Actualiteiten 9
O PINIE
Beeldcultuur heeft afgedaan Bij de Nederlandse Jaarboeken is het gebruikelijk om de gepubliceerde gebouwen in te leiden met een o f meerdere essays. Deze voorzien de gebouwen van een context en gaan in op de vraag welke omstandig heden o f overwegingen bepalend waren voor de totstandkoming ervan. Wanneer de auteurs van deze essays de selectie bepalen verwacht je dat ze de essays tevens benutten om inzicht te geven in de criteria op basis waarvan de gebouwen geselecteerd zijn. De essays in het laatst verschenen Jaarboek schieten in beide opzichten tekort. Polemiserend is er voor gekozen om architectuur te zien als beeldproduct dat deel uitmaakt van de cultuurindustrie. Dit thema is niet ontleend aan de gepubliceerde gebouwen, maar deze worden wel gebruikt ter illustratie. Zo raken de auteurs verstrikt in hun zelf gekozen perspectief, waardoor ze het zicht op een groot deel van de werkelijk heid verliezen. Dat effect is versterkt door de keuze voor een thema dat afkomstig is uit de vorige eeuw. De opkomst van de beeldcultuur is in de jaren ’9 0 immers al uitgebreid becommentarieerd, bij voorbeeld in het vaktijdschrift de Architect. Architectuur kan best deel uitmaken van de beeldcultuur, bijvoorbeeld wanneer de gevels benut worden om de armoede van een standaardgebouw te verhullen. Dit geveldesign vormt de bekleding van wat Rem Koolhaas junk space genoemd heeft en verdoezelt de aanwezigheid van als bouwstenen voor de latere planvorm ing,
armoedige gebouwen met een beperkte levensduur. Ook kunnen architecten bewust het beeld benutten
schreef de gemeente al in het projectvoorstel
om de identiteit o f het beeldmerk van een onderneming of stad te communiceren. Daarvoor kunnen
voor de sti R-studie. De drie bureaus hebben zu l
eigentijdse middelen worden ingezet, maar even goed historiserende gevels.
ke veelzijdige plannen gepresenteerd dat de
Tenslotte kan architectuur in de media gepresenteerd worden als beeld productie. De auteurs van hetjoor-
gemeente nog alle kanten op kan. Ben Maandag
boek staren zich vooral blind op deze laatste mogelijkheid. Ze analyseren gebouwen alsof het plaatjes zijn. Daarbij hanteren ze vrij simpele categorieën, waardoor essentiële kwaliteiten o f eigenschappen van de gebouwen zelf verloren gaan. Zo ziet Roemer van Toorn de bouwkundefaculteit van Bert Dirrix als een
Randstad Amsterdam als pretpark vol paradoxen
decoratieve schuur; een term ontleend aan Venturi. Deze faculteit is echter in de eerste plaats een transformatieopgave. Dat daarbij veel aandacht uitgaat naar de gevel is minder een conceptueel uitgangspunt
Het voorspellen van de toekom st is ondanks alle
dan wel een noodzakelijk onderdeel van de opgave. Het INC gebouw van Meyer en Van Schoten is getypeerd als een glazen hotdog; eveneens in navolging
statistische en technische vooruitgang een
van Venturi. De hotdog categorie staat echter voor gebouwen die letterlijk het te verkopen product ver
hachelijke ondernem ing, waartoe iemand met
beelden. Dat is bij dit gebouw niet het geval. Bovendien heeft het ING gebouw tal van andere kwaliteiten
een serieuze inborst zich niet snel laat verleiden.
die onbenoemd blijven. Zo verbindt het gebouw fenomenaal de kleine schaal van de informeel ingerichte
Vandaar dat Paul Schnabel, directeur van het
oever van het aangrenzende meer met de grote schaal van de ringweg. Het is bouwtechnisch en installa-
Sociaal en Cultureel Planbureau (scp), en Aaron
tietechnisch vernieuwend en van een bijzonder hoog niveau. De opzet met de tuinen levert unieke interi
Betsky, directeur van het Nederlands Architec
eurs op, zeker omdat bijna overal in het gebouw tegelijkertijd het decor van de snelweg aanwezig is.
tu u rin s titu u t ( n Ai), voorzichtig waren tijdens het
In de categorie sculpturale ornamenten brengt Van Toorn het Floriade Paviljoen van Kas Oosterhuis
sym posium ‘ De stedeling van de to e kom st’.
onder, maar ook het woningbouwproject Het Baken van Kees Christiaanse en het Van Abbemuseum van
De twee opinieleiders blikten vo o ru it op de stad
Abel Cahen. Het enige wat deze gebouwen gemeenschappelijk hebben is hun opvallende volume. Verder
van 2078. Aan de hand van vroegere voorspellin
verschillen ze in bijna alle opzichten van elkaar: programmatisch, typologisch en bouwtechnisch. Een der
gen van instituten als het zijne toonde Schnabel
gelijke categorie levert dan ook nauwelijks nieuwe inzichten op.
aan welke valkuilen zich aandienen. Voorspellin
Een andere categorie is het gebouw dat zelf ornament is. Het verschil met de voorgaande categorie is niet
gen uit 1975 voor het jaar 2 000 sloegen de plank m is, om dat geen rekening was gehouden m et de
erg helder. Dit wordt ook niet duidelijker door te bekijken welke gebouwen daar dan onder vallen, zoals
im m igrantenstroom . Wat u it de nu beschikbare
stra, het theehuis van Bjarne Mastenbroek en de Silodam van MVRDV. Ook hier geldt dat het onderbren
cijfers wel valt a f te leiden, aldus Schnabel, is de
gen van deze gebouwen in een nieuwe categorie niets zegt over de specifieke kenmerken o f kwaliteiten.
het Mezz in Breda en het stadhuis in Alphen van Erick van Egeraath, het crematorium van Herman Zein-
voortschrijdende verandering van de grootstede
Door de productie te thematiseren aan de hand van het begrip beeldcultuur is hetJaarboek het sluitstuk
lijke bevolking. De middenklassen trekken weg,
van de vorige eeuw, terwijl de auteurs juist pretenderen de agenda voor de komende tijd uiteen te zetten.
yuppen en allochtonen nemen hun plaats in.
Beelden vervangen volgens Van Toorn het zicht op de werkelijkheid. Deze laat zich echter niet zo eenvou
Daardoor worden de tegenstellingen in de stad
dig manipuleren en een nieuwe, veel minder glamourachtige werkelijkheid dringt zich in alle hevigheid
groter. Het aantal dagjesmensen groeit gestaag,
op. Voor architecten betekent dit in hun dagelijkse praktijk dat het aantal opdrachten daalt. Bovendien
zei hij. Het zijn “ de vaganten, migranten,
neemt de financiële speelruimte om te experimenteren en om kwaliteit te realiseren af. Opgaven verande
bacchanten, passanten en extravaganten" die de
ren ook van karakter. De transformatie van bestaande gebouwen en gebieden gaat een veel groter aandeel
stad eisen opleggen, waarmee nu te weinig reke
van het werk uitmaken. Dat vraagt om andere ontwerpstrategieën, waarbij architecten met bewoners en
ning w o rdt gehouden. De directeur van het scp
gebruikers aan tafel zitten in plaats van met mediaspecialisten en beeldanalisten. Deze transformatieop-
voorzag ook een verscherping van stedelijke
gaven spelen zich a f tegen de achtergrond van de zeker niet probleemloze overgang naar een samenle
paradoxen: meer veiligheid, maar ook meer v rij
ving met een grote culturele diversiteit. De vraag o f de architectuur in staat is dergelijke vragen te adres
heid, meer privacy, maar ook meer levendigheid.
seren zal in sterke mate bepalen o f ze haar positie in het maatschappelijke krachtenveld kan handhaven,
Aaron Betsky schaarde zich ze lf onder de dagjes
laat staan versterken.
Janny Rodermond, directeur Stimuleringsfonds voor Architectuur
mensen die van Am sterdam genieten om er te feesten, u it te gaan en symposia te bezoeken. H ij had in de archieven van zijn in s titu u t vroege re uitbreidingsplannen bestudeerd. De plannen
Am sterdam te noemen. Randstad Am sterdam is
‘De stedeling van de toekomst' vond op 22 mei plaats in
van het huidige gem eentebestuur tonen weinig
het prototype van een verstrooide stad waarin
het Koninklijk instituut voor de Tropen in Amsterdam. In
am bitie vergeleken m et vroeger. Volgens Betsky
alles voorhanden is. Betsky schilderde ook de
het kader van ’75ja a r werken aan de stad, ruimtelijke ont
heeft de stad slechts toekom st als 'm ythe',
weinig aantrekkelijke m ogelijkheid dat Disney
wikkeling in Amsterdam 1928-2003’ volgen nog twee bij
“Am sterdam als icoon, als droom , al was het
een hek rond Am sterdam plaatst en het als to e
eenkomsten op 3 september en 30 oktober, die over respec
maar om een plaats als Zoeterm eer in stand te
ristisch pretpark exploiteert. O m aan d it doem
tievelijk ‘Grenzen aan de groei’ en ‘Stad en bestuur1zullen
houden” . Betsky voerde het onw aarschijnlijke
scenario te ontkom en mag Am sterdam de
gaan. Nadere informatie: Susanne van der Putt,
pleidooi om , in navolging van architect Maarten
komende 75 jaar niet passief blijven afwachten.
0205527848, ptt@dro.amsterdam.nl
Struijs, de gehele randstad in het vervolg
Ben Maandag
