Cobouw 3 april 2025

Nummer 13, 164ste jaargang, donderdag 3 april 2025

Wat vertellen de puinhopen van de Wilhelminatoren?

Aluminium kozijnen

Met kunststof kern, 200+ kleuren en Seaside Qualicoat label.

‘Bouwers, stap over op andere boomsoorten’

Interview Pagina 3

Hakkers: 150 jaar stevig verankerd in Werkendam

Bedrijfsportret Pagina 8/9

‘Architecten zijn harder nodig dan ooit’

Interview Pagina 10/11

VERHOGEN VAN DAKEN VIJZELEN

Pagina 4/5 Achtergrond

Rijkswaterstaat tast diep in buidel voor opknappen oude tunnels en bruggen

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Rijkswaterstaat zet komend jaar voor miljarden aan opdrachten weg voor het vervangen en opknappen van oude tunnels, bruggen en besturingssystemen. Dat blijkt uit de nieuwste inkoopplanning van ‘s lands grootste infrabeheerder. Wanneer de uitbreiding van de Ring Utrecht naar de markt gaat, is nog steeds onduidelijk.

Van kustlijnzorg, gladheidsbestrijding en het realiseren van geluidschermen, tot aan de complete en grondige vernieuwing van versleten tunnels en bruggen. De meeste opdrachten die Rijkswaterstaat dit jaar aanbesteedt, houden verband met renovatie en vervanging. Wat de totaalprijs van die grootscheepse hersteloperatie aan wegen en civiele werken zal zijn, durft Rijkswaterstaat niet te zeggen. Het agentschap gaat uit van minimaal 2,6 miljard euro, maar als de slotsom tegenvalt dan kan de ‘schade’ zomaar oplopen met 2 miljard euro. Hoe dan ook gaat Rijkswaterstaat, zoals de overheidsinstantie vorig jaar aankondigde, door met innovatieve contractvormen, waarin de definitieve prijs bij gunning nog niet vaststaat (twee-fasen) of vergelijkbare opdrachten in een aanbesteding worden gebundeld (portfolio). De opdrachtgever hoopt daarmee op meer animo van infrabouwers voor aanbestedingen, eerlijkere prijzen, betere marges en innovatie. Het laatste aspect is

vooral noodzakelijk om de kosten van de renovatie- en vervangingsopgave van de komende decennia te drukken. Onder meer de vervanging van meerdere besturings- en bedieningssystemen aan objecten in de Maas (waterbouw) gaan naar de markt als portfoliocontract. Dat geldt ook voor twee andere aanbestedingen, waarin het vervangen van vele tunnels en aquaducten centraal staat.

Klassieke opdrachten

Hoewel aanbestedingsvormen variëren, biedt Rijkswaterstaat verreweg de meeste aanbestedingen aan met een ‘klassieke’ contractvorm, zoals D & C (design and construct, aantal: 22) en E & C (engineering and construct, aantal: 13).

Uit de inkoopagenda van Rijkswaterstaat valt verder op te maken dat het grootste deel van de opdrachtenkoek in het tweede kwartaal van dit jaar naar de markt gaat (dertien projecten die opgeteld ten minste 1,5 miljard euro gaan kosten en als het tegenzit al dicht in de buurt van de begrote totaalsom uitkomen). Het gaat in dit tijdvak om ruim de helft van alle projecten die Rijkswaterstaat dit jaar aanbesteedt.

Ook financieel varieert de omvang van de klussen die de uitvoeringsorganisatie van minister Madlener vermarkt. Zo zijn er vijftien 100 miljoen-plusprojecten, waarvan twee groter dan een half miljard euro. Om precies te zijn 36 projecten hebben een omvang van tussen de 5 en 30 miljoen euro.

In de top 5 van grootste aanbestedingen staat onder meer ‘contract 1’ van de renovatie van de Van Brienenoordbrug’. De oorspronkelijke aanbesteding hiervan werd vorig jaar afgeblazen, nadat de enige geïnteresseerde partij er uiteindelijk niet uitkwam met Rijkswaterstaat.

De aanbesteding van de Ring Utrecht staat ook in de planning vermeld, maar het lot van dit omstreden werk – waaraan Rijkswaterstaat sinds 2008 sleutelt – is nog altijd onzeker. Duidelijk is wel dat deze klus uit vier contracten zal bestaan, met een totale maximale omvang van 1,3 miljard euro.

Ballast Nedam en Schiphol voeren claims in strijd A-pier flink op

Jaarcijfers - Schiphol claimt zeker 184 miljoen euro van Ballast Nedam in het slepende conflict rond de bouw van de A-pier. De bouwer eist op zijn beurt 282 miljoen van de luchthaven.

DOOR

Dat blijkt uit het jaarverslag van de aannemer uit Nieuwegein, die financieel een uitstekend jaar achter de rug heeft. Duidelijk is dat zowel Ballast Nedam als Schiphol hun claim fors hebben verhoogd. Tot dusver was bekend dat de bouwonderneming een schadevergoeding van 200 miljoen euro had ingediend bij Schiphol. De claim van Schiphol lag een half jaar geleden nog rond de 90 miljoen euro.

Over een aantal weken staan de twee partijen tegenover elkaar in de rechtszaal. Dan zal duidelijk worden hoeveel ze daadwerkelijk van elkaar eisen. De kans dat Schiphol zijn claim nog verder opvoert, is aanzienlijk. Vorig jaar juli maakte de luchthaven bekend dat voor de afbouw van de A-pier een extra

300 miljoen euro nodig is, waarmee de totale kostenpost voor het project zal uitkomen op 1,3 miljard.

Ondanks het conflict met de luchthaven, zette Ballast Nedam financieel de weg omhoog verder door en presenteerde dinsdag uitstekende cijfers over het afgelopen jaar. Het concern sloot 2024 af met een nettowinst van 74 miljoen euro, ruim drie keer zoveel als een jaar eerder. Ook de omzet steeg, met bijna 11 procent tot 1,23 miljard euro. De solvabiliteit verbeterde eveneens, van 30 naar 35,4 procent.

Dat Ballast Nedam er goed voor staat, blijkt verder uit de werkvoorraad. Die bedroeg bij de start van dit jaar 3 miljard euro, hetgeen 1,7 miljard meer is dan bij het begin van 2024. Topman Kemal Sağlam noemt het orderboek in een toelichting op de resultaten solide. “Het waarborgt stabiliteit in projecten en groeivooruitzichten”.

In Nederland verwacht Sağlam overigens “een gestage, maar beperkte groei”. Hij ziet dat de woningmarkt onder druk staat door vertragende wet- en regelgeving, personeelstekorten en netcongestie. De inframarkt op zijn beurt ondervindt last van stikstof, waardoor er nog nauwelijks grote projecten op de markt komen.

> Lees meer op pagina 7

winst in nieuw klimaatfonds

Jaarcijfers - Royal HaskoningDHV

gaat jaarlijks 12,5 procent van de nettowinst storten in een nieuw fonds, gericht op wereldwijd onderzoek naar klimaatverandering en schoon water.

Dat heeft het advies- en ingenieursbureau bekendgemaakt bij de publicatie van de jaarcijfers. Nadere details over het fonds zijn daarbij niet naar buiten gebracht. Wel maakt ceo Marije Hulshof in een toelichting duidelijk dat het bedrijf ‘met ingang van 2025 eigen medewerkers en de maatschappij meer wil laten delen in de winst’. Om die reden zal voortaan ook 40 procent van de winst naar de werknemers gaan; momenteel is dat nog 33 procent. HaskoningDHV benadrukt dat de plannen nog wel de goedkeuring moeten krijgen van de aandeelhouders. Die zullen zich daar in april tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders over buigen.

Het ingenieursbureau profileert zich al jaren als duurzame onderneming. Ook daar past het voornemen in om meer te investeren in klimaat en schoon water. “Wij willen een positieve impact hebben op mens en milieu”, aldus Hulshof. “Via onze projecten en eigen bedrijfsvoering.”

De topvrouw wijst er in dat kader op dat HaskoningDHV vorig jaar de CO2-voetafdruk per medewerker met 16 procent wist te verlagen. Offertes worden door het bedrijf al ruim anderhalf jaar beoordeeld op vijf duurzaamheidsthema’s: klimaatverandering, biodiversiteit, circulariteit, sociale waarde en veiligheid, en welzijn. In 2024 werden zo 2.400 projecten tegen het licht gehouden, goed voor 65 procent van de omzet.

Hulshof: “Deze assessments waren vaak aanleiding het gesprek met de klant aan te gaan over mogelijkheden voor een creatievere, duurzamere oplossing.”

HaskoningDHV boekte over het afgelopen jaar een nettowinst van 41 miljoen euro, een stijging van 65 procent ten opzichte van het jaar ervoor. De omzet nam ook toe, met 10 procent tot 810 miljoen. Het ingenieursbureau startte het jaar met 360 miljoen euro aan opdrachten in portefeuille.

“We zagen in 2024 veel vraag naar advies- en ingenieursdiensten in onder meer de industrie, havens en luchthavens, infrastructuur en naar diensten gericht op preventie en maatregelen als gevolg van klimaatverandering. Ook goede projectresultaten en productiviteitsverhoging door digitalisering en gebruik van AI hielpen ons aan een mooi resultaat”, laat Hulshof weten.

Foto: Shutterstock

Vuren heeft geen eeuwig leven, investeer in andere boomsoorten’

Duurzaamheid - Klimaatverandering bedreigt de productie van vurenhout, verreweg de meest gebruikte houtsoort in de Nederlandse bouw. Boswetenschapper Ute Sass-Klaassen maant houtbouwers tot actie: “Als je pretendeert dat je duurzaam bent, neem dan ook je verantwoordelijkheid.”

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Muisstil was het in de zaal vol ontwikkelaars en duurzame bouwers, toen bosecoloog Ute Sass-Klaassen vorig jaar vertelde over het lot van de fijnspar. Deze naaldboom, die tot wel 50 meter hoog kan worden, is te beschouwen als de hofleverancier van de Nederlandse houtbouw. Sinds 2018 wordt de fijnspar bedreigd door de klimaatverandering – en een hardnekkige kever die de warme winters wel overleeft.

Het was alsof de bosecoloog schudde aan een boom die haar toehoorders nog maar net kennen, en dat terwijl ze er in toenemende mate mee bouwen: van woningen tot complete torens. Ja, het ‘eindproduct’ vuren kennen ze wel, dat is toch goedkoop en makkelijk toe te passen in de materialen CLT en LVL?

Maar dat de producent ervan – de fijnspar, die groeit in Scandinavië, Rusland en ook dichterbij huis in landen als België, Duitsland en Frankrijk – onder druk staat? Daar hadden ze geen idee van. Sass-Klaassen, die tevens houtwetenschapper is en lector duurzaam bosbeheer aan de Hogeschool van Hall Larenstein, wist niet wat ze meemaakte tijdens de bijeenkomst van het zogeheten Lenteakkoord.

Monoculturen

“Ze hadden weleens gehoord van die kever, maar niet dat het zo’n groot probleem was”, vertelt ze. “Ik was daar wel verbaasd over, want het waren stuk voor stuk bouwers die werken met hout.” Sass-Klaassen stelt voorop dat ze niet tegen bouwen met hout is, integendeel: ze noemt houtproductie een belangrijke functie van het bos, mits dit op een duurzame manier gebeurt. Dat wil zeggen, als niet wordt verbouwd in monoculturen, geen grootschalige kap plaatsvindt en niet méér wordt geoogst dan er tijdig bij kan groeien.

Dat de Nederlandse bouw niet overloopt van houtbouwkennis, weet de deskundige afkomstig uit het Duitse Hamburg al langer. Ons land stopt volgens haar te weinig energie in opleidingen en missen in de hele keten de juiste experts om beter met hout te kunnen bouwen. Verwonderlijk vindt ze het ook niet, omdat Nederland internationaal gezien niet meetelt als houtbouwland. “Er is nauwelijks houtproductie hier. En in de toekomst wordt dat alleen nog maar minder, want de meeste bossen staan op arme gronden.”

Ze luidt de noodklok, want het gaat slecht met de Hollandse en Europese bossen. En met name de fijnspar blijkt het zwaar te hebben, naast de lariks en de grove den. Ook die zijn volgens Sass-Klaassen heel kwetsbaar: “De fijnspar wordt het meest getroffen door de gevolgen van de klimaatverandering. Dat komt omdat die vlak wortelt, gevoelig is voor droogte en vaak in niet-gemengde bossen staat.”

Een fijnspar heeft water nodig. ‘Drinkt’ ze te weinig, dan maakt ze minder hars aan, terwijl die juist de kever op afstand moet houden. Een serieus probleem, aldus Sass-Klaassen. “Grote oppervlaktes met fijnspar in Europa worden daardoor aangetast. Het zogeheten Waldzustandsbericht 2024 vermeldt dat nog slechts één op de vijf bomen geen kroonschade laat zien en daarmee gezond is. Het kan nog decennia duren voor de Nederlandse bouw daar last van heeft; neemt niet weg dat we ons daar op moeten voorbereiden.”

Zoektocht

Sass-Klaassen, die ook een dag in de week actief is aan de Universiteit van Wageningen, zit niet bepaald stil. Ze roept houtbouwers op zich te verdiepen in de problematiek en te investeren in hoogwaardig houtgebruik. Samen met de hogescholen Saxion, Utrecht, Aeres en Inholland probeert ze in het netwerkproject Sprong Wooded het hou-

tonderwijs en houtonderzoek naar een hoger plan te tillen en een vaste plek te geven binnen hbo-opleidingen.

Minstens zo belangrijk is volgens haar de zoektocht naar alternatieve houtsoorten voor de bouw van de toekomst. Volgens haar ligt de oplossing misschien wel dichter bij huis dan je zou verwachten: bouw met loofhout. “Binnen het project Hoogwaardig Houtgebruik onderzoeken we mogelijke alternatieven. Met projectpartner Peppelhout willen we bijvoorbeeld populierenhout gebruiken voor de constructie van een beleveniscentrum in Zeeland. Dat zijn echt hele dikke, populieren die ruim vijftig jaar oud zijn.”

Vier loofboomsoorten dicht ze groeikansen toe als toekomstig bouwmateriaal: de populier, de els, de linde en de esdoorn – haar favoriet, omdat die relatief snel groeit en mooi, takvrij hout levert. Ze waarschuwt dat er nog wel veel moet gebeuren voordat dit soort ‘nieuwe houtbouwsoorten’ kunnen tippen aan de prestaties van de fijnspar.

“Zo moeten we zorgen voor homogene kwaliteit. Vurenhout komt uit plantages, dan weet je dat de bomen onder dezelfde omstandigheden groeien. In een gemengd bos, en dat is wat je wilt, is het veel lastiger om een gegarandeerde kwaliteit en beschikbaarheid van een bepaalde soort te krijgen. Loofbomen groeien bovendien niet kaarsrecht omhoog en ze hebben meer ruimte nodig.”

Eric de Munck, expert van Centrum

Hout, bevestigt dat de klimaatverandering effect heeft op de kwaliteit van de bossen in Europa. “Door de droge jaren raken de bomen in de stress, het jaar daarna verzuipen ze bijna.” De Nederlandse bouw hoeft zich de komende decennia nog geen zorgen te maken over de beschikbaarheid van naaldhout zoals vuren, stelt hij: “Maar we moeten wel anticiperen op wat we nu in het bos zien gebeuren.”

Verbaasd

Op de prijs van vuren hebben de problemen nog geen effect gehad, benadrukt De Munck. Sterker, de prijs van hout is volgens hem al ongeveer zestig jaar gelijk en eigenlijk nog te goedkoop. Centrum Hout is als klankbordpartij aangesloten bij de onderzoeken om ook met andere soorten en loofhout te bouwen. “Sterkte, stabiliteit en levensduur zijn aandachtspunten”, stelt De Munck. Sass-Klaassen beaamt dat en roept bouwers op zich te verdiepen in het vurenhoutprobleem. Vooral wanneer ze pretenderen duurzaam en natuurinclusief te bouwen met hout. “Ik ben verbaasd dat deze discussie nauwelijks leeft in de Nederlandse bouwsector. We willen steeds meer met hout, maar moeten hierbij wel de zorgwekkende ontwikkelingen in Europese bossen in ogenschouw nemen. Puur vanuit economisch belang zou je dat als bouwer wel moeten willen weten.’’

Ute Sass-Klaassen, lector duurzaam bosbeheer, zet de sector op het spoor van bouwen met loofbomen. Foto: APA/Sjef Prins

Opeenstapeling van faalfactoren ligt voor de hand bij instorting Wilhelminatoren

‘Metselwerk is na honderd jaar wel aan zijn levenseinde’

Constructieve veiligheid - Twee weken na de instorting is er nog geen eenduidige oorzaak gevonden voor het bezwijken van de Wilhelminatoren in Valkenburg. Een opeenstapeling van faalfactoren ligt voor de hand, met een hoofdrol voor mergel. Want de geringe sterkte daarvan is berucht en de toren had geen hulpconstructie van staal of beton.

Natuursteen uit eigen grond is emotie. Een monument van dat materiaal is dat eens te meer. Jeroen Gerekens is geboren en getogen in de omgeving van Valkenburg en is architect bij het Limburgse bureau Satijnplus Architecten. Hij kan het raketachtige silhouet van de Wilhelminatoren met de opvallende steunberen en het lichtkruis bovenop dromen: “Generaties Valkenburgers hebben geleefd met deze toren, hij was er elke morgen, als ze naar buiten keken. In de donkere dagen voor kerst werd hij versierd en glinsterde hij als een baken van licht op de Heunsberg.”

Het 30 meter hoge rijksmonument werd gebouwd in 1906 en stond meer dan een eeuw lang synoniem aan thuiskomen. Datzelfde geldt voor de mergelsteen uit de Limburgse grond, waar het bouwwerk uit was opgetrokken. Gerekens: “Dus het was wel even heel vreemd om in het nieuws te lezen dat hij was omgevallen.”

Het bouwwerk stortte in rond half zes op de vroege zondagochtend van 16 maart 2025. Volgens Edo Noordermeer van ingenieursbureau Fugro werd dit

moment geregistreerd door twee van hun meetpunten direct onder de toren en door seismometers van het KNMI. De grondbeweging was minder dan de dikte van een menselijke haar. Het ging hier dus niet om een plotselinge grondverzakking, waardoor de constructie onstabiel werd. Toch moet de iconische toren in het verleden verzakt zijn, want hij stond zichtbaar uit het lood.

Onderhoud op de lange baan

Volgens Rob Nijsse, emeritus hoogleraar constructies aan de TU Delft, was “de beroerde bouwkundige staat” van het monument bekend: de Wilhelminatoren stond al sinds 2002 ingepland voor groot onderhoud. Dat dit meer dan twintig jaar op de lange baan werd geschoven, is niet ongebruikelijk bij monumenten – want groot onderhoud is duur. Nijsse vermoedt dat de ouderdom van de kalkmortel een rol speelde bij het bezwijken: “Dat metselwerk zal niet meer van geweldige kwaliteit zijn geweest. Dat is na ruim honderd jaar wel aan zijn levenseinde.”

In de media was even sprake van betonrot als oorzaak. Die rot kan echter niet verder gegaan zijn dan de betonnen kroon die in 1930 op de toren werd geplaatst, omdat het houten dak er toen al een paar keer af was gewaaid. Volgens Nijsse is het geen toeval dat het bouwwerk, dat daaronder geheel uit gestapelde mergelblokken bestond, in een koude nacht na een van de eerste warme dagen bezweek.

‘‘De Wilhelminatoren stond al sinds 2002 ingepland voor groot onderhoud’’

“Overdag is de zon half maart al behoorlijk sterk, waardoor de zuidkant van de toren flink warm wordt en uitzet. De noordkant staat niet in de zon en blijft koud. Dus die toren krijgt een heel rare uitzetting en er komt trekspanning in het materiaal, waardoor voegen lostrekken.” Nijsse vermoedt dat de excentrische betonnen kroon met zijn scheve belasting net het laatste stootje heeft kunnen geven waardoor de toren onderuit is gegaan.

Ook Gerekens heeft gezien dat de toren al uit het lood stond. “Dan wordt het statische moment bovenin wel heel groot. In Valkenburg is bouwen met mergel vanzelfsprekend, maar het is een zacht materiaal. Als dat beschadigd raakt en onder spanning komt te staan kunnen de gevolgen groot zijn. Maar dit zijn, hangende het officiële onderzoek, allemaal aannames.”

Parasols

Zonder aannames te maken, kan iedereen op basis van de rondgaande beelden van de puinhopen een aantal eenvoudige conclusies trekken. Om te beginnen steken er op een paar plekken terrastafels en parasols boven het puin uit. Burgemeester Daan Prevoo verzuchtte niet voor niets op 16 maart dat Valkenburg “aan een ramp ontsnapt” was. De gebroken stukjes baksteenmuur die verspreid tussen de mergel liggen, herkenbaar aan de voegen en het kleinere formaat, zijn zichtbaar enkelsteens. De baksteenbekleding aan de binnenkant van de toren kan dus geen doorslaggevende dragende rol hebben gespeeld. Er was ook geen sprake van een dragend staalskelet of andere hulpconstructie. Daarvan laten de resten op de grond niets zien. De toren rustte dus volledig op zijn dikke mergel draagmuren en steunberen. Limburgse mergeldeskundigen zijn huiverig om hun expertise te delen in dit stadium. Michiel Dusar, een Belgische geoloog met een indrukwekkende staat van dienst bij de Belgische Geologische Dienst, kent minder schroom. Met als kanttekening dat hij de Wilhelminatoren niet bestudeerd heeft en er dus geen directe uitspraken over kan doen. Uit de beschikbare gegevens van verschillende groeves komt volgens Dusar een beeld naar voren van sterk

De Wilhelminatoren in betere tijden, 1991, als icoon uittorenend

boven Valkenburg. Foto: Paul van Galen / Rijksdienst Cultureel Erfgoed

‘‘Mergel kan, als het nat is en de vorst invalt, kapotvriezen’’

In de brokstukken van de Wilhelminatoren zijn geen overblijfselen te vinden van een hulpconstructie van staal of beton. Foto: Marcel van Hoorn

uiteenlopende verschillen in draagkracht. Mergel uit het Belgische Kanne is bijvoorbeeld extreem veel zwakker dan mergel uit het nabijgelegen Nederlandse Sibbe. Mergel uit het Belgische Roosburg is dan weer veel steviger. Die grote verschillen zijn niet zo vreemd bij een afzettingsgesteente vol fossielen dat op verschillende diepten in de aarde verhit en samengedrukt is in de geologische geschiedenis.

De sterkte van mergel

Dusar legt uit dat gebouwen geleidelijk scheuren, voordat ze plots instorten. Hij neemt de Maagdentoren in Zichem als voorbeeld. Deze werd in de 14e eeuw gebouwd in ijzerzandsteen en stortte in 2006 deels in. Maar niet zonder ‘waarschuwingen’, aldus de Vlaamse geoloog: “Scheuren en kraken, steen die begint te verpulveren, zodat aan de voet van de muur zand en kleine brokjes verschijnen.”

Hij heeft deze sporen van zogenaamde drukschade ook waargenomen in mergelgroeven waar later instortingen plaatsvonden. Nader onderzoek moet uitwijzen of de Wilhelminatoren zonder deze voorafgaande ‘waarschuwingen’ bezweek. Een probleem daarbij is dat als direct onder de betonnen kroon drukschade zou zijn ontstaan, verpulverd mergel gemakkelijk kon wegwaaien en mogelijk niet aan de voet van de toren zichtbaar was.

Zonder drukschade speelden volgens Dusar vooral externe factoren mee. “Die mogelijk eerder op het voegwerk tussen de mergelblokken dan op de mergel zelf zijn ingewerkt.” Omdat de toren slechts gebouwd was om een houten dak te dragen, veroorzaakte de betonnen kroon vanaf het moment dat hij geplaatst was structurele problemen: “Een topzware belasting die de

onderliggende mergelstenen muren naar buiten drukte.” Deze conclusie sluit aan op die van Nijsse.

Mergel raakt als zacht materiaal makkelijk beschadigd. Decennia aan achterstallig onderhoud zijn daardoor vele malen problematischer dan bij baksteen, laat staan beton. Dat het bouwwerk niet deels maar volledig is ingestort, spreekt wat dat betreft boekdelen.

Volgens een mergelkenner uit de Limburgse praktijk die liever anoniem blijft, liepen de mergelblokken van de torenmuren enigszins taps toe naar binnen. Zulke muren gaan vanzelf naar buiten bollen bij door ouderdom loslatende kalkmortel, wat aansluit bij de analyse van Nijsse en Dusar.

De mergelkenner oppert dat er iets misgegaan kan zijn bij het onderhoud. Volgens officiële berichten was dat nog niet begonnen, maar wie de geschiedenis van ongelukken met monumenten kent – neem de brand van de Notre Dame in Parijs – weet dat die opvallend vaak tijdens onderhoud plaatsvinden.

Speculatief

Sander Pasterkamp, constructeur en docent bouwtechniek aan de TU Delft kan zich iets dergelijks voorstellen. “Het gebeurt vaak genoeg dat tijdens onderhoud dingen gaan scheuren, al haalt dat meestal de kranten niet.”

Maar hij waarschuwt dat op dit moment alle conclusies speculatief zijn en dat speuren naar een enkele oorzaak tunnelvisie in de hand werkt.

“De belasting van de tokkelbaan, bijvoorbeeld, zal niet groter geweest zijn dan de windbelasting bij een flinke storm. Toch zou die in combinatie met andere factoren de doorslag hebben kunnen geven. Maar dat is weer speculatie.” Veelal is achteraf een reconstructie mogelijk op basis van breukvlakken in een bezweken

constructie. “Deze toren is echter volledig ingestort en is één groot breukvlak.”

Vaststaat wel dat de toren niet is ingestort tijdens grondverzakking of een grote storm. De externe belasting was niet verhoogd. Dus moet volgens Pasterkamp haast wel de draagkracht zijn afgenomen. “Mogelijk speelde verwering een rol. Mergel kan, als het nat is en de vorst invalt, kapotvriezen. Dat zie je bij metselwerk van baksteen ook wel. Dat kan in de loop van de tijd het materiaal verzwakt hebben. Maar dat is nóg een hypothese.”

Verloren icoon

Architect Jeroen Gerekens treurt nog steeds om het verloren icoon, maar is heel blij dat de toren ’s morgens vroeg bezweek en er niemand toevallig de hond aan het uitlaten was in de buurt. “Dit had ook op een drukke middag kunnen gebeuren. We weten op dit moment niet of het aan een steunbeer heeft gelegen of aan de toren zelf. Maar als de verkeerde steunbeer het begeven had, had de betonnen kroon zo de berg af kunnen rollen. Dat had alsnog enorme gevolgen gehad.”

Pasterkamp denkt daarom dat het onderzoek naar deze instorting het best kan worden aangepakt met forensische technieken. “In de luchtvaart en ruimtevaart zijn ze daar al veel verder mee. Mijn collega Karel Terwel heeft zich verdiept in het toepassen van deze technieken op bouwongevallen. Hij noemt dat Forensic Engineering, forensisch bouwkundig onderzoek.” Dat lijkt op dit moment de beste route naar meer inzicht.

LEES MEER OVER DIT ONDERWERP OP COBOUW.NL

Ballast/TAV moet Portugese staalbouwer betalen voor A-pier

Arbitrage - Na eindeloos veel kleinere zaken treffen Schiphol en Ballast/TAV elkaar begin april in de rechtbank over de slepende kwestie van de A-pier. In de aanloop werd de hoofdaannemer nog veroordeeld tot het betalen van 4,8 miljoen aan bouwer van de hoofdstaalconstructie.

Het Portugese Bysteel had bijna het dubbele bedrag geëist. In een tussenvonnis anderhalfjaar terug maakte de rechter al duidelijk dat de staalbouwer wat hem betreft recht had op een betaling van zeker 2,4 miljoen euro aan meerwerk, ingehouden retentiegeld en bankgarantie. Maar over een groot deel van het meerwerk en de vertragingskosten zou de rechtbank zich nog buigen. Daarvan is nu nog eens zo’n 2,4 miljoen toegekend. Bysteel realiseerde voor de Nederlands Turkse aannemingscombinatie de hoofdstaalconstructie voor de nieuwe pier van Schiphol. Het bedrijf nam de klus in het voorjaar van 2018 voor een bedrag van 16,8 miljoen euro aan en zou oorspronkelijk ruim een jaar later opleveren. Maar de bouw van de A-pier verliep op alle fronten rampzalig.

Toen Schiphol eind 2021 brak met de hoofdaannemer had die de onderaannemer voor het staalwerk al 24,6 miljoen euro betaald. Maar de Portugese aannemer claimde vanwege al het meerwerk en vertraging nog een kleine 10 miljoen euro te goed te hebben. Bij elkaar zou dat neerkomen op een verdubbeling ten opzichte van de aanneemsom.

Vreselijk ontspoord

Behalve Bysteel hadden eind 2021 nog een kleine 150 onder- en onderonderaannemers substantiële bedragen tegoed. Over de praktijken op de bouwplaats zijn inmiddels boeken volgeschreven. Ondanks dat niet veel partijen met de pers willen spreken. Maar het aantal vonnissen en arresten begint inmiddels flink op te lopen, waardoor er een aardig beeld ontstaat hoe het project zo vreselijk kon ontsporen.

Van de voltooiing waar BAM nu druk mee is, wordt wel gekscherend gezegd

dat het het grootste renovatieproject van Nederland is. Ballast/TAV nam het werk in aan voor 246 miljoen euro. Inmiddels rekent Schiphol op een totale bouwsom van 1,4 miljard euro. Oplevering staat nu gepland voor 2027. Zeven jaar later dan de oorspronkelijke opleverdatum.

In het vonnis in de zaak van Bysteel wordt geciteerd uit mails en brieven die Bysteel en Ballast/TAV over en weer verstuurden. Uit de correspondentie rijst een onthutsend beeld op waarbij het vertrouwen van de Portugese aannemer keer op keer wordt beschaamd. Als de verhoudingen op het werk medio 2020 al compleet verzuurd zijn, wordt een versnellingsplan afgesproken ter waarde van 3,8 miljoen euro om opgelopen achterstanden in te halen. Niet veel later volgt er een tweede versnellingsplan ter grootte van 2,7 miljoen. Beide bedragen werden ook betaald. In de weken daarna volgen er al snel weer ontwerpwijzigingen met nieuwe vertragingen tot gevolg en hoge facturen. Die blijven ondanks diverse aanmaningen onbetaald. De moed zakt de Portugezen in de schoenen, valt duidelijk te lezen in de brieven die worden verstuurd vanuit het hoofdkantoor van Braga.

De advocaat van Houthoff die Bysteel ondersteunt, wil niet reageren op het vonnis. Evenmin wil hij kwijt of Bysteel hoger beroep overweegt of niet. De woordvoerder van Ballast Nedam meldt

namens de aannemingscombinatie dat ze niet verrast is door de uitspraak. Die is in lijn met het eerdere tussenvonnis. Dat de rechtbank een deel van de vertragingsschade toekent heeft volgens haar te maken met het ontbreken van de zogeheten back-to-back voorwaarden in het contract van Bysteel. De betreffende vertragingen zijn bovendien terug te voeren op informatie waarmee Schiphol veel te laat over de brug kwam. Dat sterkt Ballast en consorten in de rechtszaak die ze zelf hebben lopen met de luchthaven.

Hoofdzaak

Na een hele lange aanloop wordt die hoofdzaak binnenkort behandeld tijdens een openbare zitting bij de rechtbank van Amsterdam. Ballast Nedam claimt nog ruim 200 miljoen tegoed te hebben van de Luchthaven aan onbetaald werk en het in haar ogen onterecht openbreken van het contract. Op haar beurt claimt Schiphol minimaal 93 miljoen van de hoofdaannemer. Hoe de uitspraak in de bodemprocedure ook zal zijn: de kans dat één van de twee partijen in hoger beroep gaat is groot. Het belooft druk te worden in de rechtbank begin april. Een groot deel van de betrokken onder- en onder-onderaannemers zal hun bedrijfsjurist of advocaat afvaardigen naar de zaak, om details op te pikken die tot nu toe verborgen bleven. Van expertiserapporten kregen bouwers vaak alleen maar de pagina’s toegestuurd die hun onderdeel betroffen, zoals bijvoorbeeld het rapport van BouwQ. Het gevolg was dat iedereen eigen experts inschakelde om in kaart te brengen hoe ver het werk was gevorderd.

Deskundigen kregen zelden toegang tot de bouwplaats en moesten zich voor hun oordeel vaak baseren op foto’s en filmpjes gemaakt door een hoofduitvoerder. Het beeld is daardoor heel versnipperd; iedereen heeft zijn eigen kijk op de werkelijkheid. Vreemd genoeg heeft geen van de gedupeerde partijen de handen in elkaar geslagen, maar voert iedereen zijn eigen strijd. Veel partijen kijken de kat uit de boom en wachten de uitkomst af van de juridische procedures die andere partijen zijn gestart.

In cassatie

Het verst gevorderd in haar strijd tegen Ballast/TAV en de luchthaven is Spie. Een maand terug deed het hof uitspraak in het hoger beroep. Daarbij kreeg de installateur tot zijn grote teleurstelling niet meer dan een derde van de claim toegekend. Voor de afwikkeling van het meerwerk en de vertragingskosten moet het wachten op het eindoordeel van de engineer van Schiphol, een combinatie van Arcadis en Mace. Spie benut de laatste beroepsmogelijkheid en gaat in cassatie.

Bij

Familiaire waterbouwer houdt zich al 150 jaar staande in wereld die in rap tempo verandert

De nooit aflatende strijd om een specialist te willen zijn

Marktontwikkeling - Bij Hakkers uit Werkendam is er volop reden voor een feestje. Het bedrijf blijft maar groeien en mag zich een hoofdrolspeler noemen in een relatief kleine markt. Logisch dat de stap naar het buitenland is gemaakt. En het familiebedrijf viert ook nog eens haar 150-jarig bestaan.

Het bedrijf waar zo’n tweehonderd mensen werken, houdt zich bezig met waterbouw, staalbouw en funderingstechniek. Dat doet het al een hele tijd, (met de constructieve waterbouw werd ruim dertig jaar geleden begonnen) maar tegenwoordig zijn de laatste twee disciplines ook zelfstandig actief op de markt. Vanuit de gedachte: wat we voor Hakkers Waterbouw kunnen, kunnen we ook voor externe opdrachtgevers.

Natuurlijkerwijs is dat zo ontstaan. Jan-Mark van Mastwijk, algemeen directeur: “Voor allebei geldt dat ze zijn ontstaan vanuit de waterbouw. Bij het bouwen van kades en kademuren is uit de verankeringstechniek, de funderingstechniek ontstaan.” De staalbouw ontstond uit de behoefte om zelf de materialen (bijv. steigers) te kunnen bouwen. Vier jaar geleden werd in Werkendam een reusachtige hal neergezet waar de staalbouw nu is ondergebracht.

Plan is om met funderingstechniek en staalbouw een stuk van de markt te veroveren. Van Mastwijk: “We zien in de markt een behoefte aan staalbouwcapaciteit. Denk aan de renovatie- en vervangingsopgave van stuwen en sluizen.” Ook voor offshore wordt staalbouw ingezet. Mathilde Hakkers, directeur bedrijfsvoering: “Juist de synergie van de verschillende domeinen is voor een opdrachtgever aantrekkelijk. Want wij weten hier uit eigen ervaring wat er in de praktijk gevraagd wordt. Wat daar nog bij komt is dat we van aanpakken houden.”

Heiwerken

De huidige koers werd eind vorige eeuw ingezet. Waarbij afscheid werd genomen van de ‘ouderwetse’ waterbouw, denk aan kust- en oeverwerk, om plaats te maken voor de constructieve waterbouw. Een verandering die werd ingegeven door de markt die toen, net als nu overigens, volop in ontwikkeling was. De Deltawerken waren net afgerond. Veel dijken waren verstevigd. Maar in de havens in Amsterdam en Rotterdam werd volop vanaf het water gebouwd,

steigers, kades. Hakkers, niet voor het eerst, bewoog mee met de markt. Van Mastwijk: “Wat niet veranderde, was de overtuiging dat we een specialist willen zijn. Dat geldt nog steeds. Wij zijn een specialist in zware heiwerken en zware constructies vanaf het water.”

Het bedrijf is in die periode flink gegroeid. Het kantoorpersoneel is verdrievoudigd. Hakkers spreekt in deze van: “een gecontroleerde groei.” Hoe dan ook is het een groei die noodzakelijk was om bij de grote projecten de rol van hoofdaannemer te kunnen blijven invullen. Want de werken van bijvoorbeeld Rijkswaterstaat worden inderdaad steeds omvangrijker. Dat verklaart ook de groei in omzet van circa 60 miljoen naar circa 100 miljoen. Van Mastwijk: “Het gaat om een autonome groei, dus zonder overnames.”

Elektrisch werkschip

Voorbeelden van dergelijke grote projecten zijn de bouw van de Quarleskade in Vlissingen en de verbreding van het Yangtzekanaal in Rotterdam. En daar zal het niet bij blijven. Van Mastwijk: “Wat we zien, is ook hier een opgave van vervanging en renovatie. Denk aan oeverconstructies en daar komt de duurzaamheidsopgave nog bovenop.”

Niet voor niks heeft het bedrijf onlangs geïnvesteerd in een volledig elektrisch werkschip. Van Mastwijk: “Dat doen we omdat we dat zelf willen, maar ook omdat de markt daarom vraagt.”

Hetzelfde geldt voor het emissieloos uitvoeren van projecten wat nu al dagelijkse praktijk is. De verwachting is dat dit zich snel verder uit gaat breiden. Hakkers: “De komende tijd zal er flink geïnvesteerd moeten worden.”

Duurzaamheid is echter niet louter een zak met geld. Van Mastwijk: “Het besef dat we als bedrijf een duurzaamheidsbeleid moeten voeren is aanwezig in alle lagen van de organisatie. Dat betekent dat een medewerker zich voortdurend de vraagt stelt, kan ik dit ook op een andere manier doen, kan ik dit slimmer ontwerpen misschien?” Doel is om met ontwerp, inkoop en uitvoering voorop te blijven lopen in een markt die in rap tempo verandert.

Aan de andere kant van de medaille wil het bedrijf ondanks de forse groei per se zichzelf wil blijven en geen concessies doen aan de eigen identiteit. Hakkers spreekt van “misschien wel de allergrootste opgave.” Het is een gevaar dat reëel is, omdat in een relatief korte periode veel verse krachten het bedrijf zijn komen versterken en dan kan het zomaar gebeuren dat het profiel van het bedrijf enigszins verwatert. Een ploeg van zo’n 25 leidinggevendendoor Hakkers “onze cultuurdragers” genoemd - moet dat zien te voorkomen. Deze leidinggevenden zijn zonder uitzondering gepokt en gemazeld in het bedrijf en weten precies wat er gevraagd wordt. Overigens begint dat al

‘‘Het

bedrijf is in die periode flink gegroeid. Het kantoorpersoneel’’

bij het aannamebeleid. Uiteraard zal de kandidaat over de vereiste kwaliteiten dienen te beschikken, maar net zo belangrijk is de vraag of hij of zij zich kan vinden in de kernwaardes van Hakkers. En deze kernwaardes zijn niet door de directie vastgesteld, maar door de cultuurdragers zelf. De groep van 25 wordt door de directie nauw bij het bedrijf betrokken, regelmatig worden cijfers gedeeld en ontwikkelingen besproken. Omgekeerd spelen zij ook een rol van betekenis omdat, recent voorbeeld, de huidige onduidelijkheid over de CAO in de bouw tot vragen bij medewerkers leidt. Die dan weer kunnen worden doorgespeeld naar de directie.

Werkendam

Een familiebedrijf betekent in ieder geval dat de onderlinge afstanden kort zijn. Dat geldt ook op een andere manier, want zo’n drie kwart van de medewerkers woont binnen een straal van 25 kilometer van het bedrijf. “Wij zijn stevig verankerd in Werkendam.” Hakkers denkt dat een bepaald slag mensen zich aangetrokken voelt tot het

werken in een middelgroot familiebedrijf wat in ieder geval het voordeel heeft dat je ziet voor wie je werkt. “Als dat je niks zegt, kom je eerder bij een corporate terecht.” Maar vanzelf gaat het allemaal niet. Logisch dat in het jubileumjaar veel activiteiten zijn georganiseerd om de medewerkers nog meer met het bedrijf te verbinden.

Academy

In dat proces van ‘hoe blijven we onszelf als we steeds groter worden’ moet ook de oprichting, twee jaar geleden van de Hakkers Academy worden gezien. Waarbij het draait om leren en ontwikkelen. Altijd was het binnen het bedrijf gebruik om tegenover een medewerker te verklaren, je mag hier alles leren wat je wilt, als je er maar om vraagt. Hakkers: “Maar dat werkt natuurlijk niet, want hoe weet je wat je moet vragen. Dus nu wordt de medewerker in plaats daarvan een ruim aanbod aan relevante opleidingen getoond, waarmee het makkelijk is geworden om inderdaad te leren en ontwikkelen.” Een speciale medewerker is aangesteld om de medewerkers nog eens extra te ondersteunen.

Gecontroleerd

Hakkers is een naam in de markt. Hoe zou dat ook anders kunnen met zo’n lange historie. Maar voor het binnenhalen van opdrachten moet steeds weer het verhaal worden verteld, veelal in de vorm van aanbestedingen voor havenbedrijven, Rijkswaterstaat of provincies. Het bedrijf heeft ook enkele private klanten. Onlangs werd door het bedrijf in een ‘proeftuin’ van het Havenbedrijf Rotterdam een nieuwe techniek ontwikkeld voor de onderwaterverankering. De aanvankelijke test bleek succesvol. Volgende stap is dan om bijvoorbeeld ingenieursbureaus met deze nieuwe techniek in aanraking te brengen. Twee jaar geleden werd besloten om het werkgebied uit te breiden naar Noord-Duitsland. Van Mastwijk verwacht niet dat daar snel andere landen bijkomen. “Voorlopig focussen wij ons op de Benelux en Duitsland. Dat heeft ook weer te maken met het gecontroleerd groeien, op deze manier is onze organisatie in staat om het werk uit te voeren.”

Jan Mark van Mastwijk en Mathilde Hakkers. Foto: Guido Benschop

Jeroen de Willigen moet rust terugbrengen bij BNA

‘Werk van architect wordt niet altijd op waarde geschat’

Architectuur - ‘Bouwen, bouwen, bouwen’ is het credo van minister Mona Keijzer. En ‘tempo, tempo, tempo’, terwijl ze intussen tal van bouwregels overboord gooit. Het roept de vraag op of architecten nog wel nodig zijn. “Harder dan ooit”, pareert Jeroen de Willigen, sinds vorige week officieel het nieuwe boegbeeld van architectenbureaus (BNA).

DOOR THOMAS VAN BELZEN FOTOGRAFIE CHRIS VAN HOUTS

Hij herinnert zich een ‘boos boekje’ waarin de schrijver niet zo vriendelijk naar architecten kijkt. Het dateert ergens uit de jaren zestig. Ja, zijn bloedgroep is behulpzaam en goed voor mooie buurten en gebouwen, aan de andere kant beschrijft de auteur van het werkje een figuur die subtiel gezegd niet altijd direct wordt begrepen.

De architect als creatief en misschien wel bewust niet te vangen fenomeen. ‘Onbetwist onmisbaar in het complexe bouwproces’, maar tegelijkertijd beschouwd als een ‘noodzakelijk kwaad’. In de ruim 180 jaar dat de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) bestaat, is dat volgens Jeroen de Willigen altijd al zo geweest.

En toch bestaat op dit moment het beeld dat de architect harder van zijn voetstuk valt dan ooit tevoren. De afgelopen jaren smaakten als giftige cocktails, een gevolg van wurgvoorwaarden en aanbestedingswedstrijden die zich lieten vergelijken met Russisch roulette. Want er was altijd maar één winnaar, terwijl talloze strijdende architecten hun ontwerpen voor niets of een habbekrats deelden.

Hybride

Daarnaast was er nog ‘dat’ rapport uit 2018 van de Universiteit van Amsterdam, waarin in tamelijk pijnlijke bewoordingen staat beschreven hoe de rol van de architect veranderde en meer ‘hybride’ werd.

“Er zijn heel veel verschillende soorten architecten”, begint De Willigen. “De architecten die het vaakst in het nieuws komen, zijn het meest eigenwijs en daar-

door denkt men dat alle architecten heel eigenwijs zijn. Maar velen doen gewoon hun werk.”

In films worden architecten vaak ook op dezelfde manier weggezet, voegt de 56-jarige stedenbouwkundige eraan toe. “Bijna altijd zijn dat mannen op zolderkamers die hun vrouw voor 1 miljoen euro moeten verkopen om aan het werk te blijven, op eenzelfde manier zoals journalisten worden neergezet als alcoholisten.”

Karikatuur of niet, ontegenze ggelijk wa ren de afgelopen jar en een worsteling. Van ontslagen en lage marges tot het interne dieptepunt bij de BNA dat het hele bestuur half 2023 besloot af te treden.

Is de rust inmiddels teruggekeerd in architectenland?

“Ja, maar we laten inderdaad een moeilijke tijd achter ons. Dat begon met de economische crisis van 2008, die hakte er echt in met veel bureaus die we kwijtraakten. Nu gaat het weer meer crescendo.”

Dus ‘de architect’ krijgt weer kleur op de wangen? “Een goede architect zal altijd blijven nadenken over de vraag waartoe die op aarde is. Ik denk wel dat we nog duidelijker kunnen maken waarom we er zijn en wat we kunnen bieden.”

Is het – in deze tijd waarin ministers snakken naar veel, snel en goedkope woningen – uur U voor de architect?

“Zo zou ik dat niet willen noemen. Ik zie juist kansen. We zitten midden in een wooncrisis, er wordt gezegd dat we een miljoen huizen nodig hebben, we hebben te maken met klimaatverandering en er zijn veel buurten en wijken in Nederland die een nieuwe impuls nodig hebben. We moeten dus nadenken over hoe het land opnieuw gaat functioneren en kan worden ingericht. Er zijn heel veel vraagstukken waarbij architecten kunnen helpen.”

‘‘Ik denk dat je alleen kunt versnellen als je architecten eerder bij projecten betrekt’’

Hoe gaat het met de gemiddelde architect?

“We verdienen te weinig. De honoraria zijn te laag en we willen te graag. Dus zeggen we al snel: ‘Kom maar op met je werk, ik doe het wel voor je.’ Dat heeft met ondernemerschap te maken. Ik denk dat ons werk nog altijd niet op waarde wordt geschat. Te makkelijk wordt gedacht dat wij een tekening maken, terwijl wij een project vooruithelpen of helpen realiseren. Als enige partij in de bouwkolom

CV Jeroen de Willigen is partner en stedenbouwkundige bij De Zwarte Hond, een van de grootste architectenbureaus van Nederland. Sinds vorige week is hij voorzitter van de Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus (BNA), afgelopen jaar was hij dat op interim-basis. Jeroen is 56 jaar, groeide op in Groningen en wil zich al van jongs af aan inzetten voor een rechtvaardige wereld.

‘‘De wijze waarop we nu soms na het VO van een project af worden gezet, is dramatisch”

hebben wij overal een beetje verstand van. Van duurzaamheidseisen tot aan anders omgaan met energie en manieren van samenwerking.”

De teneur is: bouwen, bouwen, bouwen, zet de woningbouwfabriek maar aan…Heb je daar nog wel een architect voor nodig?

“Ik denk dus serieus dat je alleen kunt versnellen als je architecten eerder bij projecten betrekt. Juist omdat wij waardevrij in een project zitten. Ons maakt het niet uit of een project goedkoper wordt of minder groen. Ons enige belang is dat een project doorgaat. Wij tekenen alles aan elkaar: de wensen vanuit de publieke kant, de private kant en de bewoners. Wat betreft fabriekswoningen, ik praat geregeld met die bouwers en die zeggen allemaal: ‘Zonder architecten gaan wij het niet voor elkaar krijgen’.”

Je schetst een beeld waarbij de architect de redder is van de woningnood. Is die rol jullie ook gegund?

“Er zijn allerlei contractvormen waarvan ik denk dat die beter kunnen. De wijze waarop we nu soms na het VO (voorlopig ontwerp) van een project af worden gezet, is dramatisch. Van: maak maar een tekening en het liefst nog gratis ook. Dat is treurig. Langzaam zie je wel een kentering; steeds meer partijen komen erachter dat een goede architect gewoon van belang is om tot goede producten te komen en vaart te maken.”

Wat kan de architect zelf anders doen?

“Als wij beter laten zien welke waarde we toevoegen, komen ontwikkelaars vanzelf bij ons terug. Bij bureau De Zwarte Hond kloppen steeds meer partijen aan die met hun handen in het haar zitten. Ze hebben een stuk grond en een project, maar krijgen het niet rond of het plan er niet door bij een gemeente. Dan komen ze naar ons en zeggen wij: had ons maar eerder gebeld, dan had je nu niet zo diep gezeten.”

‘Architect helpt woningbouw versnellen’, mooie kop voor dit verhaal... Hoeveel hoger kan het tempo?

“In ken projecten waarbij we in 2,5 jaar tijd van nul naar start bouw gingen. Dat is een stuk sneller dan de acht tot tien jaar die daar nu gemiddeld voor staan. Er zit wel een aantal voorwaarden aan. Zo heb je een gemeente en opdrachtgever nodig die heel graag willen. Daarnaast is het belangrijk dat alle partijen die aan tafel zitten niet tot het bittere eind optimaliseren om het maximale gewin voor de eigen portemonnee.”

Breken er glorieuze tijden aan voor de architect, of is die ten dode opgeschreven?

“Er zullen altijd architecten zijn die een glorieuze toekomst hebben, maar nog belangrijker is dat er altijd vraagstukken zullen zijn die door architecten moeten worden opgelost. Wij staan midden in de samenleving, daarom is er een toekomst. Architecten zijn niet het probleem, maar de oplossing.”

LUISTER HET VOLLEDIGE INTERVIEW OP COBOUW/PODCAST DOORZAGEN

HOTEL CHICAGO

In Rotterdam, aan de voet van Hotel New York, worden de voorbereidende werkzaamheden voor de nieuwbouw van Hotel Chicago verricht, in opdracht van Westcord hotel, naar een ontwerp van Team V architectuur, met het aanbrengen van een bouwkuip met stalen damwand en zo’n 400 HEK-combipalen.

Een machtig mooi project, uitgevoerd door Vorm Bouw, samen met onderaannemer HeSto VOF - een combinatie tussen Gebr. van ’t Hek en Roel van der Stoel.

De sprinklertank maakt zich nuttig als

energiebron

Duurzaamheid - De meeste sprinklertanks wachten hun hele leven werkloos op brand, maar er zijn er ook die zich nuttig maken als alternatieve energiebron. De bedenkers ervan claimen dat het achterliggende systeem dat alles aanstuurt het gasverbruik met gemak kan halveren.

De 20-voets container die tussen twee grote sprinklertanks van het HEMA-distributiecentrum in Utrecht staat, is volgestouwd met apparatuur. Behalve geavanceerde regeltechniek heeft deze zogenoemde ‘Smart Skid’ een water/water- en een lucht/water-warmtepomp aan boord. De eerste onttrekt energie uit het water van de sprinklertank. Hij gebruikt dit om hoogwaardige warmte te produceren van 25 tot 75°C. Deze warmte gaat via een rode aanvoerleiding naar de retourleiding van de afgifte. De twee zware ketels met 2000 kW vermogen die in het gebouw staan zijn daardoor 60 procent van de tijd overbodig.

De tweede warmtepomp, die bovenop de container staat, komt alleen in actie als hartje winter de watertemperatuur in de sprinklertank te veel afkoelt. “De lucht/water-warmtepomp gaat dan automatisch het water voorverwarmen met een paar graden, zodat de water-water warmtepomp met een optimaal rendement blijft produceren”, vertelt Tom de Vos van Sprinkler Energy, tevens de zoon van uitvinder Richard de Vos. “Dat voorkomt dat hij in storing gaat door

een te lage aanvoertemperatuur vanuit de sprinklertank. Bij HEMA levert dit systeem per saldo een vermindering van het gasverbruik op van zo’n zestig procent per jaar.”

Megagasverbruikers

Energie onttrekken uit water gebeurt ook wel langs de grote rivieren. Zo gebruiken wolkenkrabbers New Orleans en De Rotterdam op de Wilhelminapier de temperatuur van het Maaswater voor hun koeling en verwarming. Warmte halen uit sprinklertanks is nieuw. Ook waterbassins en watersilo’s bij tuinders zijn geschikt voor de innovatieve toepassing. Dit water komt meestal via de daken van kassen al opgewarmd in de bassins terecht.

Een klant moet volgens De Vos zo’n 40.000 kuub gas per jaar gebruiken om de investering interessant te maken. “Hoe groter de watermassa, hoe meer energie wij eruit kunnen trekken en hoe gunstiger de terugverdientijd.” Deze bedraagt volgens hem gemiddeld drie tot acht jaar.

De meeste klanten hebben een zeer omvangrijke wateropslag tot hun beschikking. Zo heeft het HEMA-distributiecentrum een half miljoen liter water in zijn sprinklertanks. In de waterbassins van tuinders zit vaak wel 5 tot 20

miljoen liter water. Voor deze megagasverbruikers kan een Smart Skid bij de huidige gasprijzen interessant zijn, want afhankelijk van het beschikbare elektrische aansluitvermogen kan de jaarlijkse gasrekening tot bijna nul worden gereduceerd. Sprinklertanks in woongebouwen zijn gewoonlijk veel kleiner, maar als ze binnen staan, warmen ze op met het gebouw en bevatten ze extra ‘oogstbare’ energie. De lucht/water-warmtepomp hoeft in een dergelijke situatie veel minder bij te springen. Dat scheelt een slok op een borrel, omdat het rendement (COP) van de installatie verbetert. Het rendement van de water/water-warmtepomp, die het koudemiddel R1234ZE gebruikt voor onttrekken van energie, is namelijk vier keer hoger.

Bluswater

Bouwen van de installatie vergt een flinke investering en 25 weken werk tot oplevering. Zo komen er duikers aan te pas om van binnenuit in de sprinklerwand gaten te maken voor het aanbrengen aanvoer- en retourleidingen. Daarnaast is de 20-voets container vol installatietechniek kostbaar. Technisch dienstverlener SPIE bouwt deze hardware, die kant-en-klaar op locatie wordt afgeleverd. Er zijn vijf versies leverbaar. De kleinste is de Smart Skid SE 125. Dit model kan tot 200.000 kuub aan gasverbruik vervangen. Model SE 450 heeft drie keer zoveel thermisch vermogen tot zijn beschikking. De sprinklertank blijft ondertussen gewoon doen waarvoor hij gebouwd is: het leveren van bluswater. Dat zal alleen kouder zijn dan vroeger. “Maar we voldoen gewoon aan de regels van de brandweer en de NEN”, aldus De Vos. “De sprinklertank warmt ook weer na-

tuurlijk op dankzij convectie, zon en de buitentemperatuur.”

Belangrijke voorwaarde om het systeem te kunnen laten draaien is de aanwezigheid van een geschikte stroomaansluiting. Een kleine Smart Skid heeft een aansluiting nodig van 3 x 80 Ampère. Netcongestie kan dus een uitdaging zijn bij aanleg. Volgens De Vos produceert het systeem bij 45°C vijf keer meer energie dan het verbruikt. “Ik ken geen enkel energiesysteem dat op zo’n kleine elektrische aansluiting al zo’n gasbesparing kan realiseren.”

Sprinkler Energy heeft inmiddels twaalf systemen verkocht, waarvan er vijf zijn opgeleverd. De verwachting is dat de afzet flink gaat stijgen door de hoge gasprijzen. “We mikken op duizend exemplaren in 2030”, zegt De Vos. “Daarom werken we samen met SPIE: zij hebben de capaciteit en expertise om de machines te bouwen en op te schalen.”

Smart Skid

De Nederlandse scale-up Sprinkler Energy ontwikkelde de Smart Skid samen met technische dienstverlener SPIE. Het idee voor de inmiddels gepatenteerde technologie ontstond in 2019. Een eerste succesvolle pilotstudie werd een jaar later gerealiseerd. Daarbij kreeg een distributiecentrum van Kruidvat in Heteren een systeem dat een vermindering van het gasverbruik opleverde tot 60 procent. Het leverde de bedenkers de Energy Challenge award van de provincie Gelderland op. De twee partijen kijken ook naar mogelijkheden om de technologie uit te rollen naar de rest van Europa.

Tom de Vos van Sprinkler Energy voor de Smart Skid. Foto: Sprinkler energy

Regio-indeling

West

Noord-Holland, Zuid-Holland

Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

Noord Friesland, Groningen, Drenthe

Oost Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland

Gebouwtypen en soorten werk

a Gezondheidszorg

b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie c Wonen

d Onderwijs e Cultuur en religie f Bedrijven en logistiek g Horeca, sport en recreatie h Winkels en parkeren

Ramingsgroepen

Op deze pagina's vindt u een selectie uit Cobouw Bouwberichten.

Meer zien?

www.cobouw.nl/bouwberichten

Bouwberichten

West

ONTWERP

‘S-GRAVENHAGE

c 0

Bouwen 2 woontorens (elk 72 meter) met ca. 200 appartementen (huur/koop n.n.b.) / hotel / commerciële plint met kantoren (13.000m2) aan de Prinses Beatrixlaan. Project ‘Lech’. Het project loopt vertraging op. Reden onbekend. De startdatum is n.n.b.

Geplande Start 10-2025

Projectontwikkelaar: Peak Development B.V, Olympisch Stadion 21, 1076 DE Amsterdam, 020-3300621

Architect: OZ Architecten B.V., Pedro de Medinalaan 7 A, 1086 XK Amsterdam, 020-3141111

Projectontwikkelaar: Zinc Real Estate, Parnassusweg 819, 1082 LZ Amsterdam, 06-22381657

PURMEREND f 9

Marktconsultatie. Bouwen gemeentewerf met milieustraat / kantoor op bedrijventerrein Baanstee-Noord aan de Visserijweg. Project bevindt zich in DO fase. Vermoedelijke datum waarop een aankondiging van een opdracht in het kader van deze procedure zal worden bekendgemaakt: 04/04/2025.

Geplande Start 11-2025

Opdrachtgever: Gemeente Purmerend, Purmersteenweg 42, 1441 DM Purmerend, 0299-452452

Architect: Bureau Bos, Sint Nicolaasweg 5, 3752 XP Bunschoten-Spakenburg, 035-5416342

AALSMEER e 7

Uitbreiden Flower of Art Museum (FAM) / winkel / bouwen lunchroom / verduurzamen museumruimte / aanleggen parkeerruimte voor 30 parkeerplekken / fietsplekken aan de Kudelstaartseweg.

Geplande Start 09-2025

Opdrachtgever: Stichting Flower Art Museum, Kudelstaartseweg 1, 1431 GA Aalsmeer, 0297-364400

Architect: Just Architects B.V, Bouwerij 81, 1185 XW Amstelveen, 020-3459850

AMSTERDAM g 9

Bouwen hotel met 106 kamers aan de Grasweg. Opdrachtgever is bekend bij het bouwmanagement.

Architect: MVSA B.V., Moermanskkade 600, 1013 BC Amsterdam, 020-5319800

WASSENAAR c 9

Verbouwen monumentale ‘Den Deylschool tot woningen / bouwen woningen / appartementen aan de Middelweg in het plan ‘Tuynen van Den Deyl’. In het plan komen in totaal 41 woningen (16 middeldure huurappartementen / 25 middeldure koop-eengezinswoningen). Welke woningen in de vml. Den Deyl school komen is n.n.b. Geplande Start 01-2026

Projectontwikkelaar: EFY Group B.V, Hendrik Figeeweg 1 0016, 2031 BJ Haarlem, 023-2052011

Projectontwikkelaar: Driestar B.V, Emmalaan 33, 3581 HP UTRECHT, 030-2511309

Architect: Faro Architecten B.V., Lisserweg 487d, 2165 AS Lisserbroek, 0252-414777

ROTTERDAM c 0

Bouwen 3 woontorens met ca. 600 appartementen (verdeling (sociale) huur / koop n.n.b.) in het M4H gebied met museum Brutus / tentoonstellingsruimtes / openbaar kunstdepot / horeca tussen de Keileweg / Benjamin Franklinstraat. Op het buitenterrein komen een openluchtbioscoop, theater en beeldentuin. Plan:’ De Drie Gratiën’.

Geplande Start 12-2026

Projectontwikkelaar: RED Company B.V., Westerlaan 17, 3016 CK Rotterdam, 010-3037533

Architect: Atelier van Lieshout, Keilestraat 43/E, 3029 BP ROTTERDAM, 010-2440971

Architect: Powerhouse Company, Antoine Platekade 1000, 3072 ME Rotterdam, 010-4046789

ROTTERDAM h 9

Bouwen parkeergarage / P+R Meijersplein met 1000 parkeerplaatsen aan de Fairoaksbaan. Vml. aanbesteding t.b.v. advies en ontwerpdiensten.

Geplande Start 05-2026

Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam, Coolsingel 40, 3011 AD Rotterdam, 14-010

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Bouwen sporthal met twee (ruime) gymzalen / multifunctionele ruimte voor jeugd- en jongerenwerk aan de Korte Vaart. De Van Diemen Groep heeft de sloopwerkzaamheden uitgevoerd. DO-fase is gestart. Geplande Start 01-2026

Opdrachtgever: Gemeente Katwijk, Koningin Julianalaan 3, 2224 EW KATWIJK ZH, 071-4065000

Architect: BNB architecten, Cruquiusweg 94 B, 1019 AJ Amsterdam, 06-26522789

RIDDERKERK f 9

Bouwen logistiek centrum (warehouse A en B) met flexibele indeling voor single- of multi-tenant verhuur op bedrijventerrein Nieuw Reijerwaard aan de Selderijweg / Hoogzandweg. BREEAM Excellent certificaat.

Geplande Start 04-2025

Projectontwikkelaar: DHS Real Estate

Investment Management B.V., Gustav Mahlerplein 28, 1082 MA Amsterdam, Projectontwikkelaar: UTB Industrial Real Estate B.V., Veerweg 14, 5145 NS Waalwijk, 0416-333368

Architect: Designlogic B.V., Steenovenweg 5, 5708 HN Helmond, 06-51618506

Hoofdaannemer: VDR Bouwgroep BV, Dortmundstraat 30, 7418 BH Deventer, 0570-690900

ZOETERMEER c 8

Bouwen 35 koopappartementen aan de Natuursteenlaan. Plan ‘Goud’. De ontwikkelaar is bekend bij de aannemer. De woningen zijn in verkoop.

Geplande Start 01-2026

Hoofdaannemer: Niersman Bouw Haaglanden B.V., Schietlood 16, 2495 AN ‘s-Gravenhage, 070-3013080

Architect: Venster Architekten BV, Hanzeweg 15, 2803 MC Gouda, 0182-372983

UITVOERING

GOUDA

a 8

Bouwen woonzorgcomplex met 43 woonstudio’s aan de Magalhaeslaan. Geplande Start 01-2025

Opdrachtgever: Gemiva-SVG Groep, Bleulandweg 1c, 2803 HG GOUDA, 0182-575800

Hoofdaannemer: De Vries en Verburg

Bouw B.V., ‘t Vaartland 8, 2821 LH Stolwijk, 0182-341741

Geplande Start 08-2025 52

RIJNSBURG g 8

Architect: Architektenburo Bronsvoort en Blaak BNA, Hof 8, 3958 CH Amerongen, 0343-461507

VOORBURG c 0

Bouwen 295 huurappartementen, verdeeld over 6 blokken / parkeergarage voor 268 auto’s / binnentuinen op parkeergarage dak / parkeerterrein met 39 parkeerplekken op vml. terrein Damsigt kantoor / Total-gebouw aan het Oosteinde / Damsigt. Project ‘Damsigt Voorburg’. Voorheen ook bekend onder ID 548624. Het project wordt gefaseerd opgeleverd van Q4/2025-Q2/2026. Geplande Start 01-2024

Projectontwikkelaar: Borghese Real Estate, Arkerpoort 2, 3861 PS Nijkerk, 033-2464010

Architect: OZ Architecten B.V., Pedro de

museumprojecten in de portal tentoongesteld

Medinalaan 7 A, 1086 XK Amsterdam, 020-3141111

Hoofdaannemer: Pleijsier Bouw Nijkerk BV, Arkerpoort 2, 3861 PS Nijkerk, 033-2451356

E-Installateur: SDR Elektrotechniek B.V, Propellerstraat 1--5, 1059 CB Amsterdam, 020-5110880

W-Installateur: Tecco Installaties B.V., Kleine Breinder 2, 6365 ET Schinnen, 046-4752585

HEINENOORD c 7

Bouwen 12 rug aan rug woningen / 4 tinyhouses (allen koop) aan de A.J. Albertsstraat. Plan: ‘’t Groen’, fase 2. Geplande Start 01-2025

Projectontwikkelaar: Novaform Vastgoedontwikkelaars West B.V., Kralingseweg 217-A, 3062 CE Rotterdam, 088-2482929

Architect: RoosRos Architecten, Laurens Jzn. Costerstraat 2, 3261 LH Oud-Beijerland, 0186-691580

Hoofdaannemer: Kroon & De Koning B.V, Ohmstraat 6, 3335 LT Zwijndrecht, 078-6121511

E-Installateur: A&B Electrotechniek

Zuid-Beijerland BV, Jan van der Heydenstraat 9, 3284 WB Zuid-Beijerland, 0186-662456

W-Installateur: Hoppenbrouwers Techniek Middelharnis, Industrieweg 44, 3241 MA Middelharnis, 0187-482609

PIJNACKER c 7

Bouwen 21 koopwoningen in plan ‘Tuindershof’ aan de Tuindersweg / Primulatuin. Fase 2B, De Erven. Buro Sant & Co is de landschapsarchitect. Totaalproject 108994. Geplande Start 03-2025

Projectontwikkelaar: BPD, Regio Zuid-West, Poortweg 2, 2612 PA Delft, 015-2680808

Projectontwikkelaar: Waaijer Projectrealisatie BV, Sionsstraat 9, 2271 CX Voorburg, 070-3001000

Projectontwikkelaar: Kavel Vastgoed BV, Lange Kleiweg 50, 2288 GK Rijswijk, 070-3077411

Architect: Architectenbureau van Manen BV, Atjehweg 9, 2202 AM Noordwijk, 071-3617200

Hoofdaannemer: Waal Bouw, Schiedamsedijk 22, 3134 KK Vlaardingen, 010-2482828

E-Installateur: KSO installaties B.V, Vliedberg 3, 3356 GA Papendrecht, 078-6428039

W-Installateur: Hoppenbrouwers Techniek Middelharnis, Industrieweg 44, 3241 MA Middelharnis, 0187-482609

Bouwberichten

Oost

ONTWERP

ZWOLLE

c 0

Bouwen ca. 500 woningen / aanleggen vogeleiland / aanleggen klimaatpark omgeving Wijheseweg op vml. elektriciteitscentrale Harculo. Plan: ‘Nieuw Harculo’.

Geplande Start 08-2026

Opdrachtgever: ENGIE Energie Nederland N.V., Grote Voort 291, 8041 BL Zwolle, 088-7692900

Opdrachtgever: Gemeente Zwolle, Lübeckplein 2, 8017 JZ Zwolle, 14-038

Projectontwikkelaar: Reales, Boeing Avenue 242, 1119 PZ Schiphol-Rijk, 020-7070239

Architect: MIX Architectuur, Generaal Hackettlaan 8, 8, 6711 VZ Ede, 0318-648950

Architect: EVA architecten, Wilhelminapark 26, 3581 NE Utrecht, 030-7400048

ALMERE

h 9

Bouwen Lidl supermarkt (ca. 1500m2) / ca. 75 huurappartementen / parkeergarage in de Kruidenwijk aan de Oreganoweg / Wisselweg. Omgevingsvergunning moet nog ingediend worden.

Geplande Start 02-2026

Opdrachtgever: Lidl Nederland GmbH, Havenstraat 71, 1271 AD Huizen, 035-5287287

Projectontwikkelaar: Metropool Vastgoedontwikkeling, Havenstraat 71, 1271 AD Huizen, 035-5287200

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

HAARLO

a 7

Bouwen 24 zorgeenheden t.b.v. van (bestaande) zorgcomplex De Berkelhof aan de Haarlosesteeg. Project ligt stil vanwege procedures. Op 12 maart 2025 is de aanvraag omgevingsvergunning ingediend. Startdatum is n.n.b.

Geplande Start 01-2026

Architect: Architektengroep Gelderland BV, Hummeloseweg 16, 7021 AE ZELHEM, 0314-624348

DRONTEN

c 6

Verbouwen / transformeren gebouwen tot tijdelijke huisvesting in Dronten. Er wordt nu bekeken welke gebouwen / locaties hiervoor in aanmerking komen.

Geplande Start 08-2025

Opdrachtgever: Gemeente Smallingerland, Gauke Boelensstraat 2, 9203 RM Drachten, 0512-581234

Architect: Studioos (Voorheen Architectenburo Sipma en Bureau Oudenaarde), Businesspark Friesland-West 41, 8447 SL Heerenveen, 0513-625015

GEGUND

WARNSVELD

c 7

Bouwen 24 huurappartementen aan de Breegraven. Project loopt vertraging op vanwege bezwaren omwonenden.

Geplande Start 11-2025

Architect: Architektengroep Gelderland BV, Hummeloseweg 16, 7021 AE ZELHEM, 0314-624348

Opdrachtgever: Woningbedrijf Warnsveld, Laan 1940-1945 1, 7231 GJ WARNSVELD, 0575-581111

Hoofdaannemer: Nikkels Bouwbedrijf BV, Zuiderlaan 1, 7391 TZ Twello, 0571-277800

BALKBRUG c 8

Bouwen, na sloop café, 11 appartementen / 1 penthouse (koop) / 16 zorgappartementen (huur) aan de Meppelerweg. Plan ‘Brugwachter’. Geplande Start 06-2025

Projectontwikkelaar: KROON vastgoedontwikkeling, Stationsstraat 37, 7622 LW Borne, 074-7920010

Architect: Building Design Architectuur B.V, Stationsstraat 37, 7622 LW Borne, 074-2659966

Hoofdaannemer: A. Beverwijk en Zonen B.V., Zwolseweg 31, 7707 AA BALKBRUG, 0523-656641

ARNHEM c 6

Bouwen woonzorgcomplex Zeeg met 12 zorgeenheden / gemeenschapsruimtes aan de Den Haagweg. Geplande Start 03-2025

Opdrachtgever: Zeeg AGSV, Den Haagweg 5, 6843 LP ARNHEM, 026-3891086

Architect: Architektengroep Gelderland BV, Hummeloseweg 16, 7021 AE ZELHEM, 0314-624348

Hoofdaannemer: Klomps Bouwbedrijf, Meniststraat 2, 7091 ZZ Dinxperlo, 0315-657000

KERKDRIEL

c 7

Bouwen 8 levensloopbestendige patiowoningen (koop) aan het Lage Hof / Teisterbandstraat. Project ‘Pracht’. Geplande Start 04-2025

Projectontwikkelaar: PVH Vastgoed, Dorpstraat 88, 4851 CN ULVENHOUT, 06-51483893

Architect: CIER Architecten, Bolkensteeg 25, 5103 AA Dongen, 0162-372220

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf J.A. van Boxtel BV, Meerenstraat 5, 5335 LD ALEM, 0418-662086

W-Installateur: Jo van Zon BV, Wellsedam 11, 5424 CC Ammerzoden, 073-5992033

E-Installateur: De Looijer Elektrotechniek VOF, Parallelweg 27, 5321 JA Hedel, 073-5991375

SCHALKHAAR

c 7

Bouwen, na sloop zorglocatie Parabool, 12 koopwoningen (4 twee-onder-één-kapwoningen / 4 levensloopbestendige twee-onder-een-kapwoningen / 4 levensloopbestendige rijwoningen) aan de Prinses Beatrixweg. Plan: ‘Prinsenhof’. Sloop start zomer 2025.

Geplande Start 11-2025

Projectontwikkelaar: Nikkels Projecten BV, Zuiderlaan 1, 7391 TZ Twello, 0571-277800

Hoofdaannemer: Nikkels Bouwbedrijf BV, Zuiderlaan 1, 7391 TZ Twello, 0571-277800

Architect: Architektengroep Gelderland

BV, Hummeloseweg 16, 7021 AE ZELHEM, 0314-624348

Projectontwikkelaar: De Bunte Vastgoed B.V., Amsterdamseweg 34a, 6712 GJ Ede, 0318-693370

UITVOERING

WESTERHAARVRIEZENVEENSEWIJK c 8

Bouwen 37 huurwoningen aan de Veenstraat / Nassaustraat / Margrietstraat / Borggrevestraat. Plan: ‘Oale Bouw’, fase 2. Dit project is onderdeel van ID 525844 / ID 555245 / ID555246.

Geplande Start 02-2025

Hoofdaannemer: Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen B.V, Reggesingel 32, 7461 AK Rijssen, 0548-530000

Architect: Beltman Architecten, Rigtersbleek-Zandvoort 10, 7521 BE Enschede, 053-2032800

ALMERE c 9

Bouwen 48 duinwoningen (koop) aan de Duinvlietstraat in project ‘Kreekbos Zuid’, onderdeel plan ‘Duin’.

Geplande Start 01-2024

Opdrachtgever: Amvest B.V., Zeeburgerkade 1184, 1019 VK Amsterdam, 020-4301212

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Hoofdaannemer: Koopmans Bouw Almere b.v., Bouwmeesterweg 2, 1333 LC Almere, 053-4600600

W-Installateur: DBI Techniek, Schrijversbos 7, 4175 EZ Haaften, 0418-795126

E-Installateur: ETB Cas Sombroek BV, Julianaweg 204, 1131 DL VOLENDAM, 0299-399444

Zuid

ONTWERP

WEMELDINGE

d 9

Bouwen Integraal Kindcentrum (IKC) t.b.v. ‘openbare basisschool Wemeldinge’ / ‘christelijke basisschool (CBS) de Hoeksteen’ / ‘Kibeo kinderopvang’ / gymzaal aan de Spoorlaan. Vml. Europese aanbesteding. Procedure: niet openbaar. Sloopwerkzaamheden zijn op 19 maart 2025 gestart.

Geplande Start 08-2025

Opdrachtgever: Gemeente Kapelle, Kerkplein 1, 4421 AA KAPELLE, 0113-333110

Architect: Frencken Scholl Architecten BV, Petrus Regoutplein 1, 6211 XX Maastricht, 043-3502940

EINDHOVEN c 9

Bouwen 5 woongebouwen met ca. 214 sociale huurappartementen op het op vml. parkeerterrein rondom het kantoorgebouw

vml. rijksmonumentale hoofdkantoor van Philips (VB-gebouw; zie ook ID 549744 voor de transformatieplannen) aan de Boschdijk / Vredeoord. Houtbouw.

Geplande Start 11-2025

Architect: Paul de Ruiter Architects, Valschermkade 36d, 1059 CD Amsterdam, 020-6263244

GEGUND

MIDDELBURG c 8

Bouwen 16 sociale huurappartementen aan de Burggang. Plan ‘Bachtensteene’. De werktekeningen worden nu gemaakt.

Geplande Start 04-2025

Architect: Bedaux de Brouwer Architecten, Stadhuisplein 75, 5038 TB Tilburg, 013-5368555

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Schrijver B.V, Spoorstraat 16a, 4431 NK ‘s-Gravenpolder, 0113-311527

VEERE a 7

Bouwen woonzorgcomplex met 14 zorgeenheden (huur) aan de Wulpenburgseweg. Plan: ‘De Blauwe Vlinder’.

Geplande Start 06-2025

Opdrachtgever: Zorgbeleving De Blauwe Vlinder, Badhuisstraat 137, 4382 AL Vlissingen, 06-57883975

Architect: BuroSALT, Houtkade 7, 4463 AC Goes, 0113-226190

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Schrijver B.V, Spoorstraat 16a, 4431 NK ‘s-Gravenpolder, 0113-311527

WOLPHAARTSDIJK g 8

Bouwen hotel met 32 suites / restaurant / bar aan de Watersportweg aan de Haven. Project ligt stil. Startdatum is n.n.b. Geplande Start 08-2025

Projectontwikkelaar: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500 Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500

Architect: Mulderblauw Architecten, Overgoo 6, 2266 JZ Leidschendam, 071-5177311

MIDDELBURG c 8

Bouwen parkvilla’s met 16 luxe koopappartementen aan de Koudekerkseweg in het Centrum. Project ‘Park Villa Toorenvliedt’. De woningen zijn in verkoop.

Geplande Start 08-2025

Projectontwikkelaar: Zeeland Wonen, Scottweg 29, 4462 GS Goes, 0113-402029

Architect: Archikon BV Architecten & Constructeurs, Stationspark 7, 4462 DZ Goes, 088-4462000

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500

ADVERTENTIE

Betonmortel in Friesland en randgebieden, stampbeton en stelspecie Betonplaten o.a. 200x200 cm en 325x250 cm voor bouwwegen Megablokken in diverse afmetingen

18 Bouwberichten

GOES

c 9

Bouwen 34 appartementen (14 middeldure huur- / 20 koopwoningen) verdeeld over 2 gebouwen in de vorm van een boerenschuur op de plek van de voormalige boerderij Klein Frankrijk aan de Westerstaat. De monumentale boerderijwoning wordt opgeknapt. Plan ‘Stadshof Klein Frankrijk’. Het project is nog in ontwikkeling. Startdatum is n.n.b. Geplande Start 08-2025

Projectontwikkelaar: Zeeuwse Projectbouwmij Fraanje B.V., Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500

Architect: Kort Geytenbeek architecten, Zandweg 32, 4301 TA Zierikzee, 0111-415773

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500

UITVOERING

PHILIPPINE

g 7

Bouwen Boutique Hotel Philippine met 20 hotel appartementen / wellness suites /

kitchenette / 14 parkeerplaatsen op eigen terrein / fietsenberging aan het Philipsplein. Dit hotel krijgt geen restaurant. Hoogste punt bereikt op 1 november 2024. De oplevering start in week 13 2025. Totale opleveringsdatum is n.n.b.

Geplande Start 02-2024

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500

Architect: Aannemingsbedrijf Fraanje BV, Nieuwe Kraaijertsedijk 37, 4458 NK ‘s-Heer Arendskerke, 0113-615500

Projectontwikkelaar: TEAMforREAL B.V., Nieuwe Haven 143, 4301 DL Zierikzee, 088-1900200

ROERMOND d 9

Bouwen school t.b.v. ‘Gilde opleidingen’ aan de Marathonlaan. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. een Build / Engineering & prestatiegericht installatieonderhoud opdracht. Procedure: openbaar. Hoogste punt is 10 juli 2024 bereikt. Geplande Start 10-2023

Opdrachtgever: Stichting Gilde Opleidingen, Olympialaan 4, 6042 JZ

Eureka! Nieuwe wijk Breda gaat laatste bouwfase in

Eureka!, dat is de naam van een in aanbouw zijnde wijk in Breda. In totaal verrijzen hier 307 woningen. Het gaat in totaal om 55 koopwoningen, 176 koopappartementen en 76 sociale huurappartementen. In de plint van het appartementengebouw komt een commerciële ruimte. De nieuwe wijk ligt op loopafstand van het station en de binnenstad van Breda.

DOOR JEROEN KREULE

Onlangs is gestart met de verkoop van Eureka! District, de vierde en laatste fase van het project. Bij Eureka! District gaat het om vijftig appartementen en zeven stadswoningen met tuin.

Voor de realisatie hebben Nederlandse Bouw Unie en Maas-Jacobs de handen ineengeslagen. Het betreft zowel de grond- als opstalexploitatie, de ontwikkeling en bouw. De bouwlocatie - beter bekend als het Euretco-terrein - heeft een oppervlakte van ruim 3,4 hectare. In het verleden was hier het pand van Euretco gehuisvest, later een deel van NHTV/BUAS.

Het gaat om een autoluwe stadsbuurt met een duurzame, klimaatbestendige en hoogwaardige inrichting die als

ROERMOND, 0475-349349

Architect: RoosRos Architecten, Laurens Jzn. Costerstraat 2, 3261 LH Oud-Beijerland, 0186-691580

Hoofdaannemer: BINX Smartility B.V., Bolwerk 2, 7141 JM Groenlo, 085-5363000

Architect: The ArchiTech Company B.V., Müllerkade 649, 3024 EP Rotterdam,

ROOSENDAAL d 7

Bouwen kindcentrum t.b.v. ‘KPO KC Cortendijck-Saffier’ aan de Azurietdijk. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. perceel 1: bouwkundige werken / perceel 2: werktuigbouwkundige installaties / perceel 3: elektrotechnische installaties. Procedure: niet openbaar.

Geplande Start 03-2024

Architect: Arcom Partners B.V., Koningsschot 45, 3905 PR Veenendaal, 0318-645552

Opdrachtgever: Stichting KPO Roosendaal, Rector Hellemonsstraat 1b, 4702 RG ROOSENDAAL, 0165-567761

Opdrachtgever: Kober Groep Kinderopvang, Tuinzigtlaan 17, 4813 XH Breda, 076-5045600

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf B. de Nijs-Soffers, Kooiweg 20, 4631 SZ

Hoogerheide, 0164-660000

E-Installateur: BINK Groep, Rucphensebaan 52, 4714 RE Sprundel, 076-5991700

W-Installateur: Van den Buijs Installaties, Rithmeesterpark 15, 4838 GZ Breda, 076-5972229

BREDA c 9

Bouwen 46 koopappartementen / 51 huurappartementen / verbouwen / transformeren vml. KPN kantoor tot 32 koopappartementen (‘De Generaal’) / commerciële ruimte (ca. 2000 m2) / horeca / parkeergarage aan de Houtmarkt / Akkerstraat. Project ‘Post Breda’. Hoogste punt bereikt 11 december 2024. Geplande Start 04-2023

Projectontwikkelaar: Maas-Jacobs Vastgoed BV, de Ambachten 31, 4881 XZ Zundert, 076-5975200

Architect: Bedaux de Brouwer Architecten, Stadhuisplein 75, 5038 TB Tilburg, 013-5368555

Projectontwikkelaar: SDK Vastgoed, Philitelaan 73, 5617 AM Eindhoven, 085-5600520

groene verbinder tussen de stad en omliggende wijken zal gaan werken, aldus de ontwikkelaar. ''Samen met gerenommeerde partijen als MIX Architectuur, MTD landschapsarchitecten en de gemeentelijke diensten hebben we een uniek en eigentijds plan uitgewerkt''. Bewoners kunnen hun auto parkeren in parkeerkoffers en verdiepte parkeerkelders. Daardoor blijft er veel ruime tussen de woongebouwen beschikbaar voor een groene en ontspannen openbare ruimte.

Hart van de wijk

Eureka! Central, de eerste fase, is het hart van de nieuwe wijk. De eerste woningen zijn inmiddels opgeleverd. Central is volgens de ontwikkelaars dé marker van het gebied, met een toren van ruim vijftig meter hoog en zestien bouwlagen. Het complex bestaat uit 78

koop- en 76 huurwoningen. Het gebouw is volledig uitverkocht. Fase 2 is Eureka! Village: 55 woningen met tuin, van starterswoningen tot royaal herenhuis. Ook deze fase is uitverkocht. Eureka! Square is fase 3 en bestaat uit een kleinschalig complex met 35 appartementen. Square is eveneens uitverkocht. Square en Village zijn in aanbouw.

Om warmte tot aan de woningen en appartementen te krijgen, is een lokaal warmtenet aangelegd, inclusief WKO-installatie. Alle huizen krijgen vloerverwarming. In de zomer loopt er koud water door de buizen van de vloerverwarming. Voor een gezond en comfortabel binnenklimaat zijn de huizen bovendien voorzien van mechanische ventilatie met warmteterugwinning. Het is de bedoeling dat Eureka! in mei 2026 helemaal klaar is.

Plaats: Breda

Opdrachtgever: Nederlandse Bouw Unie en Maas-Jacobs

Ramingsgroep: 34 miljoen euro Nummer: 40065

Wil je meer informatie over dit en andere projecten zien, inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Probeer Bouwberichten dan 14 dagen gratis. Zonder verplichting. Heb je een inhoudelijke vraag of opmerking, neem dan contact op met het redactieteam van Cobouw Bouwberichten: content@vmnmedia.nl

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V., Veilingweg 1, 4731 CW Oudenbosch, 0165-319000

W-Installateur: BIT Brabant Installatie Techniek BV, Vaartveld 15, 4704 SE ROOSENDAAL, 0165-530499

Hoofdaannemer: Van de Ven Bouw en Ontwikkeling B.V, Haya van Somerenstraat 4, 5032 MK Tilburg, 013-5422063

E-Installateur: Van Hees Elektrotechniek BV, Jules Verneweg 41, 5015 BG TILBURG, 013-5433375

HEERLEN

c 9

Verbouwen / uitbreiden / optoppen / transformeren vml. monumentaal Coriovallum College tot 61 huurwoningen / parkeergarage aan de Klompstraat. Er komt een nieuwe bouwlaag bovenop het bestaande pand.

Geplande Start 03-2025

Projectontwikkelaar: Linde Project BV, Oude Lindestraat 40, 6411 EJ Heerlen, 0475-485611

Architect: Architectenzaak, Wilhelminaplein 25, 6411 KW HEERLEN, 045-7009714

Hoofdaannemer: Smeets Bouw B.V, Kotterweg 20, 6222 NR Maastricht, 043-3690880

Projectontwikkelaar: Fortivest, Hertogsingel 83, 6211 NE Maastricht,

MIDDELBURG

c 6

Bouwen 6 herenhuizen (koop) aan de Koningstraat. De ontwikkelaar is bekend bij de aannemer.

Geplande Start 07-2024

Architect: Architectenbureau Fierloos BV, Stationspark 45, 4462 DZ Goes, 0113-230470

Hoofdaannemer: Bouwgroep Peters BV, Grenadierweg 21, 4338 PG MIDDELBURG, 0118-616616

E-Installateur: Walcheren Elektrotechniek B.V., Handelsweg 24, 4387 PC VLISSINGEN, 0118-470476

W-Installateur: H&R Installatie B.V, Karreveld 64, 4371 GA KOUDEKERKE, 0118-552544

MAASTRICHT

c 8

Renoveren / verduurzamen ca. 111 woningen aan de Schalmeistraat / Rhapsodiestraat / Symphoniesingel / Rondostraat / Menuetstraat. De werkzaamheden omvatten onder andere het isoleren van de spouw / plaatsen van kozijnen met HR++ glas / verbeteren dakisolatie / verbeteren vloerisolatie. Onderdeel van totaalproject ‘Samen Duurzaam Vooruit’ ID 560967.

Geplande Start 08-2024

Hoofdaannemer: Caspar de Haan B.V, Hastelweg 218, 5652 CL Eindhoven, 040-2501999

W-Installateur: Breman Maasland B.V., Ohmweg 9, 6101 WZ Echt, 0475-593030

Architect: Caspar de Haan B.V, Hastelweg 218, 5652 CL Eindhoven, 040-2501999

OSS

c 8

Bouwen 34 huurappartementen aan de Brabantstraat.

Geplande Start 03-2025

Hennequinstraat 1, 5212 NZ ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-7515859

Hoofdaannemer: Hoedemakers Bouw en Ontwikkeling, De Grote Elst 40, 5246 JP ROSMALEN, 073-6410814

E-Installateur: G & L Elektrotechniek

B.V., Architronlaan 2, 5321 JJ Hedel, 073-5992761

W-Installateur: Van Delft Groep, Mandenmaker 18, 5253 RC NIEUWKUIJK, 073-5186600

EINDHOVEN f 9

Bouwen kantoor (gekocht door Bouwinvest Dutch Office Fund) / commerciële ruimten (378 m2) / restaurant / koffiebar / vergaderruimtes / evenementenruimte /fietsenstalling voor 1000 fietsen / fitnessruimte / aanleggen 252 parkeerplaatsen / 175 vrije sector huurappartementen (gekocht door ASR Dutch Core Residential Fund) aan de Stationsweg / Dommel. Project ‘EDGE Eindhoven’. Duurzaam project vanwege streven naar BREEAM ‘Excellent’ / WELL Gold certificering’ / opslag regenwater. De bouw wordt uitgevoerd door bouwconsortium VOF Lichthoven (Jongen bouwpartners / Van de Ven Tilburg).

Geplande Start 06-2024

Opdrachtgever: OVG Real Estate B.V, Gustav Mahlerlaan 2970, 1081 LA Amsterdam, 088-1701000

Architect: MVSA B.V., Moermanskkade 600, 1013 BC Amsterdam, 020-5319800

Projectontwikkelaar: EDGE Technologies, Fred. Roeskestraat 115, 1076 EE Amsterdam, 088-1701000

Hoofdaannemer: Jongen Bouwpartners, Buitenop 8, 6041 LA Roermond, 088-1861200

E-Installateur: Verheggen Elektrotechniek B.V., Slikdijk 14, 5513 NL Wintelre, 040-2051753

Hoofdaannemer: Van de Ven Bouw en Ontwikkeling B.V, Haya van Somerenstraat 4, 5032 MK Tilburg, 013-5422063

EERSEL a 7

Bouwen Papito zorghoeve t.b.v. mensen met een matige tot ernstige verstandelijke of meervoudige beperking aan de Heibloem. Geplande Start 02-2025

Opdrachtgever: Stichting Papito, Frankrijkstraat 65, 5622 AE Eindhoven, 040-2457521

Architect: Keeris Architecten, Dijk 14, 5521 AX Eersel, 0497-514480

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf P. van Hulst BV, Ganzestaartsedijk 15, 5525 KC Duizel, 0497-512806

E-Installateur: Markhorst Electro BV, Kerver 4, 5521 DB EERSEL, 0497-514064

W-Installateur: Aqualon van Zutphen Installatietechniek B.V., Lange Voren 18, 5521 DD Eersel, 0497-517092

BERGEN OP ZOOM c 9

Bouwen 100 appartementen / 21 eengezinswoningen (allen huur) op locatie vml. Scheldeflat op hoek Borgvlietsedreef / Scheldelaan/ IJssellaan Onderdeel project ‘Scheldebalkon’. De sloop is uitgevoerd door A. van Liempd Sloopbedrijf B.V. Geplande Start 01-2025

Hoofdaannemer: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

Noord

Architect: Thomas Architecten, 181 woningbouwprojecten in Overijssel

Architect: Inbo Eindhoven, Scherpakkerweg 15, 5616 HP Eindhoven, 040-2434045

ONTWERP

RUINERWOLD e 7

Renoveren dorpshuis ‘De Buddingehof’ aan de Dijkhuizen 66. De startdatum is n.n.b. Geplande Start 08-2025

Opdrachtgever: Gemeente De Wolden, Raadhuisstraat 2, 7921 GD Zuidwolde, 0528-378200

Architect: 19 Het Atelier, Thorbeckegracht 19, 8011 VM Zwolle, 038-4226633

GRONINGEN c 8

Verbouwen winkelpand / uitbreiden / bouwen 44 huurappartementen / 8 maisonnettes (huur) boven de nieuwe C&A / winkels (o.a. C&A 2 verdiepingen) / fietsenstalling in de kelder t.b.v. 500-600 fietsen aan de Herestraat 74-76 en 78 / Gedempte Zuiderdiep. De appartementen komen op de 2 t/m 5e verdieping en worden volledig in hout uitgevoerd.

Geplande Start 08-2025

Projectontwikkelaar: Redevco Nederland, Wibautstraat 224, 1097 DN Amsterdam, 020-5996262

Architect: Rijnboutt, Moermanskkade 317, 1013 BC Amsterdam, 020-5304810

HOOGEVEEN d 9

Bouwen schoolgebouw t.b.v. RSG Wolfsbos / 2 gymzalen aan de Wolfsbosstraat / renoveren sporthal aan de Valkenlaan. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. architectuuropdracht. Het project loopt vertraging op vanwege afstemming samenwerking Roelof van Echten College.

Geplande Start 09-2025

Opdrachtgever: Stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs Hoogeveen, Wolfsbosstraat 7a, 7905 BZ Hoogeveen, 0528-266192

Architect: DP6 Architectuurstudio, Doelenplein 6, 2611 BP Delft, 015-2120110

KLAZIENAVEEN g 8

Geen gunning. Renoveren / verduurzamen zwembad ‘Neptunusbad’, na sloop van

verouderde installaties en de buitenste isolatielaag aan de Boogschutter 23. Werkzaamheden bestaan o.a. uit: vernieuwen buitenkant / vervangen klimaatsysteem / uitbreiden van faciliteiten / vervangen tegelwerk / implementeren duurzaamheidsmaatregelen (naar Label A) / installeren beweegbare bodem in het instructiebad / renoveren instructiebad, wedstrijdbad, sanitair / uitbreiden van 150 m2 voor opslag en personeelsfaciliteiten. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. bouwkundige en installatietechnische werkzaamheden. Procedure: niet-openbaar. Geplande Start 11-2025

Architect: DAAD Architecten BV, Paltz 21, 9411 PM Beilen, 0593-582450

Opdrachtgever: Gemeente Emmen, Raadhuisplein 1, 7811 AP Emmen, 14-0591

GRONINGEN

c 9

Bouwen 76 huurappartementen, na sloop 42 appartementen, in de wijk Selwerd aan de Bottelroosstraat.

Geplande Start 10-2025

Architect: Geurst & Schulze Architecten BV, Kranenburgweg 136, 2583 ER ‘s-Gravenhage, 070-3650948

SNEEK c 8

Bouwen, na sloop garagebedrijf, woonzorgcomplex bestaande uit 32 zorgappartementen met 24-uurszorg (huur) aan de Oppenhuizerweg.

Geplande Start 08-2025

Projectontwikkelaar: Dunavast B.V., Hoge Rijndijk 306, 2314 AM Leiden, 088-2555770

Architect: Arcom BV, Koningschot 45, 3905 PR Veenendaal, 0318-645552

Vakmensen,

laat ze niet aan hun lot over

Bij een overleg op het ROC Mondriaan in Den Haag sprak ik onlangs een bezorgde directeur. Hij heeft steeds meer moeite om studenten geplaatst te krijgen bij bedrijven. De BOL-opleidingen, de theoretische variant, dat lukt nog wel. Maar de BBL-routes waarin leerlingen al werkend het vak leren worden steeds lastiger. Ik heb dit ook aangekaart bij Bouwend Nederland. De oorzaak ligt bij de manier waarop we tegenwoordig werken. Neem nou ons bedrijf. We hebben minder eigen mensen in dienst dan vroeger. We huren vakmensen in, vaak zelfstandigen of buitenlandse krachten. Dat heeft voordelen, maar het betekent ook dat er minder vaste plekken zijn voor leerlingen die het vak in de praktijk moeten leren. Kleinere bedrijven van vier of vijf medewerkers zie je nog wel leerlingen opleiden, maar dat is slechts een druppel op een gloeiende plaat.

We kunnen ons daar niet zomaar bij neerleggen. Als sector hebben we een verantwoordelijkheid. Ja, de leerling van nu is niet altijd dezelfde als vroeger. Van de tien leerlingen zijn er twee toppers, vier zijn gemiddeld, en vier… tja, daar moeten we als bedrijf extra moeite voor doen. Maar dat betekent niet dat we ze aan hun lot over moeten laten. Als we geen stageplekken aanbieden, leren deze jongeren hun vak alleen op school en krijgen ze wel een diploma, maar zonder echte praktijkervaring. En wat voor motivatie houd je dan over? Ze kiezen bewust voor een opleiding in de bouw waar mensen hard nodig zijn, maar krijgen het signaal dat ze niet welkom zijn. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?

Daarom ga ik mijn onderaannemers activeren om stageplekken beschikbaar te stellen. We moeten als branche onze verantwoordelijkheid nemen en samen de schouders eronder zetten. Want zonder goed opgeleide vakmensen hebben we straks een veel groter probleem. Deze leerlingen zijn onze medewerkers van morgen. Dus laten we daar vandaag in investeren.

Arjo Riedijk directeur bouwbedrijf Weboma

De Arbiter

Vonnissen van de Raad van Arbitrage zijn vaak interessant voor een breder publiek dan alleen de partijen die bij het geschil betrokken zijn. In deze rubriek wordt elke maand een zaak van de Raad besproken.

Ook bepaling uit een uitvoerige verkoopbrochure kan bindend zijn

Arbitrage - Je aannemingsovereenkomst biedt minder dan de verkoopbrochure bij de koopovereenkomst: waar mag je dan als koper op rekenen?

Deze zaak bij de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen (RvA) is tegen een aannemer aanhangig gemaakt door een aantal BV’s, enkele individuen, een VOF en een VVE. In het vonnis worden zij samengevat als de opdrachtgevers. De aannemer heeft voor hen een casco-bedrijfsunit gebouwd. In de aannemingsovereenkomsten staat dat het werk zal worden uitgevoerd volgens de bijgevoegde technische omschrijving en tekeningen. Dat blijkt echter niet de enige documentatie.

Onverbrekelijk geheel

Bij de verkopend makelaar is een koopovereenkomst gesloten. Die heeft eigenlijk alleen betrekking op de grond en het appartementsrecht. De opdrachtgevers kregen echter ook een uitvoerige verkoopbrochure met daarin onder

ten van grondverbetering. Die blijkt nodig als de aannemer een onverwachte veenlaag aantreft die de draagkracht voor gebouw en straatwerk vermindert.

De aannemer heeft de kosten van de verbetering, bijna 65 duizend euro, naar rato in rekening gebracht bij de opdrachtgevers. Die willen dat nu terug. Zij vinden dat grondkosten zijn inbegrepen in de koopsom en dat algemeen bekend was dat gebouwd werd in een omgeving met veengrond. Als het toch meerwerk had moeten zijn, zo stellen

‘‘Helaas blijkt achteraf dat niet alle onderdelen van dit onverbrekelijk geheel naadloos op elkaar aansluiten’’

meer tekeningen, plattegronden, een technische omschrijving, een optielijst meerwerk en een planning. Verder wordt in de brochure de aannemer met wie ze een aannemingsovereenkomst zullen sluiten expliciet benoemd als deel van het team (naast de ontwikkelaar en twee makelaars). Ook de prijzen van de units (koop- en aanneemsom tezamen) staan erin.

Daarnaast staat in de aannemingsovereenkomst dat de koopovereenkomst en de aannemingsovereenkomst bestaan uit meerdere documenten die samen een onverbrekelijk geheel vormen. Helaas blijkt achteraf dat niet alle onderdelen van dit onverbrekelijk geheel naadloos op elkaar aansluiten.

Grondverbetering

De brochuretekst speelt geen rol bij het eerste geschilpunt, dat draait om de kos-

ze, was daarvoor hun schriftelijke toestemming nodig. Daarnaast waren er wellicht ook nog goedkopere oplossingen geweest.

Goedkopere oplossing

De RvA-arbiters volgen de opdrachtgevers hier maar zeer ten dele. In de technische omschrijving zijn de kosten voor grondverbetering expliciet uitgesloten.

Een aparte schriftelijke opdracht voor dit meerwerk is daarom in dit geval niet nodig. Maar de aannemer had wel eerder mogen overleggen. De arbiters vinden het aannemelijk dat een goedkopere oplossing mogelijk was. Ze schatten in dat 75 procent van de in rekening gebrachte kosten in ieder geval had moeten worden betaald. De aannemer moet daarom 25 procent van de kosten terugbetalen.

Bij de andere twee geschilpunten is de brochuretekst bepalend. Om te begin-

nen de meterkasten: daarvan wordt in de brochure een uitgebreide installatie gespecificeerd. De aannemer wijkt daar in zijn eigen technische omschrijving flink vanaf door alleen een prefab meterkast te bieden, maar heeft daar niet uitdrukkelijk op gewezen. Voor de uitgebreide installatie rekent hij 2.100 euro (ex btw). De arbiters concluderen dat de aannemer voor de groepenkasten zoals omschreven in de brochure onterecht meerwerk in rekening heeft gebracht. Hij moet dit terugbetalen en een soortgelijke installatie aanbrengen in drie units waar deze nog ontbreekt.

Spijlenhekwerk

Het laatste pijnpunt betreft het hekwerk rondom het terrein. In de technische omschrijving bij de aannemingsovereenkomst staat niet meer dan een hekwerk met een af te sluiten schuifpoort. Als de aannemer een gaashekwerk voorstelt, aan de voorzijde 80 cm en aan de achterzijde 180 cm hoog, met een handbediende sluitpoort, en met aan de zijkanten slechts de hekwerken van de buren, protesteren de opdrachtgevers. In de verkoopbrochure is expliciet sprake van een spijlenhekwerk en wel rondom het gehele terrein. Bovendien is op een tekening in de brochure ook een spijlenhekwerk te zien, dat ook nog eens duidelijk hoger is dan de daar afgebeelde auto’s. De aannemer wordt daarom veroordeeld tot het rondom plaatsen van een spijlenhekwerk, inclusief de schuifpoort, van circa 180 cm hoog.

(Meer over dit vonnis is te vinden op www.raadvanarbitrage.info, onder nummer 37.770)

Ton Hesp

ARJO RIEDIJK

Bouwend Nederland luidt noodklok, maar vergeet de nuance

Woningbouw - Bouwend Nederland heeft recent veel aandacht getrokken met de bewering dat ‘maar liefst 244.000 woningen’ die tot 2030 zijn gepland ‘door het uitblijven van een oplossing voor het stikstofprobleem geen vergunning kunnen krijgen.’ Het is helaas niet duidelijk hoe deze conclusie is bereikt.

Die conclusie wordt getrokken uit onderzoek van Bouwend Nederland, op basis van data van Bouwberichten, die nog vertrouwelijk zijn. Dat maakt het onmogelijk om na te gaan waarop de conclusies zijn gebaseerd. Wat er wel naar buiten wordt gebracht over het onderzoek geeft te denken. In de eerste plaats wordt gemeld dat het aantal woningen dat ‘in de pijplijn’ zit veel kleiner is dan werd gedacht: ongeveer de helft. In Den Haag en ook elders in het land, moet dus sowieso niet te veel worden verwacht volgens Bouwend Nederland.

Van de woningen die wel gepland zijn, ligt ongeveer een derde, 244.000 woningen, in de buurt van stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Dat is inderdaad fors. “Het raakt aan 93,5 miljard aan investeringen”, zegt voorzitter Arno Visser. Op de site van Bouwend Nederland staat dat de bouw van die 244.000 woningen op slot gaat en dat daadwerkelijk een economische schade van 93,5 miljard dreigt. Dat is nog weer wat zwaarder aangezet. Eerder onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) wees uit dat lang niet alle woningbouw in de buurt van stikstofgevoelige natuurgebieden hinder ondervond van eerdere uitspraken van de Raad van State. Bouwend Nederland lijkt echter geen nuances te zien.

Strenge voorwaarden

Het onderzoek van Bouwend Nederland gaat over de gevolgen van de wijziging in de rechtspraak over intern salderen waartoe de Raad van State in november

2024 besloot. Het is echter niet juist dat daardoor ‘een streep werd gezet’ door het intern salderen. Het werd wel aan strengere voorwaarden verbonden. Intern salderen mag niet meer in de voortoets, maar is nog steeds toegestaan in de vervolgstap in de procedure, de passende beoordeling. Dan moet wel een vergunning worden aangevraagd. Om die te verkrijgen is de referentiesituatie, die wordt bepaald door activiteiten die eerder zijn vergund en feitelijk aanwezig zijn, van groot belang.

Discussie

Stikstofruimte die er wel was, maar niet werd benut, kan niet meer worden gebruikt voor intern salderen. Dat voorkomt dat door zulk ‘salderen’ de feitelijke stikstofuitstoot omhoog gaat, hetgeen tegen de bedoeling ervan in gaat. Sinds de uitspraak van de Raad van State zijn de voorwaarden voor intern en extern salderen (ook dat is nog steeds mogelijk) vrijwel gelijk. Het is jammer dat Bouwend Nederland ons geen inzicht geeft in de mate waarin tot november vorig jaar gebruik werd gemaakt van intern salderen in bouwprojecten. Die informatie is cruciaal om te kunnen beoordelen hoeveel geplande nieuwe woningen worden geraakt door de recente uitspraak van de Raad van State. In het recente verleden is al discussie geweest over een vergunningsplicht voor intern salderen. Het EIB heeft gemeld dat zowel gemeenten en provincies als agrarische bedrijven daar op hebben aangedrongen en noemde daarbij als reden dat het ontbreken van een vergunning tot juridische onzekerheid leidt. Dat

is natuurlijk vooral relevant als het voor discussie vatbaar is of de regels voor het intern salderen wel goed worden toegepast. Het argument van rechtsonzekerheid geldt ook voor de leden van Bouwend Nederland. Het nadeel van de vergunningsplicht heeft dus ook een voordeel.

Het is te hopen dat Bouwend Nederland snel uitsluitsel geeft over de achtergrond van de enorme aantallen en bedragen die worden genoemd. De ondernemingsorganisatie heeft er zelf alle belang bij om te laten zien dat ze de noodklok niet voor niets luidt. Het leidt geen twijfel dat extern salderen lastiger is dan intern salderen tot nu toe was en dat de recente wijziging in de rechtspraak het bouwproces weer een stukje complexer maakt.

Daadkrachtige aanpak

Maar Nederland is niet op slot gegaan toen de Raad van State in 2019 haar meest geruchtmakende uitspraak tot nu toe in dit dossier deed en het lijkt onwaarschijnlijk dat de recente uitspraak van dit gremium echt tot een kwart miljoen minder gerealiseerde woningen tot 2030 zal leiden. Ondertussen wordt het wel hoog tijd dat Nederland de stikstofproblematiek structureel en daadkrachtig aanpakt zodat de bouwsector, die daarvoor eigenlijk nauwelijks relevant is, er niet langer door wordt afgeleid van haar kernactiviteit en, wie weet, toch iets meer dan die 50 procent kan gaan voorbereiden.

Jan Rouwendal

Professor Real Estate Economics aan de Vrije Universiteit Amsterdam

Van wie is de grond?

De discussie over woningbouw gaat momenteel vooral over tempo, industrialisatie en kostenbesparing. Het moet sneller, beter, efficiënter én vooral goedkoper. Maar de kernvraag wordt nauwelijks gesteld: van wie is de grond eigenlijk? Zonder een goed grondbeleid blijven we rommelen in de marge. Van het totale grondoppervlak in Nederland is slechts dertien procent bebouwd. Dat omvat niet alleen woningen, maar ook kantoren, bedrijven en infrastructuur. De rest is natuur, agrarisch gebied en water. Willen we bouwen, dan moeten we keuzes maken. Welke waarde hechten we aan landbouwgrond versus woningbouw?

De economische waarde van de grond is een ander onderbelicht transitievraagstuk. Neem landbouwgrond: dat kost gemiddeld acht tot vijftien euro per vierkante meter. Maar zodra het een bouwbestemming krijgt, stijgt die waarde explosief naar 600 tot 1.000 euro per vierkante meter. Wie profiteert van die waardesprong? Vaak niet de gemeenschap, maar speculanten en investeerders.

Voorbeelden? In Utrecht werd in 2015 in het gebied langs het Merwedekanaal voor zes miljoen euro een oud bedrijfsgebouw gekocht. Een half jaar later werd het doorverkocht voor dertien miljoen euro. En binnen twee jaar was de prijs opgelopen tot zelfs 26 miljoen euro. Een ander geval in hetzelfde gebied: een investeerder kocht in 2017 twee kavels voor 31 miljoen euro en verkoopt die kavels een half jaar later door voor 46 miljoen. Een winst van vijftien miljoen, zonder dat er ook maar een steen was verzet.

Om toch een woningbouwontwikkeling haalbaar te maken, pompt de overheid er in het kader van de Woningbouwimpuls 21 miljoen euro in. Gemeenschapsgeld dat indirect in de zakken van speculanten verdwijnt. Dit mechanisme speelt niet alleen binnenstedelijk, maar ook in uitbreidingsgebieden zoals bijvoorbeeld Rijnenburg in Zuid-Holland. Daar wordt al 25 jaar over woningbouw gesproken, terwijl de grond al keer op keer van eigenaar is gewisseld. En zo wordt duurzame én betaalbare woningbouw ook daar straks onbetaalbaar.

Zonder een stevig grondbeleid gaan we het woningtekort niet oplossen. Het gaat erom dat we grip krijgen op grond. Daar ligt naar mijn idee de sleutel. Hoog tijd om die discussie wél te gaan voeren.

Nynke Sijtsma Directeur De Bouwcampus

Foto: ANP

NYNKE SIJTSMA

Achtergrond

‘Onderhoud stormvloedkeringen geknipt voor combinaties’

Aanbesteden - Rijkswaterstaat is specifiek op zoek naar aannemerscombinaties die het vaste onderhoudswerk aan de Haringvlietsluizen en de Hollandsche IJsselkering kunnen uitvoeren. Dat blijkt uit een van de aanbestedingsstukken.

DOOR NOUSKA DU SAAR

Sinds begin maart kunnen geïnteresseerde partijen zich aanmelden voor het meerjarige vaste onderhoud aan de stormvloedkeringen de Hollandsche IJsselkering en de Haringvlietsluizen. Het is een fors ‘basisonderhoudscontract’ met een looptijd van zes jaar, te verlengen naar tien jaar.

Wie alle aanbestedingsstukken op platform TenderNed goed leest ziet er een opvallend document tussen staan. ‘Tip - inschrijven in TenderNed als combinatie’, heet het bestand van slechts negen regels.

Het is geschreven door een inkoopadviseur bij Rijkswaterstaat. ‘Bij aanmeldingen of inschrijvingen als aannemerscombinatie staat vaak alleen de naam van één van de ondernemingen in TenderNed’, staat in de tekst. En dat hoort niet, want de naam van de hele combinatie hoort daar te staan. Anders wekt dat tijdens de rest van de procedure (en eventuele gunning) verwarring.

Het schoonheidsfoutje komt blijkbaar zo regelmatig voor dat de afdeling inkoop deze brochure heeft opgesteld voor bouwcombinaties die zich willen aanmelden. Dat wijst een telefoontje naar de opdrachtgever ook uit.

Slordigheden

Huub de Lange, strategisch adviseur marktrelaties en onderhoud bij Rijkswa-

35 miljoen euro

terstaat, licht toe dat gegadigden in de meeste gevallen alles zorgvuldig invullen. “Maar slordigheden komen wel eens voor. Op alle niveaus trouwens, niet alleen bij combinaties. Vervolgens kan een inschrijving vanwege zo’n procedurele fout terzijde geschoven worden.” Zonde van alle tijd en energie en daarom waarschuwt Rijkswaterstaat ervoor.

Ook opvallend: Rijkswaterstaat verwacht blijkbaar al aanmeldingen van aannemerscombinaties. Of hoopt daarop. Waarom? Daar is volgens De Lange een hele logische reden voor: dit type werk is juist goed in combinatie met andere aannemers te doen.

Het onderhouden van stormvloedkeringen is een breed en tegelijkertijd specialistisch werkpakket. Ook onder de Hollandsche IJsselkering en de Haringvlietsluizen vallen vast onderhoud en kleinschalig ongepland onderhoud. Van

Het contract van de Hollandsche IJsselkering en Haringvlietsluizen omvat inspectie, onderhoud en vervanging. Eerstgenoemde is opgeleverd in 1958 en bestaat uit een schutsluis, stormvloedkeringen, dijken en een brug met beweegbare en vaste delen. Het Haringvlietcomplex bevat onder andere een schutsluis en spuisluizen, gebouwd tussen 1956 en 1970. De aannemer (of combinatie) moet in 2026 starten en gedurende zes jaar ook klein variabel onderhoud uitvoeren. Als alles goed gaat kan het contract tweemaal verlengd worden met twee jaar. De aannemer zou dan tot 2036 zoet zijn met de keringen. Rijkswaterstaat mikt volgens de eigen inkoopplanning op een contractomvang van 15 tot 35 miljoen euro.

sluizen, dijken en beweegbare en vaste brugdelen. En dat voor zes tot mogelijk tien jaar.

Maakpartijen

“Bij dit soort werken met een brede scope wil Rijkswaterstaat graag de ‘maakpartijen’ contracteren”, zegt De Lange. Dat zijn de (specialistische) bedrijven die bepaalde onderdelen gaan uitvoeren. De beheerder wil nadrukkelijk niet alleen de hoofdaannemer contracteren die vervolgens het specialistische werk uitbesteed aan onderaannemers.

“Een combinatie is in deze gevallen handiger voor de opdrachtgever. Je doet direct zaken met de partijen die ook het werk gaan leveren”, zegt De Lange. Meerdere kapiteins op een schip is niet onhandiger. “Combinaties organiseren zichzelf goed: een specialist doet bijvoorbeeld het civiele werk, de andere specialist doet de conservering, weer een ander doet de besturingstechniek.”

Aannemerscombinaties moeten voor het aanmeldingsproces wel meer schrijfwerk verrichten dan individuele inschrijvers. Voor dit onderhoudscontract, bijvoorbeeld, wordt in de aanvullende eigen verklaring gevraagd waarom de deelnemers niet individueel inschrijven. En waarom precies zij de krachten hebben gebundeld, en hoe ze de capaciteit verdelen. De Lange: “Dat zijn inderdaad extra vragen over de geschiktheid van de combinatie. We zoe-

ken wel partijen die allemaal affiniteit hebben met het werk dat we uitvragen.” Cijfers heeft hij niet paraat, maar het aantal inschrijvingen van combinaties neemt toe volgens De Lange. “Ik stimuleer dat ook wel. Omdat we dan de maakbedrijven kunnen contracteren. Maar ook omdat we daarmee voor het midden- en kleinbedrijf (mkb) de onderhoudscontracten toegankelijk maken.” Het mkb heeft namelijk vaak een sterke focus op een bepaald type werk.

Nieuwe contractvorm

Met het ‘basisonderhoudscontract’ (BOC) voor de Hollandsche IJsselkering en de Haringvlietsluizen nodigt Rijkswaterstaat het mkb en combinaties in de natte infra uit om ook in te schrijven. Met deze vrij nieuwe contractvorm besteedt de beheerder onderhoud in onderdelen aan. Een BOC voor vast, en één of meer raamovereenkomsten voor variabel onderhoud.

Een ander groot verschil met de allesomvattende prestatiecontracten: Rijkswaterstaat houdt in deze opzet meer de regie over hoe het areaal onderhouden wordt. Dat is vooral bij stormvloedkeringen een grote wens, zegt De Lange. “Dat is een bewuste keuze. Het zijn bijzondere objecten met een compleet andere manier van onderhoud. Keringen staan bijna altijd stil, maar bij die ene storm moeten ze probleemloos dicht gaan. We willen daarom de regie op onze keringen niet uit handen geven.”

De Hollandsche IJsselkering. Foto: ANP

COLOFON

Cobouw, de onafhankelijke nieuwsbron voor de bouw, verschijnt 1x per week en biedt nieuws en achtergronden over thema’s als duurzaamheid, veiligheid, innovatie, aanbesteden, marktontwikkelingen en bouwkwaliteit.

Hoofdredactie

Eric Verweij, hoofdredacteur ericverweij@vmnmedia.nl

Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vmnmedia.nl

Jorge Groen adjunct-hoofdredacteur data en kennis

Redactie

Thomas van Belzen thomasvanbelzen@vmnmedia.nl

Marc Doodeman marcdoodeman@vmnmedia.nl

Stijn van Gils

stijnvangils@vmnmedia.nl

Nouska du Saar nouskadusaar@vmnmedia.nl

Ad Tissink adtissink@vmnmedia.nl

Eindredactie

Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vmnmedia.nl Esther Gotink

esthergotink@vmnmedia.nl

Ingrid de Zwart-Schaap ingriddezwart-schaap@vmnmedia.nl

Persberichten Cobouw@vmnmedia.nl Redactie Cobouw Utrechtseweg 44 3704 HD Zeist

Redactie Bouwberichten bouwberichten@vmnmedia.nl

Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Freelancemedewerkers

Edo Beerda, Alex de Haan, Yvonne Ton, Jan Smit, Ton Verheijen, Jaap van Sandijk, Margreet Kwaks, Rob Hendriks, Johan Nebbeling

Fotografen

APA, Suzanne van de Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer, Ries van Wendel de Joode.

Uitgever

Mieke Luisman-Stikkelorum miekestikkelorum@vmnmedia.nl

Advertenties

Jesse Weideman

Tel: 06 22023724

Email: jesseweideman@vmnmedia.nl

Abonnementen

• Online abonnement met onbeperkt toegang tot cobouw.nl en de Cobouw-app: € 21,00/mnd

• Krant (1x per week), incl. themaspecials en onbeperkt toegang tot cobouw.nl, de Cobouw-app en de digitale krant: € 75,00,-/ mnd

Klantenservice

VMN media

Telefoon: (088) 58 40 888 klantenservice@vmnmedia.nl

Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

De Woonplaats, Trebbe en Gemeente Winterswijk hebben de start van de bouw van de eerste nieuwe woningen aan de Europalaan gevierd. Het begin van een grootschalige vernieuwing met 132 sociale huurwoningen in Winterswijk. Als eerste wordt gebouwd aan complex ‘de linde’ met 28 appartementen. Dit moment lieten ze niet onopgemerkt voorbijgaan! Met toekomstige bewoners en samenwerkingspartners werd de start van de bouw feestelijk gevierd op het bouwterrein. Directeur Leon Buiting van De Woonplaats, directeur René Middelburg van Trebbe, projectleider Rick Rodijk van Trebbe en wethouder Elvira Schepers hebben een tijdscapsule ingegraven als de eerste officiële handeling. Alle partijen zijn trots dat ze hier kunnen bouwen aan duurzame én betaalbare woningen voor Winterswijk.

Na een periode van voorbereidende werkzaamheden, is de bouw nu echt van start! Op de locatie van voormalig camping Duinzicht in Heiloo, realiseert Kennemer Wonen 23

nieuwe betaalbare huurwoningen. Om daarbij stil te staan, waren Krista Walter, directeur-bestuurder Kennemer Wonen, Niels van der Wouden, directeur Bouw Van Wijnen Noord-Oost, en Ronald Vennik, wethouder Wonen gemeente Heiloo, getuige van de eerste heiwerkzaamheden op locatie. De oplevering is gepland begin 2026. “Na het ondertekenen van de aanneemovereenkomst in december vorig jaar, zijn wij direct aan de slag gegaan met de voorbereidende werkzaamheden. Met als resultaat dat we hier nu samen met Kennemer Wonen en gemeente Heiloo op locatie staan om de start van de bouw te markeren,” aldus Niels van der Wouden.

Lefier is gestart met de bouw van 30 nieuwe sociale huurwoningen in Klazienaveen. In samenwerking met Dura Vermeer worden aan de Stellingstraat en Molenwijk 25 levensloopbestendige woningen gerealiseerd, en aan de Neptunusbaan 5 ruime eengezinswoningen. Deze nieuwbouw vervangt de verouderde woningen uit de jaren vijftig en markeert de laatste fase van de herinrichting van de Meridiaan en omgeving. De nieuwe woningen worden gebouwd volgens het Nul-op-de-Meter-principe. De woningen aan de Stellingstraat zijn

Een tip voor deze rubriek? Mail je tekst en foto naar cobouw@vmnmedia.nl

MEI

14 mei

Studiemiddag Parametrische Projectontwikkeling

De toekomst van projectontwikkeling is parametrisch! Door de kracht van AI en data-gedreven tools kunnen vastgoedprojecten sneller, slimmer en efficiënter worden ontworpen. Versnelkansen, lagere plankosten, betere kwaliteit en vroegtijdig meer inzicht voor alle betrokken partijen tot gevolg. Hoe? Daarover organiseert SPRYG Real Estate Academy op dinsdag 14 mei de actuele studiemiddag Parametische Projectontwikkeling 2025. Wat is parametrisch ontwerpen en ontwikkelen precies? Hoe kan het vastgoedprojecten versnellen en daarmee tijd en geld besparen? Topexperts zoals Prof. Bige Tunçer (TU Eindhoven), Max Ketelaar (OMRT), Gijs Joosen (Royal HaskoningDHV) en Chris van der Ploeg (ABT) tonen de kansrijke mogelijkheden. Tijdens deze actuele middag delen vooraanstaande experts onder de deskundige leiding van

Prof. Thijs Asselbergs (TU Delft) de state-of-the-art ontwikkelingen, inzichten én ervaringen met parametrisch ontwikkelen en ontwerpen. Niet alleen zeer geschikt voor snelle, haalbare oplossingen in complexe opgaven, maar ook voor relatief eenvoudige bouwopgaven. Voor zowel nieuwbouw als herontwikkeling en renovatie. En geschikt voor gebouwen als op gebiedsniveau. Met concrete praktijkvoorbeelden en lessons learned. De studiemiddag Parametrische Projectontwikkeling 2025 vindt plaats in Den Haag op woensdag 14 mei. Voor meer informatie en inschrijven kunt u terecht op www.spryg.com/ parametrisch.

22 mei

Dreamhûs Day

In 2019 begonnen we met DreamHûs. Dé plek waar dromen, durven en doen resulteren in praktische innovaties waarmee we bestaande woningen verduurzamen. Hoe we dat doen en hoe jij kunt bijdragen aan deze versnelling, ontdek je tijdens ons kennis- en netwerkevent

geschikt voor zowel gezinnen als ouderen, met een slaapkamer en badkamer op de begane grond en twee extra slaapkamers op de verdieping. De woningen aan de Neptunusbaan zijn ideaal voor grotere gezinnen, met een ruime indeling en moderne voorzieningen. Het project is tot stand gekomen met Bouwstroom Noord.

De gemeente Amsterdam heeft samen met woningcorporatie de Alliantie en Dura Vermeer Bouw BV de start bouw van ‘Velo’ gevierd. Het gebouw krijgt 390 huurwoningen, commerciële ruimtes en een grote, publieke fietsenstalling op de locatie Changiweg, Mataveriweg en Teleportboulevard. Sloterdijk Stationskwartier is volop in ontwikkeling. Het verandert van een gebied met kantoren naar een gemengd woon- en werkgebied. Op kavel L-midden is de bouw begonnen van een nieuw woongebouw met de naam Velo. Er komen 270 sociale en 120 middeldure huurwoningen. Het complex bestaat uit vier gebouwen met een private binnentuin. Het gebouw wordt bijna 60 meter hoog met naast woningen ook verschillende bedrijfsruimtes.

DreamHûs Day. Vorig jaar bestond DreamHûs exact vijf jaar. Vol vertrouwen verlengden we ons succesvolle lustrum met nog eens vijf jaar. En dat vieren we op donderdag 22 mei tijdens een interactief kennis- en netwerkevent van circa 10.00 tot 13.30 uur.in The Green Village in Delft.

JUNI

5 juni

Spryg Real Estate Academy. Congres over Houtbouwkansen Houtbouw is hot! Het staat centraal als dé duurzame oplossing voor o.a. de woningbouwopgave en circulaire overheidsdoel (50% circulair in 5 jaar tijd). Met voordelen zoals de CO2-opslag (embodied carbon), snelle bouwtijd, stikstofreductie en het modulaire, circulaire karakter. Wat zijn de opschaalkansen? Welke kansen biedt het voor betaalbare woningbouw, kantoren, winkels en zelfs warehouses? Waar liggen de aandachtspunten en kansen? Daarover organiseert SPRYG Real Esta-

te Academy op 5 juni de actuele studiedag Kansen in Houtbouw 2025 in New Babylon Den Haag. Op deze 6e editie nemen houtbouwexperts van o.a. Alba Concepts, Woonwaard, Local, NarrativA architecten, Sweco en TU Delft deelnemers mee in de wereld van houtbouw.

12 t/m 14 juni Technische Kontakt Dagen 2025 Het bestuur van de Technische Kontakt Dagen (TKD) heeft de inschrijving van de grootste buitenbeurs van West-Europa geopends. De TKD brengt grote en kleine spelers op het gebied van grondverzet-, recyclingmaterieel en aanverwante specialismen bij elkaar, waarbij de beurs gericht is aan alle professionals uit de bouw & infra en de industrie. Daarnaast staat de TKD in het teken van nieuwe trends en ontwikkelingen. Stichting TKD bestaat uit een afvaardiging van de drie brancheorganisaties

BMWT, Bouwend Nederland en Cumela. Met een oppervlakte van 118.000 m² en 200 exposanten

was vorig jaar de TKD de grootste in de geschiedenis van het evenement. Locatie en data TKD: Meierijstad, en de beursdagen zijn van donderdag 12 tm zaterdag 14 juni. Inschrijven kan via de website tkd. 17/18/19 juni

PROVADA 2025 PROVADA is bekend van de grootste vastgoedbeurs van Nederland. Met ruim 200 exposanten uit de vastgoedsector - van projectontwikkelaars, beleggers, bouwers, architecten tot aan financiers, adviseurs, makelaars en woningcorporaties – en meer dan 70 gemeenten, provincies en het Rijk is de publieke sector goed vertegenwoordigd op deze vastgoedbeurs waar de publiek-private verbinding centraal staat in de programmering.

17/18 en 19 juni Provada.