JCWeetje nr. 3, juli-augustus-september 2015 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging v.u.: Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde | ontwerp: peanutsandhoney.be
P509221
Afgiftekantoor 9099 GENT X
JCWEETJE JEUGD, CULTUUR & WETENSCHAP
Heb Een jij een vuurtje voor mij? geschiedenis van BelgiĂŤ p. 3-6 p. 8-9
Pluto, here we Wie wind zaait, come zal energie oogsten p. 22-23 10-11
Robocup Junior Maak kennis met de p. 26-27 oude Ida p. 28-29
Beste JCW’ers Wereldoorlog I, De slag van Waterloo, ... allemaal herdenkingen die momenteel veel aandacht ontvangen. De geschiedenis van ons kleine landje is niet onbewogen, we hebben al serieus wat meegemaakt. En laat ons hopen dat het op gebied van oorlog daarbij blijft, want een oorlog is niet min, het tekent een mensenleven. De historische weetjes van dit JCWeetje gaan ook over dit onderwerp: het wapentuig dat we als mens uitvinden om te gebruiken in tijden van oorlog. Zegt al dit wapengekletter je niets en wil je liever meer te weten komen over licht, kijk dan snel naar de Kiddoe pagina’s, want daar verhelderen we dit fenoneem. En met de ruimtekids vliegen we deze keer naar de verste uithoeken van ons zonnestelsel: de ruimtemissie New Horizons is namelijk in de buurt van
dwergplaneet Pluto. Op 19 januari 2006 is deze satelliet gelanceerd, wat dus betekent dat hij al 9,5 jaar onderweg is naar zijn eindbestemming. Misschien zijn er een aantal lezers onder jullie die nog niet eens zo oud zijn ? Op 14 juli gaat hij het dichtst bij Pluto langsvliegen en vanaf dan gaat hij 5 maanden lang rond dit dwergplaneetje draaien om onderzoek te doen. Lees er alles over in het artikel van de Ruimtekids. En om af te sluiten wil ik jullie allemaal een zalige zomer toewensen, geniet van de vrije tijd, van het mooie weer, van de reizen of de kampen die je gaat volgen!
Anne-Lize Kochuyt voorzitter JCW
INHOUD
2
3
Historische JCWeetjes: heb jij een vuurtje voor mij?
15
Activiteitenkalender
7
Ledenblad: Zon, water en … Hidrodoe Beach
21
Boekentips
22
Bokrijk: een goed gevulde zomer
8
Extra: drukwerk als slow food voor de geest
24
Techniek, Technologie en Wetenschap: zelf aan de slag als programmeur II
10
Ruimtekids: Pluto, here we come
26
Breinbrekers
12
Wistjedatjes
28
Cultuurkriebels: maak kennis met de oude Ida
13
Kiddoe
30
Flashback: onze afgelopen activiteiten in beeld
Historische JCWeetjes
HEB JIJ EEN VUURTJE VOOR MIJ? door Lode Melis De Mongolen werpen ijzeren bollen die gevuld zijn met buskruit. De eerste kogels.
WIE HEEFT HET BUSKRUIT UITGEVONDEN? Al in de tiende eeuw knalden de Chinezen lustig erop los. Ze kenden buskruit en gebruikten het om vuurwerk te maken bij feesten. Heel leuk natuurlijk. Was het maar daarbij gebleven! In de dertiende eeuw veroveren de Mongolen China, en we weten dat ze in 1232 buskruit gebruikten bij een aanval op de stad Kaifeng. Niet om vuurwerk te maken, maar als wapen! Is het knallende goedje nu via de Mongolen in Europa terechtgekomen? Dat kan natuurlijk. Er waren al enkele Europeanen in China geweest. De
franciscaan Willem van Rubrouck was al in 1254 in de Mongoolse hoofdstad Karakoroem, en de grote ontdekkingsreiziger Marco Polo trok in 1271 naar China. Misschien heeft ĂŠĂŠn van die hen de formule meegebracht om buskruit te maken. Maar hoe komt het dan dat de Engelse geleerde duizendpoot, Roger Bacon, in 1242 de formule kent om buskruit te maken? Hij schrijft er zelfs een brief over naar de paus. Werd het buskruit dan misschien twee keer uitgevonden? Eerst in China en dan in Europa? Ook dat is best mogelijk, maar zeker weten we het niet.
3
Historische JCWeetjes
ZWARTKRUID Buskruit werd ook “zwartkruid” genoemd, en dat was niet omdat het er zwart uitzag. In Duitsland werd een legende verteld over de monnik Berthold Schwarz, een alchemist die zich met vreemde experimenten bezighield. Hij zou in 1354 het knallende goedje uitgevonden hebben. Dat kan natuurlijk niet, want we weten dat honderd jaar eerder Roger Bacon al wist hoe je buskruit moest maken. Er wordt zelfs aan getwijfeld of die Berthold Schwarz wel bestaan heeft. Maar de legende is wel blijven bestaan. Er staat in Freiburg zelfs een standbeeld voor hem. De Nederlandse dichter Joost van den Vondel
Berthold Schwarz staat afgebeeld op een glasraam in het stadsmuseum van Freiburg.
4
heeft het in 1648 nog over “Schwarz, de vinder van het oorloghs donderkruit”. STOMME KANONNEN! Begin veertiende eeuw verschijnen de eerste kanonnen. De middeleeuwse ridders vonden het maar niks. Vroeger kon je in gevechten van man tot man je dapperheid bewijzen. De ridders vonden dat vechten een kunst was. Nu kon de eerste de beste lomperd met een kanon je vanop een afstand overhoop schieten. Er was geen sport meer aan. Alsof het zo leuk was om je met een zwaard in mootjes te laten hakken!
Historische JCWeetjes
De Italiaanse dichter Ludovico Ariosto (1474-1533) schreef een dikke turf: “Orlando Furioso” (Razende Roland). Met zo’n titel mag je een verhaal verwachten van dappere ridders die jonkvrouwen redden en gemene kerels aan hun lans prikken. Dat is het ook! Het verhaal speelt zich af in de tijd van Karel de Grote. Dat was in de negende eeuw. Toen was er natuurlijk nog geen sprake van buskruit of geweren. Toch laat Ariosto, door toverij, een geweer verschijnen alleen maar om te kunnen afgeven op vuurwapens. Lees maar: “Hoe kon het jou ellendig maaksel, lukken Dat ’s mensen hart zich voor je openstelt? Jij wist de krijg zijn glorie te ontrukken, Jij reduceerde krijgskunst tot geweld, Jij kon de ridderdeugden onderdrukken: Nu wint de lage schurk het van de held, En heeft men niets aan vaardigheden, Wanneer er op het slagveld wordt gestreden.” (Vertaling Ike Cialona)
Een mooi bewijs dat echte ridders iets tegen vuurwapens hadden. Het “maaksel” zou “de krijg zijn glorie ontrukken”. Orlando werpt het wapen uiteindelijk in de zee, maar Ariosto voorspelt dat satan het ding vijf eeuwen later aan een Duitse “duivelskunstenaar” zal bezorgen. Daarmee bedoelde hij Berthold Schwarz. De eerste kanonnen hadden vooral een afschrikkingseffect. Ze maakten enorm veel lawaai en om nog meer indruk te maken werden ze rood geschilderd. Natuurlijk kon een kanon heel wat schade aanrichten, maar dat was niet altijd zeker. Toen het grote kanon van ’s-Hertogenbosch voor het eerst gebruikt werd, kwam de kogel nog geen meter ver.
Een aanval op een middeleeuwse stad met kanonnen. Bij die eerste schiettuigen was het soms even gevaarlijk achteraan dan vooraan! De kruitkamer kon ontploffen. Daarom droeg de kanonnier vaak een helm en een borstplaat en soms gebruikte hij ook een schild.
De Dulle Griet is een uitzonderlijk groot kanon dat in Gent staat. Het werd in het begin van de vijftiende eeuw gemaakt. De Dulle Griet meet liefst 5,25 meter en weegt 12.250 kilo. Het is opvallend hoeveel kanonnen naar vrouwen genoemd zijn. In ’s-Hertogenbosch staat de Boze Griet. Maar er was ook Quade Aechte (Agatha) en een Petite Liete. In Edinburgh in Schotland staat de Mons Meg (Mons, omdat ze in die stad in België gemaakt werd en Meg komt van Margareta).
De Dulle Griet werd, net als veel andere kanonnen, rood geschilderd om meer indruk te maken
5
Historische JCWeetjes
DE BYZANTIJNSE VLAMMENWERPER In de zevende eeuw hadden de Grieken van Byzantium een geheim wapen dat “Grieks Vuur” genoemd werd. Het was alleszins geen kanon, eerder een vlammenwerper. Hoe het juist werkte, is nog steeds niet duidelijk. Wat erin zat ook niet. Zeker geen buskruit, maar waarschijnlijk een mengsel op basis van petroleum, nafta en pek. Op bewaard gebleven tekeningen zie je een (koperen?) buis die vuur spuit. Dat werd een “sifon” genoemd en de brandbare vloeistof moest er met kracht doorgepompt worden. De Byzantijnen hebben hiermee succesvol hun hoofdstad Constantinopel (nu Istanbul) verdedigd. Door het wapen op kleine scheepjes te monteren konden ze de aanvallen van de Arabieren afslaan.
De Vikings hebben het ook geweten. Vanuit Scandinavië waren ze Rusland binnengetrokken. Rond 880 stichtten ze er een rijk met als hoofdstad Kiev, de voorloper van het huidige Rusland. Ze hebben zelfs de Russen hun naam gegeven: “Rus” betekent “roodharige of roeier”. De Vikings hadden zoiets van “the sky is the limit”. Dus trokken ze via de zwarte zee op veroveringstocht naar Constantinopel. Ze probeerden dat twee keer; in 941 en 944. Maar toen de Byzantijnse vloot haar Grieks Vuur uitbraakte, vonden ze het interessanter om het op handelsbetrekkingen te houden.
Zelfs de Vikings waren niet opgewassen tegen het “Grieks Vuur”
6
Ledenblad
ZON, WATER EN … HIDRODOE BEACH! interactieve waterdoecentrum in Herentals. 120 doe-opstellingen wachten op je. Kook water op een fiets. Maak een reuze draaikolk. Laat schepen zinken in de Bermuda-driehoek. Loop onder een gigantische waterparaplu door. Zonder nat te worden! Of toch bijna. En beleef de avonturen van Spetter in 4D. Waterpret verzekerd!
PRAKTISCH
Deze zomer hoef je niet naar de zee om het strandgevoel te beleven. Van 2 juli tot 30 augustus wordt Hidrodoe immers Hidrodoe Beach. Water hadden we al genoeg. Nu hebben we ook het strand. Voel het zand tussen je tenen terwijl je loopt van experiment tot experiment. Weet jij waarom een walvis niet kan leven aan wal? Ook al is hij een zoogdier? Of welke kracht een hond gebruikt om het water uit zijn vacht te schudden? Of hoe je een ballon boven vuur kan houden zonder dat die knalt? Kom naar Hidrodoe Beach en ontdek het op ons strand.
Hidrodoe ligt in de bossen van Herentals (Haanheuvel 7) en is dagelijks open van 9.30 tot 17 uur, behalve op woensdag en zaterdag. Volwassenen betalen 7,5 euro voor een ganse dag Hidrodoe Beach. Kinderen van 3 tot 12 jaar 5,5 euro. De jongsten mogen gratis binnen. Meer info op www.hidrodoe.be.
Verdwalen doe je alvast niet. Onze verdwaalpalen wijzen immers de weg. Tussen de vele experimenten door kan je genieten van een fris drankje in één van onze lounge zetels of relaxen in één van onze strandstoelen. De waterparaplu zorgt voor de nodige verfrissing. Geen nood! Ook als het geen strandweer is, valt er altijd wel iets te beleven in Hidrodoe, het
Loop onder een gigantische waterparaplu door zonder nat te worden … of toch bijna
7
Extra
Het fraaie inhoudelijke drukwerk is zeker nog niet ten dode opgeschreven
DRUKWERK ALS SLOW FOOD VOOR DE GEEST Door Druk in de Weer
Drukken is eigenlijk wel een behoorlijke herrie. Met zware machines dag en nacht door in het getouw. Met lichtelijk bezwete mensen errond en de ene na de andere zware pallet papier die door het systeem gejaagd wordt. Maar drukken is wel geen Modern Times* meer. Inkt wordt proper aangepompt, de pers wordt automatisch gewassen, drukplaten spannen zichzelf netjes op, alles verloopt automatisch. En redelijk stressvrij dankzij kilo’s elektronica en zware pakken software. Ook op een andere manier is drukwerk geen Modern Times meer. Drukwerk is geen diarree van sociale media en gekwetter. Ja, de tegenvoeter van sociale media bestaat natuurlijk ook in gedrukte
8
vorm: de toevloed van nutteloze reclamefolders en papieren spam die (in plastic verpakt) in je brievenbus gedumpt wordt. Maar ik heb al lang een sticker op die brievenbus gekleefd: “Nee bedankt.” Wanneer gaan we zo’n sticker op onze smartphone plakken? Goed begrepen drukwerk is het kookboek voor slow food: slow food voor de geest. Het is de bezonken en uitgewerkte betekenis van een goed boek. Niet zomaar secondenquotes bijeengegooid in een niet-aflatende stroom van altijd weer dezelfde selfies en losse kreten. Niet het opbod van 100.000 referenties, 200.000 liedjes en weer eens 300.000 foto’s van het drukke ego. Het wespennest ingekatapulteerd dat hierop
Extra
niet zit te wachten. Tussen entertainment en “op maat gemaakte” advertenties. Maar een jaar samengebald werk om iets voor jou te betekenen. Een mooi uitgegeven magazine, een fotoboek, een spannend verhaal. Drukwerk is zeker niet ten dode opgeschreven. Toch niet het fraaie inhoudelijke drukwerk. Dat niet-schreeuwerig op kringlooppapier is gedrukt met een mooie leesbare letter. Met uitgezochte illustraties en verzorgde taal. Dat niet in der haast bijeengesmeten is. Een boek dat je comfortabel kan doorbladeren. Een festival dat zich niet aan je opdringt, maar waar je de setlist zelf zorgvuldig kan bepalen. Een feest om ongestoord te lezen en te laten inwerken. Drukwerk is een wandeling met een goede vriend. Zonder dat je overspoeld wordt met “leuke adresjes” uit je GPS-spion. Drukwerk en lezen is lineair en bouwt iets waardevols op zonder van hot naar her te springen. En geeft betekenis: begrip en/of gevoel. Kennis en emotie. Drukwerk overvalt je niet, maar neem je ter hand. Gelukkig verdwijnt veel praktisch papierwerk naar de internetbrij. Maar poëzie en betekenis zal nog lang op papier bestaan. Omdat lezen genieten is. En rustig bezinken.
En omdat duurzaam drukwerk mooi is en vriendelijk voor mens en wereld. Qua milieubelasting komen alle drukkerijen samen trouwens nog niet aan de enkels van de datacentra van entertainment en commercie.
Wat papier kan betekenen? Heb je ooit een liefdesbrief ontvangen? Op mooi papier… En wanneer heb je er nog eens één geschreven? Zoek vanavond die uitknop maar eens, en begin eraan.
Verwijzing naar de film uit 1936, een satire waarin ondermeer de werkomstandigheden van de massa in een geïndustrialiseerde wereld op de korrel genomen worden. (*)
Druk In De Weer kiest ervoor om enkel op kringlooppapier te drukken
Drukwerk is een wandeling met een goede vriend, een boek dat je comfortabel kan doorbladeren
9
Ruimtekids
PLUTO, HERE WE COME! Door Tine Simoens
Een voorstelling van de ruimtesonde New Horizons, gelanceerd in 2006
Toen de ruimtesonde New Horizons in 2006 gelanceerd werd richting Pluto, wist iedereen dat het een héél lange reis zou worden. Pluto staat het verst af van de zon in ons zonnestelsel. Ter vergelijking: als een vliegtuig van de aarde naar de zon zou vliegen aan 1000 km/u zou het toestel er 17 jaar voor nodig hebben. Om van Pluto naar de zon te vliegen moet je dit vermenigvuldigen met 39,6. Meer dan 670 jaar dus. Gelukkig reizen ruimtetuigen iets sneller dan een vliegtuig. New Horizons zal op 14 juli 2015 aankomen bij zijn bestemming na een reis van 8,5 jaar. Ondertussen zijn onderzoekers al wekenlang in de ban van de foto’s van Pluto. New Horizons stuurt regelmatig nieuwe kiekjes door van de dwergplaneet. En naarmate hij dichterbij komt, worden die alsmaar scherper. Eindelijk zullen we in staat zijn om het oppervlak van Pluto grondig te bestuderen! We weten ondertussen al dat Pluto een veelkleurige
10
planeet is, met vele tinten rood. Weg met het grijze vlekje waarvan de pixels duidelijk zichtbaar waren. Pluto ontpopt zich voor onze ogen als een dwergplaneet met een complex oppervlak.
New Horizons maakt elke dag scherpere beelden van Pluto
Eind mei heeft een veiligheidsteam een reeks foto’s geanalyseerd van het gebied rond Pluto waar New Horizons zal moeten passeren. De foto’s zijn heel lang belicht om ook de zwakste objecten,
Ruimtekids
ringen of stofvlagen te kunnen ontdekken. Het is namelijk heel belangrijk dat de ruimtesonde nergens tegenaan botst. Het kleinste stofje, de grootte van een rijstkorrel, kan al fataal zijn. Tot nu toe ziet het er allemaal goed uit. Men zal dit onderzoek nog driemaal uitvoeren, want tot 4 juli 2015 heeft men nog de kans om New Horizons naar een alternatieve route te leiden. DWERGPLANEET We weten al een tijdje dat Pluto meerdere maantjes heeft. Hydra, Nix, Styx, Charon en Kerberos cirkelen rondom de dwergplaneet. Begin mei heeft New Horizons voor het eerst foto’s kunnen tonen van de 2 kleinste maantjes, Kerberos en Styx. Ze zijn maar een paar tientallen kilometers breed. Omdat de sonde nu veel dichter bij Pluto is, vermoeden de wetenschappers dat we misschien nog meer maantjes zullen ontdekken. En die maantjes zijn ook de reden waarom Pluto gedegradeerd werd tot dwergplaneet. Een planeet heeft zijn baan om de zon vrijgemaakt van andere objecten. Pluto kon dit niet. Al die maantjes zijn daar het bewijs van. New Horizons zal geen halt houden bij Pluto. Aan de grens van ons zonnestelsel bevindt zich namelijk nog een interessant onderzoeksgebied: de Kuipergordel. Pluto is het grootste object in die gordel, met een straal van wellicht 1184 km. Ter vergelijking: onze eigen maan, met een straal van 1738 km, is zelfs al groter dan Pluto. De ruimtesonde is vooral geïnteresseerd in drie objecten die nog geen naam hebben en nog eens 1,5 miljard kilometer verder liggen dan Pluto. Ook die reis zal dus nog een paar jaar duren. De objecten liggen heel ver van de zon af en kunnen ons als een bevroren tijdcapsule iets vertellen over het ontstaan van ons zonnestelsel.
IS ER LEVEN NA PLUTO? De Kuipergordel bevat enorm veel objecten, maar ze moeten natuurlijk ook nog bereikbaar zijn voor de ruimtesonde. Toen New Horizons in 2006 vertrok, wist men nog niet waar hij na Pluto heen zou reizen. We weten wel dat die objecten er zijn, maar de individuele exemplaren zijn heel moeilijk te ontdekken, laat staan dat we hun baan kunnen berekenen (en voorspellen). Vanop de aarde heeft de ruimtetelescoop Hubble dan ook mee helpen zoeken naar bereikbare objecten. En zo kwam men bij drie kandidaten terecht, die een bezoekje kunnen krijgen van de aarde. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA wil pas in 2016 beslissen naar welk object New Horizons zal reizen.
Als New Horizons zijn taak bij Pluto afgerond heeft, is de Kuipergordel aan de beurt (foto: Astronomy Magazine)
Hoewel de beeldkwaliteit tijdens het schrijven van dit artikel nog vrij beperkt is, zal dit in de maanden juni en juli nog veel verbeteren. Hou dus zeker het nieuws of volgende websites in de gaten:
http://www.scientias.nl/thema/new-horizons/ http://pluto.jhuapl.edu/ http://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/main/index.html
11
Wistjedatjes
WAAROM IS DEODORANT ALTIJD KOUD ALS HET UIT EEN SPUITBUS KOMT? Deodorant is in een spuitbus meestal vermengd met drijfgas dat ervoor zorgt dat de deodorant naar buiten kan komen. De inhoud staat onder grote druk waardoor het drijfgas als vloeistof is opgeslagen. Buiten de spuitbus is de druk veel kleiner. Bij deze normale druk is het kookpunt van de drijfgassen kouder dan kamertemperatuur. Daardoor veranderen ze razendsnel van vloeistof naar gas en hierbij onttrekken ze warmte uit de omgeving. Dat kan de lucht zijn, maar ook jouw warme oksel.
WAAROM HELPT EEN GLAASJE WATER TEGEN KRIEBELHOEST? Meestal zit de kriebel in je keel. We gebruiken onze keel voor twee dingen: ademhalen en slikken. Om te zorgen dat de ademhaling naar de longen gaat en het voedsel naar de slokdarm hebben we het strotklepje. Als voedsel of slijm dit klepje of het weefsel errond irriteert, voel je dat als een kriebel. Door een slokje water verdwijnt de kriebel.
WAAROM WORDEN MENSEN MISSELIJK IN EEN ACHTBAAN? Er werken verschillende factoren samen. De krachten die op je inwerken rekken je ingewanden uit en drukken ze weer samen. Je maag geeft daarop een signaal aan de hersenen die je waarneemt als misselijkheid. Ook je evenwichtsorgaan geraakt in de war door de snelle richtingswisselingen. Daardoor krijgen je hersenen allerlei tegenstrijdige berichten te verwerken. Als deze prikkels je brein teveel worden, geeft het aan je maag de opdracht om alles eruit te gooien.
WAAR KOMT HET WOORD ‘SCHOON’ IN SCHOONFAMILIE VANDAAN? Dit komt uit het Frans, waar een schoonvader bijvoorbeeld ‘beaupère’ genoemd wordt. Het gebruik van ‘beau’ in deze betekenis stamt uit de Romeinse tijd. Toen gaf bel(lus) voor een familiewoord aan dat iemand een familierelatie van je was.
Bron: Quest scheurkalender 2011 (G+J uitgevers C.V.)
12
kiddoe 2015 is het jaar van het licht, dus willen wij via deze KIDDOE-pagina’s ook even ons … euh … licht laten schijnen op dit thema. Sanne en Chris ontdekken vliegjes die licht geven en doen een proefje met lichtstaafjes. Ook in Winadoe kan je zelf aan de slag met licht: je ontdekt met enkele zaklampen eenvoudig wat licht en kleur met elkaar te maken hebben. In een regenboog spelen licht en kleur ook een belangrijke rol. Zoek de juiste volgorde van de kleuren in een regenboog op zodat je de regenboog in onderstaande tekening op de juiste manier kan inkleuren.
Volgens bepaalde legendes staat er een pot goud aan het einde van een regenboog, die door een dwerg (leprechaun) bewaakt wordt. Ze bezitten echter de magische kracht om plotseling te verdwijnen als ze dat willen. Zou dat de reden zijn dat nog niemand zo’n pot goud gevonden heeft?
13
14
Wat is dat nou?
Komen alle sterren naar beneden vallen?
Kamperen is leuk, hè, Sanne?
Nee, dat zijn vuurvliegjes! Hoe kan het dat die vliegjes licht geven?
V.U. Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
Bijlage bij JCWeetje, nr. 3, juli-augustus-september 2015
ACTIVITEITEN AANBOD NAJAAR 2015
16+ (geboren in 1999 en vroeger)
ALL QUIET TWEEDAAGSE: VAN OOST NAAR WEST Tijdens deze tweedaagse trip in Luxemburg en de Westhoek verkennen we de gebeurtenissen van “De Groote Oorlog” op 2 verschillende manieren, in 2 verschillende Belgische provincies: Luxemburg en West-Vlaanderen. De provincie Luxemburg was in de maand augustus van 1914 slachtoffer van de Duitse inval: Rossignol was één van de plaatsen waar er stevig gevochten werd (4.000 doden). Een dag later werd er in de martelaarsstad Arlon een vergeldingsactie gehouden: 122 burgers werden vermoord en 72 huizen in brand werden gestoken. In de Westhoek in de provincie West-Vlaanderen werd de oorlog jarenlang in loopgraven gevoerd: het westelijk front. Ga met ons mee en ontdek tijdens deze tweedaagse een stukje (oorlogs-)geschiedenis van België: martelaarssteden versus loopgraven, 1914 versus 1918 ... En natuurlijk maken we de link met de hedendaagse vrede en democratie. We bezoeken de Last post aan de Menenpoort, en maken ook tijd voor ontspanning. Activiteiten: Provincie Luxemburg, provincie West-Vlaanderen Overnachting: ’t Wikhof, Ieper Wanneer: Van woensdag 4 tot donderdag 5 november 2015 Prijs: Zie www.jcw.be Code: 15029
Inschrijven voor één van onze activiteiten: www.jcw.be
15
Activiteitenkalender
Voor alle leeftijden
JEUGDDAG VILVOORDE Vilvoorde viert dit jaar op 20 september Autovrije Zondag en de Jeugddag. Als bezoeker kan je een hele dag genieten van de voordelen van autovrije straten en een autovrij centrum. Bovendien doet Vilvoorde er nog een schepje bovenop, want ook de jongeren krijgen die dag een programma op maat! Op de jeugddag zijn er verschillende activiteiten rond mobiliteit voorzien voor alle leeftijden. Ook JCW zal hier met een eigen activiteit te vinden zijn! Kom met je vrienden, met de jeugdbeweging of helemaal alleen: iedereen is welkom, het is gratis en inschrijven is niet nodig! Activiteit: Franklin Rooseveltplein, Vilvoorde Wanneer: Zondag 20 september 2015 Prijs: Gratis Code: Inschrijven niet nodig
Voor alle leeftijden
DAG VAN DE WETENSCHAP Naar jaarlijkse gewoonte is JCW op de Dag van de Wetenschap terug te vinden in het Planetarium te Brussel. Wij tonen je hoe je een waterraket bouwt en lanceert! In de koepelzaal van het Planetarium kan je gedurende de hele dag genieten van verschillende films over het heelal, de sterren en de planeten. Ook de allerkleinsten kunnen meegenieten tijdens een speciale kleutervoorstelling. In de loop van het najaar kan je het volledige programma op onze website terugvinden. Activiteit: Wanneer: Prijs: Code:
16
Planetarium, Boechoutlaan 10, Brussel Zondag 22 november 2015, van 10.00 tot 17.00u Zie www.jcw.be Inschrijven niet nodig
Activiteitenkalender 6-12 jaar (geboren in 2009 t/m 2003)
WEEK VAN DE SMAAK Dit jaar draait het tijdens de Week van de Smaak helemaal rond vergeten eten. Het vraagteken staat er niet toevallig. Oude kookboeken, bewaartechnieken die weer helemaal in zijn, recepten met een knipoog naar vroeger en de heropleving van ambachten: veel van ons ‘eten’ lijkt misschien vergeten maar is dat niet, en verdient het om gekoesterd te blijven. Op dit (eet-)cultuurevenement kan en wil JCW niet ontbreken. Samen met de Portaelsschool nodigen wij iedereen graag uit op woensdag 18 en/of zaterdag 21 november 2015. Op deze dag maken we kunstwerken om van te smullen, recepten die tot de verbeelding spreken en activiteiten om onze voeding nooit meer te vergeten! Zeker weten dat je een dag beleeft waar je je vingers van kan aflikken! Activiteiten: Wanneer: Prijs: Code:
Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Woensdag 18 november 2015, van 13.30 tot 16.30u of zaterdag 21 november 2015, van 13.30 tot 16.30u € 5,00 15100 (woensdag) / 15101 (zaterdag)
8-12 jaar (geboren in 2007 t/m 2003)
DOLLE KERSTDAGEN We eindigen het jaar met de Dolle Kerstdagen, met als thema: LICHT! 2015 is uitgeroepen tot Internationaal Jaar van het Licht: Over de hele wereld worden activiteiten georganiseerd om het belang van licht voor ons dagelijks leven te benadrukken. Daarom wil JCW in schoonheid het jaar afsluiten. Licht speelt een grote rol in allerlei facetten van ons leven, zeker tijdens de donkere winterdagen kunnen we ons een leven zonder licht niet meer voorstellen. We gaan nog niet alles verklappen maar wat wel al met zekerheid vaststaat, is dat we onze creativiteit de vrije loop kunnen laten gaan en heel wat kunnen experimenteren en uitproberen rond LICHT! Ook zal de nieuwste workshop hier uitgetest worden! Activiteiten: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Wanneer: maandag 21 en dinsdag 22 december 2015, van 10.00 tot 16.30u (met voor- en naopvang van 9.00 tot 17.00u) Prijs: € 18,00 per dag (leden: € 14,00) Code: 15039 (maandag) / 15040 (dinsdag)
17
Activiteitenkalender
Voor Vooronze onzeJCW-vrijwilligers JCW-vrijilligers
FUNWEEKEND Op het funweekend beloont JCW de vrijwilligers-begeleiders voor hun inzet tijdens het voorbije jaar. Van vrijdag 9 tot en met zondag 11 oktober trekken we erop uit. Waarheen is -traditiegetrouwnog top secret. In het verleden verkenden we steden als Brugge, Oostende, Luik en Namen... dit jaar mogen onze JCW-vrijwilligers zich verwachten aan iets totaal anders. Geheime locatie Geheime locatie Van vrijdag 9 tot zondag 11 oktober 2015 Gratis (uitgezonderd eigen vervoerskosten) 15050
Hoe kan het dat die vliegjes licht geven?
Activiteiten: Overnachting: Wanneer: Prijs: Code:
VORMINGSTWEEDAAGSE
Kamperen is leuk, hè, Sanne?
BEGELEIDER WORDEN BIJ JCW?
Nee, dat zijn vuurvliegjes!
De volgende vormingstweedaagse vindt plaats op 19 en 20 maart 2016. Even leuk als een funweekend en je leert er ook nog allerhande interessante vaardigheden bij tijdens de workshopsessies: begeleidingstechnieken, creatieve tips, EHBO... Nog een beetje te vroeg om je nu al in te schrijven of al details te verklappen, maar kruis dit weekend zeker al aan in je agenda.
Komen alle sterren naar beneden vallen?
Interesse om vrijwilliger-begeleider te worden bij JCW? We zijn steeds op zoek naar nieuwe mensen! Of wil je eerst gewoon nog wat meer informatie ontvangen hierover? Ook dat kan! Vrijwilliger worden bij JCW kan vanaf het jaar dat je 16 jaar bent/wordt. Je kiest zelf welk engagement je wenst op te nemen, welke soort activiteiten jou het best liggen, en met welke regelmaat je die wil begeleiden. We ontvangen je met open armen, en helpen je bij je eerste JCW-begeleidingservaringen! Neem contact op met sven@jcw.be.
Wat is dat nou?
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde, Tel. 02 252 58 08, fax: 02 253 39 14, info@jcw.be, www.jcw.be Op alle activiteiten zijn onze algemene voorwaarden van toepassing zoals terug te vinden op onze site: www.jcw.be/algemene-voorwaarden-van-onze-activiteiten
18
19
Wist je je dat dat licht licht heel heel erg erg Wist snel is? Licht kan in één snel is? Licht kan in één seconde seconde bijna bijna 300 300 000 000 000 000 meter reizen. reizen. Dat Dat betekent betekent meter dat dat licht licht zeven-en-eenzeven-en-eenhalve halve keer keer om om de de aarde aarde kan reizen in één kan reizen in één seconde. seconde.
Weetje Weetje
n de vliegjes In de staartjes va he reactie vindt een chemiscactie komt plaats. Bij deze re licht vrij.
Wist Wist je je dat dat je je laserstralen laserstralen alleen alleen kan kan zien als ze ergens tegenaan stralen? zien als ze ergens tegenaan stralen? Als Als je je met met een een laserpointer laserpointer tegen tegen een een muur straalt, zie je alleen een muur straalt, zie je alleen een klein klein puntje puntje op op de de muur. muur. De De rest rest van van de de straal zie je niet. Wil je de straal straal zie je niet. Wil je de straal zien? zien? Klop Klop wat wat stof stof of of poeder poeder in in de de straal, straal, dan dan kan kan je je de de straal straal zien zien lopen. lopen. Vaak Vaak zie zie je je in in films films hele hele laserstralen, laserstralen, maar dat kan dus eigenlijk niet. maar dat kan dus eigenlijk niet. Tenzij er heel lang niet gestofzuigd is Tenzij er heel lang niet gestofzuigd is in de studio! in de studio!
Ik wou dat ik dat ook kon!
winadoe Als je een gekleurde schijf (met alle kleuren apart)
De samenstelling van de drie kleuren geeft wit licht.
laat rondtollen, krijg je een witte kleur. Maar meestal
De som van de kleuren is wit licht.
zijn die schijven niet nauwkeurig genoeg en zie je in
Als je je vinger in de rode lichtbundel houdt, neem
de praktijk eerder grijs dan wit. Zo geraken we niet
je uit de schaduw het rode licht weg. Het rode licht
verder bij het bestuderen van licht … laat het ons
wordt dus verhinderd door je vinger. De schaduw zal
eens proberen met lampen.
een blauw-groene kleur hebben. Deze kleur noemen we de complementaire kleur van rood omdat ze
Neem drie zaklampen: een rode, groene en een
bestaat uit alle kleuren behalve rood.
blauwe. Natuurlijk is dit niet de kleur van de buitenkant van de zaklamp, maar bedoelen we de kleur
Rood, groen en blauw zijn de drie hoofdkleuren.
van het licht. Je kunt die kleuren bekomen door een
Ook je beeldscherm mengt deze drie kleuren. Als je
gekleurd cellofaanpapiertje of eventueel crêpepapier
met verf werkt, zit het anders. Dan vertrek je best
voor de lamp te kleven. Richt de drie stralenbundels
van rood, geel en blauw. Hiermee kan je de andere
op een witte muur en laat de lichtvlekken op de muur
kleuren vormen, bijvoorbeeld blauw en geel is groen.
voor een stuk overlappen. Hoe zo’n proefje er nu echt uitziet, vind je op Welke kleur heeft de plaats waar de drie lichtvlekken overlappen? Wat zal de kleur van de schaduw van je vinger zijn als je hem in één van de lichtbundels houdt? Onderzoek ook de samenstelling van de doorsnede van twee kleuren.
20
www.jcw.be/kiddoe.
BOEKENTIPS Het Grote Dinodoeboek - Carina Louart en Severine Assous Heel, heel lang geleden, zo’n 230 miljoen jaar om precies te zijn, verschenen de eerste dinosaurussen op aarde. Doorheen de tijd is de dinofamilie alleen maar groter geworden. Er kwamen nieuwe soorten bij, de ene soort al spectaculairder dan de andere. In Het Grote Dinodoeboek maak je kennis met al deze verschillende dino’s. Welk ei hoort bij welke dino? Wie eet wat en welke tanden zijn daarvoor nodig? Hoe teken je een Ampelosaurus, als je alleen maar een skelet hebt? Met dit boek ontdek je al spelend de wereld van de dino’s. Leuke combinatie van weetjes en spelletjes. Vanaf 6 jaar / 48 pagina’s / € 13,99
Mijn eerste quizboek 620 vragen en antwoorden om alleen of met twee te spelen Welke kleur krijg je als je blauw en geel mengt? Hoeveel poten heeft een vlieg? Is Mars of Jupiter de grootste planeet in ons zonnestelsel? Hoe zeg je goeiedag in het Spaans? Weet je het antwoord op deze vragen? Dan word jij vast quizkampioen! In dit boek vind je maar liefst 620 quizvragen en antwoorden. Vragen over de dierenwereld, het plantenrijk, het menselijk lichaam, geschiedenis, sport, uitvindingen … Je kan zelf de moeilijkheidsgraad kiezen zodat je kunt spelen met je kleine zusje van vier én je grote broer van acht jaar. Maar ook mama of papa kunnen mee quizzen: voor hen zitten er extra moeilijke grotemensenvragen in het boek. Door de handige draaischijf en puntentellers kun je meteen met dit boek aan de slag voor uren quizplezier. Ideaal om alleen of samen te spelen, in de auto, op reis, op de speelplaats of gewoon thuis in de zetel. Vanaf 4 jaar / 128 pagina’s / € 19,95
21
Openluchtmuseum Bokrijk
EEN GOED GEVULDE ZOMER IN BOKRIJK In juli en augustus is het Openluchtmuseum van Bokrijk 7 dagen op 7 geopend en kan je weer helemaal terugkeren in de tijd, naar het plattelandsleven van weleer of naar de boeiende jaren 60. Kinderen nemen een duik in de verkleedkoffer of amuseren zich zoals vroeger en leren steltenlopen of maken kennis met oude ambachten als pottendraaien of leder bewerken. Je komt ook te weten hoe onze voorouders vroeger de kost verdienden. Het aanbod aan ambachtslui wisselt dagelijks.
ELKE ZONDAG BOKRIJKDAG Op de zondagse Bokrijkdagen valt er nóg meer te beleven voor klein en groot. Ontdek de kunst van het vakmanschap en steek zelf de handen uit de mouwen. De kinderen leven zich elke week uit in het knutselatelier. Elke Bokrijkdag is bovendien verrassend anders:
ZO 12 JULI: BOERDERIJDIEREN IN ACTIE Kom alles te weten over de historische dierenrassen en bekijk de dieren in actie tijdens demonstraties
22
boomslepen met paard, valkenieren of een rondrit met ezel en kar. Waag je kans bij het ‘koeschijten’ of het hoefijzerwerpen. De allerkleinsten bezoeken het sprekende schaap of de mobiele kinderboerderij.
ZO 19 JULI: STOOMMACHINES IN BEWEGING Bekijk indrukwekkende stoommachines uit het begin van de 20ste eeuw zoals een stoomwals of stoomtractor of één van de vele schaalmodellen. Je kan meerijden in de stoombus of een ritje maken op de miniatuurtrein.
Openluchtmuseum Bokrijk
ZO 26 JULI: BOKRIJK’S VAKMANSCHAP
ZO 16 AUGUSTUS: REUZENSTOET
Lemen en vitsen, strodekken, touwslaan of graan malen in de rosmolen… De vakmensen van Bokrijk demonstreren met verve hun kennis en kunde. Ook hedendaagse designers komen aan bod in het open atelier en tonen creatieve ontwerpen op basis van soms eeuwenoude technieken. Kinderen krijgen een initiatie in de houtsnijkunst of leren boterhammenzakjes maken.
Bewonder de vele reuzen en ga met hen op de foto. Vanaf 14u30 trekken alle reuzen door Bokrijk tijdens een grootse optocht.
ZO 2 AUGUSTUS: HISTORISCHE KOETSENPARADE Omstreeks 14u trekt er een grootse koetsenparade met meer dan 20 antieke koetsen en mooi uitgedoste gezelschappen door het Openluchtmuseum. Je kan ook ambachtslieden zoals de hoefsmid of wagenmaker aan het werk zien.
ZO 9 AUGUSTUS: BOKRIJKSPELEN Kom de sporters aanmoedigen, test je eigen kracht en waag je met het hele gezin aan de Bokrijkspelen. Zo maak je kennis met een brede waaier aan volkssporten en –spelen van vroeger.
ZO 30 AUGUSTUS: TERUG NAAR SCHOOL Vlak voor de schoolpoorten weer openzwaaien, kan je in het dorpsschooltje al les komen volgen zoals dat 100 jaar geleden gebeurde. Op de boerderij ervaren de kleinsten hoe het was om na schooltijd mee te helpen met het dagelijkse werk. Of speel met het hele gezin spelletjes van vroeger of leer schrijven met pen en inkt.
PRAKTISCH Bokrijkdagen = elke zondag in de zomervakantie vanaf 5 juli, met uitzondering van 23 augustus Ketnet checklistdag. Nog tot en met 4 oktober 2015 is het Openluchtmuseum met De sixties geopend van 10 tot 18 uur. Gesloten op maandagen, behalve de maandagen in de zomervakantie en feestdagen. Tarief Openluchtmuseum: tot 3 jaar gratis. 3 tot en met 12 jaar: €1. Vanaf 13 jaar €10 Tarief Openluchtmuseum met De sixties: tot 3 jaar gratis. 3 tot en met 12 jaar: €2. Vanaf 13 jaar €15 Parking: €5, Meer info: www.bokrijk.be
23
Techniek, technologie en wetenschap
JE PC BINNENSTEBUITEN Door Nick Steen, Emilie Laverge & Gert-Jan Andries
In deze tweede Arduino tutorial zullen we dieper ingaan op het programmeren. We zullen ons deze keer niet meer beperken tot het knipperen van een LED en maken het iets ingewikkelder. In het eerste gedeelte van deze tutorial zullen we eerst wat dieper ingaan op verschillende aspecten van het programmeren. VARIABELEN Variabelen worden in het programmeren vaak gebruikt om tussenresultaten op te slaan. Er zijn verschillende typen variabelen die elk dienen om een bepaald soort getal of tekst in op te slaan: int: staat voor integer. In dit type variabele kan men natuurlijke getallen opslaan float: in dit type kan men kommagetallen opslaan string: in dit type kan men een tekenreeks opslaan. De reeks moet wel tussen “ “ geplaatst worden om ervoor te zorgen dat de tekst niet als code geïnterpreteerd wordt. Er zijn nog meer typen variabelen, maar met deze drie kan men al wel een eindje verder.
Tussen de () van de if-functie vullen we de voorwaarde in. In het voorbeeld is deze voorwaarde dat de variabele x kleiner moet zijn dan 10. Indien dit tijdens het uitvoeren van de code het geval is, zal de code tussen de {} na de if functie uitgevoerd worden. Indien dit niet het geval is, zal de code tussen de {} na de else uitgevoerd worden. Wanneer men een bepaald stuk code enkel wil uitvoeren als aan de voorwaarde voldaan is, en anders geen actie wil ondernemen, kan men de else{} ook weglaten. BATTERIJ TESTER In dit voorbeeld gaan we een eenvoudige batterij tester maken. Hiervoor hebben we naast een Arduino ook nog 3 LEDs nodig. Bij voorkeur een groene, gele en rode. Om deze LEDs aan de Arduino te koppelen hebben we weerstanden nodig. Een weerstand van 560 Ohm volstaat voor deze LEDs. Om de batterijspanning op te meten hebben we een weerstand nodig van 2,2 kilo Ohm. In onderstaand vereenvoudigd schema zie je de schakeling.
DE IF-ELSE STRUCTUUR De if-else structuur is een veelgebruikte programmeerstructuur. Deze wordt gebruikt om te reageren op een bepaalde voorwaarde. De structuur ziet eruit als volgt:
Het + en - symbool op de tekening stellen losse draden voor die we gebruiken om tegen de + en pool van de batterij te houden.
24
Techniek, technologie en wetenschap
Het principe (algoritme) van de code ziet er als volgt uit: 1. Lees de waarde van analoge pin A0 in 2. Vermenigvuldig deze waarde met 0.0048 3. Afhankelijk van de waarde wordt een bepaalde LED ingeschakeld a. > 1,6V: Groene LED b. Tussen 1,4V en 1,6V: Gele LED c. < 1,4V: Rode LED Bovenstaand algoritme zullen we in de volgende stappen omzetten naar Arduino code. In een eerste stap zullen we alle nodige variabelen aanmaken en voorzien van een standaard waarde: int Analog waarde: Dit is de waarde die we inlezen van de pin A0 float BatterijSpanning: In deze variabele wordt het berekende batterijspanning van de bewaard int RodeLED, GroenLED en GeleLED worden ingesteld op het juiste pinnummer
In de Setup() functie zullen de LEDs als uitgang geactiveerd worden. Dit doet men door hun pinmode op OUTPUT in te stellen.
In de loop() functie zal het programma uitgevoerd worden. Deze functie zal een oneindig aantal keren herhaald worden. In een eerste stap zal een analoge spanning worden ingelezen van pin A0. Vervolgens vermenigvuldigen we dit met 0.0048 om het voltage van deze spanning te bepalen. Daarna kan afhankelijk van de waarde beslist worden welke LED moet oplichten.
Het Inlezen gebeurt met de functie analogRead(). Tussen de haakjes geeft men mee van welke analoge pin men de waarde wil inlezen. In ons geval is dit analoge pin 0 (A0). Vervolgens vermenigvuldigt men dit resultaat en slaat men dit op in de variabele batterijspanning. Hierna kan men overgaan tot het toetsen van de variabelen. Voor de Gele LED ziet de code er als volgt uit.
In de kop van de if-functie gaan we na of de BatterijSpanning kleiner is dan 1,6 en (&&) groter is dan 1,4. Er moet aan beide voorwaarden voldaan zijn om de code tussen de {} uit te voeren. Indien dit niet het geval is zal het stuk code worden overgeslagen. Tussen de {} zullen we eerst de gele LED laten oplichten, vervolgens 2000 ms (=2s) wachten door middel van de delay-functie, en dan de LED weer doven. Voor de overige LEDs voorzien we gelijkaardige functies die voor de groene LED nagaan of de spanning goter is dan 1,6V en voor de rode LED nagaan of de spanning kleiner is dan 1,4V. Tijdens het uivoeren van de code zal dus slechts ĂŠĂŠn van de if-functies uitgevoerd worden. Om de batteijtester te testen compileren we de Arduino code en maken we de schakeling. Vervolgens plaatsen we de code op de Arduino en houden we een batterij tussen de twee losse draden. Houd wel goed rekening met de + en pool van de batterij!
25
BREINBREKERS BREINBREKER 1 Op een veld groeien prachtige rozen. Elke dag verdubbelen de rozen zich in oppervlakte en na precies 20 dagen is het hele veld vol gegroeid. Na hoeveel dagen is de helft van het veld bedenkt met rozen?
BREINBREKER 2 Los de rebus op. Een rebus is een woordpuzzel waarin afbeeldingen gebruikt worden om woorden of woorddelen voor te stellen. Bij de afbeeldingen staan letters die toegevoegd, verwijderd of vervangen moeten worden.
BREINBREKER 3 Dit is een sudoku: een puzzel met een aantal reeds ingevulde vakjes. De kunst is de overige vakjes ook in te vullen op zo'n manier dat in elke horizontale lijn én in elke verticale kolom de cijfers 1 tot en met 9 één keer voorkomen. Bovendien is de puzzel onderverdeeld in negen blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de cijfers 1 tot en met 9 moeten bevatten. (Oplossing is het getal van drie cijfers in de vakjes ABC)
26
DOE MEE EN WIN Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 26 en win dit leuke boek Mijn eerste quizboek. Stuur ons jouw antwoorden, samen met je naam en adres:
per post naar het adres JCW,
Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcw.be
Antwoorden van JCWeetje 2015, nr. 2: 1. De totale uitgaven van Jacob zijn 600 + 800 = 1400 euro. De totale inkomsten zijn 700 + 900 = 1600 euro. 1600 – 1400 = 200 euro winst. 2. Rebus: glasschade. 3. Sudoku: 835
COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Anne-Lize Kochuyt / Redactie: Anne-Lize Kochuyt, Bart Bynens, Ellen Flamaing, Emilie Laverge, Gert-Jan Andries, Johanna Laurent, Lode Melis, Nick Steen, Nina Antonissen, Petra Nooyens, Sven Vervloet, Tine Simoens, Veerle Breugelmans. / Coördinatie publicaties: Bart Bynens / Lay-out: peanutsandhoney.com / Coverfoto: Bij-zonder, Houtem, 30 april 2015
De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun bijdragen.
Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het actieplan wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.
Onder de Hoge Bescherming van Zijne Majesteit de Koning
27
Cultuurkriebels
MAAK KENNIS MET DE OUDE IDA Door Yannick Siebens, Museum voor Natuurwetenschappen
Duitsland, 47 miljoen jaar geleden. Waar zich nu het dorpje Messel bevindt, lag vroeger een groot kratermeer. Het tropische regenwoud dat er toen nog groeide en bloeide, bruist van het prehistorische leven. Opeens wordt de rust verbroken door een schrille kreet uit de toppen van het bladerdak … Het is Ida, een jonge en schattige aapachtige die met haar familie in de wouden rond het meer leeft. Als deze klauterende acrobaatjes zich niet bezighielden met het zoeken naar de lekkerste blaadjes en het springen van boomtop naar boomtop, dan vluchtten ze wel weg voor de vele roofdieren die in het duister lonkten. Niet alleen voor slangen en krokodillen, maar ook voor de angstaanjagende loopvogel Gastornis (nu enkel nog in musea te bewonderen) moest Ida op haar hoede zijn.
28
FOSSIELENPARADIJS Het kratermeer in Messel is al heel lang opgedroogd. Ook het klimaat is er ingrijpend veranderd: het is misschien moeilijk om het je in te beelden, maar zie je de jungle al in je achtertuin groeien? Nochtans was het grootste deel van Europa 47 miljoen jaar geleden bedekt met tropisch regenwoud, bruisend van het prehistorische leven. Ook in Messel heerste een drukte van jewelste in en rondom het meer: niet alleen vissen, schildpadden en een bonte verzameling vogels, maar zelfs exotisch klinkende soorten zoals tapirs en miereneters werden er opgegraven. De groeve van Messel wordt dan ook gezien als één van de beste fossiele vindplaatsen voor de archeologische periode van het Eoceen, en werd zelfs toegevoegd aan de lijst met Werelderfgoed. In de jaren tachtig werd ook Ida hier opgegraven.
Cultuurkriebels
KRATERMEER
MESSEL IN BRUSSEL
Je vraagt je nu misschien af waarom er net in de groeve van Messel zo’n grote schat aan fossielen werd aangetroffen. Dat heeft alles te maken met het kratermeer dat er vroeger lag. Zo’n kratermeer ontstaat wanneer de krater, na een vulkaanuitbarsting, zich met water vult. Af en toe borrelden er nog erg giftige gassen omhoog, die in enorme bellen uiteenspatten aan het oppervlak. Het giftige gas verspreidde zich zo vlug dat dieren nauwelijks tijd hadden om te ontsnappen. Ook Ida moet aan het meer gedronken hebben toen zo’n gasbel vrijkwam, waarna ze er 47 miljoen jaar over deed om terug opgegraven te worden.
Het echte fossiel van Ida kan je zien in het Natuurhistorisch Museum van Oslo, in Noorwegen. Wie niet zo ver wil reizen: niet getreurd! Ook in het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel kan je een heleboel fossielen uit Messel bewonderen: van krokodillen over insecten en vogels tot vleermuizen … Het fossiel dat misschien wel het meest in het oog springt is dat van Eurohippus messelensis, een dwergpaardje dat één van de voorlopers is van onze huidige paarden. Eén van de ‘paradepaardjes’ van het Museum, dus zeker een bezoekje waard!
De Eurohippus messelensis is een dwergpaardje dat de voorloper is van onze huidige paarden.
! N I W
Het verhaal van Ida werd in een prachtig geïllustreerd boek gegoten, met de titel “Ida: stokoud maar springlevend”. Via het fossiel van Ida vertelt het boek je ook heel wat interessante weetjes over hoe fossielen worden opgegraven, aan welke tak van de apenstamboom Ida nu precies rondslingert, welke andere dieren in Messel leefden,… Wil je kans maken om dit boek te winnen? Via het Museum voor Natuurwetenschappen mag JCWeetje een exemplaar weggeven. Stuur je antwoord op de onderstaande vraag naar jcweetje@ jcw.be voor 31 augustus 2015. Wie weet valt er binnenkort wel een exemplaar bij jou in de bus!
Ida. Stokoud maar springlevend, Torstein Helleve, Jorn Hurum en Esther van Hulsen. Clavis, 2015, <12 jaar. € 19,95. Fossielen (en hedendaagse natuur) in het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel: alle info op: www.natuurwetenschappen.be
Vraag: In welk land ligt het dorpje Messel?
29
Flashback
M IAT m u se u mkam
p P a se n , G e nt
1. Week v
agen, D o ll e P a a sd V il vo o rd e
30
Bij-zonder in Houtem, Vilvoorde
B ij - z o n d e r in R A n t w e r p o z e m a a i, en
van de Smaak 2014
Sp ee ld ag , M ec he le n
Meer foto’s vind je in het online fotoalbum op www.jcw.be!
31
A ll Q u ie t Tr a in in g , L e u ve n
K n a ll e n dK M o le n b eid s la b , ek
, oe dagen N e k k e r d e le n Mech
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde Tel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14 info@jcw.be - www.jcw.be
www.facebook.com/JCWvzw www.twitter.com/JCWvzw
Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcw.be