de Architect magazine - 1997 - editie 2

ïtó «BiïS * Stil

2' «<*ii

'

S

V

I

rfrtï^'TTTT’"

n' n ymw

**i®r V _

Bgrjf

1•

gjjgsga

■ H H H N H

mm ■HI

I H T .- S * .

m

;

WÈË H

w m m

•

Iliillfif

Hi 1

:

Ml _...

V'.l M

H

filllll 'm a m

• .

i

t

t

M

__»?«■}•?•

m H is P ii | i

K

WËÊKÊmfe

ai i

san s

M BÊÊM ■ IfiiailSSilÊË

M

■ B H

■«■■■■I

'

tm

warn

1; 111

i f *

■Hi ■8S*« ■

R l ; 'i

IV

I

t 1

sM B B

■ ;

r- <ii iH H

VESCOM WANDBEKLEDING. ALS FUNCTIONEEL MOET EN ORIGINEEL MAG.

Vescom R.V., Postbus 70, 5750 AB DEURNE, Holland Telefoon 0493 315833, Telefax 0493 310645.

Omcirkel A 0698 op de informatiekaart

■

h

Er

is l i c h t .

En

er is o s r a m .

W ij HEBBEN HAAR HARDHEID BIJGEBRACHT. D e DECOSTAR TITAN. De bekende DECOSTAR hebben wij goed onderhanden genomen en voorzien van een extreem harde titaancoating zodat zij haar rol nog beter vervult. Het resultaat: een constant hoge lichtkwaliteit gedurende de gehele levensduur.

En die is aanzienlijk langer dan die van haar voo rg angster. Hardheid heeft zo ook z â&#x20AC;&#x2122; n voordelen.

UV 'j

Standaard UV-

[STOPj bescherming.

Vrijbrandende toepassing toegestaan.

X] . jv A J

Cool Beam reflector.

2/3 minder warmte naar voren.

Omcirkel A 0687 op de informatiekaart

OSRAM

4

de Architect, februari 1997

De Architect wordt verkocht bij de volgende boekhandels Amsterdam A ko -U n iv er s , Rozengracht 2i. 020-6245369 A r c h it e c tu r a et N atura , Leliegracht 44

020-6236186 A rt B o o k , Van Baerlestraat 126.020-6640925 At h e n a e u m N ie u w sc e n t r u m , Spui 14-16

020-6242972 N ijh o f & Lee , Staalstraat 13.020-6203980 R obert P remsela , Van Baerlestraat 78. 020-6624266 S ch e l te m a , H olkem a , V e r m e u l e n , Koningsplein 20

020-5231411 D e V e r b e e l d in g , Utrechtsestraat40. 020-6265385 VU B o e k h a n d e l , De Boelelaan 1105. 020-6444355

Arnhem H ijm a n B o e k e n , Grote Oord 15.026-4424938

Breda G ia n o t t e n , Veemarktstraat 70-72. 076-5149700

Delft D e B o e k el ie r , Wijnhaven 5.015-2143338 Stylos, Berlageweg 1. 015-2784168

Deventer P raamstra bv , L. Bisschopstraat4i. 0570-612025

Eindhoven M otta B o e k en -K u n st -D e s ig n , Bergstraat 35

040-2465087 TU -B o e k h a n d e l , Den Dolech 2. 040-2442439 Van P ie r e , Heuvel Galerie 190 & 232. 040-2444045

Cent (België) C o p y r ig h t A r t b o o k sh o p , Jakobijnenstraat 8

° 9I‘235794 's-Gravenhage U lysses, Denneweg 108/108A. 070-3463350 Groningen Sc h o lt en s & W risters A c .B o e k h ., Guldenstraat 20

Colofon Uitgave tenHagen&Stam bv, Postbus 34, 2501 ag ‘s-Gravenhage Regulusweg n , 070-3045700. Postrekening 17260.

Opgeven nieuwe abonnementen, adreswijzigingen en klachten over bezorging: Klantenservice Lezersmarkt 070-3045888 / fax 3045813.

Advertentie verkoop 070-3045723, verkoopsecretariaat fax 070-3045812.

Redactie fax 070-3045806.

Uitgever: Mr. E. Breeuwsma.

Hilversum

Alle verkeer met adverteerders en bemiddelaars geschiedt conform de algemeen geldende regels voor het advertentiewezen 1990 en de plaatsingsvoorwaarden van tenHagen&Stam bv. Sluitingsdatum

Verantwoordelijke uitgevervoor België: Michel Libens,

20 dagen voor verschijnen. Advertentietarieven worden

Kluwer Editorial, Kouterveld 2,1831 Diegem, 02-7191511,

op aanvraag toegezonden.

fax

02-7191519.

Redactie Janny Rodermond (hoofdredacteur), Liesbeth Melis (eindredacteur), Ed Melet, Harm Tilman, Charlotte Ligtenberg (bureauredacteur)

Foreign representatives Belgium: Publicitas, 02-3472720.

France: Mme Mireille Jaquinet, 1-46686484.

UK: Martin Geerke, 01344-28649.

Germany: Publicitas Gm bH, 040-5130040.

Adviseurs: Paul Meurs (Monumentenzorg),Harrie

© Copyright 1997 ten Hagen & Stam bv

Hupperts (techniek) en Walter Spangenberg (techniek) Grafische vormgeving: Quirina van Hofen Hans de Jong bNO. Opmaak: Peter Groenendaal Redactiesecretariaat: Linda Hulsker en Yvonne Mol Basisvormgeving

tenHagen&Stam bv is lid van de n o t u , Nederlandse Organisatie van Tijdschriftuitgevers.

Van werken van kunstenaars aangesloten bij een cisAC-organisatie zijn de publikatierechten geregeld met Beeldrecht te Amsterdam. © 1997 c/o Beeldrecht, Amsterdam.

Arlette Brouwers & Koos van der Meer, Amsterdam /Ernst.

geschiedt buiten verantwoordelijkheid van de redactie.

050-3185218 G odert W alter, Oude Ebbingestraat 53 050-3122523

Advertentie-exploitatie Hoofd verkoop: Teun Zoet Buitendienst: Evelyn de Groot, Rob de Kleynen, Robert Liefhebber, Max Vrielink, Joop Kolkman Telefonische verkoop: Agaath van der Horst International sales manager: Herman Voois

De opgave van prijzen en technische gegevens

B o e k h a n d e l V u ijk , Leeuwenstraat 42. 035-647236

Leiden D e B o e k el ie r , Breestraat 107.071-5142663 Kooyker , Breestraat 93. 071-5160500

Abonnementen Opgeven nieuwe abonnementen 070-3045888. Nieuwe abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan. Omdat het abonnementenjaar gelijk loopt met

Druk: AlfaBase publikatie processors, Alphen a/d Rijn.

Reprorechtclausule Het auteursrecht ten aanzien van de redactionele

Maastricht

het kalenderjaar wordt het abonnement de eerste keer

inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden.

D e T r ib u n e , Kapoenstraat8-io. 043-3251978

naar rato berekend. Binnen bepaalde doelgroep* in Nederland ƒ248,-. Studieabonnement/180,- (recente studieverklaring vereist). Buiten doelgroep binnenland ƒ350,-. Buitenland ƒ445,-. Abonnementsprijzen per jaar, exclusief 6 % btw.

Ongeautoriseerde verveelvuldiging en/ofopenbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke manier ook is verboden, is s n 0925-6830 * Voor een doelgroep-abonnement komen in aanmerking personen die werkzaam zijn bij één van de

Losse nummers in de boekhandel ƒ26,-, D o ssier/38,-.

onderstaande bedrijven ofinstanties. Zij zijn directeur, directeur/eigenaar of leidinggevend functionaris die geheel of gedeeltelijk zelfstandig bouwkundige bestekken maakt of laat maken. Architectenbureau; Interieurarchitectenbureau; Bouwbureau van industrieel bedrijf; Ingenieursbureau voor de bouw;

Middelburg Van B e n t h e m & J u t t in g , Lange Delft 64

0118-612636 Nijmegen D ekker V an de V egt bv , Plein 1944 nr. 129

024-3221010 Rotterdam D o n n e r B o e k e n , Lijnbaan 150. 010-4132070 Van G e n n e p , Oude Binnenweg 131. 010-4330592 N e d e r ia n d s A r c h it e c t u u r in s t it u u t ,

Museumpark 25.010-4401200 Wormerveer

Nagezonden nummers/35,-, D o ssier/44,-.

Prijzen losse nummers zijn incl. btw. Opzeggingen van abonnementen uitsluitend schriftelijk vóór 1 november.

Indien niettijdig is opgezegd wordt het abonnement automatisch met één jaar verlengd. Adreswijzigingen twee weken van tevoren aangeven. Leveringsvoorwaar­ den gedeponeerd onder nr.1875 KvK ’s-Gravenhage.

Hoofd lezersmarkt: Sasja Albersen

G orter ’s D r u k k er ij en B o e k h a n d e l , Zaanweg 100

075-6281483 Zwolle B o e k h a n d e l W aanders , Grote Markt 9. 038-4215392

Institutionele beleggingsmaatschappij; Architecten in (semi-)overheidsdienst; Stedebouwkundig bureau; Woningbouwvereniging; Projectontwikkelings­ maatschappij; Adviesbureau voorde bouw.

Verschijningsdatum Het maandblad de Architect verschijnt de tweede woensdag van de maand, de Architect Dossier verschijnt als speciale uitgave drie keer per jaar.

tenHagenStam

< )TV A K

inhoud 5

deA rchitect

jaargang 28, februari 1997

Media

Actualiteiten 11 Beeldkwaliteitplan drager van architectuur­ beleid HarmTilman

71 Bigness HarmTilman Patrick Spijkerman (red.), Wilhelminahof

Janny Rodermond 12 Nederland naar school Renskedejong 13 Veel bureaus in financiële problemen

72 Marc Treib (red.), An everyday Modernism The Houses o f William Wurster

Herman van Bergeijk

Janny Rodermond

w

14 Foster, Caro en Wise ontwerpen Milleniumbrug EdMelet

Artikelen

m Omslag Gedeelte collectie Universiteitsmuseum Utrecht. Ontwerp museum Koen van Velsen.

Foto Michel Boesveld

24 Grootschalige bouwprojecten: containers of katalysatoren Harm Tilman 26 Verzoening van stedelijke en metropolitane kwaliteiten Kunstcluster vanJo Coenen in Tilburg Annette Marx

73 Jill Lever, Robert Elwall, Ernö Coldfinger

Dirk van den Heuvel 14 Michael Canned, I. M. Pei: Manderin o f Modernism Jos Roodbol 75 Nieuw op internet Klaas de Jong

Produktinformatie 77 Redactie Ed Melet

34 Een nieuw stedelijk behang Twee gebouwen in de Amsterdamse binnenstad van Teun Koolhaas architecten Christoph Grafe 40 Haagse Hogeschool keert de stad buitenstebinnen Megaproject ontworpen door PRO Mark Graafland 52 Intrigerende mutatiebouw Universiteitsmuseum van Koen van Velsen

Dave Wendt 58 Soup, Soap and Salvation Multifunctioneel gebouw voor het Leger des Heils van Ronald van Duivenbode Annet Tijhuis 62 Stoere elegantie Politiebureau in Renkum door Madeleine Steigenga Chrit Veugen 64 Ralph Erskine in Grave: Het gevaar van een loos gebaar Ton Verstegen

Design en interieur 80 Zorgvuldig gecreëerde eenheid Mediatheek in middelbare school van Piet Hein Eek

Ed Melet

84

Summary

W-

k _J ;

.■/ : '\ •

m

■ : ;>-v;"*:.....• 'S->•* <■* Var

',;f- ..

1*.

V

i

--

L

s*1

\

v*.

’

-’ "'

.m

>mml m m l

V - /

f

f

M ü b iia

L v;

'v

* ' ; -'

e<

ÉPit

“ .■ i

•/

a m tk ■■■X -;V‘ ~h

mmm ;,S :Kt z.

. Ï

-T .

Fabrikanten gipsblokken (leden NBVG): Comptoir Franco-Beige - Puurs (B), tel. 0032 - 38860096, fax 0032 - 38860503 • NV FabribetonPromonta S.A. - Willebroek (B), tel. 0032 - 38865825, fax 0032 - 38863847 • Gipsbouw bv - Utrecht, tel. 030 - 2412378, fax 030 - 2413954 • Gipswerke Dr. Kart Würth GmbH & Co. - Stadtoldendorf (D), tel. 0049 - 553250090, fax 0049 - 5532500944 • Isolava NV - Wielsbeke (B). tel.

0032 - 56674401, fax 0032 - 56674459 • Lafarge Gips bv - Utrecht, tel. 030 - 2409663, fax 030 - 2411024 Omcirkel A 0683 op de informatiekaart

H

Gipsblokken!

Met gips is duurzaam bouwen veel meer dan een streven. Het is keiharde realiteit. Bouwen met gips betekent immers kunnen rekenen op beproefde grondstoffen en bouwmaterialen die milieuvriendelijk worden geproduceerd en bovendien 100% recyclebaar zijn.

Voor een efficiënte verwerking van afvalgips op de bouwplaats, is er de speciaal ontwikkelde 4-in-1 container. Hiermee kunnen naast gips(blok)reststoffen ook papier, plastic en lege PUR-schuimbussen gescheiden worden ingezameld.

Het merendeel van deze materialen (gips in het bijzonder) kan uitste­ kend worden gerecycled. Dit spaart het milieu en levert bovendien aantrekkelijke economische voordelen op.

Gips wordt al vele tientallen jaren met succes binnen de bouw toe­ M

gepast. Het is een doelmatig en veilig materiaal dat niet aan veroudering

'

> j

dm .

onderhevig is. Bovendien kan met gips snel en flexibel worden gebouwd, wat de basis legt voor een ongekende ontwerpvrijheid. Kiest u voor gips, dan kiest u voor één van de duurzaamste,

1

-

S 'r & Ü '-

'

flexibelste en milieuvriendelijkste bouwmaterialen van deze tijd!

NBVG

Nederlandse Branche Vereniging Gips

GIPSBLOKKEN GEVEN BOUWKRACHT

ZE ZIJN ERUIT I

.

*

j

atiill

I ;

*

i / k ,

i m x w m ... I m

^ g p fl

L

1 _

illS

*.

i

««1

—

■Wl I I

*

■y J

]

M1 i l\]

WÈÊIÊÈÈË

isigm

< jj: SI

r*» i i f

1i p

il

_

I {W«“

w W W

if if f

> \

j

T in V m illf u

r t lt n m

. ifii •

wntiVJjl IP *Si aÜ

r t g a

« Ü

8B 1

Adviescommissies, dikke rapporten, diepgaande discussies... Over

Want de kanaalplaat is goed voor besparingen op staal en beton, voorkomt

milieubewust bouwen wordt in Nederland heel wat afgepraat. En met name

afval en is bovendien eenvoudig te recyclen. En we zijn niet de enigen die

over de vraag: welke materialen dient de bouwwereld nu

D U U R ZA A M

dat vinden. Zo blijkt de kanaalplaatvloer als beste te scoren in

voortaan toe te passen? Oftewel: welke materialen horen thuis

J ij l l H U H ^ t

een recent CREM-rapport waarin de milieu-effecten van ver­

in het Nationaal pakket Woningbouw? Wat verdiepingsvloeren

KA N A A LPLA TEN

schillende betonnen verdiepingsvloeren worden vergeleken

betreft, heeft VBI op die vraag een duidelijk antwoord: voorgespannen

(no. 95.107). Bovendien is de kanaalplaat opgenomen in de permanente

kanaalpiaten. Een kostenneutrale bouwtechniek die al in 50% van de één-

Viba Expo van milieubewuste en gezonde bouwproducten. Dus toen het

gezinswoningbouw wordt toegepast en spectaculaire milieuvoordelen biedt.

Nationaal pakket Woningbouw eind vorig jaar een maatregel ten aanzien

KANAALPLATEN. NU AL DE POPULAIRSTE MAATREGEL UIT HET NATIONA. Omcirkel A 0695 °P de informatiekaart

N a tio n ..! p . k . o ' W o n in g b .o *

'

WE STAAN ERIN

yan verdiepingsvloeren ging publiceren, toen rekenden we er eigenlijk wel

_______________________________________________

'pen beetje op dat... Ondertussen is die maatregel verschenen (1e supple­

Gefeliciteerd, maar ik wil wel eens weten hoe gunstig de milieu-effecten van de kanaalplaat eigenlijk zijn.

ment, Specificatieblad S 117) en kunnen we u vertellen dat alles in orde is.

□ Stuur mij het CREM-rapport

De Viba heeft zich niet vergist. De schrijvers van het CREM-rapport

□

□ Stuur mij een afdruk van Specificatieblad

(vergelijking van verdiepingsvloeren).

Stuur mij het VBI-rapport (met cijfers van materiaalbesparingen).

(S117 van het Nationaal pakket).

□ Stuur mij alle voornoemde informatie. □ Bel mij voor een afspraak.

'kunnen tevreden zijn. En de ééngezinswoningbouw kan gewoon doorbouNaam:

f/en zoals ze dat al voor 50% gewend is. Terwijl die andere 50% nu m et een

Bedrijf!organisatie:

gerust hart kan volgen. Want de samenstellers van het Nationaal pakket zijn

Werkadres:

eruit. We staan erin.

Postcode:

kKKET WONI NGBOUW.

VBO

Functie:

Plaats:

Telefoon: Stuur deze coupon in een envelop zonder postzegel naar: VBI, Antwoordnummer 61, 6800 VK Huissen.

Faxen kan natuurlijk ook: (026) 379 79 00.

FWRJ

Wiy

..

an -

p

§ S r |É a

■ »£f

schoon te maken

Omcirkel A 0692 op de informatiekaart

Actualiteiten 11

actualiteiten Beeldkwaliteitplan drager van architectuurbeleid Het beeldkwaliteitplan is in het beleid van het Stimuleringsfonds altijd een belangrijk aandachtspunt geweest. Het is dus niet zo verwonderlijk dat bij het afscheid van Noud de Vreeze een symposium werd gewijd aan dit onderwerp. D it gebeurde aan de hand van een overigens nog niet gepubliceerd onderzoek.

Centraal stond de vraag o f dit al dan niet geformaliseerde plan een effectiefinstrument kan zijn voor het bevorderen van architectonische kwaliteit.

Noud de Vreeze ziet het beeldkwaliteitplan als een instrument dat de samenhang tussen stedebouw en architectuur bevordert. Wat precies bedoeld wordt met ‘de onlosmakelijke verbondenheid van architectuur en stede­ bouw’ wordt hopelijk nog verduidelijkt in het door Hebly c.s. verrichte onderzoek.

Hetzelfde kan gezegd worden van de gelijktij­ dig vaak gehoorde pleidooien voor regels voor ingrepen en beoordeling, waarbij voortdurend een beroep gedaan wordt op de kracht van ‘de traditie’.

Het Fonds is tijdens zijn korte bestaan over­ stelpt met aanvragen voor subsidies ten be­ hoeve van beeldkwaliteitplannen, die overi­ gens lang niet alle zijn toegekend. Het heeft inmiddels zelf een inventariserend onderzoek naar het Beeldkwaliteitplan laten uitvoeren.

In dit onderzoek is de vraagstelling verbreed naarde relatie tussen architectuur en stedebouw. Uit de toelichting die onderzoeker Arjan Hebly gaf, kan worden opgemaakt dat het is gericht op het in kaart brengen van de verschillende posities.

a—

—

___

—

'\

.

-

‘

■

Stedelijk potentiaal. Uit :Stadsvorm Tilburg, Stadsontwerp en beeldkwaliteit, 1996.

.

•

'

>

•

.

.

.

•

Tijdens de forumdiscussie onder leiding van Ad ’s-Gravesande ontpopte Card Weeber zich tot de grootste tegenstander van het beeldkwaliteitplan. Weeber vindt dit streven naar samenhang maar onzin, want er zijn ontzettend veel samenhangen. Volgens hem is evenmin aangetoond, waarom de overheid met een beroep op het algemene belang zich bezig zou moeten houden met beeldregie. Voor architecten is er geen enkele reden om de vrijheid die de noodzake­ lijke voorwaarde vormt voor het oplossen van een vraagstuk, op te geven voor zo'n beeldregie.

Erick van Egeraat sloot hierbij aan. Volgens hem zijn beeldkwaliteitplannen ondingen, omdat het ontwerpen zijn die geabstraheerd zijn tot een ‘geobjectiveerd kwaliteitsniveau’ dat vervolgens door anderen moet worden gerealiseerd. Maar anders dan Weeber formuleert Van Egeraat als doelstelling voor de architectuur een ‘natuurlijke relatie’ met de smaak van het grote publiek.

De enige die het vermogen van de architec­ tuur en stedebouw tot ongemakkelijke oplossingen verdedigde, was Ashok Bhalotra.

Voordat je over het beeld praat, moet je een visie op de stad hebben, die verder gaat dan de zichtbare stad. Volgens Bhalotra moet het beeld dan ook niet getemd en onderdrukt worden, maar eerder vrijgemaakt. Het is een pleidooi voor een vorm van stedebouw die geen belemmeringen opwerpt, maar juist vragen stelt aan de architectuur en potentialen schept waarmee de laatste haar voordeel kan doen.

Beeldkwaliteitplannen genereren mogelijk een zekere glamour, maar het is de vraag of dit identiek is aan kwaliteit. De grootschalige stedelijke en landschappelijke opgaven, maar ook de kleinere meer strategische transfor­ maties stellen de disciplines voor nieuwe uitdagingen. Deze vergen een talent om complexe opgaven de baas te worden, als­ mede het vermogen specifieke projecten op te zetten. Voor architectuur en stedebouw is er geen enkele reden zich van het traditionele veld van hun expertise te laten verjagen, de onstilbare honger naar beelden ten spijt.

Harm Tilman

12 de Architect, fe b ru ari 1Q97

. j r JE id " I

r

Overzicht tentoonstelling. Foto Tom Croes

Nederland naar school Het NAi laat tot en met 2 maart een over­ zicht zien van twee eeuwen scholenbouw.

De tentoonstelling richt zich op een breed publiek en er is veel aandacht besteed aan de vormgeving. In twaalf paviljoens wordt de geschiedenis van de scholenbouw ver­ teld; aan de binnenkant de ontwikkelingen in het onderwijs geïllustreerd met foto's, lesmateriaal, tekeningen en citaten van Nederlandse schrijvers, aan de buitenkant de daarop reagerende veranderingen in de schoolarchitectuur.

Daarnaast worden allerlei schoolattribu-

met een uitgebreid scala aan maquettes en plattegronden. Door het ontbreken hiervan mist de tentoonstelling de diep­ gang die van een architectuurinstituut te verwachten valt.

Vóór 1800 bestond het schoolgebouw nog niet als typologie. Er werd les gegeven in kelders, op zolders o f in de woning van de onderwijzer. Met de komst van de eer­ ste onderwijswetgeving in 1801 kwam daar verandering in. Onder het motto ‘ Beter onderwijs is alleen mogelijk in een beter schoolgebouw’ ontstonden de eer­ ste scholen. De verschillende modellen uit die tijd zijn terug te voeren op één voorbeeldontwerp: Eén grote brede ruim-

ten geëxposeerd: schoenen, fietsen, schoolbanken, schoolfoto's, pennen en schooltassen, allemaal chronologisch in rijen geordend. Dit is zeer decoratief.

Dat kan ook niet anders, want Ben van Os, die onder andere decors voor de films van Peter Creeneway ontwierp, is de inrichter van deze expositie. Maar door al die aandacht voor onderwijskun­ dige ontwikkelingen en materialen, is de architectuur ondergesneeuwd geraakt.

Dat het ook anders kan, bewees het NAi vorig jaar met 'De moderne jaren vijftig en zestig’ . Deze tentoonstelling was voor een breed publiek interessant, maar bediende tegelijkertijd de vaste bezoeker

gf|r RB

jfcusiijr# 9ü

I t l

IJB9E

’

IS* J u ,:

Actualiteiten 13

Veel bureaus in financiële problemen

te, waarin de leerlingen niet meer lukraak door elkaar zitten, maarworden onder­ verdeeld in drie klassen, waarin de leer­ lingen op een rij banken achter elkaar z it­ ten. Langzamerhand groeit dit éénlokalige type uit tot de gangschool, waarbij de lokalen aan een lange rechte gang liggen, met daartegenover de toiletten en kap­ stokken.

Het historisch overzicht steekt goed in elkaar. De ‘warme aantrekkelijke school­ huizen’ van Dudok in Hilversum en van Duiker in de Amsterdamse Cliostraat komen uitgebreid aan de orde. Deze scho­ len namen de plaats in van de muffe negentiende-eeuwse scholen die wat uiterlijk betreft vaak niet te onderscheiden waren van kazernes o f ziekenhuizen. De naoorlogse halschool wordt geïntrodu­ ceerd, een centrale hal o f aula waar gemeenschappelijke activiteiten konden plaatsvinden, met daar omheen lokalen.

In de jaren tachtig worden de expressieve schoolgebouwen van Herman Hertzber­ ger niet vergeten, en met Mecanoo’s Isalacollege in SiIvolde -de winnaar van de Scholenprijs 1996- is ook de hedendaag­ se schoolarchitectuur vertegenwoordigd.

Maar hoe zal het met het schoolgebouw in de toekomst gaan?

Veel zal afhangen van de visie van gemeenten en schoolbesturen. Na twee eeuwen lang scholenbouw onder verant­ woordelijkheid van de Rijksoverheid, is vanaf dit jaar de financiering van de scholenbouw gedelegeerd naar gemeen­ ten en schoolbesturen. Ook in het on­ derwijs zelf zijn op korte termijn ingrij­ pende veranderingen te verwachten. Of dat consequenties heeft voor de school­ gebouwen van de toekomst, komt in de tentoonstelling niet aan de orde.

RenskedeJong

Een uniek en actief overheidsbeleid op het gebied van de architectuur levert niet vanzelfsprekend een bijdrage aan definanciële resultaten van architectenbureaus.

Integendeel, volgens een recent onderzoek naar de bedrijfseconomische ontwikkeling van architectenbureaus in de eerste helft van de jaren negentig, draait ongeveer de helft van alle bureaus met verlies. Dat zijn schrikbarende cijfers. Uiteraard reageert de BNA die als opdrachtgever van het door de VU verrichte onderzoek fungeert, met voorstellen voor aanpassingen in de honorering van architecten. M aar wellicht biedt het onderzoek ook aanleiding voor het uitzetten van strategieën, die inspelen op de veranderende condities.

Sinds 1988 is de honorering van architecten, vastgelegd in de SR 1988, niet gewijzigd.

Onder invloed van overheidsbeleid, zoals vastgelegd in het Bouwbesluit, het Bouwprocesbesluit en de Energie prestatienorm, zijn de werkzaamheden van architecten echter behoorlijk verzwaard. Hierdoor is volgens de BNA een discrepantie ontstaan.

Een onderzoek onder 275 architectenbureaus, verricht door het Economisch en Sociaal Instituut van de VU, bevestigt deze verwachting.

Er zijn meer mensen nodig om dezelfde omzet te realiseren, maar de kosten hiervan kunnen niet worden doorberekend. Daardoor ontstaat een dalend rendement. Het aantal verliesgevende bureaus schommelde de laatste jaren tussen de 42 en 55 procent. De SR 1997, die met ingang van 1 januari jongstleden gehanteerd kan worden, omvat niet alleen een verhoging van het honorarium met 5 procent, maar ook een nauwkeuriger omschrijving van de aard van de werkzaamheden.

De BNA wil daarbij aansluiten op recente ontwikkelingen op het gebied van de kwaliteitszorg, automatisering en bouwregelgeving.

Dat de architectuurbranche onder druk staat maakt het VU-onderzoek wel aannemelijk.

De reactie van de BNA is echter erg eendimensionaal. In haar commentaar op de tweede architectuurnota, stelt de BNA goed architectuurbeleid zelfs gelijk aan het verbeteren van de materiële voorwaarden.

Onder het kopje ‘Goed architectuurbeleid kan heel simpel zijn’ verschenen in het decembernummer van BladNA, wordt een opsomming gegeven van de wensen: het aanvaarden van de SR 1997, een vereenvoudiging van het Bouwbesluit, de bestrijding van de negatieve effecten van de Europese aanbesteding, het komen tot afspraken over de gang van zaken bij meervoudige opdrachten en prijsvragen en het eisen van twee jaar praktijkervaring als voorwaarde voor inschrijving in het architectenregister. Verder onderschrijft de BNA het architectuurbeleid voorzover het gericht is op voorlichting aan opdrachtgevers en het bevorderen van de internationale belangstelling voor Nederlandse architectuur.

Het onderzoek van de VU is er expliciet op gericht BNA-leden informatie te verstrekken waarmee het management van de bureaus verbeterd kan worden. Opvallend is dat de BNA op dit terrein echter geen enkele aanbeveling doet. Het onderzoek constateert bij voorbeeld dat de architectenbranche een van de slechtst presterende branches is in de zakelijke dienstverlening. Bovendien is er, in tegenstelling tot de meeste andere branches, geen sprake van progressie in de afgelopen jaren.

Voor de constatering dat de geringe produktiviteit alleen afhankelijk is van de toegenomen regelgeving en veeleisende opdrachtgevers wordt geen overtuigend bewijs aangedragen.

De hand mag hier ook wel eens in eigen boezem gestoken worden. Is de produktiviteit en deskundigheid van de eigen leden nog wel up to date? En zo niet, wat zijn dan de consequenties? Er zijn bij voorbeeld grote verschillen in het uitbesteden van werkzaamheden aan derden. Is dit positief of juist niet?

Hoe reageren bureaus op de verdere professionalisering van opdrachtgevers? Op de toegenomen inspanningen die noodzakelijk zijn om opdrachten te verwerven? Is samenwerking met andere bureaus gewenst? Moeten bureaus zich richten op schaalvergroting o f moet men zich juist terugtrekken naar de kerntaken? Heeft specialistatie in een bepaalde sector de toekomst of biedt een breed opdrachtenpakket een gezondere bedrijfseconomische exploitatie?

In het onderzoek wordt erop gewezen dat de slechte exploitatieresultaten leiden tot uitstel in investeringen met name in automatisering en promotie. Dit brengt de professionaliteit en kwaliteit van de dienstverlening in gevaar. Wat raadt de BNA haar leden aan?

Architectenbureaus kampen met de toegenomen overheidsbureaucratie, ontstaan door de onbedoelde effecten van een deregulerend rijksbeleid. Terecht vraagt de BNA daar aandacht voor en wordt de SR aangepast. Maar een bezinning op de vorm en structuur van het toekomstige architectenbureau sorteert op de lange termijn wellicht minstens zoveel effect. Sterker nog, indien ongeveer de helft van de bureaus daadwerkelijk verliesgevend is, is een herstructurering van de eigen branche zo goed als onvermijdelijk.

Janny Rodermond

Nederland naar School: Twee eeuwen bouwen voor een veranderend onderwijs. Nederlands Architectuurinstituut, Museumpark 23, 3015 CS Rotterdam, dinsdag tot en met zaterdag van 10 uur tot 77 uur, zondag van

71

tot

77

uur.

14 de Architect, februari T9 9 J

rechts Maquette van de aanlanding op de zuidelijke oever. Foto Nigel Young

\

\

onder Fotomontage Millenium Brug FotoJeremy Young

Foster, Caro en Wise ontwerpen Millenium-brug Nog voor het jaar 2000 moet de Milleniumbrug een verbinding leggen tussen de City van Londen en de Bankside in Southgate. Hiermee wordt een brug geslagen tussen St. Peters Cathedral en het gebied rond de nieuwe Tate gallery. Het prijswinnende ontwerp van deze voetgangersbrug is van Norman Foster, de kunstenaar Anthony Caro en Chris Wise van Ove Arup.

De brug dankt haar sculpturale uiterlijk vooral aan de dynamische maartamelijk eenvoudige constructie, waarvan de opspanning de momentenlijn volgt. Bovendien is het dek van de brug die als horizontale schijf voor de wind werkt, uiterst dun gehouden. Het lijkt alsof één lange dunne plaat de Theems oversteekt.

Lopen overdeze brugwordt hierdoor een spe­ ciale ervaring, die versterkt wordt door de tac­ tiele materialen. Het loopgedeelte is gemaakt van hardhout dat in de loop der tijd verbleekt en zo naarde roestvaststalen omkadering zal toekleuren. Doordat de houten balken vrij zijn opgehangen tussen de gegalvaniseerd stalen constructie is het bewegen over de brug hoor­ baar gemaakt. De railing, de ballustrades en de lichtroosters zijn van roestvaststaal, dat net als het hout door het gebruik steeds mooier wordt en bovendien ook prettig aanvoelt.

De brug kent twee verschillende opgangen.

Aan de City-zijde gaat zij heel terloops over in Peters Hill. Voordezuidkant van de brug heb­ ben Foster, Caro en Wise daarentegen een monumentale cirkelvormige opgang ontwor­ pen die uit een stelsel van hellingbanen bestaat. Twee trappen doorsnijden deze ziggurat-achtige vorm en brengen de voetgangers direct op het hoogste niveau.

De brug gaat ongeveer ïo miljoen pond kosten.

Ed Melet

M—

lls li

«••I *41:

M N m n

iiil

in

I] IIP »

M

»» n

■■

* ■» «■

Mtm ca m .ii. m

■ N i l lir i*

■9

■* «**

Hl M M H m

Actualiteiten 15

MM

Ceerling na conflict weg bij Europan (2) In hetdecembernummervan 'de Architect' hebben we melding gemaakt van het feit dat Bob Ceerling afgetreden is als voorzitter van Europan, uit onvrede metdegangvan zaken binnen het zittende bestuur.

Voorafgaand aan publikatie van dit bericht, is de tekst voorgelegd aan waarnemend voorzitter Peter Dordregter. Deze heeft destijds geen gebruik gemaakt van de gele­ genheid om eventuele feitelijke onjuistheden te corrigeren. Inmiddels hebben wij alsnog een reactie van het Europanbestuur ontvan­ gen. Met de publikatie van deze briefen de reactie hierop van Bob Ceerling achten wij de kwestie gesloten.

Europan goed op koers

Het bestuur van Europan Nederland betreurt het in hoge mate dat de heer Bob Ceerling, ondanks herhaaldelijk verzoek om aan te blijven, eerder als voorzitter is afgetreden dan voorgenomen.

De heer Ceerling was het niet eens met de, bij de grootst mogelijke meerderheid genomen, bestuursbeslissing contact op te nemen met de secretaris-generaal van de Europese organisatie om te bezien o f met een door Europan Nederland ontwik­ keld voorstel een impasse in de besluitvor­ ming over de internationale organisatie kon worden doorbroken.

Het bestuur is bijzonder verheugd dat inmiddels op een bijeenkomst van alle dertien deelnemende landen verenigd in Europan, dit organisatiemodel instemming heeft gekregen. Van groepsvorming was hooguit vooreen oppervlakkige waarnemer sprake, maar van een Franse dominantie, zoals gesuggereerd wordt in het artikel van Janny Rodermond in het decembernummer van ‘de Architect’, zeker niet.

Ondanks geïnvolveerde debatten over de toekomstige structuur en het onverhoedse aftreden van de internationale voorzitter, mevrouw drs. H. d’Ancona, blijft Europan goed op koers en weet haar werk effectief voort te zetten. Realisatie van winnende

ontwerpen -d o o r en met de daartoe gemobi­ liseerde gemeenten (tevens belangrijke medefmanciers)- is en blijft het essentiële en onderscheidende kenmerk van Europan.

Inschakeling van gemeenten is in het belang van de winnende architecten en gezien de taakstelling om het architectuurklimaat en -debat te bevorderen, een conditio sine qua non. Gezien het enorme aantal inzen­ dingen wordt er op internationaal niveau wel gesproken overeen andere organisatori­ sche opzet van de prijsvraag, maar het is onjuist om te stellen dat een ‘kleine machtskern’ de prijsvraag wil transformeren tot een ideeënprijsvraag, zoals beschreven is in het artikel van Rodermond.

Het bestuur prijst zich gelukkig dat Europan thans een structurele financiering heeft verworven door opname in het Kunstenplan 1997 - 2000. Hierdoor kan alle aandacht worden besteed aan de -onverminderd am bitieuze- hoofdtaken, en hoeft minder aandacht besteed te worden aan de bij­ zaken. Het bestuur heeft, ju is t omdat er met spaarzame middelen en tijd moet worden gewoekerd, er alles aan gedaan de internationale organisatie een koers te bieden die secretariële en bestuurlijke ver­ antwoordelijkheden helder onderscheidt en de besluitvaardigheid bevordert. Het moge duidelijk zijn dat het bestuur en het projectbureau, onder leiding van een nieuwe voorzitter, met veel enthousiasme en inzet aan de continuering en uitbouw van haar taken zal werken. drs. P.Ph. Dordregter waarnemend voorzitter Europan Nederland

Europanprijsvraag 1996. Ontwerp lokatie Emmen van Koers, Zeinstra en Van Gelderen.

van Dordregter beslissingen zijn genomen die in flagrante strijd waren met kortgeleden eerder gemaakte afspraken. Niet alleen dat ik daar-overte laat werd geïnformeerd, ook een poging mijnerzijds daarover alsnog overleg te hebben is stelselmatig ontweken. Het bleek dat Dordregters ambities zijn bestuurlijk fatsoen in de weg stonden. Het is voor mij niet mogelijk samen te werken met bestuursleden die anderefatsoensnormen hanteren dan ik zelfgewend ben.

Dordregters observaties inzake het interna­ tionale reilen en zeilen zijn voor zijn eigen rekening, maar zijn impressies zijn niet in overeenstemming met defeiten zoals ik, en ook later mevrouw d’Ancona, die gedurende mijn lange voorzitterschap heb waargenomen.

Mochten echter op den duur verbeteringen in het internationale functioneren optreden, dan zal dat eerder toe te schrijven zijn aan het vele werk dat al gedurende lange tijd door anderen is verzet dan dat de heldenrol die Dordregter zich nu plots toemeet daarin van betekenis is geweest.

Dat deze zaak m ij veel chagrijn bezorgt zal voor insiders duidelijk zijn, maar gelukkig wordt dit weggenomen door de wetenschap dat het bestuur van Europan Jan Willem Schrofer bereid heeft gevonden m ij als voor­ zitter op te volgen. ir.Bob Ceerling oud-voorzitter Europan Nederland

Rectificatie Reactie

De repliek van Dordregter vraagt om weer­ legging omdat deze een onjuiste voorstelling van zaken geeft, waardoor mijn beslissing om voortijdig a f te treden verkeerd zou kunnen worden uitgelegd. Hij maakt misbruik van het feit datjanny Rodermond in haar bericht zo elegant was slechts terloops aan te stippen dat ik mij stoorde aan bestuurlijk wangedrag.

De reden om mijn voorzitterschap niet langer voort te zetten was, dat tijdens mijn afwezig­ heid door het zittende bestuur onder leiding

Belastingkantoor Enschede

In het artikel over het belastingkantoor in Enschede in hetdecember-nummerzijn niet de juiste credits vermeld. Architect Ruurd Roorda was gedurende dit proces in dienst van de Rijksgebouwendienst DO&T. De energieadviseur was niet zoals vermeld Peutz&Associes, maar W/E adviseurs duur­ zaam bouwen/Chiel Boonstra. Dit bureau is tevens de Nederlandse initiator van Energie Comfort-2000.

Yapotherm en Selthaan gaan samen onder de naam EcoTherm.

Allebei zijn ze een begrip op isolatiegebied: Vapotherm en Selthaan. Ze gaan samen verder als produktgroepen van EcoTherm. De produktie is ondergebracht in één grote, modern ingerichte produktielocatie in W intersw ijk, met alle efficiency en kwaliteitsverbetering van dien.

Dankzij deze schaalvergroting ontstaat een ongekend gunstige prijs/kwaliteitverhouding.

Dakisolatieprodukten

Beide produktgroepen garanderen het hoogste isolatierendement bij minimale plaatdikten.

En dat is, met de steeds maar stijgende brandstofprijzen en strenger wordende milieu-eisen, van vitaal belang, Eenmalig investeren in Vapotherm of Selthaan levert elk jaar een hogere besparing op.

Ze reduceren CO2 uitsto ot to t een absoluut minimum en verdienen hun kostprijs

heten voortaan Vapotherm en de naam Selthaan staat vo o r agrarische en bewaarplaatsisolatie.

tijdens hun lange levensduur

EcoTherm

in veelvoud terug.

O ver rendement op lange term ijn gesproken !

EcoTherm International bv, Postbus 198,7100 AD Winterswijk, Lorentzstraat 1,7102 JH Winterswijk, telefoon (0543) 54 32 10, fax (0543) 53 0844

EcoTherm

fcoT/jern?

iaïa :

4 'l i f e

'J & + -

««VAPOTHERM»»

Omcirkel A 0669 o de informatiekaart

A ctualiteiten 17

mm rechts Ontwerp Nederlandse Ambassade in Boedpast van Team 4 architecten, ond e r Meubelontwerp van Leopold van de Ven

Tentoonstellingen

ste van een reeks van vier tentoonstellingen

Congressen, lezingen,

Amersfoort rond de eeuwwisseling

Arcam galerie, Waterlooplein 211-213, io n PG

Architecten W illem H endrik Kam en Her-

Amsterdam, dinsdag tot en met zaterdag van 13 tot

manus Kroes leverden een belangrijke bijdra­

77 uur.

nen- en buitenlandse studenten, m et als ontwerpopgave de renovatie van het 'werk­

over ‘de smaak van de opdrachtgever’.

studiedagen

plaatsengebouw van de voormalige H ollandAm erikalijn, een ontwerp van Jaap Bakema.

Bouwen en wonen in de stad

TU Delft,tel. 015-2784175, fa x 015-2784128

Vanju n i to t en m et augustus zal de eerste

ge aan de stadsuitbreiding die in Amersfoort rond 7900 plaatsvond. H un ontwerpen zijn

Theater in Amsterdam

‘Scbweriner Architecture Sum m er' plaats­

te zien in een tentoonstelling in museum

De tentoonstelling Theater...theater, die eer­

vinden. Hierin wordt voorzien in lezingen,

Flehite, overigens een ontwerp van Kroes u it

der in Hoorn was te zien, is to t en m et 28

tentoonstellingen en workshops onderbet

1898. Tevens is een publikatie en een stads­

fe b ru a ri opgesteld in het Exposorium van de

them a ‘building and living in the city'.

Prijzen Theo Bosch posthuum geëerd

wandeling verkrijgbaar. Kunstenaarsgenoot­

Vrije Universiteit. Getoond wordt een vogel­

IAAS Institute fo r Advanced Architectural Studies,

schap De Ploegh greep de huidige stadsuit­

vlucht van de ruim telijke ontwikkeling van

Christian Försterstr. 7, D-20253 Hamburg, tel. 00-

breiding aan om een serie kunstwerken te

het gebouwtype, ontwerpen voor een theater

vervaardigen waarop de hedendaagse bouw­

in Hoorn en ontwerpen voor nieuwe theaters

kunst is vastgelegd. Deze zijn in Galerie De

in Nederland.

Ploegh te zien.

Exposorium Vrije Universiteit, De Boelelaan 1107,

Tectoniek is het onderwerp van de derde

wingsprojecten- toegekend gekregen. H et

Museum Flehite, Westsingel 50,381i BL Amers­

1081 HV Amsterdam, maandagtot en met vrijdag

reeks lezingen aan de Academie van Bouw­

project, een ontwerp van Theo Bosch, in

kunst Amsterdam. Sprekers zijn achtereen­

samenwerking m et Bouwfonds Woning­

volgens Francine Houben (20.2), A d o lf

bouw, is ontwikkeld in het kader van ‘De

foort, dinsdag tot en met vrijdag van io tot 17 uur,

van lo to tz o u u r, zaterdag van 10 tot 16 uur.

zaterdag en zondag van 13 tot 17 uur.

Lucien Kroll

49-40-493651, fa x 00-49-40-493650

H et complex woningen m et daaronder gele­ gen bedrijfsruimtes op de hoek Torenstraat/ Vleerstraatin Den H aag heeft de ‘Nieuwe

Lezingen Academie van Bouwkunst

Stadsprijs’ -e en prijs voor Haagse vernieu­

Meubels en sieraden bij Yksi

Krischanitz (27.2), Annette Gigon en Mike

Kern Gezond’ en leidt volgens deju ry “ to t

Kirsten Stekelenburg, Leopold van de Ven en

G u y e r(6 .j), Patxi M angado (13.3) en Hilde

revitalisering van een heel gebied” .

Tot 25 fe b ru a ri is in de TU Delft de tentoon­

Patrick Vissers tonen hun meubelontwerpen

Daem en Paul Robbrecht (20.3). Aanvang

stelling ‘reconstruction o f an urban landsca­

in Galerie Yksi. Tegelijkertijd zijn ook sieraad-

steeds 20.00 uur.

Van Hinte krijgt prijs kunstkritiek

pe’ over bet werk van Lucien Kroll te zien.

ontwerpen te zien.

Academie van Bouwkunst, Waterlooplein 211,

Kunstcriticus Ed van H inte heeft voor zijn

H ie r zijn tevens de publikaties ‘Komponen-

Galerie Yksi, Havenstraat i, 5611 VE Eindhoven,

Amsterdam, 020-6220188.

ten i', door Kroll, en ‘Komponenten 2’, door

dinsdag tot en met vrijdag van 10 tot 17.30 uur,

D. Beseb verkrijgbaar.

TU Delft, Achterhal, faculteit der Bouwkunde, Berlageweg i, 2628 CR Delft.

zaterdag van 12 tot 77 uur.

bijdragen over industriële vormgeving, ge­ publiceerd in het tijdschrift Items, deJan

Masterclass in samenwerking

Bart Klasterprijs voor Nederlandse Kunst­

met VPRO

kritiek ontvangen. Bij de beoordeling werd

Onder de tite l architectuur en media vinden

rekening gehouden m et de m ate w aarin

respectievelijk van 21 to t 28fe b ru a ri en van

vooreen groot publiek begrip voor het onder­

Architectonische objecten in ABC

2 i to t 25 april masterclasses plaats. Aanlei­

werp werd gewekt, de originaliteit, visie,

In het A rchitectuur Bouwhistorisch Centrum

ding hiervoor vorm t de verhuizing van de

opbouw en stijl. De prijs zaljaarlijks worden

zijn to t en m et 9 m aart de architectonische

VPRO van 13 verschillende, verspreid gelegen

uitgereikt.

objecten van constructivist Bander van Ier­

lokaties, naar één groot verzamelgebouw,

land te zien. Van Ierland is gefascineerd door

een ontwerp van MVRDV. H ierdoor zal ook

het begrip Vierde dimensie’ en werkt d it ook

de interne com m unicatie wijzigen. Tijdens

in zijn ruim telijke modellen uit. Hiernaast

de masterclass zal worden samengewerkt

H et complex van de nieuwe Nederlandse

presenteert h ij maquettes, grafiek en com pu­

m et studenten architectuur, stedebouw en

Ambassade in Boedapest heeft de architec­

Ambassade wint architectuurprijs Boedapest

teranimaties.

(nieuwe) media. Gastdocenten zijn Wiel

tuurprijs 7996 van de stad Boedapest gekre­

Verder zijn in het ABC tentoonstellingen te

Arets, Ben van Berkel, Greg Lynn, Winy

gen. H et complex, een ontwerp van Fred

zien over architectuu fo to g ra a f Paul van

Maas en Lars Spuybroek.

DubbeUng van Team 4 architecten, bestaat

Loenen (to t en m et 9 m aart), architectenbu­

Berlage Instituut, Mamixstraat3i7, Amsterdam,

u it een kanselarij en een dienstwoning en

reau Braaksma en Roos en R.O.W. architec­

020-4285080.

biedt ruim te aan 30 medewerkers.

ABC, Groot Heiligland 47, 2012 EP Haarlem, dins­

Renovatie centraal

dag tot en met zaterdag van 12 tot 77 uur, zondag

Aan de TU D elft vindt op 7 m a art bet sym­

Meier gelauwerd voor gehele oeuvre

tu u r (beide to t en m et 6 april)

van 13 tot 17 uur.

posium ‘Renovation, the fu tu re task' plaats.

Richard M eier heeft de ‘A m erican Institute

Sprekers zijn Joop van Stigt, Philippe

o f Architects Gold M edal’ toegekend

De smaak van de politicus

Robert (Reichen c? Robert), O la f de Nooyer

gekregen voor zijn gehele oeuvre. Hiermee

In de Arcam galerie tonen zestien wethou­

(Renzo Piano Workshop), Enric Miralles en

schaart h ij zich in de gelederen van Frank

ders hun persoonlijke voorkeur voor projecten

Eric Owen Moss. Tevens vindt een acht

in de Amsterdamse stadsdelen. D it is de eer­

weken durende workshop plaats voor bin ­

Lloyd Wright, Le Corbusier, I. M. Pei, Philip Johnson en Sir N orm an Foster.

Kiezen voor NedZink NTZ® geeft de volle vrijheid van ont­ werpen. NedZink NTZ® laat zich soepel vormen langs elke gewenste lijn. Geeft karakter en duurzaamheid aan daken en gevels.

NedZink B.V., voorheen Billiton Zink, maakt deel uit van de KORAMIC groep en produceert NedZink NTZ® in platen, stro­ ken en rollen.

NedZink NTZ* -

Exact maatwerk en een reeks prefab daksystemen maken

Voor creatief bouwen.

het leveringsprogramma compleet.

Voeg daarbij de uitgebreide technische adviezen en begelei­ ding, die NedZink u graag ter beschikking stelt, plus de zekerheid van een gegarandeerde kwaliteit, dan is de basis voor een creatieve samenwerking eigenlijk al gelegd.

Internationale Bouwbeurs '9 7 , Utrecht, Stand 7.C.050

4

•

T

.

'mm j* *

NedZink

NedZink B.V., Postbus 2135 (Hoofdstraat 1, Budel-Dorplein), 6020 AC Budel Tel. 0495'-4557 00 Fax 0 4 9 5 -4 5 5 7 9 0

Omcirkel A 0684 op de informatiekaart

Ai

HHHj

sy f

H3& .

W

E

E

R

G

A

L

O

Z

E

W

A

N

D

E

N

Een wandsysteem kan alles bijdragen aan het doortrekken van de identiteit van een gebouw tot in het interieur. Mits de technische en esthetische beperkingen van dat wandsysteem de creativiteit van de ontwerpers niet belemmeren.

Er is een interieursysteembouwer die zulke beperkingen niet kent.

; $

j «■«««"1

m in lL «m "mmmmu 01 ia « i m

.«

51

1 1h i mu i D BS BS’ llr 9 *

iSa B

n

■EL 1

bêehsE

p a-ir»

II I I II

Die interieur-systeembouwer is Verwol. Verwol is een complete interieur-systeembouwer, maar er zijn ook - grote en kleine - projecten waar Verwol alleen de wanden voor zijn rekening neemt. In alle gevallen weet Verwol ontwerperswensen te realiseren. Vaak vormen de standaard wandsystemen een oplossing. Waar dat niet het geval is, ontwerpt en fabriceert Verwol op maat. Ook op grote schaal. Aan de prijs is dat niet of nauwelijks te merken. En het eindresultaat is technisch, kwalitatief

VERWOL

en architectonisch altijd perfect.

A F B O U W

D O O R

V E R W O L :

I N B O U W

VA N

I D E N T I T E I T

Verwol Projektafbouw B.V., De Veken 21, 1716 KE Opmeer. Tel.: 0226 - 353504. Fax: 0226 - 353049.

Omcirkel A 0697 op de informatiekaart

De Generale Bank koos Rotterdam als thuishaven voor haar Nederlandse hoofdkantoor. Maar de drukste havenstad ter wereld heeft één beperking: ruimte.

■

f t

Op een minuscuul lapje grond in het centrum moest een immens bouwwerk van 106 meter hoogte verrijzen om alle bankemployés voldoende werkruimte te geven. Een schier onmogelijke opgave die de architect groots oploste door de

voordelen van beton en staal te combineren. Dit bleek niet alleen een bijzonder fraaie constructie, maar ook een hele slimme.

Want wie bouwt in staal profiteert van: lagere funderingskosten door de

lichtere constructie, een snellere bouwtijd, waardoor u minder bouwrente afdraagt en het gebouw eerder in gebruik kunt nemen en - last but not least minder afvalkosten omdat er weinig afval is. Met andere woorden: voor de

Generale Bank was bouwen in staal een voordelige optelsom. Ook straks nog.

Staal is namelijk 100% recyclebaar. Door de bank genomen is het dus hele­ maal niet zo’n gek idee als u nu contact opneemt met een SNS staalbouwer.

Omcirkel A 0691 op de informatiekaart

:-17 I f Dit

is een publicatie van de Sam enwerkende

N ederlandse Staalbouw , Postbus 190,2700 AD Zoetermeer .

w .

/

m m mmA '///// / / /

'/ / / / / /

/ /

/ /

/

/

mm

'mm “ Hi.,

JANSEN VENNEBOER

B.V.

WIJHE CONSTRUCTIEBEDRIJF B.J. TEN KOPPEL B.V.

ZWOLLE KRUIPER B.V.

KONSTRUKTIEBEDRIJF

RAALTE B.V.

N.IJ.L.

STAALBOUWERS B.V. ENSCHEDE SCHOOTEN CONSTRUCTIEBEDRIJF B.V. RIJSSEN ENKHUIZER CONSTRUCTIEBEDRIJF ENKHUIZEN ENZLER METAAL EN BOUW B.V.

LEMELERVELD NOVICON STAALBOUW B.V.

OOTMARSUM METAALBEDRIJF J. POMPSTRA B.V.

OLDEMARKT RÖRINK & VAN DEN BROEK

HOOFDDORP FLEVO STAALBOUW B.V. HOORN CONSTRUCTIEBEDRIJF DE GROOT B.V. HEEMSKERK HGG NEDERLAND B.V. MIDDENMEER JONGEJANS STAALBOUW B.V.

DEN HELDER JOOSTEN STAALBOUW B.V. HEERHUGOWAARD KROON CONSTRUCTIEBEDRIJF B.V. NIEUW VENNEP T. VAN DER LINDEN B.V. PURMEREND MOUS LAS- EN CONSTRUCTIEBEDRIJF B.V. LIMMEN VIC OBDAM STAALBOUW B.V. OBDAM OVEC MULTISERVICE B.V. BEVERWIJK

STAALBOUW PURMEREND B.V. PURMEREND RINGELING STAALWERKEN B.V.

STAALBOUWERS

B.V.

SCHAGEN

WIKO

STAALBOUW

B.V.

KOEDIJK

ARIE

BELO

AMSTERDAM ROOD STAALBOUW V.O.F.

METAALWERK

LINSCHOTEN

HENDRIKS

OBDAM CONSTRUCTIEBEDRIJF SCHOLTES

STAALBOUW

B.V.

VEENENDAAL

MAKON

AMSTERDAM POST STAALBOUW B.V.

ALKMAAR KONSTRUCTIEBEDRIJF SIEM STEUR B.V. VOLENDAM TAMBACH B.V. EGMOND-BINNEN WIJNKER VAN LINT

STALINRICHTINGENBEDRIJF

KAMERIK

STRUKTON

STAALBOUW

B.V.

MAARSSEN

TAKKE

BREUKELEN

B.V.

BREUKELEN

mi * .4* v

* t ... :•......... .

lü

■

jêÉÉIÊÈiÊÈËêÈÊÊl

$r$

wÊÊÊm

- 'V

■»* - — -1 "!

■*# ~ < W ;y *W "#

/**-

■SÉlP:

z * * .

* ,

—.

^ -

'. *

**C -# r

mm !

-i.-V

■). — I

,:M M U

■'Ml

.

»

:-..

*

Een stevig betoo kanten vai

S r

______ .______

doet aan de eisen van het Bouwbesluit,

de

Cellenbeton van Hebei biedt wat

schoonheidsprijs verdienen, zal voor

dat betreft een aantal opmerkelijke plus­

kan

iedereen duidelijk zijn. Bij bouwen gaat

punten.

elementen,

geboord en gefreesd. Omdat het daar­

het uiteindelijk om die subtiele wissel­

leverbaar tot een lengte van maximaal

naast ook nog licht van gewicht is, biedt

werking tussen esthetica en functionali­

7,5 meter, zijn evenals de blokken en

het een bron van inspiratie om creatief

teit. De bouwwereld zoekt terecht naar

de speciale design-elementen opval­

te ontwerpen en te bouwen.

economische bouwsystemen met een

lend makkelijk te bewerken en te ver­

meerwaarde.

werken. Cellenbeton, dat volledig vol­

Dat

niet

alle

bouwwerken

De gewapende

worden

Die

gezaagd,

flexibiliteit

is

geschaafd,

overigens

slechts een van de vele voordelen die

Hebei Siporex B.V. Wielkamp 6, 5301 DB Zaltbommel. Postbus 85, 5300 AB Zaltbommel. Telefoon (0418) 51 34 51. Fax (0418) 51 53 00.

O m cirkel A 0678 op de inform atiekaart

ÊÊSMw m :

l|Èljl§lt _

- •?»

•— " -

-

H fe è i ü

-:j :

vW & S M

t& f-l

& *:

M ’ B m \ - r

K F fp a

~d ^m

•>*

•

»

>

-*4I

II :r>r

/ t

:^e •

•-

' V . '^ i

-.-a r ”■' <*-': ■

"*'.c

te -

“ “ fijlK l^ fc |ll^ i ‘

' •L.itdSftf"',

u•!

•»:

. ‘r,r

tv

r

& _•'Ï V

T

..... '

I

\*

^

fS

.:.; .1

■J..

mm - k 'S ^ y M

>ver de flexibele sllenbeton.

KK2T

cellenbeton biedt. De miljoenen uiterst

En als u dan ook nog bedenkt

kleine luchtporiën verschaffen dit mate­

dat cellenbeton over uitstekende isole­

riaal namelijk een hele reeks unieke

rende eigenschappen beschikt, zal de

eigenschappen.

conclusie duidelijk zijn. Dit bouwma­

Zo is het materiaal absoluut on­ brandbaar en vuurbestendig. Boven­ dien kunnen door de beschikbare lengte grote spanwijdtes worden overbrugd.

teriaal biedt mogelijkheden die u vast niet voor mogelijk hield.

A' hebei

Hebei cellenbeton. Slimmer bouwen bestaat vandaag niet.

-

:

m .i H

2 4 de Architect, februari 1Q97

Grootschalige bouwprojecten: containers of katalysatoren P S iilig • . . 'é- r : la.. i Sal......

%

ziek in zaal 15

P in ' j

[r

!

m m m ■■ s

la s s * ^

ééÊsÊ

SR I HIM

K«UJ9.

ra

1

MM

llls li KLM In 1993 verrichtte Willem Jan Neutelings, in samenwer­ king met Michiel Riedijk, Burton Hamfelten Edzo Bindels, een studie naar de school van de toekomst. Een van de aspecten was de wijze waarop school en stedelij­ ke context samenhangen. Het passagegebouw -linksis volledig ingebed in een compacte stedelijke structuur en heeft geen buitenkant; stedelijke en educatieve functies zijn met elkaar verweven. In de Toren -rechts­ boven- daarentegen, gedacht op een perifere lokatie, speelt het stedelijk leven zich in het gebouw af, dat beschouwd kan worden als een verticale stad.

Redactioneel 25

=SSsS besloten ruimte

collectieve ruimte

circulatie

De opgave om grootschalige gebouwen in stedelijke situaties te situeren, stelt ontwerpers voor aparte problemen. Temeer daar deze lokatiekeuze bepaald niet vrijblijvend is. In veel gevallen is het eenvoudiger om grootschalige bouwprojecten aan de stadsrand te realiseren. Gelet op de te verwachten impulsen van dergelijke projecten op de stedelijke context wordt steeds vaker gekozen voor de situering ervan in te revitaliseren gebieden. De vraag onder welke voorwaarden aan deze verwachtingen kan worden voldaan, komt lang niet in iedere opgave uitvoerig aan de orde.

Zo lijken de eisen waaraan zulke gebouwen moeten voldoen, volslagen relatief te zijn geworden.

De vraag bijvoorbeeld of een concentratie van opleidingen binnen één hogeschool noodzakelijk is, valt moeilijk te beantwoorden. Opleidingen opereren in toenemende mate op een markt en kunnen afhankelijk daarvan groeien of krimpen. Het programma van eisen ontstaat derhalve in wisselwerking met de markt. Het is daarmee onderhevig aan veranderingen die nauwelijks te voorzien zijn. Dit betekent dat de gebouwen waarin de verschillende opleidingen geconcentreerd zijn, vooral neutraal en flexibel moeten zijn.

Een hiermee samenhangend probleem heeft betrekking op de architectonische uitdrukking. Het gebouw kan aan de buitenkant niet meer laten zien wat in het innerlijk ervan gebeurt. Dit effect wordt versterkt doordat de afstanden tussen het hart en de huid steeds groter worden. Het gebouw wordt ‘gesloten’, afgesloten van de werkelijkheid teneinde een nieuwe representatieve ruimte te creëren. ‘Een fysieke afstand die doordringbaarheid, overgangen en transparantie ontkent. Een maximum aan kunstmatigheid voortgebracht door een gesloten, begrensde en beveiligde ruimte.

Kunstmatigheid van het interieur dat, ook al ligt het in de open lucht, altijd functioneert als binnenruimte en dat voortgebracht is door architectonische middelen die gevarieerd kunnen zijn, maar ingesloten worden door de rigide envelop van de container.’ (Ignasi de Sola-Morales) Lange tijd zijn grootschalige bouwprojecten in binnensteden vanuit een respect voor de onaantastbaarheid van het bestaande zo goed als ondenkbaar geweest. De programma’s die echter tot deze mammoeten aanleiding geven, laten zich echter zelden aanpassen aan het bestaande.

Eerder creëren ze hun eigen context. De in dit nummer gepubliceerde hogescholen reageren op verschillende wijze op deze thematiek. Grote bouwprojecten vergen een meer actieve manier van ingrijpen in de stad dan tot nu toe gebruikelijk is geweest. Alleen dan kunnen ze een werkelijke bij drage aan het functioneren van de stad leveren.

Harm uiman

2 6 de Architect, februari 1997

Verzoening van stedelijke en metropolitane kwaliteiten Kunstcluster vanJo Coenen in Tilburg Tilburg scoorde lange tijd hoog op de top tien van Nederlands lelijkste steden. Inmiddels dwingt de voortvarendheid waarmee de industriestad wordt getransformeerd in een dienstencentrum op z’n minst nieuwsgierigheid af. Tilburg was een van de steden, waarin de pogingen om een modern stadscentrum te realiseren, mislukt zijn. In de recente plannen, gericht op het verhogen van de ruimtelijke kwaliteiten van het stadscentrum, wordt de eigen verbrokkelde geschiedenis geaccepteerd. Jo Coenen is als supervisor betrokken bij de herinrichting van een prominent deel van de binnenstad. Zijn oeuvre wordt gekenmerkt door Annette Marx Foto’s Christian Richters

boven Verschil in materiaalgebruik accentueert de

strakke en de vloeiende vorm. rechterpagina Continuering van de stedelijke routes.

De stedelijkheid van de stad kan stilistisch beschouwd worden als een geheel, een ‘Gesamtkunstwerk’. De stad is het organisme van de gemeenschap of van het nostalgische verlangen ernaar. De stad is historiserend, reactionair, versmeltend, verzoenend en orga­ nisch. De stedelijkheid van de metropool daarentegen is niet verzoenend, maar ver­ vreemdend. De gebouwen van de metropool zijn autonome, economische projecten die toevallige relaties met elkaar aangaan door de compositie van verschillende architecturen.

De metropool is confronterend, open, ver­ nieuwend en spanningsvol.

Het geniale van Schinkels plannen voor het centrum van Berlijn, aan het begin van de negentiende eeuw, betreft een incorporatie van de kwaliteiten van beide, van de stad én de metropool. In tegenstelling tot het unificeren­ de stadsontwerp, dat tot dan toe in de stedebouw gebruikelijk was, ontwikkelde Schinkel autonome, op zichzelf staande architectoni­ sche objecten, die vrije verbanden aangingen met andere nieuwe of al bestaande gebou­ wen. Philip Johnson overpeinst in zijn inlei­ dend essay ‘Berlin’s last Chance’ in het Domusdossier '95, gewijd aan de projecten voor het nieuwe centrum voor Berlijn, de ont­ werpen voor stedelijke ingrepen van Karl Friedrich Schinkel. Het Altes Museum, het Schauspielhaus, de Lustgarten, de Bauakademie, en het project voor de Nationale Biblio­ theek zijn alle objecten die niet alleen relaties met elkaar aangaan, maar ook de al bestaande monumenten, zoals het Schloss en de Alter Dom in een nieuw, meer metropolitaan ver­ band brengen. Schinkels concept van stedelij­ ke planning wordt vooral duidelijk in de bekende gravure van een uitzicht vanaf het bordes van het Altes Museum, uitziend over de Lustgarten naar het Schloss en de Friedrichwerdersche Kirche. Het bordes in de gravure wordt bevolkt door bezoekers. Hier­ mee wordt duidelijk dat dit eerste in Berlijn voor publiek toegankelijke museum een opvoedende functie had voor de bewoners van de stad. De stedebouwkundige relatie tus­ sen museum, buitenruimte en andere monu­ mentale gebouwen wordt met deze gravure schitterend weergegeven.

Johnson oppert dat het gebruik van autonome architectonische structuren, die vrije verban­

den aangaan met andere gebouwen, de enige vorm van stedebouwkundig ontwerpen is die in onze tijd misschien nog zou kunnen wer­ ken. Hij acht Schinkels grootste uitvinding dan ook die van de interventie in bestaande urbane weefsels, waarbij nieuwe ontwerpen ingebracht worden, zodat tot dan toe dispara­ te elementen in een nieuw, maar vrij verband komen te staan.

Waargemaakte ambitie Dat deze architectonische wijze van stede­ bouwkundig ontwerpen tegenwoordig tot succes kan leiden, wordt misschien niet bewezen in het nieuwe centrum van Berlijn, maar op wat kleinere schaal wel in het stads­ centrum van Tilburg, waar onlangs de Kunst­ cluster van architect Jo Coenen gerealiseerd is. Niet alleen dit gebouwencomplex, maar ook het ontwerp van de openbare ruimte en de supervisie over nieuwe projecten in het zuidelijke deel van het centrum van Tilburg zijn in handen van Jo Coenen.1Het revitaliseringsproces van dit zeer gefragmenteerde deel van de stad is ongeveer acht jaar geleden van start gegaan. Alhoewel het nog niet is afgerond, kan uitgesproken worden dat met de realisering van de concertzaal en de eerste fase van de Faculteit der Kunsten, de ambities van de ‘moderne industriestad’ Tilburg2niet alleen waargemaakt zijn, maar door een beheerste en gedisciplineerde aanpak met verve overtroffen worden.

Het idee om concertzaal en kunstenopleidin­ gen op een centrale plek in de stad samen te brengen leidde tot een gezamenlijk initiatief van de gemeente Tilburg en de Fontys Hoge­ scholen. De beide opdrachtgevende partijen formeerden in 1992 de stichting Kunstclus­ ter. Het terrein aan de Schouwburgring, waar­ op het project nu gerealiseerd is, was oor­ spronkelijk in gebruik als kloostertuin. De concertzaal is aan de Schouwburgring gesitu­ eerd, terwijl de kunstenopleidingen in de kloostertuinen daarachter liggen. De gekrom­ de en geribbelde vorm van de zaal verwijst naar de vorm van de ernaast gelegen schouw­ burg van de architecten Bijvoet en Holt, die onlangs prachtig is gerestaureerd door de Tilburgse Architectenwerkgroep. De zaal is gevat in een autonome vierkante structuur.

Deze is bekleed met een uit Spanje geïmpor-

KumstclusterJo Coenen 27

een grote affiniteit met de architectuur van de stad. Het plan voor Tilburg wordt niet gekenmerkt door grote gebaren of monumentale ingrepen. Eerder is sprake van kleine interventies, die grotendeels gericht zijn op het aanbrengen van verbindingen en samenhang in de open stedelijke ruimtes. Zelfs de onlangs gereed gekomen Kunstcluster, die wel degelijk een monumentale uitstraling heeft, maakt deel uit van dit streven naar stedelijke samenhang. Deze wordt niet in de eerste plaats gerealiseerd op het niveau van het beeld, maar op het vlak van het functioneren van het stedelijk leven in en om het nieuw toegevoegde gebouwencomplex.

rIk mm

m

________

mmm

BBSBB______

fJl

\.

gif

'\

mwrmmm w .m — ■

rf -

“

WÊ0/ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

~

B

S

2 8 de Architect, februari 1997

links Ligging van de Kunstclusteraan de ring onder Stedebouwkundige situatie.

1 Schouwburg 2 Schouwburgplein 3 Patio Kunstcluster

mm.

■■

; - ,

B m rh i

4 Zaal Kunstcluster 5 Foyer Kunstcluster 6 Achtertoneel Kunstcluster 7 Conservatorium 8 Balletgebouw 9 Park; oude kloostertuin 10 Witte villa; kantoor Fontiscollege 11 Pastorie 12 Koningsplein 13 Luifel Koningsplein 14 Willemsplein 15 Paleis 16 Stadhuis 17 Stadhuisplein 18 Voetgangersroute

HL 2 ’

UlLUIUUl

KunstclusterJo Coenen

29

.

links Balletacademie, gelegen aan de Oude Dijk. rechts Patio gezien in oost-westrichting.

___________

teerd materiaal, bestaand uit een combinatie van houtlagen met een kunststof kern. De concertzaal steekt uit boven deze vierkante structuur, die vooral ’s avonds, bij interne ver­ lichting transparant wordt. Daardoor wordt de gekromde vorm van de concertzaal, nog sterker dan overdag, door de vierkante struc­ tuur heen zichtbaar. In de vierkante structuur bevindt zich de entree, die via een route waar­ aan de bars en toilettenblokken liggen leidt tot de foyer en uiteindelijk de concertzaal zelf.

Omdat de zaal omhooggetild is, wordt de begane grond het niveau waar het gebouw zijn verbindingen met de omliggende stede­ lijke ruimte aangaat. In de vierkante struc­ tuur bevindt zich een openbaar toegankelijk binnenplein, dat de eveneens openbaar geworden kloostertuinen, nu Muzentuin genoemd, en de Schouwburgring met elkaar verbindt. Aan dit binnenplein ligt ook de gezamenlijke entree van het conservatorium en de Dansacademie, waarvan de mediatheek en het café op het binnenplein uitzien. Een brug verbindt de 800 zitplaatsen tellende concertzaal met de bestaande schouwburg.

De concertzaal zal in de toekomst met de schouwburg geëxploiteerd en geprogram­ meerd worden.

De voormalige kloostertuinen worden omarmd door het langgerekte gebouw voor het Brabants Conservatorium en de Dansaca­ demie waarin zich repetitieruimtes, dansstu­ dio’s, een theaterzaal, een conservatoriumzaal en een opnamestudio bevinden. In een volgende fase zullen de Academie voor stedebouw en architectuur, de Academie voor beel­ dende vorming en een opleiding voor drama volgen.

Aan de andere zijde van de Schouwburgring wordt de concertzaal geflankeerd door het gerechtsgebouw van architect Bedaux en ver­ volgens de kattenrug van Van den Broek en Bakema, die de ruimte van het stadhuisplein beëindigt.

midden Inkeping in de balletacademie. onder Continuïteit van de stedelijke ruimte door het optillen van de zaal.

-

) .

§»Éj§gg;, -i

E li'* - .h H 'v ”,

m

-

■ :

.

mmmé Ü SH

wfëÈÊmÊËM

HHHI

Tii min

IIII IMJ J U j U ^ J M L J U

p B p ip i

Ifini -......

Metropolitaan

De verstrengeling van de verschillende cultu­ rele programma’s en het zichtbaar maken aan de stad zijn de belangrijkste uitgangspunten van het gehele project. Opdrachtgevende par­ tijen en architect zijn geslaagd in hun streven naar het ideaal van een stedelijke, culturele

Eq

S

S

1■'•

m

IBM

;

sas*

1

_______

'

;

r '

Kunstclusterjo Coenen

linkerpagina Zaal

metlichtkunstwerk van Peter

Struycken.

rechts Tweede verdieping ï Artiestenfoyer

2

Lift

3

Brug

naar Schouwburg 4 Collegezaal 5VIP-bar 6 Foyer 7 Erker/foyer 8 Podium 9 Concertzaal 10 Bar onder Begane grond 1 Entree Fontis 2 Portier 3 Garde­ robe 4 Artiesteningang 5 Instrumentenberging 6 Lift 7 Laden en lossen 8 Vide Ensemblezaal 9 Keuken 10 Kantine n Mediatheek 12 Schouwburgplein i3Ïuin 14 Foyer 15 Kassa 16 Entree muziekzaal 17 Vitrine

gemeenschap, waarbij de architectuur en de culturele produkties als een ‘Gesamtkunstwerk’ beschouwd kunnen worden. Toch zijn het mijns inziens vooral metropolitane aspec­ ten die het project daadwerkelijk overtuigend maken. Hierbij doel ik op de plaatsing van het gebouw in de stedelijke ruimte zodanig dat het tegelijkertijd als autonoom object en als open structuur opgevat kan worden.

Het vierkant dat de concertzaal omvat is een autonoom object dat op geraffineerde wijze in een onsamenhangend conglomeraat van bouwwerken en terreinen geplaatst is. Het resultaat is een samenhangende compositie.

Bovendien gaat het gladgestreken oppervlak van de buitenruimte er omheen functioneren als een sequentie van plekken, die het cen­ trum van Tilburg tot een modern stedelijk gebied maakt.

De stedebouwkundige ingreep met het vier­ kante autonome object, wordt niet alleen ondersteund door het ontwerp van de openba­ re buitenruimte, maar krijgt een vervolg in de inwendige structuur van het concertgebouw.

Het gebouw van Coenen is een transparante, grootstedelijke ruimte, met de foyer als metropolitaan balkon dat uitkraagt over de verkeersstroom op de Schouwburgring.

Zelfs het inwendige van de concertzaal is niet te begrijpen als een interieur. Er is in dit gebouw geen sprake van het spannende architectonische spel met exterieur en interi­ eur, zoals Bijvoet en Holt dat met hun schouwburgontwerp reeds deden. In hun gebouw is de meest intieme plek de zwarte theaterzaal met rode pluche meubilering. De gekromde schil van Coenens concertzaal komt voort uit zijn amoebische plattegrond.

Deze vorm wordt gecombineerd met de verti­ cale kwaliteit van de doosvorm van de zaal. De schil omvat een witte ruimte, waarvan de beweeglijkheid versterkt wordt door twee identieke, boven elkaar gelegen witte balkons die helemaal om de zaal heen golven. Plafond en wanden van de zaal worden verlicht door eenlichtkunstwerkvan Peter Struycken. De zaal is gedacht als een plaats van samen­ komst, waar het maken van en luisteren naar muziek gepaard gaat met plezier; een plaats voor een feestelijke stedelijke gebeurtenis.

Jammer genoeg wordt deze beweeglijkheid in de ruimte enigszins tegengewerkt door de vaste opstelplaats voor muzikanten, maar

31

32 de Architect, februar'nggy

IB S » - 5

SS

/ *.*9* *

■ i i i

iH i

hmw chimtmmmamumitm •'

w|

j

:

j

boven Oostgevel midden Doorsnede ï Schouwburgring 2Tuin 3 Patio 4 Hoofdentree conservatorium en balletacademie

i " ‘- i

"ï S iiB l H p llM •

5 Concertzaal 6 Foyer 7 Balkon 8 Technische omloop 9 Collegezaal 10 Leskamers conservatorium

f e jS S ll

. 1 m

onder Begane grond ï Aansluiting begane grond con­ certgebouw 2 Vide balletstudio 3 Studentenadministra­ tie 4Theorielokaal 5 Balletstudio 6 Werkplaatsstudio rechterpagina Foyer met uitzicht op de ring.

vooral door de onontkoombaar lijkende vaste stoelenrijen met geïntegreerde luchtbehande­ ling en geluidsabsorberend vermogen. De stoelen zijn tevens vrij star van vormgeving en somber van kleur. Dat de overigens prach­ tige zaal opgevat kan worden als een stedelij­ ke ruimte en dus als een buiten wordt niet alleen veroorzaakt door de witte kleur maar ook door het lichtkunstwerk dat met al zijn kleuren uiteindelijk daglicht maakt. Deze ervaring wordt nog eens verrassend versterkt door het raam dat vanuit de concertzaal uit­ kijkt op de binnenplaats. Met het raam wordt het idee van het intieme binnen opnieuw ont­ kend en de concertzaal nog eens betrokken op het stedelijke leven.

■> pillipill 2

__a a *=* 3

4

4

zzztzzzzzzzz^zzz:

2"

2

i_ _ Ï + J

4

4

4

t

4

Ör

KUNSTCLUSTERTILBURG Architect Jo Coenen & Co Architekten, Maastricht Medewerkers Bettina Sattele, Geert Coenen, Mathias Gussmann en Ad Roefs Kunstwerk concertzaal Peter Struycken Tuinontwerp Rob Wagemakers Directie Grabowski & Poort Maastricht Ontwerp 1993 Aanvang houw januari 1995 Oplevering november 1996 Bouwkosten scholen ƒ 20 miljoen Bouwkosten concertzaal ƒ 24 miljoen

Anonimiteit Jo Coenen streeft naar een openbare, sociale ruimte voor een informeel en ongedwongen gebruik, waarin hij zijn werk een zekere anonimiteit toebedeelt. Hij beschouwt archi­ tectuur niet als een kunst die het leven spie­ gelt, maar als een sociale kunst die de onder­ legger is van het leven zelf. Het intellectuele streven van deze architectuur is niet slechts gericht op een enge esthetiek van het gebouw­ de object, maar op het mogelijk maken van de gebeurtenis. Dit streven uit zich op het pro­ grammatische vlak door meerdere functies in eikaars nabijheid te brengen en te verstrenge­ len. Met zijn architectuur wil Coenen aanha­ ken bij de traditie van de Nederlandse sociale architectuur van Van Eyck en het structuralis­ me. Het werk van Coenen gaat echter verder.

Met de Kunstcluster in Tilburg wordt met architectuur moderne stedelijke ruimte gemaakt. Dit gebeurt door de vrije compositie van de autonome architectonische objecten die aan de openbare ruimte zijn tegelijkertijd stadse en metropolitane, en dus eigentijdse karakter geven. Het gebeurt vooral omdat de openbare ruimte in de inwendige structuur van het gebouw voortgezet wordt, zoals Schinkel met het Altes Museum in het negentiende-eeuwse Berlijn voor het eerst op genia­ le wijze heeft gedaan.

NOTEN 1 Liesbeth Melis ‘Stadhuisplein en Willemsplein, Jo Coenen’, de Architect, november 1996 p. 88/89.

2 Jan Libbenga, ‘Tilburg wondertje in stads-marketing’ NRC, 8 november 1996.

KunstclusterJo Coenen

/

33

-

./';V:v |i ; i ;m : ismi

f : ■| r m

-

-

71 *

p9l

■

a— b*=

0-L"

b

$ w

mmmw

m m wÊèm m Im

34

de Architect, februari IQ97

EgïI nieuw Stedelijk behang Twee gebouwen in de Amsterdamse binnenstad van Teun Koolhaas architecten Het ontwerp van Teun Koolhaas voor de Hogeschool voor de Kunsten en het daarnaast gelegen kantoorblok laat op stedebouwkundig niveau zien dat een grootschalige ingreep in de fijnmazige stedelijke structuur van de Amsterdamse binnenstad wel degelijk gerechtvaardigd is en de ruimtelijke samenhang kan versterken. Op het niveau van de architectonische uitwerking echter ontaardt met name de Hogeschool soms in een spraakverwarring van oplossingen en wordt niet duidelijk waarom deze in tegenstelling tot het kantorenblok geen consistente tectonische duiding heeft.

\

Oude schans

' \

■ ; T

<

fgfgig

m rrn Jodenbreestraat ^/TnrVisserspleii

Waterlooplein

Christoph Crafe Foto’s Siebe Swart

boven Situatie rechterpagina Hogeschool aan de zijde van de Oude Schans.

In vergelijking met de lange en kwalitatief hoge traditie van de volkswoningbouw is het grote commerciële gebouw in Nederland nau­ welijks een traditie. Er bestaan weliswaar belangrijke uitzonderingen zoals het bankge­ bouw van K. P. C. de Bazel aan de Amster­ damse Vijzelstraat of het Telegraafgebouw van J. F. Staal. Het zijn echter altijd inciden­ ten in een kleinschalig stedelijk weefsel geble­ ven. Een uitgesproken ‘GroEstadtarchitektur’ zoals bijvoorbeeld in de Londense City of in Hamburg met zijn grote zakencomplexen uit de jaren twintig heeft zich in geen van de Nederlandse grote steden kunnen ontwikke­ len. Ook in de periode na de oorlog bleven de grootstedelijke commerciële gebouwen in de

Rotterdamse binnenstad, waaronder het Groothandelsgebouw en de industrieflat aan de Goudsesingel, eenzame hoogtepunten in een architectuurklimaat waarin suburbane concepten domineerden. Het gebrek aan modellen voor dergelijke opgaves werd in de jaren tachtig nog eens geïllustreerd door de wijze waarop in Rotterdam aan het Weena een ‘boulevard’-architectuur werd geïntrodu­ ceerd die in een willekeurige stad van het Amerikaanse midden-westen niet zou mis­ staan. In Hamburg leidde op hetzelfde moment het debat over de plaatselijke archi­ tectonische traditie tot de revitalisering van de gebieden tussen haven en stad. Maar in tegenstelling tot Rotterdam werd daar een bewuste poging gedaan om bij bestaande typologieën en de overgeleverde architectoni­ sche taal aan te sluiten en deze, zij het op een

Hogeschool voor de Kunsten Teun Koolhaas 35

\

VJ

T R

o

u

(S '

mmm».

.

■nrrrtrrfrn f-f

i

m •:i F

'm m

ïr rai -# » -1

■ -

'

HHN Hfl

■

H

.

:F":F f |- ;FT,

111 F '- F

.

«F ' * ' f PIP

36 de Architect, februari 7997

I1I1IH1I11I1III / " l h , ' - : ./ril

IW lB H Iü il

..... /T IM

links Dakverdieping ^ Studio 2 Uitvoeringsstudio 3 Daglichtstudio 4 Grime- en kleedruimte 5 Dakterras 6 Hijsvide midden Tussenverdieping 1 Studio 2 Uitvoeringsstudio 3 Try-out studio 4Grime-en kleedruimte 5 Kantine

HUa» m m m

6 Opslag onder Begane grond t Kleinkunststudio 2 Geluidsstu­ dio 3Theatertechnieken practicum 4 Werkplaatsen 5 Regie 6 Foyer 7 Grime-en kleedruimte 8 Theaterzaal 9 Werkvlak ïo Theatercafé 11 Organisatie festivals

izrrr -- •

' ':

■-

.... -

■■

soms vrij behoudende manier, naar een eigentijds idioom te vertalen.

Aan A m sterdam is dit alles als gevolg van de protesten in de jaren zeventig tegen de metroaanleg en de cityvorming vrijwel volledig voorbij gegaan. Bestuurders noch beleggers wilden h u n vingers branden aan een contro­ versiële grootschalige invulling. Het nieuwe complex aan de Jodenbreestraat m et verhuur­ kantoren en de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten m arkeert dan ook een om ­ slagpunt in het denken over de toekomstige rol van de oude stad in de grootstedelij ke regio.

Stedebouwkundige inpassing H et project bevindt zich precies tussen de ooit om streden Nieuwmarktbuurt en het Weesperstraat-IJtunneltracé waar in de jaren zestig het historische weefsel brutaal werd doorge­ sneden. Aan de oostkant wordt de lokatie begrensd door het mr. Visserplein, ooit aange­ legd om de verkeersafwikkeling naar de tu n ­ nel te organiseren en n u een gapend gat in de stad. Aan de noordzijde ligt het eiland Uilen­ burg m et een indrukwekkend bakstenen industriegebouw, de voormalige Diamantslij­ perij Boas. De nieuwbouw vervangt het zoge­ naam de Maupoleum, een monoliet betonnen gebouw uit 1969, en vormt onderdeel van een grotere operatie waarin het hele gebied tussen W eesperstraat en IJ-tunnel is betrokken. Het ruim teplan, dat architect Teun Koolhaas in 1991 in opdracht van de dienst Ruimtelijk Ordening maakte en dat de basis voor het nu gerealiseerde plan vormt, behelst een verdich­ ting en programmatische intensivering van deze lokatie. De inzet van het ruim teplan was een behoedzame aanheling van de ooit beschadigde stedebouwkundige structuur.

Het omvangrijke program m a van de Amster­ dam se Hogeschool voor de Kunsten m oest in dit plan worden ingepast, waarbij de toneelen de dansopleiding aan de Jodenbreestraat werden geprojecteerd.

Het profiel van de Jodenbreestraat dat in de jaren zestig sterk werd verbreed, is weer ver­ smald om de ruimtelijke discontinuïteit tus­ sen het plangebied en de Nieuwmarktbuurt te verzachten. Op de plaats van het M aupoleum dat zich alleen al door zij n lengte van 190 meter als een vreemd element in de historische structuur gedroeg, staan nu twee langwerpige

Hogeschool voor de Kunsten Teun Koolhaas 37

links Entree aan de zijde van het Mr.Visserplein. midden In de kopgevel is de doorsnede van het gebouw leesbaar. i

1 I l'U

È..-

onder Straat tussen de twee gebouwen, gezien richting Joden breestraat.

bouwblokken die de Jodenbreestraat begeleiden. Deze nieuwbouw heeft dezelfde hoogte als de omringende bebouwing met de beeld­ bepalende Portugese synagoge en de Mozes en Aaronkerk aan het Mr. Visserplein als referentiepunten.

Op stedebouwkundig niveau is de invulling van Teun Koolhaas misschien niet avontuur­ lijk maar wel vanzelfsprekend, hoewel het niet helemaal duidelijk is waarom de Joden­ breestraat niet nog meer versmald kon wor­ den dan nu gebeurd is. De maat en schaal van het gebouw laten overtuigend zien dat een grotere invulling op een dergelijke lokatie wel degelijk goed mogelijk is en de ruimtelijke samenhang zelfs kan versterken.

lïT E tW

B K ■ffiSE

' T ,ï

Andersoortig idioom

Het is met name op het niveau van de archi­ tectonische uitwerking dat de bouwblokken vragen oproepen. Terwijl het eerdere werk van Teun Koolhaas in zijn materiaalgebruik nadrukkelijk industrieel-technisch overkomt, heeft de architect hier gekozen voor twee andersoortige en van elkaar verschillende architectonische idiomen. Dit komt vooral voort uit de manier waarop het interieur zich in de gevel manifesteert. De gevels van de Theaterschool zijn composities van baksteen­ vlakken afgewisseld met wit stucwerk die de interne organisatie van het gebouw aan de buitenkant zichtbaar maken. Zo is achter een grote, over meerdere verdiepingen doorlo­ pende pui aan de oostelijke kopgevel de foyer met de erboven gesitueerde kantine zichtbaar.

De complexe doorsnede van het gebouw met de toneelzalen in de middenzone, oefenruim­ ten aan de noord- en oostzijde en kantoor­ functies langs de Jodenbreestraat is nadruk­ kelijk herkenbaar gemaakt. Zowel door hun compositie als door de sterk variërende maten en verhoudingen van de ramen lijken de gevels op collages. Dit wordt nog versterkt door het zilvergrij ze dak dat als een citaat van Koolhaas’ eigen architectonische taal breeduit op het volume ligt. Daar waar het dak, de langsgevel en de westelijke kopgevel bij elkaar komen, blijft de ontmoeting van de afzonder­ lijke vlakken en vormen onopgelost. Hier slaat de hoeveelheid verschillende oplossingen om in spraakverwarring.

Het kantoorgebouw is door een kleine zij straat

rJ ^

WSt

mm s m

m

“WülshllJ !! ï ! ü

m

mm

s Si

%

ié

wmëk

& ;

i »5 s WW. -

%v -

_______

38 de Architect, februari 1997

rechts Dwarsdoorsnede 1 Studio 2 Uitvoeringsstudio 3 Kantoren 4 Regie video studio 5 Video studio 6 Opslag 7 Organisatie festivals 8 Theaterzaal

9 Werkplaatsen midden Ligging aan de Jodenbreestraat, gezien vanuit het centrum.

onder Jodenbreestraat, gezien vanaf het Mr.Visserplein.

ISIül*j b tr °

eM

WÉ h ia n

1 ; iiing I I'

lU lF '

T

r'

\ m

v

. •

in

B I»

..k* ,i> m m

- ~r~

W -

I

8*

i

■BÈÏL?. -rfSf

| iftm ^l*É g

' •;

van de Theaterschool gescheiden. Dit blok dat tot aan het Mr. Visserplein doorloopt heeft een sterke geleding van licht naar voren springende bakstenen penanten met een vlakke verticale profilering. Boven deze bakstenen gevel bevindt zich een terugliggende dakverdieping met een dunne metalen dakrand. De regelmaat van de gevel wordt geaccentueerd door de zich herha­ lende ordening van telkens drie verticale ramen in de muurvlakken. Ter plaatse van de trappehuizen vormen glazen serres verticale accen­ ten. De tectonische articulatie van de bakstenen orde vindt aan de onderkant een aparte beëin­ diging: een smalle betonnen latei die zelfweer op sierlijke ronde kolommen rust, lijkt hier de last van vier verdiepingen te moeten torsen.

Om de hoek, naar het verkeersplein toe, komen dezelfde bakstenen penanten direct en onbemiddeld op de grond terecht.

Het architectonische hoogtepunt van het kantoorblok is de halfronde glazen pui op de hoek van de Jodenbreestraat en het Mr. Visserplein.

Hier bevindt zich de hoofdingang van het gebouw en is op het dak een lichte glazen vleugel aangebracht als hoekaccent en moge­ lijk als paraplu voor het terras dat op de bovenste verdieping is gesitueerd.

Door de toepassing en compositie van de ver­ schillende elementen -ram en, penanten, de dakrand en de beëindiging aan de onderkantverwordt de gevel van het kantorenblok tot een taal waarvan nog wel de woorden bestaan, maar waarvan de syntax verloren is gegaan.

Dat is jammer, omdat het gaat om een idioom dat op zich tot een stevig, stedelijk, wellicht zelfs traditioneel gebouw had kunnen leiden.

Het meest verwarrende is echter dat deze twee gebouwen een volledig gebrek aan over­ eenkomst hebben. Terwijl voor het kantoorge­ bouw een huid met een strenge geleding, en met een onder en een boven, geschikt wordt gevonden, krijgt de Theaterschool aan de Jodenbreestraat een vlakke bekleding in uit­ eenlopende materialen en zonder enige tecto­ nische duiding. Dit verschil wordt nergens duidelijk gemaakt. De achterkant van beide gebouwen vertoont daarentegen een veel con­ sistenter beeld. Hier rijzen strenge bakstenen gevels uit het water, die een prachtig herken­ nend gebaar maken naar het monumentale Boas-pand aan de overkant. Het loont de moeite om om dit gebouw heen te lopen.

Hogeschool voorde Kunsten Teun Koolhaas 3 9

_

ti

^V y v wU e 11

Mr" 'I

~Mn t n

i ~

MB

--

>

I ? ,

’ü M M 1

'{ Sm

m m

■

iS :f-

AMSTERDAMSE HOGESCHOOL VOOR DE

WINKELS EN KANTOORGEBOUW

KUNSTENFACULTEITTHEATER Opdrachtgever Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Ontwerp Ontwerpbureau TKA, Almere, Teun

JODENBREESTRAAT AMSTERDAM

Koolhaas, Kees Bentvelsen, Marcel Fleer ProjectleidingendirectieTYA Almere, Leo Nederlof

Opdrachtgever Philips Pensioenfonds, Eindhoven Ontwerp Ontwerpbureau TKA, Almere, Teun Koolhaas, Arnd Brüninghaus Projectarchitect Leo Nederlof

boven Langsdoorsnede 1 Studio 2 Uitvoeringsstudio

Adviseur constructies D3BN, Rijswijk Adviseur installaties Adviesburo Van Toorenburg, Den Haag Aannemer Bouwcombinatie HBM/Wilma, Amsterdam Aanvang bouw januari 1995 Oplevering november 1996

Adviseur constructies D3BN, Rijswijk Adviseur installaties Adviesburo Van Toorenburg, Den Haag Aannemer Bouwcombinatie HBM/Wilma, Amsterdam Aanvang bouw januari 1995 Oplevering december 1996 Bruto vloeroppervlak 20.000 m 2kantoren, 4.500 m2

3 Daglichtstudio 4 Try-out studio 5 Video studio 6 Foyer 7 Danstheater 8 Theaterzaal 9 Werkvlak

Bruto vloeroppervlak 16.000 m2 Bruto inhoud 64.000 m3

winkels Bruto inhoud 68.000 m 3 kantoren, 22.500 m 3 winkels

onder Kantine

Bouwkosten f 27.500.000 (incl. installaties)

Bouwkosten f 31.000.000 (incl. installaties)

4 0 de Architect, februari i $ 9 7

L L L l

- ;

m 9ê M W im

rechts Maquettefoto

,

onder Strip, ovaal en slinger. Op de voorgrond de sport­

f

hal. Uiterst rechts gebouw Poseidon.

.JMMBB

■Is

»

:

T f i f f l iS ,l !

I -h lïiia s .»i .. “ SW

■

-

1_SS:

= j5E I= s

SSPP

_

■

-v

Haagse Hogeschool Atelier PRO

4 1

Haagse Hogeschool keert de stad buitenstebinnen Megaproject ontworpen door PRO De schaalvergroting in het hoger onderwijs is in Den Haag aangegrepen als een welkome kans voor het creëren van een drager voor de transformatie van een verouderd, geïsoleerd gelegen industrieterrein. In de praktijk blijkt het niet zo eenvoudig te zijn om deze intentie te realiseren. Een verweving van stad en megastructuur komt niet vanzelf tot stand. De gebouwen zijn zodanig gegroepeerd, dat zij gezamenlijk een stedelijk ensemble vormen. Deze compositie genereert geen stedelijke differentiatie in haar omgeving. Eerder is de hogeschool een naar binnen gekeerde wereld, ook al komen er dagelijks duizenden bezoekers. Vrij naar De Portzamparc: een Cité de 1’Ecole achter het Hollands Spoor.

Mark Graafland

!»■■»*

«■«»** GrCCCCCCCCCC

SBI I I I I I Rl II

sa m ii 11*11111 i

M l il

- I I I * I1

mm

""

, “

F

Mlliilil

fftti!

‘Aan de andere kant van het spoor’betekent in de meeste steden dat het gebied in kwestie niet echt bij de stad hoort. Meestal zijn vrij magere pogingen ondernomen om verbin­ dingen in de vorm van onderdoorgangen en bruggen te creëren. Ook Den Haag wordt door meerdere spoortrajecten doorsneden, die flinke barrières vormen in de stedelijke structuur. De snede in de stad die de bunde­ ling van het spoor en de Utrechtse Baan ver­ oorzaakt is gedurende de laatste jaren stevig aangepakt. De Utrechtse Baan wordt plas­ tisch weggewerkt met bruggebouwen en overkluizende pleinen, zodat in ieder geval visueel de tweedeling van het Bezuidenhout wordt opgeheven. Het spoor blijft echter twee dynamische stadsdelen van elkaar scheiden die slechts met elkaar zijn verbonden door twee viaducten en de wegen langs het Cen­ traal Station en het Malieveld. Behalve voor de verkeersafwikkeling is dat niet bepaald een drama. Beide gebieden zijn krachtig genoeg om zelfstandig te kunnen functioneren, waar­ bij de relaties tussen deze stadsdelen zich op vele niveaus afspelen.

Veel lastiger, en veel meer aandacht vragend, is het Laakhavengebied dat achter het spoor van Rotterdam naar Den Haag ligt. Het oude havengebied heeft veel van zijn oorspronkelij­ ke activiteiten verloren en vormt, versterkt door het spoor met slechts drie onderdoor­ gangen, een enorme breukzone tussen twee stedelijke woongebieden; het Laakkwartier en Spoorwijk, overlopend in Rijswijk aan de ene kant, en de Schilderswijk en het oude cen­ trum aan de ander kant van het spoor.

Het feit dat het station Hollands Spoor eenzij­ dig op het centrum gericht was versterkte het isolement van het havengebied. Eigenlijk lag dit station te ver van het centrum van Den Haag en had het daar geen duidelijke ruimte­ lijke relatie mee. Deze vrij autonome positie bood echter ook de kans om het station als centraal punt van nieuwe ontwikkelingen aan de andere kant van het spoor in te zetten. De gemeente Den Haag besloot in 1986 tot de ontwikkeling van het Laakhavengebied op basis van drie belangrijke stedebouwkundige uitgangspunten. Een nieuwe toegang vanuit het station Hollands Spoor, een nieuwe tram-

4 2 de Architect, februari 1997

li uLiüijijjigT^g^g =± $ \ n

-^rn nT hlflBRUP! rechts Principe doorsnede ovaal onder Interieur ovaal. Op de voorgrond trappen naarde sectoren; op deachtergond collegezalen.

i"ïa i—ïiiiln ni ïfï

IllHIBllIl

sy '

É ’. T f i Ë

a l

wmm . /v-,:

's t i t a

-iasL ’

w/JBm. « ■" hmm

■.

&/

1'

+*

&■

Haagse Hogeschool A telier PRO

Eerste verdieping

43

1 hal-atrium ovaal 2 hoofdentree 3 aula 4 centraal restaurant 5 collegezalen 6 bibliotheek 7 sporthal 8 fitness 9 oefenruimte 10 tuin n cafĂŠ en winkels 12 werkplaats sector Techniek 13 sector Economie & Management 14 sector Gezondheidszorgen Gedrag & Maatschappij 15 college van bestuur

Begane grond

44

de Architect, februari 1Q97

rechts Interieur gang met doorsteektrappen midden Principe doorsnede slinger onder Principe doorsnede strip

HUH

rechterpagina Overgangtussen ovaal en strip

verbinding onder het spoor door en een grote, activiteiten genererende functie als spil en drager van het gebied. De door grootschalige fusies nieuw gevormde Haagse Hogeschool leek de ideale invulling van het idee om de relatie van het gebied met de rest van de stad in ieder geval functioneel te waarborgen.

Hogeschool als katalysator

Het fenomeen van een grote hogeschool, waarin verschillende opleidingen binnen een gemeenschappelijke bestuursstructuur zijn verenigd, is nieuw in Nederland. Qua opzet lijkt zo’n hogeschool op een universiteit met verschillende faculteiten, met dit verschil dat het nog steeds om zeer specifieke, sterk van elkaar verschillende vakopleidingen gaat. Met de fusies kwam ook de huisvesting ter discus­ sie te staan. Dit heeft in de regel verregaande gevolgen en mogelijkheden die door stadsbe­ stuurders en planners worden ingezien.

Afhankelijk van de per stad verschillende situatie wordt bepaald of centraal besturen ook centraal en geconcentreerd huisvesten betekent. Zo is in Rotterdam de gemeen­ schappelijke verbinding tot stand gebracht door een lokatiebeleid waarbij de verschillen­ de scholen altijd binnen loopafstand van de oost-west metrolijn liggen. In Den Haag werd daarentegen een hogeschoolcomplex dat alle opleidingen huisvest beschouwd als nieuwe impuls voor het Laakhavengebied. Een derge­ lijke megafunctie zou vele activiteiten genere­ ren en enorme ruimtelijke mogelijkheden bieden om het gebied te structureren.

Atelier PRO kreeg na een meervoudige opdracht de opdracht voor het ontwerpen van het hogeschoolcomplex. Naar aanleiding van de ideeën van het bureau over de stedebouwkundige enscenering kreeg PRO ook de opdracht het stedebouwkundig plan van het hele Laakhavengebied te maken. Inmiddels is de hogeschool opgeleverd en is aangevangen met de inrichting en uitvoering van de rest van het gebied. Het stedelijk gebied dat Hans van Beek en Leon Thier voor ogen stond, begint hiermee gestalte te krijgen.

Typologie

Voor de nieuwe uitgang van Station Hollands Spoor, die ook door PRO is ontworpen, ligt een reeks open gebieden. Deze leiden, bege­

leid door een slingerend blok, linea recta naar de spil van het plan, de ovale bouwmassa die de centrale toegangshal van de hogeschool blijkt te zijn. Simpeler en duidelijker kan het niet. De typologische keuze om de verschil­ lende opleidingen van de hogeschool vanuit een centraal punt te ontsluiten, heeft geleid tot deze heldere stedebouwkundige opzet.

Het hart van de school is tevens het hart van het nieuwe Laakhavengebied.

Het ovaal bestaat uit een ring van kamers, col­ legezalen, voorzieningen en entreegebieden rond een atrium, waarin een conusvormige aula staat die de as vormt van de uitwaaieren­ de spanten van het glazen dak. Vanuit deze hal begeven de studenten zich via vijf trappen en via gangen of loopbruggen naar de andere delen van het gebouw waar zich de verschil­ lende opleidingen bevinden. Waar de ene opleiding overgaat in de andere is niet exact te zeggen. Wel heeft iedere opleiding zijn eigen kantine (‘sectorcentrum’), zodat je je van kan­ tine naar kantine door de brede gangen van het slingerende gebouw en door de smallere gangen van het rechte gebouw kunt verplaat­ sen.

De slinger en de strip, zoals deze gebouwdelen zijn genoemd, zijn volgens hetzelfde stra­ mien van 8.10 m/4.8 m /6.9 m opgebouwd, waarbinnen alle noodzakelijke invullingen gedaan kunnen worden, van collegezaaltjes tot docentenkamers. Flexibiliteit was uiter­ aard een van de belangrijkste uitgangspun­ ten. Omdat de verschillende opleidingen per jaar kunnen variëren in studentenaantallen en omdat toekomstige onderwijsvormen een ander ruimtegebruik kunnen genereren dient het gebouw intern voordurend te kun­ nen worden aangepast. Het resultaat is een school, die soms veel weg heeft van een kan­ toorgebouw.

Atelier PRO heeft hieraan proberen te ontko­ men door de punten waarop de verschillende gebouwdelen samenkomen als bijzondere plekken vorm te geven, de zogenaamde byoux. Dit heeft geresulteerd in enkele mooie vides over verschillende verdiepingen, waar­ aan onderwijsruimtes, practicumlokalen en kantines liggen. Op andere plaatsen blijft het echter bij een overkapping van een tussen- of restruimte, waarin vervolgens getracht is met insteekvloeren en plateaus een ‘spannende’

Haagse Hogeschool A telier PRO

• mm

m

45

m B ÊB m

• • • N s , ,

W i — ___ _

*.r.

....*-7<«g

a B tJ fe .

B p É M W =zz:zz= i— i:z M —

asfiissf'

••• «■£ a a 8 B !B i« !ig g 8SSai

jpjpmBK,*v 7'7.

Ss r ff z

^ •fc »

m m h h h h

4 6 de Architect, februari 1Q97

rechts Gezicht op de Hogeschool vanuit station Hollands Spoor. Van links naar rechts: plein met platanen, route en kop met slinger, onder Gezicht op de Hogeschool vanuit het

$- f f i «sr risrfSy jfeï ft

mm ________

Slachthuisterrein.

ruimte te creëren. Het manco van deze ruim ­ tes is dat ze niet zijn ontworpen, maar zijn overgebleven en daarna ingevuld. Dit geldt ook voor de positionering van de functies die niet binnen het stramien pasten en in een soort basement rondom het ovaal zijn gelegd (‘de driehoek’). Onder meer de bibliotheek, de fitnessruimte en de gymzaal vinden hierin hun plaats. Dit basement klontert de verschil­ lende bouwdelen aan elkaar wat de helder­ heid niet bevordert. De strip, de slinger en het ovaal zijn puur stedebouwkundige vormen die weinig tot niets met het interne program­ ma hebben te maken. Doordat alle verkeers­ ruimtes inpandig liggen is vrijwel elke struc­ turele relatie met het stedelijk gebied rond het complex verdwenen. Alleen de centrale ovale hal legt deze relatie.

De functionele vervlechting met het omlig­ gende gebied is met name gezocht in de posi­ tionering van het centrale restaurant aan de waterzijde van de strip en een café en enkele winkels in de oksel tussen ovaal en slinger.

Het is echter de vraag of deze poging tot inte­ gratie van hogeschoolwereld en ‘buitenwe­ reld’ ondersteund wordt door de vorm en inrichting van de open ruimte waarop deze functies zijn georiënteerd. Zoals dat ook in het gebouw op verschillende plekken gebeurt, ontstaan door de enscenering van de strip, de slinger en het ovaal vervelende Testruimtes, die moeilijk in te richten zijn.

____

Acconci, die een deel van het terrein los­ scheurt en in het water legt. Er loopt een fiets­ en looproute tussen het park en de sportzaal, die met smalle bruggen de kortste verbinding tussen het station en de Rijswijkseweg vormt.

De hogeschool is echter, met uitzondering van het onderkomen van het College van Bestuur, in het geheel niet georiënteerd op dit park.

Uiteraard kan over het functioneren van de openbare ruimte op dit moment, waarop de inrichting niet is voltooid en de winter heerst, nog niet worden geoordeeld. Wat betreft de stedelijke vormgeving kan echter worden gesteld dat door de sterke vormentaal die Atelier PRO heeft toegepast een heel duide­ lijk ingericht gebied is ontstaan, dat echter weinig prijsgeeft van het zeer gedifferen­ tieerde gebruik dat ervan gemaakt kan wor­ den. De hogeschool is overduidelijke het enige centrum van het gebied, maar het lijkt wel of er een tweedeling is gecreëerd waarbij het stedelijk gebied van buitenruimte over­ gaat in binnenruimte. De hogeschool is een stedelijk gebied op zich, maar helaas is van binnenuit de buitenwereld niet meer te vinden; ook buiten blijkt die min of meer vergeten te zijn. Daarmee is aan de oorspron­ kelijke opdracht -om een integraal stadsdeel te ontwerpen dat bovendien verschillende andere stadsdelen ruimtelijk en functioneel met elkaar verbindt- eigenlijk maar voor de helft voldaan.

Gezochte contextualiteit De positionering van de verschillende ele­ menten van het gebouw op het voormalige haveneiland is afgeleid van enkele volgens PRO bepalende richtingen in de omgeving.

De strip neemt de richting over van de enige honderden meters verderop liggende ‘lamel’ van Rossi om zo de knik die de Laakhaven en Neherkade maken te accentueren. Maar door deze richting aan te houden wordt de knik juist ontkracht en blijft alleen een smalle punt over waaraan het centrale restaurant ligt; niet echt een stedelijke ruimte, maar meer een te brede kade. De driehoek met de sporthal wordt afgesneden op basis van de zichtlijn van het plein voor het Hollands Spoor naar de Laakbrug en de Rijswijkse weg. Op het reste­ rende deel wordt een park aangelegd met een ingreep van beeldend kunstenaar Vitto

HAAGSE HOGESCHOOL Ontwerpperiode 1990-1992 Bouwperiode 1992-1996 Opdracht Bestuurscommissie Haagse Hogeschool Gedelegeerd bouwheer PRC Bouwcentrum Architect Atelier PRO Meervoudige opdracht Hans van Beek, Leon Thier m.m.v. René Hoek, Chariot Maas, Dorte Kristensen Projectarchitecten Hans van Beek, Leon Thier m.m.v.

René Hoek Projectmedewerkers Fred Alebregtse, Maarten v.d. Hout, Alfa Hugelman, Fred Jager, Sjoukje Jongejan, Willy Juliana, Wim Kristel, Henk van Loon, Chariot Maas, Hans van Overbeek, Guus Savenije, JefTrimbos, Paul Verstappen, Felix Timmermans, Arthur Loomans, Guido Mulkens, Ben Schildwacht, Leen v.d. Vooren Bouwdirectie Atelier PRO/Ewoud de Jong m.m.v. Cees Nieuwenkamp Adviseur constructies ABT, Velp Adviseur installaties Technical Management, Rijswijk Adviseur akoestiek Peutz en Associés bv, Zoetermeer Aannemer bouwkundige werken Bouwcombinatie Boele & Van Eesteren/J.P. van Eesteren, Den Haag Aannemer E-installatie Croon Elektrotechniek bv, Rotterdam Aannemer W-installatie Stork Bronswerk Installatietechniek, Amersfoort Aannemer lijtinstallatie Kone Starlift bv, Voorburg, Helix bv, Eindhoven Aannemer gevelreinigingsinstallaties Borga-Bijstede bv, Apeldoorn Bruto vloeroppervlak 82.000 m 2 Bruto terreinoppervlak 77.000m2 Bouwkostenƒ 144.000.000, incl. installaties

lm ...-

-•*

’

Aa '.»H

.v

•p r'M ’r . r :

« A ft

S I '! - : i W

g j

am- J

- é ‘ =■»

PROFIEL EEN VEKA VERWERKER

VEKA verwerker word je niet zomaar. Het is een waarborg voor

■gval/te/t. Daarom een profielschets van deze vakmensen. Zoals u ziet verschu­ wen ze qua uiterlijk nogal. Toch hebben deze makers van kunststof kozijnen, ramen, deuren, schuifpuien en rolluiken belangrijke overeenkomsten.

Zo is een VEKA verwerker door VEKA opgeleid, beschikt hij over moderne apparatuur en heeft hij met VEKA kunststof profielen de beste materialen in huis.

Bel voor een nadere kennis­ making de dichtst bij u in de buurt gevestigde VEKA verwerker.

PROFIEL VAN KWALITEIT1

VEKA VERWERKERS: Almelo: Frontteam B V. (0546 5 75445), Almere: M.T.N. B.V. (036 5370493), De Heurne: Weneko Kunststoffen B.V. (0315 651649), Deventer: Kunststoframenfabriek Aarnink V.O.F. (0570 676600), Etten (Gld): Ketelaar B.V. (0315 324021), Haaksbergen: TEHA Elementengroep (053 5 726005), Haarlem: L.W. Bouwens (023 5360665), Heerhugowaard: Formule Kozijnen B.V. (05 3 4761942), Echt (L): Munsterman B.V. (0475 488832), Naaldwijk: Dijboraam B.V. (0174 625000), Schijndel: Van Veghel Kunststoframen B.V. (073 5 476819), Simpelveld: De Gaas B.V. (045 5442726), Sittard: Cremers Ramen en Deuren B.V. (046 4522965), Terheijden: A.C.M. Kunststofkozijnen (076 5933581), Weert: K.K.T. Kunststof Kozijn fti

(i r-c.r-c. rsn

i

nEiaLcort

Tprhnipk R V (049^ 9477 5

7wiinHrprht- RV Rpmpnfahripk van Dam pn Hp Knnino (078 679SSSS)

S o m s i s g l a s w o l bet<

: igffe___ . _______ ' __________________ ï -

___ ^

»si« aar

■

H

fa se

K

I i

Will ■ V

«-i*- ■ fis»-V'^ v.

S IS

W m Ê Ê X t HJPIÏhP*

_______________________ Omcirkel A 0680 op de informatiekaart

*

^ " i ;5

wsmam 1

- i^ ^ S Ê

Ê

49 * L

O • •

soms

y

steenw ol...

E en le v e ra n c ie r v a n g la sw o l-iso latie a d v is e e r t glasw ol. E n die v a n steenw ol? Juist, steenw o l.

Zo’n advies b re n g t zekere risico’s m et zich mee. W a n t gelooft u o n s ; tussen glaswol en ■ 1

steenw ol b estaa n nog al w at verschillen.

D a t is d a n o o k precies de re d e n w a a ro m I S O V E R v o o r h e t ene is o la tie p ro b le e m glaswol en v o o r h e t a n d ere steenw ol in h a a r asso rtim e n t voert. V o o r élke toepassing k u n n e n wij u de beste isolatie-oplossing bieden. Zo objectief mogelijk.

Twee v o o rb e e ld e n ter verduidelijking. S p o u w m u re n en p la tte daken.

V oor spouw m uren denken wij, d at glaswol h et ideale isolatiemateriaal is. N atuurlijk o m d a t glaswol een w a t h o g e r e is o l a t i e w a a r d e h a a l t , m a a r v o o r a l o o k o m d a t g la sw o l h e e l gem akkelijk en snel te v erw erken is. D it laatste k o m t d o o r d a t glaswol licht, flexibel en veerkrachtig is. G lasw ol is vorm stabiel en weinig kw etsbaar, w a a r d o o r er weinig verw erkingsafval o n tsta at. Als u daarbij o p te lt d a t glaswol zeer w eerbestendig is, d an is ons advies zon nek laar: s p o u w m u re n isoleren, d a t d oe je m et glaswol!

O p p la tte d ak en is steenw ol te prefereren. W a n t steenw ol is van zichzelf uit zw aarder, h a r d e r en stijver. V aak m o e te n p la tte d a k e n b e lo o p b a a r blijven, zo n d e r d a t de isolatie en de dakb edekking d a a rd o o r beschadiging oploopt. IS O V E R m a ak t d aaro m h a a r d akp laten u it s teen w o l. V o o r deze to e p a s s in g een degelijk en e c o n o m is c h is o la tie m a te r ia a l, w aarm e e veel g eb o u w en v a a k o o k n o g in ako estisch op zicht en in b ra n d v e ilig h e id aan kwaliteit w innen. K ortom , ons advies: platte daken isoleren, d at doe je m et steenwol!

U m e rk t wel: h ét beste iso la tie m ate riaal b e s ta a t niet. W él h e t beste iso latiem ateriaal v o o r üw specifieke probleem . B ep aa lt u de toepassing, d a n zorgen wij v o o r de juiste isolatie.

En o f d a t glaswol o f steenw ol zal zijn, d a t m a a k t v o o r ons geen verschil. V o o r u wel, w a n t u weet: soms is glaswol beter..., soms steenwol...

W ilt u adviezen over uw specifieke isolatieprobleem, neem t u dan contact op met één van onze isolatieadviseurs. Tel. 010-2584444.

..... ^

■

F !* -- -

tfgj

ft'

> -

-

'

-

'

ISOVER

- *::

N r.1 i n i s o l a t i e

O O k INFORMATIE: ISOVER B.V. VERKOOPKANTOOR NEDERLAND, POSTBUS 468, 2600 AL CAPELLE A/D IJSSEL. TEL. 010-2584444. FAX 010-4585583.

y g p fl /

fg m

_

—__ i ff W & :~ J tlr .

P IS ■■

iP

Sl '

SPRINKLERS 7NIXX3039 -Ü301A NVASflild 3d >100A

ja$të 7; ' ■ t e

« K

/

i*

kV ' ' I..

'(ISA) sjnajenejsuu3|>|uuds uba SurêjuajaA ap uba apeonqnd uaa S| n a

‘9 N 1911 l 3A3adNVXfl 3J.H5 ld>J3JLVM

31XNIXdS

•(§U!S!i!0Aaqj9|>|Uüds JOOA nee-ing) 0009622 - 0£0 :u8A8

afpoq pq u| ' ubb jnapppuuaiHuuds puapa uaa n Hm ua|3Aaq aya^

UBp n ;iag iivpjqa? spaaj yee>| ap sjapus pusiuai yaaH 'uagBMUBB

-p adjaqosjBsq uaa jooa jbbiai 'uaguiwapaqjaoïA m ppioads apuflz

afvjaoq lip n pn>| uaAoqjaiq jjespjooMpe ap p|/\| -uee uassajps p w

-iïqppoip ap p ; uapuaM ipiz n pn>| aipoipujuapo^ apjaa uaa jooa

poizjaAo uaa n yaj} .SmSniaAaqpuBjq

jbao

issqjaA p o p a p M uag, O m cirkel A 0685 op de inform atiekaart

pw ajd ap do uaBuiyo^ asjo; puj pjaqjBBq/v\nojpq

sip uajgjouoq sjnapsjnssv 'pjggAUjeg? uHz uaissSijnds gp jooa isniq

-p o j ug ug^irpooj ‘ugjnujpusjq spoz u93uiu9]zjooa gjgpus uapw

-93 |B puejq gp si U9||ba93 OOI 9P

sjaipuds 'lam 3ou jg gm uHz usp 03 jguiJjjjgpgqjgoïApgfojd p i p / ^

uba

66 ui ipop ‘pMnqosjBBMa?

j99MpuBjq sp pf!yg>jr!|9§0i ipjom piaqjgvjaz a p

jooa

'S|

jbba03 jbbm

p |d gp do uggye ug si Bipou iaq s|B arpe ui ssd ugiuo^ sjaipuds ■fuqojSgq gp do vifnugizuee nggqos ibq BipoqjgAo >ÉawBU sjgpigui

apao§ uag uep jgpjnnp p w u[jz sjaipuds

iubm

-jgpuo gp

uba

uba

iuaJiiïpq 91 lUB>j ajapuE gp

'UBBisjgAanaM ‘iub>|

sugg }aq

ubBeja

n Tim

uaBouj JBBiAi 'pjggMgq sugg |9m ipjom oz ‘jnnp s| appisuugipuds uag

52 de Architect, februari 1997

Iran

IIIIIBI

TTThtl rechts Gevel straatzijde onder Interieur straatzijde

»r

-

ê

I . . ' 11

Universiteitsmuseum Koen van Velsen

53

Intrigerende rnntcltieboüW Universiteitsmuseum van Koen van Velsen In 1990 besloot de Rijksuniversiteit van Utrecht haar Universiteitsmuseum te verhuizen naar de Lange Nieuwstraat in het zuiden van de Utrechtse binnenstad, waar zij beschikte over twee aangrenzende oude panden. Koen van Velsen werd aangetrokken om het hierin onder te brengen museum van een nieuwe ingang te voorzien. Toen Van Velsen de situatie in ogenschouw had genomen, kwam hij met een veel ingrijpender voorstel waarmee de universiteit tot zijn verrassing accoord ging. Overeenkomstig het plan van Van Velsen werd een gecombineerde nieuwbouw en verbouwing uitgevoerd. In het najaar van 1996 vond de opening van het museum plaats.

Dave Wendt Foto’s Michel Boesveld

Het Universiteitsmuseum, dat een rijke collectie herbergt van voorwerpen die vanaf ongeveer 1700 gebruikt zijn in het universitaire onderwijs, is met deze verhuizing in de nabijheid komen te liggen van een viertal ande­ re musea, waaronder het Catharijneconvent en het Centraal Museum. De gemeente rook een marketingtechnisch buitenkansje en ontwikkelde een Masterplan Museumkwartier dat de omgeving van de Lange Nieuwstraat ombouwt tot een ‘cultuurhistorisch hart van Utrecht’. De uitvinding van het museumkwartier verrijkt het imago van de stad met een aspect van beschaving dat nuttig is als tegenwicht voor de aanstaande publiek-private miljarden-facelift van het uitdijende winkelgebied rond Hoog Catharijne in het Utrecht City Project.

Het museum is een opzienbarende versmeding geworden van oud en nieuw. Van de twee baksteengebouwen die er stonden is het minst bruik­ bare vervangen door een veel opener nieuwbouw. Vanaf de straat is nu onmiddellijk duidelijk dat zich achter de bebouwing een imposante tuin bevindt, de in ere herstelde Oude Hortus die deel uitmaakt van het muse­ um. Behalve het museum is ook de straat daarmee aantrekkelijker gewor­ den. Van Velsen besloot het andere gebouw, het voormalige Biologisch Laboratorium, te behouden omdat het bruikbaar was en in goede staat ver­ keerde. Bovendien had het enkele markante historische en architectoni­ sche kwaliteiten, zoals de grote vensters van de voormalige prakticumzalen aan de tuinkant, en een mooie oude trap die intact is gelaten en in het huidige museum een hoofdrol speelt in de ontsluiting.

Van Velsens museum trakteert meteen bij de eerste kennismaking op een meeslepende intrige. Belangrijke elementen daarin zijn de voelbaar nabije tuin, het harde formele contrast tussen nieuw en oud, en de heldere manier waarop in het binnenste van het gebouw -m aar zichtbaar vanaf buiten- oud en nieuw bijna letterlijk aan elkaar geregen zijn. De tentoon­ stellingsruimte is grotendeels ondergebracht in een volume dat vanuit de nieuwbouw doordringt tot ver in de oudbouw. Dit volume heeft een geslo­ ten karakter zodat een ‘neutrale doos’ ontstaat en tegelijkertijd een UVwerende ruimte. Van buiten is het bekleed met panelen van kersenhout, binnen liggen parketvloeren van hetzelfde materiaal. De houten doos schept behalve een programmatische ook een duidelijke visuele verbin­ ding tussen de twee gebouwdelen. Als een trait d’union is hij zichtbaar zowel achter de glazen vliesgevel van de nieuwbouw alsook door de ven­ sters in de oude baksteengevel. Voor een visuele verbinding zorgt ook de granieten plint onder de twee gebouwdelen, die zich voortzet in de bekle­ ding van de zijmuur en de dakrand van de nieuwbouw, en aldus als een soort envelop het geheel omvouwt.

Ambigue De ontsluiting van de tentoonstellingsruimte gebeurt voor een belangrijk deel in de zone tussen de buitengevel en de houten wand van de doos.

Doordat de hier circulerende bezoekers zichtbaar zijn vanaf de straat en vanuit de hortus, en doordat op hun beurt deze bezoekers zicht hebben op straat en hortus, ontstaat behalve een gebouw met een levendige huid, ook een spel met de grenzen tussen binnen en buiten dat resulteert in een zin­ tuiglijke menging van gebouw en context. De bezoeker die zich verplaatst rond de houten doos bevindt zich, gezien vanaf de straat, toch niet echt

:T - ï

E

. ... ' B j '

BS®,

mpM

'm m,,'

i;.~ w j k

fjfl U -L i-L

boven Ligging aan de Lange Nieuwstraat onder Ligging aan de Hortus

54

de Architect, februari 1Q97

Niveau 3

rechts Langsdoorsnede uiterst rechts Dwarsdoorsnede onder Interieur Hortuszijde

Niveau 2

Niveau 1

m

1

, ■

■

ï ï - M

mir .. * r-

~ l...- - - ¥ .....

1

Niveau o

i hellingbaan 2tochtportaal 3 entreehal 4 garderobe 5 receptie/balie 6 lockers 7 koffie/frisdrank 8trap 9 lift 10 expositiehal 11 circulatie i2expostiezaal 13 dienstingang 14 toilet 15techniek 16 invalidentoilet 17 bergruimte 18 wisselexpositieruimte 19 keuken 20 lezingenzaal

Universiteitsmuseum Koen van Velsen

55

jÉHg

\i 11 .i.-Tirr'i

r~pc nivo o

W

M

W ////M M mÊm

■V.A.. ¥M

mm 1 11

mm

a, y v :

56

de Architect, februari 1997

.

*1r -

rechts Uitstalkast op de begane grond onder Monumentaal trappenhuis rechterpagina Entree

I W * .......................... ~~148

-

a

A Mm

M

UNIVERSITEITSMUSEUM UTRECHT Opdrachtgever Universiteit Utrecht Ontwerp Koen van Velsen Adviseur constructies D3BN, Utrecht Adviseur installaties FBU, Utrecht Installateurs E: Stork bv, Utrecht, W: Van Dort bv, Utrecht Adviseur bouwfysica Lichtveld Buis & Partners, Utrecht Aannemer Boele&Van Eesteren, Den Haag

-

binnenin het gebouw, en als hij of zij aan de achterzijde alleen door een glazen gordijn van de tuin gescheiden is, maar door een dichte wand van de collectie, wat is dan dichterbij, de tuin ofhet museum? Met dit soort meerduidigheden blijft het museum langdurig boeien, ook bijvoorbeeld in het entreegedeelte waar een deurmat en een vitrinekast zich uitstrek­ ken door het vlak van de glazen gevel, terwijl deze hoge smalle ruimte zelf minstens zoveel weg heeft van een steeg tussen straat en hortus als van een afgesloten interieur.

Door zulke ambiguïteiten distantieert deze architectuur zich van het evi­ dente en doodgewone, en lijkt ze haar heil te zoeken bij een ervaringskwaliteit die door de kritiek al vaker is aangemerkt als een kenmerk van Van Velsens architectuur. Wat de betekenis kan zijn van zulke architectuur, en of er inderdaad enig heil bij te vinden is, laat zich moeilijk uitmaken.

Wordt hier compensatie gezocht voor de steeds verdergaande abstrahe­ ring en verkilling van ons contact met de werkelijkheid1, wordt door een sublieme ervaring het besef wakker geroepen van ’s mensens ethische bestemming2, of leidt nijpende ervaringsarmoede tot smachten naar een inhoudsloze kortstondige kick?3 Geconfronteerd met een typering van zijn werk als ervaringsarchitectuur toont Van Velsen zich weinig aange­ daan: “Ik doe gewoon wat ik altijd al deed. En natuurlijk leidt dat tot een resultaat dat zintuiglijk te ervaren is! Wat zou een architect anders kunnen doen?”

Prikkelend is dit gebouw niet alleen door Van Velsens gemorrel aan archi­ tectonische vanzelfsprekendheden, maar ook doordat het aanleiding geeft tot de ogenschijnlijk absurde vraag ofhet überhaupt wel een gebouw is. In programmatisch opzicht bestaat er een duidelijke eenheid tussen het oude en het nieuwe deel van deze bebouwing: binnen bevindt zich immers één enkel museum. Constructief gezien parasiteert het nieuwe op het oude, omdat het vroegere laboratoriumgebouw niet alleen zichzelf overeind houdt maar ook borg staat voor de stabiliteit van de nieuwbouw.

Het stijve dak over de nieuwe toevoeging is constructief verbonden met de bakstenen zijmuur van de bejaarde buur. Formeel gezien lijkt het ofhet hier gaat om twee gebouwen. In de oudbouw zijn de gevels grotendeels onaangeroerd gebleven en de nieuwe toevoeging op het aangrenzende kavel doet niet zijn best om daar wat betreft geleding, ritmering en materi­ aalgebruik op te lijken.

Vereenvoudigend is dit dus programmatisch gezien één gebouw, con­ structief gezien anderhalf, en formeel bekeken zijn het er (ongeveer) twee.

Het gangbare idee van een gebouw als een tegelijk programmatische, con­ structieve en formele eenheid, als afgesloten ontwerp en produkt van een in de tij d beperkt moment, verandert van inhoud in de praktij k van dit soort mutatiebouw. De stedelijke dynamiek knaagt hier aan van oudsher geldende kaders van de architectuur: de grenzen van het perceel en de vol­ einding van de architectonische inspanning in iets dat zich ondubbelzin­ nig laat herkennen als een gebouw.

Aanvang bouw augustus 1995

NOTEN

Oplevering juli 1996

1 Juhani Pallasmaa stelt dit compensatiemotief aan de orde in ‘Questions of perception.

Phenomenology of architecture’, Architecture and Urbanism, juli 1994.

2 Dit aspect van Kants wijsgerige esthetica wordt helder uiteengezet in A.A. van den Braembussche Denken over kunst. Een kennismaking met de kunstfilosofie, Bussumi994.

3 Een gedachte die recent is uitgewerkt in Lieven de Cauter Archeologie van de kick.

Verhalen over moderniteit en ervaring, Amsterdam en Leuven, 1995.

Bruto vloeroppervlak 24115 m2 Bruto inhoud 8845 m3 Bouwkosten f 4,7 miljoen,

incl. installaties, excl. btw

§11111 ■ i

I

;

mmm

Wêêêêêêêê È

n:

IÈ1Ü iSi S'l £ik§§53 ü m

W m

I19VII

1§

■ IH K H H l

-!

■sa

58

de Architect, februari 1997

Pi

m rechts Achtergevel onder Gevel aan de Gerdesiaweg rechterpagina Situatie

Ff '■ /

■

■

II IL i .i ilil m in f ill*

tty lil

_____

Missiepost Leger des Heils Ronald van Duivenbode 5 9

Soiip, S O c ip

d Salvation

c lïl Multifunctioneel gebouw voor het Leger des Heils van Ronald van Duivenbode Het ontwerpen van een missiepost voor het Leger des Heils is een bijzondere opgave. Ronald van Duivenbode en zijn partner Tjeerd de Jong zijn deze opdracht onbevangen tegemoet getreden. In hun werkwijze besteden ze veel aandacht aan de wisselwerking tussen context, vorm en programma, materiaal en textuur. Door de optimalisering van contrasten is een markant gebouw ontstaan, dat de hoek van een langgerekt bouwblok articuleert. Tevens is het gelukt een eigentijdse expressie te geven aan de functie van missiepost.

Annet Tijhuis Foto’s Piet Rook

■mm

mm

.

...

!

De missiepost aan de Gerdesiaweg vormt het sluitstuk van een omvangrij­ ke interne reorganisatie binnen het Leger en biedt onderdak aan de divisie hoofdkwartier, de gefuseerde corpsen Centrum en Kralingen en de vrij­ willigers van Radio Salvation. De diversiteit aan functies -kantoren, radio­ station, bejaardensoos, raad- en daadbalie, kledingverkooppunt, centrale keuken en kerkzaal- is gebundeld in een gebouw met vijfverdiepingen, waarvan alleen de massieve houten deur met messing beslag de aard van het gebouw onthult. De opvallende tomaatrode kleur lijkt de signaalfunc­ tie van de ontbrekende klokketoren te willen overnemen.

De afmetingen van het vierkante grondvlak zijn bepaald door de maat van het oude verenigingsgebouw uit het begin van de jaren zestig, dat voor de nieuwbouw moest wijken. De lokatie ligt aan de rand van de deelgemeen­ te Kralingen, op het hoekkavel van een langgerekt bouwblok, dat de belangrijkste toegangsweg van dit stadsdeel begeleidt. Het wordt geflan­ keerd door het onlangs tot gemeentelijk monument aangewezen Oostelijk Zwembad en een blok portiekwoningen. Door de afwijkende hoogte, vormgeving en kleur fungeert het nieuwe gebouw als poort naar de ach­ terliggende woonwijk. Op stedebouwkundige schaal is het contrast inge­ zet als middel om zowel de betekenis van de bestaande gebouwen als de nieuwe invulling te visualiseren en te intensiveren.

Publiek privaat

Op het niveau van de architectuur is contrast ook een sleutelbegrip. Bij het kerkgebouw in Kralingen springt het contrast tussen publieke en private ruimtes het meest in het oog. Dit is vertaald in een transparant, bijna volle-

wi • m

Hoge Boezem

■

-

60 de Architect, februari 1997

NIEUWBOUW LEGER DES HEILS GERDESIAWEG, ROTTERDAM Opdrachtgever Leger des Heils,

Adviseur w- en mv- installaties Breman Rotterdam, Berkel &

Ontwerp van Duivenbode & De Jong

Rodenrijs Aannemer Fraanje Bouwbedrijf, Ridderkerk

architecten Projectarchitect Ronald van Duivenbode, met Narcisa Okanovic, Allard Assies Adviseur constructies ABT West, Delft

Aanvang bouw maart 1995 Oplevering januari 1996 Bruto vloeroppervlak 1.420 m2 Bruto inhoud 4.932 m3 Bouwkosten totaal ƒ 1.964.625,-

Akoestisch adviseur van Dorsser, Den Haag Adviseur e-installaties Endenburg electrotechniek, Rotterdam

waarvan installaties ƒ 262.008,-

Almere

Tl HJK

excl. btw rechts Interieur

«HHimaisiMmuiifl !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! iïiïiïïïiiiiïiïïïïïïïïiïil gë55ïië55ïÏBBaMBBaÏBBMÏË

I'lBHHCBBailBBSlEBBHEBBlEEy

Eerste verdieping

Vierde verdieping

OT> O o

ILE

7- n _g

0000 0000 0000 0000 .°.c

q

Begane grond

Derde verdieping

Missiepost Leger des Heils Ronald van Duivenbode 6 l

dig uit glas opgetrokken basement, waar straat en ontvangstruimte in elkaar overlopen en eerstelijns hulp wordt geboden. De kerkzaal -h et sacrale hart van het gebouw- en de kantoorruimtes op de daarboven uitkragende verdiepingen zijn veel beslotener. Het monolitische karakter wordt onderstreept door de materiaalkeuze; gestucte wandvlakken die slechts worden onderbroken door kleine vensters in de zuidwestgevel waardoor het licht gefilterd de kerkzaal binnenvalt. Achter de schuine uitkraging in de westgevel gaat een louter pragmatische reden schuil: de ingreep creëert extra ruimte voor een vluchtroute, naast de 250 stoelen die maar amper in de zaal pasten.

Sterk contrasterend is de voorgevel, waar het monolitische volume is opengekerfd en het programma afleesbaar gemaakt is. Op dit snijvlak zijn alle hoofdonderdelen van het programma herkenbaar aan een specifiek materiaal. Het met een doorlopende glasstrook verlichte trappenhuis onderscheidt zich van de gangzone, uitgevoerd in zwart geprofileerde staalplaat. De kerkzaal opent zich aan deze zijde door een brede semi-

transparante strook van reglitelementen, aansluitend bij het open karakter van het Leger des Heils. Achter het teruggelegde witgestucte vlak liggen de kantoorverdiepingen. Het terras van de nog verder terugliggende boven­ ste verdieping tekent zich eveneens afin de zijgevel. De gedeeltelijk vrij in de ruimte zwevende luifel kadert de compositie in en symboliseert vol­ gens de architect de kerkelijke functie van het gebouw. De intrinsieke eigenschappen van verschillende materialen zijn door de architecten consciëntieus onderzocht en versterkt door ze naast elkaar te gebruiken.

Het is een belangrijk uitgangspunt in de materialisatie van het architecto­ nisch concept. Alle onderdelen van het schijnbaar moeilijk te verenigen programma hebben hun bestaansrechts verworven in een compositie die als geheel helder en solide blijft, een gebouw dat zich bovendien zinvol positioneert in de bestaande omgeving.

NOOT “Soep, zeep en zieleheil”. Leuze die de visie van William Booth, de oprichter van het Leger des Heils, samenvat.

Perspectivische doorsnede

‘P

a s

f i» !

P1 P

m

62 de Architect, februari 1Q97

Stoere ele^cUltie

Politiebureau in Renkum door Madeleine Steigenga Zoals de mens nu nog sporen van kieuwen heeft, zo zou de robuuste gevel van op elkaar gelijmde, donkerrode reuzebakstenen van het nieuwe KPLD-gebouw in Rendkum van Madeleine Steigenga een rudiment kunnen zijn van generaties politieburo’s die gezag en stabiliteit uitstraalden. De stoere elegantie van dit gebouw -de ramen zitten hoog als bij neoklassieke gebouwen- heeft echter meer te maken met een stevige, aardse, bijna Scandinavische architectuur, dan met representatief voorkomen en in plaats van stabiliteit is er de factor mobiliteit gekomen.

I

!

ra?

"T

■ SÉ.,, Ü

.■T~~ Ei . .

,

j —

m

Politiebureau Renkum Madeleine Steigenga

63

i visas® 1

IMHP _-M |

.

■ "

|*Sl2gSW »

______________

Chrit Veugen Foto’s Annaleen Louwes

Het politiebureau is de thuishaven van de geblokte surveillance-auto’s.

Deze stralen autoriteit uit, mobiele autoriteit, voor op de autoweg. De lokatie Planken Wambuis is niet de meest geschikte plaats om op ouderwetse of postmoderne wijze autoriteit af te dwingen. Het gebouw zou zich op deze doodlopende weg gedragen als Don Quichotte tegenover de schamel gehuisveste buren van de Wegenwacht. Het onafhankelijke, ingetogen gebouw richt zich daarentegen meer op de Veluwse natuur. Bij benade­ ring van de lange tapse gevel met de roze -bezoekers-entree zijn de surveillance-auto’s nog verscholen. Hier levert het lange, oplopende zinken dak in het interieur ‘aalteske’werkkamers op, met schuine in hoogte wis­ selende plafonds en ramen met royaal uitzicht op de sparren. De zonne­ schermen onder de dakrand zijn schuin voor de ramen gespannen, zodat ook in neergelaten toestand de ramen open kunnen.

Pas als je om het gebouw heenrijdt kom je op de omheinde parkeerplaats met de surveillance-auto’s. Aan de parkeerplaats een niveau lager ligt de echte hoofdingang. Tussen deze ingang en de roze voordeur worden de schuine daken gebruikt voor een hoge lichtinval in de hal en ontstaat een ruimtelijk boeiend knooppunt. Ook wordt de doorschemerende symme­ trie van de plattegrond, doordat het dakdeel van de administratievleugel parallel aan de middenvleugel doorgetrokken is, asymetrisch. Hiermee is ruimte gemaakt voor kantine en hal en een verdieping lager, gekoppeld aan de parkeeringang, kleed-, douche- en kastruimtes.

Het trappenhuis, de spil van het gebouw, is als een lichthouten meubel­ stuk vormgegeven. Een ronde scheefstaande betonnen kolom lijkt in de trapwand een sleuf getrokken te hebben -waarin je je hand legt bij het bestijgen van de trap- die eindigt in een bol. Ontschorste berkenstam­ men zorgen voor een traliewerk tussen twee niveaus. In combinatie met het veelkleurig palet van het interieur (het sobere exterieur kent vier kleu­ ren: roze, zinkzilver, donkerrood en blauwgroen) ontstaat een warme, sub­ tropische sfeer. Binnen zorgt dit voor een baken van rust tegenover de beroepsmatige drukte van auto’s en snelverkeer.

Buiten zijn het de schuine zinken daken met hun grote naar regen verlan­ gende overstekken, die het gebouw over de stoere muren heen gracieus maken. Ook de kantinegevel met de acht verticale raamstroken, waarvoor, loodrecht op de dakhelling staande, op zonlicht reagerende, roze zonne­ schermen schuiven, verlenen het gebouw zijn elegantie. De op het dak lig­ gende doorgaande ribben liggen in een mikado-achtig patroon over de daken verspreid en leveren een Japans poëtisch beeld op.

Opdrachtgever RGD oost, Arnhem

Liftinstallatie Schindler, Den Haag

Architecten ir. Madeleine Steigenga m.m.v.

Adviseur W-installaties Grontmij Bouw

Verdieping ï bezoekersentree 2 adminis­ tratie 3 kantoor 4 vergaderkamer 5 sur­ veillantenkamer 6 kantine 7 installaties 8kopie/fax 9 verhoorkamer 10archief n hal 12 kantoorgang

Martin Kuitert

(IHN), Almere

Directie Steingenga Smit Architekten

Adviseur E-installaties, lift, zonwering

Bouwkundig aannemer Klaassen

W. Schlappi, Tilburg

Bouwmij, Dinxperlo Terrein aannemer Grontmij Gelderland, Arnhem

Bouwfysisch adviseur Nelissen Ingenieursburo, Eindhoven Adviseur Kunst L. Pennock/M. Boeijen RGD

Begane grond 1 personeelsentree 2 gar­

Aannemer installaties E: Schenkman,

Kunstenaar Piet Dieleman, Middelburg

Nijmegen, W. Kuijpers, De Meem

Bouwkostenf 2.865.360, excl. BTW

Zonwering Radeko, Holwerd

Ontwerpen uitvoering 1994,1995/1996

derobe 3 kleedruimte 4 slaapkamer 5 garage 6 werkplaats 7droogkamer 8werkkast 9 onderhoudsmedewerker 10 bergruimte

64

de Architect, februari 1Q97

Ralph ErskiïlC in Grave! Het gevaarvan een loos gebaar Het is geen eenvoudige ontwerpopgave om eigentijdse programma’s op te nemen in historische kernen. Lokale bestuur­ ders zoeken steun bij architecten als Ralph Erskine die hun contextuele ontwerpen omkleden met humane rechtvaardigingen. Woningbouw lijkt in eerste instantie een goede programmatische keuze, omdat deze flexibel genoeg is om gevarieerde invullingen te maken en zelden op politieke weerstand stuit. De vraag is echter of de ontwikkeling van een historische kern tot een boeiende woonlokatie zich verdraagt met andere bovenlokale functies Ton Verstegen Foto’s Ger van der Vlugt

De problemen van het voormalige vestingsen garnizoensstadje Grave zijn na de tweede wereldoorlog ontstaan. De binnenstad kent weliswaar nog veel monumenten, maar door sloop van verkrotte delen en van enkele grote instituten zijn in de jaren vijftig en zestig gro­ te gaten geslagen. Deze zijn gevuld met woonwijken, die in niets verschillen van naoorlogse uitbreidingen. Uitzondering vor­ men het blok woningen aan de Hoofschestraat van architect Jan de Jong en het stad­ huis van architect Pouderoyen, beide in Bossche Schoolstijl. Afgezien van een gelei­ delijk op gang komend behouds- en restauratiebeleid voor de talloze historische panden, had men tot voor kort geen visie op de wijze waarop vernieuwing en behoud in een histo­ rische kern samen zouden kunnen gaan. De Hoofschestraat vormde de demarcatielijn van een gespleten bewustzijn. Het gebied ten oos­ ten ervan, tot aan de Maas, werd met zijn vele monumenten gekoesterd en gerestaureerd.

Het deel ten westen, tot aan de provinciale weg, dat vanouds een grofmaziger structuur kende, werd beschouwd als tabula rasa. De vernieuwing kreeg in het gedeelte tussen de Hoofschestraat en de provinciale weg Den Bosch-Nijmegen voornamelijk gestalte in de vorm van carport- en doorzonwoningen, groenstroken en parkeerhoven. Van cityvorming was in dit gezapige stadje nauwelijks sprake. Wel werd tussen de oude stadskern en de Maasbrug op een fraaie plek aan de Maas een bedrijventerrein aangelegd, een van de naoorlogse stedebouwkundige vergissingen.

Neo-Middeleeuws masterplan In een stedebouwkundige studie van het bureau Centrum Herengracht uit Den Haag werd begin jaren negentig de gespletenheid voor het eerst als probleem in plaats van oplossing geformuleerd. Burgemeester P. Zelissen gaf Ralph Erskine opdracht een masterplan te ontwikkelen om de impasse te doorbreken. Zelissen, sinds 1994 voorzitter van Architectuur Lokaal, bracht daarna Erskine in contact met andere gemeenten, zoals Middelburg, Gorcum en Schiedam. De voorstellen van Erskine voor een humane en

rijk geschakeerde stedelijke omgeving blijken opvallend goed aan te slaan bij bestuurders van de kleinere steden, zowel voor gevoelige binnenstedelijke gebieden als daarbuiten.

Voor Schiedam ontwierp Erskine inmiddels het masterplan Spaland-Oost, de laatste stads­ uitleg van zo’n 1000 woningen, grenzend aan Midden-Delfland. Voor Middelburg maakte hij een plan voor een deel van het parkgebied Molenwater met in totaal 300 woningen.

Ruimtelijke en architectonische continuïteit sluiten vernieuwing niet uit, maar vragen er juist om, zo luidt de opvatting achter het door Erskine vervaardigde masterplan. Zijn voor­ stellen zijn bedoeld om de non-town gedeel­ ten van de binnenstad te verlevendigen. Saai­ heid en monotonie moeten niet alleen met functiemenging worden bestreden, maar ook in de ruimtelijke beleving. Zijn plan ken­ merkt zich door afwisseling en individualise­ ring van vormen, materialen en kleuren; wis­ selende straatbreedtes, doorkijkjes en steegjes, zoals ze in de Graafse binnenstad overal nog te vinden zijn. Voorzover de mid­ deleeuwse stad daarbij model staat, gaat het niet om imitatie of reconstructie, maar om een interpretatie van de middeleeuwse bouw­ principes.

Zo stelt hij in zijn masterplan voor de leven­ digheid van het havengebied te verhogen met behulp van (paal)woningen, terrasvormige taluds en de attributen van een ‘Good harbour life’ zoals eethuisjes, aanlegsteigers en gele­ genheid tot flaneren. Hij laat de verdwenen bebouwing terugkeren rond een vijftiende eeuws kerkje. Hij varieert rooilijnen en straatprofielen en vult een in zijn ogen te brede straat ofte ruime woonhof op met woningen.

En hij betrekt de oude Hampoort, die door een verkeersweg geïsoleerd is geraakt, weer bij het binnenstadsleven door de weg buiten­ om te leggen. Kwistig strooit hij in zijn plan met ideeën en suggesties, met in de kantlijn enthousiasmerende opmerkingen in een in de loop der jaren iets beveriger geworden handschrift; ‘Working boats! Hurrah!!’ en de onafscheidelijke ballonnen. In een stroom faxen reikt hij na een bezoek nog eens zes alternatieve voorstellen aan voor het met bebouwing intiemer maken van het Hofplein, dat bedoeld lijkt te zijn om vanaf het stadhuis­ bordes grote volksmassa’s toe te spreken. Zijn

KIVtR Dï.

r ^

VV

h %

Ik> s a

s a z - * £ /-

*

MAM,

De Nieuwe H o f Ralph Erskine

65

links Voorstel van Rein van Wylick, met als belangrijkste verschil met het plan van Erskine de Hoofsche straat als scheidslijn tussen de middeleeuwse verkaveling en de meer open, moderner verkaveling.

ï Gemeentehuis 2 Grote kerk 3 Uitgevoerde deel van het Erskine plan 4 Hampoort 5 Bastion 6 Bastion 7 Hoofsche straat 8 Kazerne plein onder Voorstel voor de binnenstad van Grave door Ralph Erskine.

I

eewm

im T w m im wam

(HET COTMJJIM VAW

MMLILANID

GELUKKIG NIEUW3AAR 1<m.

MET VRIENOU-U'KE «8R0ETE-N

mm

OüIWINSttlM, SWEDEN DEC.—3 W . m t - l f l l

A

SCMM-

r -• I 000

mm

«WM

ïïrrMm I

WËÈS

.

i

□Fv.

mm 0

m

m é m 7TTTr r rrr T

|»

tt

*»

*5

»

6 6 de Architect, februari iggy

links Begane grond van de

Nieuwe Hof, hetwoningbouwplan van Erskine ten zuiden van de Hoofsche straat. rechts De Poortwoning

-aMPjgjjji

maakt over de Bagijnenstraat de verbinding met de bestaande bebouwing, onder Plein met links de

kerk rechterpagina Links een

gedeelte van de kerk en rechts de woningen van Erskine

voorstellen roepen de sfeer op van een vreed­ zaam en gemoedelijk stadsleven, waarin de fouten uit het verleden niet worden uitgewist, maar omkleed en ingepakt en waarin de grimmige kanten van verdediging en water­ kering een bron worden van vermaak, recre­ atie, spelevaren en flaneren.

Infirmerie/De Nieuwe H of

Erskine kreeg gelegenheid een onderdeel van het masterplan uit te werken. In opdracht van de Woningstichting Grave ontwierp hij appar­ tementen en één winkel op de hoek van de Bagijnestraat/Hoofschestraat. Erskine her­ stelt de oude situatie door de appartementen losjes om het kerkje te draperen. Hierdoor ontstaat een intiem erf rond de kerk, dat door steegjes en doorkijkjes met de omringende straten verbonden blijft. Het best geslaagd is de diagonale doorgang op de hoek van de Bagijnestraat/Hoofschestraat, waardoor ook visueel de verbinding tussen het kerkerf en het stadhuisplein gehandhaafd is. De 31 woningen, zeventien in de sociale huursector en veertien in de koopsector, zijn bijna alle­ maal verschillend. Eerder curieus dan geslaagd is de poortwoning, die over de Bagijnestraat de verbinding maakt met de bestaan­ de bebouwing.

Zo vasthoudend als Erskine zich betoonde ten aanzien van de stedebouwkundige uitgangs­ punten van het plan, zoals de (kostbare) dia­ gonale doorsteek, zo coulant was hij ten aan­ zien van de interieurs van de woningen. De in het oorspronkelijk ontwerp nogal ‘Zweedse’ interieurs met grote open keukens en zonder

wasgelegenheid, vanwege de voorgestelde collectieve wasinrichting, zijn in de latere uit­ werkingen aan de bewonerswensen aange­ past. De vele verspringingen en de hier en daar minimale onderlinge afstanden, kostten bureau Zebra Advies uit Veldhoven, dat de plannen van Erskine uitwerkte, de nodige hoofdbrekens. Riant zijn de open en overzich­ telijke bergingen onder de woningen, die via een open trap vanuit het binnenterrein zijn te bereiken. Dit binnenterrein is tot 60 centime­ ter boven het straatniveau verhoogd en door hellingbanen ermee verbonden.

Het geheel met zijn steegjes en half verbor­ gen binnenplaatsjes past goed in dit deel van de Graafse binnenstad, zonder zich erin te verschuilen. De opvallende en ver uitstekende balkons van red ceder, bekend van andere pro­ jecten van Erskine, de beweeglijkheid van het geheel gepaard aan een zekere robuustheid, en de kleurige baksteen, hier en daar in cement gedompeld of blauw en groen geverfd, verschaffen het project een weldadi­ ge helderheid, die veel kleinschalige invullin­ gen uit de jaren zeventig ontberen.

Functies volgen vorm

Erskine hecht veel waarde aan een menging van functies. In het plan is echter maar één winkel opgenomen. Becijferd is dat zijn mas­ terplan 205 woningen, 2500 vierkante meter winkelruimte en 500 vierkante meter kan­ toorruimte omvat. Gezien de geringe dyna­ miek van Grave is dat een optimistisch uit­ gangspunt. De vernieuwing zal hoogst­ waarschijnlijk vooral van de woningbouw moeten komen. En woningbouw zoals door Erskine voorgesteld is duur. Het tekort dat de woningbouwvereniging voor het gerealiseer­ de project opliep moet worden gecompen­ seerd door duurdere woningen elders. Tevens zorgt het ervoor dat een arme gemeente als Grave wel móet samenwerken met de markt.

Het is de vraag wat in deze context het in 1993 door de raad aangenomen masterplan waard is. Belangrijkste testcase is het troosteloze gebied van de in onbruik geraakte busremise annex busstation aan de provinciale weg. De gemeente heeft bedacht dat deze plek vanwe­ ge zijn centrale ligging goed geschikt is voor de bouw van een nieuw stadhuis. Op de plaats van het oude stadhuis zou dan woningbouw

moeten komen. Vier koppels van projectont­ wikkelaars en architecten, waaronder MAB met Erskine, zijn uitgenodigd voorstellen te doen. Erskine moet hier ondermeer in het krijt treden met de Architectengroep (Kees Rijnboutt) en Quist Wintermans Architecten.

Het masterplan roept elders al de nodige vra­ gen op. Architect Rein van Wylick heeft door een paar opdrachten in de stad binnen de gemeente geleidelijk de status van schaduwsupervisor verworven. Zijn respect voor Erskine staan modificaties in woord en beeld niet in de weg. Volgens Van Wylick is verdich­ ting door middel van woningbouw in een his­ torische context alleen gerechtvaardigd als deze elders wordt gecompenseerd met open ruimte. Bovendien is hij van mening dat het plan van Erskine teveel plekken opvult met voorbijgaan aan de verschillen binnen het his­ torische patroon zelf. Van Wylick beschouwt de Hoofschestraat opnieuw als de belangrijk­ ste scheidslijn in de binnenstad tussen twee typen verkaveling, de middeleeuwse en een opener, moderner verkaveling. Dit zou in de verdere planvorming tot uiting moeten komen.

Ondanks de verschillende opvattingen dringt zich uit de plannen van beide architecten het beeld op van een historische binnenstad, gezien als een avontuurlijke woonlokatie.

Maar anders dan in de periferie beschikt deze lokatie nog steeds over een extreem omvang­ rijk voorzieningenapparaat dat de gehele stad, inclusief de buitenwijken en omringende kerkdorpen moet bedienen. Door verdichting van de binnenstad met behulp van woningen komen grootschalige voorzieningen, zoals de supermarkt gelegen in het hart van de bin­ nenstad, in de knel. Het geschuif met het stadhuis maakt al duidelijk dat men zich in Grave van de beperkte centraliteit van de bin­ nenstad bewust begint te worden.

Het is echter de vraag of men niet eerder een supermarkt of een verkeerd geplaatst bedrij­ venterreinen zou moeten ‘decentraliseren’ dan een instituut als het stadhuis, dat ook een architectonische betekenis kan hebben. De historische kern van Grave krijgt pas echt de mogelijkheid uit te groeien tot een eigentijd­ se, avontuurlijke woonlokatie, indien ze op sociaal-cultureel en toeristisch vlak een bovenlokale functie blijft vervullen.

r K iv o

*O S 0Ê^^-'

p£ I ' -A *

* "zLv~-

^v'

----- ___ S M

“ ~ 'T .

ssn

rm h r

..:

'

Wfc&sxs ï’ . !■ ««sJJ f '

RJ - ■ Sifcï .

-

t

B

ï

1

I V jgSSiÊSi •

....

‘ ■IhpHpki

* :$■ ■ I s lf e

■

.

■■■■■■

...

mm

I

£_ , v 1

68

O p de man af

N ie u w e o n t w ik k e l in g e n v r a g e n o m EEN SLAGVAARDIGE BENADERING M e t h e t o o g g e r ic h t o p o n t w ik k e l in g e n o p m a a t s c h a p p e l ij k EN BEDRIJFSECONOMISCH GEBIED MAAKT DE HOGENBIRK GROEP ZICH STERK VOOR EEN DIRECTE, PERSOONLIJKE BENADERING DOOR DE VIER BEDRIJVEN. El_K VANUIT HUN EIGEN ACHTERGROND EN -

■

ï

ERVARING IN DE WEG- EN WATERBOUW: HOGENBIRK WEGENBOUW, E u k e l b o o m , K n o l W e g e n b o u w e n P r in s e n W a t e r b o u w .

E e n f o r m a t ie , d ie z ic h p o s it ie f o n d e r s c h e id t in d e d ir e c t h e id

M

..

ontwerpen

'rastructuu,

_____

VAN HET CONTACT MET DE OPDRACHTGEVER, IN DE ALERTHEID VAN REAGEREN, IN DE BEREIDHEID MEE TE DENKEN EN MEE TE ONTWERPEN; DUS TOTALE BETROKKENHEID BIJ DE UITVOERING VAN EEN PROJECT.

Een KWESTIE VAN

KENNIS, ERVARING EN VEELZIJDIGE MOGELIJKHEDEN

WAAROVER DE HOGENBIRK GROEP BESCHIKT.

En TEGELIJKERTIJD

EEN

KWESTIE VAN MENTALITEIT. EEN MANIER VAN DENKEN EN DOEN, DIE ER NIET OMHEEN DRAAIT.

OP DE MAN AF.

____

Op de man af Zoekt u nader contact of wilt u meer weten over de activiteiten en mogelijkheden van de Hogenbirk Groep, dan kunt u “op de man af” bellen, tel. 035-5314751. U kunt ook uitgebreide documentatie bij ons aanvragen; schrijf of fax naar: Gebr. Hogenbirk Groep b.v., Postbus 20, 1250 AA Laren (NH), fax 035-5314546

rioolservice

OPffCPf OPnc f * f MN- mMAtiLL - L a ,, mw

^ n J^ g en en jach V taven s

G ebr. Hogenbirk W egenbouw b.v.

Slangenweg 30, Laren (NH) Tel. 035-5314751, fax 035-5314546 Specialist in: - aanleg en onderhoud van wegen - ontwerp en aanleg infrastructuur bedrijfsterreinen bouw - en woonrijp maken terreinen aanleg en renovatie rioleringen

Certificaat ISO 9001

E ukelboom b.v .

G r o e n v o o r z ie n in g en W e g e n b o u w

Gladsaxe 14, Apeldoorn Tel. 055-5415222, fax 055-5416056

Specialist in: - aanleg en onderhoud van parken, recreatieterreinen, bossen, sport­ velden, sier- en heesterbeplanting - boomverzorging, hovenierswerk - maaien van bermen en sloten - mechanisch en thermisch bestrijden van onkruid - milieuvriendelijke groenafvalverwerking en composteren

K nol W egenbouw b.v .

Lorentzstraat 17a, Amersfoort Tel. 033-4612032, fax 033-4616050

P rinsen W aterbouw b.v .

Eemweg 82, Eemnes Tel. 035-5430914, fax 035-5421870

Specialist in:

Specialist in:

- riooltracering, -inspectie, -ontstopping, - vernieuwing - drainage reiniging, vetvangersreiniging - 24-uur per dag, 7 dagen per week rioolservice - bouw- en woonrijp maken van terreinen - aanleg sierbestratingen

- bruggen (hout, staal, gewapend beton) - jachthavens (heiwerken, steigers, hellingbanen) - beschoeiingen

Certificaat ISO 9002 Omcirkel A 0679 op de informatiekaart

rm

- ■ '

-'f?£mm !* ■ *

I g j.

M rs ,ö ■■.

■s:m^ *_V‘i r

Al meer dan 20 jaar speelt Multec een toonaangevende rol in de markt voor hoger opgeleide technici. Waar­ bij u moet denken aan HTS- en TUniveau. In die wereld voelen wij ons als geen ander thuis. De arbeidsmarktspecialisten van Multec zijn immers zelf ook ingenieur. Ze staan dagelijks in contact met honderden

MULTEC IS MET 21

,.

*

.

Haute Couture beschikbaar HTS’ers en TU’ers, van wie ze niet alleen de afstudeerrichting en ervaring kennen, maar ook hun mentaliteit en ambitie. Daarom pas­ sen Multec ingenieurs naadloos bij de vacatures van onze opdracht­ gevers. Voor een projectmatig, vast

en soms ook tijdelijk dienstverband.

Haute Couture is onze norm. Het leveren van topkwaliteit is dan ook de belofte die wij keer op keer waar maken. Wie ingenieurs van de juiste ’schnitt’ zoekt, kan zich veel moeite besparen door met Multec

V E S T I G I N G E N A C T I E F OP DE A R B E I D S M A R K T V O O R H O G E R T E C H N I S C H

O N D E R D E E L V A N DE I N T E R N A T I O N A L E

•

bnïmel

GROEP. E-MAIL: DELFT @ MULTEC.NL

PERSONEEL.

contact op te nemen. Wij presenteren u graag onze Haute Couture col­ lectie. Multec hoofdkantoor: Oude Delft 182, 2611 HH Delft, tel.

015 - 214 32 40, fax 015 - 213 03 74.

MU L T E C W E R F T EN S E L E C T E E R T ,

mulfcoc

SKILLS AVAILABLE D E T A C H E E R T EN Z E N D T UI T. M U L T E C IS

I N T E R N E T H O M E P A G E : H T T P : / / W W W . M U L T E C . N E - M U L T E C IS IS 0 - 9 0 0 1 G E C E R T I F I C E E R D .

Omcirkel A 0682 op de informatiekaart

ZEDRA MAAKT DE KEUKEN ECHT COMPLEET Deze nieuwe GROHE keukenmengkraan geeft door haar uitzonderlijke vormgeving een speciaal elan aan de keuken.

Zedra is leverbaar met uittrekbare mousseur of uittrekbare handdouche. Beide zijn verkrijgbaar met of zonder vaatwasmachine-aansluiting.

Het twistfree-systeem zorgt ervoor dat de slang van de uittrekbare mousseur niet in de knoop raakt. Uitermate praktisch! Op alle kwaliteits­ producten geeft GROHE 5 jaar garantie. Wij willen u graag uitvoeriger informeren over de perfectie van GROHE producten.

:

Grohe Nederland B.V., postbus 32, 2700 AA Zoetermeer tel. (079) 368 0133. j f ' Internet: http://www.grohe.nl e-mail: grohe@grohe.nl

iM

GROHE WATER TECHNOLOGY

O m cirkel A 0671 op de inform atiekaart

Media 71

media

Wilhelminahofaan de Rijnhaven, Rotterdam.

Foto Oerlemans van Reeken Studio /A n d y Mason

J

wÊlËÈÈÈÈi «Tnrïr*,

M ini,

mini IH IIII

m in i

m

an «

, -u. < ■Hnnnnnn _ *■.n n—n n n r i n ™ B;li|nnnnoi!i»P| B H | nnnnii»11 nntmi *. ''’’mi r,nr,«*!B " •' | H n t i r i n i i E .M 'ilm n n n n u i

'■ I D

rm rin iilj

‘J D nunc

rjm

Bigness Na een dreigend faillissement beleefde New York aan het begin van de jaren tachtig een onverwachte bloeiperiode. De aantrekkende stedelijke economie leidde tot een bouwboom, gestimuleerd door plaatselijke belas­ tingvoordelen. Ontwikkelaars realiseerden wolkenkrabbers die zich van hun voorgan­ gers onderscheiden door hun grootschalig­ heid en de combinaties van de meest uiteen­ lopende functies. Het meest interessant was de typologische vernieuwing: het atrium deed zijn intrede, een overdekte en beveiligde binnenruimte die de stedelijke buitenruimte vervangt.

Ook in Nederland is dit gebouwtype in opkomst. De Nederlandse voorbeelden ver­ schillen sterk van hun Amerikaanse tegen­ hangers. Anders dan in Amerika gaat het overwegend om openbare programma’s. De grootstedelijke complexen worden bovendien niet gevat in een volume, maar zorgvuldig gearticuleerd in verschillende bouwvolumes die corresponderen met uiteenlopende programmadelen. De Wilhelminahof op de Kop van Zuid in Rotterdam is een indrukwekkend voorbeeld van dit verschijnsel, dat echter geenszins op zichzelf staat.

Over dit onderwerp zijn tot nu toe opvallend weinig boeken geschreven. S ,M,L,XL van de Nederlandse architect Rem Koolhaas is een van de weinige waarin gereflecteerd wordt op het ontwerpen van grootschalige complexen.

i H

nnni

t

'

|li

W

■■MB*v •1 n i n *1®

■ innii'i

Him

M inn#*]

■

n i n inj

•M|fI I ••ininimj M Ml 11| 1 MI I f III 1

I I

lilTun :ik

IIIUIHBB MMiijjh J -JI—«nJ. !!!S9 3 II| iiiioam Ifill

Zonder veel omhaal van woorden stelt Kool­ haas in dit boek: “Where architecture reveals, Bigness perplexes. Bigness transforms the city from a summation o f certainties into an accumulation o f mysteries. What you see is no longer what you get. Through size alone, such buildings enter an amoral domain, beyond good or bad. Their impact is indepen­ dent of their quality.”

Het grote succes van dit boek in ons land is omgekeerd evenredig aan de waardering die het krijgt. De jury van de Rotterdamse Maaskantprijs weigerde de prijs aan dit boek toe te kennen vanwege de sterstatus van de auteur. In oktober van vorig jaar realiseerde Koolhaas overigens zijn eerste, uitermate bescheiden werk in Amerika: de Lehmann Maupin Gallery in Manhattan, een eenvoudi­ ge, flexibele container voor kunsttentoon­ stellingen. Over Bigness gesproken.

Harm Tilman

Representatie van macht Patrick Spijkerman (red.) Wilhelminahof, Uitg.

010 Rotterdam, 1996, 84 pag., gei'//., ISBN 906450-300-1, ƒ 59,jo.

In de reeks Rijksgebouwen worden met name de grootschalige bouwprojecten van de Rijks­ gebouwendienst gedocumenteerd. Eerder verschenen onder andere publikaties over de nieuwbouw voor de Tweede Kamer en het

■irimriii *nmnr!ii •rwimiin •rwimnii irmmini mnumi

P »

ministerie van VROM. De Wilhelminahof omvat gebouwen voor belasting en justitie, gesitueerd op een prominente lokatie op de Kop van Zuid. Het complex is gebouwd voor 2000 werknemers, ontvangt een kwart mil­ joen bezoekers per jaar en omvat een derde van het totaal geplande kantoorvolume op de Kop van Zuid. Meer dan een gebouw is het een grootstedelijk complex, van een schaal die we in Nederland nauwelijks kennen. Het ‘paviljoen’ met 18 rechtszalen, dat prominent gepresenteerd wordt tegen het monumentale decor van kantoren, heeft volgens architect Rob Ligtvoet ongeveer de omvang van de Bij­ enkorf. Egbert Koster laat in zijn tekst Cees Dam aan het woord over de wijze waarop deze het schaalprobleem tegemoet getreden is.

Ligtvoet gaat met name in op de specifieke eisen van de rechtbank.

De Wilhelminahof wordt vooral gepresen­ teerd als sleutelproject. Het complex moet een ‘voortrekkersrol’ vervullen en de markt meetrekken om het Rotterdamse stadscen­ trum over de Maas te laten jumpen. Alhoewel deze ambitie ook in deze publikatie weer zon­ der enige schroom verwoord wordt -door Jan Rutten- is er geen enkele zinsnede te vinden over het feitelijke effect van de Wilhelminahof op de verdere ontwikkeling en op het aantrek­ ken van investeerders. De Wilhelminahof wordt door Rutten afgeschilderd als een ‘he­ roïsche’ prestatie, gedragen door een gemeenschappelijk streven naar ‘kwaliteit’.

Het succes is volgens Rutten te danken aan de

7 2 de Architect, februar'nggy

E0

H

11*“ '" ’

y&JJmi

links William W. Wurster, Clark Beach House, Aptos, 1937. onder Opgang naar woonkamer a t w b , Jlfc.’

‘bevlogenheid, de moed en het uithoudings­ vermogen’ van de in de bekende ‘pressurecooker’ samenscholende club van beslis­ singsbevoegde mannen.

De publikatie is duidelijk niet gericht op een analyse van het publiek-private planproces, maar op de documentatie van gebouwen. Het is in dit verband jammer dat niet even gewacht is tot ook de binnenhof ingericht is, waarvoor West 8 een ontwerp maakte, en het kunstwerk van Van Toorn, het metrostation, de passage en het voorplein gereed zijn. Om de kwaliteit van de Wilhelminahof als groot­ stedelijk complex te beoordelen is het immers onmogelijk deze setting buiten beschouwing te laten. Bovendien ontbreken tekeningen van de stedebouwkundige situering volledig.

Voor een documentatie zou een meer over­ zichtelijke presentatie van tekeningen en foto’s gewenst zijn.

Wytze Patijn negeert in zijn bijdrage het pres­ tigieuze karakter van de Wilhelminahof en concentreert zich op de vraag naar de archi­ tectonische expressie. In de discussie over het kleurloze karakter van de nieuwe rechtban­ ken is volgens hem te weinig aandacht voor de wijze waarop gezag en autoriteit uitdruk­ king kunnen vinden ineen eigentijds idioom.

Patijn: “Het vereist wel dat men de schroom om het bestaan van autoriteit te erkennen overwint en dat men het idee dat de monu­ mentaliteit bij voorbaat verdacht is laat varen.” Patijn profileert zich hiermee als een rijksbouwmeester, die de discussie over archi­ tectonische concepten voor nieuwe grootste­ delijke complexen wil aangaan.

Janny Rodermond

- ‘i a

gelden. Zoals Mare Treib in zijn voorwoord schrijft, moet dit boek niet worden gezien als het definitieve betoog over het werk van deze architect maar als ‘a report on a study in progress’. Het feit dat verschillende auteurs ieder één aspect van Wursters werk vanuit een andere invalshoek benaderen maakt deze studie niet alleen interessant, maar laat tevens zien dat er verschillende meningen kunnen bestaan en dat een definitief werk over een architect een fictie is.

Om iets met interesse te kunnen bestuderen is het noodzakelijk dat de auteur een zekere affiniteit met het onderwerp heeft zonder dat er sprake is van blinde adoratie. De vraag waarmee de auteurs worstelen is of Wurster een zodanig opmerkelijk architect is geweest, dat een tentoonstelling en publikatie gerecht­ vaardigd zijn. Treib stelt in zijn inleidende essay: “Ifwe define remarkable as applying only to an innovative form giver of the order of Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, or even Mies van der Rohe, we would honestly have to answer no. Wurster, in many respects, was

rechterpagina Ruimtelijk schema

untypically typical. He embodied the spirit of his age and his region, not as a figure apart from his cultural or economic condition but one who was completely enmeshed in it. He was succesful because he understood what architecture was at that moment. He under­ stood what his clients wanted, what was possi­ ble within a given budget, on a given site, at a given time. He was competent, thorough, professional. He built with a sense of the joy of living that always kept his work from see­ ming dull, even if the forms themselves were not exciting.”(p. 73) Dit antwoord plaatst de betekenis van Wurster geheel binnen een maatschappelijke context. Het laat echter buiten beschouwing dat sinds architectuurcritici als Alexander Tzonis en Kenneth Frampton de aandacht hebben verlegd naar ‘het kritisch regionalis­ me’, er veel meer belangstelling is ontstaan voor ‘minder getalenteerde architecten’.

Opvallend is dat vooral in de U.S.A. een klei­ ne lawine van studies over ‘regionale architec­ ten’ is verschenen, waarbij er enige van bij-

Het leven dat mensen leiden M arc Treib (uitgeg. door), An Everyday Moder­ nism. The Houses of William Wurster, Univer­ sity o f California Press, Berkeley/Los A ngelesILonden 1995, 252 pag., gei'II., ISB N o520-20550-2 Ter gelegenheid van de tentoonstelling van het werk van de Amerikaanse architect Wil­ liam Wurster in het San Francisco Museum of Modern Art verscheen bovenstaande, goed verzorgde publikatie die als voorbeeldig kan

-

S rX :& *

W ki

Media 73

zonder gehalte zijn, zoals die van Lisa Germa­ ny over Harwell Hamilton Harris.

David Gebhard wijst er overigens op in zijn bijdrage ‘William Wurster and His California Contemporaries: the Idea of Regionalism and Soft Modernism’ dat Frampten weliswaar het begrip 'kritisch regionalisme’ lanceerde, maar in zijn werk nauwelijks licht op archi­ tecten ‘van tweede rang’ laat schijnen.

Het succes van zijn eigen architectuur probeer­ de Wurster in 1945 zelf aan te geven toen hij schreef: “It was sensible to base the design on the kind of life people wanted, and not on the basis of theoretical modernism. Few of the people who live in these houses have ever said to themselves, ‘This is modern’. The approach was not sophisticated or stylistic; so out of it has come -n o t individual masterpieces- but the nearest thing to a contemporary vernacu­ lar that this country has yet produced.”(p. 230) In hetzelfde artikel, nog geschreven tijdens de oorlog beweerde de architect: "... facing reality is part of the modern architect’s training. This training extends into non-visual things, inclu­ ding social, economic, and technical matters, and the truthful solution of all these will pro­ duce an architecture that is indigenous to our life and times.”(p. 231) Wurster produceerde een architectuur die uiterst geschikt was voor ‘an american dream’, de droom van de gemid­ delde Amerikaan, die gevangen zit in het mechanisme van het willen horen bij, maar ook het zich willen afzetten tegen de groep.

De architect speelde op dit gegeven lang in.

Sociale gevoelens spelen een ondergeschikte rol en komen pas naar boven nadat hij zijn latere vrouw Catherine Bauer heeft ontmoet.

Ze worden in de bijdrage over Wurster en Bauer aan de orde gesteld. Ongetwijfeld zorg­ de Bauer er voor dat de horizon van Wurster enorm werd verbreed. Door haar ging hij zich bezighouden met de case-study housing, huisvesting gebaseerd op een streng door­ gevoerde standardisatie. Dit thema, samenge­ vat als ‘Building Design as Social Art’ komt uitgebreid in de bijdrage van Greg Hise ter sprake. Al met al kunnen we zeggen dat deze studie bijzonder de moeite waard is om te worden gelezen door een ieder die geïnteres­ seerd is in de Amerikaanse cultuur en de raakvlakken ervan met de Europese.

Herman van Bergeijk

Ernö Goldfïnger, klassiek modern Robert Elwall, Jill lever (red) Ernö Goldfïnger, Uitg. Academy Editions, Londen, 1996 (Imp. Nilsson e[Lamm), 112 pag., geil/., ISBN 1-85490444-2, f74,65.

De Britse architect Ernö Goldfïnger (19021987) is in Nederland weinig bekend. Toch is hij een van die belangrijke ontwerpers die zich op het kruispunt van het classicisme van de Beaux-Arts en het modernisme van de twintigste eeuw bevinden. Opgeleid als (neo-)classicist aan de beroemde en tegelij­ kertijd stoffige Parijse architectuurschool hielp hij vanaf de jaren dertig in Engeland de moderne architectuur te vestigen. Aan­ vankelijk beperkte zijn bijdrage zich tot kleinere projecten zoals verbouwingen, interieurs ententoonstellingen. Het bekend­ ste werk uit deze tijd is zijn eigen huis, 2 Willow Road in Londen, dat inmiddels op de monumentenlijst van de National Trust is geplaatst.

Na de Tweede Wereldoorlog, met de opkomst van de verzorgingsstaat kreeg Goldfïnger zijn grootste opdrachten voor woningbouwcomplexen en kantoorgebouwen. De meest indrukwekkende zijn de ‘brutalistische’ projecten, de grote betonnen kolossen met hun ‘grid’-gevels die het resultaat zijn van een strenge uitwerking van de constructieve opbouw van de projecten, zoals bij het Alexander Fleming House in Elephant and Castle, Londen. Dit kantorencomplex bestaat uit drie volumes, twee van zeven en één van achttien verdiepingen hoog. Een ander voor­ beeld is het woningbouwproject van maar liefst 31 verdiepingen in Edenham Street, North Kensington, Londen (gereedgekomen in 1972). Met het postmodernisme van de jaren zeventig en tachtig en de zogenaamde faillietverklaring van de moderne architec­ tuur raakte het werk van Goldfinger in de vergetelheid, een lot dat ook andere Britse modernisten trof zoals de Smithsons, Lasdun en Lubetkin.

De Britse architectenbond RIBA heeft prak­ tisch alle tekeningen van Goldfinger in zijn beheer en heeft nu een prachtige monografie uitgegeven die zorgvuldig en liefdevol is

samengesteld. Het bijzondere van de gekozen opzet is dat het werk van Goldfinger bijna uitsluitend middels een ‘doorsnede’ uit dit archief wordt getoond. Het boek is niet gericht op het geven van een volledige projectendocumentatie. De redacteuren Jill Lever en Robert Elwall hebben er voor gekozen om Goldfmgers architectuur en werkwijze neer te zetten door van diverse projecten steeds één of twee tekeningen op te nemen. Deze tekeningen lopen uiteen van een eerste ideeënschets, een detail of een impressie van een interieur tot een volledige uitvoeringstekening.

Robert Elwall, historicus en publicist, heeft daarnaast een instructieve inleiding geschre­ ven die ingaat op de positie en het belang van Goldfmgers werk binnen de Engelse moder­ ne architectuur. Daarnaast behandelt hij de belangrijkste invloeden die Goldfinger in Parijs opdeed. Bij Perret bewonderde Goldfin­ ger de constructieve en tektonische zuiver­ heid van expressie bij betonconstructies. Aan de Beaux-Arts opleiding ontleende hij de principes van de moderne stedebouw en het opzetten van de architectonische compositie volgens ideale proporties.

De redacteuren zijn wonderwel geslaagd in hun opzet. De tekeningen, afwisselend in kleur of zwart-wit, laten Goldfmgers ontwik­ keling zien, zijn specifieke belangstelling voor bepaalde opgaven, zijn accuratesse en plezier, maar soms ook zijn onbeholpenheid en de dingen die hij juist niet belangrijk vond.

De monografie wordt zo bijna een portret van het werken van Goldfinger, zijn ontwerparbeid.

De boekenmarkt voor architectuur wordt op dit moment overspoeld met bloedeloze bio­ grafieën van architecten, vol kleurenfoto’s en documentaties, zonder werkelijk inzicht te geven in het werk van de architect. De mono­ grafie Emö Goldfinger laat de kracht van de tekening zien, niet de affe presentatietekening, maar juist de studies, de werktekening of de schets. Het spreekt in het voordeel van de redacteuren dat zij deze kracht hebben onderkend en dat zij deze op een gepaste en overtuigende wijze hebben gebruikt zodat een breder publiek kennis kan nemen van het werk van Ernö Goldfinger.

Dirk van den Heuvel

74

de Architect, februari 1997

1 rechts I.M. Pei, National Gallery o f Art, East Building, Washington DC, 1978, interieur, ~

onder Exterieur

Bouwen doet mijn reputatie geen goed Michael Cannell I.M. Pei: Manderin of Moder­ nism, Uitg. Carol Southern Books, New York, 1995’ (hup- NHsson ei Lamm), 402 pag., gei'II., ISBN 0-517-79972-3, ƒ 65,80.

In het boek I.M. Pei: Manderin of Modernism staat Pei’s persoonlijke geschiedenis centraal en niet zijn architectonische oeuvre. Het boek bevat geen enkele plattegrond of bouwkundig detail en de opgenomen illustraties hebben eerder een journalistieke dan architectoni­ sche waarde. Maar de auteur Michael Cannell verstaat zijn vak. Het haast klassieke verhaal van de nieuwkomer in Amerika die opklimt tot de succesvolste binnen zijn vakgebied wordt door hem op meeslepende wijze ver­ teld. Ieoh Ming Pei is in 1917 in Kanton gebo­ ren in een welgestelde bankiersfamilie. Hij bracht zijn jeugd door in het mondaine voor­ oorlogse Shanghai. In 1935 vertrekt hij op 17jarige leeftijd naar Amerika om architectuur te gaan studeren, eerst aan het MIT en later in Harvard, waar de architectuuropleiding onder de leiding van Walter Gropius op dat moment als progressief bekend stond. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de Communistische machtsovername in Chi­

na vijfjaar later werd de terugkeer naar het vaderland steeds uitgesteld. Toen bleek dat dit onmogelijk is, probeert hij van zijn verblijf in de VS maar ‘het beste te maken’.

Pei weet voordurend zijn omgeving te verba­ zen door datgene te doen wat men niet van hem verwacht. Als aankomend talent verruilt hij een comfortabele academische carrière voor een baan bij William Zeckendorf, een van de machtigste New Yorkse projectontwik­ kelaars. In Harvard-kringen werd ontzet gere­ ageerd op deze stap. Voor Pei bood het echter de mogelijkheid om het Modernisme van zijn leermeesters direct in de praktijk te brengen.

Met veel verve weet hij zijn opdrachtgevers tot veel te kostbare projecten te verleiden. Dit leidt uiteindelijk mede tot Zeckendorfs faillis­ sement. Pei heeft het zinkend schip dan reeds verlaten en is voor zichzelf begonnen.

Naast de nodige successen schuwt de auteur ook niet de mislukkingen uitvoerig aan bod te laten komen. De grootste ramp in Pei’s carrière is de Hancock Tower in Boston. Dit gebouw werd door zijn overweldigende schaal beschouwd als een stedebouwkundige miskleun. Ook vielen er voortdurend gevelpanelen naar beneden zonder dat men de oorzaak daarvan wist te achterhalen. De gevel is uiteindelijk in zijn ge­ heel vervangen. Het budget was inmiddels op­ gelopen van 75 miljoen tot meer dan 125 mil­

JJ23L .

é

rm

joen dollars en zowat alle partijen raakten met elkaar in rechtszaken verwikkeld. “Bouwen doet mijn reputatie geen goed”, merkte Pei op.

In de jaren daarna verlegde hij zijn activitei­ ten naar de Golf Staten en het Verre Oosten.

Pei’s Chinese afkomst krijgt in dit boek bij­ zondere aandacht. De auteur heeft de neiging om veel van Pei’s eigenschappen en gedragin­ gen als typerend voor zijn Chinese achtergrond te beschouwen. Dit lijkt echter wat al te ge­ makkelijk. Niet alle rijkeluiszoontjes die met de principes van Confusius zijn grootgebracht slagen immers in het leven. En takt en diplo­ matie zijn eigenschappen zonder welke geen enkele manager het kan stellen. Desalniette­ min wordt Pei’s Chinese afkomst door de auteur terecht een centrale plaats in dit boek toebedeeld. Behoedzaam werkt hij toe naar wat het hoogtepunt van het boek is, Pei’s reis naar China in 1974, deel uitmakend van een delegatie Amerikaanse architecten. Na een halve eeuw ontmoet Pei opnieuw zijn familie.

De nieuwe machthebbers willen hem graag een bouwopdracht geven. Liefst hoogbouw.

Hij weigert echter de meeste aanbiedingen omdat hij de lokaties niet geschikt vindt. Als tenslotte een mooie lokatie wordt gevonden voor een hotelcomplex ontwerpt hij een gebouw in Chinese stijl met vier verdiepin­ gen. Hij zet zich persoonlijk in voor de uitvoe­ ring ervan die aan alle kanten hinder onder­ vindt van de Chinese bureaucratie. Het werk komt af, maar mismanagement leidt tot een snelle ondergang van het vijfsterren hotel.

I.M. Pei: Manderin of Modernisme is wat de achterflap reeds beloofd ‘a real page-turner’.

Daarnaast biedt het inzicht in het reilen en zeilen van een groot architectenbureau en de wijze waarop grote bouwprojecten tot stand komen. Dit boek is niet te vergelijken met serieuze studies van Pei’s werk, zoals bijvoor­ beeld het in 1990 verschenen I.M. Pei, A Pro­ file in American Architecture geschreven door de architectuurhistoricus Carter Wiseman.

De grootste bijdrage die Cannell met dit boek levert is dat hij, doordat hij de wereld waarin de gebouwde omgeving tot stand komt van binnenuit beschrijft, een fascinerende blik biedt op de wijze waarop geld, macht, politie­ ke machinaties en persoonlijke sympathieën van beslissende invloed kunnen zijn op het uiteindelijke resultaat.

Jos Roodbol

Internet

Nieuw op Internet Er is op Internet een digitale versie te bezichtigen van de ARCAM Kaart. Op deze Web-site kan infor­ matie gevonden worden over alle plannen die momenteel voor de regio Amsterdam bestaan op het gebied van ruimtelijke ordening.

De gegevens over 530 projecten zullen gaandeweg worden uitge­ breid. De kaart is een fascinerend project dat de nieuwste mogelijk­ heden van het net benut. Tevens is zij een illustratie van de kracht van visuele informatie.

ARCAM kaart / http: / / www.transparant.net/amsterdam

L

§

b

I üaöissü «si.5ssJ ...*ss**J .•es-'-.j «Jtssal

Wie de Amsterdamse plannen met betrekking tot ruimtelijke ordening op bestuurlijk niveau wil volgen, kan terecht bij het Bestuurlijk Infor­ matiesysteem Amsterdam (BISA).

Onder meerde stukken van de Gemeenteraad, de verslagen van de Commissies van Advies en de gemeentelijke verordeningen zijn volledig opgenomen. Een vriende­ lijke zoekschil maakt het mogelijk om op onderwerp te zoeken.

Een andere database die door de Gemeente Amsterdam wordt aan­ geboden is de Publieks Informatie Gemeente Amsterdam (PIGA).

Hierin zijn gegevens opgenomen over instellingen en organisaties in Amsterdam, maar ook beschrijvin­

gen van regelingen, vergunningen, taken en produkten van de over­ heid.

Bestuurlijk Informatiesysteem Amster­ dam /

http://www.amsterdam.nl/bisa/ Publieks Informatie Gemeente Amster­ dam /

http://wwiv.amsterdam.nl/piga/pig a.html LokatieNET is een digitale kaart van Nederland, die gemaakt is door Internet Plaza. Na het intypen van een postcode verschijnt een plattegrond van de directe omge­ ving, waarop nog één keer inge­ zoomd kan worden. Helaas is niet het meest recente kaartmateriaal gebruikt en ontbreken veel straat­ namen op de detailkaarten.

Op de site van Mapquest kunnen tot op het straatniveau zeer gede­ tailleerde kaarten worden bekeken van de hele Verenigde Staten. Het kaartmateriaal dat Mapquest aan­ biedt van andere landen is minder volledig. Op het niveau van de Nederlandse provincies is de kaart helder. Amsterdam is echter ver­ worden tot een bijna onherkenbare brij van grachten en straten.

LokatieNET / http://www.lokatienet.nl/ Mapquest /

http://www.mapqaest.com/ Op de, mooi vormgegeven, site van Architectura & Natura is naast informatie over de boekhandel, ook de fondscatalogus van de uit­ geverij te vinden.

Ook 010 heeft sinds kort een eigen Web-site met een overzicht van recente publikaties en de mogelijk­ heid om deze via e-mail (oio@ box.nl) te bestellen.

De Academy o f Architecture Arts & Sciences (Beverly Hills, Californië) organiseert een architectuurprijsvraag onder de naam Bigfoot. Ze betreft het ontwerp van een imagi­ nair American football stadion vooreen lokatiein Los Angeles.

Uitgebreide informatie over de prijsvraag en de inschrijving (vóór 31 mei 1997) wordt geboden op de site van de Academy.

75

Voorbeelden van flexibele kantoor­ gebouwen in Duitsland.

Martin Bril (inl.), Jannes Linders (foto’s) Nederlandse architecten #2, Uitg. BIS, Amsterdam, 1996, 376 pag., geïll., ISBN 90-72007-37-9, /12 5,-.

Promotiebundel met projecten van bijna 150 architecten en interieurar­ chitecten.

National Kitchen al Bath Association The

Bigfoot competition /

Essential Kitchen Design Guide, Uitg.

http://www.frank.org/bigfoot.htm

John Wiley d Sons, Chichester, 741 pag., geïll., ISBN 0-471-12672-1, £ 60,-.

In verschillende landen zijn initia­ tieven genomen om alle informatie over architectuur op een overkoe­ pelende site onderte brengen. De site van het Engelse Archinet bevat links naar Engelse architectenbu­ reaus, organisaties en projecten.

Daarnaast verzorgt Archinet de on­ line editie van het architectuurtijd­ schrift Blueprint.

Een overzicht van Internet-activiteiten in Duitsland kan gevonden worden op de site ArchiV: Architekten im Internet. Het Franse initia­ tie f presenteert zich onder de naam Perspective en geeft een overzicht van bureaus en projecten in Frankrijk, waarbij vooral enkele projecten in Parijs van Gerard Grandval uitgebreid zijn gedocu­ menteerd.

Archinet / http://www.archinet.co.uk ArchiV / http://www.workshoparchiv.de/archiv.html Perspective / http:/ /www.perspectnet.com/home.html Klaas de jong

Lijvig boekwerk waarin alle facetten van de keuken, haar indelingen inrichting aan de orde komen.

Jürgen Knirsch Büroraume Bürohauser, Uitg. Alexander Koch, Leinfelden-Echterdingen, 1996, 248 pag., geïll., ISBN 387422-625-5.

De veranderingen in de architec­ tuur van kantoorgebouwen onder invloed van de elektronica worden aan de hand van inrichtings-, kleurtoepassings- en indelingsvoorbeelden getoond.

Ward Bucher (ed.) Dictionary o f Building Preservation, Uitg. John Wiley el Sons, Chichester (UK), 1996, 560 pag., geïll., ISBN 0-471-14413-4, ƒ32,50.

Woordenlijst met meer dan 10.000 trefwoorden, bestemd voor de communicatie over restauratie en conservatie tussen bouwer en opdrachtgever.

K. Emmens e.a. Monumenten en bouwhistorie.Jaarboek Monumentenzorg 1996, Uitg. Waanders, Zwolle, 1996, 312 pag., geïll., ISBN 90-400-9876-X, ƒ 49,50.

Signalementen

Jaarboek met tal van bijdragen, gegroepeerd naar de materiaaltoepassing o f gebied.

Congena, München Zukunftsstrategie Chris Kolman e.a. Monumenten in

Architectura a^Natura /

Kombi-Büro. Chancen fü r Architektur

http://www.archined.nl/architecura/index.html Uitgeverij 010 / http://www.archtned.nl/010/index.html

und Organisation, Uitg. Callwey, Mün­

Nederland. Deel 1: Utrecht, Uitg. Waan­

chen, 1994 (Imp. Coen Slighting Bookim-

ders, Zwolle, 1996, 352pag., geïll., ISBN

port, Amsterdam), 447pag., gei'II., ISBN

90-400-9757-7,/95,-.

3-7667-1136-9, ƒ235,30.

Eerste deel van een reeks waarin

76 de Architect, februari 1997

per provincie een overzicht wordt geboden van cultuurhistorisch waardevolle monumenten.

onder meer Maison Loze en het Museum voor Hedendaagse Kunst te Grand-Hornu.

Erik Nijhof, Peter Scholliers (red.) Het

Maristella Casciato The Amsterdam

tijdperk van de Machine. Industriecul-

School (E), Uitg. oio, Rotterdam, 1996,

tuur in België en Nederland, Uitg. VUB-

252 pag., geïll., ISBN 90-6450-246-3,

Press, Brussel, 1996, 238 pag., gei'II., ISBN

f 39,50Rein Saariste, Vincent LigtelijnJosep M.

90-5478-147-4, Bfrs. 750,-.

Onderzoek naar het industrieel verleden aan de hand van de indu­ striële ontwikkelingen en het industrieel erfgoed.

H.A. Voet, A. Tak Unieke Rotterdamse jaren. Gezien doorJ.F.H. Roovers, een Rotterdamse fotograaf Uitg. Voet,

Jujol (E) met een voorwoord van Aldo van

Delft, 1996, 190pag., geïll., ISBN 90-

Berns Een zeer aangenaam verblijf. Het

Bundel teksten over de betekenis van het wonen, met bijdragen van Joan van Dooren, Gijs Wallis de Vries, Beatriz Colomina, Gerard van Zeijl, Hans Cornelissen, Frans Sturkenboom en Wim Nijenhuis.

dienstbodenhuis van J. Duiker op het

John Zukowsky (ed.) Buildingfo r Air Tra­

jo n Thompson (ed.) Towards a Theory o f

De eerste delen van de vernieuwde serie Architectuur’ waarin het werk van de belangrijkste architecten en stromingen van de twintigste eeuw wordt samengevat.

München, 1996 (Imp. Nilsson or Lamm),

the Image, Uitg. Jan van Eyck Akademie,

255 pag., geïll., ISBN 3-7913-1684-2,

Maastricht/D e Balie, Amsterdam, 7996,

Paul Groenendijk, Piet Vollaard Gids voor

pog, geïll., ISBN 90-6450-243-9, f 27,50.

Gerd de Bruyn Zeitgenössische Architek-

Handzame gidsen voorzien van foto-en projecttoelichting.

ƒ 116,30.

190 pag., geïll., ISBN 90-6617-163-4,

Geschiedenis van de ontwikkeling van het vliegveld met vele histori­ sche en recente projectvoorbeelden.

f5 0 ,- .

(N /E ), Uitg. 010, Rotterdam, 1996, 80

O lo f Koekebakker Charrettes voor Leid-

pag., geïll., ISBN 90-6450-244-7, ƒ 27,50.

sche Rijn Utrecht. Schetsen aan Steden­

Paul Groenendijk, Piet Vollaard Gids voor

bouw, Uitg. NAi, Rotterdam, 1996, 88

Bart Gold hoorn (ed.) Schools o f Architec­

pag., geïll., ISBN 90-5662-035-5, ƒ 39,50.

ture, Uitg. NAi, Rotterdam, 1996, 96

(N /E ), Uitg. oio, Rotterdam, 1996, 80

Verslag van de workshop met Rob Krier, Maarten Schmitt en Edwin Santhagens die vorig jaar in Utrecht is gehouden.

pag., geïll., ISBN 90-5662-032-0, f 35,-.

Nationes, Postfach 200749, D-53137 Bonn,

Wilco Tijhuis Bouwers aan de slag o f in

1996, i.s.m. Deutsches Architektur Muse­

de slag? Lessen uit internationale

um, Frankfurt, 136 pog., geïll.

samenwerking, Uitg. W. Tijhuis, Rijssen, 1996, 383 pag., geïll., ISBN 90-386-04084, f 87,50 (te bestellen bij W. Tijhuis, post­

C harrettes KJek„a|ke; W

% W

W fl|cf

voor Leidsche Rijn Utrecht

S C H E TS E N A A K S TE D E N B O U W

Handelseditie van het proefschrift van Tijhuis naar de Nederlandse ervaringen met het Duitse bouw­ proces.

Lamm), 191 pag., geïll., ISBN 3-7913-1705-

Hans Sinke Middelburg. Architectuur en

9. / 7V -

stedenbouw 1850-1950, Uitg. Waanders,

Jaarlijkse uitgave met een selectie van recent gerealiseerde projecten in Duitsland.

400-9908-1, f 35,-.

6 art Goldhoorn (red.) Architectuur als discipline, Uitg. NAi, Rotterdam, 1996, 176 pog., geïll., ISBN 90-5662031-2, f 35,-.

Verslag van het onderwijsjaar in het Nederlandse Architectuurinstituut in Rotterdam.

Bernhard E. Bürdek Design. Geschiede­ nis, theorie en praktijk van de produktontwikkeling, Uitg. ten Hagen cf Stam,

bus 110, 7460 AC Rijssen).

Den Haag, 1996,356 pag., geïll., ISBN 90-71694-45-3, f 89,-.

Nederlandstalige uitgave van het boek van Bernhard Bürdek over de geschiedenis van design met een afsluitend hoofdstuk over de toe­ komst hiervan.

lag, München, 1996 (Imp. Nilsson of

Venise 1996, Uitg. Ministère de la Culture

Verslag van het gelijknamige sym­ posium in 1995, met bijdragen van Richard Wollheim, Martinejoly, Régis Debray, Heinz Paetzhold, Scott Lash en Dick Hebdige.

moderne architectuur in Rotterdam

tur in Deutschland 1970-1995, Uitg. Inter

Catalogus Vlième Biennale d'Architecture

Monografie over het sanatorium, het dienstbodenhuis en de restau­ ratie hiervan door studenten van deTU Delft.

vel. Architecture and Designfor Com­

moderne architectuur in Amsterdam

Xavier Folville e.a. Pierre Hebbelinck,

ISBN 90-6450-288-9, f 34,50.

mercial Aviation, Uitg. Prestel-Verlag,

ISBN 90-73647-26-6, ƒ 59,90.

Annette Becker (red.) DAM Architektur

oio, Rotterdam, 7996, 104 pag., geïll.,

pog., geïll., ISBN 90-6450-248-X, f 39,50.

Zorgvuldig gemaakt fotoboek, samengesteld op basis van het archief Roovers, waarin de ontwik­ kelingen van de oude stadsdrie­ hoek van Rotterdam van 1940 tot 1965 zijn vastgelegd, voorzien van korte, heldere toelichtingen.

Jahrbuch 1996 (D/E), Uitg. Prestel-Ver-

sanatorium Zonnestraal (N /E ), Uitg.

Eyck, Uitg. oio, Rotterdam, 1996,176

Capelle a /d IJssel, 1996, 208 pog., geïll.,

Bundel met 50 projecten van onder anderen Alvar Aalto, Behnisch & partners, Walter Gropius, Herzog de Meuron en Matthias Ungers.

Aimée de Back, Sabine Berndsen, Camiel

5269-216-5, f4 4 ,5 0 .

Zwolle, 1996, 112 pag., geïll., ISBN 90-

Uitgave met herenhuizen, sociale woningbouw uit de tweede helft van de vorige eeuw, woonwijken uit de jaren twintig en wederopbouwprojecten.

Klaus Selle Planung und KommunikaRob Rothengatter, Dennis Moet (red.)

tion, Uitg. Bauverlag, Wiesbaden/Berlijn,

Bouwen op draagvlak. Een proceshand­

1996, 505 pag., geïll., ISBN 3-7625-3216-8,

leiding voor duurzaam bouwen, Uitg.

D M 129,-.

VNG, Den Haag, 1996, 120 pag., geïll.,

Handboek voorde ‘communicatie­ situaties’ die tijdens het planproces voor kunnen komen, aange­ vuld met talloze ervaringen van vakgenoten.

ISBN 90-322-7718-9, f 31,-, (te bestellen bij VNG, tel. 070-3738888, fa x 3469201).

et des Affaires Sodales, Brussel, fa x 02.4133090, 112 pag., geïll.

Hans Cornelissen e.a. Denk ■Beelden van

Monografie over de ontwerper van

het wonen, Uitg. Publikatieburo TU,

Handleiding voorduurzaam bou­ wen als opgave op lokaal niveau.

Produktinformatie

77

produktinformatie wand zijn en datdeelem entrail en rail-

Minimale tafel

progamma ontworpen door Arnold

Montis presenteerde tijdens de Interna­

Merckx, sluit qua kleurstelling fraai aan bij

tionale Biënnale in Kortrijk een aantal

de stoelen van Papavione. De blokken

Hierna moet het elem ent alleen nog

nieuwe produkten. Deze ademen onder­

hebben alle meerdere uitsparingen die

ommetseld worden. Voorvrijstaande

ling een totaal verschillende sfeer uit. De

dwars door de blokken lopen en die naar

montage zijn draagsteunen leverbaar, die

tafel Robin van Jos Laugs is de eenvoud

keuze gevuld kunnen worden met lades.

voor extra ondersteuningzorgen.

zelve. Een rechthoekig blad van esdoorn

De modules zijn leverbaar in vier afmetin­

O m cirkel R3738

gefineerd MDF, dat onder verschillende

gen (bxdxh): 60x60x15,30x60x30,

hoeken is aangesneden, rust op vier sim­

45x45x45 en 30x30x60. Elk meubel staat

pele aluminium buizen. Deze poten zijn

op zwenkwielen, die aan het oog onttrok­

gestoken in aluminium schijven die afge­

ken zijn.

schuind zijn. De nieuwe ontwerpen van

O m cirkel R 3735

-

j

adapter voor een snelle montage zorgen.

Douchetempel met kleine doorsnede

brand langer goed blijft en vluchtwegen herkenbaar blijven. Tenslotte is de afgifte

Pharo is het nieuwe merk van de Duitse

van toxische gassen bij calamiteiten

fabrikant Hans Crohe. Haar programma

gering. De vezels zijn met pigmenten

omvat douchepanelen en douchecabines.

gekleurd en de kleuren zijn hierdoor bestand tegen bleekmiddel. Het tapijt kan intensief nat schoongem aakt worden om dat de rubberen rug water-ondoorlatend is. Tenslotte is de vloerbedekking voorzien van een vuilafstotende finish.

O m cirkel R3737

^ÊÊÊÊÊmiz m

Snelle montage installatiesysteem Uniset is het nieuwe voorwandinstallatiesysteem van Crohe met elementen voor wc, urinoir, wastafel en bidet. Het geheel wordt verpakt in behuizing van 100 pro­ cent recyclebaar EPS dat enerzijds geluidisolerend werkt en tegelijkertijd een vlakke ondergrond voortegels is. De behuizing beschermt tevens het inbouwreservoir.

Kleurige balkonafwerking

Het grote voordeel van dit systeem is dat

De Wapex-kleurencirkel laat in een oogop­

er slechts twee bevestigingspunten op de

slag de esthetische mogelijkheden van de

De kleinste cabine heeft een doorsnede

kunststofvloerafwerking voor galerij- en

van 115 cm en is leverbaar in een hoek-en

balkonvloeren zien. Wapex omvat vijftien

een wandmodel. De hoofd-, hand- en zij-

kleuren die bovendien met twee verschil­

douches worden elektronisch aangestuurd.

lende flakes ingestrooid kunnen worden.

Daarnaast heeft het bedieningsdisplay

Bij het bepalen van de kleuren is gebruik

een koudwatertoets voorwisselbaden en

gemaakt van ACC-en RAL-kleurcodes.

Wapex is een produkt van Sikkens.

Gijs Papavione zijn, zoals verwacht mag

O m cirkel R3736

een ecotoets die de waterdoorstroom red u cee rt. Te n s lotte heeft d e te m pe rat uur­ regeling een autom atische terugregeling op 38 graden. De hoofd- en handdouche

worden, volstrekt anders. Zowel de eetka-

zijn uitgerust met het reinigingssysteem

merstoel Calvi als de fauteuilstoel Coco heeft een tamelijk m assief lichaam dat op

**

Brandvertragend tapijt

Quiclean en dezijdouches met Rubit,

Coral FR van Tufton is een brandvertragen­

waardoor kalkafzetting met de hand kan

lopen deze poten ook nog eens spits toe.

de, textiele vloerbedekking. De combinatie

worden verwijderd. De wanden en de

Deze eetkamerfauteuil heeft een ronde

van polyamide garen met een vlamdoven-

dubbele deuren van de cabine zijn van

vorm die met behulp van vormschuimen

de rug voorkomt dat branden ontstaan of

gehard glas en in het dak zijn lichtbronnen

gemaakt is. De afwerking van deze stoel is

zich kunnen uitbreiden. Ook de rookont­

geïntegreerd.

van leer of stof. Soho, het kasten- en tafel-

wikkeling is beperkt, waardoor het zicht bij

O m cirkel R3739

zeer dunne stalen poten rust. Van Coco

78

de Architect, februari 1Q9J

IS

BAKKEN

1m

HHANG M SPIEGEL

Badderen

Ook de wasbakken hebben eenzelfde

opgenomen. Met dezelfde logica heeft

schuifbaar en is de rugleuning in hoogte

Ontwerpen van Dick van Hoffvormen

archaïsche maar tegelijkertijd verrassend

Van H o ff de hangspiegel vormgegeven.

verstelbaar. Van de armleggers is behalve

samen met die van acht andere vormge­

nieuwe uitstraling. Ze zijn gemaakt van

De vlakke glazen spiegel wordt via twee

de hoogte ook de breedte instelbaar.

vers de tentoonstelling ‘ Badderen’ die tot

naaldvilt dat in patroon is geknipt, waarna

ondersteboven aangebrachte sleutelgat­

Zowel de zitting als de rugleuning kan

en m e ti 6 maart bij Galerie Yksi in Eindho­

de delen met zwart stiksel aan elkaar zijn

vormige openingen opgehangen aan twee

bekleed worden.

ven te zien is. Om zich a f te zetten tegen

genaaid. De afvoer is meegestikt in het

conische kegeltjes.

Omcirkel R3741

de gekunsteldheid in de hedendaagse

vilt. Alle door de industrie bedachte con­

Andere fraaie ontwerpen die bij Yksi ten­

vormgeving is Van H offvo or zijn eindexa-

venties zoals het materiaal -ke ra m ie k- en

toongesteld worden zijn ondermeer de

men-ontwerpen op zoek gegaan naar de

de vorm -stro o m lijn in g w aterafloop- zijn

kunststofleunkast van Marjolijnvan

Driedimensionale klok

ware aard van badkamerprodukten. Zijn

door Van H o ff overboord gezet. Hij heeft

Puffelen, de handdoeken met insteekzak-

Joost Bril heeft voor Dimico DOM ontwor­

ontwerp van de stopkraan, die niets meer

een bak gemaakt die slechts dient om

ken van GeertTomesen en defontein/uri-

pen. Opvallend is de driedimensionale klok

is dan twee afsluiters met twee in vorm

overtollig water op te vangen. En meer is

noir-combinatie van Joris Cijffers. Het

gebogen koperen leidingen, is een goed

een wasbak ook eigenlijk niet. Zowel stop­

water waarmee de handen worden gewas­

voorbeeld van deze nieuwe eerlijkheid.

kraan als wasbak is in de Droog-collectie

sen, dient hierbij tevens als spoelwater voor het urinoir.

Om cirkel R 3740

Strenge, maar comfortabele bureaustoel Ter gelegenheid van het 100-jarige bestaan van Ahrend heeft Frans de la Haye de bureaustoel Centennial ontw or­ pen. De stoel oogt doordat zij uit dunne

11

»,'

lijnen bestaat bijna streng. Opvallend is

■

de zeer zorgvuldige detaillering van de

pp'

stoel. Met name de manier waarop de ‘high-back’, die optioneel is, via twee sta­ len strippen gekoppeld is aan de rugleu-

mm j die alleen een uurwijzer heeft. De klok is uitgevoerd met een komvormige wijzerschaal van massief kersenhout en voorzien van een kegelvormige gedraaide aluminium wijzer. DOM is verder een kast met aan de voorzijde drie aluminium deurtjes die stan­

m

daard wit zijn, maar ook in andere RAL-kleuren leverbaarzijn. In de nissen in de beide zijkanten zijn lichtbronnen aangebracht.

Omcirkel R 3742

Natuurlijke schoonheid

________

Gabbiano van Agape behoort zonder tw ij­ fel to t de fraaiste wastafels. Zij bestaat uit

li

ningis bijzonder. Niet alleen wordt door

een gebogen multiplexplaat, waarbij een

het lostrekken van deze twee onderdelen

gelaagde glazen front ervoor zorgt dat een

voorkomen dat de stoel te ‘massief’

bak ontstaat. In het eveneens houten spat-

wordt, maar op deze manier is de high-

waterscherm zijn de hendels en kraan op­

back ook onafhankelijk verend gemaakt.

genomen. Dezeepschaal en glashouder

De zittingen rugleuning volgen synchroon

zijn in de golvende bak geïntegreerd. On-

elke beweging. Daarnaast is de zitting ver­

derde bak bevindt zich de handdoekhou-

Produktinformatie

der. De bijbehorende rechthoekige spiegel

klapt. Het spatwater loopt door het spoi-

één metfrontbedieningen en één met

is gevat in een chromen frame. Mooi

lerprofiel op het glas in het bad.

planchetbediening. Beide zijn uitgerust

-hoewel deze ontwerpen wel de bijna

Omcirkel R3744

79

met een waterbesparend spoelsysteem 9

natuurlijke schoonheid van Cabbiano ont­

dat standaard is ingesteld op zes liter.

De systeemwandelementen worden

beren- zijn ook de wasbakken van Dimen-

In hoogte verstelbaar bureaublad

gemonteerd door twee steunen aan de

oogt heel zuiver. Zij bestaat uit niet meer

Kembo heeft Elektron geïntroduceerd. Dit

vloer te bevestigen en de wandprofielen

dan een halfronde roestvaststalen bakje

is de meest eenvoudige kantoormeubilair-

op de zijkanten van het element vast te

en het water komt uit een minimaal vorm ­

collectie van deze fabrikant. De bladen

gegeven tu it die uit het eveneens roest­

zijn in hoogte verstelbaar en alle onderde­

wanden, waarbij het afvoergat dicht tegen

tage-elementen voor ondermeer wand-

vaststalen plateau o f uit de spiegel steekt.

len zijn recyclebaar. Behalve de simpele

de zijkant in de bodem is aangebracht.

closets, wastafels, wandhangende bidet

Omcirkel R3743

rechthoekige versie zijn ondermeer afge­

Optioneel is het bad voorzien van hand­

en uitstortgootstenen.

ronde hoekelementen en druppelvormige

grepen die in- en uitstappen vergemakke­

Omcirkel R 3747

aanbouwbladen aan het systeem te kop­

lijken. Nieuw in het programma van Uco­

Profielloze spatwaterbescherming

pelen. De bladen kennen een beukehou-

san is Apropos. Dit programma bestaat

Huppe heeft een aantal nieuwe douche-

ten en een lichtgrijze afwerking, terwijl de

sione. Met name de reeks Apokalypse

maken. Dit assortiment bestaat uit mon-

uit twee wastafels van Quaryl en houten

Tafels met gespannen linnen

wanden op de markt gebracht. De Arene

badmeubelelementen. Deze laatste zijn

Ann DeMeulemeester heeft voor de Belgi­

lo o i is een gebogen kwartronde douche-

in diverse houtsoorten leverbaar en zijn

sche kantoormeubelfabrikant Bulo Carte

wand die voorzien is van frameloze vleu­

modulair te gebruiken.

Blanche ontworpen. Dit is een serie tafels

geldeuren van veiligheidsglas. Het frame

Omcirkel R 3746

waarbij het blad en de poten afgewerkt zijn met gespannen linnen. De oppervlakten

heeft een witte kleur. De hoekmaten zijn 800 en 900 mm, terwijl de hoogte

WC met waterbesparing

1800 mm is. De deuren van Studio 1001 kunnen bij de hoekstap ook naar binnen

Duofix van Geberit omvat zowel een voor­

draaien, wat ruimte in de badkamer be-

zetwand- als een systeemwandinstallatie.

Er zijn vier bevestigingspunten om het fra­ me aan de wand en de vloer te verankeren.

De hoogte en wanddiepte zijn snel en een­ voudig in te stellen. Het element is zelf­ dragend, waardoor de beplating u itlich t materiaal zoals gips o f multiplex kan poten in de kleuren zwart en titanium ver­

bestaan. Het systeem voor voorzetwand-

krijgbaar zijn. Aan de onderzijde van het

montage bestaat uit twee wc-elementen:

blad bevinden zich de horizontale en verti­

\

cale kabelgeleiding. Het kantoorprogramma kan gecombineerd worden met de sta­ len ladenblokken en geëpoxeerd stalen roldeurkasten uit het Eco kastenprogram­ worden hierdoor heel tactiel. Er zijn drie

ma van deze fabrikant.

uitvoeringen: 130x75x79 (Ixbxh), 280x75x79

Omcirkel R 3745

en 130x37.5x103. De langste tafel heeft in het midden een extra stel poten.

Ruime inhoud badkuip Net als een groeiend aantal andere pro-

Omcirkel R3748 ■GEBERIT

dukten van Ucosan is de nieuwe bad/douspaart. De spatwaterbescherming Com-

checombinatie Taurus gemaakt van

binett 750 is profielloos. Hettransparante

Quaryl. Met deze nieuwe kunststof kun­

De rubriek Produktinformatie staat onder

glas wordt met witte wandaansluitprofielen

nen steilere wanden gemaakt worden,

redactie van Ed Melet.

tegen de muur bevestigd. Zij past op alle

waardoor de binnenruimte van baden gro­

standaardbaden en heeft een draaibereik

ter wordt. Daarnaast is het materiaal

van 180 graden. Tijdens het baden kan de

geluiddempend, slipvasten volledigte

rancier aangeleverd. Hiertoe dient men de bijbehorende nummers op de kaart

glasplaat tegen de wand worden wegge­

recyclen. Ook Taurus heeft rechte binnen-

achterin dit blad te omcirkelen.

Nadere informatie over de beschreven produkten wordt op verzoek door de leve­

8o

de Architect, februari 1997

■^ ^ <& ‘m »•

• • •

VèV» »«•

SF”

K sru ar -ij

0t

”

,

links De boekenkasten kunnen snel omgebouwd worden in tijdschriftdisplay.

onder De mediatheek met linksachter het computerlokaal

■ H mm mmm .

1 L _1

1

k

_„:

:

~ m W L é Ê Ê Ê ***' $

•

'

,

:

m -

R .- -

«§11 :.< •

.

.

,

««SI W Ê & M & tê l %Èmmk ..... .......

m hk

Mediatheek Piet Hein Eek 8 l

design en interieur Zorgvuldig gecreëerde eenheid Mediatheek in middelbare school uan Piet Hein Eek

tes

- gr

Het Bisschop Bekkerscollege in Eindhoven is een voorbeeld van een scholengemeenschap die op slimme wijze met haar mogelijkheden en fondsen omgaat. Bij de bouw van de school is bijvoorbeeld in plaats van drie aparte gym­ zalen, waarop de school gezien het aantal leer­ lingen recht had, voor één grote sporthal geko­ zen. Deze hal wordt nu 's avonds en in de weekeinden door sportverenigingen gebruikt.

Niet alleen is door dit dubbelgebruikde hal voorzien van professionele apparatuur, maar ook levert het de school extra geld op. Dankzij deze inkomsten was het mogelijk om de school te voorzien van nieuwe computerwerkplekken. Piet Hein Eek kreeg de opdracht deze vorm te geven. In de loop van het ontwerppro­ ces groeide deze opdracht uit tot het ontwer­ pen van een heuse mediatheek.

Het Bisschop Bekkerscollege heeft een sober, donker interieur. Grove betonblokken en don­ kere vloerbedekking bepalen de sfeer. Piet Hein Eekzag het als een van de belangrijkste taken om veel licht in de nieuwe mediatheek en in de gangen, die hier naartoe voeren, te brengen. Hij liet daarom in deze ruimte alle oorspronkelijke gangwanden verwijderen.

Slechts de in gegalvaniseerde staalplaten ver­ pakte kolommen verraden nog de oude structuurvan de voormalige klaslokalen. Dankzij deze ingreep is er één grote ruimte ontstaan,

rechts Zithoekje met twee aluminium stoeltjes en televisie

die van de rest van de school gescheiden is door een glaspui. Een soortgelijke pui is gebruikt om in de mediatheek een afgezon­ derd computerlokaal te maken.

Om deze scheidingswanden dezelfde sfeer als de rest van het interieurte geven ontwikkelde Eek een nieuw type systeemwand, die prachtig in zijn eenvoud en flexibiliteit is. De wand bestaat uit minimale gegalvaniseerde hoek- en T-proflelen, waarin het draadglas geplaatst is.

De glaslatten zijn gemaakt van beukehout.

Om de deuren stabielerte maken zijn later kruiselings spankabels aangebracht, die overi­ gens geen afbreuk doen aan de strakheid van het systeem.

Niet alleen biedt dit simpele systeem Eek de mogelijkheid om puien van verschillende afmetingen te maken, maar ook kan eraan de andere zijde van de mediatheekeen enorme vitrinekast mee gemaakt worden. In deze kast die over de volle lengte van een voormalig klaslokaal loopt en bijna een meter diep is, kunnen ondermeerde produkten uit de handenarbeidles tentoongesteld worden.

Al het meubilair in de mediatheek is door Eek ontworpen. Evenals zijn andere ontwerpen ogen ze niet uitgesproken nieuw. Hij is ook niet dwangmatig op zoek naar nieuwe vor­ men: een stoel is een stoel, een tafel is een tafel en een lamp een lamp. In deze ‘normale'

82

f

«** nr»* ■— --- i .........

nO <ié

,

I* ■ a a i iry,n

-a

si

iB - G U M e * - -

M

"

r::B *f^ jwwwrav

i

.

-

- M E R K IN R A A M , D E U R EN G E V E L S Y S T E M E N Wanneer het gaat om aluminium draairamen- en deuren,

van schuifdeuren, als om de introductie van de volledig nieuwe,

schuiframen en -deuren en puien is Alcoa Intal zondermeer één

zeer slanke renovatie-serie. De ontwikkelingen die Alcoa Intal

van de meest vooraanstaande fabrikanten. En dat zijn we al

teweeg brengt, zijn keer op keer opnieuw revolutionair als het

ruim 25 jaar.

gaat om prijs en kwaliteit. Ze zijn typerend voor de creatieve

Onze producten hebben de meest uiteenlopende eigen­

oplossingen en complete projectrealisatie van Alcoa Intal.

schappen en worden in grote hoeveelheden geproduceerd.

En dan praten we over zowel ontwerp, montage als

Mede dankzij sterk geautomatiseerde processen voor het ont­

nazorg. Kortom, we zijn de meest complete leverancier voor

werpen, de werkvoorbereiding en de productie.

raam-, deur- en gevelsystemen. Laten we wel wezen: u had toch

Als onderdeel van Alcoa heeft Alcoa Intal alle know-how

zeker niet anders verwacht van een A-merk als Alcoa Intal?

en ervaring op het gebied van aluminium. We zijn voortdurend bezig met productverbetering en -vernieuwing. Waarbij het

Alcoa Intal, Watermolenweg 6, Postbus 31, 4190 CA Geldermalsen.

zowel gaat om zaken als het reduceren van de schuifweerstand

Tel. (0345) 58 71 00. Fax (0345) 57 59 53.

Alcoa I ntal. De aluminium specialisten in de bouw O m cirkel A 0666 op de inform atiekaart

0 ALCOA

M ediatheek Piet Hein Eek

L.—

83

W

•>y ~ □

jjfyp — ■ k

,

boven Tegen een kolom zijn computerwerkplekken gemonteerd.

onder De ingang van de mediatheek

meubels doen vooral de in hetzicht blijvende verbindingen vreemd aan. Schroeven en popnagels bepalen mede het uiterlijk.

De twee aluminium fauteuils die bij de televi­ sie staan en de tafels met aluminium onder­ stel en beukehouten blad behoorden reeds tot zijn collectie. De van oorsprong eikehouten stoelen zijn aangepast. Ze zijn nu van beukehout, waardoor ze passen bij de rest van het interieur. Bovendien zijn de vormen ronder gemaakt, waardoor ze nu een stuk comfortabelerzitten. Bij de reeds bestaande aluminium-houten stoelen is gezien het intensieve gebruik het aluminium onderstel vervangen door één van roestvaststaal. Nieuw zijn onder­ meer de balie van de mediathecaris, de gepop-

nagelde aluminium lampen, de geschakelde computertafels en de enorme beukehouten werktafels.

Naastde computeractiviteiten is in deze ruim­ te ook de school-bibliotheek ondergebracht.

Hiervoor ontwierp Eek prachtige boekenkas­ ten, die snel omgebouwd kunnen worden van boekenkast in tijdschriftdisplay/opslag. Ze hebben net als de rest van het meubilair een heel open structuur. De ruimte blijft hierdoor ondanks het volle programma en het intensie­ ve gebruik open en licht. Tegelijkertijd blijft de zorgvuldig gecreëerde eenheid in materialen en vormen gehandhaafd.

Ed Melet Foto's Teo Krijgsman

UWB

la P V f

.ft \ 1 #

JE ! fM

-

\ N

84 de Architect, februari iggy

summary Large-Scale Building Projects: Containers or Catalysts

(page 24-25)

The task o f building large-scale buildings into existing urban situations presents designers with special problems, especially because the choice o f such a site is always accompanied by conditions o f requirements. In many cases it is easierto realize large-scale building projects on the urban periphery. In view ofthe impact these projects are expected to have on the urban context, those involved increasingly opt for sites within areas slated for revitalization.

Athorough analysis ofthe circumstances under which such expectations can be satisfied is not conducted often enough -b y fa r- in plans for this type o f project. Thus demands to be met by these buildings appear to have become totally relative. The question ofthe necessity o f consolidating various fields o f study within one school o f higher education is, for example, one not easily solved. Another issue is the increasing interdependence between the fields o f study and the markets upon which they focus: a symbiosis that can result in the growth or dimunition o f certain curriculums. Consequently, the program o f requirements, based as it is on its correlation with the market, find itself subject to virtually unpredictable changes. This means that buil­ dings in which various fields o f education are consolidated must be, above all, neutral and flexible.

An accompanying problem concerns architectonic expression. The exterior is reinforced by increasing distances between the heart and the skin o f a building. The building becomes ‘closed’: cut o ff from reality for the sake o f creating a new, representative space. “ Physical seperation denying permeability, transit, transparency. The maximum o f artificiality produced by a closed, delimited, protected precinct. Artificiality o f the interior space, always interior even when it is open-air, produced by architectonic means that may be multiple, variable, ephemeral etc., but are always enclosed by the rigid envelope ofthe container.” 1 Fora longtim e now, out o f respect for the

inviolability ofthe existing situation, largescale, inner-city building projects have been all but inconceivable. Programs leading to these mammoth designs, however, seldom allow for adaptation to that which already exists.

Instead, they create their own context. Schools o f higher education featured in this issue react in different ways to this subject matter. Large building projects require a more active manner o f intervention into the city than has been customary in the past. Only then can they make a genuine contribution to the way the city functions.

(1) Ignasi de Sold-Morales, ‘Present and Futures, Architecture in Cities' in: Ignasi de Sold-Morales and Xavier Costa (Ed), Present and Futures, Architecture in Cities, Barcelona, 1996, p. 20.

Urban and Metropolitan Qualities

(page 26-33)

Architect Jo Coenen's newly completed Kunstcluster (‘Art Cluster’) in Tilburg is far more than just an attractive complex. Coenen has used the buildings to create contemporary urban space. The Kunstcluster, which includes a concert hall and an art academy, is designed as an open composition o f autonomous objects. In and around the complex, urban areas -w hich can even be described as having a metropolitan quality- have been created. In this design, Coenen has revitalized the heart o f this medium-sized city in North Brabant. Such a change was needed badly. Fora longtime, Tilburg was one ofthe most unsightly cities inthe Netherlands.This was due in particular to fa i Ied attem pts to tra nsfo rm Ti Ib u rg fro m an industrial town into a center providing services bij modernizingthe inner city. Unlike prior plans, Coenen’s design accepts Tilburg’s fragmented history and focuses chiefly on improving the spatial quality ofthe city center.

The Kunstcluster plays a vital role in this intervention into the inner city.

Coenen has placed the building into the urban situation in such a way that it can be conceived as an autonomous object and an open structure. The Kunstcluster's curved and corrugated concert hall is contained within a square, autonomous volume. In lifting the hall, the ground floor becomes the level at

which the building enters into its relationship with the surrounding urban space. The square volume embraces an inner courtyard, accessible to the public, which links cloister gardens -n o w also accessible to the publicand Schouwburgring. The entrance to both dance academy and conservatory opens onto the inner courtyard. These institutions are housed in an elongated buildingthat borders the former cloister gardens and included, among otherthings, practice rooms, dance studios, a theater, and a recording studio.

The urban-planning intervention effected by the square, autonomous object is not only supported by Coenen’s design for public space; it also has its sequel in the internal structure o f the concert hall. This hall, with its distinctive curvilinear balconies can be seen as a transparent metropolitan space and thus as an exterior. In one respect, this impression is created by the white color, but it is reinforced to an even gre­ ater degree by Peter Struycken's ‘light art’: a display o f daylight on ceiling and walls. This experience is reconfirmed bythe windowthat looks out onto the inner courtyard from the concert hall. This window denies once more the idea ofan intimate interiorand brings the concert hall back into contact with city life.

A New Urban Wallpaper (page 34-39) Unlikethe situation in cities such as London and Hamburg, big-city architecture has never had a chance in Amsterdam. As early as the 1970s, the construction ofthe metro and plans to depopulate the city center led to such vehement protests that any plans to erect large commercial buildings in the innercity were abandoned. Architect Tear Koolhaas's new complex on Jodenbreestraat represents a turning point in this type ofthinking. In front o f the spot that once accommodated the concrete colossus known as the Maupoleum, Teun Koolhaas has realized two long buildings on the narrowed Jodenbreestraat. These buildings house the Academy o f Arts and Drama and rental offices.

The urban-planning completion o f the site is more matter-of-course than adventurous.

The size and scale ofthe buildings show that

Summary 85

filling in such sites with larger volumes is quite feasible and can reinforce spatial coherence.

The architectonic development, however, is far less logical. Teun Koolhaas has opted fortw o different architectonic idioms, which stem primarily from the manner in which the interior is manifested in the facade. The exterior ofthe academy allows the interior to be seen, creating a collage-like composition but denying any possibility o f a tectonic interpretation. The office building, which is separated from the academy by a narrow side street, presents a complete contrast, however, with its stark articulation in the form o f slightly projecting brick piers with flat vertical moldings. Here, too, the application ofvarious elements is unclear, whereby the facadeofthe office building displays no more coherence than that ofthe school. Confusing is Teun Koolhaas’s failure to clarify in any way why so few similarities exist between the two buil­ dings. The project falls apart on this point. On the other hand, rear elevations -there austere brick walls rising from the water-are more consistent and do respond to the context.

Turning the City Inside O ut (page40-46) The Laakhaven area ofThe Hague occupied an isolated spot within the city. A great many activities once a part o f this harbor area have ceased to exist, leaving it to form a zone o f division between two residential areas. This division was reinforced by the railroad line linking Rotterdam and The Hague. In 1988 the municipality decided to redevelop the Laakha­ ven area. To guarantee this area a functional relationship with the rest ofthe city, plans were made to locate -by means o f amalgamationthe Hague School o f Advanced Education in Laakhaven. The invitational competition for the design o f this megacomplex-able to accommodate around 13.000 studentswas won by Atelier PRO, which was also commisioned to design the urban plan forthe entire Laakhaven areas.

All ofthe educational departments at the Hague School can be reached form the central entrance hall in the oval building volume. This

heart ofthe school has turned out to be the heart ofthe new Laakhaven areas as well. In additon to the entrance, the oval contains classrooms and facilities around an atrium. Leavingthis hall, students make use o f stairways, corridors, and footbridges on their way to other parts o f the complex. Although each field o f study has its own cafeteria, there are no distinct lines o f division separating the various curricular departments. In view ofthe desired flexibility within the buildings -th e number o f students will vary annually, and future forms of education may require a different use o f space- a permanent demarcation o f each department was unacceptable. As a result, the complex has become an office building in which a school is accommodated.

The various building volumes -th e strip, the wave, and the oval- are pure urban-planning forms, which have little or nothing to do with internal functions. Any and every relationship to surrounding urban space has vanished, since all traffic areas are situated within the complex. Lacking any sort o f contact with the outside world, the school is an urban area in and o f itself. Even from the outside, such contact appears to have been omitted. An attempt to interact functionally with the surrounding area has been made by locating the central restaurant on the side o f the strip facing the water and by placing a café and several shops in the angle created by oval and wave. The resulting spaces between the buildings, however, appear‘left over’ and are difficult to organize.

Projects Koen van Velsen’s University Museum in Utrecht is an intriguing blend o f old and new.

Originally, the plan called forthe museum to be housed in two historical brick buildings.

After reviewing the situation, Van Velsen decided to replace the one least practicable with a new building, made almost completely o f glass, which literally leans against the old brick structure. The vast expanse o f glass allows the beautiful garden behind the museum to be seen. The exhibition area is housed in a wooden volume that begins within the new construction and penetrates deeply

into the old building, (page 52-57) In the multi-use Salvation Army Building designed by Ronald van Duivenbode, the contrast between public and private areas is what catches the eye. The base, in which primary care is offered, is composed almost completely o f glass. Church and offices, on the other hand, have a more closed appearance.

The program can be read in the facade, where the volume is cut open. The stairwell has an uninterrupted glass strip, the church hall features semi-transparent reglets, and offices are located behind the recessed, whiteplastered surface, (page 58-61) The materialization o f Madeleine Steigenga's brick police station gives it a rugged appearan­ ce at first glance. At the same time, however, the building’s exceptional detailing-seen, for example, in the zinc roof and cafetaria facadecreates a certain air o f elegance, (page 62-65) Ralph Erskine has created a master plan forthe historical heart o f Crave and has subsequently designed an apartment complex with shop.

His goal istoelim inatedullnessw ith a mixture o f functions. HeseesCrave’s inner city, however, primarily as a site for dynamic housing. Erskine’s plan even included moving city hall. The question is: Is this a good idea?

After all, the old inner city can evolve into a modern location for dynamic housing only if it can continue to fulfill a superlocal function on a social-cultural level, as well as in the area of tourism, (page 64-67) Piet Hein Eek has designed a multimedia center-for an existing high school-w ith includes, among otherthings, computer work stations and a school library. To enclose this space, Eek developed enormous glass facades with the same materials that are used for interiorfurnishings: stainless steel, galvanized steel, and beech wood. Despitethefull program and the intensive use ofthe area, the design has produced a multimedia center characterized by extreme lightness, made all the more noticeable by the consistent use o f materials, (page 50-55) Translation D’Laine Camp

86

JUPITER!; Een doorontwikkeld produkt vanaf het begin Met de nieuwe serie Jupiter biedt Damixa u een Deens design produkt tegen een zeer aantrekkelijk prijsniveau, hierdoor is deze serie uitermate geschikt voor toepassing in woningbouw en utiliteitsprojekten.

Naast de serie Jupiter biedt Damixa u een uitgebreid assortiment mengkranen, waaronder de projekt serie Object (Harmony of Cascade), Thermostaten en Douches.

Damixa bewijst met deze series dat design, kwaliteit en een lage prijs uitstekend zijn te kombineren.

Het is geen toeval dat Damixa is onderscheiden met het ISO 9001 certificaat voor kwaliteit.

Damixa kranen zijn voorzien van het Kiwa-keurmerk en Damixa geeft 5 jaar garantie op haar kwaliteitsprodukten.

W ij informeren u graag over onze projektkranen, bel voor meer informatie: 0548-611555.

DAMIXA NEDERLAND B.V. Postbus 170 • 7440 AD NUVERDAL Handelsweg 5 ■7442 CM NUVERDAL Tel: 0548 - 611555 • Fax: 05 4 8 -6 1 1 2 0 5

m

•*

damixa ///

r

- een beter leven met water

j Omcirkel A 0668 op de informatiekaart

Gietijzeren afvoersysteem voor binnen en buiten, voor boven en onder de grond.

Sterk, duurzaam en kostenbesparend... ;W

licht, veelzijdig en eenvoudig te installeren.

/S tr

Glynwed ENSIGN is een modern, lichtgewicht, gietijzeren leidingsysteem voor afvoer van vloeistoffen. Het werkt snel, kostenbesparend en met behoud van traditionele eigenschappen als kracht, stevigheid en duurzaamheid.

Het is vervaardigd volgens de nieuwe Europese normen en daarmee een van de meest veelzijdige gietijzeren systemen. Zo wordt ENSIGN toegepast bij het binnen of buiten afvoeren van regenwater, water van bruggen, vuil en afval of als riolering. De voordelen zijn immers talrijk.

Door de flexibele lichtgewicht ophangbeugels zijn aan­ passingen mogelijk zonder demonteren. Het heeft een synthetische buitenlaag met een zinkrijke grondverf voor extra bescherming ondergronds. ENSIGN heeft vele hulp­ stukken voor gebruik met andere leidingsystemen, zoals de “ Pushfit” -verbinding voor bevestiging aan het hoofd­ stelsel en het “Multiwaste” - verdeelstuk als centraal opvangpunt voor leidingen met bestemmingen als sanitair gootstenen.

ENSIGN verbindingen hebben een tweedelige, buigzame, ijzeren koppeling: duurzaam, stevig en eenvoudig te instal-

Techniek voor mens Omcirkel A 0688 op de informatiekaart

BV Postbus 217 7000 AE Doetinchem (0314) 33 32 45 Telefax (0314) 33 06 94

SOMS MOET JE JE KLEINER VOORDOEN DAN JE BENT

H e b t u J e e n e Ja g één zaal n o Jig v o o r 3 0 0 m e n se n en Je v o lg e n J e Ja g tw ee, v o o r tw ee

BE m

I

gro epen van 1 5 0 ?

D a n v o rm e n A l c o 's m o b ie le p a n e e lw a n Je n e e n m o o ie e n

.1

flexibele oplossing. Z o n J e r J a t Je b o eren en tu in J e rs in Je ene zaal la s t b e b b e n v a n J e sales m eetin g in Je an Je re .

h

;

W a n t A lc o 's paneel- en scbuifw a n Je n b e b b en een gelu iJiso la tie-w aarJe to t R W 5 5 JB .

B o v e n J ie n w eet ü z ic b m e t A lco v e rz e k e rj v a n J e s b u n J ig aJvies, co n crete p rijsafspraken,

M— .............. ......

kw aliteit en c o n tin u ïte it. V o o r m e e r in fo rm a tie b e lt ( 0 4 1 8 5 7 8 9 4 4 ) of faxt (0 4 1 8 -5 1 4 5 7 5 ) u A lco.

ALCO's m o b i e l e p a n e e l w a n d e n b ie d e n u alle ruimte Alco Bouwspecialiteiten B.V., Veilingweg 2, 5 30 1 KM Z a l t b o m m e l .

Telefoon 0 4 1 8 - 5 7 8 9 4 4 , fax 0 4 1 8 - 5 1 4 5 7 5 .

Omcirkel A 0665 op de informatiekaart

WÊÊÊÊè

VARIO-MODUUL VAN ONDERNEMING B.V.:

ji

m m l.

mm

■■BE

1

i

.......

Zijn bouwgebreken onvermijde­ lijk? Als u de studiemiddagen ‘Bouwgebre­ ken in de Praktijk’ heeft bezocht, weet u wel beter. Want dan hebt u geleerd hoe u de meest voorkomende bouwgebre­ ken kunt herkennen, ver­ helpen en voor­ komen.

______ 3

DE BETERE BALKONHEKKEN

hekken

Zes middagen (vanaf oktober 1996 t/m mei 1997) geven vooraanstaande deskundigen uitleg over allerlei soorten bouwgebreken aan dakdetails, metsel­ werk, schilderwerk, beton, kozijnen en gevels.

Ze laten zien hoe die gebreken ontstaan en gaan diep in op uw gerichte vragen over reparatie en preventie.

V s ..

"W

Voor de vervolmaking van een fraaie gevel kan men eigenlijk niet om de produkten van de Onderneming B.V. heen. Onze balkon- en galerijhekken, gevelschermen, windschermen en balkonkasten van het VARIO-MODUUL systeem behoren esthetisch èn technisch tot de top! Flexibel en klantgericht denken zijn bij ons de leidraad bij fabricage en montage.

VARIO-MODUUL voor: • Balkon- en galerijhekken • Gevelschermen • Windschermen • Balkonkasten

eigenschappen: • In staal of aluminium • Solide en onderhoudsarm • Optimaal voor renovatie • Kwaliteit

Voor meer informatie: BEL 020 - 692 52 55

ONDERNEMING B.V. vario-moduul hekken

Omcirkel A 0686 op de informatiekaart

Zeeburgerpad 60 1019 AC Amsterdam Tel. 020-6925255 Telefax 020-6926310

Aan de basis van ‘Bouwge­ breken in de Praktijk’ ligt een enorm reservoir aan ervaringen. Ervaringen die duur betaald zijn met leergeld van anderen...

Doe er uw voordeel mee! Vraag in elk geval meer informatie aan over deze belangrijke studie­ middagen, die plaatsvinden in de Jaarbeurs te Utrecht.

Bel naar tenHagen&Stam 070-30 45 700 of fax naar 070-30 45 807 (Ingrid Hoevenagel).

Bezoek de studiemiddaq(en) 'Bouwgebreken in de Praktijk'

BEL 070 - 3045700 Omcirkel A 0673 op de informatiekaart

Het is een veel gehoord probleem: op zoek naar de juiste scheidingsof voorzetwand belandt u in een doolhof van mogelijkheden. Faay kan u een passende wand leveren, voor elke toepassing. Niet voor niets heeft Faay dan ook het breedste leveringsprogramma in scheidings- en voorzetwanden. Ook binnen de normen van het Bouw­ besluit is er een zeer grote keuze.

Door dit brede leveringsprogramma

MET W ANDEN VAN FAAY KOMT U ER ALTIJD UIT

komt u altijd uit op de wand die voldoet aan uw specifieke eisen.

Daarnaast biedt het simpele en uiterst snelle montagesysteem ongeëvenaarde tijdwinst. Dat deze factoren kosten besparen hoeft geen betoog.

Door de toepassing van vlasscheven ontstaat een wandsysteem met een w eergaloze schroef­ vastheid. Bovendien levert u door deze vernieuwbare grondstof een onbetwiste bijdrage aan duurzaam bouwen.

Binnen woning- en utiliteitsbouw nemen Faay voorzetwanden en woningscheidende wanden een gerenommeerde plaats in. Stelt u eisen m.b.t. thermische, akoestische of vochtwerende aspecten? Met wanden van Faay komt u er altijd uit. Dat geldt trouwens ook voor Faay plafonds.

Vraag documentatie aan bij: Faay Vianen B.V., Postbus 116, 41 30 EC Vianen, tel. (0347) 376624.

U vindt Faay tevens in de Nebic Bouw-lndex.

flFAAY W A N D EN /PLA FO N D S

Omcirkel A 0670 op de informatiekaart

90

RolleiMetric.

Een nieu w e dim ensie in g e a u to m a tise e rd e b eeld o riën terin g + + + + + + +,

d-

+

+

TERUG N A A R BABYLON?

+

+ +

+ + + + + +

+ + + + + + + + + +

+

+ +

+

+ +

' 1^ « n i« « * . « .!

W s'M .

+

T +

+

+

+

+ +

«Rollei fototechnic

OF V O O R U IT MET HET

RolleiMetric verenigt de mogelijkheden van professionele fototechniek en moderne CAD-technologie tot een veelzijdig toepasbaar fotografisch meetsysteem.

Het RolleiMetric systeem wordt overal in de architectuur en bouw toegepast waar objecten snel, eenvoudig en betrouw­ baar tot in 3 dimensies geregistreerd moeten worden.

De modulaire opbouw maakt het mogelijk voor

fr=n

elke toepassing de optimale systeemoplossing in te zetten.

Graag sturen wij u uitgebreide documentatie. Een telefoontje is voldoende. Of stuur ons eenvoudig - per fax of per post onderstaande bon toe.

Essendonk 7a, 4824 DA Breda, tel. 076 - 542 30 20, fax 076 - 542 31 20

Naam: Bedrijf: Adres:

Postcode:

Woonplaats: Telefoon:

Fax: Omcirkel A 0689 op de informatiekaart

BOUWBESLUIT ?

Cursus ‘Bouwbesluit in de Praktijk’: integrale aanpak ontwerp en uitvoering De invoering van het Bouwbesluit heeft al menig ‘Babylonische spraakverwarring’ opgeleverd. Aan die spraak­ verwarring kan nu een einde komen, dankzij de cursus ‘Bouwbesluit in de Praktijk’. Bedoeld voor o.a. architecten; aannemers en ambtenaren bouw- en woningtoezicht. Georganiseerd door ten Hagen&Stam (uitgever van o.a. Cobouw, de Architect en Renovatie & Onderhoud) en Bouwforum, buro voor kennisover­ dracht. In twee dagen leert u hoe u op de juiste wijze met het Bouwbesluit moet omgaan. U maakt kennis met de hoofdlijnen van de bouwregel-geving, de jongste wijzigingen daarin en de wijze waarop het Bouwbesluit gehanteerd moet worden. U raakt vertrouwd met bouwkundige en bouwfysische aspecten, standaard­ details, dctailtoctsing en de bouwaanvraagtoetsing. U leert een vertaalslag te maken van de abstracte regelgeving naar de praktijk van de bouwplaats. De cursus wordt gedoceerd door deskundigen uit de praktijk: de heer H. M. Nieman (adviesbureau Nieman), de heer A. J. Uythoven (bouwkostenadviseur Inbo), de heer Th. van der Molen Kuipers (kwaliteitsadviseur afbouw) en de heer M. L. Timmer (bouw- en woningtoezicht gemeente Delft).

Met deze cursus voorkomt u kostbare fouten en misverstanden. En dat is de deelnameprijs van ƒ 1.745,- per persoon meer dan waard. Abonnees van uitgaven van ten Hagen&Stam betalen slechts ƒ 1.545,-.

De cursussen worden gegeven in de Jaarbeurs in Utrecht en in Zwolle en Tilburg, van oktober t/m mei 1997.

Houdt u er rekening mee dat voor deelname aan deze cursus kennis van de basisbegrippen binnen het Bouwbesluit nood­ zakelijk is. Wilt u zich deze basisbegrippen eigen maken volg dan vooraf de introduktiemiddag “Basisbegrippen Bouwbesluit”.

Vraag dus snel het inschrijfformulier met de data aan.

Bel voor meer informatie naar Ingrid Hoevenagel, telefoon 070-3045.700. Faxen kan ook: 070-3045.807.

MAXIMAAL 18 DEELNEMERS PER CURSUS; DUS VEEL RUIMTE VOOR VRAGEN UIT UW PRAKTIJK Omcirkel A 0674 op de informatiekaart

gemeente Bergen nh Woningbouwlocatie Van Brederodeveld De gemeente Bergen NH zal overgaan tot de selectie van een par­ tij, die de woningbouwlocatie Van Brederodeveld te Bergen tot ontwikkeling zal brengen.

Het Van Brederodeveld vormt de laatste bouwlocatie gelegen in de bebouwde kom in Bergen met een oppervlakte van ca. 5 ha.

Voor deze locatie wordt een kwalitatief hoogwaardig en duurzaam plan ontwikkeld. Verbetering van de samenhang tussen dorp en landschap, ecologische kwaliteit en gebruik van het openbaar gebied vormen belangrijke uitgangspunten. Daarnaast wordt een meer dan gemiddelde ontwerpprestatie gevraagd, die recht doet aan de locatie en het gedifferentieerde programma van 88 wonin­ gen. Het te realiseren programma bestaat voor 1/3 uit sociale huurwoningen, 1/3 middeldure vrije sector woningen en 1/3 vrije sector woningen; te realiseren als vrijstaande woningen, 2 onder 1-kappers, rijenwoningen en meergezinswoningen. Tevens komen ontwerp en uitvoering van de inrichting van het openbaar gebied en de aanleg van de (civiele) infrastructuur voor rekening van de ontwikkelde partij.

In een eerste selectieronde zullen drie tot vier partijen bestaande uit een combinatie van een ontwikkelingspartij en één of meerde­ re architectenbureau(s) geselecteerd worden. Deze partijen wor­

M

den uitgenodigd zich in te schrijven voor de tweede selectieronde waarin op basis van planvoorstellen gekomen wordt tot de selec­ tie van één partij. Met deze partij zal door de gemeente een samenwerkingsovereenkomst worden aangegaan.

Aanmelding voor de eerste selectieronde kan slechts gebeuren met behulp van het aanmeldingsformulier uit het informatiepak­ ket. Dit pakket is schriftelijk aan te vragen bij: DHV AIB BV t.a.v. mevrouw ir. M. Nevens Postbus 1427 3800 BK Amersfoort Telefoon (033) 4760 448 Telefax (033) 4760 412 De aanvraag voor het verkrijgen van het informatiepakket dient voor 28 februari 1997 door DHV AIB ontvangen te zijn. De infor­ matiepakketten zullen op 5 maart 1997 verzonden worden. Uw aanmelding dient uiterlijk 21 maart 1997 voor 16.00 uur in het bezit te zijn van DHV AIB. In april 1997 delen wij u schriftelijk mede of u al dan niet uitgenodigd wordt voor de inschrijving voor de tweede selectieronde.

OP DENIEUWSTEARCHITECTONISCHEONTWIKKEUNGEN IN DEBOUWKUNT UZICHGEWOONABONNEREN.

'

tm

Er zijn maar weinig vakgebieden die zich zó snel vernieuwen als de bouw. Nieuwe constructies en materialen, nieuwe trends en toepassingen, nieuwe ontwerpen en opvattingen...

De ideeën van architecten vormen een onophoudelijke bron van inspiratie en informatie. En er is maar één manier om ervoor te zorgen dat u niets mist van dit alles: een abonnement op "de Architect". Want "de Architect" informeert u met beschou­ wingen, projectreportages, artikelen, boekbesprekingen en produktinformatie.

Zo krijgt u de nieuwste ontwikkelingen in de bouw 15 maal’ per jaar thuisbezorgd...

WÊL..

BEL 070 3045700

de Architect

* 11 edities per jaar plus 4 thema num m ers, w aarin een actueel b ou w o n d e rw e rp diepgaand w o rd t belicht.

Omcirkel A 0675 op de informatiekaart

ZELFKLEVENDE FULL-COLOURAFBEELDINGEN OP GROOT FORMAAT VOOR BUITENTOEPASSING

b o s ma n l etters maak t 't!

RECLAMEBORDEN KUNSTSTOF LETTERS NAAMPLATEN RVS LETTERS RAAMBELETTERING

ZELFKLEVENDE LETTERS & LOGO'S BEWEGWIJZERING STICKERS/ZEEFDRUK GEVEL- EN LICHTRECLAMES INSTALLATIES

bosman lette rs & reklam e: m akers en installateurs van producten voor reclam edoeleinden ROTTERDAM: GOUDSESINGEL 60-62, TEL. 010-411 99 99 FAX 412 34 51

SCHIEDAM: BOKELWEG 6, TEL. 010-462 00 22 FAX 462 03 50

Omcirkel A 0667 op de informatiekaart

■ ■ ■ ■ ■

HOE MAAKT U HET? ililfcl

im ^ s!

mgwm

tasm gBj R wmi*m

i

'

1 i i r

L r .’ M r ,; ' •

ni.

1

ARCHITECTUUR & BOUWEN: VAKBLAD VOOR DE PRAKTIJK. Willem Elsschot zei het al: ’’Tussen droom en daad staan wetten in de weg, en praktische bezwaren.”

We kunnen dromen van de mooiste bouwwerken, maar er is praktische kennis nodig om het te maken.

Kennis van materialen, systemen en procédés.

Architectuur & Bouwen bespreekt de probleemstelling en de eisen die aan een project ten grondslag kunnen liggen en laat zien welke oplossingen ervoor gevonden zijn.

Architectuur & Bouwen richt zich niet alleen op architecten, maar belicht óók de inbreng die opdrachtgevers, adviseurs, toeleveranciers en uitvoerende bouwbedrijven hebben.

Zonder samenwerking tussen deze disciplines wordt een schets nooit een goed bouwwerk. Er bestaat geen I— —------------------------------ 1 tweede vakblad dat zó diep ingaat op de verschil­ i Architectuur lende aspecten van het &BOUW EN bouwen. Kortom: in Architectuur & Bouwen geven geïnspireerde architecten, project­ ontwikkelaars en aan­ nemers een gedetailleerd antwoord op de vraag: hoe maakt u het?

CASIO SF 4300 e le k tr o n isc h e zak a g en d a cad eau bij e e n m eerjarig a b o n n e m e n t.

Verstuur de bon en u ontvangt bij een meerjarig abonnement bovendien een welkomstgeschenk dat de weg tussen droom en daad in stijl markeert: de Casio SF 4300 elektronische zakagenda, ter waarde van f 199,-.

Het is niet alleen een telefoongids, kalender, klok en calculator in één, maar u kunt er ook uw persoonlijke planning mee maken en bijhouden.

Houdt u wellicht wat méér tijd over igg^ om uw maandelijkse vakblad .

Architectuur & Bouwen te lezen...

---------------------------------------------- 'N SSf*;

BON

Ja, ik wil voortaan geïnformeerd worden over de verschillende aspecten van het bouwen.

□ Ik abonneer mij daarom tot wederopzegging op Architectuur & Bouwen a f 220,- per kalenderjaar (excl. 6% BTW). □ Ik blijf minimaal tot en met december 1998 abonnee, stuur mij als welkomstgeschenk de Casio SF 4300 elektronische zakagenda ter waarde van f 199,-.

□ Stuur mij eerst een gratis proefnummer, pas daarna beslis ik of ik mij abonneer tot wederopzegging.

Datum: Handtekening: Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: Architectuur & Bouwen, Antwoordnummer 1557,2501VC Den Haag.

Omcirkel A 0676 op de informatiekaart

KSC

PFEIFER

a company of

Funktioneel tot in de perfektie

DRAKO

Roestvrij stalen kabels met stijlvolle eindverbindingen voor luifels, overkappingen, hekwerken, balcons, trappenhuizen en leuningwerk. Decoratie en kunstwerken.

■a

MJm

nwr

Crane Ropes Excavator Ropes Foundation Equipment Ropes Logging Equipment Ropes Elevator Ropes Aerial- and Lift Ropes Deck Cane Ropes Protection Nets Accessoiries s 1IÉ # End Terminations Rope Slings Chain Slings Lifting Belts Round Slings Wear Pads Lifting Clamps Grabs Kabel Service Center b.v.

Heavy Duty Grabs

„

Teleflex raambedieningen zijn door vormgeving en doelmatigheid duidelijk aanwezig, maar verstoren het lijnenspel van de raampartij niet. Vraag onze documentatie van Teleflex afstandbediening* over ramen en raamgroepen.

■

t[Ki»<5^, SP*

KSC

.£ v j: l | M p !

Woensdrechtstraat 23 3045 PZ Rotterdam - NL Telephone (010) 422 14 66 Fax (010) 418 45 91

Omcirkel A 0681 op de informatiekaart

Hoe komt uw produkt het snelst op de boodschappenlijst van de overheid?

Direct Tender: de juiste tenders zonder tijdverlies.

Overheden verstrekken het bedrijfsleven jaarlijks voor honder­ den miljarden aan opdrachten.

Opdrachten die variëren van ziekenhuisbedden to t warmte­ krachtcentrales en van het ont­ werpen van een stadhuis tot het schoonmaken van parken.

K om t uw produkt o f dienst daaraan te pas? O f hebt u het gevoel dat u onvoldoende zicht hebt op de actuele behoeften van die winkelende mega-klanten?

Abonneer u dan op Direct Tender.

De krenten uit de pap.

Direct Tender bespaart u veel zoektijd en voorkomt dat u belang­ rijke aanbestedingen mist.

M e t een geavanceerd computer­ programma worden alleen die tenders geselecteerd die voldoen aan de van tevoren door u opge­ geven criteria.

U haalt (en betaalt) dus alleen de krenten uit de pap.

U ontvangt de tenders per post, fax, E-mail o f op floppy. Efficiënter kan het niet!

CD t=

Van Weerden Poelmanweg 9 3088 EA Rotterdam Telefoon (010) 4295111 Fax (010) 4280575

ff ' Ook in elektrische uitvoering.

Omcirkel A 0693 op de informatiekaart

ADRESBESTANDEN VOOR BEDRIJVEN BESCHIKBAAR. Uitgeverij ten Hagen&Stam beheert een aantal bestanden met actuele informatie over projecten, bedrijven en personen uit de bouw. Deze informatie is in eigen beheer verzameld, gerangschikt en opgeslagen en wordt ter beschikking gesteld aan het bedrijfsleven ten behoeve van direct mail-, acquisitieen onderzoeksactiviteiten. Het gaat om de volgende bestanden: Databank Bouwprojecten.

Recente gegevens over actuele bouwprojecten alsmede over de bedrijven en personen die bij de projecten betrokken zijn.

Inlichtingen over deze databank kuntu inwinnen bij de heer J. van den Hoek.

Databank Adresgegevens.

Meer weten?

M et de eenwording van Europa komen méér overheids­ opdrachten dan oo it binnen uw bereik. En met D irect Tender weet u welke. Laat die gouden kansen niet voorbij gaan. Bel voor meer informatie 070-3046201. U weet niet wat u mist...

Direcllènder Kom tot zaken zonder zoeken, met Direct Tender

Omcirkel A 0672 op de informatiekaart

Adressen en andere gegevens over bedrijven in de bouw­ nijverheid, verzameld in adresboeken en computerbestanden.

Over het gebruik van deze informatie kunt u contact opnemen

met de heer C. Los Abonnementsbestanden.

Deze bestanden bevat de gegevens van abonnees, prospectabonnees en gewezen abonnees van de door ten Hagen&Stam uitgegeven bouwvakbladen. De bestanden zijn opgebouwd voordeabonnementsadministratie. Uitgeverij ten Hagen&Stam stelt ze echter ook beschikbaar voor direct mail akties door derden. De heer C. Los informeert u er nader over.

Bovengenoemde bestanden zijn op 15 juni 1990 aangemeld bij de Registratiekamer, op grond van artikel 28, Wet Persoons­ registraties. Een afschrift van het aanmeldingsformulier ligt ter inzage op ons kantoor.

Uitgeverij ten Hagen & Stam bv

Regulusweg 11, 2516 AC Den Haag, 070-3045700

Omcirkel A 0677 op de informatiekaart

Wij zijn op korte termijn op zoek naar een

en th ou siaste projectleider

svp a r c h i t e k t u u r en s t e d e b o u w

SVP - Architektuur en Stedebouw ontwerpt en bege­ leidt de uitvoering van woningbouwprojecten en win­ kelcentra, verricht haalbaarheidsstudies voor tal van landelijk werkende projectontwikkelaars en werkt als stedebouwkundig adviseur voor z o ’n 25 gemeenten. SVP - Architektuur en Stedebouw is lid van BNS en BNA en volgt de CAO voor Architektenbureaus. Er wordt gewerkt m et een vaste kern van 30 medewerkers.

Ter versterking van dit team zoeken wij een enthousiaste

ontwerper

m/v

(v/m )

met affiniteit voor ontwerpen en het bouwproces taken: - begeleiding uitvoering projecten - vervaardigen bestekken (STABU2 - Duncan) - externe contacten - bewaken kwaliteitsniveau ontwerp in uitvoering - begeleiding naar verdere automatisering bureauwerkzaamheden opleiding: - HTS-niveau aangevuld met Academie van Bouwkunst of - TU-niveau met praktijkervaring wij bieden: - functieindeling en honorering volgens CAO voor de architecten­ bureaus - gevarieerde werkzaamheden - prettig werkklimaat schriftelijke sollicitatie met c.v. voor 28 februari zenden aan Jef Reintjens BNA, Architecten b.v. ,t.n.v. ir P.P. Furnée, Keizersgracht 117, 1015 CJ Amsterdam.

Jef Reintjens

bna

ARCHITECTEN

Hij/zij zal in nauwe samenwerking met architekten en stedebouwkundig ontwerpers binnen SVP een belangrijke bijdrage leveren aan de stedebouwkundige ontwerpopgaven.

Trefwoorden in dit verband zijn: kritisch-creatieve houding, heldere concepten, verbale en schriftelijke kwaliteiten, snelheid van ontwerpen, resultaat gericht en grafisch inzicht.

Het treffend in schetsen kunnen verbeelden van ideeën wordt buitengewoon belangrijk gevonden.

Wij denken aan een jonge ontwerper met aan­ toonbare ontwerpkwaliteiten op het raakvlak tussen architektuur en stedebouw (TU/AvB.) Een ontwerpsessie is onderdeel van de sollicitatieprocedure.

Uw reactie vergezeld van een uitgebreide CV en documentatie kunt u binnen 14 dagen richten aan de directie.

Nadere inlichtingen (tussen 20.30 en 22.00 uur): 033 4619268 (ir.A. H. M.Trompert) of 035 5413835 (ir. S. F.Veldhuizen)

Jef Reintjens BNA, Architecten b.v. heeft traditioneel een ruime orderpor­ tefeuille in de stadsvernieuwing. Momenteel verleggen de onderhanden en nieuwe werken zich naar luxere woningbouw, seniorenhuisvesting en kleine utiliteitsbouw.

ARCHITECTENBUREAU DIJKSTRA BV Grote Kerkstraat 62 1135 BE Edam tel.: 0299-371375 fax: 0299-371786

HUUROVERNAME Aan de rand van de Dapperbuurt in Amsterdam, op 5 minuten lopen van het Muiderpoortstation ca 105 m2 studioruimte beschikbaar 3.74 m hoge, goed verlichte ruimte, gelegen op de begane grond met eigen entree, thans in gebruik als architectenburo.

Ruime parkeergelegenheid.

SVP-Architektuur en Stedebouw ’t Zand 17 3811 GB Amersfoort 033-4701188

Voorzien van vloerbedekking, sanitair, werkkast, pantry met apparatuur, garderobe, verlichting, verwarming, uitlegtafels, Venetian blinds etc.

Huurprijs ƒ 1.670 per maand.

Overname inbouw, inrichting en stoffering in overleg.

Informatie op bovengenoemd adres.

Informatiekaart

Lezers-service Wenst u meer gegevens over één of meer adverten­ ties of artikelen waaronder een informatienummer staat, omcirkel dan het (de) betreffende nummer(s) op een van de informatiekaarten, vul de kaart volle­ dig in en frankeer hem als briefkaart.

N um m ers van de advertenties A 0665

A 0666

A 0667

A 0668

A 0669

A 0670

A 0671

A 0672

A 0673

A 0675

A 0676

A 0677

A 0678

A 0679

A 0680

A 0681

A 0682

A 0683

A 0674 A 0684

A 0685

A 0686

A 0687

A 0688

A 0689

A 0690

A 0691

A 0692

A 0693

A 0694

A 0695

A 0696

A 0697

A0698

R3740

R3741

R3742

R3743

R3744

Wilt u vragen stellen over redactie-artikelen of sug­ gesties en nieuws aan de redactie doorgeven, dan kunt u dat schriftelijk doen. Gebruik hiervoor het postbusnummer.

N um m ers van de redactionele artikelen R3735

R3736

R374 5

R3746

«3737 R3747

R 3738 R3748

R3739

F E B R U A R I 1 9 9 7 - D E Z E K A A R T IS G E L D I G T / M A P R I L 1 9 9 7

Advertenties Inf.nr.

A 0665 A 0666 A 0667 A 0668 A 0669 A 0670 A 0671 A 0672 A 0673 A 0674 A 0675 A 0676 A 0677 A 0678 A 0679 A 0680 A 0681 A 0682 A 0683 A 0684 A 0685 A 0686 A 0687 A 0688 A 0689 A 0690 A 0691 A 0692 A 0693 A 0694 A 0695 A 0696 A 0697 A 0698

Naam Pagina Alco Bouwspecialiteiten bv 87 Alcoa Nederland bv 82 Bosman Letters 91 Damixa 86 Ecotherm 16 Faay Vianen bv 89 Grohe Nederland bv 70 Hagen&Stam bv, ten 86 Hagen&Stam bv, ten 88 Hagen&Stam bv, ten 90 Hagen&Stam bv, ten 91 Hagen&Stam bv, ten 92 Hagen&Stam bv, ten 93 Hebei Siporex bv 22/23 Hogenbirk Wegenbouw bv, Gebroeders 68 Isover bv 48/49 K.S.C. Kabel Service Center bv 93 Multec bv 69 Nederlandse Branche Vereniging Gips NBVG 6/7 NedZink bv 18 NVOB 50/51 De Onderneming bv 88 Osram 3 Passavant bv 86 Reinka lm- & Export bv 86 Röben Tonbaustoffe GmbH 95 Samenwerkende Ned. Staalbouw S.N.S. 20/21 Tarkett Nederland bv IO Teleflex 93 Trilux bv 96 VBI Verkoop Maatschappij bv 8/9 Veka Nederland 47 Verwol Projektafbouw bv •9 Vescom bv 2

Onderwerp Minimale tafel Kleurige balkonafwerking Brandvertragend tapijt Snelle montage installatiesysteem Douchetempel met kleine doorsnede Badderen Strenge, maar comfortable bureaustoel Driedimensionale klok Natuurlijke schoonheid Profielloze spatwaterbescherming In hoogte verstelbaar bureaublad Ruime inhoud badkuip WC met waterbesparing Tafels met gespannen linnen

N um m ers van de advertenties A 0665

A 0666

A 0667

A 0668

A 0669

A 0670

A 0671

A 0672

A 0673

A 0674

A 0675

A 0676

A 0677

A 0678

A 0679

A 0680

A 0681

A 0682

A 0683

A 0684

A 0685

A 0686

A 0687

A 0688

A 0689

A 0690

A 0691

A 0692

A 0693

A 0694

A 0695

A 0696

A 0697

A0698

R3740

R3741

R3742

R3743

R3744

N um m ers van de redactionele artikelen R 3735

R3736

R3737

R 373*

R3 74 5

R3746

R3747

R3748

R3739

F E B R U A R I 1 9 9 7 - D E Z E K A A R T IS G E L D I G T / M A P R I L 1 9 9 7

de Architect 1997 - nummer 2

Antwoordkaart

Ja, ik abonneer mij tot wederopzegging op het maandblad de Architect en ontvang daardoor te­ vens drie Dossiers, (abonnementsprijzen excl. 6% BTW) 0 doelgroep-abonnement ƒ 248,- per kalender-jaar (voor doelgroep zie colofon) 0 studie-abonnement ƒ 180,- per kalender-jaar (recente studieverklaring vereist) O abonnement binnenland buiten doelgroep ƒ 350,- per kalenderjaar 0 abonnement buitenland ƒ 445,- per kalenderjaar

Redactie Inf.nr.

R 3735 R 3736 R 3737 R 3738 R 3739 R 3740 R 3741 R 3742 R 3743 R 3744 R 3745 R 3746 R 3747 R 3748

Informatiekaart

Pagina 77 77 77 77 77 78 78 78 78 79 79 79 79 79

Bedrijfsnaam__________________________________________ Aantal medewerkers Persoonsnaam Functie-----------------------------

----------------------------------------------------------

m/v

-------------------------------------------------

A dres-----------------------Postcode---------------------------Woonplaats__________________________________________ Telefoonnummer Aard van het bedrijf of instelling----------------------------------

-----------------------------

deA rchitect Frankeren als briefkaart

Bedrijfsnaam-------------------------------- .--------------Aantal medewerkers------------Persoonsnaam________________

m/v

Functie----------------------------------

Postbus 34

A dres---------------------Postcode/Woonplaats—

2501 AG »s Gravenhage

Telefoonnummer--------Aard van het bedrijf of instelling

deA rchitect Frankeren als briefkaart

Bedrijfsnaam----------------------------------Aantal medewerkers — Persoonsnaam-------------

m/v

Functie-----------------------------------A dres---------------

Postbus 34

Postcode/Woonplaats Telefoonnummer

2501 AG >s Gravenhage

Aard van het bedri jf of instelling —

deArchitect Postzegel niet nodig

Klantenservice Lezersmarkt

Antwoordnummer 1557 2501 VC >s Gravenhage

Rhapsody| in Blue ,

c

~ /C

4

m

....

1

;ig

blauw-rood gevlamd

I

RHRRRHm HSM

blauw-bruin

\ / ooral de witte keramiek klinkers hebben, als V typische Röben bakstenen, een vaste waarde in de moderne Nederlandse baksteenarchitectuur gekregen.

Nu brengt Röben twee gladde stenen met verrassen­ de kleuren: blauw-rood gevlamd en blauw-bruin .

Natuurlijke kleuren in een compositie, waarvan men in vervoering raakt. Harmonische variaties op een van

ouds bekend thema: de traditie van de baksteen­ architectuur. Ook vandaag de dag wordt deze tradi­ tie in moderne „composities" door Nederlandse architecten sprankelend uitgevoerd.

Wij zijn zeer benieuwd, welke ingevingen u krijgt van deze „blues".

Wij sturen u graag verdere informatie over de Röben stenen. Faxt u dan even deze advertentie.

Röben Tonbaustoffe GmbH Anko G. Bakker Schoolstraat 25 9781 JLBedum Tel: (050) 301 2 4 0 4 Fax: (050) 301 5 9 65

Röben T O N B A U S T O F F E

Omcirkel A 0690 op de informatiekaart

TRILUX Baant N ieuwe W egen In V erlichting

<j p Voorbeelden uit het assortiment Downlighters.

Uitgebreide docum entatie over het TRILUX armaturen programma verkrijgbaar bij uw groothandel of bij TRILUX te Bunnik.

Omcirkel A 0694 op de informatiekaart

Kosterijlahd 48 3981 AJ Bunnik Postbus 135 3980 CC Bunnik Telefoon 0 3 0 /6 5 7 1 1 1 7 Telefax 030 / 6570820