de Architect magazine - 2003 - editie 7

Jt n n

s &xQieë,

tij* •* i-U * ’

i<

m m ^

Br**,

.

1 ,v> £ > -> '•' Sr

Vola in massief roestvrij staal Het Vola design, meer dan 30 jaar geleden ontworpen door de Deense architect Arne Jacobsen, heeft nog niets aan kracht ingeboet.

Vola heeft nu een groot gedeelte van het assortiment ontwikkeld in massief roestvrij staal. Deze uitvoering oogt bijzonder fraai, en is zeer slijtvast. Dit maakt de serie uitermate geschikt voor toepassingen in projecten waar intensief gebruik een gegeven is, en elegantie en stijl een vereiste.

_______________

VOQ

© Design Arne Jacobsen

Vola sanitair BV • Verrijn Stuartweg 49a • 1112 AW Diemen • Tel.: 020-3656356 • Fax.: 020-3656482 • info.nl@ vola.com • www.vola.com Omcirkel A 4042 op de informatiekaart

“Onzichtbaar” ventileer je

met...

Ducotop 50 h.

“Geluiddempend” ventileer je

met...

Silenzio

“Vraaggestuurd” ventileer je

met...

Airtronic System ;■

“Esthetisch” ventileer je

AvgjL

met...

Ducowall

I5 5 S 2 E ; S E B_-S S ____ _

EMWT “Opwarming” beheers je

met...

Ducosun

f a

"

VENTILATION & SUN CONTROL

II wenst ‘Natuurlijk' meer productinfo. Bezoek www.duco.be en vraag info via info@duco.be HANDELSSTRAAT 19 • 8630 VEURNE • BELGIUM • Tel. 0032-58/33 00 33 • Fax 0 0 3 2 - 5 8 /3 3 00 44 • E-mail; info@duco.be • w w w . d u c o . b e Omcirkel A 4029 op de informatiekaart

/W

'

4

de Architect, ju li - augustus 2003

de Architect wordt verkocht bij de volgende boekhandels Antwerpen C o py r ig h t , Nationalestraat 28a. 03-2329416 Amsterdam A ko -U n iv er s , Rozengracht 21. 020-6245369 A rc h it e c tu r a et N atura , Leliegracht 22.

020-6236186 A rt B o o k , Van Baerlestraat 126.020-6640925 At h e n a e u m N ieu w sc e n t r u m , Spui 14-16.

020-6242972 N ijh o f & Lee , Staalstraat 13.020-6203980 R obert P remsela , Van Baerlestraat 78. 020-6624266 S c h eltem a , H olkem a , V e r m e u l e n , Koningsplein 20.

020-5231411 V U B o e k h a n d e l , De Boelelaan 1105.020-6444355 Arnhem H ijm a n B o e k e n , Grote Oord 15.026-4424938 Breda G ia n o t t e n , De Barones 29 & 63. 076-5149700

Colofon

Advertentie-exploitatie

Uitgave

070-3045725, fax 070-3045812.

tenHagen&Stam bv, Postbus 34, 2501 ag ’s-Gravenhage

Hoofd advertentie-exploitatie: Frank Iwema

Juliana van Stolberglaan 148, 2595 cl , ’ s Gravenhage,

Verkoopleider: Evelyn de Groot 070-3045787

070-3045700, fax algemeen 070-3045800.

Binnendienst: Klantenservice Adverteerders 070-

Postrekening 17260.

3045725

Uitgever: Pieter Ruempol

Buitendienst: Fred Oosterbroek (rayon noord),

Verantwoordelijke uitgever voor België:

Orderafdeling: Barbara Kramer 070-3046146

V.U. Herman Jongeling, Ragheno Business Park,

International sales manager: Martin Weber

Motstraat 30, B-2800 Mechelen

070-3045769

Redactie

Advertentietarieven worden op aanvraag toegezonden.

HarmTilman (hoofdredacteur),

Alle verkeer met adverteerders en bemiddelaars geschiedt

Sluitingsdatum 20 dagen voor verschijnen.

Dominique Pieters (eindredacteur),

conform de algemeen geldende regels voor het advertentie-

René Erven, Ben Maandag, Pierijn van der Putt, Charlotte

wezeni990 en de plaatsingsvoorwaarden van tenHagen&

Ligtenberg (bureauredacteur)

Stam bv. De opgave van prijzen en technische gegevens

070-3045832, fax 070-3045806.

geschiedt buiten verantwoordelijkheid van de redactie.

e-mail: Architect@wkths.nl website: www.deArchitect.nl

Delft D e B o e k e l ie r , W ijnhaven 9. 015-2143338 Stylos, Berlageweg 1. 015-2784168 Deventer P raamstra bv , L. B isschopstraat4i. 0570-675925

Inlichtingen: Klantenservice Adverteerders

Foreign representatives

Grafische vormgeving: Quirinavan Hof, Hans de

Belgium: Ad International, mrs. Bie van Cleuvenberge,

Jong bNO

00-32-2-2674760

Opmaak: Marian Sloot, Henk van der Hoeff

France: Mme Sophie Lallonder, 01-53349750

Redactiesecretariaat: Rob Spaans

UK: Olivier S m ith & partners,Mr. Neil Michael, 0171-9781440

Basisvormgeving

Germany: Publicitas Germany GmbH,

Arlette Brouwers & Koos van der Meer, Amsterdam/Emst.

Mrs. Petra Gumbert, 069-71914924

TU-B oekhandel , Den Dolech 2.040-2442439 Van Piere , Heuvel Galerie 190 & 232.040-2444045

Abonnementen

USA Eastcoast: Huson, Mrs. Jennifer Me Means,

Opgeven nieuwe abonnementen, adreswijzigingen en

212-2683344

Cent (België) C o p y r ig h t A rt and A rc h it e c tu r e b o o k s h o p , Jakobijnenstraat 8. 09-2235794

klachten over bezorging: Customer Contact Center

USA Westcoast: Huson, Mr. Ralph Lockwood,

070-3046810, fax 070-3045813.

408-879666

e-mail: info.bouw@wkths.nl

Switzerland: Mediall Mr. R. Bachman, 056-4421440

Eindhoven

M otta Boeken-Kunst-D esign , Bergstraat 35.

040-2465087

Groningen

Scholtens & W risters A c.Boekh ., Guldenstraat 20.

050-3172500 Godert W alter, Oude Ebbingestraat 53.

050-3122523 Hilversum B o e k h a n d e l V u ijk , Leeuwenstraat 42.035-6247236

Italy: Pubblicitè Estera, Mr. O. Casiraghi, 031-261407

Voor België: Kluwer klantenservice, 0800-30143, fax0800-17529, info@kluwer.be

©

Binnen doelgroep* in Nederland €152,20.

tenHagen&Stam bv is lid van de n u v , Nederlands

Copyright 2003 ten Hagen & Stam bv

Buiten doelgroep in Nederland €212,20.

Uitgeversverbond.

Studie-abonnement (recente studie-verklaring vereist)

Van werken van kunstenaars aangesloten bij een

€114,90, per kwartaal € 2 9 ,-.

cisAC-organisatie zijn de publikatierechten geregeld

België enoverig buitenland €247,50.

met Beeldrecht. © 2003 c/o Beeldrecht, Amsterdam.

Abonnementsprijzen per jaar, excl. 6% btw.

Leiden D e B o e k el ie r , Breestraat 107. 071-5142663 Maastricht D e T r ib u n e , Kapoenstraat 8-10.043-3251978 Nijmegen

D ekker V an de V egt bv, Plein 1944 nr. 129.

024-3221010

Losse verkoop €15,16

Verschijningsdatum

Prijzen losse nummers zijn incl. btw.

de Architect verschijnt elf keer per jaar de tweede woensdag van de maand, in juli/augustus verschijnt

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan. Het

een gecombineerd nummer, de Architect-interieur

abonnementenjaar loopt gelijk met het kalenderjaar. Het abon­

verschijnt als speciale uitgave drie keer per jaar.

nement wordt de eerste keer naar rato berekend. Opzeggingen van abonnementen uitsluitend schriftelijk vóór 1 november.

Druk: Den Haag Offset, Rijswijk

Indien niet tijdig is opgezegd wordt het abonnement automa­

Rotterdam D o n n e r B o e k e n , Lijnbaan 150.010-4132070 Van G e n n e p , Oude Binnenweg 131 b. 010-4330592 N ederlands A r c h it e c tu u r I n s t it u u t , Museumpark 25.010-4401200 Wormerveer G orter ' s D r u k k e r ij en B o ek h a n d e l , Zaanweg 100.

075-6281483 Zwolle B o e k h a n d e l W aanders , Grote M arkt 9. 038-4215392

tisch met één jaar verlengd. Adreswijzigingen twee weken van

Reprorechtclausule

tevoren aangeven. Leveringsvoorwaarden gedeponeerd onder

Het auteursrecht ten aanzien van de redactionele

nr.i875 KvK ’s-Gravenhage.

inhoud van d it tijdschrift wordt voorbehouden.

Ongeautoriseerde verveelvuldiging en/ofopenbaar-

* Voor een doelgroep-abonnement komen in aanmerking

makingvan het geheel o f gedeelten daarvan, op welke

personen die werkzaam zijn bij één van de onderstaande bedrij­

manier ook is verboden, issn 0925-6830

ven o f instanties. Zij zijn directeur, directeur/eigenaar o f leiding­ gevend functionaris die geheel o f gedeeltelijk zelfstandig bouw­ kundige bestekken maakt o f laat maken. Architectenbureau; Interieurarchitectenbureau; Bouwbureau van industrieel bedrijf; Ingenieursbureau voorde bouw; Institutionele beleggingsmaat­ schappij; Architecten in (semi-)overheidsdienst; Stedebouwkundig bureau; Woningbouwvereniging; Projectontwikkelings­ maatschappij; Adviesbureau voor de bouw.

. .

f

" " ‘" t f f i ’gm v e r s v e r b o n d

tenHagenStam U IT G E V E R S

Groep uitgevers voor v a k en w e t e n s c h a p

Inhoud 5

deA rch itect

jaargang 34, juli-augustus 2003

Projecten

Actualiteiten 7 Visies zonder utopie Tentoonstelling architec-

46 Zorgvuldigheid vergroot museale samenhang

tuurtekeningen in Frankfurt Claus Kapplinger Zorgen voor theoretische onderbouwing Archiprix 2003 Ben Maandag 8 Veelzijdige oplossingen Apeldoornse Kanaal­ zone Onderzoek naar herinrichting door bar ,

Uitbreiding Boijmans Van Beuningen in Rotterdam door Robbrecht en Daem Architecten Ben M aandag 52 Sportief en sociaal ontmoetingspunt BasketBar in Utrecht door n l Architects M irjam IJsseling

made

en saas Ben Maandag

9 Randstad Amsterdam als pretpark vol

»Ï 1 I sj

paradoxen Symposium ‘de stedeling van de toekomst' Ben Maandag Opinie Beeldcultuur heeft afgedaan Janny Rodermond 10 Spervuur van dialogen Prijsvraag stations­ omgeving Aalst D om inique Pieters

56 Alternatief voor wild wonen Woningbouw in Vijfhuizen door Marlies Rohmer Harm Tilm an

Techniek 62 Technologie in dienst van de natuur M ilieu Activiteiten Centrum (MAC) in Hoorn door Mi l l Architecten D om inique Pieters

Cürtel maakt Weense lente door

Omslag Peter Masseiink (Academie van Bouwkunst Arnhem), ontwerp voor het Nieuwe Nederlandse Astmacentrum, foto Hans Krüse en Hans Schouten

Reinhard Seiss 11 Neerstortende balkons Ben Maandag Architectuur in de marge Studiedag Belgisch Staalinfocentrum Iwan Strauven

Media 67 MVRDV The Regionmaker. RheinRuhrCity.

The hidden metropolis Joks Janssen

Het belang van de LAI-prijs Harm T ilm an en René Erven 12 Intiem en persoonlijk Tentoonstelling M atali Crasset in Crand-Hornu Images Dom inique Pieters Vormgeven aan veiligheid Tentoonstellingen in Middelburgen Fort Asperen René Erven

Redactioneel 16 Onderwijs en onderzoek Harm Tilm an

Thema 18 Architectuuronderwijs in Nederland Tussen vakinhoud en kenniseconomie D irk van den Heuvel 26 Leren in de praktijk Experiment beroepservaring voorjonge architecten van

Ida Jager Hoofdstad in gebreke - Manoeuvreren met publieke werken in Amsterdam 1851-1901 Jouke van der W erf 68 Frank van der Linden Marloes van Houten, architect Dom inique Pieters Rostislav Svacha The Pyramid, the Prism o[ the Arc. Czech Cubistic Architecture 1911-1923 O takar Macel 69 Karin Damrau, Anton Markus Pasing (red.)

Unschaerferelationen O lv Klijn Titia van den Berg enJanet Vollebregt Chaorder. Passion and Identity as a basis fo r user oriented architecture René Erven 70 HansOldewarris H.Th. Wijdeveld. Art Decoontwerpen op papier D o lf Broekhuizen

Design & interieur 73 Avontuurlijke ruimtewandeling Shoebaloo in Amsterdam door Meyer en Van Schooten

j o Coenen O lv Klijn 30 Architectuur als wetenschap Onderzoekspraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra Harm Tilm an

René Erven 76 Geïmproviseerde gebruiksobjecten Ontwerpen in Pisa, Den Haag en Rotterdam van Tejo Remy en René Veenhuizen René Erven

Productinformatie

Interview 42 “Architecten zijn one night stands" Hans Oldewarris en Peter de W inter over het uitgeven van architectuurboeken Harm Tilm an

78 Domotica; Nieuw René Erven en D om inique Pieters

84

Summary

â&#x2013;

,i , . *

MAAR HOE BEHEERSEN WE DAN HET BINNENKLIMAAT? Je wilt in je gebouw alle voordelen van glas.

zonbeheersing en lichttransmissie. Uiteraard

Zoals licht en openheid. Zicht op de wereld om je

in combinatie met een maximale warmte-

heen. Maar daarbij natuurlijk ook een aangenaam

isolatie. En de meest actuele kleurstellingen:

werkklimaat behouden. Dat kan. Met de Stopray-

van neutraal to t fraai getint.

beglazingen van Glaverbel. Want het Stopray-

Ontdek de Stopray-beglazingen op

gamma van Glaverbel biedt ongeĂŤvenaarde

MyGlaverbel.com of vraag documentatie

mogelijkheden op het gebied van

aan bij Glaverbel Nederland.

O mcirkel A 4031 op de informatiekaart

Glaverbel Glaverbel Nederland P o s t b u s 6 1 3 9 N L - 4 0 0 0 HC Ti el Tel . : +31 ( 0 ) 3 4 4 67 99 22 Fax: +31 ( 0 ) 3 4 4 67 97 24 glaverned@glaverbel.com

Actualiteiten 7

linksboven Tentoonstelling Visions and Utopias, inrichting UN Studio foto Norbert Miguletz onder Met zijn ontwerp Minimal-Real, Looking for Johnny, heeft Maarten Terryn (Academie van Bouwkunst Maastricht) de jaarlijks Archiprix gewonnen. Het plan geeft een stedebouwkundige opzet voor zijn woon­

actualiteiten

iioolaSg

OiB

Visies zonder utopie De architectuurtekening is een populair onder­ werp voor tentoonstellingen. Het zijn fraaie wer­ ken die eenvoudig in een collectie zijn op te nemen en die een uitstraling hebben waar veel publiek op afkomt. Een expositie met schetsen door grote architecten is dan ook vrijwel altijd een succes. Dat geldt des te meer als zij afkom­ stig zijn uit de rijke collectie van het Museum o f Modern Art ( m o m a ) in New York, dat 150 van zijn architectuurtekeningen uitleende aan Schim Kunsthalle in Frankfurt.

Onder de titel ‘Visions and Utopias’ neemt Max Hollein, de directeur en curator van de kunsthal, de lezer mee op een lange reis door de architec­

plaats Beringen. Het woontype LM 2000 is volgens de vroeg modernisti­ sche gedachte uitgevoerd in één compositie en is bedoeld voor bewoners die zich op het bestaansminimum in leven moeten houden.

Lloyd Wright en Mies van der Rohe, Daniel Libeskind, Arata Isozaki en Hans Hollein in het

ze, Martine de Maeseneer en Tjerk Ruimschotel.

Ze waarschuwen voor de gevolgen: “ Om in de

middelpunt staan. Naast deze ‘heiligen’ krijgt alleen het theoretisch-artistieke werk van Rem

ontwerper juist in staat zijn om gemotiveerd

Koolhaas brede aandacht, maar daartegenover staat dat de Italiaanse futuristen en de Russi­ sche constructivisten, op een onbeduidende tekening van Chernikov na, volledig afwezig zijn.

De tentoonstelling blijft een antwoord schuldig

conclusies te trekken uit complexe randvoor­ waarden."

Wanneer de Archiprix een afspiegeling is van wat de studenten architectuur, stedebouw en land­

op de vraag naar de gevolgen van de huidige digitalisering van architectonische concepten.

Toch is de expositie een belevenis. Met tekenin­ gen van Le Corbusier, Buckminster Fuller, Louis Kahn en Superstudio verzamelen zich hier de grootste architectuurprofeten van de eeuw. Hun

daad een zorgelijke ontwikkeling. Veel meer dan met theorie lijken de studenten met zichzelf bezig te zijn, een mogelijk resultaat van de toe­ nemende individualisering in de maatschappij.

Van de 27 beoordeelde projecten van de negen opleidingen hebben er veel ‘superindividuele

nog altijd overdonderende visies hebben aan

fascinaties’ als onderwerp. Vooral de dood doet

explosiviteit nog niets ingeboet. De buitenge­ woon fraaie behuizing die u n Studio speciaal voor deze tentoonstelling ontwierp, draagt ook een steentje bij. Door de zwevende vleugelobjecten die als beelddragers dienen, kan de bezoeker in de anders zo bedrukkend smalle en lange

een nieuwe manier om afscheid te nemen van de overledene, wiens levensloop in tentoonstel­ lingsruimten aanschouwelijk wordt gemaakt.

Persoonlijke belevenissen o f aandoeningen zijn

ruimte van de kunsthal zich aangenaam gebor­ gen voelen én gestimuleerd worden tot diepzin­ nige gedachten.

Claus Kapplinger Vertaling Marleen Zachte De expositie Visions and Utopias was tot 3 augustus te zien in Schirn Kunsthalle, Römerherg, Frankfurt am Main.

De catalogus van de tentoonstelling is bij Prestel Verlag verschenen en kost €29,-. Informatie: www.schirn.de

architectuurtekening “ als een autonome kunst­

Zorgen over theoretische onderbouwing

uiting die sinds de digitale revolutie en haar invloed op de architectonische praktijk ononder­ broken aan verandering onderhevig is geweest” .

Alleen, zo prachtig als de meesterwerken van

Veel studenten aan de Nederlandse ontwerpopleidingen in architectuur, stedebouw en landschapsarchitectuur worstelen met de theo­ retische onderbouwing van hun afstudeeronder­

grote architecten zijn, zo weinig heeft het gros

werpen. Dat constateert de jury van de Archiprix in het rapport dat dit jaar de uitreiking van de

tuur van de afgelopen honderd jaar. Hij ziet de

ervan met utopieën te maken. De keuze die Max Hollein uit de tekeningen van het m o m a maak­ te, lijkt uitsluitend op esthetische en persoonlij­ ke criteria te zijn gestoeld.

Zo is in de tentoonstelling en haar catalogus, nauwelijks sprake van politieke en maatschap­ pelijke utopieën. Ontdaan van zijn maatschap­ pelijke context, zijn het alleen de tekenkunst en de architect als kunstenaar die door de tentoon­ stelling worden geëerd. Vandaar ook dat al te consequent Otto Wagner en zijn school, Frank

praktijk succesvol te kunnen opereren moet een

inmiddels traditionele prijs voor de beste afstu­ deerprojecten in Nederland begeleidt. De zin­ snede staat bijna terloops in het juryverslag, maar het gebrek aan onderzoek en theoretische onderbouwing baart de jury wel zorgen. “ Zelfs bij plannen die het daarvan moeten hebben, zoals de op de praktijk gebaseerde opgaven, is de onderzoekscomponent vaak onvoldoende ontwikkeld," schrijven de juryleden Bernard Colenbrander, Dick van Gameren, Adriaan Geu­

schapsarchitectuur beweegt, dan is dat inder­

het goed: twee afstudeerprojecten presenteren

omgebogen tot studieobject, zoals het Nieuwe Nederlandse Astmacentrum waarop Peter Masselink afstudeerde aan de Academie van Bouw­ kunst in Arnhem.

Toch is het niet alleen het eigen wel en wee dat de student van vandaag boeit, afgaande op de Archiprix editie 2003. Veel inzendingen hebben de infrastructuur als onderwerp, van herinrich­ tingsplannen voor de Zwolse Allee (Daniël Casa Valle, Academie van Bouwkunst Amsterdam) tot

8

de Architect, ju li - augustus 2003

m

links In het ontwerp van SAAS voor de kanaalzone in Apeldoorn liggen aan elkaar verwante gebouwen met woningen, winkels en

iP l het futuristisch aandoende

kantoren in een parkachtige omgeving.

vasso

Richardson en Piotr Poniatowski,

(Delano tu

Delft), een

distributie-eiland nabij de Kanaaltunnel, waar niet alleen schepen en treinen afmeren, maar ook ruimteschepen een tussenlanding kunnen maken. Beide laatste projecten sleepten een eer­ volle vermelding in de wacht.

De winnaar van de Archiprix lijkt zowel een per­ soonlijke fascinatie als een interesse voor stedebouw en infrastructuur in zich te verenigen.

Maarten Terryn maakte als afronding van zijn opleiding aan de Academie van Bouwkunst in Maastricht een ruimtelijk plan voor zijn woon­ plaats, het Belgische Beringen. Meteen nieuwe woontypologie en een aanpassing van de school gaat Terryn op verschillende niveaus zijn woon­ plaats te lijf. De jury: “ Het plan intrigeert en zet daarmee aan tot reflectie over relevante thema’s

detailhandel zoals Praxis en Gamma is te combi­ neren met aantrekkelijke woonfuncties.

Saas architecten lost het probleem op door het

gebied te transformeren in een parkachtige omgeving, waarin aan elkaar verwante gebou­ wen op drie verschillende schaalniveaus een plaats krijgen. De modellen, geënt op de beken­ de Russische matroesjkapoppen, variëren van

gehele programma van winkel-, woon- en werkfuncties. Dakpartijen en tussenruimtes zijn benut voor parkeerplaatsen o f groenvoorzienin­ gen. Het pakhuis telt ten minste drie bouwlagen waardoor een stapeling van functies mogelijk is.

Tussen deze uitersten bewandelt m a d e een mid­ denweg. In het bebouwingsscenario manifes­ teert zich na de herverkaveling een Lijnbaanach­

vrijstaande woningen gecombineerd met eigen

tige winkelpromenade die als een ader door het

bedrijven tot grotere eenheden, waarin de groot­ schalige detailhandel is gecombineerd met appartementen en kleinere bedrijven.

Bar stelt een volledige bebouwing van het

gebied loopt. De winkelvoorzieningen zijn bereikbaar vanaf de straat, terwijl de entrees van de veelal op de winkels gelegen woningen en hun tuinen aan de buitenkanten van de bebou­ wing zijn te vinden.

Dat een van deze plannen wordt uitgevoerd, is helaas niette verwachten. De resultaten dienen

gebied voor. Het kolossale ‘Pakhuis Kayersmo­ len-Midden’ met een lengte van 700 meter her­ bergt in zijn fascinerende veelvormigheid het

in architectuur en stedebouw". Ook met de onderbouwing zit het bij dit bekroonde project wel goed. Dat geeft toch nog hoop voor de toe­ komst.

Ben Maandag --

\

Archiprix is 14ju n i uitgereikt in het stadhuis van Alphen aan den Rijn. Alle ingezonden plannen en het juryrapportzijn samengebracht in de uitgave ‘A rchiprix 2003' die is verschenen bij Uitgeverij oio in Rotterdam. Prijs €19,50.

Veelzijdige oplossingen Apeldoornse Kanaalzone Nu steeds meer bedrijven de langgerekte indus­ triële zone aan het Apeldoornse kanaal verlaten, is de gemeente er veel aan gelegen tot een goe­ de herinrichting van de oevers te komen. Het kanaal dat de stad doorsnijdt sinds 1830, is als vaarweg in onbruik geraakt. De zones erlangs zijn verworden tot onaantrekkelijke bedrijfsstroken. Slechts grootschalige detailhandel brengt hier en daar nog leven in de brouwerij. De vraag is hoe dit langdurig veronachtzaamde gebied weer bij de stad is te betrekken.

Als onderdeel van de voorgenomen revitaliseringsoperatie nodigde Apeldoorn de drie Rotter­ damse architectenbureaus bar , m a d e en saas uit om met een subsidie van de Stichting Inten­ sief Ruimtegebruik (sti r) te onderzoeken hoe het deel Kayersmolen-Midden in de kanaalzone tot een aantrekkelijk woon- en werkgebied is om te vormen. Het grootste vraagstuk voor de drie architecten is de wijze waarop grootschalige

m 3t i

<xl 's&A

Illllll^ -M ljl.llllllllllll .t

~ V

*

v;

_____

midden boven BAR ontwierp voor de kanaalzone in Apeldoorn een langgerekt bouwwerk, onderbroken door groen en parkeerplaatsen, genaamd 'Pakhuis Kayersmolen-Midden’. boven Een winkelpromenade die herinneringen oproept aan de Rotterdamse Lijnbaan loopt in het voorstel van MADE Architecten dwars door de bebouwing met kantoren, winkels en woningen.

Actualiteiten 9

O PINIE

Beeldcultuur heeft afgedaan Bij de Nederlandse Jaarboeken is het gebruikelijk om de gepubliceerde gebouwen in te leiden met een o f meerdere essays. Deze voorzien de gebouwen van een context en gaan in op de vraag welke omstandig­ heden o f overwegingen bepalend waren voor de totstandkoming ervan. Wanneer de auteurs van deze essays de selectie bepalen verwacht je dat ze de essays tevens benutten om inzicht te geven in de criteria op basis waarvan de gebouwen geselecteerd zijn.

De essays in het laatst verschenen Jaarboek schieten in beide opzichten tekort. Polemiserend is er voor gekozen om architectuur te zien als beeldproduct dat deel uitmaakt van de cultuurindustrie. Dit thema is niet ontleend aan de gepubliceerde gebouwen, maar deze worden wel gebruikt ter illustratie. Zo raken de auteurs verstrikt in hun zelf gekozen perspectief, waardoor ze het zicht op een groot deel van de werkelijk­ heid verliezen. Dat effect is versterkt door de keuze voor een thema dat afkomstig is uit de vorige eeuw.

De opkomst van de beeldcultuur is in de jaren ’9 0 immers al uitgebreid becommentarieerd, bij voorbeeld in het vaktijdschrift de Architect. Architectuur kan best deel uitmaken van de beeldcultuur, bijvoorbeeld wanneer de gevels benut worden om de armoede van een standaardgebouw te verhullen. Dit geveldesign vormt de bekleding van wat Rem Koolhaas junk space genoemd heeft en verdoezelt de aanwezigheid van als bouwstenen voor de latere planvorm ing,

armoedige gebouwen met een beperkte levensduur. Ook kunnen architecten bewust het beeld benutten

schreef de gemeente al in het projectvoorstel

om de identiteit o f het beeldmerk van een onderneming of stad te communiceren. Daarvoor kunnen

voor de sti R-studie. De drie bureaus hebben zu l­

eigentijdse middelen worden ingezet, maar even goed historiserende gevels.

ke veelzijdige plannen gepresenteerd dat de

Tenslotte kan architectuur in de media gepresenteerd worden als beeld productie. De auteurs van hetjoor-

gemeente nog alle kanten op kan. Ben Maandag

boek staren zich vooral blind op deze laatste mogelijkheid. Ze analyseren gebouwen alsof het plaatjes zijn. Daarbij hanteren ze vrij simpele categorieën, waardoor essentiële kwaliteiten o f eigenschappen van de gebouwen zelf verloren gaan. Zo ziet Roemer van Toorn de bouwkundefaculteit van Bert Dirrix als een

Randstad Amsterdam als pretpark vol paradoxen

decoratieve schuur; een term ontleend aan Venturi. Deze faculteit is echter in de eerste plaats een transformatieopgave. Dat daarbij veel aandacht uitgaat naar de gevel is minder een conceptueel uitgangspunt

Het voorspellen van de toekom st is ondanks alle

dan wel een noodzakelijk onderdeel van de opgave.

Het INC gebouw van Meyer en Van Schoten is getypeerd als een glazen hotdog; eveneens in navolging

statistische en technische vooruitgang een

van Venturi. De hotdog categorie staat echter voor gebouwen die letterlijk het te verkopen product ver­

hachelijke ondernem ing, waartoe iemand met

beelden. Dat is bij dit gebouw niet het geval. Bovendien heeft het ING gebouw tal van andere kwaliteiten

een serieuze inborst zich niet snel laat verleiden.

die onbenoemd blijven. Zo verbindt het gebouw fenomenaal de kleine schaal van de informeel ingerichte

Vandaar dat Paul Schnabel, directeur van het

oever van het aangrenzende meer met de grote schaal van de ringweg. Het is bouwtechnisch en installa-

Sociaal en Cultureel Planbureau (scp), en Aaron

tietechnisch vernieuwend en van een bijzonder hoog niveau. De opzet met de tuinen levert unieke interi­

Betsky, directeur van het Nederlands Architec­

eurs op, zeker omdat bijna overal in het gebouw tegelijkertijd het decor van de snelweg aanwezig is.

tu u rin s titu u t ( n Ai), voorzichtig waren tijdens het

In de categorie sculpturale ornamenten brengt Van Toorn het Floriade Paviljoen van Kas Oosterhuis

sym posium ‘ De stedeling van de to e kom st’.

onder, maar ook het woningbouwproject Het Baken van Kees Christiaanse en het Van Abbemuseum van

De twee opinieleiders blikten vo o ru it op de stad

Abel Cahen. Het enige wat deze gebouwen gemeenschappelijk hebben is hun opvallende volume. Verder

van 2078. Aan de hand van vroegere voorspellin­

verschillen ze in bijna alle opzichten van elkaar: programmatisch, typologisch en bouwtechnisch. Een der­

gen van instituten als het zijne toonde Schnabel

gelijke categorie levert dan ook nauwelijks nieuwe inzichten op.

aan welke valkuilen zich aandienen. Voorspellin­

Een andere categorie is het gebouw dat zelf ornament is. Het verschil met de voorgaande categorie is niet

gen uit 1975 voor het jaar 2 000 sloegen de plank m is, om dat geen rekening was gehouden m et de

erg helder. Dit wordt ook niet duidelijker door te bekijken welke gebouwen daar dan onder vallen, zoals

im m igrantenstroom . Wat u it de nu beschikbare

stra, het theehuis van Bjarne Mastenbroek en de Silodam van MVRDV. Ook hier geldt dat het onderbren­

cijfers wel valt a f te leiden, aldus Schnabel, is de

gen van deze gebouwen in een nieuwe categorie niets zegt over de specifieke kenmerken o f kwaliteiten.

het Mezz in Breda en het stadhuis in Alphen van Erick van Egeraath, het crematorium van Herman Zein-

voortschrijdende verandering van de grootstede­

Door de productie te thematiseren aan de hand van het begrip beeldcultuur is hetJaarboek het sluitstuk

lijke bevolking. De middenklassen trekken weg,

van de vorige eeuw, terwijl de auteurs juist pretenderen de agenda voor de komende tijd uiteen te zetten.

yuppen en allochtonen nemen hun plaats in.

Beelden vervangen volgens Van Toorn het zicht op de werkelijkheid. Deze laat zich echter niet zo eenvou­

Daardoor worden de tegenstellingen in de stad

dig manipuleren en een nieuwe, veel minder glamourachtige werkelijkheid dringt zich in alle hevigheid

groter. Het aantal dagjesmensen groeit gestaag,

op. Voor architecten betekent dit in hun dagelijkse praktijk dat het aantal opdrachten daalt. Bovendien

zei hij. Het zijn “ de vaganten, migranten,

neemt de financiële speelruimte om te experimenteren en om kwaliteit te realiseren af. Opgaven verande­

bacchanten, passanten en extravaganten" die de

ren ook van karakter. De transformatie van bestaande gebouwen en gebieden gaat een veel groter aandeel

stad eisen opleggen, waarmee nu te weinig reke­

van het werk uitmaken. Dat vraagt om andere ontwerpstrategieën, waarbij architecten met bewoners en

ning w o rdt gehouden. De directeur van het scp

gebruikers aan tafel zitten in plaats van met mediaspecialisten en beeldanalisten. Deze transformatieop-

voorzag ook een verscherping van stedelijke

gaven spelen zich a f tegen de achtergrond van de zeker niet probleemloze overgang naar een samenle­

paradoxen: meer veiligheid, maar ook meer v rij­

ving met een grote culturele diversiteit. De vraag o f de architectuur in staat is dergelijke vragen te adres­

heid, meer privacy, maar ook meer levendigheid.

seren zal in sterke mate bepalen o f ze haar positie in het maatschappelijke krachtenveld kan handhaven,

Aaron Betsky schaarde zich ze lf onder de dagjes­

laat staan versterken.

Janny Rodermond, directeur Stimuleringsfonds voor Architectuur

mensen die van Am sterdam genieten om er te feesten, u it te gaan en symposia te bezoeken.

H ij had in de archieven van zijn in s titu u t vroege­ re uitbreidingsplannen bestudeerd. De plannen

Am sterdam te noemen. Randstad Am sterdam is

‘De stedeling van de toekomst' vond op 22 mei plaats in

van het huidige gem eentebestuur tonen weinig

het prototype van een verstrooide stad waarin

het Koninklijk instituut voor de Tropen in Amsterdam. In

am bitie vergeleken m et vroeger. Volgens Betsky

alles voorhanden is. Betsky schilderde ook de

het kader van ’75ja a r werken aan de stad, ruimtelijke ont­

heeft de stad slechts toekom st als 'm ythe',

weinig aantrekkelijke m ogelijkheid dat Disney

wikkeling in Amsterdam 1928-2003’ volgen nog twee bij­

“Am sterdam als icoon, als droom , al was het

een hek rond Am sterdam plaatst en het als to e ­

eenkomsten op 3 september en 30 oktober, die over respec­

maar om een plaats als Zoeterm eer in stand te

ristisch pretpark exploiteert. O m aan d it doem ­

tievelijk ‘Grenzen aan de groei’ en ‘Stad en bestuur1zullen

houden” . Betsky voerde het onw aarschijnlijke

scenario te ontkom en mag Am sterdam de

gaan. Nadere informatie: Susanne van der Putt,

pleidooi om , in navolging van architect Maarten

komende 75 jaar niet passief blijven afwachten.

0205527848, ptt@dro.amsterdam.nl

Struijs, de gehele randstad in het vervolg

Ben Maandag

ÏO de Architect, juli - augustus 2003

FWÏÏI?

Q ii

É l® » W .'

ttttillllBGgalfl

Spervuur van dialogen Sinds het einde van de jaren ’90 krijgen in Vlaanderen stations en hun omgevingen meer aandacht. Evenals elders vindt deze ontwikke­ ling zijn oorzaak in de nieuwe spoorwegtechnologie (hst ) en de uitdoving van industriële acti­ viteiten waardoor in de stad en dus ook rond stations grote terreinen braak komen te liggen.

Ondanks het geslaagde voorbeeld van Leuven1 (door Projectteam Stadsontwerp KULeuven) met projecten van Manuel de Sola Morales en Samyn and Partners2, komen de onderhandelingen voor het station van Antwerpen met mvrdv moeizaam op gang. Nadat Cent Sint-Pieters, Brugge en Sint-Niklaas de ontwerpen van respectievelijk Xaveer De Geyter Architects, Willem-Jan Neutelings en Cepezed presenteerden, volgt nu de Oost-Vlaamse stad Aalst met een beperkte prijsvraag voor ontwerpen.

Jurysamenstellingen zijn een fel bediscussieerd onderwerp in Vlaanderen. Ook deze wedstrijd roept de nodige vragen op bij de betrokken architecten. De kritiek is dat te weinig juryleden van enige ‘expertise’ in stationsomgevingen kunnen getuigen. De twaalfkoppige jury bestaat voornamelijk uit ‘stakeholders’ met elk twee ver­ tegenwoordigers^ De groep ‘derden’ werd gevormd door drie architect-professoren: Evert Lagrou, Marc Dubois en André Loeckx, waar­ door slechts één vierde van de juryleden enige voeling met architectuur heeft. Bovendien ken­ nen twee van de drie architect-professoren een belangenconflict omdat beiden momenteel aan een boek omtrent stationsomgevingen werken in opdracht van projectontwikkelaar Eurostation, een dochteronderneming van de nmbs en de sponsor van de wedstrijd. Ook is gesteld dat de prijsvraag vriendjespolitiek ademt, omdat een van de professoren goede vriendschapsban­ den onderhoudt met de winnaar, Christian Kieckens.

Maar daarvan is in de juryrapporten weinig terug te vinden of is dit in elk geval goed verdoezeld.

Reeds in de eerste, anonieme ronde gooide de Aalsterse architect de hoogste ogen, hoewel zijn oplossing voor de plaatsing van de bussen niet aan de opdracht beantwoordde. Het juryrapport omschrijft het voorstel als “globaal en indruk­ wekkend” en ‘complex en ambitieus", adjectie­ ven die bij de bespreking van de andere projec­ ten door de juryleden niet in de mond zijn

genomen. In de tweede ronde, waarin de drie laureaten hun plan persoonlijk toelichtten, behield Kieckens de leiderstrui en werd Groep Planning uit Brussel de tweede laureaat en ein­ digde hdspv uit Gent als derde .

Christian Kieckens ontrafelt in zijn voorstel de vijf mentale en vormelijke lagen die volgens hem Aalst kenmerken: het collectieve geheugen, de volumetrie, de oppervlakken, de lijnstructuren en de tijdelijke gebeurtenissen. Samen met de inbreng van groen en een duidelijke fasering, heeft hij een strategie met duidelijk omschreven programma's ontwikkeld. Het heeft in Kieckens' voordeel gewerkt dat hij voor bepaalde belan­ gengroepen mogelijkheden openhoudt zonder een stringent voorstel te presenteren, dat hij een maquette presenteerde en dat hij getuigt van terreinkennis, daar zijn bureau tot vorig jaar in Aalst was gevestigd.

Dominique Pieters Noten 1 Zie de Architect december 1999, pag. 36 2 Zie de Architect mei 2001, pag. 11 3 Stakeholders zijn de Belgische spoorwegen NMBS, de Vlaamse busmaat­ schappij De Lijn, de Post, het stadsbestuur van Aalst en producent Amylum.

Cürtel maakt Weense lente door De negentiende-eeuwse Gürtel, elf kilometer lang en 76 meter breed, staat te boek als hét pro­ bleemgebied van Wenen. De omgeving van deze hoofdverkeersader van de stad waar iedere dag loo.ooo voertuigen passeren, kenmerkt zich door verouderde bebouwing, weinig groen, een verdwijnende handels- en diensteninfrastruc­ tuur, prostitutie en een sociaal zwakke bevolking met een hoog percentage allochtonen. Dat de stad Wenen de Gürtel koos als standplaats voor haar nieuwe hoofdbibliotheek, heeft dan ook niet te maken met de gunstige locatie, maar met de wens dit stadsvernieuwingsgebied een stedebouwkundige en culturele impuls te geven.

De 34 miljoen euro kostende bibliotheek van architect Ernst Mayr, die in april haar deuren opende, staat niet in de traditie van de vestiging van grote culturele instellingen in saneringsgebieden, zoals dat in andere Europese steden gebeurt. De Weense bibliotheek is een meer bescheiden geste die genoegen neemt met de strook tussen de twee vierbaanswegen van de

Gürtel. Het gebouw is hierdoor slechts 26,5 meter breed, maar heeft een lengte van 150 en een hoogte van 22 meter. De vorm wordt geheel bepaald door de omgeving, met het historische stadsspoor (nu metro) dat onder het gebouw doorloopt en de direct aangrenzende UrbanLoritz-Platz. Door de voorzijde van het gebouw als een reusachtige bordestrap vorm te geven, heeft de architect dit plein verlengd tot aan het dakterras van de bibliotheek. Mayrs ‘gebruiksfaqade’ dient niet alleen als toegang tot de bibli­ otheek, maar ook als zit-, lees- en communicatieplein waar de bezoekers van de bibliotheek zich mengen met de voorbijgangers.

De centrale bibliotheek is niet de eerste architec­ tonische ingreep op de Gürtel. Eén station ver­ der naar het noorden begint het historische stadsspoorviaduct van Otto Wagner, dat over meerdere kilometers de middenstrook van de Gürtel bepaalt. De met baksteen afgesloten viaductbogen werden vroeger gebruikt door hand­ werklieden, handelaars en restaurants, maar kwamen enkele tientallen jaren geleden door het aan beide zijden langsrazende verkeer leeg te staan. Op initiatief van de architect Silja Tillner en ondersteund door het URBAN-programma van de eu zijn tussen 1995 en 2001 de eerste van de ongeveer 400 stadsspoorbogen gesaneerd en voorzien van elegante glasfaqades, waardoor deze hun oorspronkelijke transparantie terug­ kregen.

Bovendien zijn langs de gehele route de functio­ nele en esthetische kwaliteiten van het gebied verbeterd, met fraaie voet- en fietspaden, eetterrassen en openbare groenvoorzieningen, speci­ aal ontworpen stadsmeubilair en royale verlich­ ting. De nieuwe huurders van de bogen, de Weense jeugd- en muziekscène, kunstenaars en galeries, cafés en restaurants, hebben de dood­ verklaarde middenstrook van de Gürtel binnen enkele jaren veranderd in een modern recreatieen cultuurzone en het gehele stadssaneringsgebied een positief imago verschaft. Als gevolg daarvan zijn naast de overheid ondertussen ook private investeerders als opdrachtgevers aan de Gürtel bezig — een dynamiek die tien jaar gele­ den nog ondenkbaar was.

Reinhard Seiss Vertaling Marleen Zachte

Actualiteiten 11

linkerpagina linksboven Stationsplein met folies. Ontwerp ‘ Filatures & Urban Fabric(s)' door Christian Kieckens Architects voor stationsomgeving Aalst. rechtsboven Nieuwe hoofdbibliotheek van Wenen op de Gürtel door Ernst Mayr. rechts OPERA Ruimtelijk Ontwerpers, winnaar van de LAI-prijs in 2001, met het Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden, foto Reinout van den Bergh

Neerstortende balkons Het Spaanse architectenduo Cruz y Ortiz is in kort tijdsbestek hardhandig met de neus op de Nederlandse werkelijkheid gedrukt. Het Rijks­ museum in Amsterdam, waarvoor het tweetal de verbouwing heeft ontworpen, moest onver­

ke ontwerp van de woningen al fouten zijn

Al te vaak wordt architectuur vanuit het perspec­

gemaakt. Latere wijzigingen maakten decon­

tie f van de ingenieur als een bijkomende eis o f factor beschouwd, naast de stabiliteit, de duur­ zaamheid en de economie van de constructie.

Omgekeerd beschouwen sommige architecten bepaalde technisch constructieve aspecten als triviaal en oninteressant. Een mogelijke uitweg

structie nog instabieler.

Smeets heeft aangeboden alle schadeclaims af te handelen. De betrokkenen zijn hiermee geholpen, maar de Nederlandse bouw is op dit moment meer gebaat bij controleerbare procedures,

wacht de deuren sluiten omdat asbest in de

inzichtelijke bouwdossiers en transparantie in

uit deze impasse kan worden gevonden door het

zalen is aangetroffen. Even daarvoor, op 24 april,

toegepaste systemen en technieken. Alleen open­

was in Maastricht een balkon neergestort van het door Cruz y Ortiz ontworpen project Patio Sevilla, onderdeel van de nieuwbouwwijk Céramique en nog geen jaar bewoond. Door het domino-effect op de onderliggende balkons kwamen twee mensen bij het ongeval om het

heid kan de sluier van gesjoemel wegnemen.

Ben Maandag

vormgevingsprobleem zowel in zijn architectur­ ale als structurele aspecten centraal te zetten.

Iwan Strauven

leven.

Vooral het laatste incident riep veel vragen op.

Zo vlak na de ingrijpende parlementaire enquete naar frauduleuze praktijken in de bouwwereld, wezen beschuldigende vingers al snel naar bouwbedrijven en aannemers. Ook de architec­ ten werden erin betrokken: zij ontwerpen tegen­ woordig zulke ingewikkeld te construeren bouw­ werken, dat zij vragen om moeilijkheden, luidde de kritiek. Het televisieprogramma Nova stuur­ de zijn verslaggevers naar Amsterdam om te peilen hoe de uitbouwsels aan het bekende woonzorgcomplex van m v r d v er bij hingen en hoe lang dat nog goed zou gaan.

Na enkele onderzoeken door onder meer het ministerie van v r o m en Justitie lijkt de kwestie zich toe te spitsen op het functioneren van de Maastrichtse dienst ‘Bouw- en Woningtoezicht’ en op de constructie van de balkons. De dienst blijkt in Maastricht al geruime tijd niet naar behoren te functioneren. In het geval van Patio Sevilla had de dienst verzuimd aantekeningen van het gehouden toezicht te maken. Bovendien ontbraken in het bouwdossier dat de gemeente begin mei vrijgaf belangrijke gegevens over het verlenen van de bouwvergunning. Vereiste bere­ keningen van de draagconstructies en tekenin­ gen daarvan zijn niet te vinden.

Aannemer Paul Smeets van het bouwbedrijf uit Maastricht, dat de bouw van Patio Sevilla uit­ voerde, verzekert dat de toegepaste draagcon­ structie deugdelijk is. De methode waarbij de geprefabriceerde balkonvloeren dooreen ophangsysteem aan de gevel worden bevestigd, functioneert volgens hem al jaren naar behoren in binnen- en buitenland. Onderzoek van de t u Delft heeft uitgewezen dat bij het oorspronkelij­

Meer info: Staalinfocentrum, Montoyerstraat 47,

Architectuur in de marge

6 woo Brussel, 00-32-2-5091501, info@infosteel.be, www. infosteel. com

Op 15 mei hield het Belgische Staalinfocentrum zijn derde tweejaarlijkse technische dag te Brus­ sel. Met de inrichting van deze studiedagen beoogt de organisatie in eerste instantie toepas­ singen van staal in de bouw te promoten om zo de aanzienlijke achterstand in te halen die België

Het belang van de LAI-prijs

en Luxemburg kennen ten opzichte van de

van de werkzaamheden in de architectuur uit.

omringende landen. Met hetzelfde doel schrijft het centrum ook een staalbouwwedstrijd uit en heeft het concrete plannen voor de oprichting van een tijdschrift.

De lezingen op het congres behandelden een breed spectrum van onderwerpen en waren ook kwalitatief zeer uiteenlopend. Naast bijdragen over nieuwe zinklegeringen en over toepassin­ gen van staalplaat-betonvloeren, werd er onder meer aandacht besteed aan stalen damwanden, gelamineerde liggers en aan Spirel-buizen. Com­

Interieurarchitecten kunnen ervoor zorgen, dat de omgeving waarin mensen een groot deel van hun dag doorbrengen, leefbaar wordt. Tegelijk heeft het interieur wel degelijk invloed op het functioneren van de instellingen die in deze inte­ rieurs zijn gehuisvest. In de interieurarchitectuur

merciële presentaties werden afgewisseld met academische uiteenzettingen en toelichtingen over courante toepassingen stonden tegenover lezingen over hoogst uitzonderlijke projecten zoals het viaduct te Millau in Frankrijk (Norman Foster, studiebureau Greisch, o t u a ).

Over architectuur werd dus slechts in de marge gesproken. Dit is begrijpelijk omdat de techni­ sche dag zich in de eerste plaats tot een gespe­ cialiseerd publiek van ingenieurs, onderzoekers en industriëlen richt. Tegelijkertijd is het ook bedenkelijk. Door dit uitgangspunt slaagde de conferentie er niet echt in om de kloof tussen ingenieur en architect, tussen techniek en vorm­ geving te overbruggen en om opnieuw aanslui­ ting te vinden bij een traditie die midden vorige eeuw hoogtij vierde in België, met wetenschap­ pers als Gustave Magnel, bedrijven als BlatonAubert o f Franki en tijdschriften als La Technique des Travaux.

Interieurontwerp maakt een groeiend aandeel

begint betrokkenheid met opgaven als zorg, werkomgevingen en wonen van cruciaal belang te worden. Ze zal daarbij op een geheel andere manier met haar gebruikers moeten communi­ ceren, niet meer op basis van overeenkomsten, maar verschillen. Dit vergt meer diepte en kritiek dan nu aanwezig is in de interieurwereld.

Uit eerdere edities van de LAI-prijs blijkt dat de presentaties van de interieurontwerpers steeds uitgesprokener worden. Een groeiend aantal opdrachtgevers erkent de meerwaarde van de interieurarchitectuur. De meesten zien het interi­ eurontwerp echter als een aparte opgave, die vaak achteraf wordt verleend.Dit komt ook tot uitdrukking in de vaak karige budgetten.

Opdrachtgevers erkennen lang niet altijd de noodzaak om alle betrokkenen in het ontwerp­ proces op basis van een gedeelde visie te laten samenwerken. Hierdoor blijft ruimtelijke en typologische vernieuwing binnen het werkveld van de interieurarchitectuur grotendeels achter­ wege. Veel opgaven beperken zich daardoor noodgedwongen tot een stilistische facelift van de gebouwde omgeving.

Om het belang van goed ontworpen interieurs

12 de Architect, j u l i - augustus 2003

« f t » 1 ■*

t.

t I I

rechts Matali Grasset, Phytolab. u ite rs t rechts Job Smeets, Zwaard van Damocles, 2003, uitvoering Europees Ceramisch Werkcentrum.

onder de aandacht te brengen, hebben de direc­

het bad. Het krukje ‘Teo van 2 tot 3’ is gemaakt

tie van Lensvelt bv en de redactie van de Archi­ tect het initiatief genomen om een interieurprijs

uit vilt en bezit een bordje met ‘do not disturb'

bestond uit de cliché-elementen waarmee men

als zitvlak. Als het object wordt opengemaakt, rolt er een eenpersoonsmatras uit. Zoals een kop koffie op het kantoor als een positieve bron van energie wordt beschouwd, tracht Crasset de siësta van twee tot drie in het kantoorleven te integreren.

tegenwoordig veiligheid garandeert: gladde hygiënische materialen, transparantie en

in het leven te roepen. Doel van de LAi-prijs is de verdere professionalisering en vernieuwing van de interieurdiscipline. Na twee succesvolle ron­ den is de Lensvelt de Architect Interieurprijs inmiddels al een begrip geworden. In 2001 wees de jury onder leiding van Liesbeth in ’t Hout bureau

opera

Ruimtelijk Ontwerpers aan als

winnaar vanwege de inrichting van het Volken­ kundig Museum in Leiden. Vorig jaar bekroonde de jury onder voorzitterschap van Ida Van Zijl de Lairesse Apotheek in Amsterdam van Concrete.

Dit jaar kunnen ontwerpers meedingen naar de Harm Tiiman en René Erven LAi-prijs 2003.

Het gevoel dat de bezoeker aan de tentoonstel­ ling overhoudt, is er een van gastvrijheid waarbij

vattingen neergezet. Het 20ste-eeuwse interieur

onbreekbaarheid. Het interieur was verlicht met het blauwe licht dat in toiletten moet voorkomen dat spuiters er drugs gaan gebruiken.

Trendwatcher Li Edelkoort houdt zich eveneens met het thema bezig. Voor haar vorm t de huidi­ ge sociale en politieke situatie in de wereld na de

Matali Crasset de gebruikers van haar creaties speels als vertrekpunt neemt. Het is er ook een van altruïsme waarbij zij het ‘savoir-faire’ belicht van de vaklieden met wie zij haar onderzoek ont­ wikkelt. Zelf spreekt zij in de verklarende teksten over producenten als Top Mouton (die mee­

aanslagen van 11 september de aanleiding voor bescherming en verdediging. In Fort Asperen, nabij Leerdam, presenteert ze onder de titel ‘Armour: de fortifictie van de mens’ een uitge­ sproken en actueel overzicht van objecten, kunst, installaties en video’s rond dit thema. De

werkte aan ‘table, trays & shelves’, 2000) en

selectie is divers en veelkleurig. Van modeont­ werper Paco Rabanne is een aantal op de

Ontwerpers kunnen meedoen door het inzenden van

Richard Gamier (‘popup space’, 2002) over “ les

docum entatie betreffende interieurprojecten die gereed

uns au service des autres” . Het is een vriend­ schappelijk gevoel, waarbij de persoonlijke toets in de teksten, het smiley-logo en de vormgeving van de tekstpanelen en de uitnodiging duidelijk doorklinkt. Ondanks het grootse oeuvre spreekt uit de tentoonstelling een zekere intim iteit en

maliënkolder geïnspireerde metalen jurken te zien. De Belgische ontwerper Walter Van Beirendonck presenteert zijn interpretatie van het gevechtspak en vormgever Job Smeets toont een serie witte zwaarden van porselein. Deze breek­

een groot respect voor de bezoeker. De gemoe­

tradictio in terminis en plaatsen vechten en ver­

delijke sfeer van Chalons-en-Champagne is voortdurend op de achtergrond aanwezig.

Dominique Pieters

zijn gekomen tussen 1 augustus 2002 en 31j u l i 2003.

Deelnemers w ordt verzocht de docum entatie op te sturen naar Lensvelt bv, t.a.v. Hanne Dirven, Postbus 5627, 4801 EA Breda. De uiterste inzenddatum is 5 september.

Nadere inlichting: www.deArchitect.nl

Intiem en persoonlijk Het is verbazingwekkend en bewonderenswaar­ dig, dat Matali Crasset amper twaalf jaar na haar afstuderen al een uitgebreide overzichtstentoonstellingvan haarwerk (1991-2003) heeft samen­ gesteld. Bij het startpunt van de expositie vraagt de bezoeker zich af op welke manier deze jonge Franse designer (1964) erin is geslaagd zich los te maken van haar geboortedorp ChSlons-enChampagne. Op dertigjarige leeftijd stond ze reeds bij Thomson Multimedia aan het hoofd van de designgroep Tim Thom die onder de artistieke leiding van Philippe Starck stond.

De tentoongestelde objecten en projecten op ‘Homemade’ spreken grotendeels voor zich.

Door hun exuberante, gevoelige en revolutionai­

bare objecten zijn de materialisatie van een con­

De (uitsluitend Franstalig gedocumenteerde) tentoonstel­

dedigen in een ander perspectief. Verder is er werk geselecteerd van Hella Jongerius, Jurgen Bey, Anthon Beeke, Marina Abramovic, Lucy Orta en Yoko Ono. Ook zijn er projecten te zien van studenten van de Design Academy Eindho­

ling is opgezet in 2002 door het m u.dac (Musée de Design

ven en de Hogeschool voor de Kunsten Arnhem.

et d'Arts appliqués Contemporains) in Lausanne en is voor

De getoonde voorwerpen en installaties vormen incidentele en hoogste individuele interpretaties rond het thema, die in veel gevallen geen prakti­ sche toepassing hebben. Ze bezitten echter wel de kracht om de problematiek scherp onder de

C rand H ornu Images uitgebreid m et de laatste creaties van M a ta li Crasset. Homemade loopt to t 31 augustus in C rand-H ornu Images, rue Ste-Louise 82 in Hornu, België.

Elke dag open van to to t 18 uur, op m aandag gesloten.

aandacht te brengen. Evenals de tentoonstelling

Vormgeven aan veiligheid De vormgevingswereld is in de ban van het thema veiligheid, wat gezien de actuele maat­ schappelijke en de politieke ontwikkelingen niet zo vreemd is. Op de tentoonstelling ‘Safe

‘Safe Haven', openen ze de discussie over de perceptie van veiligheid en de bijdragen die vormgevers en architecten hieraan in hun ont­ werppraktijk kunnen leveren.

René Erven

re uitstraling bieden ze een andere kijk op het leven in een woning o f het werken op kantoor. In de plexiglaswanden van ‘Phytolab’, een ruimte die is gewijd aan het baden, zijn bloempotten geplaatst met planten die aan beide zijden van de wand groeien. In deze intieme sfeer kan het groen worden opgedronken, geïnhaleerd, gege­

Haven’, die onlangs in het Middelburgse Vleeshuis plaatsvond, plaatste samensteller Guus Beumer met een drietal scènes uit het huiselijke leven het debat over veiligheid in een cultuurhistorische context. Te zien waren een

23 m a art in de Vleeshal in Middelburg, www.vleeshal.nl.

igde-eeuws burgerlijk interieur, een modernisti­

dens het s y d International Design Conference Aspen van

ten en als badmengsel worden gebruikt. Er is geen connectie meer met de aarde. De planten groeien boven de grond en op het randje afin

sche setting en de immateriële wereld van de 2iste-eeuwse patiowoning. Met eenvoudige middelen waren de verschillende veiligheidsop-

ja a rth e m a van de seminars georganiseerd door Dutch

‘Safe Haven’, vond plaats van 24 ja n u a ri to t en m et

‘A rm our; De fo rtific a tie van de mens’ is to t 29 september te zien in Fort Asperen, Langendijk 60 Acqouy., dinsdag to t en m et zondag 10 to t 18 uur. www.arm our.nl.

H et them a veiligheid staat deze zom er ook centraal tij­

20-23 augustus 2003 in Aspen. www.idca.org. Ook het

Design Center Initiative is veiligheid, www.ddc-i.nl.

ARMANDO TE:

£

INTERNATIONAL EXHIBITION OF CERAMICS FOR THE BUILDING INDUSTRY AND BATHROOM FURNISHINGS

CEKSAIE

BOLOGNA - ITALY 3 0 SEPTEMBER/5 OCTOBER 2 0 0 3 w w w .c e rs a ie .it EXH IB ITIN G SECTORS:

CERAMIC TILES • SANITARY INSTALLATIONS • BATHROOM FURNISHINGS • FIREPLACES - CERAMIC STOVES - TILED KITCHENS • FIXTURES, MATERIALS A N D SH O W R O O M DISPLAYS FOR CERAMIC PRODUCTS • RAW MATERIALS - SEMIFINISHED PRODUCTS - EQUIPMENT FOR CERAMICS Organized by EDI.CER. spa

Promoted by ASSOPIASTRELLE

In collaboration with

BolognaFiere

Secretariat: PROMOS srl - P.O.Box 103 - 40050 CENTERGROSS BOLOGNA (Italy) - Tel +39.051.6646000 - Fax +39.051.862514 Press O ffice: EDI.CER. spa - Viale Monte Santo 40 - 41049 SASSUOLO MO (Italy) - Tel +39.0536.818111 - Fax +39.0536.807935 Omcirkel A 4030 op de informatiekaart

NBD Bouwdetails

Veel tijdrovend werk is al voor u gedaan > V ” ^

NBD Bouwdetails Renovatie december 2001

R 58-04.42-1

Geluidisolatie 04

geluidisolatie tussen woningen bouw m uur - houten hellend dakconstructie

panlatten los houden dakpannen (eventueel bestaande hergebruikend) minerale wol breed 0.6m

waterwerende en dampdoorlatende laag minerale wol

B ssgggagggaB M g

opmetselen bestaande gordingen

De meest complete verzameling Bouwdetails...

nieuwe prefab geïsoleerde dakplaat 127G) bestaande gordingen j

dampremmende inkassingen aanhelen

Met NBD Bouwdetails maakt u sneller en makkelijker bouw­ plannen en -tekeningen die aan alle eisen voldoen.

Alle ruim 600 Bouwdetails zijn in overeenstemming met de eisen van het Bouwbesluit en getoetst door onafhankelijke deskundigen van de TU Eindhoven. De details in band 2 (Plusdetails) voldoen bovendien aan hogere isolatie-eisen en alle vaste maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen.

Voor Nieuwbouw en Renovatie Naast details voor Nieuwbouw zijn ook Renovatiedetails opgenomen. Deze details bieden u de mogelijkheid om verbeteringen in geluid-, warmte-isolatie en vochtproblematiek afzonderlijk en ook integraal te beoordelen.

Alle details zijn voorzien van NL/SfB-codering, conform de indeling van de Nederlandse Bouw-Documentatie (NBD). Zo vindt u gemakkelijk de productinformatie voor het compleet maken van uw ontwerp, bestek en begroting.

Vanaf de cd-rom zijn alle NBD-Bouwdetails direct te gebruiken in alle gangbare CAD-programma's zoals AutoCad, ARKEY en ArchiCad, (minimaal beschikbaar in de formaten DWG en DXF).

Nu tijdelijk extra voordelig Als abonnee ontvangt u jaarlijks enkele aanvullingen en cdrom's, zo beschikt u altijd over actuele Bouwdetails.

Een abonnement op NBD Bouwdetails is nu tijdelijk extra voordelig. U betaalt nu slechts € 119,- i.p.v. € 189,- voor het hoofdwerk (3 ringbanden) en de cd-rom. (aanvullingen € 1 ,1 0 per detail) Deze aanbieding is geldig tot 31 augustus 2003.

Wilt u ook tijd en geld besparen? Kies dan nu voor een voordelig abonnem ent. Bel voor meer informatie met onze afdeling klantenservice: 070-3046811. getoetst door

Omcirkel A 4035 op de informatiekaart

technische universiteit eindhoven

FONDS VOOR_________ BEELDENDE KUNSTEN VORMG EVING_________

1 OKTOBER 2003 DEADLINE INVESTERINGSSUBSIDIES Een investeringssubsidie is bedoeld om architecten, vormgevers en beel­ dend kunstenaars de mogelijkheid te bieden een uitzonderlijke investering te doen waardoor hun werk een kwalitatieve impuls krijgt en zij een nood­ zakelijke stap in de ontwikkeling van hun werk kunnen zetten.

EN BOUWKUNST

15 OKTOBER 2003 DEADLINE BUITENLAND ATELIERS

mrm

j?: ÜSSaBl

Het Fonds BKVB beschikt over een aantal woon/werkruimtes in het buiten­ land. Met een verblijf in één van deze ateliers worden architecten, vorm­ gevers, beeldend kunstenaars of critici in de gelegenheid gesteld om in een andere omgeving en cultuur hun werk te verdiepen of daarop te reflecteren.

Een verblijf schept tevens mogelijkheden om internationale contacten op te doen en een nieuwe markt te ontwikkelen. De ateliers bevinden zich in inter­ nationale studiocomplexen, vaak gekoppeld aan een tentoonstellingsruimte.

De beurs die het Fonds BKVB voor elk van de ateliers ter beschikking stelt, is bedoeld voor reis-, verblijf-en materiaalkosten. De huur van het atelier en/of woonruimte w ordt rechtstreeks door het Fonds BKVB betaald.

Voor architecten, vormgevers, beeldend kunstenaars of critici:

w .... .......

I,..»....

PARIJS - ATELIER HOLSBOER institutnéerlandais periode: 1 april 2004 -1 april 2005 (of halfjaar: 1 april -1 oktober 2004 / 1 oktober 2004 -1 april 2005) woon- + werkruimte 47m2 in studiocomplex www.institutneerlandais.com voor meer informatie: Steven van Teeseling, 1020 5231522

*■ *■ ■ ■ * j»«iiiga g -

VOOR AANVRAAGFORMULIEREN EN MEER INFORMATIE OVER ATELIER EN INVESTERINGSSUBSIDIES: telefoon 020 5231523 / e-mail: post@fondsbkvb.nl / www.fondsbkvb.nl Aanvraagformulieren die na de genoemde data binnenkomen, worden niet in behandeling genomen.

» '. / y

Q S TKTOBER g g g g T Q2003 ïïy D E A D L IN E AANMELDING STUDIEREIS MIDDEN EN OOST EUROPA VOOR ARCHITECTEN, STEDENBOUWKUNDIGEN, LANDSCHAPSARCHITECTEN, INTERIEURARCHI­ TECTEN EN VOOR BESCHOUWERS, VORMGEVERS EN BEELDEND KUNSTENAARS DIE EEN BIJDRAGE LEVEREN AAN DE INRICHTING VAN EN DE THEORIEVORMING OVER DE PUBLIEKE RUIMTE. Midden- en Oost-Europa Van 23 april tot 13 mei 2004 organiseert het Fonds BKVB een studie­ reis naar landen in Midden- en Oost-Europa om een dieper inzicht te krijgen in het culturele erfgoed van de voormalige socialistische regimes. De reis start in Berlijn en voert door Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije en eindigt in Charkov (Oekraïne). De inhoudelijke program­ mering berust bij een door het Fonds BKVB samengestelde commissie van deskundigen, bestaande uit Wessel de Jonge, Otakar Macel, Ed Taverne en Cor Wagenaar.

Experiment & reactie als inspiratie De komende jaren wordt de Europese Unie uitgebreid met landen uit het voormalig Oostblok. Dit confronteert Europa met een ideologisch verleden dat diepe sporen heeft nagelaten in de cultuur, en in de gebouwde omgeving. Wat is de waarde van dit verleden? Kunnen we in Nederland nog iets leren van het ‘socialistisch experiment' zoals dat zich uit de iconografische programma’s laat aflezen? Zijn er nieuwe toepassingen van fenomenen als ‘Grossiedlungen’ of de constructi­ vistische ‘Stadtkrone’ denkbaar? Wat zijn de gevolgen van het moder­ nistisch ideaal van het ‘Befreites Wohnen' en de planmatige indus­ trialisatie? En is de herstructureringsproblematiek van de naoorlogse

wijken in Nederland vergelijkbaar met die van serieel aangelegde ste­ den als Slavutic en Kiev? Met een bezoek aan oude cultuursteden die plotseling werden gesocialiseerd, de (voormalige) industriële gebieden en steden die de geest van de Revolutie van het Volk ademen, wordt de industriecultuur van de socialistische regimes en de problematiek van de ecologiecatastrofes onderzocht.

Aanmelden voor deelname Belangstellenden voor deze studiereis kunnen bij het Fonds BKVB een reisbeurs aanvragen. Een adviescommissie selecteert de deelnemers.

De studiereis staat open voor een groep van maximaal 20 deelnemers van wie voorafgaand, tijdens en na afloop van de studiereis, grote inzet wordt verwacht om de verworven kennis voor het vakgebied toeganke­ lijk te maken. De deelnemers dienen uitgebreid verslag te doen van hun ervaringen in publicaties, openbare debatten en op de website van het Fonds BKVB. Voor meer informatie over de studiereis Midden- en Oost-Europa: Anne Hoogewoning, 1020 5231639 / ahoogewoning@fondsbkvb.nl / www.fondsbkvb.nl (studiereis bouwkunst)

O mcirkel A 4027 op de informatiekaart

1 6 de Architect, juli - augustus 2003

PT -

c;c- c ('fc* (« » ( *«

•«

■#»--- Ki .

w

;

»•

c * < * «.#<•-

c c \W<\\S ss•••A w :«m v (. #& >>>>>>^ »•••••••#

c Cy ( e ( è. #- c ; \ S \ \. f «•>

lii« l!!lIP Q tA a

a

a

—

_

“-K .» "KK »

.• ' *è l•I •f •t t• f• t•K» A* »«

■

'

■

,

■

■ «Nf »« •« K« «•< - v # #

■■

*.T r ^ ^ t|V fe-*,F * < de V t f é . Ü - o ♦>a e &*V-JfcVCc*J<

o*••••*•7

Redactioneel 17

Onderwijs en onderzoek De vervanging van de oude door de nieuwe agenda in de architectuur vergt een aanpassing van het vocabulaire. Dit stuit echter op problemen. Velen wijten dit aan de (gebrekkige) manier waarop op de scholen architectuur wordt overgedragen. Het traditionele model waarin de verhouding tussen meester en leerling centraal staat, is in het huidige massaonderwijs niet meer haalbaar. In het onderwijs worden echter didactische modellen gehanteerd, die volgens Dirk van den Heuvel het aspect van kennisoverdracht verwaarlozen o f niet regelen. Het gebrekkige geschiedenisonderwijs is hiervan een van de gevolgen.

In augustus begint het experiment van Rijkbouwmeester Coenen om pas afgestudeerde architecten brede ervaring in de beroepspraktijk te laten opdoen. Jonge architecten krijgen bij architectenbureaus een tweejarig ervaringsprogramma aangeboden, waarin beroepsvaardigheden worden getraind, maar ook de kennis van het vakgebied moet worden bevorderd. Ook op het vlak van onderzoek neemt de praktijk het voortouw. Terwijl op de scholen relevant empirisch onderzoek met een lantaarn te zoeken is, worden in de praktijk steeds meer initiatieven genomen.

Zo doet Marlies Rohmer bijvoorbeeld vanuit een geëngageerde houding onderzoek naar jongerencultuur om zich inhoudelijk beter te wapenen bij nieuwe opgaven. Het onderzoek van bureau Tarra richt zich op de vermogens en beperkingen van de architectuur zelf.

Architectuur veronderstelt het teweegbrengen van nieuwe programma 's, ruimtelijke composities en constructiemethoden. Architectuurscholen, per definitie de plaats waar kennis wordt overgedragen, spelen in dit proces op dit moment geen grote rol. Om dit te doorbreken zullen de scholen de eigentijdse cultuur in beschouwing moeten nemen en weer de ambitie moeten hebben de praktijk zelf te beïnvloeden. Dit veronderstelt ook, dat de scholen niet het bolwerk zijn van één benadering o f opvatting (zoals de Delftse o f Eindhovense School), maar verschillen in opvatting en perspectief weerspiegelen. De belangrijkste taak voor een architectuurschool is immers nog altijd het geduldige ontwikkelen van een serieus verhaal over wat de architectuur is en uitmaakt.

Harm Tilman

Maarten Terryn, ‘M inim al - Real, Looking for Johnny’, afstudeerplan Academie van Bouwkunst Maastricht, studierichting Architectuur, mentoren Fred Hum blé, Koen Drossaert en Jo Berben, winnaar Archiprix 2003. fo to Hans Krüse en Hans Schouten

18 de Architect, juli - augustus 2003

Architectuuronderwij s in Nederland Tussen vakinhoud en kenniseconomie Essentiële wijzigingen in de organisatie van het onderwijs dwingen de architectuuropleidingen in Nederland tot herbezinning. Bij het doorvoeren van nieuwe methoden als ‘leren leren’ waarbij feitelijke kennis niet meer van belang is, komen kennisoverdracht en kennisontwikkeling in het gedrang. Toenemende bureaucratisering en controle draaien het onderwijs de duimschroeven nog strakker aan. Met meer concurrentie en bewegingsvrijheid kunnen de opleidingen overleven, maar het meest zijn zij gebaat met nieuw idealisme.

Dirk van den Heuvel

-

Het Nederlandse architectuuronderwij s bevindt zich sinds een paar jaar in een periode van fundamentele heroriëntatie. Deze wordt gestuurd door een aantal even fundamen­ tele wijzigingen in de organisatie van het hoger onderwijs in Nederland en de Europese Unie. De posities van het architectonisch ontwerpen en de vakinhoud zijn daarbij een afgeleide van deze macro-organisatorische wijzigingen, in plaats van andersom.

De wet op de modernisering van het universitaire bestuur ( mub) is ingevoerd in 1997 door het eerste paarse kabinet, met Jo Ritzen op het ministerie van Onderwijs en Weten­ schappen. Deze wet heeft de uit 1970 stammende democratisering effectief afgeschaft.

De nieuwe gecentraliseerde en autoritaire structuur brengt de invloed van staf en stu­ denten op de onderwijsinhoud en de organisatie terug tot een vorm van medezeggen­ schap die vergelijkbaar is met die van de ondernemingsraden in bedrijven.1 In 1999 is in Bologna door de Eu-ministers besloten tot invoering van de inmiddels veel besproken Bachelor-Masterstructuur (BaMastructuur). Iedere universiteit en faculteit werkt op dit moment aan een individueel pad naar de invoering hiervan. Dit is een cru­ ciale stap in de richting van een verdergaande integratie van het Europese hoger onder­ wijs. Deze integratie heeft meerdere, soms tegenstrijdige doelen, zoals de vergemakke­ lijking van de uitwisseling van studenten, de vergelijkbaarheid van het niveau van de opleidingen, de mogelijke afstemming van onderwijs- en onderzoeksprogramma’s èn de introductie van meer competitie tussen universiteiten en onderzoeksgroepen. Op nationaal niveau zal de BaMastructuur leiden tot een verdere vervaging van de grens tussen het HBo-onderwijs en de universiteiten. Vooral het hbo krijgt nieuwe kansen die liggen op het vlak van internationalisering, de mogelijkheid van eigen Masteropleidingen, de afgedwongen aansluiting op de Masteropleidingen van universiteiten en de eer­ ste leerplaatsen voor eigen onderzoek, de zogenaamde lectoraten.

De universiteiten bevinden zich echter in een veel penibeler situatie dan het hbo , aange­ zien zij gedwongen zijn tot continue investeringen in geldverslindend fundamenteel onderzoek bij teruglopende studentenaantallen. Deze noodzaak wordt prangender naar mate de (internationale) competitie tussen onderzoeksgroepen toeneemt, een competi­ tie die overigens door de nationale overheden en de eu wordt aangemoedigd. De rijks­ overheid is echter niet bereid deze noodzakelijke investeringen te bekostigen. Onder de noemer van de kenniseconomie wordt een beroep gedaan op de universiteiten en het bedrijfsleven om tot meer samenwerking te komen. Een van de initiatieven, die hierop anticipeert, is het voorstel om de drie tu ’s min of meer te laten fuseren.2 Het is tegen deze achtergrond dat het architectuuronderwij s de komende jaren opnieuw vorm krijgt. Zaken die daarbij in het gedrang komen betreffen de adequate kennisover­ dracht en kennisontwikkeling van het architectonisch ontwerpen, maar ook de ruimte voor het ontwerponderwijs en de culturele en historische dimensies van het vak. Voor een deel worden deze problemen veroorzaakt door de nieuwe, centrale organisatievorm van de bureaucratie en het management, voor een ander deel door de ‘mismatch’ tussen de heersende didactische opvattingen en wetenschapsmodellen en de karakteristieken van het ontwerponderwijs en onderzoek.

Architectuurondeiwijs in Nederland 1 9

H H Ü Leren /eren

Een degelijke vakinhoudelijke benadering ontmoet op dit moment veel argwaan binnen het circuit van beleidsmakers en managers .3 Het heersende adagium is ‘leren leren’: fei­ telijke kennis is niet meer belangrijk, je hoeft alleen maar te weten waar je welke kennis voor een gegeven probleem vandaan haalt. Op het eerste gezicht lijkt het een verstandig en progressief motto, vooral wanneer je je bedenkt hoeveel informatie studenten, weten­ schappers en praktijkmensen dagelijks moeten verwerken, en hoe snel deze informatie weer is verouderd. In het onderwijs heeft het echter een paar vernietigende effecten als gevolg.

Dit gaat in de eerste plaats op voor de suggestie dat alle kennis en kennissoorten gelijk­ waardig en vergelijkbaar, of zelfs uitwisselbaar zijn, ook al betreft het een uiterst hete­ rogene, en onderling vaak tegenstrijdige verzameling van tradities, zeker in het specifie­ ke geval van het architectonische ontwerpen. Voorts wordt de indruk gewekt dat alle relevante kennis al bestaat en onmiddellijk beschikbaar is, in databases, op internet en in de bibliotheek, direct gereed voor toepassing en consumptie. In de derde plaats is het idee dat kennis snel veroudert, en daarom niet belangrijk genoeg is voor een grondige bestudering, bij nadere beschouwing te gemakkelijk en uiteindelijk kortzichtig. Wellicht gaat deze stelling op voor veel kennis die is gericht op een directe toepassing in de prak­ tijk, maar binnen de wetenschapsdisciplines is het kennislichaam en de ontwikkeling daarvan juist een relatief traag fenomeen. De onderschatting van het belang van dit ken­ nislichaam en zijn (historische) ontwikkeling leidt tot problemen rondom de methodes van verwerving, ontwikkeling en integratie van nieuwe kennis. Want als je niet voldoen­ de weet hebt van de ‘oude’ kennis, hoe kun je dan nieuwe kennis überhaupt wegen of herkennen als waardevol?

Deze bezwaren wegen vooral zwaar, wanneer deze didactische opvatting is gekoppeld aan bezuinigingmaatregelen en een voortdurende druk tot verhoging van de efficiency.

Een schoolvoorbeeld hiervan vormt de invoering in 1990 van het Probleem Gestuurde Leren ( pg l ) aan de faculteit Bouwkunde van de t u Delft. De faculteit werd gedwongen een miljoenentekort weg te werken, het curriculum van vijf naar vier jaar terug te bren­ gen en het behoorlijk versleten systeem van projectonderwijs uit de jaren ’70 in te ruilen voor het model van het pg l , een variant van het Probleem Gestuurde Onderwijs van de Universiteit Maastricht.

De problematische verhouding tussen een vakinhoudelijke benadering en het pgl trad op verschillende plaatsen direct naar voren. Zo werd in eerste instantie van docenten geen specifiek vakinhoudelijke inbreng meer verwacht. Zij zouden in hun nieuwe rol van ‘tutoren’ vooral het leerproces van de studenten begeleiden. Daarmee werden alle docenten inzetbaar op alle plekken in het curriculum. Een andere verrassing bleek de poging om de zogenaamde ‘lijnprogramma’s’ af te schaffen, waaronder relatief zelfstan­ dige collegereeksen als architectuurgeschiedenis, maar ook mechanica en wiskunde.

Het gehele onderwijs werd georganiseerd rond geselecteerde praktijkgevallen die elk apart in een onderwijsperiode aan bod kwamen. Dit betekende dat elke fundamentele

'" '" '« I ?

linkerpagina Futuristisch distributieknooppunt VASSO van Delano Richardson en Piotr Poniatowski (TU Delft). uiterst boven Berghut van Pim Pompen (TU Eindhoven), boven Filmmuseum Secret Garden van Hiske Wegman

(TU Delft).

20 de Architect, juli - augustus 2003

I,

■iLLÈt KSS5SS5

V*

'•H M ! : :

-4 vï.

mm

SsÉm.

s

-■

%

V '

mm ü

boven VASSO is een futuristisch distributieknooppunt

dat Delano Richardson en Piotr Poniatowski (TU Delft) situeerden aan de Kanaaltunnel, 15 kilometer buiten Calais. Het moet een oplossing bieden voor de over­ slag van Europa rond 2030. rechterpagina boven Het distributieknooppunt bestaat uit een trein­

en truckterminal en havens voor schepen, maar ook over een landingsplaats voor schepen en ruimtesche­ pen. Een systeem voor vrachtoverslag en een technologiepark completeren het kunstmatige eiland in het Kanaal. ond e r Efficiency en capaciteit spelen op het distribu-

tie-eiland VASSO de hoofdrol. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van schone energieopwekking om het complex en de omgeving van energie te voorzien.

wetenschapsbeoefening plaats moest maken voor uitsluitend toepassingsgerichte casus­ sen. Een negatief gevolg hiervan betreft het verliezen van het overzicht over het vakge­ bied als geheel. Studenten krijgen hapklare brokken voorgeschoteld, zonder dat een raamwerk is aangeboden waarbinnen de partiële kennis van de verschillende casussen zinvol bij elkaar komt.4 De oorspronkelijk radicale variant van het pgl kreeg in de praktijk overigens een milde­ re uitwerking, vooral toen halverwege de jaren ’90 de onderwijsduur weer werd opge­ voerd van vier naar vijfjaar. Met de invoering van de BaMastructuur in 2002 is het pgl grotendeels ingeruild voor een sterk gestructureerde vorm van het oude projectonder­ wijs. Als tendens is het ‘leren leren’ echter nog aanwijsbaar aanwezig. Deze tendens resulteert in een verdere fragmentatie van het architectonisch ontwerpen, waarbij stu­ denten te vaak uitsluitend een individuele fascinatie uitwerken. Deze fascinaties worden niet geplaatst binnen een kritisch historisch kader, waarmee de individuele noties en aspiraties van de student kunnen worden geobjectiveerd en getoetst.

De invloed van de organisatie Naast de didactiek is de bureaucratische organisatie van grote invloed op de veranderin­ gen in het huidige architectuuronderwijs, vooral omdat deze nu centraal is georgani­ seerd. De nieuwe centralistische organisatie levert op twee punten nieuwe problemen op: inhoudelijk bij de nagestreefde integratie van de verschillende kennisgebieden en van onderwijs en onderzoek en organisatorisch bij de wijze van verantwoording en afre­ kening van de verschillende afdelingen en secties binnen de scholen.

Wellicht zijn de problemen van integratie aanloopproblemen en maken ze nu pas zicht­ baar wat de vergaande effecten van de invoering van de m u b zijn. Nochtans zijn ze daar, en vooral in de eerste drie jaar van de Bachelorfase. Hoewel de vakkenlijst nauwelijks is veranderd in de laatste twintig jaar (ondanks vier majeure reorganisaties in deze perio­ de!), laat de integratie tussen colleges, oefeningen en ontwerpprojecten nog altijd veel te

Architectuuronderwijs in Nederland 21

;»

I: it:

ms 1/

Vv V

wensen over. Alleen wanneer docenten onderling afspraken maken buiten de centrale organisatie om, komt de beoogde integratie daadwerkelijk tot stand. Het kritieke punt binnen de Masterfase is de integratie van onderwijs en onderzoek. Hoewel de eenheden qua organisatie kleiner zijn dan bij de Bachelorfase, geldt een straf regime van tijdsbe­ steding en financiering, wat een daadwerkelijke symbiose tussen onderwijs en onder­ zoek niet vergemakkelijkt. Het is echter nog te vroeg om hier iets definitiefs over te zeg­ gen.

De centralisering van besluitvorming en bureaucratie in het hoger onderwijs past bin­ nen de algemene tendens van onze controlemaatschappij, een tendens die vraagt om een voortdurende verantwoording en afrekening, zowel vooraf als achteraf. De kwestie van de HBO-fraude leidt wellicht tot nog meer controle en nog minder vrije beleidsruim­ te voor scholen. Naast de grote hoeveelheid papierwerk die dit met zich meebrengt, speelt de vraag waarop de architectuuropleidingen moeten worden afgerekend. Vooral

/

< I

4

.4

W %:

k /v k

A

mm

m iwm

i;

1* l

r i r — --Ir -

wKRzl'*

22 de Architect, juli - augustus 200}

« F

|- f f f <

bij de t u ’s woedt daarover een fundamentele discussie. Als men het wetenschapsmodel van de natuurwetenschappen van toepassing verklaart op de architectuur, dan kan genoeglijk afscheid worden genomen van het universitaire architectuuronderzoek in Nederland.? Wat de gevolgen voor het onderwijs zijn, weet niemand. Principieel en theo­ retisch consequent geredeneerd kan het architectonische ontwerpen dan alleen nog gedoceerd worden op HBO-niveau. Op dit moment is de consensus, dat de architectuur moet worden beoordeeld op de merites van het eigen vakgebied. Nochtans zal de toe­ komstige samenwerking van de drie t u ’s deze consensus opnieuw ter discussie stellen.

Een van de ideeën achter deze samenwerking is namelijk, dat iedere Tu-student zich kan inschrijven voor elke Masteropleiding, nadat hij de driejarige Bachelorfase succes­ vol heeft afgerond.

Deze discussie laat overigens zien hoe zwak de culturele en historische dimensie van het architectonische ontwerpen binnen de opleidingen aan de t u ’s is. Dat is opmerke-

mm

% fel

iiir ïr ó ü S R

K g i-ill!

PM S

l ï > :

k

□□

«> »

m

m

m

?-

-1 1

___r^ i

■wn m

W

m

M

Architectuuronderwijs in Nederland 23

—

^

i..i ^ iy K

I

01®!

I J y J . - 1 8 B y U I,! 1

m

m m s3 h\

h

- ifjjM

V

Mf

lijk, omdat juist de cultuurwetenschappen, waaronder sociologie en geschiedenis, voor een belangrijk deel het kritische en inspirerende raamwerk kunnen leveren waarbinnen het architectonische ontwerpen zowel kan worden ‘verwetenschappelijkt’ als van nieuwe impulsen voorzien. Het aspect van de sociale en historische context is immers van door­ slaggevend belang bij het architectonische ontwerpen.

Toekomstperspectieven

Waar liggen er kansen voor de architectuuropleidingen? Meer concurrentie tussen t u ’s en de Academies lijkt een positieve ontwikkeling, als dit leidt tot pluriformiteit en de verdere ontwikkeling en verdieping van de verschillende ontwerptradities. De verdere internationalisering van het h bo en van het onderzoek op de Academies levert voorals­ nog geen onnodige verdubbelingen op, noch vormt ze een bedreiging voor de Bouwkundefaculteiten in Delft en Eindhoven. Eén (type) school kan immers niet meer het gehele veld van de architectuur dekken.

De Bouwkundefaculteiten moeten zich bezinnen op hun positie binnen de universiteiten. Dit is niet alleen in het licht van een mogelijke fusie wenselijk (ook al mag die zo niet worden genoemd), maar ook van belang gezien de lastige, institutionele positie die het architectonische ontwerpen als wetenschapsgebied inneemt. Het gaat daarbij niet alleen om de integratie van de verschillende kennisgebieden, maar ook om een verdere verkenning en uitbouw van het ontwerpen als praktijkveld èn onderzoeksgebied. Te vaak wordt ontwerpen uitsluitend beschouwd als een aan te leren vaardigheid, terwijl kennisverwerking, integratie en vernieuwing integraal deel uit maken van het ontwerp­ proces.6 Een goede inbedding van de cultuurwetenschappen in het onderwijs en het onderzoek is voor deze verkenning en uitbouw een belangrijke voorwaarde. Een andere voorwaarde is een betere samenwerking met andere ontwerpende faculteiten die dezelf­ de problemen ontmoeten als Bouwkunde.? De tu als ontwerpuniversiteit vormt een beter perspectief dan de tu als een strikte science-universiteit.

linkerpagina

boven Secret Garden is een plan van Hiske Wegman (TU Delft) voor een nieuw filmmuseum op het Binnen­ gasthuisterrein in Amsterdam. Het filmmuseum is een gebouw met twee gezichten: aan de ene kant versterkt het de hectiek van de straat, tegelijk benadrukt het de rust en stilte van de kloostertuinen, onder De filmzalen, tentoonstellingsruimtes, biblio­ theek en het café zijn ondergebracht in een gebouw dat aan de straatzijde een gesloten karakter heeft. boven Aan de tuinzijde is de gevel van het filmmuse­ um gefragmenteerd. Hier sluit de bebouwing aan op de structuur van de kloostertuinen en van de bestaan­ de bebouwing.

2 4 de Architect, juli - augustus 2003

De opgave voor de bureaucratie en de centrale organisatiestructuur bestaat eruit om de huidige hoge eisen van ‘transparantie’ (lees: budgetverantwoording) te combineren met nieuwe bewegingsruimte voor de staf en studenten op het laagste niveau. Die bewe­ gingsruimte lijkt mij de wetenschappelijke ruimte bij uitstek, ook al wordt daar het nodige vermorst. Het is een ruimte waar -in alle argeloosheid- kan worden gespecu­ leerd en geëxperimenteerd, zonder dat succes is verzekerd. Het sluit aan bij de onder­ scheidende karakteristiek van het ontwerpen als een proces, waarvan de uitkomst open en onbepaald is. Dat is een karakteristiek die reflectie en vernieuwing van inzichten mogelijk maakt. Uiteraard bestaan zulke plaatsen al binnen het huidige systeem, zoals de zogenaamde praktijkstoelen. Toch wordt het belang van een dergelijke bewegings­ ruimte niet voldoende onderkend. Zo blijven sommige praktijkstoelen jaren lang leeg staan, een vorm van vermorsing die juist niet zou mogen voorkomen.

Ten slotte is een sterkere betrokkenheid van de beroepsgroepen en de opdrachtgevers

Architectuuronderwijs in Nederland 25

11 m 11

" i *...*.r

m

I

_

(waaronder de overheid zelf) gewenst, veel meer dan nu het geval is. De huidige betrok­ kenheid is te veel gestoeld op een consumentenhouding ten aanzien van de opleidingen.

Men snijdt zich daarmee in de eigen vingers. Beroepsgroepen en opdrachtgevers heb­ ben belang bij een kritische universiteit en hogeschool die vanuit een autonome positie daadwerkelijk waarden kunnen toevoegen aan de praktijk buiten de school. Alleen op dat punt wordt het interessant om de zo geliefde ‘strategische allianties’ aan te gaan, vanuit een positief kritische houding naar eikaars rol en capaciteiten. Hoger onderwijs als ‘slippendrager’ van de economie leidt hooguit tot bevestiging van de status quo en uiteindelijk tot een weinig vitale kenniseconomie .8 Een dergelijke, wederzijdse betrok­ kenheid vraagt echter wel om iets waarover weinigen nog durven of wensen te spreken, namelijk idealisme, al was het maar een sprankje.

linkerpagina links Van de twee berghutten die Pim Pompen (TU Eindhoven) ontwierp is er één op een specifieke plaats in de bergen ontworpen: het is een hotel waar bergbeklimmers de nacht kunnen doorbrengen alvorens verder te trekken. De hut is een monument tegen de berghutten kitsch die doorgaans op dit soort plekken wordt aangetroffen. rechts De andere berghut is een overlevingshut voor klimmers, die overal in de bergen kan worden geplaatst. boven In het strak vormgegeven hotel kunnen 180 bergbeklimmers worden ondergebracht.

Tal van verschillende functies moeten het verblijf

Noten

1 De wet schrijft een minimumvariant van de bestuursorganisatie voor. Universiteiten zijn vrij om deze minimumvariant uit te breiden om de universiteitsgemeenschap meer invloed op de besluitvorming te geven. De tu Delft en de tu Eindhoven maken van deze vrijheid geen gebruik.

2 Het plan komt voort uit gezamenlijk overleg tussen de Collegevoorzitters van de tu Delft, Eindhoven en Twente en ex-minister Loek Hermans. Het idee is dat de t u ' s bestuurlijk zelfstandig blijven, maar een gezamenlijke Graduate School oprichten waarin alle Masteropleidingen zijn ondergebracht, zie Delta, nr. 15, 8 mei 2003, pp. 1-2.

3 De ‘godfather’ van deze benadering, professor Wijntjes, deed onlangs in de Volkskrant vakinhoud en kennis badine­ rend af als overbodige quizfeitjes. De maatschappij zou niet vragen om deskundigen, maar om afgestudeerden met grote sociale vaardigheden en servicegerichtheid; ‘Uit het keurslijf', de Volkskrant, 15 mei 2003.

4 Zie voor een meer uitgebreide bespreking van de didactiek van het pgl en het architectuuronderwijs: Dirk van den Heuvel, Madeleine Steigenga en Jaap van Triest, Lessen: Tupker/Risselada. Dubbelportret van het Nederlandse Architec­ tuuronderwijs 1953-2003, Amsterdam, Uitgeverij s u n , 2003, in het bijzonder pp. 78-79 en 100-104. Voor een beschrij­ ving van het pg l door een van de onderwijskundigen die verantwoordelijk was voor de invoering in Delft: Erik de Graaff, ‘Probleem gestuurd leren ontwerpen’, in: Bart Goldhoorn (red.), Architectuur als discipline, Rotterdam, nah uitgevers, 1996, pp. 160-165.

5 Dat dit geen abstracte discussie is, blijkt uit een discussie die prof. Trudy Dehue in De Academische Boekengids start­ te. Ze raakt alle ‘zachte’ wetenschappen. Zie Trudy Dehue, ‘Alle boeken de wetenschap uit; om te beginnen die in het Nederlands’, De Academische Boekengids, nr. 23, 2000. Zie ook ‘College miskent bouwkundig onderzoek’, Delta, nr. 38, 7 december 2000, en ‘Zelfbewust werken aan eigen tradities’, De Academische Boekengids, nr. 25, 2001.

6 De faculteit Bouwkunde van de tu Delft heeft onder de noemers van ‘Research by Design’ en ‘ontwerpend onder­ zoek’ hiertoe reeds de eerste stappen gezet.

7 Onder meer Industrieel Ontwerpen, Civiele Techniek en Werktuigbouwkunde.

8 Zie het interview van Tonie Mudde met prof. Alfred Kleinknecht, ‘Einstein zou in Nederland kopje-onder gaan’, De Groene Amsterdammer, nr. 23,7 juni 2003.

veraangenamen.

26 de Architect, juli - augustus 200 3

Lcrc II lH. d.6 Pr 3-ktlj k

Experiment beroepservaring voorjonge architecten vanJo Coenen De aansluiting tussen het architectuuronderwijs en de beroepspraktijk vertoont knelpunten. Het gebrek aan technische kennis en aan inzicht in het bouwproces en de beroepspraktijk bij afgestudeerden vormen de zwakke plekken. Het nieuwe initiatief van Rijks­ bouwmeester Jo Coenen, in samenwerking met de b n a en een aantal architectenbureaus beoogt deze kloof te dichten. Pas afgestudeerden moeten hierbij een brede praktijkervaring met het architectenberoep opdoen. De vraag rijst of ook het onderwijs zelf niet moet worden aangepast.

Olv Klijn

■SigÉf ________

midden boven Masterplan voor de Zwolse Allee van

Daniel Casas Valle (Academie van Bouwkunst Amster­ dam. Een impressie van het knooppunt dat aan de Zwolse Allee een light rail station en het nieuwe econo­ mische centrum met elkaar verenigt, boven Langs de Zwolse Allee moet een veelkleurig en

veelzijdig stuk van de stad ontstaan, waarin verschil­ lende leefmilieus aaneengeschakeld zijn. rechterpagina Het masterplan voor de Zwolse Allee moet de gebieden langs rijksweg A28 tot bloei brengen. Waar rijksweg en light rail elkaar kruisen ontstaat een knooppunt waar het Zwolse Economisch en Cultureel Centrum, het stadion en een parkeergarage zijn gesitueerd.

Zoals voor vele zaken in het leven geldt ook voor de discipline architectuur dat men al doende leert. Het is geen geheim dat een net afgestudeerde architect weliswaar over­ loopt van ideeën en pretenties, maar dat hij of zij in de praktijk de kneepjes van het vak zal moeten leren. In veel landen kan de architectentitel pas worden behaald na twee jaar praktijkervaring volgend op de afronding van de opleiding . 1 Nederland vormt hierop een uitzondering. Doordat bovendien de aansprakelijkheid van architecten anders is gere­ geld dan in de meeste andere landen, kan de afgestudeerde na het behalen van de titel direct als architect aan de slag. De combinatie van dit gegeven met de bereidheid van opdrachtgevers om met jonge onervaren architecten te werken, heeft ons land het imago van een Mekka voor jonge architecten bezorgd. Het winnen van -o f het hoog eindigen in - een prijsvraag is voor velen aanleiding om een eigen bureau op te zetten en te zien hoe ver zij kunnen komen.

Deze situatie heeft bijgedragen aan een architectuurklimaat waarin jonge architecten serieus worden genomen. Anders dan in de ons omringende landen kent Nederland relatief veel voorbeelden van jonge, bouwende en vernieuwende architecten. Maar ondanks alle stimulerende omstandigheden, zijn er ook hier gevallen waarin inhoude­ lijk en architectonisch interessante plannen van startende architecten stranden. Niet door onwil maar door onervarenheid in het bouwproces. Het conceptuele denken van afgestudeerden is weliswaar goed ontwikkeld, maar het procesmatige denken en de wis­ selwerking tussen beide in de verschillende fases van het bouwproces zijn slechts beperkt aanwezig. Met de toenemende complexiteit van het bouwproces is het voor architecten van groot belang over een integrale en eigen visie te beschikken ten einde sturing te kunnen geven.

Na een aantal gesprekken over de kwaliteit van de beroepsuitoefening en de aansluiting van het onderwijs op de praktijk, concludeerden diverse generaties architecten, de bna en de studieverenigingen Stylos en Cheops dat er behoefte is aan een nieuw initiatief.

Dit zogeheten ‘Experiment’, onder leiding van Rijksbouwmeester Jo Coenen, wil het integrale karakter van het architectenvak bij jonge architecten stimuleren en hen in twee jaar tijd een eigen attitude bijbrengen. In plaats van de veelal oeverloze discussie over onderwijsprogramma’s aan te gaan, richt het Experiment zich op de andere kant van het verhaal, de praktijk. In wezen gaat het bij dit initiatief om het opnieuw onder de aan­ dacht brengen van een reeds bestaande methode van kennisoverdracht binnen vele architectenbureaus: die tussen leerling en meester. Voorzien van de nieuwe benamin­ gen ‘mentor’ en ‘jonge architect’ wordt in het Experiment aan beginnende architecten een tweejarig ervaringsprogramma aangeboden. Het idee is dat de mentoren afkomstig uit verschillende bureaus zich middels de website van het Experiment aan de buitenwe­ reld kenbaar maken. Geïnteresseerde jonge architecten kunnen vervolgens een mentor benaderen en aan de hand van een normale sollicitatieprocedure een gooi naar de aan­ geboden functie doen. Eenmaal aangenomen wordt in overleg met de mentor een per­ soonlijk traject uitgezet, waarin zaken als opdrachtverlening, ontwerp, bouwvoorbereiding en bouwuitvoering aan de orde komen. Naast de individuele begeleiding door de

Experiment beroepservaring voorjonge architecten van Jo Coenen 2 7

masterplan zwolse allee [ m H

nieuwe stcdclijkc mixmilicus - verdichting |

b ed rijventerrein - meervoudige oriëntatie zw olse econom isch en c u ltu re e l c e n tru m

I ‘^ \ k v i

p a rk m ilie u - v e rs te rk in g y.d. lange lijn en

■ J. —|

'*■

h o o fd n e t

j-»» ' H

zw olse allee

[»'"

reg io na al n e t - A 2 8 en N35 lig h tra il m e t ha lte

__ ^ V I ondcV qncl

1

]

w on en , werkfek

L Overijsselse vecht

*..

\

»i \

m

-r . »

mm

ZWOLLE'

mm1 f f '

*

r

w

1 v

!%

V

■

r

-

«roek ■

I : 30.000

- afstudeerproject Stedebouw Av

kmstoidam - njaai't 2002

de Architect, ju li - augustus 2003

28

Gebruik

Ruimtelijk basismodel

middenbedrijf

bedrijfsunits, groot

tot

too

pers.

jaar

niet openbaar, bedrijfsgebonden

bedrijfsunits, middel

\

bedrijfsunits, klein maand

kleinbedrijf wisselwerkplekken

eenmanszaken

huurvoorzieningen

week

bedrijfsgebonden en/of besloten langs openbare route

dag

besloten voorzieningen binnen openbare route

uur

commercieel

incidentele openbaar

1r

I verzorging

E

s|

I

öb

o

o.

minuut

-O

V w>

c

.ï

O) _o cl a

SEKS

Liften en traproutes

Zichtoriëntatie

Experiment beroepservaring voorjonge architecten van Jo Coenen 2 9

'lis

Wy

mentor zal het Atelier Rijksbouwmeester gedurende twee jaar een aanvullende monitorfunctie en overlegstructuur verzorgen. In maandelijkse bijeenkomsten zullen zowel praktische als inhoudelijke vaardigheden worden getraind en wordt een begin gemaakt met de opbouw van het voor architecten onmisbare netwerk. Naar eigen zeggen zal dit de beroepsuitoefening uiteindelijk op een hoger niveau brengen en zal de ontwikkeling van een eigen attitude ook de cultureel maatschappelijke realiteit dienen. Het beeld van de architect als gewetensvolle regisseur van maatschappelijke fenomenen komt hier in een hernieuwde vorm naar voren.

De begindatum voor het Experiment is 15 augustus 2003. Vanaf dat moment gaan er naar verwachting op ongeveer twintig bureaus jonge architecten volgens deze formule aan de slag. Gelet op het aantal architectenbureaus dat zich inmiddels als geïnteresseer­ de op de site heeft laten registreren, is het waarschijnlijk dat dit aantal gaandeweg zal groeien.

Zoals de naam van dit initiatief onderstreept, ziet de Rijksbouwmeester het geheel in de eerste plaats als een experiment. Het Projectbureau dat is ondergebracht in het Atelier van de Rijksbouwmeester, zal in de komende twee jaar de kar trekken om te zien of de formule aanslaat en of deze naar andere disciplines als stedebouw en landschapsarchi­ tectuur kan overslaan. De sterke kant van dit initiatief is dat wordt geprobeerd om nieuw leven te blazen in een oude en bewezen methode. Zonder de pretentie te hebben een jonge elite te formeren is een dergelijk initiatief een goede aanvulling op de huidige opleidingen die niet in staat zijn om op een vergelijkbare wijze kennis door ervaring over te dragen. Hoewel volgens de initiatiefnemers naast praktische kanten ook culture­ le kanten van het vakgebied zullen worden belicht, lijkt het Experiment haar bestaans­ recht met name aan de praktische ervaring te ontlenen.

Interessant is de vraag in hoeverre het Experiment een voedingsbodem kan zijn voor een discussie rondom de architectentitel. Wellicht vormt dit initiatief een eerste aanzet tot een Nederlandse invulling van de in het buitenland verplichte praktijkstage. Het is te hopen dat deze meer mogelijkheden biedt dan elders om ook andere vormen dan de tra­ ditioneel architectonische kennis over te dragen. Ook architectuurpraktijken die zich richten op onderzoek en theorie kunnen zo van de vernieuwde meester-leerling-verhouding profiteren.

L' f r j B

linkerpagina

boven Yuri Werner (Academie van Bouwkunst Amster­ dam) ontwierp aan de Amsterdamse Lelylaan tussen het spoor en rijksweg Aio een gebouw waarin werk en belevenis de centrale thema’s vormen. Doorsnede van de toren. onder Flexibele werkruimtes en segmenten met parken en pleinen wisselen elkaar binnen het bouw­ werk af. linksboven In het interieur van het gebouw liggen par­ ken naast werkruimtes. De achterliggende gedachte is dat gebruikers van het gebouw hun belevenis sturen door zelf hun routes te kiezen. boven In het afstudeerproject is één toren verder uitge­ werkt. Deze maakt onderdeel uit van een groter stedebouwkundig plan, waarin meerdere torens mogelijk zijn. Zij staan op een onderbouw met een dek. In het

1 Dit is onder meer het geval in onze buurlanden België en Duitsland.

plan zijn voor de andere torens contouren aangegeven.

3 0 de Architect, juli - augustus 2003

Architectuur

wetenschap

cllS Onderzoekpraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra Het oude onderwijsmodel, waarin het van de buitenwereld afgesloten laboratorium als kweekvijver kennis voortbrengt die vervolgens naar praktijk en samenleving doorsijpelt, is aan slijtage onderhevig. In de architectuur blijken praktijkonderzoek en experimenten steeds meer in staat adequate antwoorden op vragen te formuleren. Praktijkgerichte onderzoeksprojecten van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en bureau Tarra onderstrepen deze tendens. Tegelijk sluipt de politiek in toenemende mate de oplossing van wetenschappelijke vraagstukken binnen.

H arm T ilm an

V

'• t ,*1

as

Onderzoek in de architectuur is een methode om te komen tot een breder en algemener begrip van architectuur. Van oudsher is het laboratorium de plek, waar antwoorden op onderzoeksvragen worden gevonden. De hier geproduceerde kennis vindt vervolgens zijn weg in de praktijk en de samenleving. Wat het publiek van deze kennis vindt, heeft hierop geen enkele invloed. Kennis wordt ontwikkeld binnen de beslotenheid van het laboratorium.

Buiten de muren ervan begint het domein van de ervaring, waarin experimenten zijn uitgeslo­ ten. Dit model heeft ook zijn weg gevonden in de architectuurscholen. Deze zijn van oudsher opgezet in sterke tegenstelling tot de praktijk.

De wereld van de school zou de wereld van de theorie zijn, terwijl de wereld daarbuiten de praktijk is.

De Academie van Bouwkunst Rotterdam heeft zich de laatste jaren sterk geconcentreerd op de thematiek van mobiliteit, hetgeen een stroom weinig consistente onderzoeken tot gevolg heeft gehad. Uitzondering in deze malaise vormt het onderzoeksatelier Edgeless City van docenten Ronald Wall en Duzan Doepel, dat het niet geringe onderwerp van globalisering als onderwerp heeft. Uitgangspunt voor Wall en Doepel is de gedachte dat de fysieke samen­ hang en het effect van het globale op het lokale niveau moet worden onthuld, willen architecten en stedebouwkundigen nieuwe mogelijkheden tot interventie in de echte wereld open houden.

Architecten zouden zich daarom moeten ver­ diepen in de context en zich moeten afvragen welke eisen een lokaliserende stad en regio stel­ len en welke identiteit hiervoor is te ontwikke­ len.

Wall en Doepel hebben het onderzoeksatelier Edgeless City opgezet als een exploratief onder­ zoek op een betrekkelijk onopgemerkt gebied.

De resultaten van dit onderzoek moeten discus­ sie uitlokken over hedendaagse stedelijkheid en architectuur. Steden zijn volgens Wall en Doe­ pel niet in te kaderen in een absolute, maar alleen in een relatieve zin. In het atelier is geprobeerd om deze veranderende wereld vast te leggen. “Door de ruimtelijke wereld om ons heen op een goede manier in kaart te brengen, zullen we in staat zijn om beter onze omgeving te observeren en voorspellingen en vooruitzich-

Onderzoekspraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra 31

linkerpagina boven jeroen Zuidgeest, Joris Vermeiren en Ivar Branderhorst, Onderzoek in het kader van Edgeless City. Field Optimizer. Door de ‘attractiviteit coëfficiënten’ en het aantal multinationals in de wereld te berekenen en te koppelen aan GIS carto­ grafie, wordt informatie omgezet in beeld.

midden O p basis van bestaande informatiebronnen wordt de verwachte attracti­ viteit van de wereld rond 2050 in kaart gebracht. Hierbij verschuift het brandpunt van het westen naar het oosten, wat nadelige gevolgen kan hebben voor wester­ se economieën en steden.

onder Door het bevorderen van ‘vrije migratie’ en het openstellen van grenzen worden de verwachtingen van 2050 bijgestuurd. Dicht bevolkte agglomeraties wisselen a f m et uitgestrekte ecologische zones en landbouwgebieden.

onder Een fragment van de Field Optim izer-kaart van 2001 met de Europese vel­ den van attractiviteit.

\

f* 4

L I1

32

de Architect, ju l i - augustus 2003

EDGELESS CITY - CASE STUDY FOR 1 CROP

AA 1 USSR . 1599.920M T \ $2 916510000 '*V

15956? MT $ 914 94Ü.U

M

,lL. Bananas (very) suitable land

Bananas 2000 export/import

source data: faostat

source data: faostat

I . M. L l

.

1 axMnuni ptoduttion- sud-dit. 1*0*1fa*bananas, <0*14pop-ilaleoMEO Kgbananaspt*day^tram

r-

•s s "USS

Ilfconsume=1kgp«day/pwpefson. total Hans

I .■■. ■■■ ■ ■■. . ■ __ ._

ol areaneeded tnthe tagton Brazil lot feedingtheworld

Bananas 2050, a new world

Bananas, testcase: feeding the world

boven Dennis Rietmeijer, onderzoek in het kader van Edgeless City. Global Garden.

FOUR INDEXED REGIONS (2002) - USED TO AGGREGATE TRANSIT EUROPA employment regions

Boven links: De huidige im- en export van bananen met Ecuador als grootste exporteur

fertility regions

en de VS als grootste consument.

Boven rechts: Onderzoek naar ideale gebieden voor de bananenteelt.

Onder links: Een onderzoek naar de mate waarin een gebied de wereldbevolking in 2050

T iy r j

kan voeden met een gemiddelde consumptie van 1 kg bananen per persoon per dag.

Onder rechts: De huidige bananenhandel (links) en het door Dennis Rietmeijer voorge­ stelde model (rechts) waarin de handelsgrenzen zijn opgeheven en de mondiale produc­ tie duurzaam, geoptimaliseerd en integraal is. Brazilië neemt de wereldwijde productie van bananen voor haar rekening.

Immigration regions

links Stijn van Tuijl, studie Transit Europe in het kader van Edgeless City. Uit een serie variabelen zijn vier indexen gegenereerd voor Europese regio’s, namelijk werkgelegen­ heid, vruchtbaarheid, migratie en pensioenen.

rechterpagina boven Transit Europa is een potentiële strip met verschillende stedelijke en regionale potenties. ond e r Transit Europa. Boven links: City-City. Boven rechts: Flux City. Onder links: Fertili­ ty City. Onder rechts: Sun City.

Onderzoekspraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra

old-age index: P

fertility index: F

labour index: W

migration index: I

0 * * * i T jx

*

2*

M M M Z>

Flux City Flux City bestaat uit een optelling van verschillende stedelijke klusters. Clusters die zeer hoog scoren op de labour-index worden afgewisseld met clusters die hoog scoren op de fertility index. Flux City is daarom een ideaal gebied voor mensen die te maken hebben met een overgang naar een andere levenswijze, van alleenstaand naar een gezin met kinderen bijvoorbeeld.

Buiten de hoogscorende clusters zijn er in Flux City ook nog onbestemde clusters. Deze clusters zullen zich naar gelang de vraag op den duur gaan profileren.

CITY City CITY City is het domein voor de kompleet op werk gerichte individualisten. In CITY City kan alles wat urbaan is, ongebreideld groeien. Alleen mensen die financieel gezien een zeer succesvolle carrière doormaken kunnen het zich veroorloven in de CITY City niet te werken. Voor velen zal de CITY City een tijdelijke verblijfplaats zijn, de ultieme transitruimte aldus.

ar J

*

*

*p-

sag Fertility City Fertility City is de enige overgebleven ‘heimat’. Het is de plek waar velen geboren zullen worden en waar velen ook na het werkbare leven terug zullen keren. De steden die hoog scoren in zowel de fertility-index als de old-age index vormen het zwaartepunt van de Fertility City. Uiteindelijk zulen de bestaande steden aan elkaar vast groeien en zo grote landschappelijke ruimtes inkaderen waarin op grote schaal landbouw gepleegd zal worden.

Sun City Nu slechts voor een enkeling weggelegd, in Transit Europa de meest dominante manier om na pensionering het leven te slijten: Sun City. In Sun City wordt een warm klimaat gekoppeld aan een efficiënte ouderenzorg. De verschillende ressorts die om bestaande dorpjes heen gebouwd worden zijn met elkaar verbonden middels een HSL-lfn. Verschillende vlieghavens maken het moge lijk familie of vrienden elders te bezoeken.

33

34

de Architect, juli - augustus 2003

rechts Marlies Rohmer, jeugdhotel Houthavens

Amsterdam. Het jeugdhotel bestaat uit een stapeling van lagen waarop op de meest uiteenlopende manie­ ren kan worden gebivakkeerd, midden onder De jongerencultuur is onder invloed

van de globalisering sterk veranderd, uiterst onder Het jeugdhotel is vormgegeven als een

open transparant gebouw dat naast slaapgelegenheid ruimte biedt aan uiteenlopende activiteiten.

Globalisering

? I# 4 6 É y

^

Ir Hotel Hopping

SEKS

•f

ii»Jaa -m. m ?Sï:-~A

«SS»

ten te maken”, schrijven Wall en Doepel. Ook kaarten zijn daarmee onderwerp van onder­ zoek, afhankelijk van de vraag of de grenzeloze stad wordt gezien als een punt waarop uiteenlo­ pende krachten neerslaan of als een gefragmen­ teerde werkelijkheid.

Edgeless City is een experimenteel project dat bestaat uit drie studio’s en dat inzoomt op de wereld, op Europa en ten slotte op Nederland.

Studenten worden uitgedaagd om lokale ruim ­ telijke relaties te ontdekken en interventies voor te stellen die uitvoerbaar zijn. De stappen die ze hiervoor moeten ondernemen, volgen het klas­ sieke proces van probleemverkenning, hypo­ thesevorming en de synthese van de onder­ zoeksresultaten in architectonische visies.

Accuratesse speelt daarbij een minder grote rol dan de consistentie en de kwaliteit van de ont­ wikkelde visie.

Dat is goed zichtbaar in de verschillende projec­ ten van studenten. In ‘Field Optimizer’ maken Jeroen Zuidgeest, Joris Vermeiren en Ivar Branderhorst de toekomst van stedelijke gebieden afhankelijk van hun vermogen om de footloose bedrijvigheid van de grenzeloze stad vast te houden. Dit hangt af van factoren als menselijk kapitaal, verbondenheid met het netwerk en bevolkingsdichtheid. Op basis van deze drie parameters hebben de studenten een ‘attractivi­ teit coëfficiënt’ in elkaar geknutseld, die voor­ spellingen in de toekomst mogelijk maakt. In hun kaarten tonen de studenten een extreem gepolariseerde wereld na 2030, waarin de attractiviteit is verschoven van Europa naar Azië. Door het bevorderen van de vrije migratie trekt de bevolking naar brandpunten en ont­ staan dicht bevolkte stedelijke regio’s, afgewis­ seld met uitgestrekte ecologische zones en landbouwgebieden. Deze ontwikkeling zou Europa kunnen vrijwaren van een langdurige economische en stedelijke crisis.

De overige projecten gaan uit van vergelijkbare hypothesen. In ‘Global Garden’ van Dennis Rietmeijer bestaat de grenzeloze stad uit regio’s die zich specialiseren in goederen, diensten en kennis.Vruchtbare streken richten zich op het gebruik van hun biodiversiteit, hun natuurlijk potentieel, energie en andere bronnen, terwijl de minder productieve streken uitgaan van technologie en industriële productie. Om dit systeem in evenwicht te houden moet een nieuw distributienetwerk worden ontwikkeld.

Onderzoekspraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra

links Marlies Rohmer, uitgaanscentrum, Leidschenveen.

Het uitgaanscentrum, gelegen op een bedrijventerrein in de Vinex-locatie Leidschenveen, is vormgegeven als een herken­

+ — ..-Ml

~-±r OTHaffl

baar, markant gebouw. midden onder Het complex bestaat uit twee dozen aan weerszijden van een patio. In de ene doos bevindt zich het uitgaansgebied, in de andere de parkeergarage van elf lagen, uiterst onder Patio tussen uitgaansgebied en parking.

Het probleem van een uitdijende en steeds ouder wordende bevolking, in combinatie met het afnemen van de arbeidsbevolking kan vol­ gens Stijn van Tuijl in de studie ‘Transit Europe’ worden ondervangen door zoveel mogelijk immigranten naar Europa te halen. Dit uit­ gangspunt is consequent doorgevoerd. Om de pensioenen van de ouder wordende bevolking niet in gevaar te brengen, zullen tussen nu en 2050 liefst 177 miljoen immigranten tot Europa moeten worden toegelaten. Volgens de studie is het mogelijk de nieuwe migranten in Europa te integreren en zo in een langetermijnoplossing te voorzien.

ET

Fm fliM :

W iïtèÈÊÊÊ

R1HBB

mm.

Encyclopedie

Het onderzoek dat Marlies Rohmer samen met Ijsbrand van Veelen en Amo van der Mark naar jeugdcultuur deed, heeft een praktische aanlei­ ding. Het architectenbureau in kwestie kreeg veel opdrachten waarin de jeugd een substan­ tieel aandeel heeft, zoals het ontwerpen van scholen, speelpleinen en last but not least een jeugdhotel met 500 bedden. Terwijl de jeugd­ cultuur is opgebloeid, zijn de randvoorwaarden rond deze opgaven door de privatisering, de terugtredende overheid en de opgelegde bezui­ nigingen steeds strakker geworden. Het leidt tot efficiënte en pragmatische benaderingen waarbij experimenten zijn uitgesloten en de speelruimte van de architect zeer beperkt is.

In zo’n situatie kan de architect zich volgens Marlies Rohmer beperken tot het uitvoeren van de afgeroomde opgave, of zich vanuit een geën­ gageerde houding inhoudelijk wapenen en de opgave verder verdiepen. In deze vorm van onderzoek wordt de opdrachtgever nadrukkelijk op sleeptouw genomen. “Met brede kennis van zaken kun je enerzijds een analyserende of enthousiasmerende rol spelen en anderzijds de houding van een kwikzilveren, flexibele regis­ seur aannemen. Maar bovenal zijn wij in het gehele proces bewakers van de cultuur in de meest brede zin van het woord.”1 Dergelijke vormen van onderzoek zijn op dit moment niet voorhanden. De vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar ontwerp is moeilijk te maken. Andersom biedt ook het onderzoek dat direct aan het ontwerpen is gelieerd geen soelaas. Het onderzoek van Roh­ mer richt zich op ontwikkelingen in de samen­ leving en op de rol die jongeren in economisch

iïi II ït&s, ,

^

! «sm M m

^

..

A

1

~

~

j0WM

35

36 de Architect, juli - augustus 2003

en cultureel opzicht hierin spelen. Door het programma te verdiepen is gezocht naar nieu­ we mogelijkheden voor gebouwen die beter inspelen op de jeugdcultuur. Leidraad in dit onderzoek is een aantal vragen: welke combina­ ties van scholen zijn denkbaar, die beter zijn afgestemd op jongerengedrag; welke functies kunnen schoolgebouwen huisvesten zodat bud­ gettair meer mogelijkheden ontstaan; welke rol kan het ontwerp spelen in de vernieuwing van het onderwijs en is een jeugdhotel niet meer dan een container met de benodigde slaapplaat­ sen of een formule die juist gasten kan aantrek­ ken.

De wens om de resultaten van het onderzoek direct inzetbaar te maken voor de ontwerpprak­ tijk, heeft geleid tot een fragmentarisch karak­ ter van het eindproduct. De fragmenten zijn gebundeld per onderwerp, zoals kennisecono­ mie, gezin en opvoeding, culturele diversiteit, onderwijs en publiek domein. Dit leidt tot een ordening die het beste kan worden omschreven als die van een encyclopedie. De encyclopedie is de enige traktaatvorm die is afgestemd op de problemen van de grote stad. Ze biedt ook de mogelijkheid om ontwerpervaringen te boek te stellen. In de internationale reiscultuur zijn het opdoen van contacten en het hebben van ont­ moetingen van groot belang. Dit is terug te vin­ den in het ontwerp voor het stadshotel in de Houthavens van Amsterdam. De hotelkamers zijn geplaatst op een complex van binnen- en buitenruimtes, waarin ontmoetingen een belangrijke rol spelen.

Handboek

Onderzoek kan betrekking hebben op nieuwe gebieden die zich in de architectuur voordoen.

Onderzoek kan zich ook richten op gebieden die gewoon en vanzelfsprekend zijn. Dit open onderzoeksveld biedt de condities voor het geven van intelligente antwoorden. Het kan grote verrassingen en onverwachte invalshoe­ ken opleveren. Wat hier telt is de invalshoek van waaruit de dingen worden bekeken. Een goed voorbeeld van deze strategie vormt het onder­ zoek dat bureau Tarra van Jeroen van de Ven bij zijn opgaven verricht.

Tarra is het verschil tussen bruto en netto: in een gebouw betreft het de constructie, de wan­ den en de verkeersruimtes. De tarra heeft een grote mate van vanzelfsprekendheid en wordt

in een programma van eisen zelden nauw omschreven, noch in kwantitatieve, noch in kwalitatieve zin. Iedere opgave heeft onvermoe­ de aspecten. Volgens Van de Ven kan een archi­ tect zich door de tarra onderscheiden en het onvermoede van de opgaven boven water halen.

Vanuit deze invalshoek doet Tarra iedere keer opnieuw onderzoek naar de kleur en de eigen­ heid van de opgave. Een dergelijke aanpak biedt de mogelijkheid een consistent oeuvre op te bouwen en tegelijk iedere opgave zo open mogelijk tegemoet te treden.

Kenmerkend voor de aanpak van bureau Tarra is dus niet de verbreding, maar de verdieping van de opgave waarnaar iedere keer wordt gestreefd. Bureau Tarra probeert iedere opdracht analytisch te doorgronden en te trans­ formeren in een opgave die architectonisch, stedebouwkundig en cultureel gezien relevant is.

Tarra staat, zoals Jeroen van de Ven zelf formu­ leert, voor “architectonisch en stedebouwkundig onderzoek, steeds weer door en voor elke (nieuwe) opgave”. Daardoor krijgt iedere opga­ ve een unieke oplossing.

De organisatie van het bureau is op deze strate­ gie afgestemd. Tarra gaat strategische allianties aan met bedrijven die voor specifieke vragen oplossingen kunnen aandragen. Teken- en rekenwerkzaamheden besteedt Tarra uit aan facilitaire bureaus. Het onderkennen van de eigen beperkingen is de keerzijde van deze spreekwoordelijke medaille.

Een goed voorbeeld van deze werkwijze is het woonhuis Thijssen-Van Westerlaak, dat Tarra in Empel (’s Hertogenbosch) ontwierp. Door de omvang van de kavel was weinig budget beschikbaar voor het bouwen. Het woonhuis neemt zoveel mogelijk bezit van de kavel en pakt zowel de volledige breedte als de volledige diepte ervan. De circulatieruimtes zijn gelegen op het snijpunt dat zo hoog mogelijk is gemaakt.

nieken om ideeën uit te voeren. Bij alle ideeën die de laatste jaren zijn ontwikkeld om de scho­ len in de praktijk iets te laten betekenen, wordt vaak vergeten dat studenten in de eerste plaats op school zitten om een vak te leren en dat ideeën daarom niet worden ontwikkeld.

Het meest interessante onderzoek komt op dit moment niet uit de scholen voort. Om specifie­ ke vragen te onderzoeken, zijn witte jassen of proefschriften niet langer nodig. De hier gepre­ senteerde onderzoeken zijn hiervan goede voor­ beelden. Een cruciaal onderdeel van de architec­ tuur als wetenschap is het stellen van vragen die moeten worden opgelost. Het is duidelijk dat de laboranten niet langer de enigen zijn, die in deze richting werken. De scherpe scheiding tussen een wetenschappelijke school met experts en een politieke buitenwereld met non­ experts is aan het vervagen. Wetenschappelijke kwesties zijn in toenemende mate politieke kwesties. Architectonische vraagstukken krij­ gen daardoor een hybride karakter, waarin ‘wetenschappelijke’ vragen zich mengen met ‘politieke’ vragen. Bovendien verdwijnt het scherpe onderscheid tussen mensen die dingen onderzoeken en mensen die mensen vertegen­ woordigen.

1 Marlies Rohmer, Onderzoek jongerencultuur, deel 1,

Inleiding. Bouwen voor de volgende generatie’, z.p., z.j.

Hybride vragen

Het idee dat kennis uit de school zijn weg zou vinden naar de praktijk, is sterk aan erosie onderhevig. De voltooiing van architectonische experimenten kan slechts plaats vinden in de praktijk. Ideeën ontstaan wellicht in de scholen, maar krijgen hun vorm pas in de praktijk. Scho­ len missen iets wat de praktijk wel in overdaad heeft, namelijk de opgaven, de tijd en de tech­

rechterpagina

De werkzaamheden van Tarra architectuur & stedebouw zijn ondergebracht op verschillende schaal­ niveaus die samenvallen met de projectschalen van tekeningen.

Onderzoekspraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra 3 7

rarra

specialism e

rarra

o rg a n is a tie

llp K Ê ■;rrvr^-.r,m « 3SS3 S. —==Sr

IR , 1 ÏS.JIS, 1 ' ■> 4

.

J lL

J

y

» '

§ ? j

- f l B

I

. '

00500.03

01000.05

00100.07

ÏS S S ïM .

I

25000.04

:

fü i

Jlg 2 ™

te B i jt p

g

*

.

:

■ ( ; i fetes

| i i

'

01000.07

00020.05

00200.08

I '

"

" 00100.05

iik if lt ó

, -

i 1

i.

W f' f

J >c K

^

« J 'V r

J y • SBmro

V: 01000.06 ^

~4Ë>

25000.05

00500.04

s g ö j 01000.02

00100.09

M s Ë è r^ è '

Mm»

fc>

w

iir 25000.03

00200.10

IlllPËlË •

®s

—

s s s ili:

p s ia ^

lm 00500.05

• # .

r\n m n n c 00020.06 =~

I

*

■ ■ S iir.

N Sf

-•

01000-10

tarra

38

de Architect, j u l i - augustus 2003

Tarra architectuur & stedebouw. Woon­ huis Thijssen - Van Westerlaak, Empel, IrnnC

’s-Hertogenbosch.

H et woonhuis

IS » —

maakt zich op het ruime grondstuk zo breed, diep en hoog mogelijk. begane grond

1e verdieping

Het bijzondere aan de opdracht voor dit woonhuis s de ruime en vierkante afmeting van het grondstuk. Het woonhuis is weerbarstig en wil zich uitstrekken tot de maximale maten van de kavel. In elke richting zoekt het do grens: X naar de maximale breedte. Y de maximale diepte en 2 de maximale hoogte. Zo ontstaat oen sterk ruimtelijk woonhuis, dat in het interieur hot zicht op de assen voelbaar houdt. De X-as is een sequentie van binnenruimtes en buienpatio’s, waar de massa zich middels ribben slu*. in het midden van de X-as bevindt zich de oorsprong, een centrale unit waarlangs oen trap omhoog loopt on onderdeel wordt van de Z-as Haaks op de X-as staat de Y-as die aan twee zijden vele meters uitstcekt. zowel boven het tuinterras als ook boven de straat. De Y-as zelf herbergt naast de verhoogde speetovcrtoop. vier slaapkamers en een badkamer. Direct daaronder zijn de woonkamer en de keuken gelegen, die vanuit de wens om maximale transparantie te creèen, slechts omgeven zijn door glas. Aan de voorzijde staat het keukenblok bijna letterlijk op straat, netjes geparkeerd naast de auto. De afwerking van het huis is geheel stucwerk, enkel op ruimtelijke wijze worden binnen en buiten nader gedefinieerd

00100_07 woonhuis Thijssen - van Westerlaak Empel, ‘s-Hertogenbosch

rm -T

Herbestemming Schrieks koekfabriek, Oosterhout.

H et plan benadrukt de monumentale waarde van de fabriek, maakt ruim ­ te voor een nieuw bouwblok met m

woningen en parke­ ren en past de oud­ bouw aan aan een eigentijds gebruik­ en klimaatcomfort.

iqM

m

. ttMk

Het rijksmonument 'Schriek's koektabrlek' is als een samen­ gesteld gebouwencomplex gegroeid. Het meest oorspronkelijke deel is gebouwd in de 20-er jaren volgens de principes van het 'Nieuwe Bouwen . Een structureel uitgevoerd en fijnzinnig gedetailleerd belonskelet met hoog uitgevoerde paneefvullingen van metselwerk en glazen raamstroken. geeft het fabrieksgebouw een ritmisch afwisselend open en gesloten karakter.

De hcrontwikkoling van het fabriekscomplex tot oen woonlocatie kent een drietal ingrepen. Op stedenbouwkundig niveau wordt het belang van de monumentale waarde in de straal en hel bouwblok onderkend. Het monument wordt vrijgespeetd van bebouwing en de haakse hogere gebouwflank wordt prominent gepresenteerd door situering aan een naar achteren geplaatst verhoogd woonhof. Op gebouwcompiex-nrveau wordt het monument m zijn groeiontwikkellng afgepeld tot het zuivere statement van het Nieuwe Bouwen. Dit maakt ruimte voor een nieuw bouwblok van woningen met parkeergarage en levert een actualisering van de complexwaarde. Op het niveau van het monument wordt het gebouw aangepast aan het gebruiks- en klimaatcomfort van heden. Middels overhoeks geplaatste glazen transparante voorbouwen waann de entrees, buitenruimten en stijgmomenten worden gesitueerd, krijgt het gebouw een nieuwe bouwfysische schil.

22

00200.08 herbestemming Schriek’s koekfabriek Oosterhout

23

Onderzoekspraktijken van Ronald Wall en Duzan Doepel, Marlies Rohmer en Tarra

39

Van Berle Studio’s, Eindhoven. M id­ dels patio’s is de ....... 5

buitenruimte in het gebouw opgeno­

r w 'w r w n

" T

T

T

r r r n

- r .

men. „

-

— s

i

p M i

mm

I

w v :1

w

9HHMM

_3D3] -----Cr-

.xrr

L ï

-I

r t 1tisia* |

ET. .

ui u -----YI |

I L Ü ;“s - i

hn

, J-H-l 2e verdieping

1e verdieping

begane grond

C S

ê~

i 4 maquette

Het project voor Van Berlo Studio's maakt optimaal gebruik van de conditie die geldt op vele bedrijventerreinen leder kavel kan op eigen wijze worden ingevuld, met een individuele architectonische expressie. Zo betrekt het gebouw zijn buitenruimte in het bouwvolume, in de vorm van patio's.

Meerdere gestucte patio’s zijn uit het golfplaat bouwvolume gesneden. Grote puien brengen de patio's in een open relatie met de grote werkvloeren, welke in niets doet denken aan de standaard kantoortypologie.

Het oorspronkelijk tweelaagse ontwerp ts voorzien van een nieuwe tweelaagse uitbreiding, die de parkeervoorziening over­ kluist en een nieuwe derde bouwlaag introduceert. Daarmee is de stedenbouwkundige envelop maximaal benut en is het gebouw in evenwicht gebracht met de naastliggende percelen. De bestaande centraal gelegen patio is tot aan de derde bouwlaag doorgetrokken en geleed, tezamen met de dakpatio de nieuwe werkvloer van het bedrijl. In de voorgevel is aansluitend aan het stalen 'oog' een vitrine gerealiseerd, waarin in één oogopslag zowel de producten, de mensen en de naam van het bedrijf worden gepresenteerd

00100_05 van Berlo Studio’s Eindhoven

Masterplan Molenberg-Kissel, Heer­ len. Transformatie van dit perifere gebied tot een aan­ trekkelijke vesti­

Jciru:

gingslocatie voor

Ut

woningen en bedrijven is alleen mogelijk, als in het

KTl

gebied en tussen het gebied en de stad samenhang wordt bereikt.

8

:

,.

.

m :,oo! mental map 32

Met de verstedelijking van Heerlen is in amper 100 (aar het gebied Kissel-Molenberg getransformeerd van een ruraal land­ schep tussen lintstructuren tot een achtergebied tussen mijn­ sporen De aanleg van een binnentangent en een stadstangent, verbonden door een nieuwe stedekjke invalsweg, hebben het gebied sterk versneden. Het plangebied Kissel-Motenberg kenmerkt zich daardoor tot een grote verscheidenheid aan buurtschappen en marginale bedrijventerreinen, zelfstandig gesitueerd en zonder een onderling verbindende structuur Het streven van de gemeente Heerlen om het plangebied om te polen tot een nieuwe aantrekkelijke vestigingslocatie voor bedrijven en woningen kan alleen worden bereikt door samen­ hang In het gebied en het gebied In samenhang met de stad te brengen. Daarbij is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de rijkdom aan (historische) structuren en kwaliteiten die het gebed (veelal verborgen) bezit. Enerzijds kan een nieuwe verbindende structuur de verscheidenheid aan identiteiten in samenhang brengen, anderzijds kan een oude historische structuur nieuwe combinaties verbinden. Het masterplan levert een vijftal stedekjke structuren. Groene parkachtige landschappen voor recreatie en wonen, een vergroot en gerevitaliseerd bedrijvenpark 'Kisser, een stedelijke inbedding en prominente bebouwing, vormen gezamonlijk de nieuwo voortuin voor stad en invalsweg.

25000.05 masterplan Molenberg - Kissel Heerlen

33

bevrijdende èSte'4

innovatie Vloer- en wandverwarmingssystemen die uw creativiteit de ruimte laten Innovatie is een speerpunt van WTH. Dit levert praktische oplossingen op die een wezenlijke bijdrage leveren aan duurzaam bouwen en duurzaam energiegebruik. Enkele voorbeelden hiervan zijn thermi­ sche betonkemactivering, het gebruik van vloer- en wandverwar­ mingssystemen voor koeling, Road Energy Systems® en IFD-vloerverwarmingssysteem (Industrieel Flexibel en Demontabel). Ook bevrijden de oplossingen van WTH u als architect van de beperkingen die de meeste verwarmings- en/of koelsystemen u opleggen bij het ruimtelijk indelen van uw project. Uw creativiteit krijgt dus vrij baan.

Bovendien hoeft u zich niet druk te maken over allerlei technische aspecten, want WTH biedt u uitgebreide projectondersteuning.

;

kijk op onze site www.

nl of bel +31 (0)78 651 06 40

• -v-

w

Ki k . .

■

* •

W

kennis van com fortsystem en

Omcirkel A 4043 op de informatiekaart

^EBËIBSËEESKÈISBËSËÊBBtÊKKKÊHÈËKÊBÊK&HtÊKIÊBÊM£ÊBKÈÊSÊÊfflKEBÈ8BÊKS^HBÊBBÊÊÈIÊËÈÊ8BÊMWB\iWMfflWiMmimmfmMmÊfflfflMmmpiffipu

www. de Ar ■ B p K S »

mm

Hoe vlakker de vloer, hoe beter de prestaties

ÉM

R e ta il- en c o m m u n ic a tie o n tw e rp e n is é én van de m e e s t u itd a g e n d e d o m e in e n van de in te r ie u r a r c h ite c tu u r. V an w in k e l

piet zwart institute

t o t ‘s h o p p in g m a il’ , van 'b r a n d '-

r VE mCK

fo r m u le to t d ie n s tv e rle n in g .

MA retail design

R e ta il and c o m m u n ic a tio n d e s ig n is o n e o f th e m o s t c h a lle n g in g fie ld s o f in te r io r d e s ig n - f r o m

in s titu te fo r postgraduate studies and research W ille m de Kooning Academ y Hogeschool R otterdam

s h o p to s h o p p in g m a ll; fro m b ra n d fo r m u la to m a d e -to -m e a s u re .

Master of Retail- & Interior Design Faculty of Arts - University of Plymouth: MA Retail - and Interior Design Voor informatie over of aanmelding bij de opleiding kunt u zich richten tot for information on course enrolment:

aanmeldingen tot / applications until 15 september

Piet Zwart Institute Raphael van Amerongen, r.ph.van.amerongen@hro.nl telefoon +31 (0)10 241 47 50, fax +31 (0)10 241 47 51 http://pzwart.wdka.hro.nl/retaildesign

Een uitgebreide brochure van de opleiding is beschikbaar / an extensive course brochure is available

Omcirkel A 4033 op de informatiekaart

chitect.

Wie een dekvloer zoekt doet er goed aan niet direct

Door de hoge druk- en buigtreksterkte is de anhy-

E lektronische bestekservice

te kiezen voor de traditionele cementgebonden

drietvloer geschikt voor vrijwel alle vloersystemen.

Gyvlon beschikt over een elektronische bestekser­ vice (op cd-rom) volgens STABU systematiek

oplossing. Deze vloeren worden meestal handma­

»

a

nl

tig aangebracht, waardoor de kwaliteit moeilijk

Arbo- en milieubewust

zodat de architect in de ontwerpfase de gietvloer

beheersbaar is met vaak teleurstellende eindresul­

Het gieten van een Gyvlon gietvloer levert geen

op een eenvoudige en juiste wijze in het bestek

taten to t gevolg. En dat terwijl steeds meer

noemenswaardige fysieke belasting op voor de vloe-

kan omschrijven.

architecten en beslissers wensen te kiezen voor

renleggers. De vloeibare specie is goed verpompbaar

een vlakke vloer die de betere prestaties levert.

en de arbeidsintensieve handmatige verdichting be­ hoort tot het verleden. Door toepassing van secundaire

/

LAFARGE

Vlakker en strakker

bouwstoffen heeft

De Gyvlon anhydriet gietvloeren zijn uitstekend ver­

de Gyvlon giet­

werkbaar. De zelfnivellerende eigenschappen van

vloer

de geprefabriceerde gietspecie maken een zeer

de laagste milieu­

Voor m ee r informatie: Gyvlon BV

vlakke en strakke vloer zonder dilataties mogelijk.

belasting.

telefoon: 0162 - 5 2 0 5 7 2 of gyvlon@gyvlon.nl

Gyvlon gietvloeren, de vlakste vloeren

bovendien

GYVLON

Omcirkel A 4032 op de informatiekaart

42 de Architect, juli - augustus 2003

Architecten zijn one night St3.nd.S

Hans Oldewarris en Peter de Winter over het uitgeven van architectuurboeken Uitgeverij oio bestaat dit jaar twintig jaar en produceerde in deze periode meer dan vierhonderd boeken. Een aanzienlijk deel hiervan wordt gevormd door architectuurmonografieën. De opkomst van oio kan dan ook niet los worden gezien van het internationale succes dat de Nederlandse architectuur in deze periode beleefde.

Lange tijd was vrijwel ieder architectuurboek afkomstig van oio. Op dit moment maakt de uitgeverij duidelijk een pas op de plaats. Ze stopt met monografieën en gaat zich toeleggen op het maken van boeken die op het terrein van geschiedenis en kritiek liggen.

Harm Tilman Foto's Jeroen Musch Wat is de essentie van het uitgeven?

Peter: De kern van het uitgeven zit in het selec­ teren van de dingen die je brengt. In het opbou­ wen van een fonds dat de uitgeverij een gezicht geeft.

Hans: Uitgeven is het brengen van interessant gedachtegoed in de ruimste zin van het woord.

Wat wij daar als oio aan hebben toegevoegd, is het internationale aspect. Dat laatste bestond niet in Nederland toen wij begonnen in 1983.

Het hangt samen met de ambities van de archi­ tecten die wij wilden brengen. De generatie daarvoor van Wim Quist en Carel Weeber was nationaal georiënteerd en kwam de grens niet over. Die van de jaren ’80 wilde internationaal heel erg aanwezig zijn. Als oio hebben we deze wens sterk ondersteund. A ir 1982 is de bron van Uitgeverij oio. De buitenlandse architecten die eerder dankzij Jo Coenen in Eindhoven waren geweest, zijn door de sectie architectuur van de Rotterdamse Kunststichting (rks ) naar Rotterdam gehaald. We gingen opnieuw over de grens kijken.

Peter: De eerste fondscatalogus was al tweeta­ lig. Om reden van internationalisering hebben we ons ook vanaf het begin op de Buchmesse in Frankfurt gepresenteerd. Onze eerste boeken hadden een Engelse samenvatting, daarna wer­ den ze al snel tweetalig en vervolgens zijn we begonnen met twee edities. Op dit moment geven we ook louter Engelstalige werken uit.

De Architectuurgids van Nederland was in 1987 aanvankelijk opgezet als een Nederlands boek, maar gaandeweg toonde zich de internationale belangstelling en hebben we er een tweetalige uitgave van gemaakt.

Nadat jullie het tijdschrift Utopia hadden gemaakt, hebbenjullie 010 opgezet. Hoe zijn jullie ertoe gekomen om architectuurboeken te gaan uitgeven?

Peter: Aanvankelijk werkten we vooral op het raakvlak van architectuur en design. We hebben een tentoonstelling over het vliegen met spier­ kracht voor de dierentuin in Emmen ontwor­ pen. Het Gemeentelijke Havenbedrijf vroeg ons in deze periode om na te denken over de relatie tussen de haven en de stad, die in die tijd uit elkaar begonnen te groeien. We hebben bijvoor­

beeld ‘Ponton o io ’ gemaakt, een drijvende tri­ bune voor optredens in de havens. Rode draad was hoe je de mensen in contact brengt met de stad en de omgeving.

Hans: We hebben nooit iets anders dan archi­ tectuur- en designboeken willen uitgeven. Als oio hebben we veel teweeggebracht. Het lijkt misschien alsof we alleen volgend waren, maar we hebben ook de vraag sterk gestimuleerd. De reeks monografieën van Nederlandse architec­ ten is ons idee en is door ons opgezet. Van die generatie architecten was geen enkel boek beschikbaar. We zijn begonnen bij het ministe­ rie van wvc en via een omweg bij het Prins Bernhard Fonds terechtgekomen. Ook de Gids voor moderne architectuur in Nederland is een eigen initiatief.

Sommige architecten kwamen naar ons toe, zoals Wiel Arets. Andere architecten bouwden hun oeuvre op, maar waren het niet gewend te publiceren. Voor de publicaties van de winnaars van de Rotterdam-Maaskantprijs bedachten wij het concept voor een reeks die in het buitenland een hoge mate van herkenbaarheid had. Dat is wel een verschil met dit moment. Architecten maken nu vaak zelf hun monografieën en kie­ zen vervolgens een uitgever.

Peter: Hier zie je ook de democratisering van het uitgeven aan het werk. Vroeger had je als auteur de uitgever nodig, maar deze taak is nu gespecialiseerd en het maken van een boek is niet moeilijk meer. Architecten kiezen hun eigen vormgevers en tekstschrijvers, uitgevers worden als bemoeizuchtig beschouwd.

Gegeven deze professionalisering aan de kant van architecten: wat is dan jullie taak als uitgever?

Peter: Volgens ons is deze niet wezenlijk veran­ derd. Architecten komen er vanzelf wel achter dat ze het beter aan ons kunnen overlaten.

Gedurende de laatste acht jaar is er zoveel financiële ondersteuning gekomen, dat archi­ tecten dachten het allemaal zelf te kunnen.

Deze boeken missen echter de kritische blik van een uitgever die ze een meerwaarde geeft.

Is er nog een noodzaak voor monografieën?

Hans: Die is er niet, ten minste niet in Neder­ land. Daar kunnen ze wat ons betreft morgen mee ophouden. De enige reden dat architecten nog een monografie willen, is omdat ze er nog geen hebben. In monografieën die strategisch

Interview Hans Oldewarris en Peter de Winter

m

worden ingezet om iets te bereiken, zijn we minder geïnteresseerd. Bij het Stimulerings­ fonds kun je geld voor een monografie aanvra­ gen indien het oeuvre grensoverschrijdend is.

Het fonds zou zich niet meer moeten inlaten met het ondersteunen van dergelijke strategi­ sche monografieën. Temeer daar de meeste architecten deze gemakkelijk zelf kunnen financieren.

Naast de monografie die wordt gemaakt om iets te bewerkstelligen -de strategische monogra­ fie- heb je ook de monografie waarin wordt omgezien en werk wordt gedocumenteerd -de documentaire monografie. Een dergelijk docu­ ment heeft meer afstand tot het onderwerp. Als uitgever willen we minder Nederlandse archi­ tectenmonografieën brengen, want die taak is zo langzamerhand wel voltooid. We moeten nu gaan verdiepen. Daarom willen we meer boe­ ken met theoretische diepgang brengen.

Peter: We maken geen overbodige boeken, maar veel uitgaven zijn wel tijdgebonden. Rond het thema ‘mobiliteit’ zijn talrijke werken uitge­ geven, waarvan de meeste gelijk in de sloot kunnen worden gekieperd. Deze boeken heb­ ben als functie de aandacht op het thema te ves­ tigen. Ook hier zie je weer de democratisering van het uitgeven aan het werk. Terwijl vroeger de handen ineen werden geslagen, geeft nu iedereen zijn eigen boek uit. Deze zijn daarom niet beter.

Hans: Om interessante boeken uit te geven, moet je ook veel rotzooi produceren. Als van de ruim vierhonderd boeken die wij hebben gemaakt, er twintig het over vijftig jaar nog uit­ houden, dan is dat al heel mooi. Daarnaast heb­ ben wij veel oeuvreboeken gemaakt die een compleet overzicht geven van het werk van ont­ werpers of bedrijven. Deze boeken blijven hun waarde houden tot in lengte van dagen.

Met deze opstelling lijkje niet direct aansluiting te zoeken bij de nieuwere generaties architecten.

Hans: Dat klopt, want dat kunnen we niet.

Onze belangstelling heeft zich verlegd. Om goed met de nieuwe generatie te kunnen com­ municeren, moet je zelf van die generatie zijn.

Bovendien zijn het vaak groepen. Ook dit vormt een probleem, want het duurt daardoor vrij lang voordat ze zelf weten wat ze willen. Deze archi­ tecten communiceren bovendien veel meer met elkaar via andere media, zoals tijdschriften en internet.

Is er ooit eenjaar geweest datjullie het gevoel had­ den dat het uitgeven van boeken vanzelf liep?

Hans: Het komt ons wel eens de strot uit, maar per saldo is het werk leuk en is het heel bevredi­ gend om belangwekkend gedachtegoed te bren­ gen. We zijn nu bezig met een boek over vrou­ wen in de vormgeving. Voor 1940 speelden ze een belangrijke rol, maar na 1945 zijn ze uit de kunstgeschiedenis weggeschreven zodat vorm­ geving een mannenvak werd. Dat vraagt om een correctie.

Je zou formuleboeken kunnen maken, bijvoor­ beeld “de 100 interessantste villa’s van Neder­ land”. Een dergelijke uitgave zou heel goed ver­ kopen. Maar wij geloven niet in boeken waarvan de markt de inhoud dicteert. We reali­ seren ons dat dit een elitair standpunt is dat alleen maar kan omdat je in Nederland veel financiële ondersteuning kunt vinden. Daarvan maken we dankbaar, maar ook zo goed moge­ lijk gebruik.

Peter: De oplage van architectuurboeken is sterk teruggelopen. Als we tegenwoordig van een architectuurboek duizend exemplaren ver­ kopen, zijn we al blij. Er is geen markt die vraagt om een monografie van Liesbeth van der Pol. Dat wil trouwens niet zeggen dat wij deze monografie daarom overbodig vinden. Maar doordat iedereen een boek wil uitgeven, is de spoeling dun geworden. Uitzondering zijn die boeken die een zekere meerwaarde vertegen­

Wat is een goed architectuurboek?

Hans: Als de architect zelf schrijft en iets heeft te vertellen. Er worden veel interessante gebou­ wen gemaakt, maar een architect onderscheidt zich zodra hij of zij in theoretische zin iets toe­ voegt en deelneemt aan het architectuurdebat.

Omdat ze de architectuurtheorie verrijken zijn uitgaven over Koolhaas en mvrdv per definitie interessanter.

Zijn er overbodige architectuurboeken?

Hans: Ongetwijfeld, maar in feite doet dat er niet toe. Van architectuurboeken kunnen er niet genoeg zijn, want alleen zo kan voldoende massa worden gecreëerd om belangstelling bij het grote publiek te genereren. Op die manier gaan meer mensen zich met architectuur bezig­ houden.

43

»>. / . ■Ü

woordigen.

Hans: De hype van monografieën is nu wel voorbij. We willen bij voorkeur alleen nog maar boeken maken die op langere termijn een bete­ kenis hebben. Zoals de uitgave over Eschauzier, waarvan er tot onze verbazing slechts vierhon­ derd exemplaren zijn verkocht, of het wel suc­ cesvolle tekstboek Dat is architectuur.

Wat opvalt is datjullie vragen over architectuur­ boeken vooral beantwoorden in termen van mono­ grafieën.

Hans: oio wordt geïdentificeerd met monogra­ fieën. Dat komt omdat we er inmiddels honderdvijftig van hebben gemaakt. Hans Ibelings doet nu bij NAi Uitgevers wat wij jarenlang hebben gedaan en dit is er in zekere zin een continu­ ering van. Groot verschil is dat wij probeerden voor elke monografie een andere auteur het werk te laten analyseren en beschrijven, met een rijke verscheidenheid aan opinies als gevolg.

Gaanjullie uit eten met de architecten waarvan jullie werk uitgeven?

Hans: Vroeger opereerden uitgeverijen in een context met gelijkgestemden. Dat is een opvat­ ting over het uitgeversvak, die niet meer bestaat. Het kan natuurlijk zijn dat deze contex­ ten zich nu elders ophouden, maar waarschijn­ lijker is, dat de levenswijzen van de mensen sterk zijn veranderd. Architecten zijn ‘one night stands’. Je hebt een heftige verhouding met ze totdat het boek af is en daarna is het wegwezen.

De meest trouwe contacten van de uitgever zijn niet de architecten, maar de auteurs. Deze zijn de consistente lijn in relaties.

Er zijn natuurlijk uitzonderingen; met Kas Oosterhuis maken we al tien jaar boeken. Overi­ gens hebben we architecten zodra ze een twee­ de monografie wilden maken, altijd geadviseerd naar een uitgever in het buitenland uit te wij­ ken om zo hun markt en zichtbaarheid te ver­ groten. De meesten hebben dat ook gedaan.

Het boek Farmax is een goede case. Dit onderwijsboek van 272 bladzijden in het Nederlands heeft zich in twee jaar tijd ontwikkeld tot een mvrdv boek van 720 bladzijden in het Engels.

We hebben het A5 formaat voorgesteld aan Winy Maas en hebben hem geadviseerd hieraan vast te houden bij volgende uitgaven. Dat heeft hij gedaan. Daarmee is een lijn ontstaan die onafhankelijk van uitgevers wordt gecontinu-

44 de Architect, juli - augustus 2003

eerd. Dit zijn heel interessante fenomenen.

Maar zodra architecten ons gaan beschouwen als distributeurs, worden we hels.

Om te laten zien wat we hebben gedaan, heb­ ben we bij ons twintigjarig bestaan een jubi­ leumboek uitgebracht.1Dit stelt te boek, welke personen en instanties aan het einde van de 20ste eeuw in de context van de uitgeverij een rol hebben gespeeld. Als je niet in het register staat, heb je op het gebied van de architectuur in die tijd niet zo veel betekend.

Naast architectuur zijn jullie ook design gaan doen. Opvallend is dat deze hoeken minder kritisch zijn dan die over architectuur.

Hans: Het kritische corpus ontbreekt bij design. In de architectuur heb je een oude tradi­ tie van architecten die schrijven en mensen die over architectuur schrijven. Op universiteiten heb je leerstoelen architectuurgeschiedenis. Bij design staat dit alles nog in de kinderschoenen.

We kunnen nauwelijks auteurs vinden, die over design kunnen schrijven. Er is geen in de uni­ versitaire wereld ingebedde vorm van kritiek die een vanzelfsprekendheid heeft. We zijn

door de Premsela stichting benaderd om het tekstboek Dat is vormgeving te maken. Maar ook dit is veel moeilijker samen te stellen dan Dat is architectuur.

Dat laatste boek had overigens niet gemaakt kunnen worden op een Nederlandse universiteit.

Daarvoor ontbreekt gewoon de context. Delft is wat dit betreft een ramp, door de nadruk die daar wordt gelegd op het scoren. Op een universiteit zou je in alle vrijheid moeten kunnen bepalen wat wetenschappelijk interessant is.

Het NAi is een politiek instrument dat hoofdza­ kelijk wordt gestuurd door geldstromen. De banaan van het NAi met het indrukwekkende archief ligt te rotten. Alleen daaronder gebeurt soms nog iets, een paar jaar geleden met huis­ jes en nu met auto’s. Over het Stimulerings­ fonds is eenzelfde verhaal te houden. Het geld dat nu verdwijnt in al die monografieën, zou moeten worden vrijgemaakt voor zinvol weten­ schappelijk onderzoek in architectuur. Verder zouden de instituten -veel minder dan nu het geval is- zich iets moeten aantrekken van Den Haag. Iedereen schrijft nu vooral toe naar wat in Den Haag wordt gedacht en dat is dodelijk.

ill

De instellingen zouden veel meer hun eigen plan moeten trekken. Overigens stelt die hele wereld in vergelijking met de productiemarkt van de architectuur weinig voor. Het is de wereld waarin architectuur wordt bedacht, uit­ gewerkt en gebouwd. Deze discussie vindt niet plaats op het NAi. Dat is lachwekkend, het NAi is een soort politiek café. Neem het thema van de mobiliteit. Hoe kan het dat iets wat inhoudelijk zo licht is, zo veel geld weet te genereren?

Niemand heeft Francine Houben blijkbaar gevraagd waar het over gaat, of wat ze wil verbe­ teren. Toch doet iedereen er aan mee. De hele Biënnale is een grote collectieve gekte.

In jullie boek wordt de opkomst van 010 in verband gebracht met de opkomst van Rotterdam als archi­ tectuurstad.

Hans: Van dat elan is weinig over. Het is inge­ pakt. Mensen doen niet meer iets vanuit het gevoel dat het moet gebeuren. Alles is geïnstitu­ tionaliseerd en dat leidt tot soms overbodige activiteiten. A ir was destijds het juiste initiatief op het juiste moment.

De vormgeving van boeken is bijjullie een belangrijk punt. De monografieën diejullie hebben uitgebracht over onder anderen Hertzberger, Koolhaas en mvrdv , hebben een zeer onderscheidende typografie.

Komt dat omdat de architecten zelf een steeds grotere invloed krijgen op de vormgeving ervan?

Hans: In het begin hadden architecten geen ervaring met het maken van boeken en droegen wij de vormgevers voor. Bovendien vonden wij het vanzelfsprekend dat de boeken goed moes­ ten worden vormgegeven. Architecten nemen nu vaak hun eigen vormgevers mee. Ieder boek wordt daardoor een incident. De spanning is daardoor sterk toegenomen. Tot aan de jaren ’90 beschikten de uitgevers over de productie­ middelen en konden nog series worden gemaakt. Dat is nu veel lastiger geworden. Ook door de individualisering moet ieder boek een unicum zijn. Wij vechten daar zoveel mogelijk tegen. We proberen de inhoud en de vorm van boeken zodanig te structureren dat ze op de markt als herkenbaar product aanwezig zijn.

Individuen zien daar het belang niet van in.

Volgens Ed Taverne en Cor Wagenaar zijn jullie een doorgeefluik en zouden jullie -in hun militaris­ tisch taalgebruik- opnieuw een commandocentrale

Interview Hans Oldewarris en Peter de Winter 45

<

‘

^

moeten worden. Zien jullie dat ook zo?

Hans: Wat uit hun tekst blijkt is dat voor histo­ rici de mogelijkheden om te publiceren heel beperkt zijn. Als wij wegvallen, zijn deze er bij­ na niet meer. oio heeft affiniteit met wat hen beweegt. Dat zie je bij andere uitgevers niet.

Peter: Bovendien zijn de mogelijkheden om je te uiten tegenwoordig enorm toegenomen. De mensen die boeken willen uitgeven, komen lang niet altijd meer vanzelfsprekend naar ons toe. Als we hierin meegaan, lopen we het gevaar afhankelijk te worden van mensen die ons gaan vertellen hoe we moeten opereren. We zijn geen doorgeefluik, maar we nemen onze verantwoordelijkheid.

Hans: We zouden veel meer het heft in handen moeten nemen en als klassieke uitgever beslis­ sen wat we willen uitgeven. Waar ik een sardo­ nisch genoegen aan beleef, is dat wij buiten alle netwerken vallen. Over dertig jaar zal van die netwerken weinig over zijn. Wat dan resteert, is het fonds van Uitgeverij oio met 427 boeken.

Wat wij doen is gerelateerd aan het effect ervan op langere termijn.

Vroeger trokken jullie nog al eens ten strijde, onder andere over de positie van NAi Uitgevers en over de kwestie van de beeldrechten. Zijn die kwesties opgelost?

Hans: Op dat vlak is weinig veranderd. Het gevaar dat je wordt ingekapseld is levensgroot.

Dat geldt ook voor jou en je blad. Nog steeds gaan boeken van het NAi automatisch naar NAi Uitgevers. Als in het NAi een tentoonstelling is over design, mag NAi Uitgevers de publicatie doen, terwijl ze op dit gebied nog nooit iets heb­ ben verwezenlijkt. Dat is concurrentievervalsing.

NAi Uitgevers zag overigens aankomen, dat het NAi zou opdrogen en is daarom de boeken van musea gaan verzorgen. Dat geeft deze uitgeverij een autonome waarde. Idioot is natuurlijk wel dat de boeken van het Stedelijk Museum onder de naam van NAi Uitgevers worden gepubliceerd.

Hoe zien jullie de toekomst van het uitgeven van architectuurboeken? Welke rol zal oio daarin spelen?

Hans: Er zijn te veel architectuuruitgeverijen.

Het liefst zouden we worden overgenomen.

Maar als we doorgaan, willen we ons op het uit­ geven van teksten op het gebied van geschiede­ nis, theorie en architectuur concentreren. We

■*

iS f:

*11 X €J *

I ’

•.

H B i willen voorzetten voor bepaalde studies geven, die vanaf het begin worden opgepikt. Verder willen we minder boeken gaan uitgeven. We worden op dit moment gek gebeld door men­ sen die een boek willen maken. Vorig jaar gaven we vijfendertig titels uit.

Taverne en Wagenaar zien voorjullie “een herposi­ tionering als ‘front runner’ bij de renaissance van de internationale moderne architectuur”in het verschiet.

Hans: oio heeft internationaal een goede naam. Op dit moment maken we een monogra­ fie over de Mexicaanse architect Romero. Van dit soort werken zouden we er veel meer kun­ nen uitgeven, maar dit zal nooit de kernactivi­ teit van o io worden. We hebben er gewoon geen zin in. Liever maak ik een bibliografie van Nederlandse architectuurboeken. We willen uit­ gaven verzorgen die nodig zijn en die worden gemaakt door mensen die vinden dat ze er moe­ ten komen.

De meeste architectuurboeken die ik in dejaren ‘80

en '90 kocht, waren vanjullie. Het aanbod is nu veel ruimer. Wat isjullie positie ten opzichte van de andere architectuuruitgeverijen?

Peter: Anders dan de andere uitgeverijen zijn we internationaler van karakter. Bij N Ai Uitge­ vers speelt de uitstraling van het Architectuur­ instituut nog steeds een rol. Een van de voor­ beelden is het boek van Cees Dam, waar het logo van het NAi op staat, terwijl er geen ten­ toonstelling over zijn werk was. Blijkbaar wil Cees Dam zich op deze manier associëren met een bepaald cultureel kader.

Thoth is een algemene uitgeverij die zich niet op het buitenland richt. S u n begeeft zich nu op glad ijs met uitgaven op het gebied van vastgoedbeheer. Tien jaar geleden zou dat ondenk­ baar zijn geweest. Binnen drie jaar zal ze volle­ dig zijn opgenomen in Boom en bestaat ze nog hooguit als imprint. De komst van de nieuwe uitgever Episode verwelkomen we daarom.

1 Hans Oldewarris en Peter de Winter (red./ed.), 20 Jaar / Years 1983-2003, Uitgeverij oio, Rotterdam 2003, i s b n 90-6450-500-4, 293 pagina’s.

46 de Architect, juli - augustus 2003

Zorgvuldigheid vergroot museale samenhang

uitbreiding

Boijmans Van Beuningen in Rotterdam door Robbrecht en Daem Architecten Zeven jaar duurde de uitbreiding van het museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. De tumultueuze bouw­ geschiedenis vertroebelde het zicht op wat architecten Robbrecht en Daem achter de schuttingen presteerden. Met een rijk voorzien palet van zorgvuldige ingrepen hebben zij het in de loop der tijd tot een complex amalgaam uitgegroeid museum tot een nieuw geheel omgesmeed.

Ben Maandag Foto’s Kristien Daem

De uitbreiding van het Rotterdamse museum Boijmans Van Beuningen is niet ongemerkt aan de stad voorbij gegaan. Budgetoverschrijdingen, vertra­ gingen, ruzies met aannemers en een halsstarrige buurvrouw die haar bij de nieuwbouw te betrekken villa niet wilde verlaten, maakten de bouwgeschie­ denis tot een reality-soap die jarenlang de aandacht van de plaatselijke nieuwsmedia opeiste.

Paul Robbrecht en Hilde Daem hebben een aanbouw vervaardigd, die opvalt door zijn strakke vormgeving, strenge belijning en sobere kleurstelling. Bij nadere beschouwing voeren de ingetogen grijstinten van het beton, samen met de groenzweem van de glasplaten die voor de gevel hangen, een fijnzin­ nig spel met het licht. De kristallijne huid waarin breekbaarheid en robuust­ heid zijn verenigd, weert af, maar trekt tegelijkertijd aan. De blik van de pas­ santen wordt onherroepelijk naar binnen getrokken.

Het architectenduo is er bij Boijmans van uit gegaan dat de architectuur slechts een dienende functie kan vervullen om het oude bakstenen gebouw van Van der Steur uit 1935, de latere uitbreidingen van Bodon (1972) en Henket (1991) en allerlei tijdelijke en minder tijdelijke voorzieningen als contai­ ners en cabines te reorganiseren en tot een coherent geheel samen te smel­ ten. Vanaf het begin bleken cruciale keuzes nodig om onderdelen aan elkaar te koppelen. De daarvoor benodigde doortastendheid en zorgvuldigheid blijkt onder meer uit de verbindingen tussen het oude museum van Van der Steur en de nieuwbouw.

Hier iets slopen, daar iets nieuws bouwen, plafonds verlagen en verhogen, spelen met glaspartijen en betonvlakken: alles is in het museum terug te vin­ den. Veel van de ingrepen zijn wonderbaarlijk goed uitgepakt. Door de hoofd­ ingang van het museum aan de oude binnenplaats te situeren, krijgt deze ruimte als entree en beeldentuin nieuw leven ingeblazen.

De welkomsthal is de eerste ruimte die de bezoeker van het vernieuwde museum betreedt. Dit is tegelijk het eerste vertrek van de omvangrijkste ingreep: de omkransing van de grote tentoonstellingsruimtes van Bodon.

Robbrecht en Daem heeft om deze enorme zalen een beschutting van intie­ me ruimtes gelegd, die een dwaaltocht door nieuwe kabinetten vol moderne kunst mogelijk maakt. De architectuur is hier niet zozeer dienend, maar treedt duidelijker op de voorgrond. Dat gebeurt subtiel, zonder de aandacht die de tentoongestelde kunst afdwingt naar de kroon te steken.

Van de surrealisten op de eerste verdieping, ingeklemd tussen twee bakste­ nen muren van de oudbouw van Van der Steur, komt de bezoeker in de ver­ trekken aan de straatkant, waar het licht gefilterd binnenvloeit door de gordijn-achtige glaspanelen. Een smalle galerij met kleine patio’s waarop sculpturen staan uitgestald, herinnert aan de minieme bebouwbare ruimte die de architecten soms hadden.

Op de benedenverdieping is gekozen voor een ruime beeldenzaal aan de straatkant, waarin de speciaal aan de nieuwbouw aangepaste kunstwerken van Richard Serra en Daniel Buren staan opgesteld. De spiegelwand van Buren zet nieuwsgierige binnengluurders op het verkeerde been. De zaal loopt uit in een verdiept aangelegde bibliotheek, waar een houten wand van sycomore boekenkasten een intieme en voorname sfeer creëert. Het mooiste uitzicht vanuit de werkruimte van de bibliotheekmedewerkers is op het Picasso-beeld Sylvette, dat op zijn nieuwe plaats opleeft na een kwijnend bestaan tegenover het Centraal Station.

£Z S t-

SHQ

J |:>-

\

Uitbreiding Boijmans Van Beuningen in Rotterdam door Robbrecht en Daem Architecten

onder Met de uitbreiding van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam legt Robbrecht en Daem Architecten de relatie tussen het museum en de rest van de stad. De aanbouw is uit­ gevoerd in beton en glaspanelen.

i ^f• 4/ " ' * : ty i. V

•fhuisbericht!

«

'f ï ttg M * .

—

................. .

l

m

f

t

'

--

________

IHSP**

47

4 8 de Architect, ju li - augustus 2003

midden onder Aan de oostelijke zijde van de uitbreiding van Bodon bevindt zich een smalle galerij met patio’s die zijn voorzien van houten vloeren. linksonder Tussen de villa’s aan de Eendrachtsweg en de uitbreiding is een nieuwe ruimte ontstaan. De wand van deze uitbreiding is sober gehouden. Duidelijk herkenbaar zijn de patio’s waarin beelden worden tentoongesteld. rechtsonder In het oude museumgedeelte van Van der Steur maakte Robbrecht en Daem Architecten een nieuw trappenhuis, waarin een houten trap omhoog voert naar de tentoonstellingsruimtes.

m «X

l

r 111 ifi 11

_ >11

:u.«J .

Jillll

ML |

BilÉ

■ b . .- 1 :

.

Uitbreiding Boijmans Van Beuningen in Rotterdam door Robbrecht en Daem Architecten

Eerste verdieping 1 trappenhuis 2 surrealistenzaal 3 prentenkabinet 4 kabinetten met moderne kunst 5 gang met patioâ&#x20AC;&#x2122;s

Begane grond 1 binnenplaats 2 welkomsthal 3 winkel 4 trappenhuis 5 uitbreiding van.Bodon 6 beeldenzaal 7 bibliotheek 8 gang met patio's 9 uitbreiding van Henket

4=J5L_i

49

50 de Architect, juli - augustus 2003

ij#

’

U J4 W

Ï5

ifrpcic

_____ -

Uitbreiding Boijmans Van Beuningen in Rotterdam door Robbrecht en Doem Architecten 51

linkerpagina boven De welkomsthal is gesitueerd aan de oude binnenplaats, die als beeldentuin en entree van het museum nieuw leven krijgt ingeblazen, onder In de bibliotheek zorgt de sycomore boekenkast voor een intieme en voorname sfeer. In de boekenkast zijn vier studiecellen opgenomen, waar­ van er één is bedoeld voor het raadplegen van audiovisueel materiaal. onder In de beeldenzaal aan de straatkant is onder meer de spiegelwand van Daniel Buren opgesteld.

*S'~ |

*

...

hÊ^i

Tot de vele middelen die Robbrecht en Daem hebben gebruikt om de m use­ ale coherentie te bewerkstelligen, behoort ook de symmetrie. In Van der Steurs oorspronkelijke gebouw is een nieuwe houten trap gemaakt. Deze is het moderne en bijna even monumentale spiegelbeeld van de oude trap die even verderop naar de vertrekken met oude kunst leidt. Ook het nieuwe pren­ tenkabinet is een welkome aanvulling op Van der Steurs bouwwerk. De zaal voor tijdelijke exposities is getransformeerd in twee in elkaar verstrengelde ruimtes, waarin gedempt licht de prenten koestert.

De sporen van de tumultueuze bouwgeschiedenis zijn hier en daar terug te vinden, zoals in de soms slordige afwerking van het ter plaatse gestorte beton aan de straatkant. Hoewel de ogenschijnlijke robuustheid van de buitenkant anders doet vermoeden, hebben Robbrecht en Daem met zorgvuldigheid en fijnzinnige ingrepen Rotterdam een geheel nieuw museum bezorgd, waar­ mee de stad voor de dag kan komen.

UITBREIDING MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN ROTTERDAM Opdrachtgever Museum Boijmans Van Beuningen en de Gemeente Rotterdam Ontwerp Robbrecht en Daem Architecten, Gent Projectarchitecten Paul Robbrecht en Kristoffel Boghaert Medewerkers Sofie Delaere, Brigitte D’hoore, Catherine Fierens, Gilberte Claes, Francesca de Fonseca, Shin Hagiwara en Hugo Vanneste Project-manager pkb Bouwadviseurs, Diemen Bouwkundig adviseur Tuns + Horsting architecten, Rotterdam Ingenieur stabiliteit Corsmit raadgevend ingenieursbureau, Rijswijk Ingenieur technieken Huisman & Van Muijen adviseur installaties, s-Hertogenbosch Ingenieur bouwfysica Dorsserblesgraaf raadgevende ingenieurs, ‘s-Gravenhage Glasadviseur GTC-Nederland, Delft Algemeen aannemer nieuwbouw Bouwbedrijf Hulshof, Houten Aanvang bouw 1996 Oplevering: mei 2003 Bouwkosten: € 17 miljoen

52 de Architect, ju li - augustus 2003

«U

/Pèv: .»ƒ, 2 f;C ■'%

W ï

‘ -..

WÊ

ga & j i i 1 WmH =4— ___

3 T n ïi

m H l m W m m

K 4 — ■«

■

sa ;::® m*■- m N $ - i

l|§!g !P S **9 |!H W slR B ® W

Ü u :.£■•

I

^ S -

M É É rM

v* r

a rr

:-SS^iUrw< T g |y ~

-

. / . . i

fe u .

iSÉ— 22

Basket Bar in Utrecht van NL Architects 53

Sportief en sociaal ontmoetingspunt

BasketBar in utrecht van NL Architects De vernieuwing van de Uithof in Utrecht is in volle gang. Langzaam maar zeker ontstaat er een samenhang tussen de bouwwerken die aanvankelijk als solitaire eenheden waren neergezet. De campus krijgt bovendien woonfuncties toebedeeld, waardoor het sociale aspect op het universiteitsterrein in belang is toegenomen. Een van de elementen die de nieuwe cohesie bewerkstelligen, is de BasketBar. Speels maar doordacht verrijkt dit kleine gebouw de campus met een sociaal en sportief ontmoetingspunt.

Mirjam IJsseling Foto’s Jeroen Musch De nieuwe contouren van de universiteitscampus de Uithof tekenen zich langzaam af. Het stedebouwkundige ontwerp van oma en Art Zaaijer stelt eenvoudige, maar scherpe randvoorwaarden: waar in de jaren ’60 van de vorige eeuw ‘losse’ hoogbouw in het poldergroen werd geplaatst, vormen de bestaande gebouwen en nieuwbouw nu welhaast grootstedelijke bouwblok­ ken. n l Architects heeft daaraan een bijzondere bijdrage geleverd. De westzij­ de van het Van Unnikgebouw, met zijn 21 verdiepingen het boegbeeld van de Uithof, heeft als het ware een nieuwe plint gekregen.

Het nu ontstane stedelijke interieur voegt zich zo vanzelfsprekend in de omgeving, dat je bijna zou vergeten dat er een architect aan te pas is geko­ men. Terwijl het juist de architectonische interventies zijn die de nieuwe ruimte bepalen.

De opgave was eenvoudig. De campus als geheel ontbeerde een sociaal tref­ punt: een bij voorkeur bruin grand café. Bovendien had boekhandel Broese, die al jaren op de begane grond van het Van Unnikgebouw is gevestigd, behoefte aan uitbreiding.

Een grand café vraagt om een ruime verdiepingshoogte. Deze is hier bereikt door de vloer te verlagen, in plaats van het plafond te verhogen. Dat geeft de mogelijkheid de bestaande luifel uit te breiden tot, en zelfs voorbij, de voorge­ schreven rooilijnen: een hommage aan de architectuur van Lucas en Niemeijer. Omdat het immense dakvlak erom vraagt gebruikt te worden is het idee ontstaan er een basketbalveld op te voorzien.

De uitbreiding naar het zuiden is gereserveerd voor het café. De entree op het straatniveau geeft de bezoeker een goed overzicht over de bar en de aan­ wezigen. De 1,20 meter hoge vensterbank-bar creëert een intieme sfeer, ter­ wijl aan alle voorwaarden van daglicht, uitzicht en hoge ruimte is voldaan. ’s Avonds verandert het grote transparante glasvlak in een lantaarn van bui­ tenaf en een spiegel van binnenuit. De gepolijste roestvrijstalen kozijnen ver­ sterken dit effect. Deze raamwerken zijn samengesteld uit standaard houten kozijnen en stalen dragende kolommen, ingepakt in roestvrijstalen afdekplaten. In het verlengde van de trap die de boekwinkel met het café verbindt, staat een grote leestafel.

Het café moet ook toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers. Aan deze eis is speels tegemoetgekomen door een helder oranje amfitheater, een skatebaan en een hangplek voor jongeren met een directe toegang tot het café. Daardoor is ook buiten de aangename hoogte van het café-interieur te ervaren.

linkerpagina boven Het basketbalveld met daaronder de BasketBar voegt zich vanzelfsprekend in de bestaande omgeving. onder In de toegang tot het café zijn een helder oranje amfitheater, een skatebaan en een hangplek met elkaar verenigd. rechts Vanuit de bar is door een glasplaat in het plafond te zien wat er op het basketbal­ veld gebeurt.

. i

I.

üÉËataGsi tMHiiffiai ® iP _

Klim

1

7

'/

54

de Architect, juli - augustus 2003

'k J J ü

I______I

° o " ,M ,« » «

c

Het basketbalveld op het dak ligt op een dergelijke hoogte dat de spelers niet worden afgeleid door de directe omgeving, terwijl zij zelf vanaf het straatni­ veau goed zichtbaar zijn. Ook de iets hoger gelegen voetgangersbruggen die de diverse universiteitsgebouwen met elkaar verbinden, bieden zicht op het speelveld. De middencirkel van beloopbaar glas verbindt het café en het bas­ ketbalveld visueel met elkaar. Het zorgvuldig opgebouwde dakpakket, inclu­ sief de verjonging van de draagconstructie, de plafondafwerking die van bin­ nen naar buiten in één vlak ligt en het afschot voor de hemelwaterafvoer, zijn afgewerkt met bolidrain, een kunststof die het regenwater goed opneemt en de juiste stroefheid geeft om op te sporten. Het spel met de rooilijnen is hier mooi uitgebuit: terwijl de gevel van het café de rooilijn volgt, steken de luifel en de basketbalkooi uit. De overgedimensioneerde, holle kolommen van de kooi zijn met een horizontale buis aan elkaar verbonden. Hierin is de luchtafvoer van keuken en café-restaurant opgenomen.

De ongeveer 60 meter lange westgevel is een krachtige stedelijke wand waar­ in de hoofdentree van het café, een geldautomaat en de etalage van de boek­ handel zijn opgenomen. Het terras aan de westzijde wordt omsloten door 1,20 meter hoge wanden van hout en groen - een verwijzing naar de maat­ voering en sfeer van het café-interieur. Aan de noordkant is een nieuwe personeelsentree van de boekhandel gemaakt en een aan het zicht onttrokken parkeerhof voor leveranciers. Op subtiele wijze zijn in het bestaande gebouw extra ramen gemaakt en toont de noordgevel van de nieuwbouw zich zonder overstekend dak.

Alles bij elkaar is sprake van een zeer hedendaags ontwerp, met respect en bewondering voor de ruimtelijke organisatie van het bestaande gebouw.

Hopelijk krijgt n l Architects de opdracht om ook de rest van het gebouw te verbouwen, inclusief de loopbrug naar de in aanbouw zijnde bibliotheek van Wiel Arets.

Plattegrond ï Van Unnikgebouw 2 boekwinkel 3 toegang BasketBar 4 bar 5 zitgedeelte 6 keuken 7 trap naar basketbalveld

BASKETBAR, GRAND CAFÉ ‘THE BASKET’, UTRECHT Opdrachtgever Universiteit Utrecht Huisvesting, Aryan Sikkema, Utrecht Ontwerp N L Architects, Amsterdam Medewerkers Caro Baumann, Sybren Hoek, Kirsten Huesig, Nataly Lavi, Friso Leeflang, Jennifer Petersen, Misa Shibukawa, Rolf Touzimsky en Richard Woditsch

fsse yssf sm

■ffiilRKS Doorsnede 1 Van Unnikgebouw 2 bar 3 basketbalveld

Interieurontwerp Boekhandel Broese Henry Betting, Diepenheim Interieurontwerp BasketBar De Drie Musketiers, Eindhoven Adviseur constructies Adviesbureau voor Bouwtechniek bv ABT/Rob Nijsse, Velp Adviseur installaties Ingenieursburo Linssen bv, Amsterdam Bouwmanagement Berenschot Osborne, Utrecht Aannemer Bouwbedrijf Van den Hengel bv, Soest E+W Installaties Van Losser bv, Rijssen Aanvang bouw december 2001 Oplevering februari 2003 Bruto vloeroppervlak café 277 m', boekwinkel 554 m 1, basketbalveld 400 m2 Bruto inhoud café 1.163 m!>boekwinkel 1.740 m ’, basketbalveld: 2.800 m!

Bouwkosten (inclusief installaties) €1,27 miljoen

BasketBar in U trecht van NL Architects 55

linkerpagina boven De basketbar is verdiept aangelegd, waardoor het zicht vanuit de bar overeenkomt met het straatniveau.

H et basketbalveld is toegankelijk door een trap.

m idden ond e r Door de grote glaswanden is van buiten te zien wie zich in de bar bevindt. u ite rst ond e r O p het dek van de BasketBar is het basket­ balveld gesitueerd.

.

*

m W

V ______________ ■ ______ _ _ C

E *

ÉlIllÉSoK;

"

-

■.

J

.

1 n|™|"

Mii'P J:.

W W ®

S3 s£"ffiS fi5a

I

M M -iS i

w

a la » *

X

’ ■

_ T 7 .

M ijl ‘ :

'

•- - . j w

"^ 5

\

-fifiW gfes

11; _

1- v m

m Ê Ê f:

. « d a w ■

ü y > \ I

Z 5

-------~ T T . J

K 1 ___________ _

IJ

M

i

g l

' g*

........

1 B

H

n i

56

de Architect, juli ■augustus 2003

Alternatief voor wild wonen

Woningbouw in Vijfhuizen van Marlies Rohmer

Woningbouw zal de komende tijd op een andere manier worden georganiseerd. De groeiende individualisering is hierbij een belangrijke factor. In historiserende architectuur bepaalt de vorm van het volume vaak het woongenot. In Vijfhuizen laat Marlies Rohmer zien dat ook op een meer eigentijdse wijze kan worden omgegaan met historische typen. Deze ondergaan mutaties als gevolg van wijzigingen in de relaties tussen de openbare en de private ruimte, het effect van mobiliteit op de woonplaats en de manier waarop delen zich verhouden tot het geheel.

1 .. *

mm

F W — >

*■

nbgM '

i

m ifS -i-

Ut. " j # ï

MÉlfflff

■ 4 i-J M jl !,, w!ÏU f i i

U i

«ft

ÉSÉl

mm

1^” :'

’ •>- .

ï

'.'$ K

m&st

S

a

t ó

: i& ïJ êêê&m

.

mm ■

Wm

«SE*; _______________

;

- _________ __________________

Harm Tilman Foto’s Ruben Schipper

In de Nederlandse woningbouw wordt op dit moment sterk ingezet op het particuliere opdrachtgeverschap. Gek genoeg gaat daarbij nauwelijks aan­ dacht naar de sociale praktijken die zich in het wonen afspelen. Nieuwe woonprogramma’s ontstaan door minimale verschuivingen in de dagelijkse routines van het wonen. Hieraan gaat het huidige beleid echter voorbij. De vergissing lijkt te zijn dat men het wonen opnieuw denkt te kunnen regelen via verkavelingsplannen, terwijl achter de rooilijnen wensen opbloeien, infor­ matie binnenkomt en machten werkzaam zijn die zich hiervan vrijwel niets aantrekken.

De Nederlandse catalogusbouwers blijken als geen ander in staat te zijn om het ideaal van de eengezinswoning met een tuin uit te buiten. Dit bouwen op vrije kavels is de meest consequente exploitatie van een fantasie waarbij recombinante karikaturen worden verkocht als ultieme utopieën. Een alter­ natief hiervoor biedt de woningbouw van Architectenbureau Marlies Rohmer

in Vijfhuizen. In dit plan wordt de woningbouw gezien als een veld of een gebied waarop de conventies van de architectuur worden geconfronteerd met de uiteenlopende conventies van het alledaagse leven.

Vijfhuizen maakt deel uit van de Haarlemmermeer. Ten zuiden van het dorp is door Liesbeth van der Pol een uitbreiding ontworpen, die ingeklemd ligt tussen de bestaande dorpskern en de Zuidtangent, de snelle busverbinding tussen Haarlem en Schiphol1De huizen zijn gegroepeerd in acht verschillen­ de blokken of woonvlekken die aan uiteenlopende architecten zijn toegewe­ zen. De woonwijk moet een dorps karakter krijgen. Tot de kenmerken daar­ van rekent Marlies Rohmer het informele karakter, de doorzichten, de gelaagdheid van de verschillende kavels achter elkaar, de sprongen in de rooi­ lijn en de schaalverschillen.

Als uitgangspunt voor de bebouwing heeft Rohmer gekozen voor het type van de stolpboerderij. Deze wordt echter niet als droomhuis aangeboden, maar getransformeerd in relatie tot het sociale milieu dat het kader vormt voor deze mutaties. Door de architect zijn vier typen huizen ontwikkeld, die

Woningbouw in Vijfhuizen van Marlies Rohmer 57

lüËiÜËB

Bil \mm ünnnrei

links Situatie onder De bebouwing van Vijfhuizen manifesteert zich als een nieuw dorp in een uitgestrekt landschap.

a L ^ T ’j ' ï.:.' *................ •

ifili»

-i, aW / -ijr *

m '' r

'• S a ^ b ^ W ^ k '

W fill •

- ¥

.tc r> ,

• r f . f

ÈKSo, '

® K iP S te

ifrg g g fó ra

tel;:,:

■IpliH i

iê S S fe r .

IliÉ É Mil

ïv^stv4•• .

.- .*},'•■ v’ •.

corresponderen met de verschillende categorieën die in het programma zijn onderscheiden. Naast de vrijstaande woning als dure koopwoning zijn dat de twee-onder-één-kapwoning en de vier-onder-één-kapwoning, die respectieve­ lijk als middeldure koop- en de premiekoopwoningen op de markt zijn gebracht. De sociale huurwoningen zijn ondergebracht in een apart, veel gro­ ter volume. De vier typen zijn vervolgens vermengd op de twee diepe blokken die aan Rohmer in Vijfhuizen zijn toegewezen.

De volumes vormen samen een consistente reeks. Door ze te clusteren in ver­ schillende combinaties is het mogelijk om op effectieve wijze de schaal van de buurt te manipuleren. Een belangrijk aspect daarbij is de relatie tot de wij­ dere omgeving. Dit wordt onderstreept door het schaalverschil tussen de koopwoningen en de eenheid waarin steeds zestien huurwoningen zijn ondergebracht. De laatste is door de architect opgevat als de kerk van de nieu­ we woonbuurt. Ook de situering van de volumes als coulisses achter elkaar versterkt het dorpse karakter. De woningen vormen zo een dorp in een dorp.

Op het niveau van het blok zelf is sprake van een zelfde manipulatie van

....

-

zsm

schaal en vorm, die tot uiting komt in de situering van de huizen ten opzichte van elkaar en de sterke sculpturaliteit van deze mutanten. Dit spel in schaal en vorm wordt versterkt doordat de daken en de gevels van de verschillende volumes zijn bekleed met leisteen.

Een andere vraag die in dit plan wordt beantwoord, is hoe het collectieve wonen vorm kan krijgen. In alle huizen ligt de woonkamer aan de open gevel die is uitgerust met een grote, glazen pui. De overige gevels van de volumes zijn betrekkelijk gesloten. De glazen gevels krijgen steeds een andere oriënta­ tie en gerichtheid. Dit versterkt de privacy van de bewoners, maar regelt tevens op effectieve wijze de afstand die de bewoners tot het collectieve bin­ nengebied innemen. Dit wordt versterkt door de forse kaders waarmee Roh­ mer de open gevelvlakken inlijst. Deze waren aanvankelijk gedacht in alumi­ nium profielen, maar zijn uiteindelijk uitgevoerd in kunststof.

1 Zie Harm Tilman, ‘Haarlemmermeer klem tussen Schiphol en hoofdstad. Potenties van een dynamische chaos’, de Architect, mei 2001, pag. 3 8 -4 9 .

58

de Architect, ju li - augustus

2003

/

i ■

I^ Ü E H

ï SPs^'I

\ l __ __ "

■ai m m

S s " B iE y

PI

mm mm

■ K & IE K

■

M

B

HIIHM I

I f

■Snm m 1-^-1 i” i n rx] ix

& im * E "

1xi

begane grond

mm

eerste verdieping

Plattegronden sociale huurwoningen ï woonkamer 2 keuken 3 hal 4 binnenberging/kast 5 slaapkamer 6 badkamer 7 overloop/gang 8 terras

L

/I

1 n

|r\ I 8

i u

2 ij

-N j U7

▲

begane grond

1 '1.1 :

VJ eerste verdieping

begane grond

l

eerste verdieping

Plattegronden vrijstaande woning

Plattegronden twee-onder-één-kapwoning

ï woonkamer 2 keuken 3 hal 4 binnenberging/kast 5 slaapkamer

i woonkamer 2 keuken 3 hal 4 binnenberging/kast 5 slaapkamer

6 badkamer 7 overloop/gang 8 studieruimte

6 badkamer 7 overloop gang

Woningbouw in Vijfhuizen van Marlies Rohmer

mam !■« IH

ib s b

n sJfcisE IBSB

msa !■ !

M

M

a j

■El»

111

I EO SS!

JW ü

derde verdieping

tweede verdieping

_ tweede verdieping

begane grond

eerste verdieping

Plattegronden vier-onder-één-kapwoning ï woonkamer 2 keuken 3 hal 4 binnenberging/kast 5 slaapkamer 6 badkamer 7 overloop/gang

tweede verdieping

59

60

de Architect, ju li - augustus 2003

midden onder H et uitgangspunt van de bebouwing is de stolpboerderij, linksonder Elke glazen gevel krijgt een andere oriëntatie. Dit staat in fel contrast m et de overige gesloten gevels.

rechtsonder Zowel de daken als de gevels zijn bekleed met leisteen. rechterpagina De clustering van de volumes versterkt het dorpse karakter.

S r nar* v * : -

M

M S in

!■

as»sm%

Py

: IJ .t 'm

,

'm J R .

L

, i l l - _____

I'

.3

= •Si • ■ H L -itz

'MMÉK

I H

■■

Woningbouw in Vijfhuizen wan Marlies Rohmer

6l

WONINGBOUW VIJFHUIZEN Opdrachtgever Gemeente Haarlemmermeer en Dura Bouw Amsterdam Architect Architectenbureau Marlies Rohmer Team Marlies Rohmer met Gerben Mienis, Simone van den Brink, Jannegien Luursema, Martin Koster, Rob Hulst, Sander Breur en Arno Pronk Stedebouw Liesbeth van der Pol Aannemer Dura Bouw Amsterdam Constructeur Constructie- en adviesbureau Steens, Zoetermeer Ontwerp 1999 Start bouw 2001 Oplevering 2003 Bruto vloeroppervlak 12.446 m2 Aanneemsom €8.000.000,-

HHB&s

«2Ü

ij

V*

'w w j i

aar fW

I

*r

t ~

-

rr • - ■ ■ ./ . V.' .

■ *? Z

.

-v

\

.

■ . .• ' v i-'■

■ ■ ■ ■ ■Br■ ■■ ■ ■ ■

;

' • i

■

;

a»'- ^

SS,SSBHBP TW5

62 de Architect, juli - augustus 2003

Technologie in dienst van de natuur

m ueu Activiteiten centrum (MAC) in Hoorn door Mill Architecten Het project van MUI Architecten is op het eerste gezicht een reactie op de traditionele architectuur van stolpboerderijen. Niet alleen op het esthetische en functionele vlak, maar ook wat betreft de aandacht voor het milieu. Door het concept, de materiaalkeuze, de bouwmethode en de zo natuurlijk mogelijke installaties heeft architect Edwin Smit geprobeerd de impact op de omgeving te minimaliseren. Het resultaat illustreert de manier waarop over ecologie en energie kan worden nagedacht en laat zien hoe een constructie aan de huidige bouwmethoden kan worden aangepast.

ÊmMmm wmÊËdÊimm ,

■■ w H ...

; •

■

'* •

'

^

mm

' T 3 Jg g M S |

m sm

m m m

S Ml ■ ■' W ■ t I-S ■

S S

ï: " : É1IÊÉ11

,v. . ---

mm.

1 «si

SHSH a

«SS

n wm m

mmm ' '

•■ '. »■■.

1%ttK* J I J » EK»

gjgpl

-

'^■''WËL

È tiÉ Ê IÊ

R$ 8 *W111

S S * * *

IfcO S S W Iii RtW

Milieu Activiteiten Centrum ( mac ) in Hoorn door Mill Architecten

63

is S lS

/

IèëIe \

Dominique Pieters Foto’s O lafK lyn Op een plek in het oude krekenlandschap op de grens van Hoorn, graaft een klein gebouw zich bescheiden in zodat de omringende groene wei­ de het bouwwerk in een vloeiende beweging kan volgen. Het Milieu Activiteiten Centrum is gesticht als educatieve ondersteuning van het onderwijs en andere betrokkenen. Om het centrum een rol te laten spelen in de milieu­ educatie, heeft MUI Architecten een gebouw ontworpen dat dicht in de buurt van ‘niet bou­ wen’ komt. De conventionele verschijnings­ vorm is geheel afwezig, doordat het gebouw in het opgetilde landschap verdwijnt. De ecologi­ sche overweging is niet alleen doorgevoerd in de gebouwvorm, maar ook in de positionering van de verschillende functies, in de toegepaste technologie, in de bouwfysica en in de materialisering. Deze aspecten sluiten nauw aan bij de educatieve functie van het Centrum.

De plattegrond is een halve ellips met een licht gebogen open zijde. Om de zon in de loop van de dag een zo groot mogelijke kans te geven, is de totale binnenruimte grotendeels zonder scheidingswanden uitgevoerd. De entree en de tegenoverliggende vliesgevel verraden dat onder het opgetilde landschap een gebouw ligt.

Het project bestaat uit een betonnen bak met een oppervlakte van 216 m 2 die anderhalve meter in het maaiveld is verzonken. Deze ruwbouwconstructie is in het werk gestort. Omdat de bak één meter onder het grondwaterpeil ligt, zijn de aansluitingen tussen vloer en wanden geïnjecteerd tegen de indringing van grondwa­ ter. De functie van het gebouw en de relatie met de natuur zijn versterkt door aan de interieurzijde een bekisting te maken van verticaal geplaatste, ruwe vurenhouten planken. Na uitharding lieten de nerven en de knopen van het hout afdrukken in het beton achter.

De betonnen kanaalplaten van de verdiepings­ vloer steunen aan de entreezijde op gelijmde kalkstenen bouwmuren en liggen aan de ande­ re zijde in een UNP-staalprofiel met verbrede onderflens. Het gesegmenteerde profiel is aan de dubbele, betrekkelijk smalle stalen kolom­ men van de pui bevestigd. Het is een op het oog lichte constructie voor deze vloeren die ook nog zeven stalen boogportalen van de dakconstruc­ tie en het daksysteem met daarop een dikke laag aarde dragen. Elk spant is opgebouwd uit

M a liilw

aiüi W

Ê Ê m ,

aÉüasüaB

llligy.

3É|p|Els.

v .£ - w E2T j

r

a

a

9 & 3 É&

111111

-

_■................... ■«=. SEr-V j :

vijf delen: twee rechte stukken, twee gewalste bogen met een eigen radius en een midden­ stuk eveneens met een eigen radius. De maxi­ male hoogte vanaf de verdiepingsvloer is hier 470 cm. De stalen spantconstructie is bekleed met een daksysteem van stalen cannelureplaten, drukvaste minerale wol en een water­ dicht EPDM-membraan. Dit membraan is op maat gefabriceerd en vervolgens in zijn geheel uitgevouwen en aangebracht. Over deze kunst­ stof dakbedekking is een 20 cm dikke laag aar­ de met grasbegroeiing aangebracht die het gebouw onder het landschap laat verdwijnen.

Aan de open zijde is een aluminium pui geplaatst die enigszins trapeziumvormig is, rond verloopt en tien graden uit het lood staat.

‘

:^ÉSS

linkerpagina

In de idyllische sfeer van het landschap is een dergelijk technologisch hoogstandje een verrassing. linksboven Het Milieu Activiteiten Centrum gaat op in het typisch Nederlandse krekenlandschap. rechtsboven Een hellingbaan met aan weerszijden zware betonnen opstanden markeert de entree, boven Net onder de borstwering van het glooiende dak laat een transparant lint het leven in de twintig cm dikke aardlaag aan de bezoekers zien.

6 4 de Architect, ju li - augustus 2003

B L

>

»

Situatie met naastgelegen nieuwbouw kinderboerderij.

iiiiiüiiiiiii!

I M I llr |

Begane grond ï entree 2 kantoor 3 pantry 4 kantine personeel 5 horeca 6 groene winkel 7 les-/studiehoek 8 garderobe 9 sanitair 10 berging techniek

Dwarsdoorsnede met de aanduiding van het waterpeil.

Milieu Activiteiten Centrum ( mac ) in Hoorn door Mill Architecten

65

linksmidden De circulatie vormt een tegenbeweging met de half elliptische basisconstructie. De dubbele slanke kolommen van de pui staan tien graden uit het lood zodat de vliesgevel het zonlicht niet te veel reflec­ teert. onder Bij het maken van het fotografische beeldmate­ riaal stond het kreekwater abnormaal laag. Het peil hoort een halve meter hoger te komen.

MILIEU ACTIVITEITEN CENTRUM IN HOORN Initiatiefnemer en beheerder Stichting mac Blokweer Opdrachtgever gemeente Hoorn

«tilt;

üii

Ontwerparchitecten Edwin Smit, Remko van Buren en Leendert Steijger Projectarchitect Edwin Smit Medewerkers Massimiliano Spadoni, Erwin Zwart

(Fabrique Computer Graphics), André Kruisen,

Nick Marks en Dennis Wijsbroek Adviseur constructie Constructiebureau Tentij, Castricum Tl ir-TM — H

Adviseur bouwfysica Uythoven Bouw Advies,

Amstelveen Adviseur verwarmd glas Heatec Ecosun, Amsterdam Hoofdaannemer Bouwgroep Hecon,

Hoorn

Ontwerp november 1999-januari 2001 Uitvoering mei 2001-oktober 2002 Opening maart 2003 Aanneemsom €500.000,- excl btw Bruto vloeroppervlak 511m2 Bebouwd oppervlak 273 m2 Bruto inhoud

De vliesgevel is gemonteerd aan veertien dub­ bele stalen kolommen. De smalle kolomparen kregen senzimir verzinkt stalen schelpen als bekleding. Omdat de pui een meter in het water staat, kunnen kinderen vanuit het gebouw de planten en de dieren in de sloot bestuderen.

Door de isolatie van minerale wol en de dikke laag aarde vindt in het gebouw geen warmte­ transport plaats. Het verkeert daardoor in een energetische balans die echter zou kunnen wor­ den verstoord door de op het zuiden gerichte vliesgevel en de entree. Het met cryptongas gevulde isolatieglas van de vliesgevel heeft aan de spouwzijde van het binnenblad een geleifilm die wordt gevoed door zwakstroom. Dit houdt de temperatuur van de beglazing op peil, waar­

door geen koudebruggen optreden en de bin­ nentemperatuur van het gebouw blijft gehand­ haafd. Tussen de twee geïsoleerde entreepuien zit een ruimte die als warmtebuffer optreedt.

Met deze maatregelen is een bijna autarkisch gebouw ontstaan. De enige (groene) stroom die het gebouw afneemt, is nodig voor ventilatie en verlichting.

Echt milieuvriendelijk bouwen is nooit moge­ lijk. MUI Architecten laat echter op een gedre­ ven manier zien dat de oorspronkelijke natuur­ lijke omgeving goed kan samengaan met en opnieuw kan worden gevoed door een innova­ tieve technologie.

1683 m3

•1 De opdrachtgever wil een duurzame gevel...

De architect wil een sprekende gevel... ...en de aannemer wil een gemakkelijk te bouwen gevel!

Een weloverwogen keuze van systeem en materiaal is belangrijk om ontwerpfouten, hoge kosten en bouwgebreken te voorkomen. Met praktische infor­ matie over ontwerp, uitvoering en onderhoud van gevels, helpt Gevels u de juiste keuze te maken.

Handboek Gevels geeft u een volledig en actueel

Nu extra voordelig

overzicht van de eisen en presentaties van alle gevelsystemen. En bespreekt concrete oplossingen voor al uw gevelproblemen.

4.

V e r v u ilin g v a n b e to n e le m e n te n tijd e n s u itv o e rin g

4.1 Probleemstelling Tlfdent de realisatie van het pro)ect zijn er vullstrepen geconstateerd ter plaatse van vooral de horizontale voegen en ter plaatse van de aansluitingen met de kozl|ncn. De vervulling moet worden verwilderd, maar vooral ook worden voorkomen.

4.2 Proioctgegovons Het profeet beslaat uit een kantoorpand met een olllal venlteplnxen. |)o gevels Ix'Staan ul sandwlcliclcmenlen. De elementen naar bulten al* volgt • betonnen hintte • EPSIsolatiemateriaal: • betonnen buitenblad.

'

\

.

\

biau»n <»•>>, omrir * ««*.'/«»*v 5.4 Conclusie* srUtrMdrawMIS» |. Relabel kl llel goede aansluiting van de spouwplaten irllng of legen k<i/l|nen hebben een enorm

Praktische informatie over gevel ontwerp, -uitvoering en onderhoud.

« i

Objectieve adviezen voor al uw gevelproblemen gebaseerd op

H elpt ontwerpfouten en bouwgebreken te voorkomen

ervaringen met verschillende producten en toepassingen

H elpt u bij een weloverwogen gevel- en materiaalkeuze

4 banden vol gevelinformatie: honderden kleurenfoto’s, tekeningen,

Actueel overzicht van de eisen en presentaties van alle gevelsoorten

grafieken en tabellen.

Geschreven d o o r BDA, a u to rite it op het gebied van daken en gevels.

Bestelcoupon ja, ik maak graag gebruik van de introductieaanbieding en abonneer mij tot schriftelijke wederopzegging op Handboek 'Gevels' (4 ringbanden; ruim 2500 pagina’s). Ik betaal nu slechts € 89,00 i.p.v. € 145,40 (exclusief BTW en verzendkosten). Per jaar ontvang ik circa 4 aanvullingen a € 0,52 per pagina.

Profiteer nu van de extra voordelige introductieprijs: geldig tot 1 november 2003 Fax o f verstuur vandaag nog deze voordeelcoupon naar: tenHagen&Stam bv, Marketing Ontwerp en Bouwtechniek, Antwoordnummer 10924, 2501 WB Den Haag.

F (070) 3045806, T (070)3046811 Levering volgens voorwaarden zoals gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer 27.000.348 Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten. Deze losbladige handboeken worden alleen geleverd inclusief de aanvullingen voor minimaal een jaar. Daarna tot schriftelijke wederopzegging.

Prijswijzigingen voorbehouden. Ook verkrijgbaar via de boekhandel: ISBN 90 7001131X

Persoonsnaam:

Bedrijfsnaam.— Adres: Postcode/woonplaats: Telefoon: Omcirkel A 4038 op de informatiekaart

E-mail:

Media 67

NRW-Forum Kuttur und Wirl

h

r'i'S

r f

<11114

media Hulpmiddel voor nieuw regionalisme M v r d v , The Regionmaker. RheinRuhrCity. The hidden metropolis, Hatje Cantz Verlag, OstfildernRuit, 2002, 351 pag., gei 'II., i s b n 3-7757-1200-3.

Het regionale denken beleeft na een aantal decennia van relatieve rust een heropleving.

Sinds de introductie van de regio als planologi­ sche categorie door onder anderen Patrick Geddes, Patrick Abercrombie en Lewis Mumford, die voortbouwden op geografen als Paul Vidal de La Blanche, Max Sorre en Jean Brunhes, heeft ze steeds een sluimerende aantrekkings­ kracht gehad op ruimtelijke planners en ont­ werpers. De oorzaak van de huidige populariteit van de regio en het daarmee verbonden regio­ nale denken, ligt grotendeels in het proces van voortgaande globalisering.

Maar iedere these roept zijn eigen antithese op.

In het geval van globalisering, waarbij de bete­ kenis van ecologische en territoriale grenzen verzwakt, wordt juist de eigenheid en culturele identiteit van de plek en de plaats voor een grote groep mensen belangrijker. Met de afnemende betekenis van natiestaten door de grensover­ schrijdende impact van de wereldeconomie en internationale politiek, is het belang van regio’s als innovatieve attractoren van economische, sociale en culturele diversiteit sterk toegeno­ men.

Met deze publicatie, opgebouwd als handlei­ ding rond het computerprogramma The Region­ maker, speelt m v r d v in op deze belangstelling.

In een caleidoscopische opzet wordt de bruik­ baarheid van het regionale denken getest op de concrete situatie van het Ruhrgebied, een regio bestaande uit 53 steden en gemeenten, met een oppervlakte van 4400 vierkante kilometer en met 5,4 miljoen inwoners. In het boek wordt een veelvormig en rijk geschakeerd beeld van de (on)mogelijkheden van de Ruhrregio geschetst. Dit gebeurt aan de hand van inter­ views met prominenten als Saskia Sassen en Peter Hall, met lokale bestuurders, politici en regiobewoners en met behulp van een reeks ruimtelijke observaties en verkenningen, een historische analyse van de Ruhrregio en de ont­ wikkeling van ruimtelijke scenario’s.

In de optiek van m v r d v kan de huidige inertia die optreedt in de positionering en ontwikke-

Hatje Cantz

ling van de Ruhrregio worden toegeschreven aan de mozaïek van gemeenten die in onderlin­ ge competitie verkeren, waardoor alles overal lijkt te kunnen. Iedere stad heeft zijn eigen bio­ scoop, winkelapparaat, conferentiecentrum en museum. Het gaat om een verschijnsel dat niet alleen aan de Ruhrregio is voorbehouden, maar in veel Europese regio’s speelt. Het voorstel van m v r d v om van een opgerekt Ruhrgebied -dat wordt omgedoopt tot RheinRuhrCity- een zelf­ standige bestuurlijke entiteit te maken, lijkt in dat verband dan ook weinig realistisch. Het voorstel verhoudt zich uitstekend tot de theore­ tische noties die worden uitgewerkt in het inte­ ressante essay van Ronald Wall over de vraag wat een regio is. Tegelijkertijd ent het zich onvoldoende op een politiek-bestuurlijke logica.

De drang naar functionele clusteringen op regionale schaal die een duidelijk ruimtelijk profiel genereren en dus vragen om gemeente­ lijk grensoverschrijdend gedrag en omvattende bestuurlijke structuren, is door Anton Zijderveld eens getypeerd als een bestuurlijke Pavlovreactie. Kansrijker lijken meer flexibele benade­ ringen die strategische allianties tussen verschillende autonome eenheden opstarten.

Daarbij kan de ontwikkelde software van The Regionmaker een behulpzaam instrument zijn om te bepalen welke onderlinge relaties en mogelijke projecten een grensoverschrijdende samenwerking noodzakelijk maken. Evenals het concept van de regio wordt The Regionmaker dan ingezet als heuristisch hulpmiddel, als generator van een minimale rationaliteit voor regionale initiatieven en als initiatior van nieuw regionalisme.

Joks Janssen

Microscopische benadering IdaJager, Hoofdstad in gebreke - Manoeuvreren met publieke werken in Amsterdam 1851 - 1901, Uitg. oio, Rotterdam, 2002, 559 pag., gei11., IS BN

90-6450-413-X, €39,50

Ida Jager, auteur van Hoofdstad in Gebreke Manoeuvreren met Publieke Werken, gebruikt de waarnemingen van twee belangrijke ingenieurs om het negentiende-eeuwse Amsterdam en de geschiedenis van de Dienst Publieke Werken te schrijven. Deze gemeentelijke instelling had toen als taak om zich met alles te bemoeien wat

de inrichting van de stad betrof. De betrokken­ heid van de dienst Publieke Werken bij de negentiende-eeuwse stadsuitbreiding had A. van der Valk al beschreven in zijn boek Amster­ dam in aanleg. Planvorming en dagelijks handelen 1850-1900 (Amsterdam, 1989). Met behulp van de dagelijks opgetekende verslagen en een uit­ voerig inspectierapport van stadsinspecteur W.A. Froger en van de memoires van stadsinge­ nieur J.G.van Niffrik, baande Jager zich een weg door het immense archief waarin alle repa­ raties, studies, dempingen, uitbreidingsplan­ nen, inspecties en missives aan wethouders hun neerslag kregen. Froger was van 1852 tot 1855 aan de dienst verbonden, terwijl Van Niffrik in 1907 verslag legde van een eenenveertigjarig dienstverband. De auteur traceert hun zoektocht naar de meest adequate oplos­ singen voor de problemen van een stad die onderhevig is aan schaalvergroting en een zich snel ontwikkelende infrastructuur.

Op literaire wijze neemt Ida Jager de stad van toen onder de loep. Zij vertelt over de stank die in grote delen van de stad de lucht verziekte, over het achterstallige onderhoud aan bruggen, over aanhoudende problemen met het dicht­ slibbende IJ, over het verhuizen van een begraafplaats en over een gebrekkige straatver­ lichting. In een van de boeiendste hoofdstuk­ ken komt onder meer de keuze van het plavei­ sel aan bod: langgerekte Fauconkeien, asfalt of brandgevaarlijke houtbestrating. Bij het maken van die keuze stond de veiligheid van mens èn paard voorop.

Aan Jagers benadering kleeft een groot nadeel.

Omdat de ingenieurs dagelijks met de reparatie van de stad bezig waren, toont deze zich inder­ daad in al haar gebreken. Hun relaas wordt niet getoetst aan andersoortige bronnen als stads­ kaarten die de geleidelijke groei en transforma­ tie van de stad in haar totaliteit zichtbaar maken of topografische afbeeldingen en waarnemin­ gen in de stad zelf. De prachtige afbeeldingen zijn geen illustratie van het verhaal, maar visu­ aliseren slechts de brede schakering van activi­ teiten van de dienst. Had de auteur ook de bij­ drage van de andere afdelingen -zoals het Stadsfabriekambt en de stadsarchitect- aan de wording van Amsterdam in haar verhaal betrokken, dan was mogelijks een minder deprimerend beeld ontstaan. Door de begelei­ dende werkzaamheden van de ingenieurs kon-

68 de Architect, juli - augustus 2003

den immers ook juweeltjes als de Raadhuis­ straat verrijzen.

Meer in het algemeen ontbreekt een breder his­ torisch kader. Jager heeft nagelaten de immer in reorganisatie verkerende dienst in het per­ spectief te plaatsen van de toenemende bureau­ cratisering van de maatschappij en de opkomst van een door particuliere bedrijven beheerste bouwwereld. Zo had ze meer inzicht kunnen verschaffen in de slechte reputatie van de dienst als bureaucratische moloch. Niettemin is de auteur erin geslaagd het Amsterdam van de negentiende eeuw voor de huidige lezer tast­ baar aanwezig te maken.

Jouke van der Werf

Ontwerp van architect C. Outshoorn, lid van de Amsterdamsche Gezondsheids-commissie, voor de waterverversing van de grachten in 1867. Uit het GemeentearchiefAmsterdam

Combinatie van emoties Frank van der Linden, Marloes van Houten architect, Stichting Eindhoven connectie, 2002,

63 pag; geillErg ingetogen en een beetje neerslachtig is de indruk die de sober gevulde pagina’s met zwar­ te achtergrond nalaten bij het doorbladeren van dit boek over het werk van Marloes van Houten.

De lezer krijgt de indruk dat het hem of haar aan iets ontbreekt wanneer hij door de maker van de uitgave wordt gedwongen om eerst enkele projecten grondig te bestuderen, zonder voorafgaand essay.

Maar na het tweede hoofdstuk dat een totaal­ overzicht geeft van het werk tussen 1980 en

1996, wordt de bedoeling van de auteur Frank van der Linden duidelijk. In een erg persoonlij­ ke boodschap schrijft hij dat “Marloes van Hou­ ten stierf op 8 juni 1996 nadat in enkele maan­ den tijd haar psyche haar mentaal en intellectueel uitgeput had. (...) Zij heeft zichzelf niet ouder dan 35 jaar laten worden.” Het is bewonderenswaardig dat de lezer eerst de gele­ genheid krijgt het werk van Marloes zo objectief mogelijk te beoordelen. Na een blik op deze korte boodschap, gaat de lezer terug naar de projectbeschrijvingen en bedenkt zich dat zij er als jonge architecte toch in is geslaagd om in een korte tijd talrijke kwalitatieve gebouwen en objecten te realiseren, waarvan twee in het bui­ tenland.

In het volgende hoofdstuk toont Van der Linden vier projecten om een aantal thema’s voor het voetlicht te brengen. De ontleding van een buffetkast laat zien dat van ‘onderworpenheid’ in haar ontwerpen geen sprake is, hoewel het in dit geval een bescheiden opgave betreft voor eigen gebruik. Het gezondheidscentrum Cas Abao op Curasao is een “nederzetting zonder vermomming” die een wisselwerking bewerk­ stelligt tussen klimaat en materialisatie door verborgen technieken en juiste oriëntatie. Het woonhuis Van Houten en de k im Luchtvaartschool benadrukken het flexibele gebruik van ruimte als een constante in haar werk. Haar oeuvre bestaat niet uit “spierballenarchitec­ tuur”, zoals de auteur het typeert, maar uit een subtiele afstemming tussen programma en ont­ werp.

Tenslotte schreef Paul Wintermans het nawoord Over Marloes: ambitieus, bescheiden en precies. Hij kan vertellen dat ze, tijdens haar loopbaan in zijn bureau, vrienden zijn gewor­ den en dat hij telkens weer verrast was door de “wonderlijke combinatie van karaktereigen­ schappen en emoties”. Zelfs na haar vertrek naar Inbo Architecten hielden de vriendschap en de gedeelde architectuuropvattingen stand.

Tot hem, de ochtend na de fatale gebeurtenis, “dat ontstellende bericht bereikte...”

Dominique Pieters

Pleidooi voor het Tsjechisch kubisme Rostislav Svócha: The Pyramid, the Prism a[the Arc. Czech Cubistic Architecture 1911-1323, Gallery Publishers, Praag 2000, 218 pag., gei'II., ISBN 80-86010-36-8.

De geschiedenis van de 20ste eeuwse architec­ tuur kent verschillende zijpaden, doodlopende wegen en bijzondere verschijnselen van kort­ stondige aard. Een daarvan is het Tsjechisch architectuurkubisme, waarover Rotislav Svacha het boek The Pyramid, the Prism < the Arc. Czech Cubistic Architecture 1911-1923 schreef.

Hoewel de gebouwde werken meer op Art Déco lijken en de schetsen veel weg hebben van het latere Duitse architectuurexpressionisme, was het Franse schilderkunstige kubisme het voor­ beeld voor de Tsjechen. Dit speelde vanaf 1911, dus kort na het ‘uitvinden’ van het kubisme door Picasso en Braque. De architecten maak­ ten deel uit van een groep Praagse jonge schil­ ders, die zich de ‘Groep beeldende kunstenaars’ noemde. Voor de architecten was de vertaling van de schilderkunstige principes in een reële derde dimensie een probleem. Het fragmente­ ren of decomponeren van het onderwerp was mogelijk op een schilderij, maar niet in een bouwwerk. Ook het verlaten van het centrale perspectief bleek in de praktijk nauwelijks haalbaar. De oplossing werd gevonden in het doorbreken van het gevelvlak door prismatische vormen - een zekere analogie met het gefrag­ menteerde beeld in het analytische kubisme.

Deze benadering bracht ritmiek en dynamiek in de gevel. Ofschoon deze kenmerken spoedig tot decoratie vervielen, was de achtergrond ervan oorspronkelijk dieper. De bouwmassa, de materie, moest worden verlevendigd door een opgelegde vorm - in weerwil van de functionele en tectonische eisen. Pas als de bouwmassa door het idee in een bepaalde vorm werd ge­ kneed (in beweging kwam), ontstond echte kunstzinnige architectuur. In deze opvatting klinkt de gedachte door van het ‘Kunstwollen’ van de Weense kunsthistoricus Alois Riegl: het kunstzinnige handhaaft zich in weerwil van de materiaaleigenschappen en van de functie van het object.

In feite was dit een kritiek op het rationalisme van Gottfried Semper en in het bijzonder van

Media 69 T h e Pyram id, th e Prism G th e A re Czicti O justA»oimrVn!»r 1011-ivn

onder Urban Shelter Units door Roland Boden.

Otto Wagner. Wagners architectuur was in de ogen van de architectuurkubisten te technisch, te sociaal en te weinig kunstzinnig gericht.

Typerend is het artikel van de protagonist Pavel Janak uit 1910 ‘Van de moderne architectuur naar de architectuur’, refererend aan het boek Moderne Architektur (1898) van Wagner. Voor de Nederlandse lezer is het interessant te weten dat Michiel de Klerk in 1916 dezelfde kritiek had op Berlage. Berlage en Wagner waren geestverwanten, de Praagse kubisten en de Amsterdamse School in hun expressieve archi­ tectuur in feite ook.

Het boek van Svacha documenteert de hele kubistische episode als een nationale stijl tus­ sen 1918 en 1925, van het enthousiaste expres­ sieve begin tot het decoratieve einde. Geheel in de gedegen kunsthistorische traditie begint Svacha met de kritiek van de tot nu toe gepubli­ ceerde literatuur over het onderwerp en daar­ mee laat hij ook de langzame ontdekking en acceptatie van het Tsjechisch kubisme zien. Een lange weg is het geweest, omdat de sterke tradi­ tie van de Moderne architectuur in Tsjechoslowakije een onbevooroordelde waardering in de weg stond. Het tweede hoofdstuk is een kroniek van de architectuurontwikkeling. In grote lijnen schetst het een kader voor het volgende, omvangrijkste hoofdstuk met projectbeschrij­ vingen. Het boek is zorgvuldig, bijna decoratief opgemaakt. Zo zijn de hoofdstukken achtereen­ volgens op lichtblauw, beige en wit papier gedrukt. Maar het mooiste zijn de foto’s van de kubistische bouwwerken door fotograaf Jan Maly. De uitgave oogt dus als een koffietafelboek, maar is door de tekst van Svacha niet alleen mooi, maar ook lezenswaardig.

Otakar Macel

Ruimtelijke onbepaaldheid Karin Damrau, Anton Markus Pasing (red.),

Unschaeiferelationen - Experiment Raum.

Uncertainty Principles - Spatial Experiments,, Uitg. H.M. Nelte, 2002, 176 pag., gei'II., ISBN

3- 932509- 09 - 9,

€

39,-

A1 in 1927 formuleerde Werner Heisenberg zijn inmiddels beroemde onzekerheidsrelatie door te stellen dat “hoe meer precies we de positie van een deeltje bepalen, hoe minder pre-

des we het moment van datzelfde deeltje kun­ nen weten en visa versa”. Met deze formule stelde Heisenberg grenzen aan de nauwkeurig­ heid en introduceerde onzekerheid als een belangrijke factor wanneer processen op quantum-niveau worden bestudeerd. Vanaf dat moment hebben veel wetenschappers -ook bui­ ten het vakgebied van de fysica- een voorbeeld aan hem genomen en incorporeerden ze onvoorspelbaarheid in hun denken. Het den­ ken volgens lineaire en homogene ontwikkelin­ gen zoals dat sinds de Renaissance opgang had gemaakt, maakte plaats voor een denken in ter­ men van web- of landschapstructuren. Binnen zo’n web of landschap zijn ontwikkelingen niet op voorhand ‘gericht’, maar kunnen ze alle kan­ ten opgaan en zijn botsingen met andere ont­ wikkelingen niet uitgesloten. Sterker nog, deze botsingen (of knooppunten, in het geval van een web) hebben wetenschappers aangemoedigd multidisciplinaire en onconventionele samenwerkingen aan te gaan.

De architectuur steekt schril af tegen deze ont­ wikkelingen. Binnen dit vakgebied heerst immers nog altijd een hardnekkig ‘oorzaakgevolg’ denken. Functie wordt hier opgevat als oorzaak en vorm als haar logisch effect. Een rotsvast vertrouwen in de geleidelijke ontwikke­ ling naar een optimale situatie - waarin geen fouten meer worden gemaakt- onderbouwt dit gedachtegoed. Architectuur en stedebouw wor­ den gezien als middelen om wanorde te bestrij­ den. Het is een manier van denken die onzeker­ heid tracht te verkleinen in plaats van het scala aan mogelijkheden te benadrukken. Men is geneigd te denken in zekerheden, in gewoontes.

De samenstellers van het boek Uncertainty Prin­ ciples hebben zowel bovengenoemde constate­ ring als de formule van Heisenberg tot leitmo­ tiv van hun boek gemaakt. Veronderstelling is dat er veel grensverleggend werk wordt gedaan met betrekking tot nieuwe opvattingen over ruimtelijke bepaaldheid binnen de beeldende kunst, maar dat architecten en stedebouwers nog te weinig zijn geneigd buiten de gebaande paden van hun vakgebied te kijken. Nieuwe mogelijkheden die op de kruispunten van de verschillende ruimtelijke disciplines liggen, worden daarom weinig aangegrepen. Zeker binnen het Duitstalige deel van het vakgebied worden architectuur en stedebouw door tradi­ tionele opvattingen beheerst. Het boek werd in

het leven geroepen om aan deze situatie een eind maken. De uitgave biedt een verzameling projecten van kunstenaars, architecten en ste­ debouwers die de grensgebieden opzoeken en de weg naar nieuwe mogelijkheden wijzen. De geselecteerde deelnemers zijn zoals gezegd afkomstig uit of werkzaam in het Duitse taalge­ bied. Hun werk appelleert aan een ruimtelijke onbepaaldheid.

Hoewel er zonder meer interessante projecten worden getoond is de veelheid, de diversiteit en de beperkte ruimte die per project is gereser­ veerd de reden dat het geheel niet uitkomt boven de status van een inventarisatie. De lezer krijgt een eerste indruk, een vermoeden wel­ licht, maar zal vervolgens buiten de grenzen van dit boek op zoek moeten gaan naar het wer­ kelijke belang van de getoonde projecten.

Olv Klijn

Organisatiearchitectuur Titia van den Berg en Janet Vollebregt, Chaorder.

Passion and Identity as a basis for user oriented architecture. Uitg. Chaorder Foundation, 2002, 240 pag., gei'II.,

isbn

90-807578-1-0.

Het traditionele kantoorlandschap waarin de hiërarchische structuur van de bedrijfsorgani­ satie wordt weerspiegeld, is met de komst van de informatie- en communicatietechnologie op zijn retour. Bedrijven en instellingen zijn geen statische structuren, maar ontwikkelen zich tot dynamische organisaties die met een eigen identiteit opereren in een uiterst veranderlijke omgeving. Deze postmoderne organisaties ken­ merken zich door virtuele netwerkstructuren.

70 de Architect, juli - augustus 2003

Art'Deco-ont werpen op papier] Art Deco design on paper!

Hans' lewarns

onder Multifunctioneel ruimtegebruik in het Cinecenter: de lobby is een laan die twee straten,

J

een bar en een kassa verbindt.

■■■

UUlTIFUNCTIONitL USE OF SPACE IN THE CINECENTER: HE LOBBY IS M ALLEY CONNECTING TWO STREETS. * M il ANDATICKET-OFFICE

Kennis is op meerdere niveaus beschikbaar en is niet meer locatiegebonden. Deze ontwikke­ lingen hebben de afgelopen jaren geleid tot een forse stroom bedrijfskundige studies waarin nieuwe organisatievormen worden gepresen­ teerd en instrumenten voor transformatiepro­ cessen worden beschreven. De studies hebben echter nauwelijks oog voor de fysieke omgeving waarin zich bedrijfsorganisatorische processen afspelen. Het boek Chaordervan Titia van den Berg en Janet Vollebregt legt deze link wel. De auteurs stellen in hun studie dat “een integrale benadering van organisatie, arbeidsprocessen en de fysieke en virtuele werkplekken noodza­ kelijk is om een werkomgeving of kennislandschap te ontwerpen dat past bij de behoeften van de gebruikers en tegelijkertijd doeltreffend en prettig is”. Het resultaat van deze integrale benadering -een nieuw gebouw of werkomge­ ving- kan dan tegelijkertijd worden ingezet als een instrument om veranderingen binnen de organisatie te stimuleren.

Van den Berg en Vollebregt schetsen na een heldere inleiding een model om bedrijfsorgani­ saties te analyseren en om de resultaten te ver­ talen in een ontwerpdoelstelling. Daarna volgt een beschrijving van de kennisinfrastructuur en zijn componenten. Het derde hoofdstuk behandelt het onderwerp ‘identiteit’. Hier

onderscheiden de auteurs drie analyseniveaus: het individu, de organisatie en de stad. Het middelste deel van het boek zal bij de opper­ vlakkige beschouwer de nodige vragen oproe­ pen. Het bestaat uit 60 ogenschijnlijk identieke pagina’s. Bij nadere beschouwing vormen ze samen een animatie die bij snel doorbladeren het dynamische karakter van een moderne net­ werkorganisatie illustreert. Het boek eindigt met een groot aantal rijk geïllustreerde case-studies. Hieronder bevinden zich bekende projec­ ten zoals de kantoorconcepten van Interpolis en Twijnstra Gudde, maar ook onverwachte zoals het plan voor de historische binnenstad van Utrecht en een begraafplaats van n l Architects.

Chaorder is een sympathiek en leuk vormgege­ ven boek. Stap voor stap en op een overzichtelij­ ke manier behandelt het de complexe materie.

Door de directe link tussen architectuur, vorm­ geving, identiteit en bedrijfsorganisatorische processen is het interessant studiemateriaal voor zowel architecten en vormgevers als bedrijfs- en organisatiedeskundigen.

René Erven

Typografisch metselwerk Hans Oldewarris, H.Th. Wijdeveld. Art Decoontwerpen op papier. Art Deco design on paper, o io Publishers, Rotterdam 2003, 48 pag., gei'II., isbn 90-6450-5047, €13,50

Hoewel een omvattende, monografische studie over het werk van H.Th. Wijdeveld nog steeds niet is geschreven, verschijnen regelmatig publicaties over het grafische werk van deze architect. Met name de typografische ontwer­ pen die hij maakte voor het tijdschrift Wendin­ gen, het huisorgaan van de architectenvereni­ ging Architectura et Amicitia, zijn populair.

Nationaal en internationaal worden de weelde­ rig, poëtisch of barok vormgegeven nummers van Wendingen gerekend tot de onbetwiste hoogtepunten van de Nederlandse typografie uit het begin van de twintigste eeuw. Minder bekend is het andere grafische werk van Wijde­ veld. Daaraan is de publicatie H. Th. Wijdeveld.

Art Deco-ontwerpen op papier gewijd - samenge­ steld en geschreven door Hans Oldewarris.

In de korte en helder geschreven tekst wordt zijn werk besproken in relatie tot dat van tijdge­

noten. De citaten in het boek laten iets zien van de verzuchtingen van de architect die klaagt over de gebrekkige inkomsten van het grafische ontwerp. Ook de kritische formuleringen op het leesbare of onleesbare karakter van de door Wij­ develd gehanteerde typografie en letterontwer­ pen zijn vindingrijk geformuleerd. Scherp was bijvoorbeeld de kritiek die het Katholiek Bouw­ blad opstelde ten aanzien van de vormgeving van Wendingen: “De bladspiegel ruikt als het ware naar baksteen, en het lijkt alsof zelfs de geijkte baksteenmaten meegeteld hebben in de compositie.”

Het mooi uitgegeven boek is een bewerking van een eerdere publicatie van Oldewarris, die ver­ scheen in een themanummer van het architec­ tuurtijdschrift Forum uit 1975. De auteur, in de jaren ’70 opgeleid aan de afdeling Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft, bouwt voort op wat de ‘ontmaskering’ van de ideologie van het zakelijke modernisme wordt genoemd.

Deze ‘ontmythologisering’ heeft inmiddels vele gezichten. Zo beschouwen enkele hedendaagse Nederlandse architecten het zakelijke moder­ nisme uit de jaren ’20 vooral als een stroming waarvan de visuele kenmerken als een stijl -m et daarbij horende vaste, formele kenmer­ ken en vocabulaire- voor nieuwe ontwerpen kunnen worden gebruikt. En waar Oldewarris het werk van Wijdeveld in zijn inleiding in Forum in de context plaatste van de toenmalige herwaardering voor de Amsterdamse School en het Expressionisme, relateert hij het in deze nieuwe publicatie aan een veranderde visie op de functionele of abstracte vormgeving van De Stijl en de Nieuwe Zakelijkheid uit het interbel­ lum. Ontwerpen van Theo van Doesburg, Paul Schuitema en Piet Zwart worden daarbij samen met die van Wijdeveld onder de noemer Art Déco of Art Nouveau geschaard.

De schrijver ziet in deze benadering van de his­ torische avant-garde een aansporing voor een meer internationaal georiënteerde studie van het werk van H. Th. Wijdeveld. Zeker indien de vele internationale contacten van Wijdeveld worden betrokken op projecten en op de inten­ sieve publicistische arbeid van de architect, kan een dergelijke studie interessant zijn.

Dolf Broekhuizen

Zie ook: www.deArchitect.nl/m edia

NIEUWE WEBPAGINA’S

Alle agenda-notities

Archief tijdschrift

Boeksignalementen /

voortaan uitsluitend

digitaal ontsloten

internetnieuws voortaan op het web

op het web

w w w .deA rchitect.nl/

ww w .deA rchitect.nl/

w w w .deA rchitect.nl/

ag en d a/in d ex/h tm l

zo ek/in d ex/h tm l

m e d ia/in d e x /h tm l

kies een categorie

kies een categorie

kies een categorie

»

bijeenkomsten

»

a rch ie f tijdschrift

»

»

tentoonstellingen

»

en zoek in

»

prijsvragen

»

televisie

»

excursies

Nieuw archief met pdfts

»

beurzen

vanaf 1998 tot nu

en zoek naar...

maandelijks uitgebreid

» en zoek naar.. full text search

dagelijks vernieuwd

boeken /p re v ie w

type in »

zoekterm...

type in »

meerdere zoektermen

tussen aanhalingstekens., bijvoorbeeld: “ architect plaats"

o f type in »

meerdere zoektermen

met plusteken... bijvoorbeeld: + ja a r + architect

Inhoudsopgave vanaf 1988 tot nu type in »

slechts één zoekterm...

i ’SÉi!

Niet iedereen is blij w Mill met het succes van Cobouw Cobouw Deze bezorger Is zo Iemand, Kent z’n wijk op z’n duimpje.

Veel gebouwen met het betere trappenwerk. Hij houdt van z’n vak en een beetje klimwerk houdt hem strak Maar klimt de laatste tijd wel

Stoeien met het ‘wiel van Houben'

dagblad voor de bouw

J d y Ik word abonnee van Cobouw "V

-

«y

erg veel meters. Meer dan hem lief is.

2 accu-packs, acculader, koffer, bltbox (10 deliö en een holster tw.v. € 121,-

En dat is de schuld van Cobouw. Want steeds meer profes­ sionals in de bouw abonneren zich op dit unieke dagblad met zijn onmisbare informatie. Begrijpelijk, want zeker In deze, wat schralere economische tijden is actuele informatie die tot concrete opdrachten kan leiden van enorm belang En vanaf heden ontvangt elke nieuwe abonnee als welkomstcadeau de nieuwe 'Power Grip’ van Metabo, waarmee u elke hoek bereikt waar traditionele accu-schroef-machines het laten afweten. En dat met een royale hoeveelheid power: 425 schroeven op slechts één acculadingzijn voor de Power Grip geen probleem!

Dus net als Cobouw een krachtig en praktisch Instrument bij

voor € 486,- per kalenderjaar. Als welkomstcadeau ontvang Ik de Power Grip van Metabo, inclusief

Waarom is Cobouw onmisbaar?

■ Elke dag vijf dagen per week, het hele jaar door actueel nieuws en verrassende achtergronden. Op politiek, economisch, technisch, financieel en ict-gebied.

■ Plus, als enige in Nederland, aanbestedingen én bouwberichten.

Op jaarbasis publiceert Cobouw tienduizenden (Ij aankondigingen van bouwprojecten.

■ Elke dag gratis toegang to t Cobouw Online (www.cobouw.nlj, de meest bezochte website voor de totale bouw, met waardevolle informatie die alleen voor abonnees toegankelijk Is, ■ Elke woensdag een compleet aanbestedingskatern met alle publicaties van de afgelopen week Zodat u helemaal niets meer hoeft te missen.

■ Bricks&Money: een glossy magazine over de bouw en vastgoed dat elke abonnee van Cobouw 4 x per jaar gratis ontvangt

(zle voor meer Informatie www.metabo.nlj.

Achternaam nieuwe abonnee:

Naam bedrljf/organlsatie: Adres: Postcode/Woonplaats: Telefoon:

Fax;

Soort bedrijf:____________________________ Aantal werknemers:______________________ Datum:____________________ Handtekening:

tal van werkzaamheden.

Maar ze moeten wel elke dag bij de nieuwe abonnees worden afgeleverd. Bedanktl

Daarom dus. Vandaar dat veel bouwprofesslonals al abonnee zijn en er dagelijks nieuwe abonnees bijkomen. Meer dan ooit heeft de bouwsector behoefte aan kwallteltsinformatie. Kwaliteit Is waar het om draait Cobouw levert die kwaliteit al bijna anderhalve eeuw.

Stuur deze coupon volledig ingevuld naar ten Hagen & Stam uitgevers, ta.v. Linda de Bruin. Antwoordnummer 10924,2501WB Den Haag (een postzegel is niet nodig). Bellen (070) 304 68 10, faxen (070) 304 58 15 of e-mailen l.bruin@wkths.nl mag ook. U ontvangt het welkomstcadeau na betaling van het abonnementsgeld.

Levering volgens de voorwaarden zoals gedeponeerd te r griffie van de Arrondissementsrechtbank te Amsterdam, d.d. 4 januari 2000 onder depotnum mer 5/2000. Prijzen zijn exclusief btw en handllngkosten. Ten Hagen & Stam b.v. legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst Uw gegevens kunnen door Ten Hagen & Stam b.v„ of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u d it melden aan Ten Hagen & Stam b.v., ta.v. Afdeling Relatiebeheer, Postbus 34, 2501 AG Den Haag

Omcirkel A 4039 op de informatiekaart

Schoenenwinkel Shoebaloo in Amsterdam door Meyer en Van Schooien

Schoenenwinkel Shoebaloo in Amsterdam door Meyer en Van Schooten Architecten. Er is veranderend gekleurd licht aangebracht onder de glasplaten van de

design & interieur

vloer en achter de halftransparante kunststofpanelen.

. LL /fi

f

.

*

M

I

:a ;iiĂ&#x2030; â&#x20AC;˘ '

-

..

'l i s #

73

74

de Architect, ju li - augustus 2003

onder Plattegrond midden onder Doorsnede uiterst onder Door het gebruik van confrontatiespiegels

F^i

blijft de etalage donker. rechterpagina De tunnel uit kunststofpanelen heeft gekromde wanden

llSi

en afgeronde hoeken.

V -,

r « •' Mft h 6 h in

i entree 2 etalage 3 kassameubel 4zitelement 5 vitrinekast 6displaywand 7 opslagruimte

Avontuurlijke ruimtewandeling Het proces van branding heeft de Nederlandse winkelbranche in zijn greep. De consument moet zich in een uitgekiende merkidentiteit kun­ nen herkennen. Het imago, de grafische vorm­ geving en het interieurontwerp vormen een totaalconcept dat overal en altijd hetzelfde is.

Interieurarchitectuur is zo teruggebracht tot een

II

weinig uitdagende invuloefening. Met de inrich­ ting van de Shoebaloo schoenenwinkel in de P.C. Hooftstraat in Amsterdam doorbreekt Meyer en Van Schooten Architecten deze opvat­ ting. Hier is het interieur een intelligente ruim te­ lijke ingreep in een beperkt volume.

De etalage is donker en mysterieus door het het gebruik van een confrontatiespiegel. Door de schoenen te belichten en de rest van de etalage donker te laten zijn slechts met moeite enkele contouren te ontdekken. Pas als de deuren opengaan, ziet de voorbijganger de fel oplich­ tende verkoopruimte.

Schoenenwinkel Shoebaloo in Amsterdam door Meyer en Van Schooien

75

—

\

---------1 ----

gI ;

In het ondiepe en rechthoekige winkelpand creëerden de ontwerpers een tunnel uit kunst­ stof panelen. Door de lichte kromming van de

zeegroene halftransparante kunststofpanelen van de tunnelconstructie is gekleurd licht aange­ bracht, dat langzaam van tint verandert. Door

wanden en de afgeronde hoeken vormen vloer, wanden en plafond een continue beweging. Dit ruimtelijke effect is versterkt door de ruimte na de entree te vernauwen en de diepte ervan

deze dynamische toepassing en de expressieve vormentaal doet de entourage denken aan de interieurs uit de televisieserie Startrek en uit de film 2 0 0 V A Space Odyssey van Stanley Kubrick.

visueel te verdubbelen door een spiegelende achterwand. In de dubbelzijdig gesatineerde acrylaatpanelen van de tunnelwand zijn nissen

Dit is versterkt door de vormgeving van het kassameubel, de zitbanken en de vitrine voor tas­

uitgespaard waarin de schoenen zijn gepre­ senteerd. De nissen zijn met behulp van de vacuümvormtechniek in de platen aangebracht.

Hierbij is de kunststofplaat verhit en vervolgens met behulp van vacuümgetrokken over een matrijs. Deze techniek heeft als voordeel dat er zonder hoge investeringen in gereedschappen een reeks identieke producten is te vervaardi­ gen. Bovendien is deze vorm van productie flexibel genoeg om snel en gemakkelijk varian­ ten met verschillende diepte- en hoogtematen te ontwikkelen.

Onder de glasplaten van de vloer en achter de

sen en accessoires tegen de achterwand van de zaak. Hun ronde, organische vorm herinnert aan ruimteschepen. De rest van het interieur is zoveel mogelijk leeg gehouden om genoeg wandelruimte over te houden voor het passen en uit­ proberen van de schoenen.

In dit project hebben de ontwerpers zich de nodige ontwerpvrijheid toegeëigend. In hun enthousiasme hebben ze een aantal zaken over het hoofd gezien. Het stof dat aan de buitenkant op de translucente tunnelconstructie valt is dui­ delijk zichtbaar en moeilijk te verwijderen. De glazen vloer is essentieel voor het interieurconcept, maar blijkt erg krasgevoeligte zijn. Deson­

danks hebben Roberto Meyer en Jeroen van Schooten aangetoond dat het mogelijk is om binnen de merkformule van Shoebaloo een oor­ spronkelijk interieur te ontwikkelen. Het resul­ taat is op zijn beurt inzetbaar als marketing­ instrument. Het is echter de vraag o f dat wenselijk is. Een meer pluriforme benadering van branding leidt tot meer differentiatie en meer vrijheid voor de interieurarchitectuur.

René Erven Foto’s Jeroen Musch

SCHOENWINKEL SHOEBALOO, P.C. HOOFTSTRAAT80, AMSTERDAM Architect Meyer en Van Schooten Architecten bv Projectarchitecten Roberto Meyer, Jeroen van Schooten Projectteam Koert Göschel, Oliver Oechsle Opdrachtgever S h o e b a l o o bv, Amsterdam Hoofdaannemer GF Deko, Amsterdam Meubels Normania, Veldhoven Verlichtingsinstallatie Philips Nederland bv Bruto vloeroppervlakte 180 m2 Oplevering februari 2003

76

de Architect, ju li - augustus 2003

Tm

■:

ijK M t.

.

r

»- .. -J U

i£

«fc

Geïmproviseerde gebruiksobjecten De loopbaan van Tejo Remy kende een vliegende start. Zijn ladekast en melkfleslamp werden vrij­ wel meteen na het afstuderen opgenomen in de Droog Design collectie. Samen met René Veen­ huizen ontwikkelde hij vervolgens enkele spraak­ makende meubelobjecten, zoals ‘make a place’.

Dit project, dat het tweetal voor de Salon Utrechtse Kunstenaars in het Centraal Museum ontwierp, kenmerkt hun gemeenschappelijke ontwerphouding waarin toeval en improvisatie een belangrijke rol spelen. Deze uit zich in de toepassing van schijnbaar willekeurige voorwer­ pen en inferieure materialen en in de zichtbaar­ heid van constructieve details. In hun meest recente projecten stellen de ontwerpers zich bescheidener op en speelt de gebruiker een .belangrijke rol. Hij wordt tot improvisatie aange­ zet.

In het ontwerp voor een tijdelijk café van de Fondazione Teseco per L’Arte in Pisa is deze omslag zichtbaar. Het bestaat uit één meubel dat zich in midden van de expositieruimte bevindt en dat onder een helling vanaf de vloer

oploopt tot barhoogte. De zitplaatsen ontstaan door in de helling gaten te maken die zijn voor­ zien van rugleuningen. Op een ongedwongen manier kunnen de gebruikers bezit nemen van het café.

Het ontwerp voor de VROM-kantine vormt in alle opzichten de ruimtelijke tegenhanger van de geformaliseerde kantooromgevingen. De kanti­ ne is opgezet als een groot speelveld en her­ bergt naast een rookzone een eet-, zit- en liggebied. Het meest kenmerkende aspect van de ingreep is de meterslange houten krul die door de ruimte slingert. Het begin doet dienst als eet­ tafel terwijl aan het einde een ligbank is te her­ kennen. De gebruikers worden uitgenodigd om de meubels actief te gebruiken. Op de ligbank kan televisie worden gekeken en de gekleurde zitelementen kunnen door de gebruikers naar eigen inzicht aan elkaar worden geschakeld. Uit de eettafel zijn op verschillende plekken inham­ men gezaagd, die een stuk lager weer zijn beves­ tigd aan het frame van aluminium buizen. De afmetingen zijn met opzet aan de krappe kant, waardoor er vanzelf contacten met collega’s ont­ staan. Enkele losse tafels met stoelen zijn nodig om aan de benodigde capaciteit te voldoen.

Deze door Remy en Veenhuizen ontworpen tafels hebben een slimme constructie. Ze bestaan uit schraagvormige onderstellen van aluminium en een met HPL-plaat gefineerd tafel­ blad. Het rokersgedeelte is afgescheiden door een groot kastmeubel. Dit is opgebouwd uit ver­ schillende gestapelde elementen, waaronder voorwerpen die normaal gesproken ook in een kast staan zoals kopjes, borden, boeken en een bloemenvaas. Door de glazen panelen blijven de rokers ongestoord in het zicht. In de rokersruimte staat een grote gespiegelde zitbank. Deze is gemaakt van polystyreenschuim, bekleed met een dikke coating van p v c . Het meubel bestaat uit twee delen die als puzzelstukken in elkaar passen. Een grappig detail wordt gevormd door de zwarte lichtarmaturen die zijn gemaakt van h EMA-thermosflessen.

De verwerking van bestaande producten karak­ teriseert ook het meubilair voor het digitaal depot, dat het tweetal onlangs ontwierp voor het museum Boijmans van Beuningen en Kossmann en de Jong Exhibition Architects. De zes zitelementen zijn gemaakt van gele tennisballen.

Deze zijn onderling verlijmd op een metalen fra­ me. Uitgangspunt voor het ontwerp is de

Ontwerpen van Tejo Remy en René Veenhuizen 7 7

linkerpagina linksboven Tejo Remy en René Veenhuizen. ‘Make a place' voor de Salon Utrechtse Kunstenaars,

linksmidden Stoel-Tafel-Bar-Helling, Pisa. rechtsmidden De zitelementen voor Museum Boijmans van Beuningen bestaan uit verlijmde gele tennisballen op een metalen frame.

foto Meh van Zutphen midden onder Panorama van de vROM-kantine. foto Mels van Zutphen uiterst onder De zitbank in de kantine van hetvROM bestaat uit twee puzzelstukken. foto Mek van Zutphen

•I 'SS ft

gedachte dat de museumcollectie groeit als een biologisch lichaam. De zitelementen lijken door de verbinding van hetzelfde moleculaire basis­ element als door celdeling tot stand gekomen.

Hoewel Veenhuizen en Remy de gebruiker een steeds prominentere rol laten spelen, blijven ze stiekem trouw aan hun oorspronkelijke ontwerp­ uitgangspunten.

René Erven

■ ■

---- ZJ*

STOEL-TAFEL-BAR-HELLINC, PISA Opdrachtgever Fondazione Teseco per L’Arte Ontwerp Tejo Remy, René Veenhuizen Ontwerpperiode 6 weken Oplevering april 2001 VROM-KANTINE, DEN HAAG Opdrachtgever kunstcommissie Rijksgebouwendienst, Theo Tegelaers Ontwerp Tejo Remy, René Veenhuizen Uitvoerig meubels Anything is Possible Oplevering mei 2003 MEUBILAIR DIGITAAL DEPOT, ROTTERDAM Opdrachtgever Museum Boijmans van Beuningen Rotterdam, Kossmann en de jong Exhibition Architects, Amsterdam Ontwerp Tejo Remy, René Veenhuizen Uitvoering in eigen beheer Oplevering mei 2003

i l * /

i

<

1

W ÊSKmÊÊÊ

3!

78

de Architect, j u l i ■augustus 2003

ww

ar

productinformatie D » Transparante functie

voor de te regelen apparaten kunnen vrij en afzonderlijk worden geselec­ teerd (max. 16 tekens). Er zijn ver­

Merten zet glas in als intelligent regeloppervlak voor gebouwenfunc­ ties. De ontspiegelde glassensorvlakken reageren op lichte aanra­ king. De stuurelektronica evalueert het signaal en geeft het door aan de verschillende schakelinzetstukken.

Trancent is in twee varianten ver­ krijgbaar. Als transparante versie die

I

Plafondlampen

O

sen kunnen ook van een afstand

zich aanbiedt op de afdekfolie in de aluminium onderlaag, en als gesati­ neerd model dat door de groenachti­ ge glans het glaskarakter versterkt.

Het product kan in Instabus, de wereldwijde standaard voor intelli­ gente gebouwen, worden geïnte­

schillende versies verkrijgbaar: het regel- en displaysysteem met 8 o f 18 functietoetsen en een display; en een multifunctionele eenheid met 8 functietoetsen en een tR-ontvanger alleen voor regeldoeleinden. De toet­ worden bediend. Ook dit product

Wandlampen

Wonen

O

van Merten is het resultaat van een samenwerking met de Britse archi­ tect Nicolas Grimshaw.

Omcirkel R5277

Gasten

Onder één dak

Wie een woonhuis o f een utiliteitsge­ bouw wil bouwen, staat voorde uit­ daging individuele eisen technisch en financieel onder één dak te bren­ gen. Bij gebouwen met een gebruiks­ duur van meerdere jaren is het onvermijdelijk dat het gebruik van de ruimtes vroeg o f laat wordt gewij­ zigd. Verder moeten aspecten als comfort, veiligheid en rendabiliteit niet uit het oog worden verloren.

Instabus e i b van Merten (European Installation Bus) verzorgt de nauw­ keurige besturing van verwarming, jaloezieën en licht. De toegang tot de huistechniek is mogelijk via pc,

greerd. Voor individuele opschriften

Laptop,

en vormgeving voor het glasopper­ vlak is een speciale afdekfolie ver­ krijgbaar die met een laserprinter

teem waarschuwt voor openstaande deuren en ramen, storingen, inbre­ kers en de uitval van technische toe­ stellen. Alle functies van Instabus eib kunnen ten alle tijde worden

complete stroomkringen. Deze tast­ sensor o f draadloze wandzender is als centrale schakelaar geprogram­ meerd en is uitsluitend in combina­ tie met een businstallatie te realise­

tect Nicholas Crimshaw.

Omcirkel RJ275 Glazen tastsensor

Met behulp van de Gira Esprit Glas kunnen vooraf vastgelegde bronnen worden uitgeschakeld, zoals afzon­ derlijke lampen, verlichtingsrails en

o f wAP-gsm. Het sys­

gewijzigd o f uitgebreid, zonder nieu­

ren. Binnen dit bussysteem

we leidingen te hoeven leggen. Hier­

communiceren apparaten met elkaar en wisselen ze informatie uit.

Verschillende functies kunnen een­ voudig worden gekoppeld en weer worden veranderd. Bij het Gira Insta-

voor zijn alle toestellen en installa­ ties in de gebouwtechniek via een gemeenschappelijke busleiding met elkaar verbonden. Omcirkel R5278

bus-systeem wordt parallel aan de

On-line koken

kabel een Instabus-stuurleiding aan­

Electronicaproducent Nedap ontwikkelde een huisnetwerk dat alle apparatuur met elkaar verbindt. Vanaf een centraal bedieningspaneel met touch screen kan de gebruiker programmeren en aansturen. De interface biedt eveneens toegang tot een aantal andere functies zoals het bijhouden van de voorraad, het raadplegen van recepten, het on-line bestellen van boodschappen en het controleren van energiegebruik. Omcirkel R5279

gelegd. In het draadloze systeem vindt de overdracht van informatie onafhankelijk van het stroomnet en van de inrichting van de ruimte kan worden bedrukt. Er is eveneens een opschriftensoftware leverbaar.

Sinds zijn marktentree heeft de tast­ sensor van Merten diverse designprijzen in de wacht gesleept. Het stijlvolle produkt is ontwikkeld in samenwerking met de Britse archi­

pda

plaats. Het systeem kan elke verhui­ zing meemaken.

Omcirkel R5276 Multifunctionele bediening

Plantec is een stuur- en displaysysteem voor het Instabus e i b building management systeem. Via functie­ toetsen kunnen scènes en individu­ ele functies worden geactiveerd. De toetsen zijn vrij programmeerbaar.

Via een menu kunnen op de display verdere functies worden opgeroe­ pen. De grote toetsen en de ruimte voor de belettering maken de bedie­ ning gebruiksvriendelijk. De teksten

mmmmmmmmmmm

iiiiin iiii! w fin in i

Productinformatie 79

W aterm anagem ent

Realive

EIceeLogic bestaat uit een 6V-batterij gevoede microprocessor, die klep­ pen binnen het waterleidingsnet elektronisch aanstuurt en is uitge­ rust met een geïntegreerde temperatuursensor voorzien van digitale

Realive is een modulair domoticasysteem dat techniek in de huiselijke omge­

indicatiemogelijkheden. Dankzij

ving integreert en het wooncomfort verhoogt. M et een druk op de knop van de afstandsbediening o f het aanraken van een touchscreen stuurt de gebruiker via een centrale computer verschillendefuncties van de aangesloten apparatuur in

1

Siillit • .1 1 • f f

“T.HS ff

het huis aan. Net zoals de meeste systemen besteedt Realive zorg aan comfort, veiligheid, klimaatbeheersing, communicatie, ontspanning en zorg. Realive bestaat uit twee onderdelen, een netwerk in huis en een centrale besturing. Aan

watermanagement kunnen de fre­

deze twee onderdelen kunnen diverse apparaten en sensoren worden gekop­

quentie, looptijd, temperatuur en hoeveelheid door de gebruiker wor­ den ingesteld, maar worden leidin­ gen en kleppen automatisch afgeslo­

peld. Omcirkel R5283

komt het projectiescherm te voor­

ten. De traditionele stortbak voor

schijn. Het assortiment bestaat uit

_

een toilet kan daardoor worden ver­

15” , 12” en 6” schermen met een wit

vangen door een zogenoemde pijptank waarbij de spoelfunctie is gere­ geld met magneetventielen. Gevolg daarvan is dat op ruimte kan worden

o f zwart frontpaneel.

Omcirkel R5281

Screenfridge

bespaard.

De Electrolux Screenfridge is een

Omcirkel R5280

intelligente koelkast voor alledaags gebruik. Het opzoeken van telefoon­ nummers, reisadvies en ideeën voor de maaltijd is mogelijk. Via internet kan de gebruiker de boodschappen doen en aan huis laten leveren. Aan de hand van

wap

mobiele telefoons

is de Screenfridge toegankelijk voor het opvragen van boodschappenlijs­ ten en voorraad. De screenfridge heeft een ingebouwde touch-screen op de koelkastdeur met een constan­ te communicatietechnologie tussen internet, televisie en radio.

Nieuw

Omcirkel R5282

Expanderende m aterialen

Creston Hom e

Domotica moet het leven vereenvou­ digen, niet moeilijker maken. Tech­ nologie moet de gebruiker meer tijd geven om datgene te doen wat echt van belang is. Creston Home inte­ greert audio en video, home theater, verlichting, beveiliging, klimaat, communicatie, internet enz. in één systeem. In dit systeem kunnen scè­ nes worden geprogrammeerd. Wan­ neer men op de startknop voor het begin van een film drukt, dimmen de lichten, gaan de gordijnen dicht en

Het leveringsprogramma van Alprokon Aluminium is uitgebreid met Tecnofire, Soft-Puffen Hard-Puff, bij verhitting expanderende materialen die niet gevoelig zijn voor vocht of andere stoffen uit de atmosfeer.

Deze materialen worden toegepast om naden o f kieren tijdens brandomstandigheden zorgvuldig af te dichten en aldus branddoorslag te voorkomen. De basis voor deze materialen is grafiet, eventueel in combinatie met een ‘drager’. Tecno­ fire is expandeerbaar grafiet met een drager van hoogwaardige samenge­ perste minerale wolvezels, die is ver­

vaardigd uit vulkanisch gesteente.

Soft-Puff heeft een drager van water­ houdend sodiumsilicaat die is opge­ nomen in een synthetisch rubbermengsel. Hard-Puff is expandeer grafiet zonder ‘drager’. Elk van de beschreven producten heeft specifie­ ke toepassingsmogelijkheden die een bepaalde mate van brandvertraging vereist.

Omcirkel R5284

___

a

■ i

80

de Architect, ju li - augustus 2003

vloeren kunnen worden geleverd met een handtekening van Mendini op het paneel.

Omcirkel RJ287 Opnieuw retro Silverline

Artifort is zeker niet de enige fabri­ kant die zijn ontwerparchieven door­

De Duitse kantoormeubelfabrikant Interstuhl lanceerde op de Orgatec een vol­

spit op zoek naar klassiekers die

ledig nieuwe productlijn op basis van een nieuwe moduulmaat. De lijn, met de

geschikt zijn voor herintroductie.

naam Silver, bestaat uit stoelen, een tafel en een wandsysteem. De stoelen zijn

Alle onderdelen van het programma hebben eenzelfde vormentaal en zijn her­

no en Proust. Plato is een patroon van kubistische vormen in verschil­ lende kleurdessins. Het is leverbaar

Onlangs nam het bedrijf de F302 opnieuw in productie. Deze polyes­ ter kuipstoel is in 1967 ontworpen door Pierre Paulin. Het ontwerp ademt met zijn elegante vormentaal de ontwerpmentaliteit van die tijd,

kenbaar als productfamilie. Het Duitse bureau B+T Design Engineering teken­

in panelen van 148x156 cm. Harleki-

toen onder andere door de ontwikke­

de voor de vormgeving. Het programma is vanaf 2003 in productie.

no is een ritmisch ruitpatroon, even­ eens leverbaar in verschillende kleur­ stellingen. De paneelgrootte is 89x90 cm. Proust is een patroon van kwaststreken, leverbaar in de kleurstelling forte en sotto. De

lingen in de ruimtevaart materiaalexperimenten en de space-look hele­ maal in waren. De stoel kan dienstdoen in publieke ruimtes, maar is zeker ook geschikt voor gebruik in woonomgevingen.

paneelgrootte is 181x165 cm. De

Omcirkel Rj288

gemaakt van aluminium en zijn voorzien van verrassende details. De draaiwielen zijn transparant en de rugsteun is uitklapbaar waardoor er een jas kan wor­ den opgehangen. Verder is de stoel leverbaar met een losse voetensteun. De alu­ minium tafel kan go graden worden gedraaid en zo dienstdoen als lessenaar.

Omcirkel R5283 Experimentele ontwerpen

De Italiaanse designproducent Zanotta presenteerde op de Interna­ tionale Meubelbeurs in Milaan enke­ le experimentele producten. De jon­ ge ontwerper Marc Robson tekende een origineel relaxmeubel met de naam Fly. Dit bestaat uit een gebo­ gen frame van carbonfiber dat bekleed is met een polyester weefsel.

Het meubel is zowel geschikt voor binnen- als buitengebruik. Ross Lovegrove ontwierp Brasilia. Een stoel met bijbehorende voetenbank­ je, met de voor Lovegrove kenmer­ kende organische vormgeving. Bra­

voorzien van een krasbestendige lak.

Hierdoor kan de stoel in verschillen­ de kleuren worden geleverd. Beide producten illustreren de nieuwe experimentele koers van Zanotta. De

silia is gemaakt van polyurethaan en

fabrikant wil zich naast zijn rijke col­ lectie designklassiekers van o.a Achille Castiglioni en Carlo Molino, eveneens toeleggen op productont­ wikkeling met jonge veelbelovende ontwerpers.

Omcirkel R5286 Marmoleum ontmoet Mendini

Forbo lanceerde in Milaan een nieuw product, dat het resultaat is van een intensieve samenwerking met Ales­ sandro Mendini. Hij ontwierp drie nieuwe dessins in de van hem bekende decoratieve en kleurrijke stijl. De dessins heten Plato, Harleki-

mi

Productinformatie 8 l

,

\

'

i

^

"

Tl

Tl

TI7JK LW f '

— i—-

os

f

f

maximaal vier lagen worden gecom­ bineerd om verschillende doorschij­ nende kleuren te verkrijgen. Het tus­ senlagensysteem kan eveneens worden gebruikt in combinatie met getint glas e n /o f reflecterende coatings, waardoor nog meer kleurmogelijkheden ontstaan. Aan elke zijde van de beglazing kan een ver­

Goedkope coatings

Metal Cladding Systems heeft haar leveringsprogramma voor alumini­

schillende tint worden gecreëerd.

In plaats van verf zijn alle films gemaakt uit warmte- en lichtstabiele elementen.

Doordat de kleuren in de tussenlaag

um profielbekleding uitgebreid met drie coatingsystemen. De systemen 'anodised', 'titanium ' en 'parelmoer' zijn toepasbaar op de profieltypen 18-76, 20-75, 40-100 en 55-177. Qua uiterlijke verschijning, structuur en kleur zijn de coatings nauwelijks van echt te onderscheiden. Ook de prijs speelt mee. Aan geanodiseerd alu­

Kho Liang Ie opnieuw in productie De reliëfwandtegels die Kho Liang Ie in dejaren '60 samen met het designteam van Mosa ontwikkelde zijn opnieuw in productie genomen. De Maastrichtse tegelfabrikant introduceerde deze nieuwe producten op de 100% Design beurs in Rotterdam. Kho Liang Ie paste deze tegels onder andere toe in het interieur van de luchthaven Schiphol. De witte reliëftegels van 9.7x9.7 cm worden geken­ merkt door hun ingetogen maar speelse vormgeving. De dessins worden zicht­

minium kleeft het nadeel dat het niet meer bewerkbaar is zonder de kwali­ teit aan te tasten, wat inhoudt dat bijvoorbeeld schroefgaten vóór het

baar door de oplichtende lijnen en schaduwkanten van het reliëf. De dessins bestaan uit cirkels, cirkelsegmenten en diagonalen en driehoeken, waarmee ontelbare combinaties zijn te creëren. Mosa ontwikkelde een special ontwerp­ programma voor de architecten om tegelpatronen te ontwerpen. M et het pro­

anodiseren moeten worden aange­ bracht. Het parelmoer coatingsys-

en niet in het glas zitten, is de pro­

gramma kunnen ook werktekeningen voor de tegelzetter worden gemaakt.

teem was tot op heden slechts toe­

ductie in relatief kleine hoeveelhe­ den mogelijk.

Omcirkel £5292

pasbaar, indien het door middel van spuiten was aangebracht, wat de prijs aanmerkelijk verhoogde. Het coatingsysteem dat door middel van coilcoating wordt aangebracht, bestaat uit een drielaags systeem met als kenmerk een variërende kleur afhankelijk van de lichtval. In eerste instantie is het product lever­ baar in een donkerblauw-, rood- en groen metallic. Het geprofileerde karakter van de profieltypen ver­ sterkt het effect.

Omcirkel R5289

Omcirkel R5290

Decoratief absorberen A rt Wall van Mavotrans is een

oplossing die de akoestiek in een ruimte op esthetische wijze verbe­

tert. Het product presenteert zich als een kunstwerk in een frame. Binnen het kader is geluidsabsorberend materiaal van 56 mm aangebracht, dat een absorbtie van 98% bereikt.

Op de afdekkende laag textiel kan elke gewenste foto o f illustratie in full-color worden geprint. Er is keuze uit 78 kleuren, indien wordt gekozen voor een effen uitvoering. A rt Wall kan tegen een wand, aan het plafond o f als losstaand scherm strak en onopvallend figureren. Er kunnen ook informatieve en promotionele functies aan worden toegevoegd.

Grote naadloze afmetingen zijn leverbaar.

Omcirkel R5291

Combineerbare kleurlagen

Vaneeva is het gamma decoratieve pvB-films van Solutia. Deze nieuwe generatie films maakt het mogelijk om kleur op maat te maken.

Tien gekleurde tussenlagen kunnen afzonderlijk worden gebruikt o f in

Nadere informatie over de beschreven produkten wordt op verzoek door de leverancier aangeleverd. Hiertoe dient men de bijbehorende nummers op de kaart achterin dit blad te omcirkelen.

Studenten kunnen het héél goed vinden met NBD

ill!»

____

Graag ontvang ik meer informatie over: □ Een abonnement op het multimediale NBD-systeem □ De presentatiemogelijkheden voor onze producten □ Het onderzoek naar bereik, gebruik en waardering van NBD ] Het NBD-systeem bestaat uit: | Bouw-Documentatie

Naam dhr/m evr.:_____________ Bedrijfsnaam:_________________

; (10 ringbanden), Bouw-lndex, i Bouw-CD, NBD-Online en het ! tijdschrift Detail in Architectuur (10 x per jaar).

Adres:_______________________ Postcode:_____________ Plaats: Telefoon:____________________

Verstuur de coupon in een envelop zonder postzegel aan: De Nederlandse Bouw-Documentatie, A fd. Direct M arketing, A ntw o ordnum m er 10924, 2501 WB Den Haag. Telefoon: (070) 3046811, Fax: (070) 3045806

M E T

N B D

K U N T

U

H E T

Omdat het waarheidsgehalte van reclameslogans nogal eens betwijfeld wordt, hebben wij de onze laten onderzoeken door USP Marketing Consultancy. En wat blijkt? Studenten kunnen het écht heel goed vinden met de Nederlandse Bouw-Documentatie. Zelfs 80% van de studenten!

Daar zijn we natuurlijk blij mee. En om ervoor te zorgen dat jij en de 40.000 andere gebruikers de Nederlandse Bouw-Documentatie blijven raadplegen, zullen we hét multimediale product- en leverancierszoeksysteem nu en in de toekomst regelmatig uitbreiden en actualiseren.

Wil je meer weten over een abonnement, de communicatie­ mogelijkheden o f het onderzoek*? Verstuur dan de coupon o f bel met onze klantenservice: (070) 3046811 * Grootschalig bereik-, gebruik- & waarderingsonderzoek t.b.v. Nederlandse Bouw-Documentatie door USP Marketing Consultancy, Rotterdam

Z E K E R

V I N D E N ,

Omcirkel A 4036 op de informatiekaart

O O K

0

j«Kr

O N L I N E !

Hilversum

W U N ID EK [ ^ " ■1 V O L U M E B O U W

Al uw bouwzorgen uitbesteed

ZOEKT:

f f l

Leden voor de Commissie voor Welstand en Monumenten

voor detail?

Hilversum, Mediastad Een stad worden, met behoud van 'het Hilversumse’, het karakteris­ tieke. Met gevoel ook voor wat Hilversummers zelf van hun ge­ meente willen maken. Dat is de uitdaging waar Hilversum voor staat. Dus ingrijpen waar de vitaliteit van de omgeving dat ver­ langt, of het nu gaat om infrastructuur of om de woon- en werk­ omgeving. Maar ook het exclusieve Hilversum koesteren: de media, de stedenbouw, de rijke natuur. Wie voor Hilversum kiest, heeft het goed bekeken.

De gemeente Hilversum zoekt een voorzitter en leden voor de nieuw te vormen Commissie voor Welstand en Monumenten.

Zowel in de welstandskamer als in de monumentenkamer zullen 3 leden zitting hebben. De voorzitter vormt de verbindende schakel tussen beide kamers, die zowel apart als gezamenlijk zullen ver­ gaderen.

De welstandskamer bestaat, naast de voorzitter, uit leden met een achtergrond en ervaring die is toegespitst op de hoofdtaak bouwplanbeoordeling en aanvullend op annexe gebieden zoals steden­ bouw, landschap. De monumentenkamer bestaat uit leden uit de vakgebieden architectuurhistorie, architectuur (specialiteit restau­ ratie) en/of historie (lokaal, stedenbouwkundig, algemeen, kunst).

Unidek Volumebouw heeft net als u oog voor detail! Uw ideeën op het gebied van systeembouw of IFD worden door ons gerealiseerd. Bel voor onze brochure en referentieprojecten of voor een persoonlijke kennismaking.

Meer informatie over deze functies kunt u vinden op www.hilversum.nl. Ook kunt u mailen of bellen naar de heer H. van Nes: H.vanNes@Hilversum.nl of 035 629 2088. Op www.hilversum.nl vindt u onder loket het jaarverslag van de welstandscommissie over 2002.

Belangstellenden worden uitgenodigd hun sollicitatie brief met c.v. binnen 2 weken te zenden aan het college van burgemeester en wethouders, t.a.v. de heer J. van Nes, Postbus 9900, 1201 GM Hilversum

Telefoon: 0492-378378 Internet: www.volum ebouw.nl Omcirkel A 4041 op de informatiekaart

[Hl DL RAK O

BEDRIJVENDAGEN

L t —J

solid wooden ceiling system

Wm Ook dit jaar w eer brengen wij studenten en bedrijven met elkaar in contact op on ze bedrijvenmarkt en gesprekkendagen. U ontm oet met uw bedrijf studenten die zich oriënteren op de arbeidsmarkt, een sta g e zoek en of aan het afstuderen zijn. Het them a dit jaar is

-■■t'

p

J' —» d

-

%

-

Gerritsma Vesseur Arc^Jei

- -

A

Het experiment w aarm ee w e doelen op innovaties in de bouw. m n m - m m

Wilt u met uw bedrijf ook in contact komen met studenten? Kom dan bij ons op de bedrijvenmarkt.

Kijk op www.bouwkundebedrijvendagen.nl voor meer informatie of mail to:

info@bouwkundebedrijvendagen.nl Omcirkel A 4040 op de informatiekaart

«.

—

•

.•

va„dm pa| f , ......

jp r

Stijlvol ontwerpen met massief hout T (0224) 59 18 44 F(0224) 5914 40 Informatie & documentatie

DERAKO INTERNATIONAL BV

Postbus 32,1756 Z C ’t Zand

info@derako.com www.derako.com

Omcirkel A 4028 op de informatiekaart

84 de Architect, ju li - augustus 2003

summary Education and Research Replacing the old agenda with a new one in architecture requires an adaptation o f the vocabulary. This does, however, encounter some problems, which many attribute to shortcomings in architectural education. The traditional model, centered on the relationship between teacher and student, is no longer tenable in the current system o f mass education. Certain didactic models are still adhered to that neglect, or do not properly arrange for, the communication o f knowledge. One o f the consequences is the resulting insufficiency o f education in the history o f architecture.

In august an experiment proposed by Government Architect jo Coenen will begin to allow recent graduates from architecture schools to gain broad experience in professional practice. Young architects will be offered a two-year internship program that will train professional abilities, but will also increase the general knowledge o f the discipline. In terms o f research, professional practice will also lead the way. While schools offer almost no relevant empirical research, professional practice has begun to develop more and more initiatives. For example, Marlies Rohmer does research on youth culture in order to offer appropriate content in relation to new programmatic questions.

Research being done by the firm Tarra is focused on the potential and the constraints o f architecture in itself.

Architecture presumes the production o f new programs, spatial composition, and construction methods. Architecture schools, by definition the place where knowledge is communicated, currently have virtually no part in this process. To correct this tendency, schools need to reflect seriously on contemporary culture and rediscover their ambition to influence practice. This also presupposes that schools will no longer be fortresses o f a single approach or concept (like the Delftse School and Eindhovense School) but rather reflect a variety o f opinions and perspectives. The most important task for an architecture school still is, after all, to develop a serious argument about what architecture is and does. (pp. 16-77)

Architectural Education Between Professional Content and the Information Economy Dutch architectural education has been involved in a process o f reorganization for a number o f years now. Some things have simply not had enough space, such as an adequate conveying and developing of knowledge in architectural design, but also the space for design studios and the cultural and historical dimensions o f the field. In part these problems are caused by the centrist organization o f bureaucracy and management, in part by the mismatch between prevalent didactic principles and scientific models and the characteristics o f design education and research.

An approach based on professional content is currently encountering much suspicion in circles o f policy-makers and managers. The rule o f thumb is ‘learning to learn,’ where factual knowledge is no longer important and students only need to know what knowledge is necessary for any given problem. At first sight, this appears to be a sensible and progressive motto, especially when considering how much information students, researchers and professionals need to digest on a daily basis, and also how quickly this knowledge is out o f date. Underestimating the importance o f this body o f knowledge and its (historical) development leads to problems in methods o f gaining, developing and integrating new knowledge.

Finally, a stronger commitment is desirable on the part o f professional organizations and clients. The current style o f commitment is based too much on a consumer-like approach toward the various schools. This attitude is detrimental to everyone involved.

Professional organizations and clients will benefit from critical universities and vocational schools that use an autonomous position to add value to the professional world outside o f its schools. Only then does it become interesting to engage in ‘strategic alliances,' from a critical position with respect to each other’s role and capacities. This kind o f mutual engagement does however require

something nobody yet dares or wants to speak of: a certain idealism, even if only a spark, (pp. 18-25)

Learning in Practice The connection between architectural education and the profession is riddled with difficulties. The weak points o f recent graduates consist o f insufficient technical knowledge and insight into the practice o f building and the profession itself. The new initiative by Government Architect Jo Coenen, in cooperation with the professional organization b n a and a number of architecture firms hopes to bridge this gap.

Recent graduates are required to gain a broad experience in the architectural profession.

The question arises whether the education itself should not also be revised. (pp. 26-29)

Architecture as a Scienc Research in architecture is a way to arrive at a broader and more general understanding of architecture. Traditionally, the laboratory is where answers to research questions are found. The knowledge produced here subsequently finds its way into practice and society. Public opinion o f this knowledge has no influence on it whatsoever. Knowledge is developed within the enclosure o f the laboratory. Outside its walls the domain o f experience begins, where experiments become impossible. Schools o f architecture were traditionally organized in contrast to practice. The world o f the school was to be the world o f theory, while the world outside is that o f practice.

This idea has been eroding, however. The fulfillm ent o f architectural experiments can only take place in practice. Ideas may originate in schools, but they gain form in practice. Schools lack an element that practice has in abundance, namely the programs, time and techniques to execute ideas. In all the proposals developed in recent years to make schools meaningful to practice, we have forgotten that students go to school to learn a profession, which is why ideas are not developed.

Summary

The most interesting research is currently being done outside the schools. In architecture, practical research and experiments are increasingly capable of formulating adequate answers to questions.

The research projects o f Ronald Wall and Duzan Doepel, Marlies Rohmer and the firm Tarra underline this tendency. A crucial component o f architecture as a science is posing questions that need to be resolved.

The sharp division between a scientific school with experts and a political external world with non-experts is slowly becoming blurred.

Architectural questions are thus gaining a hybrid character, in which ‘scientific’ questions are merging with ‘political’ questions. Moreover, the clear distinction between people who research issues and people who represent other people is fading. (pp. 30-39)

nterview no Publishers was founded twenty years ago

by Hans Oldewarris and Peter de Winter.

During this time they produced more than four hundred books. A significant number of these books are architectural monographs.

The rise o f 010 is inseparable from the international success that Dutch architecture has experienced during this time. For a long time, almost every architecture book came from 010 Publishers. Right now, the publishing company is reassessing itself. It will stop publishing monographs and concentrate on books in the domain o f history and criticism, (pp. 42-43)

Projects The extension o f the Rotterdam Boijmans Van Beuningen museum has not slipped by unnoticed in the city. Budget excesses, delays, arguments with contractors and a stubborn neighbor who refused to leave a villa that was part ofthe intended expansion, made the history o f this particular construction process into a reality soap. The tumultuous building process has clouded the view o f what architects Robbrecht en Daem managed to achieve behind the scenes. Through a rich palette o f careful interventions they managed

to take the complex amalgam o f what the museum had become over the course o f time and transform it into a new coherent whole. (pp. 46-51) The renovation ofthe U ithof in Utrecht is in full swing. Slowly but surely a cohesion is beginning to appear between buildings that were originally built as solitary units. The campus has also acquired some dwellings, allowing a social component to gain increased importance on the university terrain. One o f the elements contributing to this new cohesion is the Basket Bar by NL Architects. Playful but well-considered, this little building enriches the campus with a social and sportive central meeting point.

(PP- 52-55) Housing construction will be organized differently in the coming years. Increasing individualization is an important factor in this. Building on freestanding lots is the most consistent expression o f a fantasy in which recombinant caricatures are sold as ultimate utopias. In this historicizing architecture, the form determines the amount o f dwelling pleasure. In an expansion ofVijfhuizen in the Haarlemmermeer, architect Marlies Rohmer shows a more contemporary manner o f incorporating historical typologies. They are mutated as a result o f transformations in the relationship between public and private space, the effect o f mobility on the choice of residence and the way in which parts relate to the whole, (pp. 56-61)

Technology The Environmental Activities Center ( m a c ) in Hoorn by M ill Architecten first appears to be a reaction to the architecture o f traditional farmhouses, not only in terms o f aesthetics and functionality, but also in terms o f care for the environment. Throughout the concept, selection o f materials, construction method and in making the installations as natural as possible, architect Edwin Smit has attempted to minimalize the impact on the environment. In this project, a construction method that makes full use o f current technologies was put first. The result

85

illustrates how ecology and energy can be understood and shows how a structure can be adapted to contemporary building methods, (pp. 62-65)

Design & Interior The process o f branding has the Dutch consumer market in its grip. The consumer needs to be able to identify with a carefully thought-out brand identity. The image, the graphic design and the interior design form a total concept that is always the same, everywhere. Interior design is thus reduced to a barely challenging exercise o f filling in the blanks. In their interior design for the shoe store Shoebaloo in the P.C. Hooftstraat in Amsterdam, Meyer en Van Schooten Architecten undermine this notion. The interior here is an intelligent spatial intervention in a restricted volume.

(PP- 73-75) Tejo Remy got off to a flying start in his design career. His chest o f drawers and milk-bottle lamp were introduced in the Droog Design collection almost immediately after his graduation. Together with René Veenhuizen he then developed a number o f intriguing furniture objects such as ‘make a place.’ This project, which the duo designed for the Salon Utrechtse Kunstenaars in the Centraal Museum, typifies their collaborative design approach, where coincidence and improvisation play an important role. This is expressed in their use o f apparently random objects and inferior materials and in the visibility o f constructive details. In their most recent projects the designers have adopted a more modest position. Instead, the user plays an important role by being encouraged to improvise, (pp. 76-77)

Translation: InOtherWords, Lara Schrijver

H D Projectrealisatie

is een bureau met circa 35

medewerkers a c tie f in planontwikkeling en projectontwikkeling.

H et bureau realiseert industriële complexen, bedrijfsgebouwen,

H et beleid van de gemeente Delft is gericht op het realiseren en in stand houden van ruimtelijke kwaliteit in de brede zin van het woord. De commissie voor welstand en monumenten draagt hier op belangrijke wijze aan bij.

kantoorgebouwen en woningen.

In verband met het binnenkort aflopen van de zittingsperiode van een lid van de commissie zijn burgemeester en wethouders van Delft

D o or de groei van ons bureau, dat gevestigd is in het Erasmuspark (bij metrostation Kralingse Zoom ) te Rotterdam, zijn w ij op zoek

op zoek naar belangstellenden, die in aanmerking willen komen voor

naar een enthousiaste en talentvolle collega voor de volgende functie:

een benoeming to t

Restauratiedeskundige

A R C H IT E C T M /V -

Bouwkundige vooropleiding/ academisch denkniveau Architectuur, met een affiniteit naar stedenbouw Brede kennis van het werkveld (woningbouw en utiliteitsbouw) Beheersen van het ontw erp to t in het detail Leeftijd: 35/40 jaar

- Gedreven/ creatief/ analytisch/ brede maatschappelijke, sociale en culturele belangstelling/ zelfstandig werkend/

van de gemeentelijke commissie voor welstand en monumenten m/v De commissie Binnen de gemeente is één commissie belast met de advisering over het uiterlijk van de gebouwde omgeving i.c. de esthetische kwaliteit van te (ver) bouwen bouwwerken en de monumentale aspecten van de aangewezen monumenten.

stressbestendig/ flexibel/ teamspeler - Communicatieve vaardigheden

De benoeming van de leden geschiedt voor een periode van 3 jaar.

Herbenoeming is voor een periode van drie jaar mogelijk.

De integrale aanpak die ons bureau voorstaat, leidt to t een breed en gedifferentieerd opdrachtenpakket. De functie van architect is bij

De taak

deze opdrachten een belangrijke schakel tussen het initiatief en de realisatiefase. Samen met de collega architect, die het zwaartepunt van zijn werkzaamheden in de initiatieffase heeft, en een aantal assistenten vo rm t u de O ntwerpgroep. In uw functie bent u verantw oordelijk voo r het architectonisch uitwerken van de concepten en schetsontwerpen uit de initiatieffase. Voor het kunnen invullen van deze functie heeft u, gedurende een aantal jaren als

De commissie voor welstand en monumenten heeft to t taak om gevraagd en ongevraagd schriftelijk advies uit te brengen aan het college van burgemeester en wethouders ten aanzien van: - vergunningsaanvragen voor bouw en verbouw, gevelreclames.

- het wijzigen en aanwijzen van monumenten.

- andere aangelegenheden, die voor het uiterlijk aanzien en/of de monumentale waarde van afzonderlijke gebouwen of bouwwerken van belang zijn of kunnen zijn, zoals stedenbouwkundige plannen en voorstellen voor de (her)inrichting van de openbare ruimte.

(m ede)werkend architect, relevante ervaring opgedaan bij een

De commissie vergadert eens per twee weken, op de oneven weken,

architectenbureau. De bouwopgave heeft de laatste jaren een

op woensdagmiddag. De vergaderingen zijn openbaar. De commissie

toenemende com plexiteit ondergaan. In die complexiteit is onze visie dat een gebouw reageert op zijn omgeving. Naast architectuur heeft u dan ook affiniteit en ervaring met de aangrenzende disciplines stedenbouw en interieur. Vanuit die ervaring bent u in staat het totale proces van initiatief to t realisatie te overzien en de werkzaamheden

w ordt gesteund door een ambtelijk secretariaat.

van u en uw planteam te plannen en te sturen. Afhankelijk van de

- in het bezit zijn van een diploma van een relevante opleiding op HBO

grootte van het project w o rd t u hierbij ondersteund door een pro­ jectmanager en/of projectleider.

Heeft u interesse in deze functie en voldoet u aan de genoemde eisen, dan nodigen w ij u uit om te solliciteren. Naast een prettige werksfeer in een dynamisch bureau bieden w ij u goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden.

Functie-eisen voor de Restauratiedeskundige - een brede oriëntatie op de vakgebieden bouwhistorie, architectuur­ geschiedenis en monumentenzorg. of universitair niveau en geregistreerd staan in het register van de BNA - als architect werkzaam zijn en aantoonbare ervaring hebben met het verbouwen en restaureren van monumentale panden.

- in staat verbouwings- en restauratieplannen voor monumenten te analyseren en te beoordelen op bouwhistorische aspecten en/of aspecten van monumentenzorg.

- bij voorkeur geen vakinhoudelijke werkzaamheden verrichten binnen de gemeente Delft.

- het vermogen bezitten om oplossingsgericht te adviseren.

- bereid zijn om vooroverleg te voeren met de afdeling monumenten­ zorg en los van de reguliere vergaderingen panden te bezoeken - kennis van de gemeente Delft is een pré.

De honorering

HD Projectrealisatie B.V. M eer informatie over ons bureau en deze vacature vindt u op onze website: www.hdprojectrealisatie.nl U w schriftelijke sollicitatie kunt u zenden aan (onder vermelding van "vacature architect") H D Projectrealisatie B.V., te r attentie van de heer A. Olthof, Postbus 8629, 3009 AP Rotterdam, of e-mail: personeelszaken@hdprojectrealisatie.nl

De leden van de commissie ontvangen een presentiegeld gebaseerd op de richtlijnen van de BNA. Een reiskostenvergoeding is van toepassing.

Inform atie De heer G. van der Harst, tel. 0 15-260 2 1 25, secretariaat van de commissie voor welstand en monumenten, de heer J.P. Smolders tel. 219 72 40, hoofd Monumenten en Bouwkwaliteit van de gemeente Delft.

Schriftelijke aanmeldingen met uitvoerige informatie over de vakuitoefening binnen 14 dagen na verschijning van dit blad richten aan het college van burgemeester en wet­ houders van Delft, Postbus 53, 2600 AB Delft.

Gemeente Delft

LENSVELT Minamo Fritz Frenkler + Justus Kolberg + Anette Ponholzer Photography Wouter

L E A D I N G IN OFFI CE DESI GN

A rt direction Marcel Wanders Fashion VAN DRIMMELEN Shoes Paul Warmer Model Linda Blok (Elite) Styling Wilma van Pomeren Make-up Sandra Govers Architectural image Meyer en van Schooten Architecten Graphic design Opera ontwerpers

THE NETHERLANDS T +31 76 57 22 0 0 0

info@lensvelt.nl

BELGIUM T +32 14 23 1111 drisag@drisag.be

www.lensvelt.nl www.drisag.be

Omcirkel A 4034 op de informatiekaart

cReATieF

ginnisn9Qi9 deelgericht veelzijdig

trots kunstzinnig

D IC iS fliE p â&#x2013;

*

â&#x2013;

Inderdaad, wij hebben het over u. Over uw profiel. Maar ook over onze eigen profielen. Bij de ontwikkeling van onze 'V * , .

aluminium profielen houden we rekening met uw wensen.

Die kennen we, omdat we al jaren constructief met architecten samenwerken. Wij bieden u creatieve oplossingen die uw smaak reflecteren. In combinatie met ons deskundig advies zorgen we zo voor een betere leefomgeving. Daarom kiest u voor Reynaers Aluminium. Samen brengen we aluminium to t leven.

Bringing Aluminium to Life Bel Reynaers 073 - 543 11 77

www.reynaers.nl Omcirkel A 4037 op de informatiekaart

eynaers *

A L U M I N I U M