JCWeetje nr. 4, oktober-november-december 2015 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging v.u.: Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde | ontwerp: peanutsandhoney.be
P509221
Afgiftekantoor 9099 GENT X
JCWEETJE JEUGD, CULTUUR & WETENSCHAP
Keileuke woorden Een geschiedenis van BelgiĂŤ p. 3-6 p. 8-9
De van Wiemagie wind zaait, polaroid zal energie oogsten p. 20-21 22-23
Robocup Junior In het spoor van de wielerpiste p. 26-27 p. 24-25
Beste JCW’ers Het zijn woelige tijden: van de oorlog in andere landen merken we misschien niet veel op in ons dagelijks leven, het is gewoon een vast item in het nieuws. Maar nu zijn er die vele vluchtelingen, deze beelden laten niemand onbetuigd. het is geen gemakkelijk onderwerp maar toch mogen we hiervoor onze ogen niet sluiten. Wat mij vooral trof, was als ik de vergelijking zag die de mensen van hier in Vlaanderen maakten met de oorlogstijd die zij zelf nog beleefd hebben: voor sommigen onze ouders, voor anderen onze grootouders. Velen onder hen hadden in de eerste of tweede wereldoorlog meegemaakt dat ze moesten vluchten voor de invasie en zelfs al waren ze maar 9 of 10 jaar, toch konden ze deze belevenis nog perfect vertellen met veel details en heel veel emotie. Dat
betekent dat vluchten voor een oorlogssituatie een heel diepe indruk nalaat en dat de huidige vluchtelingen hopelijk toch ergens terecht kunnen waar ze hun leven weer rustig kunnen verder zetten. En in het nieuws spring je van het ene uiterste in het andere, dus bij dit voorwoord durf ik dit ook te doen: ze hebben water gevonden op Mars, stromend water. Het is dan nog niet echt wat we als mens kunnen drinken om daar te overleven, er zit veel teveel zout in het water. Maar toch maakt het de droom van ruimtereizen naar andere planeten en daar eventueel zelfs gaan wonen een klein beetje realistischer. Geniet van jullie portie wetenschap en cultuur in dit JCWeetje.
INHOUD
2
3
Historische JCWeetjes: Keileuke woorden!
7
Extra: All Quiet: internationale uitwisseling in de Westhoek
10
Ruimtekids: Venus, here we come!
12
Wist je datjes
13
Kiddoe
17
Boekentips
18
Activiteitenkalender
20
Techniek, technologie en wetenschap: de magie van polaroid
22
Breinbrekers
24
Cultuurkriebels: Het Huis van Alijn in het teken van de piste
26
Flashback: onze afgelopen activiteiten in beeld
Historische JCWeetjes
KEILEUKE WOORDEN! door Lode Melis
Wil je nog een échte “carrousel” zien met échte paarden dan moet je naar Wenen. In de Spaanse Rijschool tonen paarden en ruiters hun dressuurkunsten.
CARROUSEL Op het einde van de zeventiende eeuw bestonden er geen toernooien en steekspelen meer. De middeleeuwse ridders op hun stevige paarden waren enkel nog een verre herinnering. Aan het Franse hof hielden de edelen zich bezig met ringsteken en andere flauwe spelletjes. De Franse koning Lodewijk XIV was gek op theater en ballet en wilde iets doen met die riddertijd. Zomaar geen toneelstukje natuurlijk. Lodewijk zag alles groot. In 1662 kwam hij op het idee om een ballet voor paarden en verklede ruiters te organiseren. Het werd een megaspektakel. Net als ballerina’s draaiden de paarden rondjes en deden sierlijke passen. Dat werd wegens succes jaarlijks herhaald.
“Le carrousel de Louis XIV” maakte indruk en werd ook nagespeeld en nagebouwd. Onze paardenmolens of stoomcarrousels zijn daar een imitatie van! Intussen zijn die ook al antiek geworden en vervangen door kermismolens met autootjes en moto’s. Wil je nog een échte “carrousel” zien met échte paarden dan moet je naar Wenen. In de Spaanse Rijschool tonen paarden en ruiters hun dressuurkunsten. Dressuur klinkt nogal streng maar carrouselrijden is heel diervriendelijk. De paarden moeten zich hierbij goed voelen, anders lukt het niet!
3
Historische JCWeetjes
CABARET KABARDOESJKE Kabardoesjke staat niet in Van Daele. Jammer, want het is universeel Vlaams. In alle dialecten is kabardoesjke de aanduiding voor een donkere ongure kroeg. Maar van waar komt die gekke naam? Het woord “cambret” of “cabaret” werd al in de middeleeuwen gebruikt. Het was een kroeg waar verleidelijke vrouwen mannen probeerden binnen te lokken. Je kon er goedkoop logeren en drinken zoveel je wilde, als je maar betaalde. Liefst teveel. Cabaret komt van het Oudfranse woord “camberete” en dat betekende gewoon een kamertje. Maar zelfs toen had het al de bijklank van een bordeel ...
Onze paardenmolens zijn een imitatie van ‘Le carrousel de Louis XIV’
POELEPETAAT Weet je wat een poelepetaat is? Dat is een parelhoen. Rijke mensen wilden “chic” doen door Frans te spreken en “poule-pintade” betekent parelhoen. Het keukenpersoneel dat geen Frans kende, maar wel het diner moest klaarmaken, dacht dat het beest “poelepetaat” noemde. Nu zou je denken dat zo’n woord de twintigste eeuw niet overleefd heeft, maar de poelepetaat heeft het gehaald! Niemand gebruikt het woord nog, maar toch staat het in Van Dale’s woordenboek. De poelepetaat klinkt erg Vlaams, maar je komt hem net zo goed in Nederland tegen. In zijn boek “De zwarte met het witte hart” beschrijft Arthur Japin een Nederlandse expeditie die in de negentiende eeuw door de Afrikaanse jungle trekt. Ze nemen onder andere “een varken, zes schapen en tien poelepetaten” mee.
4
In de Franse tijd (1794-1814), onder de regering van keizer Napoleon kregen alle logementen een nummer. Het laagste of slechtste was 12, het “cabaret douze”. Dat werd in de volksmond een “kabardoesjke” genoemd. Jonge mensen gebruiken het woord nu niet meer en het zal dus stilletjes verdwijnen. Het woord cabaret leeft wel verder als kleinkunst maar ook dat wordt verdrongen door stand-up comedian.
Is dit een poelepetaat, een poule-pintade of een parelhoen?
Historische JCWeetjes
Beelden zeggen soms meer dan woorden. Deze fuifnummers staan op een schilderij van Adriaen Brouwer (1605-1638). Dat was een specialist in het schilderen van kabardoesjkes! Tik hem eens in op Google ...
APPELFLAUWTE Een gek woord voor onwel worden. Wat heeft flauwvallen met appelen te maken? In de zestiende eeuw wist de kruidenkundige Rembert Dodoens te vertellen dat appelen eten de beste remedie was voor mensen die “haest in ommacht vallen oft flaeuw van herten zijn”. Anders gezegd: eet een appel wanneer je slap op je benen staat. Rembert Dodoens (1517-1585) was stadsdokter van Mechelen. Daarna werd hij lijfarts van keizer Maximiliaan II. Tenslotte werd Dodoens professor geneeskunde aan de universiteit van Leiden in Nederland. Hij was een man met veel invloed want we gebruiken zijn goede raad ook nu nog: An apple a day keeps the doctor away!
Heel interessant is het “Cruydt-boeck” (kruidenboek) waarin Rembert Dodoens vooral geneeskrachtige planten beschrijft. Je kan het helemaal bekijken op http://www.leesmaar.nl/cruydtboeck/.
5
Historische JCWeetjes
Doen! Het is echt leuk.
PECHVOGEL
PAGADDER “Pagadder” is een Antwerps woord voor een klein kindje. De eerste pagadder liep in de zestiende eeuw in Antwerpen rond. Hij was een Spaanse soldaat die heel klein was. Ze konden hem niet gebruiken om te vechten. Daarom kreeg hij de job van betaalmeester. Dat wil zeggen dat hij de soldij of het loon van de soldaten uitbetaalde. Ze noemden hem “el pagador” (de betaler). De Antwerpenaars maakten daar “pagadder” van, en die naam is
Je zal het er misschien niet mee eens zijn, maar leerkrachten zijn lieve mensen. Vroeger was dat anders. Lastige leerlingen kregen een namaakvogel naar hun hoofd geslingerd. Dat was de “pechvogel”. Die moesten ze terugbrengen naar de meester. Dan kregen ze een pak voor hun broek met de plak! Tja, kinderen opvoeden kon vroeger blijkbaar niet zonder geweld. Gelukkig zijn al die straffen nu verdwenen. Enkel de uitdrukkingen “onder de plak zitten” en “pechvogel” bleven bestaan.
“Als een ezel naar school gaat, wordt hij geen paard maar blijft een ezel” staat onder deze prent van Pieter Brueghel. Een mooi beeld van hoe het vroeger op school eraan toe ging.
gebleven voor kinderen.
Een “pagaddertoren” is een kleine toren aan een handelshuis in Antwerpen. Zo kon je zien of je schip met handelswaar op de Schelde in aantocht was. Eigenlijk dienden die kleine torentjes meer om te laten zien hoe rijk je was. Als je een toren aan je huis kon laten bouwen had je veel geld. Op de foto de pagaddertoren van de Oude Beurs aan de Hofstraat.
6
Ledenblad
ALL QUIET, INTERNATIONALE UITWISSELING IN DE WESTHOEK Door Sven Vervloet
Van 14 tot en met 21 juli kwamen meer dan 50 jongeren uit heel Europa samen in de Westhoek om de Groote Oorlog te herdenken, te bestuderen en na te denken over vrede en democratie in Europa. Jongeren uit Estland, ItaliĂŤ, Spanje, Duitsland, Ierland, Noord-Ierland en BelgiĂŤ bogen zich ondermeer over het vluchtelingenvraagstuk en (het ontbreken van) het Europees immigratiebeleid. Ze maakten daarbij de vergelijking met de miljoenen vluchtelingen uit de Eerste Wereldoorlog.
7
Extra
Tijdens de bezoeken aan enkele Duitse, Britse, Belgische en Italiaanse begraafplaatsen ontdekten de jongeren de verschillen en gelijkenissen in de manier waarop landen deze zwarte periode van onze Europese geschiedenis herdenken. Achter elk graf, achter elke gesneuvelde, steekt een uniek verhaal. Een aantal van die verhalen werden dieper bestudeerd.
Bezoek aan het project Coming World, Remember Me: een project van kunstenaar Koen Vanmechelen, waarbij onze deelnemers peter of meter werden van een beeldje dat ze zelf maakten. Elk beeld vertegenwoordigt een specifiek oorlogsslachtoffer uit de ‘Namenlijst’ die het In Flanders Fields Museum samenstelt. Zo herenigen verschillende nationaliteiten en generaties zich in de herdenking. Door deel te nemen werd verleden en heden met elkaar verbonden en bijgedragen aan een respectvolle artistieke herinnering voor alle 600.000 slachtoffers.
Uiteraard stond een bezoek aan de Dodengang in Diksmuide ook op het programma. Voor de bezoeken deden we beroep op onze eigen JCW-gidsen Eddy Van Moerkerke en Urbain Verhelst, die ondertussen experts genoemd mogen worden. Daarnaast hielp ook de re-enactmentgroep "We'll remember pops" bij de uitleg op de verschillende sites (http:// www.wellrememberpops.be/).
8
Extra
Bij het herdenkingsmoment aan "The Pool of Peace" bracht elke delegatie een lied of gedicht naar voor, en werden er zelfgemaakte papieren poppies te water gelaten. Deze afsluitende activiteit werd door veel deelnemers als een hoogtepunt van de week ervaren.
Tijd voor ontspanning! Een dagje Bellewaerde, een namiddag vol sport en spel en een fietstocht in de Vlaamse velden bracht de nodige afwisseling. Zo konden de jongeren het hoofd even leeg maken, wat af en toe wel nodig was.
Op het programma ook enkele workshops, onder andere over vluchtelingen toen en nu. Er werd soms heel intens gedebatteerd over Europese thema's, wat duidelijk niet het geval was tijdens deze workshop chocolade maken.
We kunnen moeilijk alle reacties weergeven, deze is van Ryan uit Noord-Ierland: "My name is Ryan Turkington and I was part of the Northern Ireland delegation which participated in the All Quiet On The Western Front programme. In my opinion this week was the best week of my life. It was very educational as Eddy and Urbain were full of interesting knowledge about all the sites we visited such as Tyne Cot, Langemarck and the cities of Ypres and Poperinge. I have never met a group of young people and leaders who have made me feel more welcome and have made me become involved in all the activities planned for the week. It will definitely be a week to remember and to be honest I wish I was still there! I cannot wait to hopefully be back next year!"
Foto's: Jan Willaert en Auke Vanhoe Meer info vind je op www.allquiet.be
9
Ruimtekids
VENUS, HERE WE COME! Door Tine Simoens
Zal Akatsuki in zijn tweede poging wel in een baan om Venus geraken? (foto: Planet-C Team/ Japan Aerospace Exploration Agency)
Een aantal ontdekkingen van ruimtesonde New Horizons over Pluto zijn best spectaculair en roepen onmiddellijk meer vragen op. Wetenschappers zullen er de komende jaren een vette kluif aan hebben. Binnenkort komt de verkenner Akatsuki in een baan om Venus, waarschijnlijk komen er over die planeet ook nog een heleboel vragen bij. Alleszins weer iets nieuw om naar uit te kijken …
Een voorstelling van de ruimtesonde New Horizons, gelanceerd in 2006
naar boven brengt in de vorm van geisers en vulkanisme. De beelden lijken dit op het eerste gezicht te bevestigen: we zien een oppervlak gelijkaardig aan onze aarde, wat wijst op de aanwezigheid van hitte (of minder extreem: warmte) onder het oppervlak. Hoe dat dan precies kan op een dwergplaneet met een gemiddelde oppervlaktetemperatuur van -220°C is nog niet duidelijk. Werk aan de winkel dus!
NOG EVEN NAAR PLUTO We weten nu dat de dampkring van Pluto veel stikstofgas bevat. Omdat de dwergplaneet zo’n kleine massa heeft, kan veel van dat gas ontsnappen in de ijle ruimte. En toch komt er constant nieuw stikstofgas bij. Waar komt dat vandaan? De hypothese die nu op tafel ligt, gaat ervan uit dat geologische activiteit stikstof uit diepere delen
10
In het vorige JCWeetje keken we uit naar de eerste echt gedetailleerde foto’s van Pluto. Alles is goed verlopen en New Horizons heeft prachtige foto’s naar de aarde gezonden. Deze foto is van 12 augustus 2015. (foto: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Southwest Research Institute)
Ruimtekids
ZUSTERPLANEET VENUS Dit najaar komt een andere verkenner ook in de belangstelling. Akatsuki, Japans voor zonsopgang, zal op 7 december aankomen in een baan om Venus. Akatsuki staat ook bekend als Venus Climate Orbiter. Hoewel Venus onze zusterplaneet is en dus relatief “dichtbij”, zit daar een grote rek op. De baan van de planeet om de zon is slechts 224,7 dagen. Met de aarde die er ruwweg 365 dagen over doet, kan de afstand tot Venus op het verste punt 261 miljoen kilometer zijn, en op het dichtste punt slechts 38 miljoen kilometer. Dat dichtste punt is nog steeds 100 keer de afstand aarde-maan. Akatsuki is op 20 mei 2010 gelanceerd en moest al op 7 december 2010 in een baan om Venus terechtkomen. Maar toen ging het fout … Akatsuki moest twaalf minuten lang zijn motor gebruiken en zo in een baan komen waarin hij elke vier dagen een toertje rond Venus zou doen. Een deel van het manoeuvre moest gebeuren op een positie waarbij Akatsuki geen contact kon hebben met de aarde: hij zat dan achter Venus. Op 6 december werd al snel duidelijk dat Akatsuki niet was waar hij moest zijn. Pas op 8 december ontdekte men dat de motoren maar voor 3 minuten gewerkt hadden. Dit was veel te weinig om in een baan rond Venus te geraken.
HERKANSING Akatsuki had nog een vrij grote snelheid en het was duidelijk: hij ging de verkeerde kant uit. Maar er was ook een lichtpuntje: een baan om de zon betekende dat Akatsuki terug langs Venus zou passeren in de winter van 2015. Hoera, de Japanners kregen dus een tweede kans! Akatsuki werd in 2011 in een soort winterslaap gebracht om de periode te overbruggen. Sinds de zomer van dit jaar voert de Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA tests uit om te kijken of de motoren nu wel goed zullen werken voor deze nieuwe poging. Hoewel het toestel niet in de oorspronkelijke lage baan rond Venus zal belanden, zal ze toch nog dicht genoeg zijn om een aantal geplande onderzoeken toch te laten plaatsvinden. 7 december 2015 wordt dan ook D-Day voor Akatsuki!
Akatsuki zal ook de nachtgloed op Venus bestuderen, een optisch fenomeen dat ervoor zorgt dat de nachten nooit helemaal zwart kunnen zijn
De naam Venus Climate Orbiter geeft al aan welk onderzoek vooral op de agenda staat. Akatsuki zal zich vooral richten op de wolken, de atmosfeer en de omstandigheden op het Venusoppervlak. Hij zal ondermeer radiogolven richten op de Venusdampkring en bestuderen welke straling terugkeert. Tijdens de geplande baan om Venus zal de verkenner telkens ook een stukje in de schaduw van de zon komen (nachtkant). Dan richt hij zijn blik vooral op bliksems en het zogenaamde “nachtgloed” (airglow of nightglow). Ook op aarde kennen we dit fenomeen. De dampkring bevat heel wat gassen. Er kunnen veel chemische reacties plaatsvinden als gevolg van invallende straling in die dampkring en dat levert een dunne gloed op. Die reacties komen vaak voor, dus de gloed is regelmatig te zien. Als een stikstofatoom (N) een zuurstofatoom (O) tegenkomt, kan dit een molecule van stikstofmonoxide vormen (NO). Dat is een kleurloos gas, maar in dat proces komt steeds een foton, een lichtdeeltje, vrij.
http://pluto.jhuapl.edu/ http://global.jaxa.jp/projects/sat/planet_c/
11
Wistjedatjes
WAAROM HEEFT DE MENS ZOVEEL WIT ROND DE OGEN? Zo’n 5/6 van je oogbol bestaat uit de sclera (het oogwit). Een theorie zegt dat mensen veel met hun ogen communiceren. Een groot helder wit deel rond je iris maakt de communicatie makkelijker. Je kunt dan beter zien dat iemand bijvoorbeeld zijn ogen neerslaat. De evolutie zou ervoor gezorgd hebben dat het menselijk oog met onze toenemend gecompliceerde samenlevingen mee is ontwikkeld. Maar niemand kan hier met zekerheid iets over zeggen.
WAT ZIT ER ACHTER JE NAVEL? WAAR KOMT HIJ UIT EN GAAT HIJ NAARTOE? Je navel gaat nergens naartoe, het is puur een litteken. In de baarmoeder verbond de navelstreng je bloedcirculatie met de placenta. Na je geboorte werd de navelstreng doorgesneden. De aders die eerst van jou naar de placenta liepen, verschrompelen. Na een paar dagen tot een paar weken valt het achtergebleven stompje uit en heb je je eerste litteken te pakken. De achterkant van je navel (waar de ader je lichaam inging) wordt een vezel– achtig stukje weefsel.
WAAROM WIJST DE GROTE TEEN ALS ENIGE TEEN OMHOOG? KUN JE ZONDER GROTE TEEN NOG LOPEN?
Dat de grote teen omhoog wijst, heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat hij vroeg in onze evolutie los stond van de andere tenen, zoals de duim van je hand. Onze voorouders konden daarmee een tak vastgrijpen, zoals veel primaten nu nog doen.
Je kunt perfect zonder grote teen, wel kun je in het begin problemen hebben met je evenwicht. De grote teen draagt de grootste druk bij het zetten van een stap. Deze taak moet worden overgenomen door de andere tenen, die dat pas na training kunnen.
Bron: Quest scheurkalender 2011 (G+J uitgevers C.V.)
12
kiddoe Op de volgende bladzijde ontdekken Sanne en Chris dat er chloor in het water van het zwembad zit. Op pagina 20 kan je zelf aan de slag met water ‌ hopelijk zonder knoeien. Op deze pagina voelt een jongen zich als een vis in het water. Kun jij de vier verschillen ontdekken? Nadien mag je de tekening inkleuren!
13
Wat moet je doen? 1) Vul het glas met water. Doe 1 eetlepel zout in het water. 2) Roer goed. 3) Prik de potloden door het karton heen.
Wat heb je nodig? water zout eetlepel glas stukje karton 2 potloden, allebei aan twee kanten geslepen platte batterij (9 V) 2 stukjes elektriciteitsdraad waar het koper uitsteekt.
14
Waarom zit er chloor in?
Chloor maakt alle bacteriĂŤn, die in het water zitten, dood.
Dus chloor zorgt dat we niet ziek worden?
Pap, waarom stinkt het altijd zo in het zwembad?
Als het niet teveel is, wel. In grote hoeveelheden is het giftig.
Je ruikt het chloor dat in het zwembadwater zit.
Wist je dat chloorgas behalve voor waterzuivering ook veel gebruikt wordt in de industrie? Bijvoorbeeld bij het maken van medicijnen, verven en kunststoffen voor kogelwerende vesten en harde helmen. Het zit ook in telefoons, computers, auto’s en vliegtuigen.
Wil je meer proefjes met water doen, zelf een batterij maken of weten wat er gebeurt? Kijk dan op www.expeditionchemistry.nl onder Proefjes. .
4) Zet het karton met de potloden erdoorheen op het glas. De potloodpunten moeten in het water steken. 5) Verbind de koperen uiteinden van de elektriciteitsdraden met de polen van de batterij ĂŠn met de potloodpunten, die boven het glas uitsteken. Wacht 4 minuten. Wat zie je gebeuren? 6) Maak de batterij los. Til het karton een stukje op en ruik.
15
D
I
U K
Hoe maken ze dat chloor dan?
E D
U I
Maar zout is toch niet giftig?
I
N
Uit zout!
E
D
Ontwikkeling Kitty Jansen-Ligthelm Begeleiding Florien de Brouwer, Stichting C3 Vormgeving Marc de Boer, Ori Ginale
Vul in iedere rij, iedere kolom en ieder dik omlijnd gebied alle letters van het woord DUIKEN 1 keer in. Stuur de oplossing met je naam, adres en leeftijd naar info@C3.nl en maak kans op een verrassing.
Nee en dat is juist zo verwonderlijk. Chemici maken chloor uit zout met een chemische reactie. In zout zit dus wel chloor, maar niet op dezelfde manier als in chloorgas.
winadoe Je moet niet te diep in het
dat
glas gekeken hebben om
één
het
glas
slechts
een scheef glas te zien.
blijft staan, je kan het
Als de natuurkunde je een
niet
beetje helpt, kan het ook.
centimeter naar links of
Strooi wat zout of zand op
rechts duwen, want dan
een tafel en maak er een
helt het over en valt het
hoopje van. Vul een glas
glas om. De welbepaalde
half met water en probeer
stand
het dan schuin in het zand
wel
of zout te plaatsen. Om het
net de toestand waarbij
nog wat spectaculairder te
het zwaartepunt precies
maken, blaas je -eenmaal
boven het steunpunt ligt.
welbepaalde zomaar
waarin overeind
in
positie
een
halve
het blijft,
glas is
het glas schuin staat- wat van de korreltjes weg. Als het zwaartepunt zich Hoe kan een glas nu schuin
vlak boven het steunpunt
staan en toch niet omvallen?
bevindt, is er evenwicht.
Dit heeft alles te maken met de
Dit evenwicht is bij dit glas
ligging van het zwaartepunt en
water niet erg stabiel, maar de
het steunpunt. Het steunpunt is
zout- of zandkorreltjes helpen
de plaats waar de rand van het
om het glas schuin op de tafel te
glas de tafel raakt. Het zwaartepunt
plaatsen.
ligt hoger dan het steunpunt, namelijk in het glas (aangezien er water in het glas zit).
Hoe zo’n proefje er nu echt uitziet, vind je op
Bij het plaatsen van het glas heb je gemerkt
www.jcw.be/kiddoe.
Bron: “De proefjeskoffer”, Winadoe vzw - http://users.telenet.be/Winadoe/
16
BOEKENTIPS IK MAAK ZELF POPPENKLEERTJES LOUISE SCOTT-SMITH EN GEORGIA VAUX Is het tijd dat je barbiepoppen een nieuwe outfit krijgen, maar zijn de kleertjes in de winkel niet echt je ding? Zelf kan je het vast beter! Ik maak zelf poppenkleertjes is een eenvoudig stap-voor-stap patroonboek voor creatieve kinderen en jongeren die voor hun barbiepoppen zelf kleertjes willen maken en ontwerpen. De aanpak is eenvoudig, snel én leuk, terwijl de resultaten superstijlvol zijn. Zo zijn er patronen te vinden voor bloesjes, jurken, een nepbontjas, feestkledij en tasjes. Elke stap wordt bovendien duidelijk geïllustreerd. Achteraan in het boek geven de auteurs ook nog de basisprincipes van het naaien mee, zodat je ook zonder veel ervaring meteen aan de slag kan. Naaisters en ontwerpers met wat meer ervaring kunnen ook creatief zijn en de patronen zelf nog wat verder pimpen. Vanaf 8 jaar / 176 pagina’s / € 16,99
VOLUIT SAMUEL - DO VAN RANST Vraag me niet waarom ik vandaag over mijn leven begin te vertellen. Het heeft misschien wel iets te maken met mijn broer Jesse en zijn abnormale bewondering voor het meisje van de afhaalchinees hiertegenover of met mijn moeder die op het dak van het Pitapaleis thee drinkt met de buurman en eindelijk weer kan lachen. Of komt het door de gymclub waarmee ik binnenkort een wedstrijd heb? Of door mijn vriend Bouwe, die plots raar doet - maar dat is niet abnormaal als je vader op een stomme, stomme manier om het leven is gekomen. Het is niet zo dat mijn leven zo bijzonder is. Het is hooguit best interessant als je iets wil weten over turnen, ADHD, een kunstenaar als vader, meditatie, gymnastiek in China en het leven in de grote stad. Misschien dat het aan het eind van mijn verhaal wel duidelijk wordt waarom ik alles zo nodig wilde vertellen. Wie weet wordt mijn leven echt een verhaal dat zodanig de moeite waard is dat ik het zelf niet geloof. Tenzij ik het zou vertellen, natuurlijk. Vanaf...NU! Voluit Samuel is het eerste deel van een nieuwe reeks over het dagdagelijkse leven van een niet zo gewone jongen. Vanaf 9 jaar / 188 pagina’s / € 15,99
17
Activiteitenkalender
Voor alle leeftijden
DAG VAN DE WETENSCHAP Naar jaarlijkse gewoonte is JCW op de Dag van de Wetenschap terug te vinden in het Planetarium te Brussel. Wij tonen je hoe je een waterraket bouwt en lanceert! In de koepelzaal van het Planetarium kan je gedurende de hele dag genieten van verschillende films over het heelal, de sterren en de planeten. Ook de allerkleinsten kunnen meegenieten tijdens een speciale kleutervoorstelling. In de loop van het najaar kan je het volledige programma op onze website terugvinden. Activiteit: Wanneer: Prijs: Code:
Planetarium, Boechoutlaan 10, Brussel Zondag 22 november 2015, van 10u tot 17u Zie www.jcw.be Inschrijven niet nodig
6-12 jaar (geboren in 2009 t/m 2003)
WEEK VAN DE SMAAK Dit jaar draait het tijdens de Week van de Smaak helemaal rond vergeten eten. Het vraagteken staat er niet toevallig. Oude kookboeken, bewaartechnieken die weer helemaal in zijn, recepten met een knipoog naar vroeger en de heropleving van ambachten: veel van ons ‘eten’ lijkt misschien vergeten maar is dat niet, en verdient het om gekoesterd te blijven. Op deze dag maken we kunstwerken om van te smullen, recepten die tot de verbeelding spreken en activiteiten om onze voeding nooit meer te vergeten! Activiteiten: Wanneer: Prijs: Code:
Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Woensdag 18 november 2015, van 13.30 tot 16.30u of zaterdag 21 november 2015, van 13.30 tot 16.30u € 5,00 15100 (woensdag) / 15101 (zaterdag)
6-11 jaar (geboren in 2009 t/m 2004)
HERFSTPLEZIER Tijdens de herfstvakantie organiseert JCW drie dagen lang herfstplezier in samenwerking met JD Machelen-Diegem. Op 4, 5 & 6 november kan je hier namelijk terecht voor een heleboel activiteiten en workshops waarbij wetenschap, techniek, cultuur en onderzoek centraal staan. Afsluiten op 6 november doen we met een heuse wetenschapsshow. Meer info en inschrijvingen: info@jcw.be Activiteiten: Wanneer: Prijs:
18
’t Zand, Diegem woensdag 4, donderdag 5 en vrijdag 6 november 2015, van 10u tot 16u gratis op 4 en 5 november / € 2,00 op 6 november
Activiteitenkalender
NOTEER NU OOK AL IN JE AGENDA: Dolle Krokusdagen op donderdag 11 en vrijdag 12 februari 2016 Dolle Paasdagen op donderdag 7 en vrijdag 8 april 2016
8-12 jaar (geboren in 2007 t/m 2003)
DOLLE KERSTDAGEN We eindigen het jaar met de Dolle Kerstdagen, met als thema: LICHT! 2015 is uitgeroepen tot Internationaal Jaar van het Licht: Over de hele wereld worden activiteiten georganiseerd om het belang van licht voor ons dagelijks leven te benadrukken. Daarom wil JCW in schoonheid het jaar afsluiten. Licht speelt een grote rol in allerlei facetten van ons leven, zeker tijdens de donkere winterdagen kunnen we ons een leven zonder licht niet meer voorstellen. Activiteiten: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Wanneer: maandag 21 en dinsdag 22 december 2015, van 10u tot 16.30u (met voor- en naopvang van 9u tot 17u) Prijs: â‚Ź 18,00 per dag (leden: â‚Ź 14,00) Code: 15039 (maandag) / 15040 (dinsdag)
VOOR ONZE JCW-VRIJWILLIGERS VORMINGSTWEEDAAGSE De volgende vormingstweedaagse vindt plaats op 19 en 20 maart 2016. Even leuk als een funweekend en je leert er ook nog allerhande interessante vaardigheden bij tijdens de workshopsessies: begeleidingstechnieken, creatieve tips, EHBO... Nog een beetje te vroeg om je nu al in te schrijven of al details te verklappen, maar kruis dit weekend zeker al aan in je agenda.
BEGELEIDER WORDEN BIJ JCW? Interesse om vrijwilliger-begeleider te worden bij JCW? We zijn steeds op zoek naar nieuwe mensen! Of wil je eerst gewoon nog wat meer informatie ontvangen hierover? Ook dat kan! Vrijwilliger worden bij JCW kan vanaf het jaar dat je 16 jaar bent/wordt. Je kiest zelf welk engagement je wenst op te nemen, welke soort activiteiten jou het best liggen, en met welke regelmaat je die wil begeleiden. We ontvangen je met open armen, en helpen je bij je eerste JCW-begeleidingservaringen! Neem contact op met sven@jcw.be.
19
Techniek, technologie en wetenschap
Een polaroid doet eigenlijk niets meer dan het licht van buitenaf naar een plaats in het toestel geleiden waar een beeld opgenomen wordt
DE MAGIE VAN POLAROID Door Emilie Laverge & Gert-Jan Andries
Het maken van een polaroid foto is net echte magie. We kunnen het vergelijken met een toverstokje dat op fotopapier tikt waarna plotseling een beeld verschijnt op het daarvoor witte papier. Maar wat is nu het geheim van deze ingebouwde foto-ontwikkelkamer? Een polaroidcamera is een relatief eenvoudig apparaat. Het doet eigenlijk niets meer dan het licht van buitenaf geleiden naar een lichtgevoelige plaats in het toestel. Op deze plaats bevindt zich een lichtgevoelige film die ervoor zorgt dat een beeld opgenomen kan worden. Het diafragma zorgt ervoor dat de lichtgevoelige film maar kort belicht wordt, zodat men een stilstaand beeld bekomt. Het diafragma kan gezien worden als een gordijntje dat kort even open en dicht gaat. De lichtgevoelige film zelf is wat ingewikkelder dan de camera. Dit is de plaats waar de magie plaatsvindt. De film zelf bestaat uit verschillende lagen.
20
Deze lagen samen zorgen ervoor dat er een foto op de film kan verschijnen. Zo wordt het ontwikkelen van een polaroidfoto echte chemie: verschillende stoffen komen in contact met elkaar en er ontstaan verschillende chemische reacties. Binnen een paar seconden verschijnt er op het papier al een eerste wazig beeld dat zich zal verbeteren in de daaropvolgende minuten. Dit zijn de verschillende lagen van een polaroidfilm: - een reagentlaag, - een lichtgevoelige laag, - een beeldlaag, - een zuurlaag, - een timingslaag, - een plasticlaag.
Techniek, technologie en wetenschap
Wanneer een foto genomen wordt, gaat het licht door alle lagen heen. Enkel de lichtgevoelige laag zal reageren op dit invallende licht. Deze laag is gevoelig voor de basiskleuren en slaat het licht op. Het licht dat op de lichtgevoelige film is ingevallen wordt omgezet in een negatief beeld Op dit moment is de foto nog niet ontwikkeld, en bijgevolg kan men dus ook nog helemaal niets zien. Het ontwikkelen van de foto start pas als de film uit de gleuf van de polaroidcamera gerold komt, omdat de reagentlaag dan pas ontstaat. Het reagent zit namelijk verzameld in het witte brede stuk aan de onderkant van een polaroidfoto. Wanneer de film naar buiten rolt, wordt hij tussen twee rollen geplet die ervoor zorgen dat het reagent zich over de film verspreidt.
worden zodat ze zich kunnen verplaatsen naar de beeldlaag en hier kunnen binden met de juiste kleur. De timingslaag vertraagt de snelheid waarmee de chemische stoffen in de reagentlaag zich kunnen verplaatsen. Dit geeft de lichtgevoelige- en de beeldlaag voldoende tijd om samen de polaroidfoto te vormen. Tot slot is er nog de plasticlaag. Dit is een laag gemaakt van doorschijnend plastic om de foto te beschermen wanneer deze ontwikkeld is. Daarnaast vormt deze laag ook een soort van beschermlaag zodat je nooit met je handen in contact komt met de verschillende giftige chemische stoffen die zich eronder bevinden.
De reagentlaag begint pas te werken als de foto naar buiten rolt: hij wordt dan geplet en verspreidt zich over de foto
De reagentlaag zelf is wit van kleur. Hierdoor is de foto eerst wit als hij uit de camera rolt en zal pas daarna van kleur veranderen. De verschillende chemische stoffen uit te reagentlaag verplaatsen zich naar de onderliggende lagen en binden zich aan de corresponderende verf in de beeldlaag. Afhankelijk van hoeveel licht en de kleur van het invallende licht, zal een bepaald punt op de lichtgevoelige film gaan binden met een overeenstemmende kleur in de beeldlaag.
De camera zelf is minder ingewikkeld dan de lichtgevoelige film.
De zuurlaag zorgt ervoor dat de verschillende chemische stoffen in de reagentlaag opgelost
21
BREINBREKERS BREINBREKER 1 Er zijn 4 kaboutertjes aan de rand van een eng bos en ze willen naar de andere kant. Ze hebben maar één lampje bij zich. Dat lampje geeft maar genoeg licht voor 2 kabouters. De kabouters kunnen ook niet allemaal even snel lopen. Eén doet het in 1 minuut, één in 2 minuten, één in 5 minuten en één in 10 minuten. Wanneer er twee kabouters aan één kant van het bos zijn, dan moet er natuurlijk één kabouter weer terug om het lampje terug te brengen. Hoe snel kunnen de kabouters aan het andere kant van het bos komen?
BREINBREKER 2 Los de rebus op. Een rebus is een woordpuzzel waarin afbeeldingen gebruikt worden om woorden of woorddelen voor te stellen. Bij de afbeeldingen staan letters die toegevoegd, verwijderd of vervangen moeten worden.
BREINBREKER 3 Dit is een sudoku: een puzzel met een aantal reeds ingevulde vakjes. De kunst is de overige vakjes ook in te vullen op zo'n manier dat in elke horizontale lijn én in elke verticale kolom de cijfers 1 tot en met 9 één keer voorkomen. Bovendien is de puzzel onderverdeeld in negen blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de cijfers 1 tot en met 9 moeten bevatten. (Oplossing is het getal van drie cijfers in de vakjes ABC)
22
DOE MEE EN WIN Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 22 en win dit leuke boek Voluit Samuel. Stuur ons jouw antwoorden, samen met je naam en adres:
per post naar het adres JCW,
Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
per fax op het nummer 02 253 39 14
per mail naar het adres jcweetje@jcw.be
Antwoorden van JCWeetje 2015, nr. 3: 1. Na 19 dagen. De rozen verdubbelen zich namelijk elke dag in oppervlakte, dus als op dag 20 het veld volledig vol gegroeid is, was het de dag eerder nog maar de helft. 2. Rebus: handbagage. 3. Sudoku: 566
COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Anne-Lize Kochuyt / Redactie: Anne-Lize Kochuyt, Bart Bynens, Ellen Flamaing, Emilie Laverge, Gert-Jan Andries, Johanna Laurent, Lode Melis, Marie Vandecaveye, Nina Antonissen, Petra Nooyens, Sven Vervloet, Tine Simoens, Veerle Breugelmans. / Coördinatie publicaties: Bart Bynens / Lay-out: peanutsandhoney.com / Coverfoto: Filosofisch avonturenkamp, Hoepertingen, 5-10 juli 2015
De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun bijdragen.
Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het actieplan wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.
Onder de Hoge Bescherming van Zijne Majesteit de Koning
23
Cultuurkriebels
50 jaar geleden waren Patrick Sercu en Eddy Merckx de helden in het Kuipke. vandaag kleuren onder meer Gentenaars Iljo Keisse en Kenny De Ketele de Zesdaagse.
HET HUIS VAN ALIJN IN HET TEKEN VAN DE PISTE Door Marie Vandecaveye / Bewerking door Bart Bynens Het ronken van derny’s, de geur van Algipan, het krakende ovaal en de schreeuw van de winnaar: ’t is koers! Met de expo DE ZESDAAGSE zet het Huis van Alijn de rijke historiek en het wielererfgoed van zesdaagsen en het baanwielrennen zes maanden lang in de kijker. Meer dan 40.000 bezoekers, de fine fleur van het Belgische baanwielrennen, spectaculaire sprints in de legendarische piste van het Kuipke, supersnelle races achter de derny’s, massa’s trouwe fans en talloze gelegenheidssupporters,… Wie er ooit bij was, weet: de Gentse Zesdaagse zijn de jaarlijkse hoogdagen van het Belgische baanwielrennen. De 75ste editie van dit unieke sportevent zal niet onopgemerkt voorbij gaan. Ooit kende België heel wat velodromen en meerdere zesdaagsen. De belangrijkste waren in Brussel, Antwerpen en Gent. De Gentse Zesdaagse
24
is vandaag nog de enige Zesdaagse in België en is uiteraard nauw verbonden met de geschiedenis van het roemrijke Kuipke. Talrijke Belgische en internationale wielericonen streden er om de overwinning. Het koningskoppel Patrick Sercu en Eddy Merckx gaven er 50 jaar geleden het startschot van hun triomftocht. Vandaag kleuren onder meer Gentenaars Iljo Keisse en Kenny De Ketele de Zesdaagse. De ambiance op het middenplein is uniek, de suspense legendarisch. In het Kuipke werd en wordt sportgeschiedenis geschreven. België staat wereldwijd bekend als wielerland. De musea die zich specifiek op het wielrennen concentreren, richten zich hoofdzakelijk op het wegwielrennen. Wielrennen in de piste en het koesteren van het baanwielererfgoed is vooral een passie van privépersonen. De liefde voor de sport, helden en iconen staan hierbij centraal.
Cultuurkriebels
Herbeleef de hoogdagen van de Belgische Zesdaagsen aan de hand van unieke beelden
stukken uit het privéarchief van Patrick Sercu, keizer van de piste, en andere pistiers te zien zijn.
Bezoek de tijdelijke tentoonstelling met tal van affiches, foto’s, voorwerpen, beeld en geluid
Voor de expo DE ZESDAAGSE werkt het Huis van Alijn samen met zowel publieke instellingen als privé-verzamelaars. De privécollectie van Eddy Verbust, liefhebber en kenner van het baanwielrennen en zesdaagsen is de basis voor deze tentoonstelling. Daarnaast zullen ook unieke
Aan de hand van affiches, objecten, foto’s, bewegend beeld en geluid herbeleeft het publiek in de tijdelijke expositieruimte de hoogdagen van de Belgische Zesdaagsen. De edele sport van het baanwielrennen wordt uitgebreid belicht in de afzonderlijke museumkamers. Ook de binnentuin en het museumcafé worden ondergedompeld in wielersfeer. Niet alleen koersen in de piste is een kunst, ook het bouwen ervan is puur vakmanschap. Het opleidingscentrum VDAB Wondelgem - afdeling Schrijnwerk maakte een replica van een stuk van de piste van het Gentse Kuipke, op ware grootte. Deze piste siert de binnentuin van het museum.
ONLINE Het Huis van Alijn toont en deelt zijn collectie op zoveel mogelijk manieren, ook online. Zo kan iedereen van thuis uit snuisteren in het digitaal fotoalbum en de online geluidenbank. Op de fotocommunity Flickr staan beelden in hoge resolutie; de website biedt naast een fotoreeks ook algemene informatie over de expo en het activiteitenprogramma; en geluidsfragmenten vind je op SoundCloud.
DE ZESDAAGSE loopt van 3 oktober 2015 tot 10 april 2016 Openingsuren: dinsdag tot zaterdag: 11u - 17.30u, zondag: 10u - 17.30u www.huisvanalijn.be/collection/expo-de-zesdaagse Gesloten op maandag www.flickr.com/photos/studioalijn/sets Tickets: € 6 / € 4,50 / € 2 / gratis www.soundcloud.com/huis-van-alijn/sets/de-zesdaagse
25
Flashback
agen, D o ll e Z o m e rde V il vo o rd
Pro jec twe ken in Roz em aai , Ant we rpe n
1. Week v
l E e n zo m e r vo s p o sh rk wo
26
Gent se Fee sten
Je u g d d a g ,
V il v o o rd e
van de Smaak 2014
Meer foto’s vind je in het online fotoalbum op www.jcw.be!
L a te n t Ta le n t, G ri m b e rg e n
27
Zo m er ka m pe n
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde Tel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14 info@jcw.be - www.jcw.be
www.facebook.com/JCWvzw www.twitter.com/JCWvzw
Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcw.be