBERG c 9

Bouwen 3 appartementencomplexen met 78 koop- en huurappartementen / 6 koopwoningen aan de Kruserbrink. Plan ‘Vechtzone’. De woningen zijn in uitvoering. De appartementen starten in Q4 2025. Geplande Start 06-2024

Projectontwikkelaar: Van Wijnen Regiokantoor Noord en Oost, K.R. Poststraat 101, 8441 EN , Hoofdaannemer: Van Wijnen Regiokantoor Noord en Oost, K.R. Poststraat 101, 8441 EN , Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

BEUNINGEN f 9

Bouwen logistiek centrum met 26.000 m2 magazijnruimte / 2.300 m2 mezzanine / 1.600 m² kantoorruimte t.b.v. Cornelissen Transport aan de Goudwerf. Op 19 mei 2025 werd het hoogste punt bereikt. Geplande Start 11-2024

Projectontwikkelaar: Next Level, Parklaan 62, 5613 BH Eindhoven, 040-2491660

Hoofdaannemer: Van Schijndel Bouwgroep BV, Bredeweg 13, 5386 KM Geffen, 073-5340000

W-Installateur: Verstappen Van Amelsvoort BV, Rijksweg 17, 5391 LH NULAND, 073-5324866

E-Installateur: H. van Zandvoort Electrotechniek B.V, Heesterseweg 29, 5386 KT GEFFEN, 073-5326018

Architect: Pepers Architecten B.V., Schootense Dreef 23, 5708 HZ Helmond, 0492-529429

SCHERPENZEEL

c 7

Bouwen 9 appartementen / 2 twee-onder-een-kapwoningen (allen koop) / aanleggen 22 parkeerplaatsen op de hoek Vlieterweg / Burgemeester Royaardslaan. Plan: ‘Boschzicht’. Architect is bekend bij de aannemer. In mei 2025 is het hoogste punt bereikt.

Geplande Start 09-2024

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Osnabrugge, Holleweg 1, 3925 LW SCHERPENZEEL GLD, 033-2773738

Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf Osnabrugge, Holleweg 1, 3925 LW SCHERPENZEEL GLD, 033-2773738

De Arend Hoogeveen maakt plaats voor De Nieuwe Arend

De Arend, een ruim 55 jaar oude flat in Hoogeveen, maakt plaats voor De Nieuwe Arend. De Arend, sinds 1969 blikvanger van de Drentse stad, heeft volgens eigenaar Domesta haar beste tijd gehad. Renovatie is overwogen, maar bleek technisch en financieel niet haalbaar.

Woningcorporatie Domesta verhuurt ruim 10.000 woningen aan mensen met lagere inkomens of aan degenen die moeilijk zelf een huis kunnen regelen. De huisvester is actief in de gemeenten Coevorden, Emmen en Hoogeveen. De Nieuwe

Arend telt elf verdiepingen (net als de voorganger) en bestaat uit 104 appartementen (vijf meer dan de voorganger) met een vloeroppervlakte van circa 75 vierkante meter. Een appartement bestaat uit een woonkamer met twee slaapkamers. Alle bewoners krijgen een eigen balkon. Onder in de flat komt een parkeergarage. De appartementen zijn met name bedoeld voor een- en twee

persoonshuishoudens, voor starters en senioren.

In juni wordt gestart met het voorbereidende werkzaamheden, zodat Brands Bouw uit Emmen – aangetrokken als hoofdaannemer – vlak na de zomer daadwerkelijk aan de slag kan met de bouw van De Nieuwe Arend. Van Manen en Zwart Architecten uit Drachten tekende voor het ontwerp.

Meedenken

De huidige bewoners mochten meedenken tijdens het ontwerpproces. Het resultaat is een moderne terrassenflat met veel groen. Zo krijgt het nieuwe woongebouw groene gevels. Op een van de daken komt een grote daktuin met terras. In het gebouw komt bovendien een ontmoetingsruimte voor bewoners waar straks allerlei activiteiten georganiseerd worden. Omdat de parkeergarage onder maaiveld komt, ontstaat er ruimte voor een parkje en een extra gebouw met achttien appartementen. De bouw neemt in totaal zo’n anderhalf jaar in beslag. De

Plaats: Hoogeveen

Opdrachtgever: Domesta

Ramingsgroep: 13 miljoen euro

Nummer: 174334

Wil je meer informatie over dit en andere projecten zien, inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Probeer Bouwberichten dan 14 dagen gratis. Zonder verplichting. Heb je een inhoudelijke vraag of opmerking, neem dan contact op met het redactieteam van Cobouw Bouwberichten: content@vmnmedia.nl

oplevering staat gepland in het voorjaar van 2027. Het nieuwe flatgebouw ligt in de wijk Wolfsbos en verrijst op het terrein van De Arend. Pas wanneer de nieuwe flat gereed is, gaat de oude Arend tegen de vlakte. Dan hoeven de bewoners maar een keer te verhuizen, zo is het achterliggende idee. Alle huidige huurders krijgen de kans om de overstap van de oude naar de nieuwe flat te maken. De appartementen die afgelopen jaar leeg kwamen te staan, worden verhuurd door Ad Hoc.

Kiezen we voor licht of hitte?

Als je veel nieuwbouw bekijkt, dan lijken transparantie en lichttoetreding leidend. Veel glas, liefst van vloer tot plafond. Ook bij de nominaties van het BNA Gebouw van het jaar zie ik het weer.

Het is ook een geweldige kwaliteit: daglicht, uitzicht en zelfs wat weldadige warmte in de winter. Veel glas hoort bij Nederland; dat weten we al sinds het ‘nieuwe bouwen’ van inmiddels een eeuw geleden. Dat leverde schitterende transparante woon- en werkgebouwen op, die terecht de monumentenstatus hebben bereikt. Als ik vanuit mij woonplaats in Twente de grens overga, is het een van de kenmerken waaraan je kunt zien dat je in Duitsland bent: kleine ramen. Maar (u voelde hem al aankomen) al dat glas heeft een keerzijde: hitte! Moeten we echt kiezen tussen licht of hitte?

De hittestress in onze gebouwen is een groeiend probleem. Volgens Investico en Een Vandaag woont meer dan de helft van de Nederlanders in een woning die zomers te warm kan worden. Uit eigen onderzoek weten we dat de grootste invloedsfactor de directe zoninstraling is. Door al dat glas dringt de zonnewarmte naar binnen en door de goede isolatie en hoge thermische massa heb je die hitte er dan niet zomaar uit. Logisch dat er steeds vaker airco’s verschijnen. Maar dat is natuurlijk het paard achter de wagen. Niet alleen is het symptoombestrijding, maar het vergroot de hittestress in de omgeving en levert een nog grotere netbelasting op, omdat we juist in de avond en nacht behoefte hebben aan koelte en die nachten steeds warmer worden. Waarom pakken we de bron niet aan? Minder glas en effectieve zonwering kunnen de hittestress effectief decimeren. Vanuit dat perspectief zou gebouwgebonden (buiten-) zonwering verplicht moeten worden. Screens, luiken, lamellen, kiest u maar. Het mooie is dat u dan niet hoeft te kiezen tussen licht of hitte; je krijgt het allebei.

Harm Valk Senior adviseur –Nieman

Raadgevende

Ingenieurs

De Arbiter

Vonnissen van de Raad van Arbitrage zijn vaak interessant voor een breder publiek dan alleen de partijen die bij het geschil betrokken zijn. In deze rubriek wordt elke maand een zaak van de Raad besproken.

Een perfecte schikking of toch niet?

Arbitrage - Over de startdatum van de bouw, het aantal vrije en onwerkbare dagen en de invloed van meerwerk valt te twisten.

Of toch niet?

In deze kwestie staan de kopers van een appartement bij de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen (RvA) tegenover de aannemer die het voor ze heeft gebouwd. Ze hebben een conflict over de schadevergoeding voor te late oplevering. De mondelinge behandeling van de zaak vindt plaats samen met die van de geschillen van zeven andere kopers in het project.

Het appartement is gerealiseerd in een getransformeerd kerkgebouw. De aannemingsovereenkomst, voor een bedrag van ruim 222.000 euro, behelst de transformatie van het privé-gedeelte en de gemeenschappelijke gedeelten. Voor de overeenkomst gelden de Algemene Voorwaarden transformatie voor appartementsrechten en de Woningborg Garantie- en Waarborgregeling Transformatie 2020. Omdat een geschil over bouwtijdoverschrijding echter is uitgesloten van de genoemde garantieregeling, toetsen de arbiters de vorderingen van de kopers alleen aan de aannemingsovereenkomst.

Schadevergoeding

Oplevering van het privégedeelte moet volgens de overeenkomst plaatsvinden binnen 200 werkbare dagen. Overschrijding daarvan leidt tot een schadevergoeding van een kwart promille van de aanneemsom per kalenderdag. De start van de bouw, gedefinieerd als begin van de sloop van de kerkvloer, is begin mei 2021. De oplevering vindt plaats op 22 mei 2022. Volgens de kopers is dat 53 dagen te laat. Ze willen een vergoeding van bijna drieduizend euro. Volgens de aannemer is er over deze kwestie al geschikt én is er bovendien helemaal geen sprake van overschrijding van de overeengekomen bouwtermijn. De RvA-arbiters kunnen aan de slag.

Een perfecte schikking

Hoe zit het om te beginnen met de volgens de aannemer bereikte ‘perfecte schikking’? Uit de communicatie daarover blijkt dat de kopers via hun advocaat destijds hun verzoek om betaling

van een schadevergoeding baseerden op de informatie uit twee bijlagen. De aannemer wilde dit afdoen met een bedrag gebaseerd op bijlage 2, maar negeerde daarbij bijlage 1. De advocaat voor de kopers ging in eerste instantie akkoord, iets wat hij later corrigeerde. Vervolgens is de aannemer gewaarschuwd dat de kopers naar de RvA zouden stappen als hij het bedrag op basis van bijlage 1, dat hij eerder al zou hebben toegezegd, niet alsnog zou betalen. De arbiters constateren dat er dus nog niet geschikt is.

Werkbare dagen

De aannemer betwist vervolgens de berekening van de verkopers van de overschrijding van de bouwtermijn. Hij stelt om te beginnen dat de bouw niet op 3 maar op 7 mei begonnen zou zijn. Helaas voor hem is er een foto waarop een begin van de sloop zichtbaar is en waarvan de arbiters aannemelijk vinden dat die op 3 mei is gemaakt.

Ook betoogt de aannemer dat langdurige neerslag tot 11 onwerkbare werkdagen zou hebben geleid. Maar aangezien het bestaande dak vrijwel geheel in stand bleef en het overgrote deel van het werk binnen moest worden uitgevoerd, vinden de

arbiters het niet aannemelijk dat het natte weer onwerkbare dagen heeft veroorzaakt.

De aannemer beroept zich verder op meerwerk, met het recht op acht extra werkdagen, en op elf zwevende vrije dagen tijdens de bouwperiode die niet als werkdagen zouden mogen gelden. Ook hier krijgt hij bij de arbiters nul op het rekest. De kwestie van het meerwerk kan hij niet onderbouwen en hij heeft bij het aanvaarden van dat meerwerk ook verzuimd te laten weten wat de gevolgen voor de bouwtermijn zouden zijn. Verder blijken de zwevende vrije dagen geen collectieve maar individuele vrije dagen te zijn. Er is dus geen reden waarom op die dagen de bouw stil moest liggen.

De klacht van de aannemer dat de kopers aanspraak maken op veel meer dagen dan ze eerder deden, leggen de arbiters terzijde. Afgezien van de hierboven genoemde weerlegde kritiekpunten stemt de telling van de aannemer overeen met die van de kopers. Zij krijgen hun eis toegewezen.

(Meer over dit vonnis is te vinden op www. raadvanarbitrage.info, onder nummer 82674)

HARM VALK

Bevriezen of ontdooien?

Bouwen, bouwen, bouwen...

Maar dan wel goed en gezond

Woningbouw - Een onafhankelijke adviesgroep presenteerde onlangs in het kader van het programma STOER van minister Keijzer een reeks maatregelen om de bouw van nieuwe woningen te versnellen. Hopelijk leidt deze ambitie niet tot haastwerk en lage kwaliteit. De regels waaraan woningen moeten voldoen, bijvoorbeeld als het gaat om een gezond binnenklimaat, blijven al jaren achter bij de Europese normen.

Minister Keijzer is vastberaden om de belofte van het kabinet om 100.000 woningen per jaar te bouwen waar te maken. Dat is een pittige opgave, vergelijkbaar met het jaarlijkse bouwtempo tijdens de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. In de periode 1945-1960 ging het vooral om kwantiteit, voor kwaliteit was er weinig aandacht. Het leidde tot een hele generatie slechte woningen, gebouwd met goedkope materialen, die kampen met vochtproblematiek, tocht, gebrekkige isolatie en gebreken aan dak en gevel. Veel van de woningen gebouwd in deze periode zijn inmiddels alweer afgebroken of staan op de nominatie om gesloopt te worden. Het is te hopen dat de geschiedenis zich niet herhaalt. Als het gaat om bouwtechnische kwaliteit hanteert de Nederlandse overheid een laissez-faire beleid: er gelden minimumnormen en het wordt grotendeels aan de markt overgelaten. Mede daarom is het met het binnenklimaat in onze huizen niet al te best gesteld. Uit de Healthy Buildings Barometer 2024, een jaarlijks terugkerend Europees onderzoek naar de relatie tussen het leefklimaat in gebouwen en huizen en de gezondheid, blijkt dat de Nederlandse gebouwvoorraad kampt met grote vochtproblemen. Drie op de twintig inwoners leven met lekkende daken, vochtige muren, vloeren of fundering of rot in raamkozijnen of vloeren. Daarnaast leeft ruim een kwart van alle Nederlanders met geluidsoverlast thuis als gevolg van dunne wanden en slechte akoestiek. In Nederland heeft 10 procent van de kinde-

ren astma, en het aantal gevallen van stress, Seasonal Affective Disorder (SAD) en vitamine D-tekort neemt al jaren toe.

Thuiswerken

Toch adviseert de adviesgroep STOER om een deel van de bestaande regels te schrappen. Bijvoorbeeld de eis dat 55 procent van de gebruiksoppervlakte in een gebouw moet voldoen aan zwaardere eisen qua ventilatie en daglicht. Want dit kan leiden tot onnodig hogere kosten, aldus het advies. Echter, dit zou betekenen dat er feitelijk geen eisen overeind blijven en dat is een slechte zaak. Daglicht is van essentieel belang voor de fysieke en mentale gezondheid van de mens. Aangezien we vandaag de dag, mede door het toegenomen thuiswerken, circa 90 procent van de tijd binnenshuis doorbrengen, is voldoende spreiding van daglicht in de ruimte van groot belang. Genoeg daglicht leidt tot hogere arbeidsproductiviteit en hogere cijfers op school. Daarnaast is voor senioren die minder vaak buiten komen, daglicht cruciaal voor een goed dag- en nachtritme en daarmee hun gezondheid. Het voorkomt winterdepressie en draagt bij aan het voorkomen van schimmels en daarmee ook ziektes. Bovendien is aandacht voor het binnenklimaat verplicht door de Europese Unie. Het schrappen van dit artikel zou dus niet alleen nadelig zijn voor de gebruikers, maar ook in strijd zijn met de Europese regelgeving.

Hoge bouwkosten

Voor de berekening van daglicht is recent een nieuwe norm ontwikkeld en gepubliceerd, die zorgt voor een betere positionering van daglichtopeningen,

waarmee de kwaliteit (spreiding in de ruimte en het voorkomen van hinderlijke contrasten tussen licht en donker) van daglicht in de ruimte kan worden beoordeeld.

De STOER-adviesgroep vindt dat deze norm niet moet worden ingevoerd, omdat het eveneens zou leiden tot hogere bouwkosten. Ook dit is een slecht idee. Het niet invoeren van de norm zou betekenen dat Nederland de huidige lage norm voor daglicht in stand houdt, die neerkomt op slechts een halve vierkante meter aan door daglicht verlicht oppervlak per woonruimte in een huis – minder dan een schaakbord. Zouden er echt bewoners of gebouweigenaren zijn die niet bereid zijn om iets meer te betalen voor maatregelen die aantoonbaar bijdragen aan de gezondheid en het comfort van hun leefomgeving? Waarbij overigens niet is aangetoond dat de nieuwe norm daadwerkelijk leidt tot hogere bouwkosten.

Het schrikbeeld ontstaat dat Nederland, in de honger naar nieuwe woningen, de kwaliteit uit het oog verliest. Het is een goed idee om een groot deel van de bouwopgave binnenstedelijk te realiseren. Hier is de ruimte wel beperkt, dus zal er goed ontworpen moeten worden. En niet dat we straks hoge wooncomplexen krijgen die eigenlijk te dicht op elkaar staan, waardoor een groot aantal appartementen permanent in de schaduw staat. Het is te hopen dat Nederland niet wordt volgebouwd met woningen van matige kwaliteit waarin eigenlijk geen mens wil wonen.

Maarten van Breemen, architect en voorzitter van stichting Dutch Daylight

Dat het kabinetsbesluit om de huren in de sociale sector te bevriezen veel losmaakt, is begrijpelijk. Voor corporaties betekent dit immers een forse beperking van hun financiële armslag. Zonder indexering lopen zij miljarden aan toekomstige inkomsten mis, wat direct hun investeringscapaciteit ondermijnt. En dus de bouw van nieuwe woningen en het verduurzamen van bestaand bezit vertraagt. Dat Aedes naar de rechter stapt, is dan ook geen verrassing, maar een noodsignaal. Tegelijkertijd laat deze kwestie ook iets anders zien: hoe complex en kwetsbaar het systeem is geworden. We hebben sociale huurwoningen tot een aparte economische categorie gemaakt, met eigen regels, garanties en afhankelijkheden. Daardoor kunnen maatregelen die op het eerste gezicht huurders moeten beschermen, juist averechts uitpakken. Want wie profiteert er uiteindelijk van als corporaties zich gedwongen voelen woningen te verkopen aan beleggers? In wijken waar ooit betaalbare woningen stonden, zien we nu appartementen terugkomen met een prijskaartje van vier ton of meer. Er is dus méér aan de hand. Het huidige systeem is als een Jenga-spel waar de overheid in de afgelopen jaren telkens houten blokjes uittrekt en daarmee de financiële huishouding van corporaties instabieler maakt. Denk bijvoorbeeld aan het heffen van de vennootschapsbelasting. En ook de financiële beoordelingssystematiek via het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) met Interest Coverage Ratio’s (ICR) en Loan to Value’s, maakt corporaties afhankelijk van huurstromen, terwijl ze tegelijk worden aangespoord hun bezit te verkopen om middelen vrij te maken. En dat gebeurt dan niet zelden aan partijen die wél rendement nastreven. Zo verdwijnt de sociale woning uit de voorraad, terwijl de vraag naar (betaalbare) woningen groeit. Misschien moeten we het besluit ook als momentum zien om terug te gaan naar de kernvraag: wie draagt verantwoordelijkheid voor betaalbare woningen? En zijn onze instituties en regels daarop nog wel ingericht? In tijden van woningcrisis is het niet genoeg om oude afspraken te verdedigen of incidenteel te corrigeren. Het is tijd om het systeem onder de loep te nemen. Want misschien zit de oplossing niet in harder duwen, maar in slimmer ontwerpen.

Nynke Sijtsma, directeur De Bouwcampus

NYNKE SIJTSMA

Foto:

Ode aan de zon: paviljoen geeft verkoeling zonder elektronica

Duurzaamheid - Elektronica en sensoren zijn niet nodig voor de bewegende geveldelen van een paviljoen op de Architectuur

Biënnale van Venetië. De aluminium façade van het Nederlandse bouwwerk draait als de zon erop staat te branden, dankzij een verborgen luchtzakje.

Het Sombra-paviljoen oogt wat als een gordeldier, met schubben die meebewegen met de baan van de zon. Het gebogen geveloppervlak wordt gevormd door zo’n 180 bronskleurige ‘vlinders’. Deze bestaan elk uit een middendeel – een luchttank – met daaraan bevestigd twee driehoekige vleugels. Deze levendig vormgegeven aluminium paneeltjes kunnen automatisch openen en sluiten wanneer de zon erop schijnt. “Ze werken feitelijk op zonnestraling, kabels en motoren hebben we niet nodig”, vertelt Jaap Heemskerk van Metadecor bij een model dat te zien was op de beurs Future Facades in Utrecht. “In de elementen zit een afgesloten luchttank. Als deze opwarmt zet de lucht uit en blaast een flexibel luchtzakje aan de achterzijde op, waardoor deze korter wordt. Daardoor trekt het paneel dicht.”

Omgekeerd gaat het paneel weer open wanneer de zon wegtrekt. Het resultaat is een paviljoen dat lijkt op een levend organisme, dat met de zon mee verandert en ‘ademt’ tijdens bewolking. Dit geeft verkoeling zonder dat er energie voor nodig is. De gele luchtzakjes van ongeveer 20 centimeter aan de achterzijde – officieel heten ze ‘actuatoren’ –zijn gemaakt van outdoor textiel, vergelijkbaar met dat van rugzakken. Deze zijn bestand tegen zeer langdurig gebruik. Dempers die rondom zijn geplaatst voorkomen dat de panelen gaan klapperen bij harde wind.

Geperforeerde panelen

De Airshade-technologie achter het beweeglijke bouwwerk is feitelijk een heel simpel mechanisch systeem – software of AI is er niet voor nodig. Bedenker is de Kroatische uitvinder Nikola Znaor, maar een Nederlands samenwerkings-

zon.

verband ontwikkelde de spectaculaire toepassing. Gevelspecialist Metadecor, dat de engineering verzorgde, werkte daarbij samen met architectenbureau MVRDV. Dat ontwierp met constructeur van Rossum een paviljoen met zes metalen ‘ribben’ die naar de zon zijn gekanteld. Deze zijn gemaakt van hergebruikte aluminium balken die door Kersten Europe in hun speciale vorm werden gebogen. De driehoekige geperforeerde panelen die erop zijn gemonteerd hebben scharnieren om te kunnen bewegen.

‘‘Het mooie is dat hij door de gekozen vormgeving precies schaduw creëert op de plek waar je die hebben wilt”

Het paviljoen is op meerdere manieren een ode aan de zon. In de ronde vloerplaat is de polaire zonneboog zichtbaar die de basis vormde voor de geometrie van het paviljoen. Deze is met CNC-techniek in het aluminium gegraveerd. “De vorm is geïnspireerd op een zonnekompas”, vertelt Gijs Rikken van MVRDV. “Verder kun je op de onderkant van de bogen de woorden ‘zon en schaduw’ vinden in meer dan 206 talen, netjes in alfabetische volgorde.”

De positionering van het paviljoen is zeer nauwkeurig gekozen op de coördi-

naten 35°12.6′N 24°54.6′E, ongeveer waar Kreta ligt: precies tussen Venetië en Dubai – waar de volgende tentoonstelling plaatsvindt. “Het mooie is dat hij door de gekozen vormgeving precies schaduw creëert op de plek waar je die hebben wilt”, zegt Heemskerk.

2.000 kilo contragewicht

De opzet van het bouwwerk was een uitdaging, want deze lijkt sprekend op de vorm van een kitesurfvlieger. Aangezien verankeren niet mocht op het Biënnale, koos Metadecor voor een stalen contragewicht in de vloer van 2.000 kilo om wegvliegen te voorkomen. Het is het enige staal in de constructie, voor de rest is alles van brons geanodiseerd aluminium. Het paviljoen is verder volledig modulair en demontabel opgezet, omdat hij op verschillende locaties komt te staan. Alle onderdelen passen in een zeecontainer.

Sombra (een samentrekking van de Latijnse woorden ‘sol’ = zon en ‘umbra’ = schaduw) is een tijdelijke installatie, maar bredere toepassingen staan op stapel. Zo werkt Metadecor al aan een project in Kroatië, waar veel grotere panelen worden gebruikt – pakweg 2,5 bij 1 meter. De Airshade-technologie moet daar geïntegreerd worden in een bestaand ontwerp. Heemskerk: “Dat is een hele uitdaging. We zijn aan het puzzelen hoe we warmte kunnen opvangen en de panelen aansturen op zo’n manier dat het technisch en esthetisch voldoet.”

Is het systeem eigenlijk geschikt voor Nederland? Mogelijk, maar aangezien de zoninstraling bij ons minder krachtig is zou een zwarte coating nodig zijn om de warmte beter op te vangen of een betere beschutting tegen de wind. Het geanodiseerde aluminium van het ‘Italiaanse’ bouwwerk reflecteert daarvoor te veel licht.

Heemskerk verwacht dat de technologie op lange termijn ook op grotere schaal gaat worden toegepast. “Je zou hele gebouwen kunnen laten reageren op zonlicht. Zonder dure elektronica, maar gewoon met fysica. Een wolkenkrabber met panelen die vanzelf dichtgaan als de zon erop schijnt – dat zou toch geweldig zijn?”

Sombra-paviljoen

Het Sombra-paviljoen is een samenwerking van Metadecor, Airshade Technologies, MVRDV, Alumet, Van Rossum Raadgevend Ingenieurs, Arup, Kersten Europe en het Amolf Instituut. Het paviljoen is te zien op de Time Space Existence-expositie in Venetië van 10 mei tot het eind van de herfst. Op een later moment gaat het bouwwerk onder meer naar Dubai. Een evenementenagenda rondom het paviljoen en de Time Space Existence-expositie is te vinden op de website van de expositie.

Het Sombra-paviljoen oogt wat als een gordeldier, met schubben die meebewegen met de baan van de

COLOFON

Cobouw, de onafhankelijke nieuwsbron voor de bouw, verschijnt 1x per week en biedt nieuws en achtergronden over thema’s als duurzaamheid, veiligheid, innovatie, aanbesteden, marktontwikkelingen en bouwkwaliteit.

Hoofdredactie

Eric Verweij, hoofdredacteur ericverweij@vmnmedia.nl

Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vmnmedia.nl

Jorge Groen

adjunct-hoofdredacteur data en kennis

Redactie

Thomas van Belzen thomasvanbelzen@vmnmedia.nl

Marc Doodeman marcdoodeman@vmnmedia.nl

Stijn van Gils

stijnvangils@vmnmedia.nl

Nouska du Saar nouskadusaar@vmnmedia.nl

Ad Tissink adtissink@vmnmedia.nl

Eindredactie

Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vmnmedia.nl Esther Gotink

esthergotink@vmnmedia.nl

Ingrid de Zwart-Schaap ingriddezwart-schaap@vmnmedia.nl

Persberichten Cobouw@vmnmedia.nl

Redactie Cobouw Utrechtseweg 44 3704 HD Zeist

Redactie Bouwberichten bouwberichten@vmnmedia.nl

Vormgeving

colorscan bv, www.colorscan.nl

Freelancemedewerkers

Edo Beerda, Jan Smit, Yvonne Ton

Fotografen

APA, Suzanne van de Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer

Uitgever

Mieke Luisman-Stikkelorum miekestikkelorum@vmnmedia.nl

Advertenties

Jesse Weideman

Tel: 06 22023724

Email: jesseweideman@vmnmedia.nl

Abonnementen

• Online abonnement met onbeperkt toegang tot cobouw.nl en de Cobouw-app: € 21,00/mnd • Krant (1x per week), incl. themaspecials en onbeperkt toegang tot cobouw.nl, de Cobouw-app en de digitale krant: € 75,00,-/ mnd

Klantenservice

VMN media

Telefoon: (088) 58 40 888

klantenservice@vmnmedia.nl

Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

Aan de Haagjesweg, in Emmermeer, waar ooit twee ‘Nicolaiflats’ stonden, komen twee moderne appartementencomplexen voor woningcorporatie Lefier Samen goed voor 66 nieuwe woningen. De appartementen komen beschikbaar in de sociale huur. De bouwwerkzaamheden worden uitgevoerd door Dura Vermeer en starten begin 2026. Naar verwachting wordt de bouw eind 2027 afgerond. De appartementen zijn gelijkvloers en zijn 2-kamerappartementen (20 stuks) en 3-kamerappartementen (46 stuks), waardoor ze geschikt zijn voor diverse doelgroepen. Het project is onderdeel van Bouwstroom Noord. Een unieke samenwerking tussen zes corporaties (Actium, Lefier, Wold & Waard, Woonconcept, Woonservice en Woonborg) en twee bouwbedrijven (Dura Vermeer Bouw Hengelo en Trebbe).

Op vrijdag 9 mei is met het slaan van de eerste paal de officiële aftrap gegeven voor de nieuwbouw van Wouda Installatietechniek aan de Koornmarktpoort 13 in Dronten. Aan de Stegge Twello gaat het bouwkundige deel van de nieuwbouw realiseren. Het nieuwe onderkomen van Wouda Installatietechniek komt op het bedrijventerrein De Poort van Dronten aan de doorgaande weg op een Zichtlocatie en bestaat uit een twee-laags kantoor van circa 800 m2, een royaal opge-

zette bedrijfsruimte van 1.150 m2 met entresolvloer en een ruim opgezet beschut buitenterrein. Enigma Architecten uit Dronten is verantwoordelijk voor het ontwerp, JVZ Ingenieurs uit Deventer verzorgde de constructieve uitwerking.

Met de onthulling van twee borden van nieuwe straatnamen, vierde bouwbedrijf Heijmans op woensdag 14 mei de start van de bouw van de tweede fase van project Podium in de Vinex-wijk Vathorst in Amersfoort. In aanwezigheid van wethouder Jeroen Bulthuis van gemeente Amersfoort , kopers van de eengezinswoningen en vertegenwoordigers van Heijmans en woningcorporatie de Alliantie, werden de straatnaambordjes onthuld. Aan de straten Podium en Rekwisieten komen 149 woningen: een mix van huur- en koopwoningen die bijdragen aan een gezonde en duurzame leefomgeving. Inmiddels is een deel van de begane grondvloeren gelegd en een deel van de eerste verdiepingsvloeren al gerealiseerd. Vanaf half 2026 worden de woningen opgeleverd.

Op 15 mei hebben BPD en Bouwmij Janssen de start van de bouw van 46 woningen in de laatste fase van de gebiedsontwikkeling Hoenderpark in Ottersum, gemeente Gennep, feestelijk gevierd. De officiële handeling werd verricht door wethou-

Een tip voor deze rubriek? Mail je tekst en foto naar cobouw@vmnmedia.nl

der Rob Peperzak, die een XXL insectenhotel onthulde, symbool voor de duurzame en natuurvriendelijke opzet van de wijk. In deze laatste fase worden 40 projectmatige koopwoningen gerealiseerd, samen met 3 vrije kavels en 6 sociale huurwoningen. Hoenderpark, gelegen aan de noordelijke rand van het knusse Ottersum, biedt een unieke combinatie van dorps wonen en moderne voorzieningen. De wijk wordt gekenmerkt door ruim opgezette kavels, weidse vergezichten en een centraal gelegen driehoekig park. De natuur ligt binnen handbereik, met de Maas en verschillende bosgebieden in de directe omgeving.

In samenwerking met AXA , Bouwinvest , Verenigd Beheer, Rockfield , M&G , DUWO, Holland Immo Group, Qpark en Smitsloo – én met de gemeente Den Haag – realiseerde VORM het project Binck City Park : vier woontorens aan de Binckhorstlaan 135. Samen goed voor 896 woningen die een breed scala aan doelgroepen bedienen: van studenten tot starters en doorstromers. Elk van de partners heeft als het ware zijn eigen puzzelstukje bijgedragen aan het grotere geheel. Het project – ontworpen door OZ architecten , VMX Architects en Braaksma & Roos Architecten – bestaat uit torens van 43,5 tot 75 meter hoog en biedt ruimte aan zeshonderd huurappartementen, 197 studentenwoningen en 99 starterswoningen.

JUNI

5 juni

Spryg Real Estate Academy. Congres over Houtbouwkansen

Houtbouw is hot! Het staat centraal als dé duurzame oplossing voor o.a. de woningbouwopgave en circulaire overheidsdoel (50 procent circulair in vijf jaar tijd). Met voordelen zoals de CO₂-opslag (embodied carbon), snelle bouwtijd, stikstofreductie en het modulaire, circulaire karakter. Wat zijn de opschaalkansen? Welke kansen biedt het voor betaalbare woningbouw, kantoren, winkels en zelfs warehouses? Waar liggen de aandachtspunten en

kansen? Daarover organiseert SPRYG Real Estate Academy op 5 juni de actuele studiedag Kansen in Houtbouw 2025 in New Babylon Den Haag. Op deze 6e editie nemen houtbouwexperts van o.a. Alba Concepts, Woonwaard, Local, NarrativA architecten, Sweco en TU Delft deelnemers mee in de wereld van houtbouw.

12 t/m 14 juni

Technische Kontakt Dagen 2025

Het bestuur van de Technische Kontakt Dagen (TKD) heeft de inschrijving van de grootste buitenbeurs van West-Europa geopend. De TKD brengt grote en kleine spelers op het ge-

bied van grondverzet-, recyclingmaterieel en aanverwante specialismen bij elkaar, waarbij de beurs gericht is aan alle professionals uit de bouw & infra en de industrie. Daarnaast staat de TKD in het teken van nieuwe trends en ontwikkelingen. Stichting TKD bestaat uit een afvaardiging van de drie brancheorganisaties BMWT, Bouwend Nederland en Cumela. Met een oppervlakte van 118.000 m² en 200 exposanten was vorig jaar de TKD de grootste in de geschiedenis van het evenement.

Locatie en data TKD: Meierijstad, donderdag 12 tm zaterdag 14 juni. Inschrijven kan via website tkd.nl

17/18/19 juni

Provada 2025

Provada is bekend van de grootste vastgoedbeurs van Nederland. Met ruim 200 exposanten uit de vastgoedsector - van projectontwikkelaars, beleggers, bouwers, architecten tot aan financiers,

adviseurs, makelaars en woningcorporaties – en meer dan 70 gemeenten, provincies en het Rijk is de publieke sector goed vertegenwoordigd op deze vastgoedbeurs waar de publiek-private verbinding centraal staat in de programmering.

17-19 juni: Provada.